Program Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko. Urząd Gminy Drawsko ul. Powstańców Wlkp Drawsko

Transkrypt

1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Urząd Gminy Drawsko ul. Powstańców Wlkp Drawsko Drawsko, 2012

2

3 Wykonawca: Wolica Pusta 9B Nowe Miasto n. Wartą Tel Autorzy opracowania: mgr Iwona Sławek mgr Ramona Dembska

4

5 S t r o n a 5 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA PODSTAWA OPRACOWANIA ZAWARTOŚD PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DRAWSKO METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DRAWSKO UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DYREKTYW UNII EUROPEJSKIEJ ORAZ POLITYKI KRAJOWEJ UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU CZARNKOWSKO-TRZCIANECKIEGO UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STRATEGII ROZWOJU GMINY DRAWSKO UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STUDIUM UWARUNKOWAO I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO CHARAKTERYSTYKA GMINY DRAWSKO POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI BUDOWA GEOLOGICZNA SUROWCE NATURALNE GLEBY WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Wody powierzchniowe Wody podziemne KLIMAT SZATA ROŚLINNA FORMY OCHRONY PRZYRODY WALORY TURYSTYCZNE SYTUACJA DEMOGRAFICZNA GOSPODARKA I ROLNICTWO STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DRAWSKO WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Presja Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata

6 6 S t r o n a 4.2. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Presja Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata HAŁAS Presja Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata GLEBY I POWIERZCHNIA ZIEMI Presja Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Presja Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata POWAŻNE AWARIE Presja i stan istniejący Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao PRZYRODA Presja Stan istniejący Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata ENERGIA ODNAWIALNA Analiza stanu istniejącego i możliwości korzystania z poszczególnych źródeł energii Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram działao na lata EDUKACJA EKOLOGICZNA Analiza stanu istniejącego Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Harmonogram na lata ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

7 S t r o n a INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA PROGRAMU KOSZTY WDROŻENIA PRZEDSIĘWZIĘD PRZEWIDZIANYCH DO REALIZACJI W LATACH STRUKTURA FINANSOWANIA ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI W OCHRONIE ŚRODOWISKA Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Banki Fundusze Unii Europejskiej Instytucje i programy pomocowe Partnerstwo Publiczno Prawne MONITORING REALIZACJI PROGRAMU KONTROLA I MONITORING PROGRAMU Harmonogram wdrażania Programu Ocena i weryfikacja Programu Wskaźniki realizacji programu LITERATURA SPIS TABEL TABELA 1. ZASOBY KOPALIN NA TERENIE GMINY DRAWSKO (STAN NA DZIEO 31XII2009) TABELA 2. WYKAZ JEZIOR (POWYŻEJ 1 HA) WYSTĘPUJĄCYCH W GMINIE DRAWSKO TABELA 3. ZESTAWIENIE WARTOŚCI ŚREDNICH ORAZ WARTOŚCI SKRAJNYCH POŁOŻENIA ZWIERCIADŁA PIERWSZEGO POZIOMU WÓD PODZIEMNYCH W PUNKTACH POMIAROWYCH TABELA 4. LASY I GRUNTY LEŚNE NA TERENIE GMINY DRAWSKO TABELA 5. WYKAZ GATUNKÓW ROŚLIN, GRZYBÓW, POROSTÓW, ZWIERZĄT OBJĘTYCH OCHRONĄ GATUNKOWĄ NA GMINY DRAWSKO 45 TABELA 6. LICZBA LUDNOŚCI W GMINIE Z PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE MIEJSCOWOŚCI (STAN NA DZIEO ) TABELA 7. ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI W GMINIE DRAWSKO TABELA 8. LICZBA PODMIOTÓW PODEJMUJĄCYCH DZIAŁALNOŚD GOSPODARCZĄ WEDŁUG BRANŻ W GMINIE DRAWSKO TABELA 9. ZUŻYCIE WODY W GMINIE DRAWSKO (OGÓŁEM) TABELA 10. CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄGOWEJ W GMINIE DRAWSKO TABELA 11. ŚCIEKI ODPROWADZONE DO SIECI KANALIZACJI SANITARNEJ ORAZ LICZBA LUDNOŚCI KORZYSTAJĄCA Z OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W GMINIE DRAWSKO TABELA 12. OCENA STANU CHEMICZNEGO WÓD PODZIEMNYCH W JCWPD NR 36 W 2009 R

8 8 S t r o n a TABELA 13. WYNIKI BADAO STANU EKOLOGICZNEGO WÓD RZEKI NOTED W PUNKCIE POMIAROWO-KONTROLNYM NOTED DRAWSKI MŁYN, W 2010 R TABELA 14. OCENA EUTROFIZACJI RZEKI NOTED W PUNKCIE POMIAROWO-KONTROLNYM NOTED DRAWSKI MŁYN TABELA 15. WYNIKI BADAO STANU CHEMICZNEGO WÓD W PUNKCIE POMIAROWO-KONTROLNYM NOTED PONIŻEJ DRAWSKA Z ROKU TABELA 16. OCENA STANU JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD RZEKI NOTED ZA ROK 2009 WYKONANA PRZEZ IMGW OŚRODEK MONITORINGU JAKOŚCI WÓD W KATOWICACH NA ZLECENIE GIOŚ (W OPARCIU O NOWO WYZNACZONE JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD) TABELA 17. OCENA POD KĄTEM PRZYDATNOŚCI WÓD DO BYTOWANIA RYB W WARUNKACH NATURALNYCH W PUNKCIE POMIAROWO- KONTROLNYM NOTED DRAWSKI MŁYN NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAO Z ROKU TABELA 18. PRZECIĘTNY SKŁAD SPALIN SILNIKOWYCH POJAZDÓW MECHANICZNYCH TABELA 19. POZIOMY NIEKTÓRYCH SUBSTANCJI W POWIETRZU ZE WZGLĘDU NA OCHRONĘ ZDROWIA I LUDZI, TERMIN ICH OSIĄGNIĘCIA, OKRESY DLA KTÓRYCH UŚREDNIA SIĘ WYNIKI POMIARÓW ORAZ DOPUSZCZALNE CZĘSTOŚCI PRZEKRACZANIA TYCH POZIOMÓW.. 67 TABELA 20. POZIOMY NIEKTÓRYCH SUBSTANCJI W POWIETRZU ZE WZGLĘDU NA OCHRONĘ ROŚLIN TABELA 21. WYNIKOWE KLASY STREFY WIELKOPOLSKIEJ DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEO Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ZDROWIA TABELA 22.WYNIKOWE KLASY STREFY WIELKOPOLSKIEJ DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEO ORAZ KLASA OGÓLNA, UZYSKANE W OR DOKONANEJ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ROŚLIN TABELA 23. WYKAZ DRÓG POWIATOWYCH NA TERENIE GMINY DRAWSKO TABELA 24. WYKAZ DRÓG WOJEWÓDZKICH NA TERENIE GMINY DRAWSKO TABELA 25. WYKAZ DRÓG GMINNYCH NA TERENIE GMINY DRAWSKO TABELA 26. ŚREDNI DOBOWY POMIAR RUCHU NA DROGACH WOJEWÓDZKICH NA TERENIE GMINY DRAWSKO W 2010 R TABELA 27. DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU TABELA 28. WYNIKI BADAO GLEB NA TERENIE GMINY DRAWSKO (ODCZYN, POTRZEBA WAPNOWANIA) TABELA 29. WYNIKI BADAO Z LAT ZASOBNOŚCI W MAKROELEMENTY GLEB GMINY DRAWSKO (W % POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH) TABELA 30. ZAWARTOŚD METALI CIĘŻKICH W GLEBACH NA OBSZARZE GMINY DRAWSKO TABELA 31. ZAWARTOŚD CHROMU, MANGANU, ŻELAZA ORAZ ARSENU W GLEBACH NA TERENIE GMINY DRAWSKO TABELA 32. NATĘŻENIE PÓL MIKROFALOWYCH W OKOLICY ANTEN BAZOWYCH TELEFONII KOMÓRKOWEJ W POLSCE TABELA 33. DOPUSZCZALNE POZIOMY PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH DLA TERENÓW PRZEZNACZONYCH POD ZABUDOWĘ MIESZKANIOWĄ TABELA 34. DOPUSZCZALNE POZIOMY PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH TABELA 35. KATEGORIE OCHRONNOŚCI LASÓW SKARBU PAOSTWA W NADLEŚNICTWIE POTRZEBOWICE (GMINY WIELEO I DRAWSKO) WG STANU NA 2004 ROKU TABELA 36. ZESTAWIENIE TYPÓW SIEDLISKOWYCH LASU NA TERENIE LKP PUSZCZA NOTECKA, OBRĘB DRAWSKO TABELA 37. ZESTAWIE KOSZTÓW REALIZACJI DZIAŁAO W LATACH TABELA 38. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA OCHRONY ŚRODOWISKA TABELA 39. HARMONOGRAM WDRAŻANIA PROGRAMU TABELA 40. WSKAŹNIKI MONITORINGU PROGRAMU

9 S t r o n a 9 SPIS RYSUNKÓW, RYCIN I FOTOGRAFII RYC.1. STRATEGIA ROZWOJU GMINY DRAWSKO RYS.1. LOKALIZACJA GMINY DRAWSKO NA TLE POWIATU CZARNKOWSKO-TRZCIANECKIEGO RYS.2. PODZIAŁ FIZYCZNO-GEOGRAFICZNY POLSKI WG. J. KONDRACKIEGO FOT.1. KOŚCIÓŁ PW. MATKI BOSKIEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ W CHEŁŚCIE RYS.3. PRZYSTAO NA RZECE NOTED W DRAWSKU RYC.2. UDZIAŁ % POSZCZEGÓLNYCH GRUP WIEKOWYCH LUDNOŚCI W GMINIE DRAWSKO W LATACH 2005 I RYC.3. ZUŻYCIE WODY W GMINIE DRAWSKO NA 1 MIESZKAOCA RYS.4. WYKAZ DRÓG POWIATOWYCH I WOJEWÓDZKICH NA TERENIE GMINY DRAWSKO RYC.4. POTRZEBA WAPNOWANIA GLEB W GMINIE DRAWSKO RYC.5. LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH PEM W 2009 R RYS.5. PLAN OBSZARU LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO "PUSZCZA NOTECKA", RYS.6. REJONIZACJA OBSZARU POLSKI POD WZGLĘDEM MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ENERGII SŁONECZNEJ RYS.7. POTENCJALNE ZASOBY ENERGII WIATRU W POLSCE

10 10 S t r o n a

11 S t r o n a Wstęp 1.1. Przedmiot i cel opracowania Przedmiotem opracowania jest Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko. Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań, przypisanych samorządowi gminnemu w dziedzinie ochrony środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Niniejsze opracowanie podejmuje kwestie racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego gminy Drawsko. Zagadnienia te analizowane są w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, tj.: przyrody, gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, powietrza atmosferycznego oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka (emisja hałasu, pól elektromagnetycznych oraz poważnych awarii) Podstawa opracowania Zgodnie z zapisem art. 17 i 18 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2008 r., Nr 25 poz. 150, ze zm.) organ wykonawczy gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio gminny program ochrony środowiska, który następnie jest uchwalany przez radę gminy. Program ten sporządzany, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata, powinien określać cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe (art. 14). Niniejszy dokument przygotowano w oparciu o następujące ustawy: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz ze zm.), ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220), ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz ze zm.), ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz ze zm.), ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858), ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59), ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz ze zm.),

12 12 S t r o n a ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243), ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266), ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623), ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033), ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287), ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717), ustawa z dnia 6 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002) Zawartość Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Niniejszy Program składa się z następujących rozdziałów: Rozdział 1 Wstęp W rozdziale tym przedstawiona została podstawa prawna opracowania, struktura Programu wraz z metodyką opracowywania. Rozdział 2 Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Rozdział zawiera uwarunkowania Programu, podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa, priorytety w zakresie ochrony środowiska, uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższego rzędu tj. Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego, Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego oraz dokumentów planistycznych gminy: Strategii Rozwoju Gminy Drawsko oraz Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Drawsko. Rozdział 3 Charakterystyka Gminy Drawsko Rozdział przedstawia krótką charakterystykę gminy Drawsko w tym: położenie administracyjne i geograficzne, klimat, walory turystyczne, wody powierzchniowe i podziemne, gleby, szatę roślinną, formy ochrony przyrody oraz sytuację demograficzną i gospodarczą. Rozdział 4 Strategia Ochrony Środowiska w Gminie Drawsko Rozdział zawiera diagnozę stanu środowiska przyrodniczego gminy Drawsko z podziałem na poszczególne komponenty. Poszczególnym komponentom przypisano cele ekologiczne, kierunki działań oraz haromonogram zadań realizacyjnych.

