Wostatnich latach w uprawie drzew pestkowych w Polsce

Transkrypt

1 egzemplarz bezpłatny NR 5/2012 czerwiec/lipiec nakład egz. PL ISSN Drzewa pestkowe po zbiorach owoców Marcin Oleszczak, Ekoplon Wostatnich latach w uprawie drzew pestkowych w Polsce obserwujemy zjawisko dwubiegunowości. Z jednej strony mamy profesjonalne sady czereśniowe i śliwowe, jakich nie powstydziliby się Belgowie czy Niemcy, z drugiej natomiast wciąż istnieje u nas sporo sadów wiśniowych, uprawianych jakby przy okazji posadzonych, ale pielęgnowanych zgodnie z cenową koniunkturą lub dekoniunkturą. Okres po zbiorach owoców dla jednych jest czasem intensywnej pracy i inwestycji w przyszły sezon, dla innych odpoczynku i liczenia ewentualnych zysków lub strat. A w tym okresie poza systematyczną ochroną i nawożeniem dolistnym należy także pobrać próbki gleby z sadów i na podstawie uzyskanych wyników przeprowadzić wapnowanie i/lub uzupełnić podstawowe składniki mineralne w glebie. FOT. 1. Wiśnia porażona drobną plamistością liści drzew pestkowych 10 Jak ustrzec się przed błędami z minionego sezonu (cz. II) Anita Łukawska Konsultacja merytoryczna prof. dr hab. Kazimierz Tomala, SGGW w Warszawie W pierwszej części tego artykułu przekazałam uwagi dotyczące przyczyn i skutków obniżonej zawartości wapnia w minionym sezonie, które na spotkaniu dla sadowników w Sandomierzu 23 marca br. przedstawił prof. dr hab. Kazimierz Tomala z SGGW w Warszawie. Poniżej przedstawiam kolejne zalecenia prelegenta dotyczące tego, jak ustrzec się przed popełnianiem błędów w rozpoczynającym się sezonie. Odpowiedni termin zbioru Według prof. K. Tomali, przed zbiorem owoców bardzo istotne jest kontrolowanie ich stanu fizjologicznego. Od dojrzałości jabłek na progu przechowywania zależy bowiem ich podatność na choroby przechowalnicze o podłożu fizjologicznym, grzybowym, czy wynikające z uszkodzeń wywołanych przez niekorzystne warunki przechowywania (np. nadmierne stężenie CO 2 w atmosferze). Jeżeli owoce są zebrane zbyt późno, to odsetek tych uszkodzonych przez CO 2 będzie większy niż gdyby były zebrane w odpowiednim terminie. Najprostszą i najtańszą metodą oceny dojrzałości zbiorczej i wyznaczania optymalnego terminu zbioru owoców (niestety mało wykorzystywaną) jest test skrobiowy. Inną metodą wspomagającą jest badanie jędrności miąższu, a kolejną zawartości ekstraktu (w uproszczeniu cukru) w soku jabłek. Jeżeli cukru jest zbyt mało, to FOT. 1. Zaciemniony właz kontrolny w drzwiach gazoszczelnych niektóre owoce (np. gruszki) przechowywane w chłodni są narażone na choroby powodowane przez niską temperaturę, a po okresie przechowywania ich dojrzewanie nie będzie przebiegało harmonijnie i nie osiągną one właściwych dla odmiany walorów 12 Uszkodzenia mrozowe roślin sadowniczych na Kujawach Mgr Barbara Błaszczyńska, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Oddział w Zarzeczewie Uprawa drzew owocowych obarczona jest ryzykiem uszkodzeń mrozowych. Ostatnia zima należała do surowych, spadki temperatury (przez kilka dni nawet poniżej -30ºC) utrzymywały się bez okresu ociepleń przez około 3 tygodnie na przełomie stycznia i lutego br. Na Kujawach i w innych rejonach sadowniczych kraju w tym czasie prawie nie było śniegu, co spowodowało, że gleba była zmarznięta do głębokości ponad 80 cm. Efektem są najpoważniejsze uszkodzenia roślin sadowniczych przemarznięcia systemu korzeniowego. Wczesną wiosną i podczas chłodnego kwietnia drzewa owocowe funkcjonowały bez zarzutu i nic nie wskazywało na to, co nastąpiło na początku maja. Niepokojące objawy pojawiły się dość gwałtownie dopiero w okresie kwitnienia, po ukazaniu się liści. Podczas upalnej pogody, przy intensywnej transpiracji rozwój drzew został szybko zahamowany, kwiaty nie rozkwitały, a liście szybko traciły turgor. Świadczyło to o braku pobierania wody przez system korzeniowy, który nagle okazał się niewydolny. Lustracje na początku maja ujawniły skalę uszkodzeń, których nie było widać jeszcze kilka dni wcześniej. FOT. 1. Placowe zamieranie jabłoni na skutek uszkodzeń mrozowych Poszukiwanie przyczyn Niektórzy sadownicy zaczęli analizować wykonywane wcześniej zabiegi w sadzie, przypisując sobie popełnienie jakiegoś błędu w aplikacji środków ochrony roślin lub nawozów dolistnych. Proces zamierania drzew rozpoczęty na początku maja trwał mimo ochłodzenia w połowie miesiąca, ale był już wolniejszy. W wielu sadach obserwowano placowe zamieranie drzew (fot. 1), w innych wyraźne różnice odmianowe (np. rzędy drzew różniące się od pozostałych fot. 2), a w niektórych jedynie pojedyncze zamierające drzewa (fot. 3). Przyczyną było przede wszystkim uszkodzenie systemu korzeniowego drzew zimą, które spowodowało utrudnienie w pobieraniu i przewodzeniu wody i składników pokarmowych w okresie kwitnienia, gdy zapotrzebowanie na nie było największe. 3 W NUMERZE: Czynniki warunkujące wystąpienie chorób przechowalniczych 6 Mechanizacja zbioru wiśni 8 Święto Kwitnącej Jabłoni w Umaniu 16 Letnie cięcie drzew pestkowych 18

2 Ortus&Nissorun 100x285 JW 2012.indd :22 2 Zwalczanie przędziorków latem Dr Alicja Maciesiak, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Przędziorki od wielu lat zaliczane są do ważnych szkodników roślin sadowniczych. W sezonie wegetacyjnym rozwija się najczęściej 5 pokoleń tych roztoczy. Dlatego każdego roku, nawet w tych sadach, w których zwalczano je w okresie wiosennym, zachodzi potrzeba ponownego wykonania zabiegu latem. Szkodliwość gatunków Najliczniej w sadach jabłoniowych występuje przędziorek owocowiec. Latem może także występować przędziorek chmielowiec (fot. 1) lub mieszane populacje tych gatunków. Liczebność tych szkodników wzrasta bardzo szybko, najczęściej w drugiej połowie lipca lub w sierpniu, zazwyczaj podczas suchej i upalnej pogody. W takich warunkach może dochodzić do bardzo silnego uszkodzenia liści w krótkim czasie, czasami zaledwie w ciągu 7 10 dni (fot. 2). W sadach takich owoce nie wyrastają i zazwyczaj źle się wybarwiają. Przy bardzo dużej liczebności przędziorków, w drugiej połowie sezonu wegetacyjnego może dochodzić do składania jaj zimowych na owocach, najczęściej w zagłębieniu kielichowym i szypułkowym (fot. 3). W przypadku przędziorka chmielowca w miejscach tych gromadzić się mogą zimujące samice tego gatunku. Owoce, na których znajdują się liczne jaja przędziorka owocowca bardzo ważne jest dokładne naniesienie cieczy roboczej w te miejsca. W zwalczaniu roztoczy duże znaczenie ma także ilość zużytej cieczy roboczej. Nie powinna ona być niższa niż 750 l/ha. Zabieg zwalczający powinien być wykonany w temperaturze nie wyższej niż 25 C, ale nie podczas dużego nasłonecznienia (szybszy rozkład akarycydu pogarsza jego skuteczność). Dobre wyniki zwalczania tych uciążliwych roztoczy można uzyskać, gdy wyniszczanie ich będzie Nowości wśród preparatów roztoczobójczych W obecnym sezonie wegetacyjnym na liście środków polecanych do walki z przędziorkami znajdują się dwa nowe akarycydy. Jeden z nich to Sumo 10 EC z grupy makrocyklicznych laktonów. Na roślinie działa zarówno powierzchniowo, jak i wgłębnie. Zwalcza jaja zimowe przędziorka owocowca, młode larwy i osobnik dorosłe. Nie zwalcza jaj letnich. Przeznaczony jest także do walki z pordzewiaczem NOWOŚĆ na przędziorki i pordzewiacze Wiecej informacji na Ortus ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY Zwalcza przędziorka owocowca i pordzewiacza na jabłoni i śliwie Zwalcza przędziorki na gruszy Niszczy wszystkie ruchome stadia rozwojowe Na roślinie działa powierzchniowo Wyróżnia się szybkim i długim działaniem Jest bezpieczny dla pszczół Może być stosowany przez cały sezon wegetacyjny śmiertelnie skuteczny! w dawkach 1,0-1,5 l/ha FOT. 1. Forma dorosła i jaja przędziorka chmielowca FOT. 3. Jaja przędziorka owocowca przy szypułce jabłka jabłoniowym. Zgodnie z etykietą rejestracyjną może być stosowany do 4 tygodni po opadnięciu płatków kwiatowych. W etykiecie preparatu znajduje się ostrzeżenie, aby środka nie stosować na odmianie Golden Nissorun ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY Zwalcza przędziorka owocowca na jabłoni Znakomicie zwalcza jaja, larwy i nimfy przędziorków Na roślinie wykazuje działanie wgłębne Wykazuje bardzo długi okres skutecznego działania (do 2-3 miesięcy) Odporny na zmywanie przez deszcz Selektywny dla owadów pożytecznych Zalecany w Integrowanej Produkcji na dłużej! W celu równoczesnego zwalczania wszystkich stadiów rozwojowych (formy ruchome i jaja) przędziorka owocowca polecamy zastosowanie mieszaniny* środków: Ortus 05 SC + Nissorun 050 EC * Szczegółowych informacji dotyczących stosowania mieszaniny udzielają doradcy naszej firmy Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska Warszawa tel.: w dawce 0,9 l/ha FOT. 2. Liście jabłoni uszkodzone w pełni sezonu przez przędziorki lub samice przędziorka chmielowca, tracą wartość handlową. Lustracje to podstawa Aby zapobiec inwazji przędziorków, przed zbiorami trzeba systematycznie (nie rzadziej niż co 2 tygodnie) wykonywać lustracje na ich obecność i liczebność. W tym celu każdorazowo należy przejrzeć 200 liści (po 5 liści z 40 drzew) z zewnętrznej części korony. Powinno się lustrować drzewa wszystkich odmian w sadzie. Szczególną uwagę należy zwracać na obecność roztoczy na odmianach najbardziej dla nich atrakcyjnych, takich jak: Gala, Golden Delicious, Rubin, Piros, Idared, Lobo, Jonagored. Do połowy lipca próg szkodliwości jest przekroczony, jeśli na 1 liściu znajdują się 3 formy ruchome przędziorków. Po połowie lipca i później jest on przekroczony, jeśli na 1 liściu stwierdzi się 7 lub więcej form ruchomych. Technika wykonania zabiegu Zwalczając przędziorki latem należy zwrócić uwagę na bardzo staranne wykonanie zabiegu. Szkodniki żerują najczęściej na dolnej stronie liści (fot. 4) i tam składają jaja letnie, stąd przeprowadzone po przekroczeniu progu szkodliwości. Kryteria wyboru akarycydu Do zabiegu zwalczającego przędziorki latem należy bardzo starannie dobrać odpowiedni akarycyd. Powinien on przede wszystkim niszczyć te stadia rozwojowe przędziorków, które dominują podczas lustracji przed zabiegiem. Latem w sadach przeprowadzany jest zazwyczaj drugi lub trzeci w sezonie zabieg przeciwko przędziorkom. Dlatego trzeba zwrócić uwagę na wybór i właściwą rotację preparatów. Stosowany środek nie powinien różnić się tylko nazwą od użytego wiosną, ale należeć do innej grupy chemicznej. Aby nie popełnić błędu powinno się także przeanalizować programy zwalczania przędziorków w poprzednich latach. Jeśli któryś z akarycydów wykazywał niską skuteczność, to mogło dojść do selekcji ras odpornych na określoną substancję czynną i nie powinna być ona używana w danym sadzie przez 2 lub 3 lata. W takiej sytuacji nie powinno się również wykorzystywać akarycydów należących do tej samej grupy chemicznej. FOT. 4. Dolna strona liścia z żerującym na niej przędziorkiem owocowcem Delicious, a na odmianach Gala, Braeburn, Kanzi i Cameo zachować 5-dniowy odstęp przed i po wykonaniu zabiegów innymi środkami ochrony roślin. Drugi z akarycydów to Zoom 110 SC z grupy inhibitorów wzrostu przędziorków. Polecany jest do zwalczania przędziorka owocowca na jabłoni na początku wylęgania się larw z jaj. Optymalnym terminem na jego stosowanie jest faza zielonego lub różowego pąka kwiatowego. Właściwy wybór Latem, w sadach, w których istnieje potrzeba równoczesnego zwalczania przędziorków i szpecieli można zastosować Omite 30 WP (2,25 kg/ha), Omite 570 EW (1,5 2 l/ha), Ortus 05 SC (1,25 1,5 l/ha), Envidor 240 SC (0,4 l/ha), Sumo 10 EC (0,75 1 l/ha). Jeśli w sadzie występują tylko przędziorki zabieg zwalczający można wykonać również preparatami Magus 200 SC (0,7 l/ha), Nissorun 050 EC (0,9 l/ha) lub Sanmite 20 WP (0,75 kg/ha). Pamiętać należy także, że eksportując owoce do Federacji Rosyjskiej preparaty Omite 30 WP, Omite 570 EW oraz Magus 200 SC nie mogą być zastosowane później niż 2, a nawet 3 miesiące przed zbiorem owoców. Z tego względu konieczne jest wcześniejsze zwalczanie przędziorków, nawet przy niższej populacji tych szkodników. fot. 1 4 A. Maciesiak