13 S t r o n a 13 Rozdział 5 Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Rozdział ten zawiera instrumenty zarządzania polityką środowiskową (instrumenty prawne, finansowe, społeczne, strukturalne), które mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia wdrażania Programu. Rozdział 6 Aspekty ekonomiczne wdrażania Programu W rozdziale opisane zostały ramy finansowe wdrażania Programu Ochrony Środowiska, potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu oraz szacunkowe koszty realizacji przedsięwzięć w latach wyszczególnione w rozdziale 4. Rozdział 7 Monitoring realizacji Programu Opisuje proces monitorowania, kontrolę, harmonogram wdrażania oraz wskaźniki realizacji Programu Metodyka opracowania Programu Sposób opracowania Programu został przyporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego. W pierwszym etapie pracy zgromadzono materiały źródłowe, dane dotyczące aktualnego stanu środowiska przyrodniczego gminy. Pozyskano je głównie z materiałów przekazanych przez Urząd Gminy Drawsko oraz opracowań statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, a także z raportów nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego itp. Na tej podstawie opracowano diagnozę środowiska przyrodniczego gminy Drawsko z podziałem na poszczególne komponenty środowiska, w skład których wchodzą: wody powierzchniowe i podziemne, powietrze atmosferyczne, gleby i szata roślinna. Komponenty te zostały wzbogacone o zagadnienia związane z hałasem, promieniowaniem elektromagnetycznym, poważnymi awariami oraz edukację ekologiczną. Diagnozę środowiska przeprowadzono na postawie systemu wskaźnikowego opartego na strukturze przyczynowo-skutkowej, która odzwierciedla związek miedzy stanem środowiska przyrodniczego, procesami gospodarczymi i skutecznością jego ochrony 1. Niniejszą diagnozę opracowano na podstawie trzech elementów P-S-R, wskazując presję, stan oraz reakcję. Pierwsza grupa presja pozwala określić formy aktywności ludzkiej np. transport, procesy przemysłowe, rolnictwo, które wywierają wypływ na środowisko oraz powodują zmiany jakościowe i ilościowe w środowisku, co znajduje swoje odzwierciedlenie w złym stanie poszczególnych komponentów środowiska np. wód powierzchniowych, powietrza atmosferycznego. Reakcja to opracowana strategia ochrony środowiska obejmująca cele ekologiczne oraz kierunki działań, które należy osiągnąć, podjąć, 1 Zintegrowane wskaźniki stanu środowiska przyrodniczego. Marek Jóźwiak, Regionalny Monitoring Środowiska Przyrodniczego nr 03/2002, UHP w Kielcach 2002

14 14 S t r o n a aby poprawić stan istniejący oraz przeciwdziałać dalszej degradacji środowiska. Ostatnim etapem prac było określenie zadań mających na celu poprawę, naprawę lub przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu środowiska przyrodniczego gminy. Zarówno cele jak i zadania strategiczne zostały określone w taki sposób, aby były zgodne z opracowaniami wyższego szczebla tj. z Polityką Ekologiczną Państwa, wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska. Projekt Programu po przyjęciu przez Radę Gminy został skierowany do zaopiniowania przez Zarząd Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego. Końcowym etapem proceduralnym, zamykającym prace nad Programem jest jego przyjęcie przez Radę Gminy w formie uchwały.

15 S t r o n a Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko 2.1. Uwarunkowania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej oraz polityki krajowej Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz odwołuje się do polityki ekologicznej państwa. Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące ochrony środowiska zostały transponowane do prawa polskiego głównie na postawie ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150). Pozostałe przepisy zawarto w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Podstawę polityki ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej stanowi VI Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska (6th European Action Plan EAP). Przedstawia on strategię środowiskową, która podkreśla istotność działań szczególnie w sferach: zmian klimatycznych, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska naturalnego i zdrowia oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i racjonalnej gospodarki odpadami. Priorytetowe pola działania pozwolą na skuteczną walkę z problemami napotkanymi zarówno na szczeblu wspólnotowym, krajowym jak i lokalnym. W odniesieniu do celów głównych stworzono strategie tematyczne w sprawie zanieczyszczenia powietrza, zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu, środowiska morskiego, gleby, pestycydów, wykorzystywania zasobów naturalnych i środowiska miejskiego. Ponadto program działania kładzie nacisk na: egzekwowanie obowiązującego prawodawstwa w zakresie środowiska; uwzględnienie we wszystkich obszarach polityki UE (takich jak rolnictwo, rozwój, energia, rybołówstwo, przemysł, rynek wewnętrzny, transport) potencjalnego wpływu na środowisko; zaangażowanie przedsiębiorstw i konsumentów w poszukiwaniu rozwiązań problemów związanych ze środowiskiem; dostarczenie społeczeństwu informacji niezbędnych do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska; uświadamianie obywatelom znaczenia rozważnego wykorzystywania gruntów w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i krajobrazów oraz zmniejszenia zanieczyszczenia w miastach. Zasady polityki ekologicznej Nadrzędną zasadą polityki ekologicznej państwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.:

16 16 S t r o n a Zasadą prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć. Zasada ta oznacza w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadą integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi; Zasadą zanieczyszczający płaci, odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tą ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych; Zasadą regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno błotne, szczególnie w strefach przygranicznych); Zasadą subsydiarności, oznaczającą planowanie oraz realizację zadań dotyczących ochrony środowiska na odpowiednich poziomach zarządzania, tak aby problem mógł zostać rozwiązany na najniższym szczeblu w sposób skuteczny i efektywny. Wynika ona z Traktatu Maastrich o Unii Europejskiej. Zasadą równego dostępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej tzn. zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do zasobów i walorów środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności biologicznej;

17 S t r o n a 17 Zasadą uspołeczniania polityki ekologicznej, która realizowana jest poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków dla społeczeństwa w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, z równoczesnym rozwojem edukacji ekologicznej; Zasadą skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a następnie do oceny osiągniętych wyników. Oznacza to potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Podstawowe założenia polityki ekologicznej Założenia polityki ekologicznej państwa wynikają z VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata , gdzie podkreślono, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Cele polityki ekologicznej państwa nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla gminnego programu ochrony środowiska. W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych podstawowe cele to: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną, racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego, racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności ochrona gruntów użytkowanych rolniczo poprzez rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno błotnych przez czynniki antropogeniczne oraz zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych poprzez przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej, racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilościową i jakościową degradacją.

18 18 S t r o n a W zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego główne cele to: dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, poprawa jakości powietrza: redukcja emisji SO 2, NO X i pyłu drobnego, ochrona zasobów wodnych, utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, zachowanie i przywrócenie ciągłości ekologicznej cieków, racjonalna gospodarka odpadami, zmniejszenie narażenia społeczeństwa na ponadnormatywne działanie hałasu i zabezpieczenie przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, stworzenie efektywnego nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek Uwarunkowania wynikające z Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego do 2019 roku jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego województwa (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Celowi temu podporządkowane są cele szczegółowe, ujęte w trzech blokach tematycznych, tj.: OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO DZIAŁANIA SYSTEMOWE I OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH Cel Cel 1. Zachowanie różnorodności biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych Najważniejsze kierunki działań do 2019 roku: 1. Dalsze rozpoznanie obszarów o dużej różnorodności biologicznej w celu ich ochrony prawnej. 2. Rozbudowa systemu obszarów chronionych w województwie wielkopolskim. 3. Opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych. 4. Kontynuacja wdrażania sieci Natura Utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków. 6. Utrzymanie różnorodności gatunków, w tym opracowanie i wdrażanie planów ochrony dla gatunków zagrożonych. 7. Wzmocnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym. 8. Intensyfikacja wdrażania i promocji programów rolnośrodowiskowych. 9. Renaturalizacja i poprawa stanu zniszczonych ekosystemów, zwłaszcza wodnobłotnych, rzecznych i leśnych. 10. Prowadzenie szkoleń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej. 11. Utrzymanie i rozwój terenów zieleni.

19 S t r o n a 19 Cel Cel 2. Zwiększanie lesistości województwa oraz prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej: Najważniejsze kierunki działań do 2019 roku: 1. Realizacja zrównoważonej gospodarki leśnej. 2. Prowadzenie zalesień gruntów rolnych. 3. Ujmowanie w dokumentach planistycznych gruntów do zalesień, wyznaczanie w mpzp granic rolno-leśnych. 4. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. 5. Systematyczna zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwiększenia różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych. 6. Odbudowa zdegradowanych siedlisk leśnych. 7. Kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu rozpoznania stanu lasu, przeciwdziałania pożarom, rozwojowi szkodników i chorób. 8. Prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju przez nadleśnictwa i inne instytucje oraz organizacje pozarządowe. 9. Wdrażanie programu małej retencji na terenach leśnych. 10. Ochrona różnorodności biologicznej w lasach prywatnych. Cel 3. Zrównoważone Użytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i suszą 1. Realizacja harmonogramu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w regionie wodnym Warty. 2. Wdrażanie Dyrektywy Powodziowej w regionie wodnym Warty. 3. Objęcie ochroną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych rzek. 4. Przebudowa, rozbudowa i budowa wałów przeciwpowodziowych. 5. Budowa i modernizacja zbiorników retencyjnych. 6. Odbudowa zniszczonych obiektów hydrotechnicznych. 7. Budowa obiektów małej retencji. 8. Modernizacja melioracji szczegółowych. 9. Budowa przepławek dla ryb. 10. Ustanawianie i odpowiednie zagospodarowywanie stref ochronnych ujęć wód podziemnych. Cel 4 Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Cel 5. Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie ich eksploatacji 1. Przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) w zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo. 2. Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych uwzględniających działania prewencyjne w zakresie ochrony gleb, w tym erozji gleb. 3. Wspieranie i rozwijanie rolnictwa ekologicznego. 4. Ochrona gruntów ornych (przeciwdziałanie przeznaczaniu gruntów ornych na cele nierolnicze). 5. Minimalizacja negatywnego wpływu działalności gospodarczej na stan powierzchni ziemi. 6. Kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska glebowego w województwie. 7. Prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych. 8. Rewitalizacja terenów zdegradowanych. 1. Kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznania i dokumentowania złóż kopalin. 2. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin. 3. Ochrona złóż kopalin przed zabudową infrastrukturalną m.in. poprzez uwzględnianie złóż kopalin w opracowaniach planistycznych. 4. Sukcesywna rekultywacja i zagospodarowanie terenów po eksploatacji kopalin.

20 20 S t r o n a II POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Cel Najważniejsze kierunki działań do 2019 roku: Cel 1. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska wodnego. Usprawnienie systemu zaopatrzenia w wodę Cel 2. Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa 1. Budowa nowych i przebudowa istniejących oczyszczalni ścieków wraz z systemami gospodarowania osadami ściekowymi. 2. Budowa nowych i przebudowa istniejących systemów kanalizacji zbiorczej. 3. Budowa indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, na terenach gdzie budowa systemów zbiorczych jest nieuzasadniona ze względu na uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne. 4. Rozbudowa infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych. 5. Realizacja programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych w obszarach regionalnych zarządów gospodarki wodnej. 6. Rozbudowa sieci wodociągowej, budowa nowych i modernizacja istniejących ujęć i stacji uzdatniania wody. 7. Wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań monitoringowych i kontrolnych na obszarach OSN. 1. Wdrażanie programów ochrony powietrza. 2. Wzmocnienie systemu monitoringu powietrza. 3. Ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnych źródeł energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia biomasy z lokalnych źródeł). 4. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. 5. Wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych. 6. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 7. Modernizacja układów technologicznych ciepłowni i elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania. 8. Instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, a także poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia. 9. Modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja. 10. Wdrażanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT). 11. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza zakładów wymienianych w monitoringu WIOŚ w Poznaniu jako szczególnie uciążliwych dla środowiska. 12. Realizacja systemu handlu emisją dwutlenkiem węgla. 13. Rozwój infrastruktury drogowej z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska (obwodnice, poprawa stanu technicznego dróg). 14. Promocja i wspieranie rozwiązań w transporcie pozwalających na unikanie lub zmniejszanie wielkości emisji, m.in. poprzez: wprowadzanie pojazdów spełniających normy Euro 4 i Euro 5, zmiany organizacji ruchu na terenach miejskich, transport zbiorowy, kolej, transport wodny i rowerowy. 15. Ograniczanie emisji komunikacyjnej poprzez odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni ulic. 16. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz korzystania ze środków transportu publicznego.

21 S t r o n a 21 Cel Cel 3. do którego zalicza się Cele główne: 1. Utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB. 2. Zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska. 3. Gospodarowanie odpadami w województwie w oparciu o ponadgminne zakłady zagospodarowania odpadów. 4. Zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych. 5. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. 6. Zmniejszenie ilości odpadów unieszkodliwianych przez składowanie. Cel 4. Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Cel 5. Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddziaływania na zdrowie ludzi i środowisko Najważniejsze kierunki działań do 2019 roku: Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczenia ilości odpadów oraz ich negatywnego oddziaływania na środowisko: 1. Intensyfikacja działań edukacyjno-informacyjnych promujących właściwe postępowanie z odpadami. 2. Promowanie wykorzystywania produktów wytwarzanych z materiałów odpadowych poprzez odpowiednie działania promocyjne i edukacyjne oraz zamówienia publiczne. 3. Eliminowanie uciążliwości dla środowiska związanych z eksploatacją składowisk, w tym zamykanie i rekultywacja składowisk niespełniających wymogów prawa. 4. Ujmowanie kryteriów ochrony środowiska przy finansowaniu zadań ze środków publicznych. Działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania: 1. Wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. 2. Zapewnienie przepływu strumieni odpadów zgodnie z uchwalonymi planami gospodarki odpadami. 1. Realizacja programów ochrony środowiska przed hałasem. 2. Systematyczna aktualizacja map akustycznych i programów ochrony środowiska przed hałasem. 3. Rozszerzanie monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod wpływem oddziaływania określonej kategorii dróg, linii kolejowych oraz terenów wskazanych w powiatowych programach ochrony środowiska. 4. Realizacja inwestycji zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnic, modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, rewitalizacja odcinków linii kolejowych i wymiana taboru na mniej hałaśliwy, itp.). 5. Dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu, wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu). 6. Przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów: stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania. 1. Kontynuacja badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi oraz poszerzenie wiedzy na temat stopnia ich oddziaływania. 2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi. 3. Opracowanie i wdrożenie systemu pomiarów i ich ewidencji (baza danych w systemie GIS) w celu monitorowania zmian wielkości i stopnia zagrożenia środowiska polami elektromagnetycznymi. 4. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych. 5. Edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól elektromagnetycznych.

22 22 S t r o n a Cel Najważniejsze kierunki działań do 2019 roku: Cel 6. Minimalizacja skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałów niebezpiecznych. 2. Bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych, w tym minimalizacja transportu substancji niebezpiecznych przez obszary zamieszkałe. 3. Usuwanie skutków zagrożeń środowiska oraz bezpieczne, tymczasowe magazynowanie odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii. 4. Wsparcie jednostek straży pożarnej w zakresie wyposażenia do prowadzenia działań ratowniczych, zapobiegania i przeciwdziałania poważnym aw. oraz zagrożeniom środowiska i zdrowia człowieka wynikającym z nadzwyczajnych zdarzeń. III DZIAŁANIA SYSTEMOWE Cel Kierunki działań do roku 2019 Cel 1. Kształtowanie postaw ekologicznych mieszkańców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku oraz zrównoważona polityka konsumpcyjna Cel 2. Zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem 1. Prowadzenie działań związanych z edukacją dla zrównoważonego rozwoju przez jednostki samorządu terytorialnego. 2. Wspieranie merytoryczne i finansowe działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, parkach krajobrazowych i narodowych oraz promowanie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. 3. Współpraca samorządów wszystkich szczebli z mediami regionalnymi i lokalnymi w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony. 4. Wspieranie Parków Narodowych i Krajobrazowych, współpracujących z placówkami akademickimi i instytutami badawczymi oraz organizacjami naukowymi, instytucjami i stowarzyszeniami w zakresie prowadzonej przez te ośrodki edukacji ekologicznej wśród młodzieży szkolnej, mieszkańców województwa i turystów. 5. Promowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej. 6. Udział przedstawicieli administracji publicznej szczebla wojewódzkiego i lokalnego oraz przedstawicieli przedsiębiorstw w szkoleniach z zakresu publicznego dostępu do informacji o środowisku. 7. Promowanie postaw opartych na idei zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji. 1. Objęcie dokumentów polityk/strategii/programów/planów sektorowych (zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku.) strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko. 2. Popularyzacja szkoleń w zakresie metodologii wykonywania i oceniania prognoz skutków oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych.

23 S t r o n a 23 Cel Kierunki działań do roku 2019 Cel 3. Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, sprzyjającej równoważeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jakości życia i trwałym zachowaniem wartości środowiska Cel 4. Wdrożenie mechanizmów zapewniających aktywizację rynku na rzecz ochrony środowiska Cel 5. Promowanie i wsparcie wdrażania systemu EMAS w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, w sektorze małych przedsiębiorstw oraz administracji publicznej szczebla regionalnego i lokalnego Cel 6. Zwiększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdrażaniu innowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska Cel 7. Wdrożenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody 1. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań przepisów ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wyników monitoringu środowiska (w szczególności w zakresie powietrza, hałasu i wód) oraz identyfikacja konfliktów środowiskowych i przestrzennych oraz sposobów zarządzania nimi. 2. Wdrożenie przepisów umożliwiających przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które jest opracowaniem planistycznym obejmującym teren całej gminy. 3. Uwzględnianie progów tzw. chłonności środowiskowej i pojemności przestrzennej wraz z systemem monitorowania zmian. 4. Zachowanie korzystnych warunków w zakresie stanu środowiska na istniejących terenach o wysokich walorach. 1. Analiza możliwości wprowadzenia w województwie nowych rynkowych instrumentów wspierających działania w zakresie ochrony środowiska. 2. Promocja tworzenia zielonych miejsc pracy z wykorzystaniem środków pomocowych UE. 3. Promocja wśród mieszkańców województwa etykiet informujących o produktach ekologicznych. 4. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu kampanii promocyjnych etykiet ekologicznych, zrównoważonej konsumpcji oraz tworzenia zielonych miejsc pracy. 5. Promocja polskich firm, zwłaszcza lokalnych, produkujących urządzenia ochrony środowiska. 1. Promowanie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ) a w szczególności EMAS. 2. Stymulowanie organizacji do udziału w programach szkoleniowo-informacyjnych w zakresie systemu EMAS oraz do korzystania z instrumentów (organizacyjnych, technicznych i finansowych) zachęcających organizacje do wdrażania EMAS. 1. Integracja środowisk społeczno-gospodarczych regionu na rzecz innowacji. 2. Wsparcie dla powiązań o charakterze klastrów. 3. Promowanie i wspieranie przedsiębiorstw wprowadzających innowacje. 1. Udział pracowników administracji w szkoleniach na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku. 2. Wzmocnienie kadrowe i aparaturowe WIOŚ w Poznaniu, pozwalające na pełną realizację zadań kontrolnych.

24 24 S t r o n a 2.3. Uwarunkowania wynikające z Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego Cel nadrzędny Programu ochrony środowiska powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego zdefiniowano następująco: Zrównoważony rozwój powiatu, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter tego obszaru i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny. Cele średniookresowe do roku 2012 wraz z kierunkami działań przedstawiono poniżej. Cel.1 Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu i wykształcenie postawy odpowiedzialności za środowisko. Kierunki działań do 2012 roku: EE.1. Prowadzenie zróżnicowanych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. EE.2. Wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach. EE.3. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony. EE.4. Współdziałanie władz powiatu i gmin z przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy, organizacjami pozarządowymi w realizacji edukacji ekologicznej. EE.5. Współdziałanie władz powiatu i gmin z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony oraz kształtowanie proekologicznych postaw społeczeństwa. EE.6. Prowadzenie działań w zakresie edukacji przyrodniczej na terenach cennych przyrodniczo. EE.7. Rozwój działalności informacyjno-wydawniczej. EE.8. Utworzenie Powiatowego Centrum Informacji Przyrodniczej i Turystycznej. Cel 2. Ochrona i zachowanie zasobów przyrodniczych powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego Kierunki działań do 2012 roku: PK.1. Wdrożenie systemu NATURA PK.2. Upowszechnienie i wprowadzanie różnych form ochrony przyrody: rezerwaty, parki krajobrazowe, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. PK.3. Kontynuacja prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (m.in. opracowania ekofizjograficzne). PK.4. Ochrona i renaturalizacja ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem doliny Noteci. PK.5. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. PK.6. Utrzymanie różnorodności biologicznej siedlisk.

25 S t r o n a 25 PK.7. Zapewnienie warunków migracji zwierząt. PK 8. Kompleksowa ochrona i umiarkowane użytkowanie ekosystemów wodno-błotnych obszarów źródliskowych. PK.9. Przeciwdziałanie wypalaniu traw. PK.10. Ochrona elementów środowiska przyrodniczo-kulturowego oraz miejsc i stanowisk archeologicznych. PK.11. Stosowanie rozwiązań architektonicznych harmonizujących w krajobrazie. PK.12. Dostosowanie form wypoczynku i zagospodarowania do warunków przyrodniczych obszarów. PK.13. Ochrona dziedzictwa kulturowego poprzez rewitalizację historycznej zieleni zabytkowej. Cel 3. Zwiększenie lesistości i różnorodności gatunkowej lasów Kierunki działań do 2012 roku: L.1. Utrzymanie różnorodności biologicznej i zwiększenie odporności ekosystemów leśnych poprzez sukcesywną przebudowę drzewostanów. L.2.Przestrzeganie zasad przeprowadzania zabiegów hodowlanych i technicznych zgodnie z funkcją lasów. L.3. Rozszerzanie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych. L.4. Opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów, dla lasów będących własnością osób fizycznych i wspólnot. L.5. Realizacja Programu zwiększania lesistości kraju. Cel 4. Racjonalne wykorzystanie gleb powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego Kierunki działań do 2012 roku: Gl.1. Inwentaryzacja gleb zdegradowanych i wyznaczenie obszarów priorytetowych do rekultywacji. Gl.2. Rekultywacja terenów zdegradowanych. Gl.3. Racjonalne zużycie nawozów organicznych i mineralnych na terenach rolniczych. Gl.4. Prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi zgodnie z wymaganiami ustawowymi. Gl.5. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych. Cel. 5. Ochrona terenów złóż surowców mineralnych poprzez ich racjonalne wykorzystywanie oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych Kierunki działań do 2012 roku: ZK.1. Ochrona terenów występowania rezerw zasobów kopalin. ZK.2. Ustalenie kierunków rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.

26 26 S t r o n a Cel 6. Zapewnienie mieszkańcom powiatu odpowiedniej jakości i ilości wody do picia. Cel. 7. Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód. Cel. 8. Racjonalne gospodarowanie wodą. Kierunki działań do 2012 roku: W.1. Ochrona przed nadmierną eksploatacją wód podziemnych. W.2. Właściwa gospodarka wokół indywidualnych ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji zanieczyszczeń. W.3. Wprowadzanie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w obszarach zasilania ujęć wody do picia. W.4. Budowa nowych sieci wodociągowych. W.5. Budowa i modernizacja ujęć wody oraz budowa i modernizacja SUW w celu dostosowania jakości wody do picia do wymagań prawnych. W.6. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). W.7. Intensyfikacja współpracy ponadlokalnej dot. rozwiązania problemu gospodarki ściekowej. W.8. Budowa sieci kanalizacyjnej. W.9. Budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków. W.10. Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód podziemnych z szamb i z wód opadowych w nieskanalizowanych rejonach powiatu. W.11 Budowa sieci kanalizacji deszczowej. W.12. Właściwe użytkowanie gruntów przyległych do cieków. W.13. Wyznaczenie i ujęcie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych. W.14. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych. Cel. 9.Utrzymanie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego w strefie A, wg rocznej klasyfikacji jakości powietrza. OP.1. Eliminowanie węgla, jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych, w tym zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne. OP.2. Przyłączanie do sieci c.o. nowych odbiorców. OP.3. Termomodernizacja budynków (w pierwszej kolejności tych gdzie modernizowany jest system ogrzewania). OP.4. Upowszechnianie przyjaznego środowisku budownictwa (materiały energooszczędne). OP.5. Rozwój sieci gazowej na terenie powiatu. OP.6. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego; budowa obwodnicy Czarnkowa.

27 S t r o n a 27 OP.7. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz kontynuacja modernizacji i przebudowy dróg. OP.8. Kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji, wymiana pojazdów na bardziej ekologiczne. OP.9. Rozwój i promowanie proekologicznych środków transportu, (w tym transportu kolejowego), wsparcie budowy infrastruktury rowerowej: budowa nowych tras rowerowych i modernizacja istniejących, w tym wyłączenie tras rowerowych poza pasy dróg samochodowych. OP.10. Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych: rower z innymi środkami lokomocji (np. w ramach wycieczek turystycznych). OP.11. Wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem ISO oraz dobrowolnych działań nienormatywnych (np. czystsza produkcja). OP.12. Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT). OP 13. Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych. Cel. 10. Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej dla mieszkańców i środowiska. Kierunki działań do 2012 roku: OH.1. Dokonanie oceny akustycznej wybranych (newralgicznych) miejsc powiatu. OH.2. Wprowadzanie rozwiązań bezpośrednio zmniejszających uciążliwości hałasu dla mieszkańców (np. budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu, dźwiękoszczelne okna). OH.3. Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów. OH.4. Zmniejszenie emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. Cel. 11. Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Kierunki działań do 2012 roku: PE.1. Rozwój systemu badań pól elektromagnetycznych. PE.2. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych. Cel. 12. Zmniejszenie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu poważnych awarii. Kierunki działań do 2012 roku: AW.1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych. AW.2. Zapewnienie bezpiecznego transportu materiałów niebezpiecznych.

28 28 S t r o n a AW.3. Usuwanie skutków zagrożeń środowiska oraz bezpieczne, tymczasowe magazynowanie odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii Uwarunkowania wynikające ze Strategii Rozwoju Gminy Drawsko Misją Gminy Drawsko zgodnie ze Strategią Rozwoju jest: Zrównoważony rozwój gospodarczy w oparciu o rozwijające się ekologiczne rolnictwo, przetwórstwo i leśnictwo. Gmina Drawsko będzie dążyć do rozwoju wszelkich form turystyki w oparciu o swoje naturalne zasoby i możliwości. Bezpośrednio z misji wynikają trzy strategiczne cele: I. ROZWÓJ TURYSTYCZNY GMINY II. RACJONALNE WYKORZYSTANIE I ROZWÓJ ZASOBÓW GMINY III. PODNOSZENIE POZIOMU USŁUG SPOŁECZNYCH Cele strategiczne definiują kierunki rozwoju gminy, jednocześnie pozwalają na zachowanie jasnego podziału strategii, grupując poszczególne programy i projekty. Ich realizacja w przyjętej perspektywie czasowej powinna doprowadzić do osiągnięcia pożądanego stanu rozwoju gminy, określonego w jej misji. Do każdego celu przyporządkowano programy strategiczne, które są tematami działań, a wykonanie ich powoduje osiągnięcie określonych celów. Programy strategiczne grupują działania samorządu i projekty związane tematycznie z poszczególnymi dziedzinami życia. Projekty realizacyjne to konkretne przedsięwzięcia najłatwiej mierzalne przy wdrażaniu strategii. Strategię Rozwoju przyjętą przez Gminę Drawsko przestawia poniższa rycina.

29 29 S t r o n a 1. ROZWÓJ TURYSTYCZNY GMINY 2. RACJONALNE WYKORZYSTANIE I ROZWÓJ ZASOBÓW GMINY 3. PODNOSZENIE POZIOMU USŁUG SPOŁECZNYCH 1.1. Rozwój ruchu turystycznego Bilans walorów turystycznych i oznakowanie gminy Promocja walorów turystycznych gminy Wyznaczanie szlaków turystycznych 1.2. Rozwój bazy turystycznej Wspomaganie rozwoju bazy noclegowej 1.3. Wzmocnienie potencjału lokalnego w zakresie rozwoju turystyki i rolnictwa Doskonalenie organizatorów turystyki Współpraca z gminami ościennymi w zakresie rozwoju gospodarczego i połączeń komunikacyjnych Poprawa stanu dróg 2.1. Program zapewnienia czystości ekologicznej gminy Gospodarka odpadami stałymi Dalsze wodociągowanie gminy Dalsza kanalizacja gminy 2.2. Zarządzanie Dalsza sprzedaż mieszkań komunalnych Sprzedaż gruntów komunalnych Wykorzystanie opuszczonych obiektów 3.1. Edukacja i szkolnictwo Zwiększenie liczby nauczycieli języków obcych Poprawa stanu budynków oświatowych Poprawa wyposażenia obiektów w sprzęt i pomoce dydaktyczne Analiza systemu dowozu uczniów i wprowadzanie zmian Profilaktyka logopedyczna w szkołach i przedszkolach Edukacja ekologiczna w szkołach i przedszkolach 3.3. Zdrowie i pomoc społeczna Likwidacja barier architektonicznych, klasy integracyjne, edukacja, pomoc osobom niepełnosprawnym Lepszy dostęp do specjalistycznej opieki zdrowotnej Rozwój kultury i kultury fizycznej Aktywizacja działalnoœci kulturalnej Projekt rozwoju bazy sportowej na terenie gminy Podnoszenie atrakcyjności turystycznej gminy Utworzenie Punktu Obsługi Interesanta 3.2. Bezpieczeństwo gminy Współpraca z placówkami kulturalnymi i sportowymi w powiecie Utrzymanie i modernizacja zabytków i obiektów zabytkowych na terenie gminy Drawsko Utworzenie Komisariatu Policji na terenie gminy Zmniejszenie zagrożenia pożarowego Projekt rozwoju struktur organizacyjnych sportu i kultury na terenie gminy Zmniejszenie zagrożenia powodziowego Ryc.1. Strategia Rozwoju Gminy Drawsko źródło: Strategia Rozwoju Gminy Drawsko; Drawsko, maj 2002

30 30 S t r o n a 2.5. Uwarunkowania wynikające ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Drawsko Zgodnie ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Drawsko celem podstawowym rozwoju gminy jest: wielofunkcyjny rozwój gospodarczy gminy uwarunkowany zachowaniem wysokich walorów środowiska przyrodniczego, czyli spełniający zasadę zrównoważonego rozwoju. Cele strategiczne rozwoju gminy to: 1. Zachowanie równowagi ekologicznej i ochrona obszarów najbardziej cennych przyrodniczo, jako biocentrum o znaczeniu krajowym w Wielkoprzestrzennym Systemie Obszarów Chronionych. 2. Wielofunkcyjny rozwój gminy w sferach: gospodarki rolnej i leśnej, turystyki, osadnictwa, działalności produkcyjnej. 3. Wielofunkcyjny rozwój Drawska, jako ośrodka obsługi gminy.