3 3 Czynniki uszkodzeń mrozowych Obserwując liczne uszkodzenia w jednych sadach czy kwaterach, a tylko nieznaczne w innych zawsze próbuje się szukać odpowiedzi na pytanie dlaczego tak się stało i jakie są tego przyczyny? Na skalę przemarznięć duży wpływ ma zawsze wielkość rzeczywistych spadków temperatury (w zależności od usytuowania sadu), długość ich trwania i czas występowania (początek zimy lub jej koniec), rodzaj podkładki, odmiana, wiek drzew, ich stan zdrowotny, termin cięcia oraz wielkość owocowania w poprzednim roku. Jak się okazało w tym roku jest jeszcze jeden bardzo istotny czynnik rodzaj gleby, na której założono sad. Nie bez znaczenia był również fakt, że jesień była długa, ciepła i bardzo sucha. Decydująca jest zawsze wypadkowa wymienionych czynników. Wiek i kondycja drzew Doświadczenia z poprzednich lat wskazywały, że starsze drzewa, szczególnie po obfitym owocowaniu były silniej uszkadzane podczas surowych zim niż drzewa młodsze. Zazwyczaj drzewa 1- lub 2-letnie lub posadzone jesienią i niedostatecznie ukorzenione też łatwo przemarzały. W tym roku w niektórych sadach uszkodzone FOT. 2. Uszkodzenie zimowe jednej z odmian w sadzie jabłoniowym 1 Gatunki Ucierpiały wszystkie gatunki drzew owocowych: brzoskwinie (fot. 4), morele, śliwy, czereśnie (fot. 5), grusze i jabłonie, a także plantacje truskawek. W przypadku niektórych gatunków o najniższej wytrzymałości na mróz uszkodzone zostały w różnym stopniu wszystkie elementy składowe drzew: korzenie, pnie, pędy i pąki kwiatowe. Podczas kwietniowej oceny przezimowania drzew owocowych obserwowałam brązowe przebarwienia odcinków pędów i nasad pąków kwiatowych np. czereśni i grusz. Na niektórych drzewach, niezależnie od gatunku, widoczne były ponadto podłużne pęknięcia kory na pniu, które powstały najprawdopodobniej w styczniu lub na początku lutego. Wszystkie uszkodzenia pnia mogą prowadzić do powstania zrakowaceń dodatkowo osłabiających drzewa. Najmniej szkód jest na wiśniach gatunku najbardziej wytrzymałym na mróz (dobrze zniosła zimę także antypka, na której jest szczepiona większość wiśni w rejonie). Odmiany i podkładki Wiele uprawianych w Polsce odmian jabłoni charakteryzuje się małą lub średnią odpornością na mróz, co w połączeniu z uszkodzeniem podkładki spowodowało w br. liczne zamieranie drzew. Uszkodzenia dotyczą przede wszystkim odmian: Idared, Paulared, Delikates, Gala, Šampion oraz Empire na podkładce M.9. W przypadku jabłoni na M.26 odnotowano tylko wypady na słabszych glebach. Wrażliwość odmian na mróz wyraźnie ujawniła się na plantacjach truskawek. Najlepiej przezimowały Senga Sengana, Polka i Honeoye, a zimy nie wytrzymała większość odmian deserowych. Pochodzą one z cieplejszych stref klimatycznych i w Polsce powinny być zawsze zabezpieczane na zimę. Niestety długa i ciepła jesień w minionym roku uśpiła czujność wielu producentów truskawek. Brak okrywy śnieżnej System korzeniowy drzew owocowych jest znacznie wrażliwszy na mróz niż część nadziemna. Drzewa czereśni giną, gdy temperatura gleby obniży się do około -12 lub -11ºC. Dla antypki temperatura graniczna wynosi poniżej -15ºC, a dla podkładek wegetatywnych jabłoni -10ºC. Prawdopodobieństwo uszkodzeń korzeni byłoby mniejsze, gdyby na polach zalegała nawet niezbyt gruba okrywa śnieżna. Śnieg jest doskonałym izolatorem (warstwa o grubości ok. 1 cm ma podobne właściwości izolacyjne jak 10-centymetrowa warstwa gleby). Szkodliwość niskiej temperatury zależy też od szybkości jej obniżania się i okresu utrzymywania się tego stanu. Minionej zimy temperatura obniżała się w ciągu kilku dni i utrzymywała bez zmian przez około 3 tygodnie. Uszkodzenia mrozowe korzeni uważane są za najgroźniejsze dla drzew owocowych i roślin jagodowych. Zdrowe tkanki korzeni są białe, uszkodzone są mlecznokawowe do prawie czarnych (fot. 6) i często z wyczuwalnym zapachem butwiejącego i spleśniałego drewna. Często uszkadzane są również tkanki szyjki korzeniowej lub wstawki skarlającej. FOT. 3. Zamierające pojedyncze drzewo gruszy zostały w pełni owocujące kilkunastoletnie drzewa, a młode (nawet jednoroczne czy dwuletnie) nie wykazywały objawów uszkodzeń. W innych sadach ucierpiały głównie nasadzenia młode i najmłodsze. Nie bez znaczenia jest również stan zdrowotny drzew, gdyż łatwiej przemarzają te w słabej kondycji, szczególnie z ranami i zrakowaceniami na pniu oraz silnie zaatakowane przez choroby (np. drobną plamistość liści drzew pestkowych; kondycję drzew obniżyły w ostatnich sezonach również podtopienia). Nie było to w tym roku regułą, gdyż niejednokrotnie przemarzały drzewa zupełnie zdrowe. Brak ściółki O skali przemarznięć podkładek decydowały przede wszystkim: ich rodzaj, stopień pokrycia gleby chwastami, obecność albo brak ściółek i klasa gleby (najwięcej uszkodzonych drzew jest na stanowiskach najsłabszych, piaszczystych). Na temperaturę gleby w jej głębszych warstwach w okresie surowej zimy wpływa m.in. jej wilgotność, stąd lepiej 4

4 4 3 FOT. 4. Przemarznięty sad brzoskwiniowy FOT. 5. Przemarznięcie jednej z odmian czereśni w kilkunastoletnim sadzie A B FOT. 6. Przemarznięty system korzeniowy drzewka: w sadzie (a) i zaokulizowanej podkładki w szkółce (b) bo po jakimś czasie chorowania i tak obumrą. Jeśli jednak drzewa są prawidłowo odżywione i pielęgnowane, ich stopień regeneracji może być zaskakujący (szczególnie szybko regenerują grusze). Warto więc podjąć próby ratowania drzew, które dają oznaki życia. FOT. 8. Przemarznięty czereśniowy sad zraźnikowy przezimowały rośliny w zagłębieniach terenu, gorzej na wzniesieniach. Ściółki oraz chwasty zmniejszają szybkość schładzania się gleby i zapewniają nieco wyższą temperaturę w strefie korzeni. W tym roku było to doskonale widoczne np. na plantacjach truskawek najbardziej wymarzły te, pozbawione chwastów na zimę. Następstwa przemarznięć Na drzewach mocno przemarzniętych już w maju pojawiły się objawy porażenia drzew grzybem Chondrostereum purpureum, sprawcą srebrzystości liści. Drzewa pestkowe z objawami tej choroby powinny być zaznaczone i cięte oddzielnie lub jako ostatnie, a silnie uszkodzone i zamierające najlepiej jest usunąć i spalić, aby nie dopuścić do wytworzenia się na nich owocników grzyba. Drzewa mogą być również łatwiej porażane rakiem bakteryjnym drzew z powodu powstania licznych ran pomrozowych np. spękań pni. Cięcie drzew pestkowych po zbiorach owoców należy prowadzić tylko w dni słoneczne i suche, kiedy wilgotność względna powietrza wynosi poniżej 70% i nie ma ryzyka opadów przez co najmniej 24 godziny. W takich warunkach rany po cięciu zdążą wyschnąć, co ograniczy porażenie ich przez patogeny. Duże rany po wyciętych konarach i gałęziach (lub jeżeli cięcie wykonywane jest wiosną lub jesienią), powinny być natychmiast zasmarowane dostępnymi środkami zabezpieczającymi. Wspomaganie regeneracji Po wystąpieniu uszkodzeń mrozowych nie zaleca się pochopnego usuwania przemarzniętych konarów czy karczowania drzew. Z decyzją należy wstrzymać się do chwili rozpoczęcia przez nie pełnej wegetacji (do czasu pojawienia się pierwszych młodych przyrostów). Jest szansa, że w przypadku nie w pełni przemarzniętej podkładki system korzeniowy zacznie się regenerować, a z pąków śpiących drzewa wyrosną nowe pędy. Silne cięcie takich drzew to dla nich dodatkowy stres i z tego względu zabiegu tego nie należy wykonać zbyt wcześnie. Zdecydowanie lepiej jest odczekać do lata, aż niektóre drzewa odbudują koronę. Dopiero wtedy można wyciąć wszystkie suche gałęzie. Jeśli kolejna zima będzie łaskawa, jest duża szansa, że drzewo będzie dobrze rosnąć i owocować. Są również i opinie, aby na uszkodzonych przez mróz drzewach przeprowadzić intensywne cięcie w celu zachowania równowagi między uszkodzonym systemem korzeniowym a koroną drzewa oraz pobudzenia go do wytworzenia nowych, zdrowych pędów. Proces regeneracji drzew z uszkodzonymi jedynie tkankami pędów czy pąków, ale o zdrowym systemie korzeniowym przebiega zazwyczaj sprawnie. Czasami drzewa mogą jednak chorować przez kilka lat i wyraźnie słabiej owocować (jeżeli silnemu uszkodzeniu uległy podkładki). Takie egzemplarze nie będą kwalifikować się do pozostawienia w sadzie, Aby drzewa mogły zregenerować uszkodzenia mrozowe muszą mieć stałą wilgotność gleby, nie może brakować im wody w czasie suszy (tak jak brakowało jej podczas tegorocznego kwitnienia na Kujawach, gdzie opady w kwietniu nie przekroczyły 15 mm). Powinny być dodatkowo zasilone doglebowo nawozami azotowymi. W okresie intensywnego wzrostu (w czerwcu i lipcu) należy je odżywiać intensywniej mocznikiem oraz zrównoważonymi nawozami dolistnymi lub preparatami wykazującymi działanie biostymulujące. FOT. 7. Przemarznięte zaokulizowane podkładki w szkółce ŚWIAT Stany Zjednoczone W szkółkach i na dołownikach Tegoroczna zima spowodowała także poważne straty w szkółkach sadowniczych na Kujawach (fot. 7) oraz w sadach zraźnikowych (fot. 8). Silne uszkodzenia zaokulizowanych podkładek zanotowano na podkładce Węgierka Wangenheima oraz na ałyczy (czasami przeżyło tylko ich kilka procent). Uszkodzone zostały również czereśnie na czereśni ptasiej, podkładce Colt ( GiSelA 5 przezimowała nieco lepiej). W przypadku gatunków ziarnkowych przemarzły głównie jabłonie na M.9 oraz grusze na Pigwie S1. Nie pomogło nawet staranne obredlenie zaokulizowanych podkładek. Zmarzły też mateczniki podkładek jabłoni M.9, M.7, P 14. Lepiej zniosły zimę te na M.26, a dobrze przezimowały jabłonie na P 60 oraz na A 2. Może to wpłynąć na mniejszą podaż materiału szkółkarskiego jesienią. Przypadki uszkodzenia materiału szkółkarskiego odnotowano także na dołownikach, a wynikały one głównie z niewłaściwego zabezpieczenia drzewek. Wielu sadowników żałowało, że nie zdecydowało się na zakup usługi przechowywania drzewek przez szkółkarza w specjalistycznej chłodni, co gwarantuje brak uszkodzeń mrozowych oraz spowodowanych przez gryzonie. fot. 1 8 B. Błaszczyńska Glifosat może powodować brązowienie wewnętrzne jabłek Glifosat jest powszechnie stosowaną substancją aktywną wielu herbicydów, w tym środków używanych w sadownictwie. Amerykańskie doświadczenia wykazały, że związek ten może być niekiedy przyczyną powstawania brązowienia wewnętrznego owoców jabłoni. Od jakiegoś czasu wiadomo było, że glifosat może wiązać się w glebie np. z kationami wapnia, magnezu czy manganu tworząc związki niedostępne dla roślin. Amerykański naukowiec dr D. Rosenberger przeprowadził doświadczenia polowe z glifosatem na kwaterze jabłoni Empire. Wykazał, że substancja ta może być pobierana przez korzenie drzew i magazynowana w niektórych tkankach. Drzewa mogą transportować ją m.in. do owoców, zaburzając ich gospodarkę mineralną. Efektem takich zaburzeń jest np. brązowienie wewnętrzne jabłek, które na kwaterach gdzie używano glifosatu było częstsze niż na kontrolnych. Wyniki uzyskane przez D. Rosenberga pochodzą na razie tylko z jednego sezonu, ale wskazują na konieczność ich kontynuacji. Należy sprawdzić w jakich warunkach drzewa pobierają glifosat z gleby i czy intensywność występowania brązowienia wewnętrznego owoców zależy od terminu stosowania i dawki użytego herbicydu, zawierającego glifosat. (WG) źródło: EFM, 4/2012

5 5 Affirm Najlepsze rozwiązanie dla eksporterów Wyjątkowo krótki okres karencji Wyjątkowa skuteczność przeciwko owocówkom, zwójkówkom oraz gąsienicom minującym liście Krótki okres karencji - 3 dni Wyjątkowa odporność na zmywanie przez deszcz Selektywność dla pożytecznych owadów pasożytniczych i drapieżnych - Aphelinus mali, a jednocześnie niestymulujący rozwoju Eriosoma lanigerum (bawełnica korówka) Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Należy zwrócić szczególną uwagę na zwroty i symbole (oznaczenia) ostrzegawcze oraz zalecane środki ostrożności zamieszczone i opisane na etykiecie produktu. Affirm_Syngenta_258x375+5mm.indd :27:46