31 S t r o n a Charakterystyka Gminy Drawsko 3.1. Położenie administracyjne Gmina Drawsko położona jest w północno-zachodnej części województwa wielkopolskiego, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim. Od zachodu graniczy z gminą Drezdenko (powiat strzeleckodrezdenecki, woj. lubuskie), od południa z gminami: Sieraków (powiat międzychodzki) i Wronki (powiat szamotulski), od wschodu z gminą Wieleń, natomiast od północy z gminą Krzyż Wielkopolski (rys.1.). Powierzchnia gminy Drawsko wynosi 162,95 km 2. Rys.1. Lokalizacja gminy Drawsko na tle powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego na lata Położenie fizycznogeograficzne Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego Gmina Drawsko znajduje się w obrębie mezoregionu Kotliny Gorzowskiej będącej częścią makroregionu Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, należącego do podprowincji Pojezierzy Południowo-Bałtyckich (rys.2.). Według podziału Wielkopolski na regiony morfologiczne B. Krygowiskiego w granicach gminy wyróżniono Kotlinę Gorzowską obejmująca dolinę Noteci oraz Międzyrzecze Warciańsko-Noteckie zajmujące pozostałą część omawianego obszaru.

32 32 S t r o n a Rys.2. Podział fizyczno-geograficzny Polski wg. J. Kondrackiego źródło: Kusiak W. (2006): Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka. Poznań Legenda: Lokalizację gminy Drawsko zaznaczono kolorem czerwonym 3.3. Ukształtowanie powierzchni Ukształtowanie powierzchni gminy Drawsko wykazuje średnie zróżnicowanie. Najniżej położona jest północna część gminy znajdująca się w obrębie dna doliny Noteci, której szerokość na analizowanym terenie jest zmienna. Waha się od kilu metrów w miejscach, gdzie koryto rzeki znajduje się w sąsiedztwie załomu wyższych teras (między Drawskiem, a Drawskim Młynem), do ponad 2 km szerokości, na wysokości miejscowości Moczydła oraz z w rejonie wsi Pełcza i Kawczyn. Dno doliny obniża się w kierunku południowo-zachodnim od wysokości 31,1 m n. p. m. w rejonie Drawskiego Młyna do 27,6 m n. p. m. w okolicy wsi Pełcza. W obrębie łąk nadnoteckich występują powierzchnie wyżej wyniesione, na których znajdują się zabudowania wsi Pełcza (32,4 m n. p. m.) oraz fragmenty wsi Kawczyn (30,1 m n. p. m.). Nieco wyżej od dna doliny położony jest również teren przylegający do krawędzi Pradoliny w rejonie miejscowości Moczydła. Spadki terenu poniżej krawędzi wyższych teras nie przekraczają 2%. Pierwsza terasa nadzalewowa (środkowa) wznosi się kilka metrów powyżej dna doliny, na kilku odcinkach wysokość jej załomu przekracza 10 m. Spadki w obrębie stoków terasy są bardzo duże i często przekraczają wartość 15%. Terasa środkowa mieści się w przedziale wysokościowym 31,0-39,0 m n. p. m. w części zachodniej i 32,0-50,0 m n. p. m. w części wschodniej. Jej powierzchnia obniża się zarówno w kierunku południowo-zachodnim jak i północnym. Jej wschodnią część przecina obniżenie, w obrębie którego znajdują się Łąki Pęckowskie, a południową fragment doliny Miały. W środkowej części tej terasy, na południe od Drawska aż do doliny rzeki Miały, występują powierzchnie wydmowe oraz wały wydmowe o wysokości do kilku metrów. Na południe od linii łączącej miejscowości Kamiennik, Piłka i Pęckowo rozpoczyna się wyraźnym, kilkumetrowym, załomem obszar terasy wysokiej, od wysokości 45 m n. p. m. w części zachodniej i od 50 m n. p. m. w części wschodniej. Rzędne w północnej części tej terasy nie przekraczają wartości 60 m n. p. m. Na południe od ciągu podmokłych obniżeń między miejscowościami: Kwiejce Nowe i Piłka oraz na

33 S t r o n a 33 południe od doliny Mały między wsiami Piłka i Marylin teren staje się bardziej urozmaicony. Ma to związek z obecnością wydm, które na tym terenie przyjmują kształt paraboli o ramionach zwróconym ku zachodowi, a także z występowaniem wałów poprzecznych lub podłużnych. Im bardziej na południe tym deniwelacje stają się coraz większe. Najwyższe wydmy o kształcie parabol występują na południe od jeziora Warasz, ich kulminacje osiągają wysokość m n. p. m. Najwyższa z nich znajduje się na poziomie 84,5 m n. p. m. i jest jednocześnie najwyższym punktem w gminie Drawsko. Od strony dowietrznej (zachodniej) spadki terenu wynoszą do 5%, a od strony wschodniej stoki są bardzo strome i często przekraczają wartość 10%. Wały wydm oddzielone są południkowo ukierunkowanymi obniżeniami, których dna znajdują się najczęściej na poziomie m n. p. m. Nieco mniejsze pola wydmowe występują na południe od miejscowości Marylin. Kulminacje wydm w tym rejonie znajdują się w przedziale wysokościowym m n. p. m., a ich obniżenia ukierunkowane są równoleżnikowo Budowa geologiczna Gmina Drawsko znajduje się w obrębie fragmentu jednostki geologiczno-strukturalnej Synklinorium Szczecińskiego nazywanej na tym odcinku geosynkliną Czarnków-Oborniki o przebiegu NW-SE. Obniżenie to wypełnione jest osadami górnej kredy o bardzo zróżnicowanej konfiguracji stropu od 60 do 160 m p. p. m. Na nierównej powierzchni kredowej zostały zdeponowane utwory trzeciorzędowe reprezentowane głównie przez iły, mułki i iłowce o miąższości ponad 150 m w północnej części gminy. Osady piaszczyste z tego okresu (drobnoziarniste piaski kwarcowe) występują wąskim pasem na południe od wsi Piłka zorientowane NW-SE oraz na wschód od wsi Drawski Młyn. W powyższych utworach piaszczystych obserwowane są również cienkie warstwy węgla brunatnego. Strop osadów trzeciorzędowych w rejonie Drawska znajduje się na głębokości od 36 do 54 m ppt (5-10 m n. p. m.), w rejonie Drawskiego Młyna 64 m ppt (-19 m n. p. m.) i 60 m ppt. w okolicach Chełstu. Utwory czwartorzędowe (plejstoceńskie) na terenie gminy tworzą ciągłą pokrywę o zróżnicowanej miąższości od 25 do 55 m. Największą powierzchnię zajmują osady lodowcowe i wodno-lodowcowe reprezentowane przez piaski gliniaste, piaski luźne oraz żwiry. Budują one między innymi terasę nadzalewową, gdzie występują również w postaci izolowanych powierzchni glin lodowcowych (okolice Drawska i Pęckowa). Na pozostałym terenie gliny występują pod warstwą piasków i żwirów na głębokości od 5 do 15 m. Podobna jest budowa terasy wysokiej, w obrębie której poziom glin występuje na większych głębokościach m ppt. Z okresu schyłkowego plejstocenu pochodzą wały i powierzchnie wydmowe zbudowane z piasków luźnych, których miąższość wynosi w niektórych miejscach ponad 20 m. Stwierdzono też obecność małych wydm w obrębie terasy zalewowej doliny Noteci, w rejonie miejscowości Pełcza. U podnóża wydm i na powierzchniach międzywydmowych występują piaski i żwiry pochodzenia rzecznego. W rejonie miejscowości Kwiejce stwierdzono obecność iłów warwowych o miąższości 2 m. Utwory holoceńskie zajmują całą powierzchnię terasy zalewowej doliny Noteci oraz równinę zastoiskową między miejscowościami

34 34 S t r o n a Piłka i Pęckowo. Utwory te na znacznie mniejszych powierzchniach występują również w obrębie dna doliny rzeki Miały i jej licznych dopływów oraz wzdłuż rzeki Człapi, a także w sąsiedztwie jezior, w ich strefie zarastania, gdzie znacznie obniżył się poziom wód gruntowych. Osady holoceńskie reprezentowane są głównie przez piaski rzeczne luźne i próchniczne oraz torfy (mszysto-trzcinowoturzycowe) i gytie, najczęściej dobrze rozłożone bez domieszek osadów mineralnych. W wymienionych utworach występują również przewarstwienia mułków, które reprezentują fację powodziową. Miąższość osadów organicznych najczęściej nie przekracza 2-3 m Surowce naturalne Na terenie gminy istnieje jedno złoże piasków kwarcowych Drawsko, które nie jest obecnie eksploatowane.. Poza nim udokumentowano pięć złóż kruszywa naturalnego: Drawsko, Drawski Młyn II, Chełst-Zachód Kawczyn, Kawczyn I (tabela 1.). Występują w nich różnoziarniste piaski i utwory piaszczysto-żwirowe. Charakter zalegania i wielkość zasobów sugeruje lokalny charakter ich gospodarczego wykorzystania. Obecnie eksploatowane jest złoże Kawczyn I o powierzchni 1,98 ha położone w m. Kawczyn, w granicach działki o nr ew. 2010/4 oraz w granicach utworzonego obszaru górniczego o powierzchni 3,0895 ha. W granicach gminy brak jest złóż surowców spoistych. Na zachód od miejscowości Drawsko zostały nawiercone poziomy gliny i piasków gliniastych. Mała miąższość i zbyt duży udział frakcji piasku decyduje o ich małej przydatności dla przemysłu. Udokumentowane złoża torfu i gytii na terenie gminy koncentrują się w rejonie m. Kwiejce Zbiornik D. Ich stan rozpoznania nie pozwala na ich gospodarcze wykorzystanie. Za celowe uważa się wyłączenie terenów złóż organicznych w obrębie doliny Noteci rezerwując je na tereny przeznaczone do produkcji masy zielonej. Wyłączone z eksploatacji powinny być również złoża torfów, znajdujące się w granicach obszaru chronionego krajobrazu, ze względu na swą przyrodniczo-turystyczną atrakcyjność. Lp. Nazwa rejonu złoża Tabela 1. Zasoby kopalin na terenie gminy Drawsko (stan na dzień 31XII2009) Stan zag. złoża 2 1 Drawsko P Rodzaj kopaliny piaski kwarcowe drobno i średnioziarniste Geologiczne bilansowe Zatwierdzone zasoby Przemysłowe 1550 tys. Mg - 2 Drawsko P kruszywo naturalne 544 tys. Mg - 3 Drawski Młyn II R kruszywo naturalne 131 tys. Mg - 4 Drawsko Z kruszywo naturalne 5 tys. Mg - 5 Kawczyn P kruszywo naturalne 5941 tys. Mg - 6 Kawczyn I E kruszywo naturalne 316 tys. Mg 8 tys. Mg 2 E - złoże eksploatowane, P - złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kat. C 2, a dla ropy i gazu w kat. C), R - złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+C 1, a dla ropy i gazu w kat. A+B), Z - złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane

35 S t r o n a 35 Lp. Nazwa rejonu złoża Stan zag. złoża 2 Rodzaj kopaliny Geologiczne bilansowe Zatwierdzone zasoby Przemysłowe 7 Chełst - Zachód Z kruszywo naturalne 25 tys. Mg - 8 Kwiejce Zbiornik D R torf 118,3 tys. Mg Gleby źródło: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego Na terenie gminy największą powierzchnię zajmują gleby strefowe wykształcone na utworach lodowcowych i wodnolodowcowych oraz rzecznych. Rozmieszczenie poszczególnych typów gleb w przypadku gminy Drawsko uzależnione jest nie tylko od budowy geologicznej, ale również od lokalnych warunków wilgotnościowych. Gleby brunatnoziemne na terenie gminy wykształcone są z utworów wodnolodowcowych i lodowcowych. Tworzą one dwie zwarte powierzchnie: na południowy wschód od miejscowości Pęckowo oraz na południe od miejscowości Drawsko. Na powierzchniach wychodni glin zwałowych występują gleby brunatne zaliczane do III klasy bonitacji i kompleksu pszennego dobrego. W ich sąsiedztwie w miejscach przykrycia glin przez piaski terasowe zostały wykształcone gleby płowe charakteryzujące się spiaszczeniem przypowierzchniowych poziomów. Zaliczane są one do III i IV klasy bonitacji oraz kompleksu żytniego dobrego i bardzo dobrego. Na pozostałym obszarze zbudowanym z terasowych piasków luźnych i gliniastych zostały wykształcone gleby rdzawe. Najczęściej są to gleby mało korzystne dla rolniczego użytkowania, zaliczane do V i VI klasy bonitacji oraz najsłabszych kompleksów. W granicach gminy większość tych gleb porośnięta jest lasem, w którym dominują siedliska borów świeżych i wilgotnych. Na powierzchniach wydmowych najczęściej spotykane są gleby bielicowe i bielice oraz gleby rdzawe wykształcone z piasków luźnych, które posiadają przekształcone przypowierzchniowe poziomy (gleby ogłowione). Na stokach oraz w sąsiedztwie obniżeń wydm można spotkać gleby bielicowe i bielice. Zajmują one duże powierzchnie i związane są z ubogimi siedliskami borów suchych. Największy obszar gleb użytkowanych rolniczo obejmuje dno Pradoliny Noteci. Są to gleby powstające w środowisku nadmiernego uwilgotnienia (gleby hydrogeniczne), które zaliczane są do kompleksów użytków zielonych. W sąsiedztwie rzeki oraz w miejscach w których przez dłuższy okres roku stagnuje na powierzchni woda występują gleby torfowe. Na tym samym obszarze zidentyfikowano niewielkie powierzchnie mad rzecznych zbudowanych z piasków oraz mułków osadzonych podczas wysokich stanów wody w rzece. Przy niskich stanach rzeki mogą być one wykorzystywane jako grunty orne, gdyż zaliczane są do IV klasy bonitacji i kompleksu żytniego dobrego. Poza Pradoliną gleby hydrogeniczne występują również wzdłuż doliny rzeki Człapi i Miały oraz w sąsiedztwie jezior. Obniżanie się poziomu wód gruntowych w ostatnich kilku latach spowodowało wzrost udziału gleb