6 6 Czynniki warunkujące wystąpienie chorób przechowalniczych Dr Hanna Bryk, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Owystąpieniu każdej infekcyjnej choroby roślin decydują trzy czynniki tworzące tak zwany trójkąt chorobowy, tj. roślina, patogen i środowisko. W przypadku chorób jabłek niezbędna jest obecność podatnego gospodarza (odmiany jabłek), sprawcy choroby (patogenu rozwijającego się najczęściej w sadzie) i warunków atmosferycznych sprzyjających infekcji. O stopniu nasilenia choroby decyduje każdy z czynników, natomiast w przypadku, gdy zabraknie któregoś z nich, choroba nie rozwinie się w ogóle. Planowanie ochrony Przy planowaniu programu ochrony jabłek przed chorobami przechowalniczymi zaleca się uwzględnienie nasilenia chorób w poprzednim sezonie. Gdy w danej partii jabłek wystąpiła np. gorzka zgnilizna, to oznacza, że w kwaterze, z której pochodziły jabłka znajduje się źródło infekcji i istnieje ryzyko, że choroba wystąpi także w kolejnym sezonie. Jednak o stopniu nasilenia chorób decydują istotnie warunki FOT. 1. Letnia forma szarej pleśni na jabłkach odmiany Ligol wiadomo grzyby z rodzaju Pezicula powodują nie tylko zgorzel kory jabłoni, ale także gorzką zgniliznę jabłek. Na ranach zgorzelowych tworzą się zarodniki konidialne grzybów, które zakażają jabłka. Wiosną i latem 2011 r. wielu sadowników intensywnie wycinało zgorzele i zabezpieczało rany przed kolejnymi infekcjami. Pomimo tego istniało duże ryzyko zakażenia jabłek i spodziewano się rozwoju gorzkiej zgnilizny w chłodniach. Tymczasem z reguły przechowywane są nie dłużej niż do stycznia, ponieważ w następnych miesiącach bardzo gniją z powodu gorzkiej zgnilizny. W naszych doświadczeniach przechowywaliśmy jabłka w chłodni zwykłej aż do połowy kwietnia. Były już bardzo dojrzałe, o żółtej skórce i niskiej jędrności, a poziom gorzkiej zgnilizny był nadal niski, pomimo nie stosowania żadnych zabiegów przeciwko tej chorobie. Przyczyną takiego stanu rzeczy była pogoda panująca w miesiącach przedzbiorczych w 2011 r. W Polsce centralnej (Dąbrowice) w sierpniu było 2 razy mniej opadów, a we wrześniu aż ponad 50 razy mniej niż w 2010 r. (tab. 2). Ostatni większy opad (13 mm) wystąpił 14 sierpnia i od tej pory aż do zbiorów praktycznie panowała susza. Wiadomo, że temperatura powietrza była wysoka (14,2 C) i spadło mało deszczu (29 mm). Z kolei w sezonie 2010/2011, po bardzo deszczowym sierpniu i wrześniu 2010 r., nasilenie gorzkiej zgnilizny było bardzo wysokie i wynosiło 20 30% na większości badanych odmian. Analiza tych warunków wyraźnie wskazuje na dużą rolę opadów deszczu w rozwoju gorzkiej zgnilizny. Chorobą, która rozwijała się w ostatnim sezonie przechowalniczym silniej niż w poprzednim roku była szara pleśń (Botrytis cinerea). Spore gniazda jabłek gnijących z powodu szarej pleśni spotykano na odmianach Šampion, Pinova, Gloster. O wystąpieniu tej choroby decydują przede wszystkim warunki atmosferyczne w czasie kwitnienia jabłoni. Wprawdzie suma opadów w maju 2011 r. była niższa niż Tabela 1. Choroby występujące na jabłkach przechowywanych w chłodni zwykłej Instytutu Ogrodnictwa w sezonie 2011/2012 Procent owoców z objawami: Odmiana (termin oceny) gorzkiej szarej mokrej brunatnej zgnilizny pleśni zgnilizny zgnilizny Gloster ( r.) 0,3 8,0 2,8 2,3 Ligol I* ( r.) 3,0 2,5 2,2 0,5 Ligol II* ( r.) 5,9 4,0 2,7 0,3 Jonagored ( r.) 1,2 0,1 2,3 0,4 Šampion I* ( r.) 1,1 11,1 1,4 0,1 Pinova ( r.) 9,0 13,5 1,4 0,2 Gala ( r.) 2,8 1,1 0,3 0,8 Šampion II* ( r.) 2, ,2 0,3 * I, II jabłka tej samej odmiany pochodzące z różnych sadów Tabela 2. Warunki atmosferyczne w Sadzie Doświadczalnym IO w Dąbrowicach w latach miesiąc suma opadów (mm) średnia temperatura (ºC) 2009 r r r r r r. maj 68,0 129,4 51,4 12,5 12,4 13,6 czerwiec 146,8 62,6 45,2 15,3 16,6 17,8 lipiec 77,2 76,6 262,6 18,9 20,4 17,3 sierpień 72,8 123,2 62,0 17,7 18,7 18,1 wrzesień 29,0 100,4 1,8 14,2 11,5 14,4 FOT. 3. Objawy gorzkiej zgnilizny jabłek powodowane przez Pezicula spp. FOT. 2. Gniazdowe gnicie jabłek Šampion (szara pleśń) pogodowe. O ich znaczącym wpływie na rozwój chorób można się było przekonać w ostatnim sezonie przechowalniczym. Po mroźnej zimie 2010/2011 w wielu sadach w kraju wystąpiły liczne uszkodzenia mrozowe pędów i konarów jabłoni, które były szybko zasiedlane przez grzyby powodujące choroby kory i drewna, w tym Pezicula spp. Jak z naszych obserwacji oraz z rozmów z sadownikami wynika, że jabłka w ostatnim sezonie przechowywały się dobrze, a nasilenie gorzkiej zgnilizny było wyjątkowo małe. Dotyczyło to nawet owoców bardzo podatnych odmian jak Ligol, Šampion czy Pinova (tabela 1) i pochodzących z kwater, w których źródło infekcji było duże. Jabłka odmiany Pinova zarodniki grzybów Pezicula spp. tworzą się na pędach jabłoni w drugiej połowie lata i zakażają dojrzewające jabłka. Do tworzenia się zarodników Pezicula spp. potrzebna jest bardzo wysoka wilgotność powietrza, natomiast krople deszczu przenoszą zarodniki na jabłka. Następuje to w okresie 1 1,5 miesiąca przed zbiorem jabłek. Bardzo mała ilość deszczu i wysoka temperatura powietrza w tym czasie w 2011 r. nie sprzyjały zakażeniu jabłek. Podobnie małe nasilenie gorzkiej zgnilizny (chociaż nieco większe) obserwowano w sezonie przechowalniczym 2009/2010 również z powodu niesprzyjających warunków pogodowych we wrześniu 2009 r. (tab. 2). Średnia dobowa w latach 2009 i 2010 (tab. 2), ale ważniejszy był rozkład opadów w odniesieniu do fazy fenologicznej drzew. W Dąbrowicach większość majowych opadów (31,4 mm) spadło w ciągu pierwszych pięciu dni maja, kiedy kwitły jabłonie odmian Ligol, Šampion i Gloster. Prawdopodobnie wtedy doszło do zakażenia kwiatów przez B. cinerea. Efekty tych infekcji obserwowano już latem w postaci letniej formy szarej pleśni tzw. suchej zgnilizny przykielichowej (fot. 1). Jabłka z takimi objawami nie trafiały do chłodni, ponieważ albo przedwcześnie opadały, albo były odrzucane w czasie zbioru. Wiadomo jednak, że szara pleśń to choroba o charakterze utajonym. Grzyb pozo-

7 Korekta i uzupełnienie do Programu Ochrony Jabłoni dla produkujących owoce na rynek Federacji Rosyjskiej dotyczące środka ZOOM 110 SC Od tego sezonu zwiększyła się liczba akarycydów, tj. specyficznych zoocydów zarejestrowanych w Polsce do zwalczania roztoczy żerujących na drzewach owocowych. Do wykorzystania przez polskich sadowników w walce z przędziorkami przybył m.in. preparat Zoom 110 SC. Otrzymujemy obecnie sporo informacji o dużym nasileniu przędziorków na roślinach sadowniczych (ale nie tylko na tych, zagrożone są równie rośliny ozdobne). Wczesną wiosną wystąpiły problemy ze zwalczaniem tych szkodników. Zabiegi środkami olejowymi, mające na celu wyniszczenie populacji zimujących stadiów tych szkodników były mało efektywne. Przyczyniła się do tego niesprzyjająca zabiegom aura częste deszcze w okresie poprzedzającym fenofazę zielonego pąka jabłoni, zmywały naniesiony na rośliny preparat olejowy. Fenofaza różowego pąka, w której należało wykonać zabieg specyficznym akarycydem trwała natomiast bardzo krótko, na co wpływ miała tym razem bardzo wysoka temperatura. W takiej sytuacji pozostaje więc intensywna walka z roztoczami na roślinach sadowniczych w okresie po kwitnieniu w trakcie wzrostu zawiązków owoców. Skutecznym w tym okresie może okazać się nowy środek, zawierający etoksazol (110 g w litrze), zupełnie nową substancję niewykorzystywaną dotychczas w polskim sadownictwie, dystrybuowany jest przez firmę Chemtura Europe Limited Sp. z o.o. Należy on do grupy inhibitorów wzrostu przędziorków. Działa kontaktowo wobec szkodnika, a na roślinie powierzchniowo. W zalecanej dawce dla jednorazowego stosowania wynoszącej 0,45 l/ha (w tytułowej publikacji zawyżyliśmy, błędnie, tę dawkę) zwalcza przędziorka owocowca żerującego na jabłoni. Można go stosować łącznie z surfaktantem Silwet L AL (0,125 l/ha). Środek najskuteczniej działa na larwy, najlepiej stosować go na początku wylęgania się larw z jaj. Wykazuje także działanie jajobójcze. Nie zwalcza osobników dorosłych, ale potraktowane nim samice stają się sterylne (dochodzi więc do ograniczenia rozrodczości). Zgodnie z zaleceniami producenta środek powinien być stosowany 1 raz w sezonie, nie później niż 1,5 miesiąca przed zbiorem owoców, karencja w przypadku jabłoni wynosi bowiem 42 dni. (K. Kupczak) 7 FOT. 4. Objawy gorzkiej zgnilizny jabłek powodowane przez Glomerella spp. staje ukryty w resztkach kwiatowych w kielichu jabłka i pozornie zdrowe owoce są wstawiane do chłodni. Podczas przechowywania następuje gnicie pierwszych owoców, a następnie zakażanie przez kontakt z owocami sąsiednimi. Ponieważ jabłka z doświadczeń przechowywano bardzo długo, gniazda gnilne szarej pleśni w kwietniu 2012 r. były już bardzo duże (fot. 2) i czasami obejmowały nawet owoców w skrzynce liczącej sztuk. W przypadku tej choroby im dłuższy jest okres przechowywania owoców tym straty są większe. W ostatnim sezonie przechowalniczym Nadal spotykaliśmy objawy gorzkiej zgnilizny powodowane oprócz Pezicula spp. (fot. 3) także przez Glomerella spp. (fot. 4). Nie jest to jeszcze powszechne zjawisko w naszych sadach. Na przykład na jabłkach odmiany Ligol stwierdzono 5,1% objawów gorzkiej zgnilizny powodowanej przez Pezicula spp., a 0,8% powodowanej przez Glomerella spp., na jabłkach odmiany Pinova, odpowiednio, 8,5% i 0,5%. Jak zwykle nasilenie brunatnej zgnilizny jabłek (Monilinia fructigena) było bardzo małe (tab. 1). Od wielu już lat przechowalnicza forma tej choroby nie powoduje dużych strat w chłodniach (do 2%). Przy bardzo długim przechowywaniu może następować zakażenie jabłek sąsiednich przez kontakt, podobnie jak to ma miejsce na drzewie. Jednak gniazda brunatnej zgnilizny są małe, obejmują najczęściej 2, 3 jabłka połączone ze sobą. Ponadto nawet całkowicie zgniłe jabłka są jędrne, suche i nie zanieczyszczają innych owoców. Kolejna choroba przechowalnicza mokra zgnilizna jabłek (Penicillium expansum) również nie powodowała dużych strat i występowała najczęściej na owocach uszkodzonych w czasie zbioru. Tylko świeże przecięcia skórki są podatne na zakażenie, natomiast jabłka uszkodzone przez szkodniki wcześniej w sezonie mają już zaschnięte rany i nie są podatne na zakażenie przez Penicillium. Ilość jabłek z objawami mokrej zgnilizny zwiększała się po ich przetrzymaniu w temperaturze pokojowej. Warunki pogodowe w sezonie wegetacyjnym, przede wszystkim opady deszczu w czasie kwitnienia jabłoni i około półtora miesiąca przed zbiorem jabłek, istotnie wpływają na nasilenie i szkodliwość chorób przechowalniczych. Trzeba o tym pamiętać planując ochronę owoców przed tymi chorobami. Selektywna eliminacja Steward 30WG Nawet doświadczonym sadownikom trudno odróżnić szkodnika od pożytecznego owada. Na szczęście dla Ciebie to nie będzie problem. Steward 30 WG wyeliminuje selektywnie wyłącznie wrogów Twojego sadu. Środek ma zastosowanie w szerokim zakresie temperatur i pozostaje aktywny aż 21 dni. TERAZ UPRAWA OWOCÓW JEST W ZASIĘGU TWOICH MOŻLIWOŚCI. RÓWNIEŻ CENOWO. SPRAWDŹ! DuPont Poland Sp. z o.o., ul. Postępu 17 b, Warszawa tel. (22) , fax (22) ; Przed zastosowaniem preparatu należy zapoznać się z treścią etykiety. znak handlowy zarejestrowany przez E.I. DuPont de Nemours & Co. (Inc.) Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. fot. 1 4 H. Bryk

8 8 Mechanizacja zbioru wiśni Mgr inż. Jacek Kwiecień, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu Wostatnich latach w Polsce systematycznie zmniejsza się areał uprawy wiśni. Można przypuszczać, że główną przyczyną są niskie ceny skupu owoców. Głównym etapem produkcji umożliwiającym uzyskanie jakichkolwiek oszczędności jest zbiór owoców. Poprzez zmechanizowanie tej czynności sadownik uniezależnia się w dużym stopniu od pracowników najemnych i kosztów związanych z ich zatrudnianiem oraz znacząco ogranicza uciążliwość pracy. Dlatego, w czasie prosperity, warto może zastanowić się nad zakupem maszyn przeznaczonych do usprawnienia zbioru. Mechanizacja zbioru owoców pestkowych ma kilkudziesięcioletnią historię. Pierwsze maszyny do tego typu pracy zostały opracowane w Stanach Zjednoczonych w latach 60. ub. wieku. Od tamtego czasu technologia mechanicznego zbioru owoców pestkowych stale jest rozwijana i udoskonalana. Systemy mechanicznego zbioru owoców bazują zasadniczo na dwóch sposobach pracy cyklicznym i ciągłym. Otrząsarki Urządzenia pracujące cyklicznie ogólnie można nazwać otrząsarkami (fot. 1). Ze względu na prostą konstrukcję i wysoką efektywność pracy (w porównaniu do zbioru ręcznego) są one najbardziej rozpowszechnione w polskich sadach. Zasada pracy urządzeń tego typu polega na chwytaniu pnia drzewa na wysokości około 60 cm za pomocą ruchomego ramienia z zainstalowanym mechanizmem wywołującym drgania. Dzięki temu, po zaciśnięciu uchwytu na pniu i włączeniu urządzenia, drgania rozchodzą się po całym drzewie. Wówczas pod wpływem odpowiednio dobranej amplitudy drgań owoce odrywają się od szypułek i opadają na ziemię. W celu ułatwienia zbioru pod koroną zazwyczaj rozkłada się plandekę (fot. 2). Urządzenia tego typu są zawieszane na trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Niektórzy producenci mają w ofercie zaczepiane do ciągnika agregaty otrząsająco-oczyszczające. Mają one, oprócz wcześniej wspomnianego mechanizmu otrząsającego, ekrany zbierające, które są rozkładane indywidualnie pod każde drzewo (fot. 3). Po opadnięciu owoców, ekran jest automatycznie zwijany i owoce trafiają na przenośnik taśmowy (fot. 4). W końcowym etapie transportu zanieczyszczenia (np. liście czy niewielkie fragmenty gałązek) są odwiewane i czyste owoce trafiają do pojemników. Cykl pracy otrząsarki jest krótki i wynosi średnio poniżej 1,5 minuty na drzewo. FOT. 1. Otrząsarka do zbioru owoców pestkowych FOT. 2. Plandeka rozłożona pod drzewem i chwytak otrząsarki trzymający pień drzewa FOT. 3. Ekrany zbierające rozkładane indywidualnie pod każde drzewo w agregacie Maja Firmy Weremczuk FOT. 5. Kombajn Felix Firmy Weremczuk najeżdżający na cały rząd drzew FOT. 4. Zwijane automatycznie ekrany podają owoce na przenośnik taśmowy Urządzenia pracujące w ruchu ciągłym Znacznie mniej rozpowszechniony jest zbiór owoców wiśni w ruchu ciągłym. W Polsce prace nad tą technologią trwają od około 20 lat, jednak wysoka cena zakupu, rozdrobnione plantacje i niedostosowany pokrój drzew sprawiają, że maszyny tego typu wciąż są rzadkim widokiem w naszych sadach. Zbiór tą metodą polega na najeżdżaniu kombajnem na cały rząd drzew (fot. 5). Wówczas po obu stronach korony będą znajdować się głowice otrząsające z wystającymi prostopadle do osi drzewa sprężystymi prętami. Mechanizm wprawiony w drgania o odpowiednio dobranej częstotliwości powoduje strząsanie owoców. Następnie trafiają one na usytuowane w dolnej części maszyny transportery odbierające i przenoszące je w kierunku pojemników (fot. 6). Zanieczyszczenia są usuwane w końcowej fazie transportu. Wydajność pracy kombajnu dochodzi do 0,4 ha/godz. Kombajny mogą być zaczepiane lub samojezdne. Oferta w Polsce W Polsce produkcją urządzeń do zbioru wiśni zajmuje się kilka przedsiębiorstw. Do najważniejszych należy zaliczyć firmy: Weremczuk FMR (produkującą agregat otrząsająco-czyszczący Maja oraz kombajn Felix/Z), Jagoda JPS (z urządzeniem Gacek, fot. 7) oraz Sfamasz (z agregatem otrząsająco-odwiewającym OSA-1). Agregaty otrząsająco-oczyszczające przyczepiane wymagają ciągnika o mocy kw, natomiast do sprawnej pracy kombajnem zaczepianym wymagany jest ciągnik o mocy około 45 kw, wyposażony w biegi pełzające. Do obsługi ww. maszyn jest potrzebne od 3 do 5 osób. Jak podają producenci, dokładność zbioru, niezależnie od FOT. 6. Opakowanie zbiorcze napełniające się oczyszczonymi wiśniami, zebranymi kombajnem Felix