36 36 S t r o n a murszastych powstających z wietrzenia gleb torfowych. Na terenach wyżej położonych, w sąsiedztwie załomu terasy nadzalewowej oraz na zapleczu wału przeciwpowodziowego oprócz gleb torfowych występują małe powierzchnie gleb murszastych, powstających z wietrzenia torfów przy niskich stanach wód gruntowych Wody powierzchniowe i podziemne Wody powierzchniowe Na wody powierzchniowe w gminie Drawsko składają się cieki wodne, zbiorniki wodne, jeziora oraz rowy. Łącznie zajmują one powierzchnię 249 ha, co stanowi 1,5% obszaru gminy. Przez obszar gminy biegnie dział wodny IV-rzędu oddzielający zlewnię rzeki Miały od zlewni bezpośredniej rzeki Noteci. Dział ten biegnie począwszy od zachodu wzdłuż wału przeciwpowodziowego następnie na południe od miejscowości Drawsko i Drawski Młyn. Cały południowy obszar gminy znajduje się w obrębie obszaru bezodpływowego chłonnego obejmującego zwydmione powierzchnie oraz ciągi wydm. Od strony północnej do tego obszaru przylegają trzy tereny bezodpływowe o utrudnionej przepuszczalności podłoża. Największy z nich, znajdujący się na zachód od miejscowości Kwiejce Nowe, obejmuje swoim zasięgiem zatorfione obniżenie, drugi- trzy jeziora z przyległym terenem (jez. Perskie, jez. Długie, jez. Mleczne), a najmniejszy jez. Okoninko. W granicach tych obszarów ze względu na małą przepuszczalność podłoża większość wód powierzchniowych wraz z wodami gruntowymi spływa do jezior niemających połączenia z żadnymi ciekami wodnymi. Głównym elementem sieci hydrograficznej na omawianym terenie jest rzeka Miała, nazywana również Miałką. Przepływa ona przez centralną cześć gminy, a jej zlewnia zajmuje niemal całą jej powierzchnię. Rzeka Miała posiada charakter cieku uregulowanego. Na całej jej długości w granicach gminy brzegi są umocnione. W dolnym biegu Miała, za pośrednictwem dwóch kanałów o nazwie Chełstnica i Zbiornik, w dwóch punktach łączy się ze Starą Notecią i wykorzystując dawne koryto Noteci wpada do głównego jej koryta już poza obszarem gminy. W obrębie Pradoliny rzeka posiada również wiele połączeń z kanałami odwadniającymi. Na rzece istnieją również urządzenia hydrotechniczne zastawki w miejscowości Kamiennik i na północ od Chełstu. Drugim większym dopływem Noteci na terenie gminy jest rzeka Rudawa. Nazwa ta dotyczy dolnego odcinka rzeki, znanej w swym górnym biegu pod nazwą Człapia lub Hamerka. Płynie ona wzdłuż zachodniej granicy gminy niemal wyłącznie przez obszary leśne, na krótkim odcinku opuszcza gminę Drawsko, żeby ponownie pojawić się na jej terenie przed miejscowością Kawczyn. W obrębie dna Pradoliny rzeka dzieli się na dwa ramiona, z których większe nazywane jest Rudawą, a drugie mniejsze, łączy się ze Starą Notecią (Miałą) na zachód od miejscowości Pełcza. Pomimo, że w zestawieniach oficjalnych figuruje jedynie nazwa Rudawa, to w niniejszym opracowaniu stosowana będzie również nazwa Człapia odnosząca się do górnego biegu tej rzeki.

37 S t r o n a 37 Rzeka Noteć na odcinku Moczydła Drawski Młyn płynie wzdłuż północnej granicy gminy. Pomimo niewielkiego obszaru jaki na terenie gminy zajmuje jej zlewnia bezpośrednia, rzeka ta odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu stosunków wodnych w północnej części. W obrębie jej zlewni na terenie gminy znajduje się dolny odcinek rzeki Zawada. Noteć charakteryzuje śnieżno-deszczowy reżim zasilania z jednym maksimum i z jednym minimum w ciągu roku. W przypadku jej dopływów Miały i Człapi, często obserwuje się dwie kulminacje wiosenną i letnią. Letnie wezbrania deszczowe często są większe od wezbrań roztopowych. Średnie wartości spływu jednostkowego zarówno w obrębie zlewni Noteci jak i Miały pomimo dużych różnic w średnich wartościach przepływów: Q = 59,4 m 3 /s dla Noteci, Q = 1,41 m 3 /s dla Miały są zbliżone do siebie i wynoszą 4,7-4,8 l/s km 2. Różnice w wartościach spływu jednostkowego poszczególnych rzek uwidaczniają się dopiero przy skrajnych wartościach przepływów. Maksymalne wartości odpływu jednostkowego dla Noteci wynoszą 149 l/s km 2 (Q = 11,8 m 3 /s), dla Miały 14,8 l/s km 2 (Q = 4,46 m 3 /s), a najniższe dla Noteci 17,3 l/s km 2 (Q = 1,37 m 3 /s) i 0,82 l/s km 2 (Q = 0,25 m 3 /s) dla Miały. Średnie przepływy na Człapi (Rudawie) wynoszą 0,2 m 3 /s. Jeziora W gminie Drawsko istnieje 13 jezior powyżej 1 ha. Są to jeziora stosunkowo niewielkie o powierzchni najczęściej nieprzekraczającej 10 ha. Jedynie jezioro Piast i jezioro Długie zajmują powierzchnie w granicach 15 ha. Większość jezior położonych jest w południowej części gminy pomiędzy wsiami Kwiejce Nowe i Piłka. W części północnej znajduje się tylko jedno jezioro Moczydło sąsiadujące z dużym obszarem torfowiskowym oraz zbiornik na rzece Miale w miejscowości Kamiennik (jezioro Kamiennik). Największe zarastanie linii brzegowej obserwuje się na jeziorze Rakówko i Długie. Średnia głębokość większości jezior nie przekracza 5 m. Obecnie zagospodarowywane turystycznie są jezioro Piast, Moczydło w Marylinie, Okoninko oraz jezioro Długie. Tabela 2. Wykaz jezior (powyżej 1 ha) występujących w gminie Drawsko Nazwa jeziora Rzędna Powierzchnia [ha] Głębokość [m] (m npm) ogólna lustra wody średnia maksymalna Moczydło 42,5 3,43 3, Kamiennik 37,1 4,94 2, Piast (Kwiejce) 45,2 16,1 15,46 1,7 3 Zieleniec 47,7 8,87 8, Warasz 49,5 11,94 10, Rakówko 54,4 6,83 3, Workulskie (Zgniłe) 47,4 1,25 1, Zgniłe 49,1 3,22 2,02 - -

38 38 S t r o n a Nazwa jeziora Rzędna Powierzchnia [ha] Głębokość [m] (m npm) ogólna lustra wody średnia maksymalna Perskie 51,3 6,59 5, Długie 50,9 14,38 12,92 3,3 9 Mleczne (Orzełek) 50,8 6,01 6, Moczydło (Marylin) 44, Okuninko (Okoninko) 49,2 5,96 3, źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Drawsko, Źródło: Atlas Jezior województwa pilskiego (Wojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Pile, Państwowe Gospodarstwo Rybackie w Oleśnicy.) Sztuczne zbiorniki, rowy i kanały melioracyjne Największa sieć kanałów i rowów znajduje się w dolinie Noteci, w północno-zachodniej części gminy Drawsko między miejscowościami Kawczyn i Drawsko oraz na północ od Drawskiego Młyna. Mniejsze układy rowów i kanałów znajdują się również w obrębie Łąk Pęckowskich. Tworzą dwa mniejsze systemy połączeń między jeziorami w południowej części gminy. Pierwszy z nich obejmuje jeziora: Zieleniec, Warasz, Zgniłe, a drugi jeziora: Warkulskie, Rokówek. Niewielki układ rowów znajduje się również na zachód od miejscowości Kamiennik. W przypadku rowów w obrębie doliny Noteci podstawowym ich zadaniem jest odprowadzanie nadmiaru wody z łąk, szczególnie w okresie wysokich stanów wody w rzece Noteci. Szczególną rolę odgrywają one na zapleczu wału przeciwpowodziowego, gdzie na obszar łąk wpływają rzeki Miała i Człapia. Ujściowy odcinek rzeki Miały dzieli się na dwie zmeliorowane odnogi: Chełstnicę mającą połączenie ze Starą Notecią na wysokości miejscowości Pełcza oraz kanał Zbiornik łączący ją z rzeką Człapią, mający połączenie z Notecią. W przypadku rowów w południowej części gminy ich głównym zadaniem jest utrzymanie wysokiego poziomu wód gruntowych w obrębie łąk wykorzystywanych rolniczo, co również ma znaczenie dla zasilania powierzchniowego i podziemnego istniejących tam jezior. Funkcję zbiorników retencyjnych z możliwością regulowania poziomu zwierciadła wody pełni zbiornik Kamiennik (zaliczany również do jezior) oraz zbiornik zalewowy na rzece Człapi, wykorzystywany również jako staw rybny. Dla poprawienia regulacji stosunków wodnych terenów w rejonie Drawska na kanale biegnącym równoleżnikowo przez grunty rolne na południe od wsi Drawsko zostały wybudowane dwa zbiorniki retencyjne (własność Państwowego Gospodarstwa Leśnego) Wody podziemne Układ i miąższość warstw wodonośnych na terenie analizowanej gminy uzależnione są od stanu wód powierzchniowych, wielkości opadów atmosferycznych, morfologii i budowy geologicznej. Wody czwartorzędowe występują na trzech głębokościach. Pierwszy poziom obejmuje obszar terasy zalewowej ograniczonej załomem wyższej terasy na północ od miejscowości Chełst, Drawsko i Drawski Młyn, gdzie woda gruntowa stabilizuje się na głębokości od 0 do 2 m ppt. Głębokość zalegania tego poziomu uzależniona jest od wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych. W rejonie

39 S t r o n a 39 tym zaznacza się wyraźne wiosenne podwyższenie stanów zwierciadła wody wykazujące związek z wahaniami poziomu wody w rzece Noteci. Stosunkowo płytko wody gruntowe występują również w sąsiedztwie krawędzi doliny, co widoczne jest szczególnie latem podczas niskich stanów. Ma to związek z wypływami wód gruntowych z głębszych warstw wodonośnych terenów wyżej położonych. Na głębokości ok. 1,0-2,0 m ppt. występują wody gruntowe w obrębie terasy nadzalewowej w dnach jezior i w rejonie silnie rozgałęzionych dolin rzecznych. Wahania stanów wody gruntowej w powyższych miejscach są wynikiem przede wszystkim zmian w przepływach rzeki Człapi i Miały, natomiast w mniejszym stopniu oddziaływania opadów atmosferycznych i spływu wód powierzchniowych z wyższych powierzchni. Wody gruntowe występują płytko również w obrębie dużych obszarowo zagłębień o ograniczonym odpływie, szczególnie przy niskich stanach wody. Należą do nich tereny podmokłe między miejscowościami Kawczyn i Kamiennik oraz Łąki Pęckowskie pomiędzy miejscowościami Piłka i Pęckowo. Drugi poziom wodonośny występuje w obrębie terasy nadzalewowej (środkowej). Poziom jego zalegania jest zróżnicowany i kształtuje się na zmiennej głębokości od 2,5 do 8,0 m ppt. Różnice te wynikają z budowy geologicznej (ułożenia utworów przepuszczalnych) oraz wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych. Wahania roczne poziomu zwierciadła wody w tej strefie mogą wynosić do 2 m. Trzeci poziom wodonośny występuje w obrębie terasy wysokiej zajmującej południową część gminy, na południe od miejscowości Kwiejce Nowe, Piłka i Marylin, gdzie występują liczne ciągi wydmowe. Głębokość zalegania zwierciadła wody jest zmienna i zależy przede wszystkim od konfiguracji terenu, natomiast w mniejszym stopniu od wielkości opadów. W granicach kulminacji wałów wydmowych wody podziemne występują na głębokości ponad 20 m ppt. W obniżeniach międzywydmowych zwierciadło wody wypłyca się do głębokości 5 m ppt., a nawet 3 m ppt. (na południe od miejscowości Kwiejce Nowe) (tabela 2.). Wody trzeciorzędowe występują na głębokości od m ppt. Warstwę wodonośną tworzą mioceńskie piaski kwarcowe z niewielkim udziałem żwiru. Na terenie gminy znajdują się fragmenty dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. W północno-zachodniej części gminy, na południe od miejscowości Kawczyn, Chełst aż do Drawska, przebiega południowa granica zbiornika wód czwartorzędowych Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (Noteć). Wzdłuż krawędzi Pradoliny rozciąga się południowa granica trzeciorzędowego subzbiornika Złotów Piła Strzelce Krajeńskie. Tabela 3. Zestawienie wartości średnich oraz wartości skrajnych położenia zwierciadła pierwszego poziomu wód podziemnych w punktach pomiarowych Nazwa posterunku obserwacyjnego (lata monitoringu) Rzędna powierzchni terenu w cm max abs. w cm min. abs. w cm Amplitudy skrajne (cm) Amplitudy średnie roczne (cm) Średnie roczne głębokości (cm) Biała ( ) 59,