9 9 FOT. 7. Urządzenie do zbioru owoców z drzew pestkowych Gacek firmy Jagoda JPS rodzaju maszyny, jest wysoka i mieści się w zakresie 95 98%. Zbiór owoców można przeprowadzać, zależnie od wersji wyposażenia, do skrzynek lub skrzyniopalet. Ceny urządzeń do mechanicznego zbioru wiśni wahają się od kilkunastu tysięcy złotych za samą otrząsarkę do niemal trzystu tysięcy złotych za kombajn zaczepiany. Zakładanie plantacji do zbioru mechanicznego W celu osiągnięcia zadowalających efektów pracy podczas mechanicznego zbioru wiśni, należy zacząć od odpowiedniego przygotowania plantacji. Zależnie od sposobu zbioru owoców agregatem lub kombajnem przygotowanie sadu będzie wyglądać inaczej. Przygotowując drzewa do zbioru agregatem otrząsająco-oczyszczającym należy przede wszystkim zadbać o odpowiednio wysoki pień (fot. 8). Jak wcześniej wspomniałem drzewo obejmuje się uchwytem otrząsarki na wysokości około 60 cm, stąd minimalna wysokość pnia powinna wynosić około 70 cm. W przypadku zbioru owoców tą metodą nie ma szczególnych wymagań odnośnie formowania korony. Należy pamiętać, że drzewa prawidłowo cięte umożliwiają dokładne opryskanie oraz nasłonecznienie środka korony w odpowiednim stopniu, co przyczynia się do zmniejszenia presji chorób i polepszenia jakość owoców. W celu sprawnego poruszania się agregatu w sadzie szerokość międzyrzędzi powinna wynosić co najmniej 4 m. Mniej istotny jest rozstaw drzew. W przypadku maszyn z rozwijanymi ekranami zbierającymi, szerokość ekranu można dobrać zależnie od rozstawu drzew w rzędzie, natomiast w maszynach z automatycznie rozkładanymi ekranami minimalna odległość pomiędzy drzewami powinna wynosić 2,2 m. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku plantacji przeznaczonej pod zbiór kombajnowy. Drzewa przeznaczone do zbioru kombajnem Felix/Z powinny być sadzone co 1,5 2 m w rzędzie, natomiast rozstawa rzędów powinna wynosić minimum 4 m. Wysokość drzew jest ograniczona i nie powinna przekraczać 3,5 m. Wynika to z ograniczeń konstrukcyjnych kombajnu. Drzewa przeznaczone do zbioru kombajnowego powinny mieć silny przewodnik i wiotkie gałęzie, które należy wymieniać systematycznie co 3 lub 4 lata. Aby uniknąć uszkodzeń owoców podczas zbioru wiotkie gałęzie z dolnego piętra nie powinny opadać niżej niż na odległość 0,5 m od ziemi, a owocowanie powinno być odsunięte od przewodnika co najmniej o cm. Zachowanie tych odległości będzie miało także wpływ na skuteczność zbioru i zmniejszenie uszkodzeń. Ze względu na długość zarówno agregatu otrząsająco-oczyszczającego (niecałe 10 m) i kombajnu (około 7 m), w celu bezproblemowego manewrowania, wymagane jest przygotowanie odpowiednio dużego uwrocia. Aby ułatwić ten proces maszynę można wyposażyć np. w hydraulicznie sterowaną oś skrętną. Aby zachować wysoką skuteczność zbioru oraz zadowalającą jakość FOT. 8. Odpowiednio wysoki pień drzew przeznaczonych do zbioru mechanicznego owoców należy przed rozpoczęciem zbioru wykonać odpowiednie zabiegi chemiczne. W celu wyrównania dojrzewania i zmniejszenia siły wiązania pomiędzy owocem i szypułką plantację należy opryskać środkami z grupy regulatorów wzrostu zawierającymi etefon. W obecnym sezonie w uprawie wiśni zarejestrowane są preparaty: Agrostym 480 SL, Ethrel 480 SL, Flordimex 480 SL, dla których zalecane stężenie w cieczy roboczej wynosi 0,075% oraz Flordimex 420 SL, którego dawka wynosi 1 l/ha. Opryskiwanie sadu jednym z wyżej wymienionych środków należy wykonać 7 10 dni przed spodziewanym zbiorem zużywając l/ha wody. fot. 1 8 A. Łukawska

10 10 1 Sytuacja w polskich sadach pestkowych w ostatnich sezonach jest wypadkową kilkuletnich zaniedbań w ochronie i agrotechnice (cięcie, nawożenie), które nawarstwiają się, a gdy wystąpią sprzyjające warunki pogodowe wybuchają ze zwielokrotnioną siłą. Poprzednie sezony nie sprzyjały sadownikom pod względem ekonomicznym. Niskie ceny skupu owoców, przede wszystkim wiśni, wpływały na to, że wielu sadowników pozostawiało owoce na drzewach, ograniczało lub zaniechało zwalczania podstawowych chorób (szczególnie wiśni), np. drobnej plamistości liści drzew pestkowych (fot. 1) czy brunatnej zgnilizny (fot. 2) w sezonie Okres po zbiorach czereśni i wiśni jest zazwyczaj bardzo pracowity. Wykonywane wtedy zabiegi agrotechniczne (cięcie i nawożenie) oraz dotyczące ochrony roślin mają kluczowe znaczenie dla plonowania tych gatunków w kolejnym sezonie. Zaniedbania w tym czasie mogą doprowadzić do ograniczenia plonowania w kolejnych sezonach i często są trudne do nadrobienia w następnych latach. FOT. 2. Objawy brunatnej zgnilizny drzew pestkowych na kwiatach wiśni Rak bakteryjny drzew owocowych Należy do najpowszechniej występujących i najgroźniejszych chorób bakteryjnych roślin sadowniczych. Rak bakteryjny występuje powszechnie w Europie i północnej części USA, praktycznie w każdym rejonie uprawy drzew owocowych. Jego sprawcą jest bakteria Pseudomonas syringae. W obrębie tego gatunku naukowcy wyróżniają dwie formy charakteryzujące się specjalizacją w stosunku do określonych roślin żywicieli. P. syringae pv. syringae poraża wszystkie gatunki drzew owocowych oraz około 80 gatunków roślin jednorocznych i wieloletnich, a P. syringae pv. morsprunorum tylko drzewa pestkowe. Objawy choroby. Najbardziej charakterystycznymi na drzewach pestkowych są zrakowacenia, którym zwykle towarzyszą wycieki gumy, zarówno na pędach jednorocznych (fot. 3), krótkopędach, gałęziach, jak i na konarach oraz pniach. Zrakowacenia mogą powstać w wyniku infekcji kwiatów (fot. 4), pąków, śladów po liściach oraz uszkodzeń kory. Kora w miejscu infekcji jest zwykle zapadnięta, przybiera zabarwienie czerwonobrunatne i w efekcie ulega nekrozie. Tkanka podkorowa zmienia zabarwienie na pomarańczowe. W miarę rozwoju choroby nekrozy powiększają się i mogą objąć znaczną część obwodu gałęzi czy konaru, co prowadzi do zamierania części pędu leżącego powyżej. Rozwój zrakowaceń jest cykliczny rozwijają się intensywnie jesienią i wczesną wiosną, a w czasie wzrostu drzewa (gdy aktywna jest miazga) ich rozwój jest silnie zahamowany. Na pędach niezdrewniałych początkowymi objawami infekcji są ciemnozielone, uwodnione, tłuste plamy. Stopniowo żółkną one, brunatnieją i ulegają nekrozie, a porażony w ten sposób pęd wygina się łukowato i często zamiera. Zainfekowane kwiaty drzew pestkowych początkowo brunatnieją, a następnie czernieją, kurczą się i zamierają. Zaschnięte mogą pozostawać przez jakiś czas na drzewach. Choroba ze zniszczonych kwiatów może rozprzestrzenić się na krótkopędy, gałęzie i konary doprowadzając do powstawania opisanych zrakowaceń. Bakterie porażają także liście drzew pestkowych. Pierwsze objawy mogą pojawić się już na bardzo młodych liściach. Liście takie mają brunatne wierzchołki i ciemnozielone, wodniste regularne plamki. Na liściach powstają najczęściej okrągłe, początkowo żółtawe, później brunatne plamki. Ich cechą charakterystyczną jest jasna obwódka (fot. 5). W sprzyjających warunkach pogodowych plamy mogą zlewać się ze sobą, a tkanki w ich obrębie ulegają nekrozie. Zaschnięte tkanki wykruszają się i powstają charakterystyczne dziurki w blaszkach liściowych (fot. 6). Bakteria może porażać także zawiązki owoców, na których powstają wodniste, tłustawe, ciemnozielone plamy, z czasem czerniejące i zasychające. Porażone zawiązki zasychają i pozostają przez pewien czas na drzewach. W przypadku wiśni i czereśni możemy mieć także do czynienia z infekcjami zimujących pąków, które ulegają nekrozie i zamierają. Porażone pąki na przedwiośniu nabrzmiewają, ale nie rozwijają się, zamierają i pozostają zaschnięte na pędach. Cykl rozwojowy. Bakterie zimują w pąkach, w śladach poliściowych oraz na brzegach nekroz i zrakowaceń. Na wiosnę uaktywniają się, namnażają i rozprzestrzeniają się w koronach drzew za pośrednictwem wiatru, deszczu oraz owadów. P. syringae infekuje drzewa przez zranienia i naturalne otwory. W cyklu rozwojowym choroby możemy wyróżnić dwa etapy. Pierwszy zimowy trwa od późnego lata do wczesnej wiosny. W tym czasie powstają zrakowacenia i nekrozy zdrewniałych organów drzew. Etap drugi letni jest związany z czasem aktywności miazgi drzew. W tej fazie dochodzi do infekcji pąków, kwiatów, liści, zawiązków, niezdrewniałych pędów oraz krótkopędów. Poszczególne odmiany drzew pestkowych różnią się wyraźnie wrażliwością na raka bakteryjnego. Do bardzo podatnych na porażenie odmian wiśni zalicza się Nefris i Wandę, a czereśni odmiany Hedelfińska i Van. Ochrona przed rakiem powinna być konsekwentna i systematyczna. Polega ona przede wszystkim na wykonywaniu zabiegów preparatami miedziowymi (w przypadku pestkowych nie warto na nich oszczędzać). Zabiegi rozpoczyna się już w fazie nabrzmiewania pąków, a kolejne można wykonać, gdy pogoda sprzyja rozwojowi choroby, także w czasie kwitnienia drzew, a na odmianach wrażliwych również zaraz po jego zakończeniu. O zwalczaniu raka bakteryjnego nie można zapominać w czasie opadania liści FOT. 5. Objawy raka bakteryjnego na liściach wiśni z drzew. W tym okresie należy wykonać 1 lub 2 zabiegi preparatami miedziowymi. Wybór fungicydów miedziowych jest duży, warto jednak sprawdzać etykiety, bo nie wszystkie mają identyczne zakresy rejestracji. FOT. 3. Jednoroczny pęd wiśni z objawami porażenia rakiem bakteryjnym FOT. 4. Zamieranie pędów po infekcji kwiatów rakiem bakteryjnym FOT. 7. Początkowe objawy drobnej plamistości liści drzew pestkowych na starszych liściach przyrostów jednorocznych Drobna plamistość liści drzew pestkowych Chorobę wywołuje grzyb Blumeriella jaapi. Występuje on powszechnie w Ameryce, Europie, w tym w Polsce. Roślinami żywicielskimi grzyba są przede wszystkim wiśnie i czereśnie, w mniejszym stopniu pozostałe gatunki pestkowe. Choroba w największym nasileniu występuje na wiśniach oraz na podkładkach wiśni i czereśni, zwłaszcza na siewkach czereśni ptasiej (słabiej infekowane są siewki antypki). Objawy. W początkowej fazie rozwoju choroby, zwykle w drugiej połowie maja lub na początku czerwca, na liściach pojawiają się bardzo drobne, trudne do zauważenia szarozielone plamki. Zwykle są zlokalizowane na liściach najniżej położonych gałęzi i konarów (fot. 7). W miejscu plamek, na spodniej stronie liści tworzą się drobne wzniesienia owocniki stadium konidialnego. Plam szybko przybywa, co jest efektem powtarzających się infekcji wtórnych. Później plamy stają się brunatne i zlewają się w skupienia, często po jednej stronie blaszki liściowej lub na jej brzegu, gdzie zwykle utrzymuje się dłużej woda z opadów lub rosy. Wygląd plam i ich barwa w dużej mierze zależy od gatunku porażonej rośliny. Choroba stopniowo przenosi się z dolnych partii korony na wyżej położone liście. Podczas deszczowej pogody na spodniej stronie liści pojawia się szarobiały wyciek zarodników grzyba (fot. 8). Porażone liście z czasem żółkną, czerwienieją i przedwcześnie opadają. Już w końcu lipca może dojść do całkowitej defoliacji. Opadanie liści jest związane z silnymi zaburzeniami fizjologicznymi powodowanymi przez grzyba. Przedwczesna defoliacja wywiera bardzo szkodliwy wpływ na rozwój porażonych roślin. Po sezonach masowego występowania choroby, w kolejnych można się spodziewać mniejszego plonowania oraz większej wrażliwości drzew na mróz. Jeżeli defoliacja nastąpi przed zbiorami, dojdzie do obniżenia plonu z powodu zahamowania wzrostu i dojrzewania owoców. Cykl rozwojowy sprawcy drobnej plamistości liści drzew pestkowych jest podobny do cyklu rozwojowego parcha jabłoni. Owocniki stadium workowego grzyba dojrzewają sukcesywnie wiosną. Pierwsze worki pojawiają się na początku maja, a pierwsze zarodniki workowe w połowie maja. Dojrzewanie owocników przebiega nierównomiernie. Zarodniki workowe wysiewają się w czasie opadów deszczu, okres wysiewów może trwać do 8 tygodni i zakończyć się dopiero w końcu czerwca. Najwrażliwsze na porażenie są liście w okresie 7 10 dni po uzyskaniu normalnych rozmiarów (najmłodsze, niewyrośnięte są stosunkowo mało wrażliwe na infekcje). Ta informacja jest bardzo istotna w ochronie drzew przed drobną plamistością liści drzew pestkowych. Okres inkubacji choroby jest bardzo krótki, w sprzyjających warunkach pogodowych wystarczy zaledwie 5 dni od zetknięcia się zarodnika z blaszką liściową do wystąpienia pierwszych objawów. Najsilniejsze epidemie choroby występują w latach mokrych i chłodnych, ale zdarza się, że po stosunkowo słabym porażeniu w okresie wiosennym, częste FOT. 6. Wykruszanie się nekrotycznej tkanki w obrębie plam na liściach wiśni powstałych na skutek porażenia rakiem bakteryjnym FOT. 8. Wyciek zarodników konidialnych sprawcy drobnej plamistości liści na dolnej stronie porażonych liści opady w lipcu i sierpniu powodują bardzo gwałtowny rozwój choroby. Ochrona drzew pestkowych przed drobną plamistością liści drzew pestkowych jest stosunkowo łatwa, jeżeli uwzględni się cykl rozwojowy sprawcy i specyfikę rozwoju choroby. Pierwszy zabieg należy wykonać bezpośrednio po kwitnieniu drzew (w połowie maja pojawiają się pierwsze zarodniki workowe), a kolejne 2 lub 3 w odstępach dniowych (im szybszy przyrost liści i bardziej sprzyjające warunki do infekcji tym krótszy odstęp pomiędzy zabiegami). Liczbę opryskiwań należy dostosować do wrażliwości odmian i warunków pogodowych (zarodnikowanie workowe kończy się zwykle z końcem czerwca). Walka z drobną plamistością liści drzew pestkowych polega przede wszystkim na zapobieganiu infekcjom pierwotnym. Opanowanie choroby w okresie infekcji wtórnych jest bardzo trudne, wymaga wielu zabiegów i generuje wysokie koszty. Jeżeli lato jest wilgotne i porażenie liści przekracza 10%, konieczne jest wykonanie do 2 zabiegów także po zbiorach owoców. Chronią one drzewa przed masowym rozprzestrzenianiem się choroby w koronach i zmniejszają potencjał infekcyjny na przyszły sezon.