40 40 S t r o n a Nazwa posterunku obserwacyjnego (lata monitoringu) Rzędna powierzchni terenu w cm max abs. w cm min. abs. w cm Amplitudy skrajne (cm) Amplitudy średnie roczne (cm) Średnie roczne głębokości (cm) Drawsko ( ) Miały ( ) Osina ( ) 44, , , źródło: Mapa Hydrograficzna 1:50 000, Drawsko, OPGK w Poznaniu, 1987 r Klimat Według podziału kraju na regiony klimatyczne A. Wosia, gmina Drawsko zaliczana jest do Regionu Dolnej Warty. W podziale R. Gumińskiego obszar ten wchodzi w skład VI bydgoskiej (nadnoteckiej) dzielnicy rolniczo-klimatycznej. Średnia roczna temperatura powietrza dla analizowanego obszaru wynosi 7,7 o C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec 17,7 o C, najzimniejszym 2,1 o C. W ciągu roku obserwuje się średnio około dni mroźnych, ok dni z przymrozkami. Czas trwania pokrywy śnieżnej najczęściej nie przekracza 50 dni, natomiast okres wegetacyjny wynosi dni. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych waha się w granicach mm. Najwięcej opadów odnotowuje się w miesiącach letnich w czerwcu, lipcu i sierpniu ok mm na miesiąc, najmniej w miesiącach zimowo-wiosennych: w styczniu, lutym i marcu ok mm na miesiąc. W rozkładzie rocznym dominują wiatry z kierunku zachodniego. W obrębie gminy zmiany klimatu zachodzą w kierunku południkowym. W części północnej zwiększa się ilość opadów, a skróceniu ulega okres wegetacyjny. Na miejscowy mikroklimat duży wpływ ma obecność podmokłej Pradoliny. W miesiącach letnich powietrze w obrębie dna doliny jest wilgotniejsze i chłodniejsze. W okresie jesiennym obserwuje się zwiększoną liczbę dni z mgłami. Podczas mroźnych i bezchmurnych nocy powstają inwersje termiczne polegające na przemieszczaniu się mas chłodnego powietrza w kierunku dna doliny z wyższych partii terenu. Wilgotniejsze powietrze występuje również wzdłuż dolin rzek Człapi i Miały z dopływami oraz w obrębie podmokłych terenów Łąk Pęckowskich. Elementem modyfikującym miejscowy klimat jest również sąsiedztwo olbrzymiego kompleksu leśnego. Obecność lasu powoduje obniżanie dobowych i miesięcznych amplitud temperatury powietrza. Zwarty kompleks ogranicza także siłę wiatrów, które w sąsiedztwie Pradoliny mogą być bardzo porywiste. Rodzaj powierzchni, którą tworzą korony drzew w niektórych warunkach może przyczyniać się do większej ilości opadów. Na terenach leśnych obserwuje się również większą liczbę dni z pokrywą śnieżną niż na sąsiednich terenach użytkowanych rolniczo. Ze względu na bardzo dobrą przepuszczalność podłoża szczególnie w południowej części gminy (pola wydmowe) w okresie letnim tereny te są silnie przesuszane, co również odzwierciedla się we właściwościach powietrza.

41 S t r o n a 41 Równoleżnikowe ukierunkowanie doliny rzeki Noteci i dominacja wiatrów zachodnich w ciągu roku decyduje o dobrym przewietrzaniu terenu położonego na północ od miejscowości Chełst, Drawsko i Drawski Młyn. Słabszy obieg powietrza obserwuje się w obrębie Łąk Pęckowskich między miejscowościami Piłka i Pęckowo, które od strony zachodniej i wschodniej ograniczone są ścianą lasu. Dłuższe stagnowanie chłodnych i wilgotnych mas powietrza obserwuje się w dolinach Człapi i Miały otoczonej lasami oraz w obrębie zagłębień wypełnionych takimi jeziorami jak: Okoninko, Mleczne, Długie i Perskie Szata Roślinna Według podziału geobotanicznego teren gminy Drawsko przynależy do Obszaru Euro- Syberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynnej, Środkowoeuropejskiej, Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin, Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej, Okręgu Notecki (W. Szafer, Zarzycki, Szata roślinna Polski 1977). Zgodnie z podziałem przyrodniczo-leśnym (T. Trampler, A. Kliczkowska, E. Dmyterko, A. Sierpińska) omawiany obszar położony jest w następujących jednostkach: II. Kraina Wielkopolsko-Pomorska 4. Dzielnica Borów Nadnoteckich Lasy oraz tereny zadrzewione i zakrzewione w gminie zajmują areał 10297,7 ha co stanowi 61,5% powierzchni całej gminy (lesistość kraju 29%). Należą one głównie do obrębu leśnego Drawsko dzielącego się na leśnictwa: Łężno, Kamiennik, Kaczeniec, Kwiejce, Przecznik oraz w niewielkiej części do leśnictw: Marylec, Osina, Zawada, należących do obrębu leśnego Potrzebowice. Obręby te są częścią Nadleśnictwa Potrzebowice. W strukturze formy własności obszarów leśnych dominują grunty Skarbu Państwa 8439,7 ha, lasy prywatne zajmują 1857,9 ha, czyli 18% powierzchni terenów leśnych. Lasy będące własnością prywatną składają się głównie z siedlisk borów świeżych (90,2%), borów suchych (5,7%) oraz borów mieszanych świeżych (2,7%). Udział pozostałych siedlisk jest niewielki. Ogółem Tabela 4. Lasy i grunty leśne na terenie gminy Drawsko Powierzchnia lasów publicznych Własność prywatna ha % ha % ha % 10297,65 100% 8439,75 82% 1857,9 18% źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, 2009 Na terenie gminy w kompleksach leśnych publicznych największą powierzchnię zajmują siedliska borów świeżych, w których dominuje drzewostan sosnowy z niewielkim dodatkiem brzozy. W lokalnych obniżeniach, w których obserwuje się większą wilgotność gruntu, występuje również robinia akacjowa. Na południe od jeziora Mlecznego (oddz. 199, 200, 201 obrębu Drawsko) oraz na północny zachód od miejscowości Piłka (oddz. 66, 67, 68 obrębu Drawsko) znajdują się małe zwarte

42 42 S t r o n a powierzchnie najuboższych siedlisk leśnych borów suchych składających się niemal wyłącznie z sosny. Żyźniejsze siedliska borów mieszanych świeżych i borów mieszanych wilgotnych występują na zachód od miejscowości Kwiejce (oddz. 117A, 118, 119 obrębu Drawsko), w rejonie Kwiejc Nowych (oddz. 150, 151, 169, 170 obrębu Drawsko), na południe od jeziora Mlecznego (oddz. 199, 200, 210 obrębu Drawsko) w kierunku pólnocno-zachodnim od jeziora Długiego (oddz. 124, 125, 146, 147 obrębu Drawsko) oraz w północnej części kompleksu leśnego między miejscowościami Chełst i Drawsko (oddz. 6, 7, 8, 8A, 15, 16, 26, 27, 28 obrębu Drawsko). Głównym składnikiem drzewostanu tych siedlisk jest sosna, a gatunkami towarzyszącymi w zależności od warunków lokalnych są: dąb, brzoza, modrzew i świerk. Na obszarach z płytko zalegającą wodą gruntową istnieją siedliska lasów mieszanych świeżych i lasów mieszanych wilgotnych. Największe powierzchnie tych siedlisk występują na północny zachód od jeziora Moczydło (oddz. 5, 6, 7, 13, 14, 26, 27, 28, 50 obrębu Drawsko) oraz w sąsiedztwie doliny rzeki Człapi (oddz. 155 obrębu Drawsko). Głównym gatunkiem drzewa w tych siedliskach jest sosna,a gatunkiem towarzyszącym świerk, dąb i brzoza. Na terenach okresowo podtapianych istnieją siedliska lasów świeżych i lasów wilgotnych składające się z głównie z dębu, brzozy, olchy oraz w minimalnym stopniu z grabu i jesionu. Tworzą one w gminie bardzo małe powierzchnie w sąsiedztwie krawędzi pradoliny (oddz. 5, 6 obrębu Drawsko). W bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki Noteci występują siedliska olsów składające się głównie z olszy, sosny oraz brzozy (oddz. 2, 3 obrębu Drawsko). Nieużytki Nieużytki zajmują powierzchnię 173 ha co stanowi 1,1% powierzchni gminy. Są to zarówno tereny podtapiane przez rzeki, głównie Noteć, jak i tereny o utrudnionym odpływie wód powierzchniowych będące pozostałością po dawnych jeziorach oraz tereny o podłożu mineralnym niezdatne do rolniczego użytkowania. Najwięcej nieużytków wodnych znajduje się w sąsiedztwie rzeki Noteci oraz w sąsiedztwie jezior. Największy obszar nieużytków na gruntach mineralnych znajduje się w miejscowości Drawski Młyn, między zabudową mieszkaniową a krawędzią doliny rzeki Noteci. Łąki i pastwiska Łąki i pastwiska trwałe zajmują łącznie obszar ha (w tym 1563 ha łąk). Obszar ten stanowi 12,9% powierzchni gminy. Większość tych terenów jest własnością prywatną. Ich największe powierzchnie występują w północnej części gminy w obrębie doliny Noteci. W okresie wczesnej wiosny ze względu na wysokie stany na Noteci mogą pojawiać się trudności z ich rolniczym wykorzystaniem. Korzystniejsze warunki wodne panują na łąkach usytuowanych na południowy zachód od miejscowości Pęckowo (Łąki Pęckowskie). Łąki występują również w dolinie rzeki Miały oraz w niewielkim stopniu w dolinie rzeki Człapi. Duże powierzchnie łąk występują także na terenach śródleśnych między wsiami Kwiejce Nowe i Piłka. Wraz z jeziorami tworzą one dużą otwartą przestrzeń, która podwyższa atrakcyjność turystyczną i przyrodniczą opisywanych terenów.

43 S t r o n a Formy ochrony przyrody Na obszarze gminy Drawsko zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.) ustanowiono obszar chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. W rejestrze pomników przyrody objętych ochroną konserwatorską zapisanych jest sześć głazów narzutowych (granity): głaz narzutowy, obwód 780 cm, leśnictwo Drawsko, głaz narzutowy, obwód 1200 cm, leśnictwo Łężno, głaz narzutowy, obwód 540 cm, leśnictwo Kamiennik, głaz narzutowy, obwód 700 cm, leśnictwo Kamiennik, głaz narzutowy, obwód 680 cm, leśnictwo Kamiennik, głaz narzutowy, obwód 520 cm, leśnictwo Kamiennik. Kolejne cztery obiekty to drzewa. Wśród nich najatrakcyjniejsza jest najstarsza w kraju grusza pospolita. Godny uwagi jest również dąb o nazwie Patriarcha o wysokości 24 m i rozpiętości korony 20 m. Na zdecydowanej większości areału gminy wyznaczono obszar Natura 2000 Puszcza Notecka PLB (Załącznik 1.). Obszar stanowi zwarty, jednolity kompleks leśny w międzyrzeczu Noteci i Warty, będącym częścią pradoliny Eberswaldsko-Toruńskiej, równiny akumulacyjnej przekształconej przez wiatr. Jest to największy w Polsce obszar wydm śródlądowych, o przeważającej wysokości m, a maksymalnie sięgającej 98 m n. p. m. W środkowej części obszaru uformowały się wały o przebiegu południkowym,usytowane w odległości m od siebie. W części wschodniej przybierają one kształt paraboli. Wydmy porasta w 92% las sosnowy. Pozostałości drzewostanów naturalnych są objęte ochroną w rezerwatach przyrody (rezerwat Cegliniec) Na jego obszarze znajduje się ponad 50 jezior, pochodzenia wytopiskowego, z grubą warstwą mułu i zakwitami glonów. W zagłębieniach terenu lub na brzegach jezior utrzymują się torfowiska. Na obszarze Natura 2000 Puszcza Notecka występuje co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej (C6) bielika (PCK), kani czarnej (PCK) i kani rudej (PCK), co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), podgorzałka (PCK), puchacz (PCK), rybołów (PCK), trzmielojad, gągoł, nurogęś; w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występuje bocian czarny, błotniak stawowy, ortolan i żuraw. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) bielika. Obszar Chronionego Krajobrazu Puszcza Notecka Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów (np. lasy, pola uprawne, jeziora). Zagospodarowanie tych ekosystemów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej i systemów przyrodniczych danego obszaru.