11 11 Nawożenie po zbiorach owoców Dolistne dokarmianie drzew pestkowych po zbiorach owoców wydaje się działaniem bardzo ważnym przede wszystkim dlatego, że wiosną kwitną one praktycznie nie mając liści. Nawożenie dolistne w tym czasie jest więc mniej efektywne niż w przypadku gatunków ziarnkowych. Z uwagi na gromadzenie w drzewach zapasów, niektórych składników pokarmowych, nawożenie po zbiorach daje roślinom dobry start wiosną. Drzewa często nie mogą wtedy pobrać tych składników z gleby z powodu niesprzyjającej pogody, a brak liści rozetowych wpływa na niską skuteczność nawożenia dolistnego. Składniki pokarmowe z jesiennych rezerw stanowią doskonałe startowe źródło azotu oraz boru. Nawet do 70% azotu wykorzystywanego wczesną wiosną może pochodzić z rezerw zmagazynowanych w drzewach jesienią. Nawożenie drzew ziarnkowych po zbiorach owoców jest już standardem. Ze względu na termin zbioru czereśni (lipiec) i wiśni (sierpień) drzewom zostaje jeszcze co najmniej 2 do 3 miesięcy wegetacji. W tym okresie zachodzą w nich istotne procesy związane z przygotowaniem się do spoczynku zimowego oraz formowaniem pąków kwiatowych. Na oba istotnie wpływa jakość liści i czas, w którym pozostają na drzewie. Przedwczesna defoliacja prowadzi do osłabienia drzew, zmniejszenia odporności na mróz oraz zauważalnego spadku plonowania. Dokarmianie dolistne drzew pestkowych (głównie czereśni, w mniejszym stopniu wiśni) zaleca się wykonywać corocznie w postaci 3 do 5 zabiegów co dni. Zwykle w tym czasie stosuje się mieszanki zbiornikowe na bazie: 5 10 kg mocznika, 1 2 kg magnezu (MgO w postaci siarczanu magnezu lub firmowych nawozów magnezowych; uwaga na stopień uwodnienia siarczanu magnezu), 0,3 0,5 kg boru (w postaci nawozów płynnych lub krystalicznych; uwaga na zawartość B w poszczególnych nawozach) oraz około 0,3 0,4 kg cynku (uwaga na zawartość Zn w poszczególnych nawozach). Niekiedy konieczne może być wprowadzenie do nawożenia w tym czasie nawozów zawierających np. potas, mangan lub żelazo, zależnie od stanu odżywienia drzew tymi składnikami w sezonie. Decyzja o ich dodatku powinna być wynikiem lustracji w sadzie (fot. 9). fot. 1 9 M. Oleszczak A b c d e f FOT. 9. Przykłady niedoboru składników pokarmowych: potasu (a), magnezu (b), fosforu (c), żelaza (d), manganu (e), boru (f) Faza rozwojowa jabłoni Początek wzrostu zawiązków W czasie wzrostu zawiązków Zawiązki wielkości orzecha włoskiego Wzrost owoców Połowa sierpnia 6, 4, 2 tygodnie przed zbiorami 1, 2,3 tygodnie po zbiorach owoców Tuż przed opadaniem liści po pierwszych większych przymrozkach Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] Cel zastosowania nawozu MAXIMUS extra P 2-4 Zapobieganie deformacjom owoców, zapewnienie optymalnego tempa podziałów komórkowych w owocach. Zalecany szczególnie w okresach niesprzyjającej pogody (chłody)-2 zabiegi, co 7-10 dni. Przez pierwsze 4-6 tygodni po kwitnieniu. MAXIMUS extra N 5 Korekta zaopatrzenia drzew w azot. MAXIMUS extra K 4-5 Przyspieszenie wzrostu zawiązków owoców. Ilość zabiegów potasem uzależnić od wymagań danej odmiany. Stosować od 4-6 tygodnia po kwitnieniu. MAXIMUS AminoMicro 0,3-0,5 Profilaktyczne uzupełnienie niedoborów mikroelementów. MAXIMUS PKMg 3-5 W okresach panujących stresów uniemożliwiających pobieranie składników pokarmowych z gleby. EKOLIST Wapniowy 3-8 lub Saletra Wapniowa 17% CaO 3-5 lub EKOLIST AMINO WAPŃ (Ca) 1,5-1,8 Zapobieganie Gorzkiej Plamistości Podskórnej i innym chorobom wynikającym z braku wapnia. 5 do 8 zabiegów, co dni (do 1 tygodnia przed zbiorami zależnie od odmiany i przebiegu pogody). MAXIMUS extra Mg 4-8 Zapobieganie niedoborom magnezu, aktywacja procesu fotosyntezy. 1-3 opryskiwania, co dni. MAXIMUS extra N 5 Poprawa zaopatrzenia drzew w azot - korekta nawożenia doglebowego. MAXIMUS extra K 4-5 Zapobieganie niedoborom potasu, poprawa kondycji drzew. 1-3 opryskiwania, co dni. EKOLIST mono Żelazo 1 Likwidacja lub zapobieganie niedoborom żelaza, aktywacja procesów fotosyntezy. Szczególnie istotny w lata suche lub o bardzo dużej ilości opadów. MAXIMUS AminoMicro 0,5-0,8 Interwencyjne zwalczanie niedoborów mikroelementów, szczególnie w warunkach uniemożliwiających ich pobieranie. EKOLIST mono Mangan 1-2 Uzyskanie wyraźnej, zielonej barwy zasadniczej skórki owoców w czasie ich dojrzewania. Dwukrotne, co 2 tygodnie. EKOLIST mono Molibden 0,2 Molibden zastosowany w tym okresie zwiększa dostępność azotu, sprzyja zawiązywaniu pąków kwiatowych. Molibden jest także odpowiedzialny za substancje wprowadzające rośliny w spoczynek zimowy. MAXIMUS extra P 3-5 MAXIMUS extra K lub MAXIMUS extra PK 4-5 Poprawa wybarwienia owoców. lub MAXIMUS PKMg MAXIMUS extra P 3-5 Mocznik+EKOLIST mono Cynk+ MAXIBOR lub Mocznik+MAXIMUS extra ZnBMg Mocznik 50 Wzmocnienie pąków, poprawa odporności na mróz, likwidacja niedoborów boru. Przyspieszenie mineralizacji opadłych liści. Zabieg ogranicza tworzenie się owocników, sprawcy parcha jabłoni.

12 12 1 smakowych. W Holandii opracowano innowacyjną metodę oceny dojrzałości jabłek, która polega na ocenie stanu fizjologicznego owoców na podstawie kilku kropel pobranego z nich soku. Wyniki takiego badania (po pobraniu próbki do specjalnego zestawu i wysłaniu jej do firmy świadczącej tego typu usługę), otrzymane drogą mailową, zawierają informację o optymalnym terminie zbioru jabłek z przeznaczeniem do długiego przechowywania. Nowoczesne warunki przechowywania Proces dojrzewania owoców wynika z tempa ich oddychania powiedział prof. K. Tomala. Tym mniej intensywnie będzie ono przebiegało im mniejsze będzie stężenie tlenu w atmosferze (poniżej 3%). Umożliwi to wydłużenie okresu przechowywania z zachowaniem jędrności oraz soczystości owoców. Stężenie tlenu w ULO wynosi około 1,5% (zależnie od odmiany, utrzymuje się go na poziomie 1,2 1,7%). W nowoczesnych chłodniach z DKA (dynamicznie kontrolowana atmosfera) proces oddychania i dojrzewania jabłek jest bardzo spowolniony. W takich warunkach silnie zmniejszona jest intensywność oddychania jabłek, zatem dojrzewają one bardzo wolno i mogą być, bez ryzyka utraty jakości, bardzo długo przechowywane. DKA to metoda oparta albo na badaniu produkcji alkoholu etylowego przez owoce albo na pomiarze sygnału fluorescencji chlorofilu. Obecnie w Europie wdrażana jest głównie metoda pozwalająca określać reakcję owoców na stres wywoływany bardzo niskim stężeniem tlenu poprzez stałe monitorowanie w czasie rzeczywistym fluorescencji chlorofilu. Jabłka w takich warunkach są przechowywane w całkowitej ciemności (fot. 1) przy obniżonym stężeniu tlenu i dwutlenku węgla, zaś reprezentatywne próbki owoców (6 szt.) umieszczane są w specjalnych pojemnikach (fot. 2) bez dostępu światła (w celu poprawnego zobrazowania fluorescencji chlorofilu). W nich owoce są stale kontrolowane, a sensory odczytują reemisję energii światła zaabsorbowanego przez chlorofil w postaci fali światła dalekiej czerwieni (obrazowanie maksymalnej wydajności kwantowej fotosystemu II przez chlorofil zawarty w ich skórce), która jest obniżana przez działanie stresu na skutek zbyt małego stężenia tlenu. Jabłka w takich warunkach utrzymywane są tuż nad granicą życia i śmierci, a zwiększenie stężenia tlenu w przypadku zarejestrowania stresu ponownie stabilizuje sytuację. Im mniejsze są odczyty aparatury, tym jabłka są albo bardziej dojrzałe albo znajdują się w głębszym stresie wywołanym niedostatkiem tlenu (optimum ok. 0,83 0,85%). Bezpieczna zawartość tlenu dla większości odmian jabłek w DKA to 0,4 0,5%, co umożliwia długotrwałe ich przechowywanie bez utraty jakości. DKA jest bardzo dobrym rozwiązaniem dla dużych grup FOT. 2. Zestaw do monitorowania niskotlenowego stresu jabłek na podstawie pomiarów fluorescencji chlorofilu producenckich, które z założenia długo przechowują owoce. SmartFresh Zastosowanie preparatu SmartFresh (1-MCP), jak podał prof. K. Tomala, bardzo wyraźnie wydłuża okres ich przechowywania. Działanie preparatu polega na blokowaniu receptorów etylenu, dzięki czemu owoce nie dojrzewają. Gorsza jest niestety smakowitość jabłek, które poddane były działaniu 1-MCP, tak jak i owoców przechowywanych długotrwale w niskim stężeniu tlenu, ale i na to jest prosty sposób. Po wyjęciu jabłek z takich warunków nie wolno ich od razu przeznaczać do sprzedaży powiedział prof. K. Tomala. Muszą być poddane dojrzewaniu, które przebiega optymalnie w warunkach wyższej temperatury (zbliżonej do pokojowej) i normalnego stężenia tlenu w atmosferze. Po takim ich potraktowaniu FOT. 3. Jabłko z ordzawioną skórką FOT. 4. Jabłka Golden Delicious z gładką skórką pod wpływem GA 4+7 jest szansa na nabranie przez owoce aromatu i właściwych dla odmiany walorów smakowych. Trzeba umieć sterować smakowitością jabłek i odpowiednio dobrać długość i warunki przechowywania dla poszczególnych odmian kontynuował prelegent. Prof. K. Tomala wymienił wiele zalet wynikających z zastosowania preparatu SmartFresh: mniejsze zużycie energii elektrycznej na pracę urządzeń chłodniczych (o 20% niższe są koszty pracy urządzenia chłodniczego, a o 30% płuczki, gdyż jabłka wolniej oddychają, wydzielają mniej energii i CO 2 (przez co rzadziej włączają się urządzenia chłodnicze i płuczki), mniejsze ubytki masy przechowywanych owoców, ograniczenie występowania gorzkiej zgnilizny jabłek. SmartFresh aplikowany na jabłka zebrane w optymalnym terminie ogranicza także występowanie oparzelizny powierzchniowej choroby, której poza skróceniem przechowywania (sprzedaż owoców zanim wystąpią jej objawy) nie można zapobiegać, bo w Europie nie ma preparatów zarejestrowanych w tym celu. 1-MCP zwiększa jednak wrażliwość jabłek na CO 2, a przy zbyt wczesnym wyjęciu ich z komory chłodniczej pojawić się może na owocach odmian Šampion i Mutsu specyficzne ordzawienie skórki w zagłębieniu szypułkowym. Można temu zapobiegać przez schłodzenie jabłek przed aplikacją preparatu SmartFresh i nie przeznaczanie ich do sprzedaży przez minimum 2 miesiące po jego aplikacji. Jeżeli dzięki nowoczesnym warunkom przechowalniczym (bardzo niskie stężenie tlenu) możliwe jest opóźnienie dojrzewania jabłek, wówczas nie ma konieczności sięgania po SmartFresh. Dobrze sprawdza się on natomiast w przypadku chłodni zwykłej, wydłużając okres przechowywania owoców (do podobnego jak w przypadku przechowywania ich w KA). Ograniczanie ubytków naturalnych Temu niekorzystnemu zjawisku można przeciwdziałać przez pozbiorcze traktowanie jabłek preparatem Smart- Fresh oraz produkcję owoców o gładkiej skórce, która ogranicza transpirację (ordzawiona i chropowata potęguje to zjawisko). Przyczynami powstawania ordzawienia skórki owoców (fot. 3) są: gorące dni po okresie ochłodzenia (wówczas szybko rozrasta się miąższ, za którym nie nadąża skórka i powstają w niej mikropęknięcia), deszczowe noce po kwitnieniu (owoce pobierają wodę przez skórkę i to również może powodować jej mikropęknięcia). Ordzawienia skórki można zmniejszyć stosując gibereliny, i to nie tylko u jabłek odmiany Golden Delicious (fot. 4), lecz także Šampion, a w przypadku gruszek u odmiany Konferencja. Dla jabłoni najważniejszym okresem, w którym można je stosować są pierwsze dni po kwitnieniu, natomiast w przypadku gruszy należy ich użyć przed i na początku kwitnienia (wpłynie na lepsze zawiązywanie owoców). Opryskiwanie grusz giberelinami po kwitnieniu może natomiast ograniczyć opadanie małych zawiązków, które pozostają na drzewie aż do zbioru. Stosując gibereliny kilka razy w sezonie można bez zamierzenia wpłynąć negatywnie na formowanie się pąków kwiatowych, ponieważ preparaty te zawierają mieszaninę dwóch giberelin, z których GA 7 wpływa ujemnie na formowanie się pąków kwiatowych na następny sezon (takiego działania nie ma GA 4 ). Z tego powodu do jednorazowych aplikacji zalecane są niskie dawki tych preparatów. Jak przypomniał prof. K. Tomala, warunkiem do wykonania opryskiwania jest temperatura powietrza na poziomie 18ºC. Przy silnym wzroście pędów GA 4+7 może jednak działać przerzedzająco. Po zastosowaniu giberelin owoce są zazwyczaj wydłużone, co w trakcie deszczu umożliwia szybsze spływanie po nich wody i łatwiejsze osuszanie przez wiatr oraz wpływa na uelastycznienie skórki. Wszystko to łącznie ogranicza powstawanie mikropęknięć skórki, często prowadzących do ordzawiania się owoców. W celu ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska warto wykorzystać także metody naturalne, do których prof. K. Tomala zaliczył poprawę zapylenia kwiatów (wykształcenie większej liczby nasion wpływa na lepszy wzrost, kształt i rozwój owoców oraz ich lepsze wysycenie wapniem). Kontrola owoców przed wysyłką Jak powiedział prof. K. Tomala, polscy sadownicy od dawna umieją wyprodukować jabłka bardzo dobrej jakości, teraz muszą nauczyć się przywiązywać należytą uwagę do dobrego ich przechowywania, aby nie traciły jakości i zawsze spełniały oczekiwania konsumentów. Konieczne jest zatem regularne kontrolowanie jędrności owoców w trakcie ich przechowywania i planowania sprzedaży. W przypadku jabłek o stosunkowo luźnym miąższu ( Golden Delicious, Šampion ) ich jędrność w czasie konsumpcji nie powinna być niższa niż 4,5 kg. Na rynek należy je zatem wprowadzać, gdy mają 5,5 kg. Wówczas do konsumenta dotrą z akceptowalną jędrnością. fot. 1 4 K. Tomala

13 13 W sadzie śliwowym po kwitnieniu W sadzie śliwowym i gruszowym Marka Zarzyckiego (fot. 1) w Szydłowie odbyło się 9 maja br. zorganizowane przez firmę Intermag spotkanie dla producentów śliwek z tego rejonu. Mimo pilnych prac w sadach w tym okresie, szczególnie zabiegów ochrony drzew, wielu sadowników znalazło czas by uczestniczyć w spotkaniu. potas (Plonvit Kali) i wapń (Wapnovit ). Potas odpowiada za gospodarkę wodną, zatem usprawnia transport, natomiast wapń wspomaga wzrost zawiązków owocowych, wpływa na jakość i jędrność owoców oraz zapobiega ich przedwczesnemu mięknięciu. Nawożenie sadów należy zaczynać po zbiorach owoców wykonując jesienny zabieg Cynko-Borem mówił P. Lubaszka. Zawarty w tym nawozie cynk podniesie odporność roślin na niską temperaturę zimą, natomiast bor zostanie zakumulowany w pędach, a wiosną następnego roku będzie wykorzystany w okresie kwitnienia. Nawożenie drzew owocowych w okresie wzrostu zawiązków to także nawożenie tworzących się pąków kwiatowych na następny sezon. Od ich jakości i dokarmienia będzie zależało przezimowanie pąków i zawiązanie owoców w następnym sezonie. Dlatego nawożąc drzewa owocowe dolistnie, należy uwzględniać i te ich potrzeby informował Ł. Kutermach. fot. 1 4 A.Łukawska Anita Łukawska FOT. 4. Czerwonawa spodnia część blaszki liściowej na gruszy świadczy o niedoborze fosforu FOT. 1. Marek Zarzycki gospodarz spotkania dla sadowników FOT. 2. Piotr Lubaszka z firmy Intermag ŚRODEK OWADOBÓJCZY Mordercza skuteczność wobec szkodników sadów Wyjątkowa odporność na warunki atmosferyczne i elastyczność stosowania Prewencja dla pszczół nie dotyczy FOT. 3. Łukasz Kutermach z firmy Intermag Piotr Lubaszka (fot. 2) i Łukasz Kutermach (fot. 3) przedstawili produkty firmy Intermag i omówili zalecenia dotyczące nawożenia śliw i grusz w okresie wzrostu zawiązków owocowych. W czasie opadania płatków kwiatowych na śliwach zalecali nawożenie borem (Bormax), równocześnie z użyciem produktów: Fostar, Tytanit i Silvit. Fosfor jest niezbędny w początkowym okresie wzrostu zawiązków owocowych, ponieważ bierze udział w podziałach komórkowych w zapłodnionych zalążniach. Często jednak w tym czasie jest zbyt chłodno, aby rośliny mogły pobrać ten składnik z gleby (fot. 4), dlatego dobrze jest podać go roślinom dolistnie. Tytanit jest produktem, który nie tylko wzmacnia odporność roślin na niekorzystne warunki środowiska, ale również korzystnie oddziałuje na proces zapłodnienia. Silvit zawiera krzem w formie organicznej, który poprzez wnikanie do ścian komórkowych wzmacnia je i sprawia, że stają się one barierą trudną do przebycia przez czynniki chorobotwórcze i szkodniki. Do pierwszego zabiegu w okresie wzrostu zawiązków owocowych prelegenci zalecali Mikrokomplex, krystaliczny nawóz zawierający magnez, siarkę i mikroelementy, który dostarczony dolistnie poprawia stan odżywienia roślin. Mikroelementy oddziałują korzystnie na przebieg procesów biochemicznych w roślinach. Można stosować go ponownie łącznie z Fostarem i dodatkowo z krystalicznym nawozem zawierającym żelazo Intermag Chelat Fe-13. Dostarczenie tego ostatniego składnika w omawianym okresie zapobiega niedoborom żelaza, które często występują na drzewach owocowych przy nieodpowiednim ph gleby. Żelazo jest ważnym składnikiem biorącym udział w oddychaniu i transporcie innych składników pokarmowych, reguluje procesy oksydacyjnoredukcyjne i co najważniejsze bierze udział w syntezie chlorofilu. W kolejnym zabiegu polecane były nawozy Plonovit Phospho, Bormax i Tytanit, a do następnych nawozy zawierające ZABÓJCZY DLA SZKODNIKÓW! SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska Warszawa tel.: Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Mospilan_sady_205x285_2012.indd :22

14 14 W okresie wzrostu zawiązków owocowych 29 kwietnia ochrony i nawożenia sadów. Owocówka jabłkóweczka i zwójkówki liściowe Marek Chorzępa (fot. 1) z firmy DuPont, mówił o możliwościach zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych na jabłoniach przy użyciu preparatów Coragen 200 SC i Steward 30 WG. Pierwszy z wymienionych preparatów prelegent zalecał stosować w okresie masowego lotu i składania jaj przez samice owocówki jabłkóweczki, który wypada zazwyczaj w czerwcu. Steward 30 WG polecał stosować w sierpniu (do zwalczania II pokolenia owocówki jabłkóweczki) w okresie wzrostu zawiązków owocowych, do czasu gdy jabłka osiągną 70% typowej wielkości. FOT. 1. Marek Chorzępa z firmy DuPont omówił możliwości zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych w sadach jabłoniowych FOT. 2. Tomasz Kwiecień przedstawił działanie nawozów z serii Ekolist i Maximus Anita Łukawska br. w gospodarstwie Grażyny i Andrzeja Borkowskich w Pawłowie (powiat Sandomierz) odbyło się spotkanie sadownicze zorganizowane przez Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu oraz firmy Ekoplon, DuPont i ProCam. Była to doskonała okazja, aby zapoznać się z aktualnymi zaleceniami dotyczącymi Potrzeby pokarmowe drzew owocowych i gotowe nawozy Tomasz Kwiecień (fot. 2) prezentował produkty firmy Ekoplon przydatne dla jabłoni i grusz w okresie wzrostu zawiązków owocowych. W początkowej fazie ich wzrostu na jabłoniach (co dni przez pierwsze 6 tygodni po kwitnieniu) w celu zapewnienia optymalnego tempa podziałów komórkowych w owocach oraz zapobiegania ich deformacjom polecał nawóz Maximus extra P (2 4 kg/ha), zalecany zwłaszcza w okresach ochłodzenia, gdy utrudnione jest pobieranie fosforu z gleby. Do dolistnego nawożenia azotem w tym czasie rekomendował Maximus extra N (5 kg/ha). Po zakończeniu podziałów komórkowych w zawiązkach (4 6 tygodni po kwitnieniu) w celu przyspieszenia ich wzrostu zalecał stosować 3 5 razy dolistnie Maximus extra K (4 5 kg/ha). Niedobory mikroelementów można uzupełniać profilaktycznie wieloskładnikowym nawozem Maximus AminoMicro (0,3 0,5 l/ha). Ten nawóz ma być szczególnie przydatny do szybkiego uzupełniania ukrytych niedoborów mikroelementów, a dzięki zawartości aminokwasów poprawiać kondycję roślin, ich odporność na stresy abiotyczne oraz pobudzać je do wzrostu. W późniejszym okresie wzrostu zawiązków owocowych, w celu przeciwdziałania niedoborom skutkującym chorobami fizjologicznymi lub dla poprawy kondycji drzew, T. Kwiecień polecał jeden z nawozów wapniowych z oferty firmy: Ekolist Wapniowy (3 8 l/ha), Saletrę wapniową (17% CaO 3 5 kg/ha) lub Ekolist Amino Wapń (1,5 1,8 l/ha). Proponował także użycie nawozu Maximus extra Mg (4 8 kg/ha) do 1 3 opryskiwań w okresie wzrostu zawiązków owocowych odmian wrażliwych na niedobór magnezu (np. Golden Delicious Reinders ). Grusze, jak przypomniał T. Kwiecień, mają większe zapotrzebowanie na potas od jabłoni, dlatego od 3. tygodnia po kwitnieniu do okresu przed zbiorem owoców powinny mieć ten składnik pokarmowy dostarczany systematycznie, co 7 10 dni (nawet w 5 zabiegach). Do tego celu można użyć np. nawozu Maximus extra K (4 5 kg/ha). Dla zapobiegania chorobom fizjologicznym gruszek, prelegent polecał kilka zabiegów (co dni) jednym z nawozów wapniowych. W okresie wzrostu zawiązków owocowych grusze często wykazują niedobory żelaza (poprawia kondycję liści), które można uzupełnić stosując Ekolist mono Żelazo (1 2 l/ha), jednorazowo lub w dwóch zabiegach co 14 dni. W przypadku tego gatunku na aktywność fotosyntezy korzystnie wpływają aplikacje magnezu (Maximus extra Mg 4 8 kg/ha) w 1 3 zabiegach co dni. W warunkach stresowych grusze można opryskiwać nawozem Maximus PKMg (3 5 kg/ha), w celu dostarczenia im mikroelementów nawozem Maximus AminoMicro, a do likwidacji niedoborów manganu użyć nawozu Ekolist mono Mangan (2 3 l/ha). TABELA 1. Czynniki zewnętrzne wpływające na pobieranie wapnia z gleby Sprzyjające Utrudniające pojemny kompleks sorpcyjny słaby kompleks sorpcyjny ph 5,5 7,2 ph poniżej 5,5 (pobieranie ograniczone przez duża zawartość minerałów ilastych w glebie (gleby cięższe, gliniaste oraz duża zażej 7,2 (wapń wytrąca się z roztworu glebowego) nadmiar jonów glinu, żelaza i manganu) lub powywartość próchnicy w glebie) gleby piaszczyste o niskiej zawartości wapnia, 70 90% polowej pojemności wodnej, uregulowane warunki tlenowe w glebie waniu wapnia (powstawanie wodorowęglanów, mineralizacja materii organicznej sprzyja wymy- obecność zagęszczonych warstw gleby) nawożenie doglebowe azotem w formie saletrzanej (N-NO 3 ) niedobór wody w glebie (zmniejsza dostępność wapnia) lub jej nadmiar (uruchamiają się związki optymalna zawartość w glebie fosforu i antagonistyczne wobec wapnia) siarki, a umiarkowana potasu i magnezu nawożenie doglebowe azotem w formie amonowej (N-NH 4 niskie zasolenie gleby (niska zawartość Na) ) nadmierne nawożenie potasem, magnezem, fosforem i siarką Szczegółowe informacje: Zbigniew Marek tel