44 44 S t r o n a Obszary chronionego krajobrazu pełnią rolę otulinową, jak również łącznikową dla parków narodowych i krajobrazowych. Obszar Chronionego Krajobrazu Puszcza Notecka został ustanowiony rozporządzeniem Nr 5/98 Wojewody Pilskiego z dnia 15 maja 1998 r. w sprawie ustanowienia obszarów chronionego krajobrazu w województwie pilskim poprzedzony uchwałą Nr XI/56/89 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Pile z dnia 31 maja 1989 r. w sprawie ustanowienia obszarów chronionego krajobrazu w województwie pilskim (Dz. Urz. z 1989 r. Nr 11, poz. 95) oraz obwieszczeniem Wojewody Wielkopolskiego z dnia 24 marca 1999 w sprawie wykazów aktów prawa miejscowego obowiązujących na terenie woj. wielkopolskiego w drodze Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 31 maja 1989 r. byłego województwa pilskiego. Obszar Puszczy Noteckiej leży w Pradolinie Toruńsko Eberswaldzkiej, w mezoregionie Kotliny Gorzowskiej. Wyróżnia się krajobrazem leśnym sztucznie wprowadzonym na rozległych polach wydmowych. Puszcza jest zaliczana do regionów intensywnego rozwoju gospodarki leśnej, ze szczególną ochroną powierzchni produkcyjnej lasu. Do najciekawszych elementów przyrodniczokrajobrazowych tego obszaru zalicza się: kompleks wydm śródlądowych jeden z największych w Europie, rynnową dolinę rzeki Miały z licznymi jeziorami, dużą powierzchnię borów sosnowych z bogatą fauna i rzadkimi gatunkami zwierząt m.in. łoś i wilk, bóbr, żuraw, orzeł rybołów. Walory przyrodnicze tego obszaru podkreślają rezerwaty przyrody Wilcze Błoto, i Bagno Chlebowo oraz liczne pomnikowe drzewa i głazy m.in. w okolicach Klempicza i Brzozowicy. Nad jeziorem Chojeńskim znajduje się jedyne w województwie i jedno z nielicznych w kraju stanowisko wyjątkowo rzadkiej paproci długosza królewskiego. W systemie obszarów przyrodniczych regionu teren Puszczy Noteckiej jest ważny ze względu na fakt, iż łączy dwa korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym: Dolinę Noteci i Dolinę Warty. Obszar ważny dla ptaków Teren gminy Drawsko znajduje się na obszarze ważnym dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji Nr 11 Puszcza Notecka wyznaczonym na podstawie opracowania Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego (Wylegała P., Koźniak S., Dolata P., Poznań 2008). Obszar ostoi Puszcza Notecka znalazł się w sieci ze względu na spełnienie następujących kryteriów: K2. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000, K4. Jeziora, stawy i inne zbiorniki wodne o szczególnym znaczeniu dla ptaków w czasie migracji, K5. Skupiska par lęgowych błotniaka stawowego (minimum 5 par), K6. Zbiorniki wodne będące ważnymi noclegowiskami gęsi (skupiające regularnie powyżej 1000 os.) oraz żurawi (powyżej 100 os.),

45 S t r o n a 45 K7. Ważne żerowiska gęsi (skupiające regularnie powyżej 1000 os.) oraz żurawi (powyżej 100 os.). Puszcza Notecka stanowi fragment większej ostoi ptaków na terenie której gniazdują m.in.: kania czarna (25 30 par), kania ruda (20 25 par), bielik (11 14 par) i rybołów (7 10 par). Ponadto sporadycznie gniazduje tu bardzo rzadki w Wielkopolsce orlik krzykliwy. Na jej terenie do lęgów przystępuje też 7 9 par puchacza oraz sporadycznie włochatka. Gniazdują tu także bąki (16 20 odzywających się samców), bociany czarne (10 12 par), łabędzie nieme (ok. 50 par), łabędzie krzykliwe (1 para), błotniaki stawowe (ponad 40 par) i żurawie (ponad 60 par). Liczne jeziora są miejscem koncentracji ptaków czasie migracji. Ochrona gatunkowa Według ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 Nr 151, poz. 1220) art. 46 ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej, art. 48 Minister właściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa, w drodze rozporządzenia, określi listę gatunków rodzimych, dziko występujących, objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazy właściwe dla tych gatunków. Listę gatunków roślin, grzybów, porostów oraz zwierząt podlegających ochronie ścisłej zinwentaryzowanych na terenie Gminy Drawsko przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Wykaz gatunków roślin, grzybów, porostów, zwierząt objętych ochroną gatunkową na Gminy Drawsko Podział ROŚLINY GRZYBY MIĘCZAKI: RYBY GADY PTAKI SSAKI Nazwa gatunku Bluszcz pospolity, Widłak spłaszczony, Widłak goździsty, Grążel żółty, Grzybień biały, Rosiczka okrągłolistna, Konwalia majowa, Storczyk krwisty, Pływacz zwyczajny, Kłoć wiechowata, Bobek trójlistkowy, Rosiczka okrągłolistna, Goździk piaskowy, Paprotka zwyczajna, Nibypucnik wątpliwy, Szmaciak gałęzisty, Sromotnik bezwstydny, Smardz jadalny, Purchawica olbrzymia Ślimak winniczek. (ochrona ścisła-oba gatunki w wodach Noteci): Piskorz, Głowacz białopłetwy. Padalec zwyczajny, Zaskroniec zwyczajny, Żmija zygzakowata, Żółw błotny Żuraw, Dzierzba gąsiorek, Łabędź niemy, Zimorodek, Bekas kszyk, Perkoz dwuczuby, Płowmykówka zwyczajna, Trzciniak, Wilga, Dziwonia Bóbr europejski, Wydra, źródło: Nadleśnictwo Potrzebowice,

46 46 S t r o n a Walory turystyczne Najstarszym zachowanym zabytkiem gminy Drawsko jest kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Chełście. Kościół swą bryłą nie przypomina budowli sakralnej. Jednonawowy, na rzucie prostokąta, nakryty dachem naczółkowym nie posiada charakterystycznego akcentu wysokościowego w postaci wieży lub sygnaturki, upodabniając się tym samym do otaczającej zabudowy wiejskiej. Ta niewielka i skromna świątynia wzniesiona w połowie XVIII wieku w konstrukcji szkieletowej stanowi cenny przykład lokalnej architektury sakralnej. Fot.1. Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Chełście Późniejszą architekturę sakralną na terenie gminy reprezentują kościoły w Piłce (1869 r.), Pęckowie (1909 r.), w Kwiejcach (1909 r.) i Drawsku (1910 r.) murowane z cegły, posiadają proste jednonawowe bryły ozdobione skromnym detalem architektonicznym. W Piłce i Kwiejcach czworoboczna wieża świątyni stanowi dominantę wysokościową wsi. W Pęckowie kościół (pw. Świętego Ignacego Loyoli) został otynkowany i rozbudowany w latach W gminie Drawsko występują liczne zabytki wiejskiego budownictwa drewnianego Obiekty najcenniejsze to : chałupa i stodoła z Marylina (przykład budownictwa puszczańskiego), oraz chałupa z Pęckowa przeniesiono do Muzeum Kultury Ludowej w Osieku. Wspomniane obiekty zostały wykonane z bali drewnianych w technice węgłowej, z dachem dwuspadowym krytym trzciną. Przykłady wiejskiego budownictwa o wybitnych wartościach etnograficznych można znaleźć we wspomnianej wcześniej wsi Marylin (domy nr 17, 22, 26 oraz zagroda nr 27), a także we wsiach Kamiennik i Pęckowo. Na terenie gminy znajduje się jedno założenie dworsko-parkowe. W roku 1910 wybudowano parterowy dwór-nadleśniczówkę, na dawnych fundamentach i części XVIII-wiecznych murów, z elewacjami oblicowanymi kamieniami. W roku 1919 r. Nadleśnictwo przejęła polska administracja, wtedy to rozebrane zostały ogromne budynki obory i stodoły. Obecnie zachowany pozostał dwór, oficyna mieszkalna oraz budynek gospodarczy, a większą część parku zamieniono na działki

47 S t r o n a 47 ogrodnicze. Pozostało ok. 3 ha założenia parkowego, w tym ok. 1 ha terenu zadrzewionego. Na terenie parku znajdują się okazałe lipy, jesiony oraz modrzewie (o obwodzie 356 cm i 315 cm) zasadzone na pamiątkę utraty przez Polskę niepodległości w 1772 r. oraz wkroczenia do kraju wojsk napoleońskich w 1806 r. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego gminy są również dawne wiejskie cmentarze. We wsi Kawczyn znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki założony w XIX w., wpisany do rejestru zabytków. Ochroną konserwatorską objęte zostały czynne cmentarze rzymsko-katolickie w Drawsku oraz we wsiach: Chełst, Pęckowo i Piłka. Szlaki turystyczne Na analizowanym obszarze wyznaczono następujące szlaki turystyczne: żółty szlak turystyczny przebiegający przez miejscowości: Kobusz Piłka (dł. 6,1 km) Piłka Marylin Wieleń (dł. 20,4 km), szlak turystyczny przebiegający przez miejscowości: Marylin Miały Kobusz Sieraków (dł. 23 km), trasa wodna rzeką Miałą: Jezioro Główki (Miały) Marylin Piłka Kamiennik Chełst Kleśno (dł. 41 km). Szlaki rowerowe: czerwony: Drawsko Pęckowo Piłka Marylin, żółty: Drawsko Moczydła Kamiennik Kwiejce Borzysko Młyn Piłka-Pęckowo Drawsko, czarny: Drawsko (Abisynia) Leśnictwo Kaczeniec Borzysko Młyn. Przez gminę Drawsko przebiega Wielka Pętla Wielkopolski, szlak żeglugi śródlądowej o długości 688 km, prowadzący z Kostrzyna nad Odrą Wartą do Santoka, następnie Notecią przez Czarnków i Nakło na przedmieścia Bydgoszczy, stamtąd Kanałem Górnonoteckim przez jezioro Gopło i Kanał Ślesiński do Konina. Następnie szlak prowadzi Wartą z przez Poznań i Międzychód do Santoka, w którym Warta łączy się z Notecią. W 2010 r. Gmina przystąpiła do projektu pod nazwą Aktywizacja Wielkiej Pętli Wielkopolski Budowa przystani wodnych na rzece Noteć Przystań w Drawsku, i otrzymała dofinansowanie z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego Działanie 6.1. Turystyka. Partnerem projektu jest Stowarzyszenie Związek Miast i Gmin Nadnoteckich z siedzibą w Nakle. W ramach realizacji projektu zbudowano Przystań na Starej Noteci, tzw. Yndzlu. Oprócz oczyszczania z namułów rzecznych starorzecza Noteci (w tym także pogłębienia), inwestycja objęła budowę elementów infrastruktury towarzyszącej (rys.3.). Budynek przystani posiada część wypoczynkową z miejscami noclegowymi, sanitariatami oraz magazynem sprzętu. Dla turystów i mieszkańców dostępne są: pole biwakowe, dwie plaże jedna na stałym lądzie, druga na półwyspie, boisko do

48 48 S t r o n a siatkówki plażowej, pomosty pływające na kotwicach martwych z trapem, slip, pochylnia schodząca z lądu do wody umożliwiająca wodowanie lub wciąganie na brzeg niewielkich jednostek. Rys.3. Przystań na rzece Noteć w Drawsku źródło: Sytuacja demograficzna Liczba ludności w gminie Drawsko na koniec 2010 r. wynosiła 6091 osób, w strukturze administracyjnej powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego gmina zaliczana jest do mniejszych jednostek. Na przełomie ostatnich sześciu lat liczba ludności wzrosła z 5961 do 6091 osób. Przyrost naturalnych w analizowanym okresie wynosił ok. 2. Liczbę ludności całej gminy na przełomie ostatnich lat, na podstawie danych uzyskanych z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) przedstawia tabela 7. Na sieć osadnicza gminy składa się 12 sołectw, w skład których wchodzi 12 wsi, w tym 9 integralnych miejscowości. Największymi miejscowościami pod względem liczby ludności są wsie: Drawsko i Drawski Młyn izamieszkuje je 44,5% mieszkańców gminy. Drugą ważną grupę stanowią: Pęckowo, Piłka, Chełst wsie o średniej koncentracji ludności, w których łącznie mieszka 35,4% ludności gminy Drawsko. Charakterystykę sieci osadniczej, ze względu na zaludnienie przedstawia poniższa tabela.

49 S t r o n a 49 Tabela 6. Liczba ludności w gminie z podziałem na poszczególne miejscowości (stan na dzień ) Miejscowość Liczba mieszkańców [os.] Brzozowica 3 Chełst 539 Drawski Młyn 1060 Drawsko 1651 Drawsko Gajówka 11 Drawsko Łężno 4 Kamiennik 260 Kawczyn 370 Kwiejce 109 Kwiejce Nowe 160 Marylin 89 Moczydła 160 Pełcza 109 Pęckowo 1049 Piłka 571 Razem 6091 źródło: UG Drawsko, 2010 Tabela 7. Zmiany liczby ludności w gminie Drawsko Ludność faktyczne miejsce zamieszkania Ogółem Mężczyźni Kobiety źródło: GUS ; UG Drawsko, 2010 Z przeprowadzonej analizy danych opisujących sytuację demograficzną wynika, że na terenie gminy Drawsko w ostatnich latach, można zaobserwować niewielki wzrost liczby ludności. Stosunek liczby kobiet do mężczyzn w ostatnich latach kształtuje się na równym poziomie: populacja mężczyzn ok. 50,5%, populacja kobiet ok. 49,5%. Wskaźnik feminizacji na koniec 2010 roku wynosił 98 (liczba kobiet na 100 mężczyzn). Wskaźnik zgonów na przestrzeni 6 lat utrzymuje się na poziomie od 8-12%, natomiast wskaźnik urodzeń ok. 12% ( r., GUS). Struktura mieszkańców wyrażona w podziale na grupy wiekowe: przedprodukcyjną, produkcyjną i poprodukcyjną, różni się nieznacznie od wartości procentowych struktur pozostałych gmin powiatu czarnkowsko-trzcianckiego. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego ludność w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat) na koniec 2010 roku stanowiła 21,9% ogółu ludności gminy. Procentowy udział ludności w wieku produkcyjnym (od 17 do 59 lat kobiety, od 17 do 64 lat mężczyźni) wynosił w gminie 63,6%, natomiast ludności w wieku poprodukcyjnym 14,5% (ryc.2.). W ostatnich latach obserwuje się, zwiększanie udziału populacji w grupie wieku produkcyjnego, oraz

50 50 S t r o n a niewielki wzrost w wieku poprodukcyjnym. Jest to wynik wejścia młodzieży z wyżu demograficznego w wiek produkcyjny, podczas gdy w wieku przedprodukcyjnym pozostaje fala osób z niżu demograficznego. Trudne warunki społeczno-gospodarcze powodują zawieranie małżeństw w późniejszym wieku, później też kobiety decydują się na posiadanie dziecka, czego skutkiem jest opóźnienie nadejścia kolejnej fali wyżu demograficznego ,9 63,6 14, ,7 62,9 13,4 0% 20% 40% 60% 80% 100% Udział % ludności w wieku przedprodukcyjnym Udział % ludności w wieku produkcyjnym Udział % ludności w wieku poprodukcyjnym Ryc.2. Udział % poszczególnych grup wiekowych ludności w gminie Drawsko w latach 2005 i 2010 źródło: GUS; 2005, Gospodarka i rolnictwo Gmina Drawsko charakteryzuje się niskim udziałem użytków rolnych. Ich powierzchnia wynosi 30% areału gminy i kształtuje się znacznie poniżej średniej wojewódzkiej 47,9%. Bardzo wysoka jest natomiast lesistość, wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 61% (województwo ok. 40%). W strukturze własności powierzchni leśnych znaczny udział (18%) stanowią lasy będące własnością indywidualnych rolników. Bardzo korzystny jest udział użytków zielonych 41% przy średniej województwa wielkopolskiego ok. 24%. Wskaźnik bonitacji gleb wynosi w gminie 0,60 i należy do najniższych z województwie (0,74). Przeważają tu gleby klasy V i VI, które stanowią 80% powierzchni gminy. Lokalizacja gminy w bliskim sąsiedztwie trzech ośrodków powiatowych: Krzyż Wielkopolski, Wieleń, Drezdenko wpływa zarówno stymulująco, jak i hamująco na gospodarkę lokalną. Bliskość ośrodka miejskiego oraz szeroka gama usług, jaką proponują, znacznie ogranicza rozwój na obszarze gminy. Z drugiej strony niewielka odległość, korzystne połączenie komunikacyjne oraz bogatsza oferta rynku pracy, zwiększa szanse zawodowe mieszkańców gminy. Pod względem lokalizacji największa koncentracja zakładów produkcyjno-usługowych występuje w Drawsku, Drawskim Młynie, Piłce, Chełście, Pęckowie, Kamienniku i Kwiejcach. Na terenie gminy zarejestrowanych jest mało podmiotów gospodarczych, w porównaniu z innymi gminami tej