15 15 Wapń Znaczenie. Zawiązki owocowe otrzymują od drzewa większość potrzebnego im wapnia w pierwszych kilku tygodniach po kwitnieniu, czyli na początku swojego wzrostu informował Marcin Oleszczak z firmy Ekoplon (fot. 3). Później następuje tylko jego rozcieńczenie. Jest to zjawisko naturalne, ponieważ w tym okresie rosną także pędy, które zazwyczaj wygrywają konkurencję o wapń z owocami. Duży wpływ na docieranie optymalnych ilości wapnia do owoców ma pogoda. Podczas upałów, gdy transpiracja jest bardzo intensywna, składnik ten może być nawet wycofany z owoców do liści i pędów. listnie. Jest wiele czynników zewnętrznych, które ułatwiają lub utrudniają pobieranie wapnia z gleby (tabela 1). W owocach. M. Oleszczak zwracał uwagę, że na zawartość wapnia w owocach wpływa, bezpośrednio lub pośrednio, kilka niezależnych czynników. Młode drzewa charakteryzują się silnym wzrostem wegetatywnym, a ich system korzeniowy jest jeszcze dość płytki. Dlatego plonują słabiej i tworzą duże owoce narażone na niedobory wapnia. Silny wzrost elongacyjny młodych drzew (lub starszych nadmiernie nawożonych azotem) i ich zbyt silne cięcie prowadzi do silnej konkurencji o wapń między liśćmi i zawiązkami owoców. Mniej wapnia, a więcej potasu zawierają owoce pochodzące z górnych partii korony drzew i zawiązane na starszych 3- i 4-letnich pędach. Jabłka powstałe z kwiatu centralnego w kwiatostanie są zazwyczaj lepiej zaopatrzone wapń niż owoce tworzące się z pozostałych kwiatów z okółka. Na zawartość wapnia w owocach mają też wpływ liście rozetowe rozwijające się równocześnie z kwiatami. Jeżeli są one dobrze rozwinięte, zdrowe i aktywne fizjologicznie to zapewniają dużą wydajność transpiracji wpływającą na docieranie wapnia w dużych ilościach do rosnących zawiązków. Wykształcenie się pełnego garnituru nasion w owocach (jakość zapylenia i zapłodnienia kwiatów) wpływa na wzrost zawartości w nich wapnia, co zmniejsza ich podatność na choroby fizjologiczne. Na drzewach słabo plonujących owoce są duże, co powoduje, że wapń w nich jest nadmiernie rozcieńczony (nie dociera, bo przegrywa konkurencję z pędami). TABELA 2. Objawy niedoboru i nadmiaru wapnia w roślinach sadowniczych Niedobór Ca liście wierzchołkowe są jasnozielone, występują na nich plamki o barwie żółto-brązowej brzegi liści często są postrzępione przestaje rozwijać się system korzeniowy, zamierają korzenie włośnikowe i merystemy wierzchołkowe Nadmiar Ca pogorszenie zaopatrzenia roślin w magnez i potas, objawy niedoboru magnezu i potasu niedobory Zn, Fe, Mn i B Niedobór i nadmiar. W uprawach sadowniczych objawy niedoboru wapnia na częściach wegetatywnych roślin pojawiają się stosunkowo rzadko, ale nawet wysoka jego zawartość w glebie nie gwarantuje dobrego poziomu w owocach. Częściej można zauważyć efekty jego nadmiaru w glebie objawiające się niedoborami innych składników pokarmowych, których pobieranie jest przez wapń blokowane (tab. 2). Zasady nawożenia wapniem roślin sadowniczych Nawozy doglebowe do regulacji odczynu gleby zawierające jako składniki aktywne węglany lub tlenki wapnia, czyli związki nierozpuszczalne w wodzie, oddają wapń do roztworu glebowego powoli. Efektów 16 FOT. 3. Marcin Oleszczak zwracał uwagę na rolę wapnia Funkcje. Wapń, jak podał M. Oleszczak, spełnia w roślinach kilka zadań. Jego funkcja strukturalna wynika z tworzenia wraz z pektynami silnych i stabilnych połączeń pomiędzy komórkami. Wapń wchodzi w skład ścian komórkowych oraz błon komórkowych. Tym ostatnim zapewnia integralność i gwarantuje prawidłowy przebieg przemieszczania się przez nie wody i składników mineralnych. Przy deficycie jonów Ca 2 +, błony komórkowe tracą właściwości półprzepuszczalne, co może prowadzić do śmierci komórek. Funkcja fizjologiczna wapnia wynika z jego udziału w podziałach komórkowych, wzroście elongacyjnym komórek (także w procesie kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej), w procesie fotosyntezy oraz przemianach azotu. Wapń jest także aktywatorem wielu enzymów (hamuje działanie enzymów zależnych od potasu, a dzięki temu pośrednio wpływa na przemiany energetyczne, zmniejszając w efekcie tempo oddychania owoców i wydzielanie etylenu). Funkcja przekaźnika informacji ze środowiska zewnętrznego do wnętrza rośliny polega na powstaniu określonych reakcji rośliny na poziomie komórkowym na skutek nawet bardzo niewielkich zmian stężenia dostępnego wapnia pod wpływem czynników zewnętrznych. Mechanizm pobierania. Wapń jest pobierany przez korzenie roślin w postaci kationu Ca 2 + i przemieszcza się w glebie do powierzchni korzeni na zasadzie przepływu masowego wody ssania powstającego dzięki transpiracji mówił prelegent. Do komórek korzeni składnik ten dostaje się głównie na zasadzie dyfuzji, głównie przez kanały jonowe i nośniki. Kanały te nie działają selektywnie i wraz z jonami wapnia pobierają także inne kationy jedno- i dwuwartościowe, co prowadzi do konkurencji między kationami wapnia, potasu i magnezu. Szybkość pobierania kationów wapnia zależy od towarzyszącego im anionu. Najłatwiej, jak podał M. Oleszczak, pobierany jest wapń z towarzyszącym mu anionem saletrzanej formy azotu, a najtrudniej z anionem siarczanowym. Najaktywniej pobierają wapń najmłodsze korzenie. Dostępność wiosną. O tej porze roku rośliny wykorzystują głównie wapń zakumulowany w drewnie. Zapas ten, jak podał M. Oleszczak, wystarcza do zaspokojenia kilkunastu procent potrzeb drzew. Pozostałą potrzebną część muszą one pobrać z gleby lub z gleby i z nawozów podawanych do-

16 16 15 wapnowania nie można spodziewać się szybko. Do szybkiego uzupełnienia zawartości wapnia w glebie konieczne jest zastosowanie nawozów na bazie saletry wapniowej, która zawiera także łatwo dostępny dla drzew azot. Jabłonie. Są najbardziej wrażliwymi na niedobór wapnia roślinami sadowniczymi. Zależnie od odmiany, przebiegu pogody w okresie wegetacji, wieku drzew, wielkości plonu oraz długości planowanego okresu przechowywania jabłek należy wykonać 3 8 opryskiwań nawozami wapniowymi w okresie wzrostu zawiązków owocowych (ilość wapnia w owocach jest proporcjonalna do liczby wykonanych zabiegów). Większej liczby zabiegów wymagają drzewa: odmian charakteryzujących się genetycznie niską zawartością wapnia w owocach i podatnych na gorzką plamistość podskórną ( Šampion, Jonagold, Mutsu, Ligol, Braeburn i Fuji ); na podkładce M.26 (ma genetyczną skłonność do niskiej kumulacji wapnia w drzewach); z mniejszą niż zwykle liczbą zawiązków owocowych; przy wysokiej temperaturze powietrza i małych opadach deszczu latem; z których owoce mają być długo przechowywane. Należy zadbać, aby ciecz robocza pokryła jak największą powierzchnię owoców w koronie (szczególnie w części wierzchołkowej, gdzie jabłka zawierają zazwyczaj mniej wapnia), gdyż ten składnik nie trafi do nich, jeżeli ciecz pokryje tylko liście. Z tego powodu ważne jest utrzymywanie luźnych koron oraz dostosowanie ilości cieczy roboczej do ich wymiarów. Najlepiej jest opryskiwać drzewa wapniem i innymi nawozami dolistnymi wieczorem, gdy temperatura powietrza wynosi C i koniecznie przy bezwietrznej pogodzie. Przy temperaturze powietrza przekraczającej 25 C oraz jego niskiej wilgotności pobieranie wapnia przez zawiązki owocowe jest silnie ograniczone z powodu szybkiego odparowywania wody i krystalizowania soli wapnia na opryskiwanej powierzchni. Dokarmianie dolistne wapniem drzew owocowych klasycznymi nawozami (saletrą wapniową lub innymi związkami wapnia) najlepiej rozpocząć w fazie orzecha włoskiego zawiązków owocowych, czyli ok. połowy czerwca. Im młodsze zawiązki owocowe tym efektywniej pobierają wapń. Jeżeli korzysta się z nawozów na bazie aminokwasowych kompleksów wapnia, można je aplikować już w fazie zielonego pąka, z przerwą w okresie kwitnienia i dalej od opadania płatków kwiatowych. Aplikacja w okresie zielonego pąka jest korzystna ze względu na pozytywny wpływ wapnia na kiełkowanie pyłku, a w okresie po kwitnieniu do budowy dzielących się intensywnie komórek. Grusze. Pierwsze dokarmianie dolistne wapniem grusz należy wykonać 6 tygodni po kwitnieniu, a kolejne w odstępach dniowych. W sezonie wegetacyjnym powinno się wykonać 3 5 takich zabiegów. Nawozy na bazie kompleksów aminokwasowych wapnia można stosować już w czasie pojawiania się pąków kwiatowych, a następne w okresie opadania płatków kwiatowych. Jak podał M. Oleszczak, więcej zabiegów wapniem wymagają odmiany wrażliwe na jego niedobór: Lukasówka i Komisówka ( Konferencja ma mniejsze zapotrzebowanie). Gatunki pestkowe. U wiśni i czereśni niedobór wapnia w owocach objawia się ich pękaniem podczas opadów deszczu na 2 3 tygodnie przed zbiorem oraz nadmiernym wydzielaniem soku w trakcie zbioru informował M. Oleszczak. Woda dostaje się do owoców przez szypułkę lub skórkę. Opryskiwania wapniem na trzy, dwa lub tydzień przed zbiorem owoców ograniczają to zjawisko. Zabiegi dobrze jest wykonywać także przed zapowiadanymi opadami, począwszy od 4. lub 3. tygodnia przez zbiorem. Podobnie jak w przypadku drzew ziarnkowych, nawozy zawierające kompleksy aminokwasowe wapnia można aplikować wcześniej, w fazie ukazywania się pąków kwiatowych, w pełni kwitnienia oraz po opadnięciu płatków kwiatowych. fot. 1 3 A. Łukawska Święto Kwitnącej Jabłoni w Umaniu Piotr Grel Wsensie geograficznym Umań leży prawie dokładnie w centrum Ukrainy. Stanowi też centrum ukraińskiej nauki sadowniczej od dwudziestu ośmiu lat odbywają się tutaj seminaria sadownicze będące głównym punktem programu tytułowego Święta. Organizuje go niezmiennie prof. Aleksander Melnyk z Katedry Sadownictwa Umańskiego Narodowego Uniwersytetu Sadowniczego. Na ostatnie Międzynarodowe Seminarium Sadownicze zjechało około 350 sadowników z całej Ukrainy i liczni goście z kilku krajów Europy. Miło było stwierdzić, że wśród nich najliczniejszą grupę (około 20 osób) stanowili Polacy. Sadownicze alternatywy Jadąc do Umania z zachodu ma się do wyboru nieco krótszą drogę wprost z Lwowa przez Winnicę lub dłuższą przez Czerniowce Kamieniec Podolski i Winnicę. Tym razem wybraliśmy wariant południowy, dłuższy przez Bukowinę FOT. 2. Leonid Makarenko zaczął swoją przygodę z sadownictwem jako jeden z pierwszych w tym regionie właśnie. Północna część tej historyczno-geograficznej krainy stanowi teraz obwód czerniowiecki Ukrainy. Na terenach między Prutem od zachodu, Dniestrem od północy i wschodu i granicą z Mołdową od południa w ostatnich kilkunastu latach coraz intensywniej rozwija się sadownictwo. Sprzyjające tej produkcji warunki naturalne (urodzajne gleby, łagodne skłony, niewiele niższe niż w środkowej Polsce opady deszczu) były od dawna wykorzystywane do uprawy drzew owocowych także i w położonej dalej na południe Mołdowie. Obecnie tendencja ta nasila się, a powstające sady coraz częściej przypominają nasze średnie i dobre gospodarstwa. By się temu bliżej przyjrzeć nadłożyliśmy drogi skręcając w Lwowie na południe. FOT. 1. Spośród wszystkich regionów Ukrainy na Bukowinie sadownictwo rozwija się najbardziej dynamicznie FOT. 3. Młode kwatery jabłoni w sadzie pod Ridkiwcami k. Czerniowców FOT. 4. Pestkowe ustąpiły na Bukowinie pierwszeństwa jabłoniom, ale nadal są tutaj chętnie sadzone tu kwatera czereśni w sadzie L. Makarenki Na kwitnącej Bukowinie To określenie pasuje do regionu chyba nie tylko przez kilka dni trwania tej fazy fenologicznej. W porównaniu z czysto rolniczymi terenami bukowińska wieś sprawia wrażenie bardziej zasobnej i bardziej dynamicznej. Obszar najbardziej skoncentrowanej produkcji sadowniczej rozciąga się około 100 km ze wschodu na zachód i 25 km z północy na południe. Dokładnych szacunków ich powierzchni brak, ale miejscowi sadownicy mówią o blisko 10 tys. ha produkcyjnych sadów (fot. 1). Na rzadkie jeszcze, ale już organizowane tutaj spotkania instruktażowe przychodzi ponad 300 osób. Innym wskaźnikiem atrakcyjności sadownictwa w tym regionie jest cena ziemi. Formalnie na Ukrainie nie można jej kupić (parlament co roku odnawia moratorium na jej sprzedaż) co najwyżej można ją wydzierżawić na 49 lat. Jak zwał, tak zwał: hektar ziemi to wydatek około 8000 dolarów. Struktura użytkowania ziemi na Bukowinie jest zbliżona do tej, jaką mamy na południu Polski uwzględniając podobieństwa krajobrazu wyrwany ze snu człowiek może okolice Czerniowców pomylić z Sandomierszczyzną, pogórzem pod Tarnowem lub Przemyślem. Podobnie też przebiega ewolucja gospodarstw. Z jednej strony intensyfikacja upraw wszyscy sadzą drzewka niezależnie od posiadanych obszarów, wiedzy i technicznych możliwości, z drugiej coraz wyraźniejsza obecność dużych, stale powiększanych gospodarstw tutejszych liderów zwykle pionierów nowoczesnego bukowińskiego sadownictwa. Liderzy Jedno z takich rozwojowych gospodarstw prowadzi w Ridkiwcach (historyczna nazwa wsi: Rarańcza miejsce walk żołnierzy polskich w 1915 i 1918 r.) Leonid Makarenko (fot. 2) z żoną i dwoma synami. W tej chwili gospodarstwo ma obsadzonych sadami i szkółką zwarty obszar 50 ha. Przeważają w nim młode (fot. 3), 2- i 3-letnie jabłonie na podkładce M.9 (m.in. Gala, Renet Simirienko ), są też kwatery grusz i czereśni (fot. 4). Szkółka ma własny matecznik z podkładkami jabłoni. Cały sad ma instalacje nawodnieniową. Pod spodziewane zbiory buduje się obiekt przechowalniczy wyposażony w linię sortowniczą z rozładunkiem wodnym. Następna inwestycja w gospodarstwie (sad jabłoniowy) jest przygotowywana na zakupionym

17 17 FOT. 5. Inwestycje w gospodarstwie mają umożliwić przechowanie i konfekcjonowanie zbiorów FOT. 6. Stołówka dla pracowników w gospodarstwie L. Makarenki niedawno kompleksie o powierzchni 100 ha (fot. 5). Gospodarstwo nie narzeka na brak chętnych do pracy. L. Makarenko płaci około 5 UAH za godzinę prostej fizycznej pracy. Ale poza tym gwarantuje pracownikowi utrzymanie nocleg i trzy posiłki w domu socjalnym, którego standard zasługuje na uznanie (fot. 6). Rynek jabłek na Ukrainie jest rynkiem producenta. Sadownicy uzyskują ceny hurtowe, jakich polscy koledzy mogą im pozazdrościć. Z gospodarstwa Makarenków w kończącym się sezonie nie wychodziły jabłka po cenie niższej niż 5 UAH/kg. Jabłka odmiany Red Prince przez cały sezon sprzedają się po 10 UAH/kg, inne mają ceny pomiędzy 7 a 12 UAH/kg (1 zł to obecnie około 2,4 hrywny). Warto jednak pamiętać, że ukraiński sadownik wszystkie nowoczesne środki produkcji potrzebne w sadzie i gospodarstwie musi ściągać z Zachodu, więc koszty produkcji też odbiegają od polskich. W Umaniu Tematem tegorocznego XXVIII Międzynarodowego Seminarium Sadowniczego były nowoczesne technologie produkcji sadowniczej. Większość prelegentów stanowili goście z zagranicy. Wśród nich byli szkółkarze z Południowego Tyrolu (trzy szkółki z tego regionu Włoch), dyrektor Instytutu Juliusa Kühna z Drezna (Pilnitz), a także przedstawiciele Polski (fot. 7) prof. Eberhard Makosz, Tadeusz Pagacz, Maciej Lipecki, Zbigniew Rewera i Zbigniew Marek. Wydawnictwo Plantpress miało swoje stoisko w kuluarach konferencji dużym zainteresowaniem cieszył się pierwszy numer rosyjskojęzycznej wersji EFM-u (fot. 8). Sesja seminaryjna rozpoczęła się wykładem prof. E. Makosza na temat produkcji owoców jagodowych w Polsce. Ta grupa roślin jest w Umaniu omawiana raczej rzadko, gdyż najwięcej uwagi poświęca się na tej konferencji sadom. Owoce jagodowe dorobiły się na Ukrainie osobnej dużej, także międzynarodowej konferencji. Przed trzema laty na lwowskim rynku hurtowym Szuwar odbyła się pierwsza z nich, w ubiegłym druga postanowiono na niej, że kolejna, w roku bieżącym będzie już obradować w Kijowie, na nowym, największym obecnie w kraju rynku Stolicznym. Profesor Makosz przypomniał, że towarowe plantacje roślin jagodowych zaczęły się w Polsce rozwijać dopiero po II wojnie światowej. Jeszcze w 1961 r. zbiory jagodowych nie wyglądały imponująco (dla porównania w nawiasach zbiory z ub.r. w tys. ton): truskawki 26 (159), maliny 5 (105), porzeczki 41 (160), agrest 23 (16). Rekordowe zbiory truskawek odnotowaliśmy w 1987 r. (334 tys. t), a porzeczek w 2010 r. (191 tys. t). Wyraźny regres widoczny jest tylko w produkcji agrestu. W sumie produkujemy obecnie około 500 tys. ton owoców jagodowych, co stanowi 12% zbiorów owoców ogółem. Najciekawszy wykład dotyczący szkółkarstwa wygłosiła 18 W tym roku po raz pierwszy nowy, przełomowy środek ochrony roślin rozwiązujący problem owocówek i zwójek. DuPont Poland Także Twój sposób na szkodniki Wyjątkowo silny insektycyd nowej generacji do ochrony przed szkodnikami. Wysoka skuteczność wobec różnych stadiów rozwojowych szkodników zwalcza jaja i larwy Niemal natychmiastowe działanie szkodniki w ciągu kilku godzin zaprzestają żerowania Wysoka odpornoś ć na zmywanie przez deszcz Selektywność w stosunku do pożytecznych owadów i roztoczy może być stosowany w programach Integrowanej Ochrony Roślin (IPM) DuPont Poland Sp. z o.o., ul. Postępu 17 b, Warszawa tel. (22) , fax (22) ; Przed zastosowaniem preparatu należy zapoznać się z treścią etykiety. znak handlowy zarejestrowany przez E.I. DuPont de Nemours & Co. (Inc.) Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

18 18 15 Letnie cięcie drzew pestkowych Dr Halina Morgaś, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach FOT. 7. Delegacja TRSK z prof. E. Makoszem, A. Lipnicką, Z. Chołykiem, T. Pagaczem, M. Lipeckim Cięcie drzew owocowych może być prowadzone przez cały rok. Dzielimy je zasadniczo na cięcie w okresie spoczynku tzw. cięcie zimowe, oraz na prowadzone w trakcie wegetacji tzw. cięcie letnie. Termin letnie cięcie powinniśmy odnosić do zabiegu wykonywanego latem, gdy na drzewach są już wyrośnięte owoce lub też, co zdarza się częściej u drzew pestkowych, gdy owoce zostały już zebrane. To rozróżnienie wydaje się być o tyle ważne, że w praktyce sadowniczej funkcjonuje także termin cięcia wiosennego. Skutki tego zabiegu i zasady jego prowadzenia są jednak inne niż klasycznego cięcia w okresie letnim. FOT. 8. Stoisko wydawnictwa Plantpress w Umaniu Letnie cięcie wykonywane jest nie tak często jak cięcie zimowe. Z punktu widzenia fizjologii rośliny i jej potrzeb, trzeba uznawać je za bardziej inwazyjne. W czasie prowadzenia go na drzewach znajdują się już w pełni wykształcone liście, w których odbywa się intensywna fotosynteza. Transpirujące liście utrzymują również sprawne przewodzenie wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych, pobranych przez system korzeniowy. Latem drzewa owocowe muszą równocześnie wykarmić zawiązane owoce i zainicjowane już pąki kwiatowe na rok przyszły. Równocześnie od sierpnia rozpoczyna się gromadzenie substancji odżywczych na okres zimowy. Utrata dużej części powierzchni liściowej w tym czasie może zbytnio osłabić drzewa. A Powinno być więc ono prowadzone bardzo rozważnie. Z drugiej strony letnie cięcie jest zabiegiem w niektórych przypadkach bardzo pożądanym. Dotyczy to zwłaszcza drzew pestkowych, których fizjologia różni się od drzew ziarnkowych. Wiśnie Letnie cięcie od lat stosowane jest w uprawie i prowadzeniu drzew wiśni. Standardowym terminem cięcia drzew tego gatunku jest czas po zbiorach owoców. Wiśnie są wrażliwe na infekcje chorobowe. Latem zagrożenie ze strony patogenów pochodzenia bakteryjnego i grzybowego jest mniejsze niż w czasie jesieni, zimy i przedwiośnia. Dlatego cięcie ich po zbiorach przynosi dobre efekty. b FOT. 10. Kwatera sadu M. Olejnyka we wsi Szewczenkowskoje FOT. 9. Mykoła Olejnyk dyrektor Instytutu Juliusa Kühna (Dresden Pillnitz) prof. dr Magda Viola Hanke. Dobrze przygotowane wystąpienie (mieszcząc się w limicie czasu przekazała wszystko, co zaplanowała) wygłosiła sprawnie i poprawnie po rosyjsku (studiowała w Doniecku). Po szybkim wprowadzeniu o metodzie prac hodowlanych w swoim instytucie przedstawiła wyniki hodowli odmian jabłoni odpornych na parcha jabłoni oraz inne choroby. W trwających około 20 lat pracach nad nową odmianą zespół z Pilnitz stara się wprowadzać do nowych kreacji kilka genów warunkujących odporność na choroby. Pierwsze generacje drezdeńskich jabłoni miały gen Vf pochodzący od Malus floribunda, najczęstszy czynnik odporności na Venturia inaequalis. Ale już Reglindis opisywana w prasie fachowej odmiana ma gen pochodzący od Antonówki (VA), Regia ma gen Vh4, zaś Recolor dysponuje dwoma Vf i VA. Nowsze odmiany z Pillnitz są oznaczane seryjną nazwą Rea (więcej na temat tych odmian jabłoni w Szkółkarstwie ). Spośród wyhodowanych w Pilnitz czereśni prof. M. Hanke wymieniła Pisue 206, zaś z wiśni Spinell. Czerkawszczyna W drugim dniu Święta Kwitnącej Jabłoni organizatorzy proponują zwiedzanie wyróżniających się pobliskich (w skali Ukrainy, czyli w promieniu około 100 km) sadów. W tym roku przyjmował gości Mykoła Olejnyk (fot. 9) ze wsi Szewczenkowskoje w obwodzie czerkaskim. Nawet w polskich realiach gospodarstwo M. Olejnyka byłoby uznane za niewielkie to zaledwie kilka hektarów sadu jabłoniowego (fot. 10) i mała szkółka. Gospodarz jest jednak postacią popularną wśród ukraińskich sadowników, a i w Polsce jest znany. Jest jednym z pionierów prywatnego sadownictwa na Ukrainie to u niego zakładano jeden z holenderskich sadów (w ramach programu pomocowego podobnego do zrealizowanego wcześniej w Polsce). Wielu ukraińskich i niektórzy polscy sadownicy wspominają, jak we wczesnych latach dziewięćdziesiątych chronił tę i pozostałe kwatery swojego sadu (w sumie ponad 2 ha) ręcznym 10-litrowym opryskiwaczem plecakowym (w rodzaju naszego Pilmeta). Profesjonalny ciągnikowy opryskiwacz trafił do jego gospodarstwa po dwóch sezonach rękodzieła. fot P. Grel FOT. 1. Czereśnia odmiany Kordia szczepiona na F12/1 : przed letnim cięciem (a), po cięciu polegającym na prześwietleniu korony z wycinaniem nadmiaru pędów (b) A FOT. 2. Brzoskwinia: wycinanie nadmiaru pędów przy wierzchołkach konarów jest konieczne (a); ten sam wierzchołek po prześwietleniu (b) b

19 19 A b ogołocenia się środkowych partii konarów i gałęzi, powinniśmy skracać wyrastające tam pędy tegoroczne nad piątym liściem od podstawy (fot. 3). Skracanie to należy prowadzić od połowy lipca. Zabieg ten dopuści światło słoneczne do wnętrza korony, pomagając w wybarwianiu się rosnących owoców, korzystnie oddziałując na ich jakość. Przede wszystkim jednak swobodny dostęp światła słonecznego do każdej części korony będzie działał na korzyść inicjowanych w tym czasie pąków kwiatowych. Brzoskwinie cięte latem obficie wiążą pąki, które przy dostępie światła są silne, z dużymi szansami przetrwania trudnego okresu zimy. FOT. 3. U brzoskwini należy skracać pędy dłuższe niż 30 cm, tutaj praktyczny przykład wygodnej miary (a); gałąź po skróceniu pędów rosnących w środkowej części, nie skracamy pędów kończących gałąź (b) fot. 1, 2 H. Morgaś fot. 3 M. Florek Czereśnie Równie dobrze na letnie cięcie reagują czereśnie silnie rosnące, szczepione na podkładkach standardowych typu czereśnia ptasia. Wigor wzrostowy takich czereśni jest bardzo silny, czasami wręcz trudny do opanowania. Letnie cięcie znacznie ułatwia trzymanie drzew w ryzach (fot. 1). Powszechnie znany jest bowiem wpływ tego zabiegu na hamowanie siły wzrostu wegetatywnego. W stosunku do cięcia zimowego, letnie cięcie pomaga ograniczyć rozmiary drzew, działając na nie skarlająco. Czereśnie szczepione na podkładkach karłowych wymagają innego traktowania, także gdy idzie o termin cięcia. Standardem powinno być cięcie ich w okresie wiosennym. Morele W przypadku moreli letnie cięcie pomaga utrzymać je w dobrym zdrowiu, istotnie ograniczając rozwój chorób kory i drewna. Ponadto, tak jak w odniesieniu do silnie rosnących czereśni, zabieg ten ogranicza zbyt silny wzrost i rozwój korony. Zarówno morele jak i czereśnie silnie rosnące powinniśmy ciąć latem wykorzystując technikę prześwietlania koron, unikając równocześnie skracania gałęzi. Ważne jest także to, aby nie odkładać tej pracy. Terminem dopuszczalnym jest czas do pierwszych dni sierpnia. Z cięciem wchodzimy na drzewa starsze, od piątego roku ich życia w sadzie. Młode drzewka moreli i czereśni pozostawiamy raczej bez cięcia, z wyjątkiem czasu po posadzeniu ich do sadu. Brzoskwinie Gatunkiem bardzo dobrze reagującym na letnie cięcie jest brzoskwinia. Drzewo to znane jest z bardzo dużych potrzeb co do światła słonecznego (mówi się, że jest światłożądna ). Zacieniane pędy brzoskwini bardzo szybko zamierają. Wewnętrzne i dolne partie korony ogałacają się, a na rosnących tam pędach nie tworzą się pąki kwiatowe. Owocowanie przenosi się na zewnątrz i w górę korony. Tym samym jej duża część jest wyłączona z produkcji, plony zmniejszają się, pogarsza się też jakość owoców. Letnie cięcie brzoskwini jest uzupełnieniem wiosennego. Wiosną bilansujemy wzrost wegetatywny i generatywny, pozostawiając na drzewie określoną liczbę pędów owocujących. Latem natomiast pracujemy nad jakością owoców w bieżącym roku, a przede wszystkim nad liczbą i jakością pąków kwiatowych na rok następny. Cięcie letnie zaczynamy na brzoskwini wcześnie, bo już na przełomie czerwca i lipca. W tym czasie należy usunąć nadmiar pędów ulistnionych, które pojawiają się przy wierzchołkach konarów i gałęzi (fot. 2). Zarówno w koronach przewodnikowych jak i naturalnych, otwartych, silne i bardzo silne pędy tegoroczne pojawiają się najpierw w górnych partiach konarów głównych. Pozostawione na drzewie zacienią niższe partie korony, do czego nie można dopuścić. Natomiast dla uniknięcia Made in Germany Optymalne nawożenie wapniem... duża koncentracja wapnia wysoka efektywność doskonała rozpuszczalność w pełni bezpieczny dla roślin CALCIUM WIRTUOZ NAWOŻENIA DOLISTNEGO F&N Agro Polska Sp. z o. o. ul. Grójecka 1/3, Warszawa tel NAWOZY DOLISTNE WUXAL CALCIUM 16% N + 24% CaO + 3,2% MgO + mikroelementy (chelatowane EDTA) doskonale przylega do powierzchni liści i owoców duża odporność na zmywanie przez opady atmosferyczne optymalna wartość ph

20 20 Majówka sadownicza Anita Łukawska Sandomierska Majówka z Bayerem odbyła się tradycyjnie 3 maja br. Część teoretyczna zgromadziła wielu sadowników na Zamku Królewskim w Sandomierzu (fot. 1), natomiast praktyczna w sadzie Krzysztofa Gotfryda w Ostrołęce (fot. 2). Ze szkodnikami w tle O zwalczaniu szkodników po kwitnieniu drzew owocowych i w okresie wzrostu ich zawiązków mówiła dr Alicja Maciesiak z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach (fot. 3, czyt. więcej na str. 2). Propozycje ochrony Mirosław Korzeniowski (fot. 4) i Krzysztof Kantor (fot. 5) z Bayer CropScience przedstawili zalecenia do stosowania preparatów z oferty firmy do ochrony jabłoni przed chorobami i szkodnikami. Flint Plus 64 WG to gotowa mieszanina trifloksystrobiny i kaptanu, która może być używana do ochrony jabłoni przed parchem jabłoni i wykazująca również działanie ochronne przed mączniakiem prawdziwym jabłoni. Zato 50 WG dobrze jest wykorzystywać do zabezpieczania owoców przed chorobami przechowalniczymi, ale także przed parchem i mączniakiem jabłoni. Envidor 240 SC jest przeznaczony do zwalczania przędziorków po kwitnieniu jabłoni. Preparat zgodnie z zapewnieniami przedstawicieli firmy najlepiej jest stosować na młode stadia rozwojowe szkodnika. Movento 100 SC to z kolei nowy insektycyd zawierający substancję czynną należącą do kwasów tetronowych, wykazujący jednak w roślinie działanie systemiczne dwukierunkowe. Preparat umożliwia zwalczanie wielu uciążliwych szkodników ssących, m.in. mszyc (w tym bawełnicy korówki), pryszczarków, czerwców oraz miodówek (np. w gruszach). Nagrody i pokazy Dla uczestników tegorocznej Majówki z Bayerem przewidziano także dodatkowe atrakcje. W sadzie losowane były nagrody ufundowane FOT. 1. Sadownicy na wykładowej części Majówki z Bayerem FOT. 3. Dr Alicja Maciesiak z IO w Skierniewicach oceniła zagrożenia ze strony szkodników w sadzie FOT. 4. Mirosław Korzeniowski z Bayer CropScience FOT. 7. oraz P.P.H.U. A.R. Chmielewski z Kleczanowa FOT. 5. Krzysztof Kantor z Bayer CropScience FOT. 2. i w sadzie Krzysztofa Gotfryda w Ostrołęce FOT. 6. Opryskiwacze sadownicze prezentowała firma Karcz z Sandomierza przez organizatorów spotkania w tym roku preparaty Flint Plus 64 WG oraz Movento 100 SC. Można było także obejrzeć w akcji sprzęt do ochrony sadów. Pokaz opryskiwaczy zorganizowały dwie firmy: Wiesław Karcz z Sandomierza (opryskiwacze Agrola i Munckhof fot. 6) oraz P.P.H.U. A.R. Chmielewski z Kleczanowa (opryskiwacze Ślęza fot. 7). fot. 1 7 A. Łukawska Niebezpieczne związki dla szkodników Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj zalecanych środków bezpieczeństwa. Bayer CropScience, Al. Jerozolimskie 158, Warszawa, tel , fax Calypso_Envidor_PACK_258x185+5_InformatorSadowniczy.indd :25:00