51 S t r o n a 51 wielkości. Zarówno liczba jak i struktura branżowa ulegają nieustannym zmianom w ostatnich latach z uwagi na niestabilność ekonomiczną lokalnego rynku. W latach wykazano wzrost liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie gminy Drawsko. Zgodnie z danymi GUS w roku 2005 zarejestrowanych było ok. 319 podmiotów, natomiast na początku roku 2010 liczba ta zwiększyła się, osiągając wartość 366 podmiotów. W strukturze działalności dominuje sektor handlowy obejmujący 117 podmiotów, co stanowi 32% wszystkich zarejestrowanych z branży usług przemysłowych, transportu, gastronomii, usług materialnych i niematerialnych (m.in. poradnie prawno-ekonomiczne, fryzjerstwo) itp. W sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa zarejestrowane są 34 podmioty gospodarcze. Najmniej podmiotów gospodarczych reprezentuje branżę wydobywczą (1). Zestawienie ilościowe podmiotów gospodarczych z podziałem na poszczególne sektory gospodarki przedstawia poniższa tabela. Sektor przemysłowy reprezentowany jest przez duże zakłady produkujące i obrabiające wyroby odlewnicze, mniejsze zakłady reprezentują m.in. branżę przetwórstwa rolno-spożywczego (masarnie, przetwórnie owoców i warzyw, przetwórstwo runa leśnego, piekarnie). Tabela 8. Liczba podmiotów podejmujących działalność gospodarczą według branż w gminie Drawsko Lp. Sektor PKD 2007 Liczba podmiotów gospodarczych sektor prywatny Rolnictwo, Leśnictwo, Łowiectwo, Rybactwo (A) Górnictwo i wydobywanie (B) Przetwórstwo przemysłowe (C) Dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (E) Budownictwo (F) Handel hurtowy i detaliczny (G) Transport i gospodarka magazynowa (H) Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) Informacja i komunikacja (J) Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L) Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) Administracja publiczna i obrona narodowa (O) Edukacja (P) Opieka zdrowotna (Q) 9 11

52 52 S t r o n a Lp. Sektor PKD 2007 Liczba podmiotów gospodarczych sektor prywatny Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R) Pozostała działalność usługowa (S) Razem źródło: GUS 2009,2010 Ważniejsze zakłady produkcyjne zlokalizowane na terenie gminy Drawsko to: Odlewnia Żeliwa Drawski S.A., Drawski Młyn produkcja części zamiennych do maszyn rolniczych, armatury wodnej i kanalizacyjnej, budownictwa oraz branży motoryzacyjnej, P.H.U. NORIS Waldemar Sopolinski, oddział 1 Drawski Młyn zakład przetwórstwa runa leśnego, Zakład Przerobu Drewna Lignapol, Chełst, Zakład Przerobu Drewna Wojewoda Ludmiła, Pęckowo, Masarnia Urszula Kowal, Drawski Młyn.

53 S t r o n a Strategia Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Racjonalna ochrona i kształtowanie środowiska to działania w ramach planistycznej strategii ochrony. U jej podstaw leży przyjęcie zasad filozofii proekologicznej, która zakłada dogłębną znajomość i poszanowanie praw przyrody oszczędne korzystanie z zasobów przyrody podporządkowanie dążeń ekonomicznych celom ekologicznym przejście na formy gospodarowania przynoszące zmniejszenie negatywnych dla środowiska skutków działalności człowieka. Proces planowania strategicznego i operacyjnego pozwala określić stan aktualny środowiska przyrodniczego, cele do osiągnięcia oraz sposób w jaki należy je realizować. Stan aktualny i cele nakreślają nam ramy procesu planowania strategicznego, natomiast sposób, w jaki chcemy to osiągnąć definiuje zakres planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne określa długoterminową wizję i misję Gminy oraz wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne transformuje cele strategiczne na realne zadania, których wykonanie zbliży do osiągnięcia celów strategicznych. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe (ekologiczne) oraz kierunki działań. Na proces planowania nakładają się również uwarunkowania wynikające z istniejących programów sektorowych, planów i programów wyższego szczebla. Formułowane cele i zadania są pochodną obecnego stanu i zagrożeń środowiska na terenie gminy. Specyfika przeważającej działalności gospodarczej oraz charakterystyka funkcjonalna gminy warunkuje kierunki działań i zadania jakie należy wykonać, aby we właściwy sposób przeciwdziałać degradacji środowiska, dążyć do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkańców gminy. Cel nadrzędny Gminy Drawsko został zdefiniowany, jako: ZRÓWNOWAŻONY I TRWAŁY ROZWÓJ GMINY, W KTÓRYM KWESTIE OCHRONY ŚRODOWISKA SĄ ROZWAŻANE NA RÓWNI Z KWESTIAMI ROZWOJU SPOŁECZNEGO I GOSPODARCZEGO Cele ekologiczne wyznaczają stan, jaki należy osiągnąć w horyzoncie czasowym 4-8 letnim. Cele opracowano na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego, obszarów problemowych występujących na badanym terenie, kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska przez Urząd Gminy Drawsko. Na poszczególne cele systemowe składają się kierunki działań, a w ramach tych konkretne zadania, poprzez które będą realizowane. Cele systemowe zostały określone w niniejszym rozdziale z podziałem na poszczególne komponenty. W harmonogramie działań na lata ujęto poszczególne zadania niezbędne do osiągnięcia założonych celów wraz z szacunkowymi kosztami realizacji zadań w poszczególnych latach, potencjalnymi źródłami ich finansowania oraz jednostką odpowiedzialną za ich realizację.

54 54 S t r o n a 4.1. Wody powierzchniowe i podziemne Presja Na jakość wód powierzchniowych i podziemnych wpływa sposób prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej. Duże zagrożenie stanowi emisja ścieków bytowych z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych do ziemi oraz powierzchniowe spływy z użytków rolnych. Wody na omawianym obszarze eksploatowane są z czwartorzędowego zbiornika wód podziemnych Pradolina Toruń-Eberswalde (Noteć), stanowiącej GZWP nr 138, o zasobach dyspozycyjnych 400 tys. m 3 /dobę oraz subzbiornika Złotów Piła Strzelce Krajeńskie GZWP nr 127 przebiegającego wzdłuż południowej krawędzi Pradoliny, o zasobach dyspozycyjnych 186 tys. m 3 /dobę. Głównymi źródłami zaopatrzenia w wodę gminy Drawsko są trzeciorzędowe zasoby wód podziemnych, czerpane z ujęć w Drawsku, Drawsku-Abisynia oraz zasoby wód czwartorzędowych pobierane z ujęcia Chełst. Około 82% mieszkańców gminy Drawsko korzysta z centralnych ujęć wody, gdzie woda jest uzdatniana i rozprowadzana siecią wodociągów do odbiorców. Wsie Drawsko, Drawski Młyn i Pęckowo zasilane są z ujęć zlokalizowanych we wsi Drawsko i Drawsko-Abisynia, natomiast wsie: Chełst i Kamiennik, Moczydła, Kawczyn, Pełcza ze stacji uzdatniania wody w Chełście. Mieszkańcy pozostałych miejscowości w gminie korzystają z indywidualnych źródeł wody bez uzdatniania. Wydajność stacji w Drawsku wynosi Q = 75 m 3 /h. Posiada ona dwie pompownie i dwa zbiorniki wyrównawcze o objętości 75 m 3 każdy. Stacja wodociągowa w Drawsku Abisynii pobiera wody podziemne czwartorzędowe z wydajnością Q = 48 m 3 /h. Dla każdej studni ustalona jest bezpośrednia strefa ochrony ujęcia wody. Na przestrzeni ostatnich sześciu lat w gminie Drawsko obserwuje się niewielki wzrost zużycia wody przez mieszkańców. Największe zużycie o wartości 457,2 dam 3 zanotowano w roku 2010, w tym 108,4 dam 3 pobrano na cele gospodarstw domowych (tabela 9.). Średnie roczne zużycie wody z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca kształtuje się na poziomie 0,07 dm 3 (ryc.3.) w ostatnich trzech latach wartość ta wyraźnie wzrosła. Tabela 9. Zużycie wody w gminie Drawsko (ogółem) Cel Rok [dam 3 ] Produkcja, przemysł ,1 12,8 Rolnictwo i leśnictwo Gospodarstwa domowe 78,9 85,3 112,2 72,5 87,9 108,4 Razem 295,9 293,3 325,2 446, ,2 źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010

55 S t r o n a 55 0,0800 0,0700 0,0600 0,0500 dm 3 0,0400 0,0300 0,0200 0,0100 0, Rok Zużycie wody na 1 mieszkańca Ryc.3. Zużycie wody w gminie Drawsko na 1 mieszkańca źródło: GUS , UG Drawsko 2010 Długość czynnej sieci wodociągowej rozdzielczej w gminie Drawsko (bez przyłączy) na koniec 2010 roku wynosiła 59,8 km. Sieć jest w dobrym stanie technicznym. Tabela 10. Charakterystyka sieci wodociągowej w gminie Drawsko Parametr Jednostka Długość czynnej sieci rozdzielczej km 59,6 59,6 59,6 59,8 59, Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Woda dostarczona gospodarstwom domowym Ludność korzystająca z sieci wodociągowej szt dam 3 78,9 85,3 112,2 72,5 87,9 108 osoba b.d. b.d. b.d. b.d źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010 Istotnym problemem wpływającym na jakość wód jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych. Rozwój sieci kanalizacyjnej w gminie nastąpił w ostatnich 3 latach. Na koniec roku 2010 długość sieci kanalizacyjnej wraz z przykanalikami wynosiła 42,3 km i zwiększyła się o 35% w stosunku do roku 2005 (tabela 11.). Na terenie gminy funkcjonuje mechanicznobiologiczna oczyszczalnia ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów w Drawskim Młynie, która obsługuje miejscowości: Drawsko, Drawski Młyn i Pęckowo. Ścieki po oczyszczeniu trafiają zamkniętym kolektorem do rzeki Noteć. Dopuszczalna przepustowość wspomnianej oczyszczalni wynosi 600 m 3 /dobę, natomiast rzeczywista ilość ścieków oczyszczonych wynosi 170 m 3 /d, wskaźnik RLM (rzeczywistej liczby mieszkańców) wynosi Na terenie pozostałych miejscowości do celów magazynowania nieczystości ciekłe stosowane są szczelne zbiorniki bezodpływowe. Na podstawie

56 56 S t r o n a danych uzyskanych od Zakładu Kanalizacji i Wodociągów w Drawsku w 2010 roku do kanalizacji trafiło 53,26 dam 3 ścieków od podłączonych 827 odbiorców. Tabela 11. Ścieki odprowadzone do sieci kanalizacji sanitarnej oraz liczba ludności korzystająca z oczyszczalni ścieków w gminie Drawsko Odprowadzone ścieki Jednostka Długość czynnej sieci kanalizacyjnej Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Liczba mieszkańców podłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej km 31,5 31,5 31,5 31,7 42,2 42,3 szt osoba Ścieki odprowadzone dam 3 60,0 82,3 56,0 59,8 51,4 53,3 źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010 Właścicieli nieruchomości na terenie gminy Drawsko oprócz prawa państwowego obowiązują również zapisy prawa miejscowego. Jednym z podstawowych aktów prawa lokalnego w zakresie zagadnień ochrony środowiska jest regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Nakłada on na właścicieli i zarządców nieruchomości szereg obowiązków związanych z gospodarką odpadami oraz nakłada obowiązki związane z gospodarką nieczystościami ciekłymi. Na analizowanym obszarze obowiązuje regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Drawsko zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Nr XL/237/2006 z dnia 25 lipca 2006 r. Nr 115 poz Dokument określa obowiązki mieszkańców w zakresie pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości. Nakłada na mieszkańców obowiązek gromadzenia nieczystości w zbiornikach bezodpływowych lub oczyszczalniach przydomowych lub jeśli jest taka możliwość podłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej. Ponadto w Regulaminie zawarte są zapisy dotyczące: konieczności zawarcia umowy na wywóz nieczystości ciekłych z jednostką posiadającą odpowiednie zezwolenie na tego typu działalność, opróżniania osadów ściekowych zgromadzonych w przydomowych oczyszczalniach ścieków, systematycznego opróżniania zbiorników do gromadzenia nieczystości ciekłych, wynikającego z prawidłowej eksploatacji. Wywozem nieczystości ciekłych na terenie Gminy zajmują się 3 podmioty, które w myśl przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (art. 7, 8 i 8a) uzyskały w drodze decyzji Wójta Gminy Drawsko zezwolenie na świadczenie usług wywozowych oraz spełniają warunki techniczne określone prawnie oraz inne wymagania do prowadzenia tego typu usług. Ewidencja i kontrola zbiorników bezodpływowych oraz umów posiadanych przez mieszkańców na wywóz nieczystości ciekłych prowadzona jest na bieżąco przez Urząd Gminy. Rozpatrując kwestię jakości wód powierzchniowych i podziemnych uwzględnić należy również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. W gminie Drawsko funkcjonuje łącznie

57 S t r o n a 57 ok. 840 gospodarstw rolnych. Presja na środowisko może przejawiać się w ilości pogłowia inwentarza żywego poszczególnych gatunków zwierząt przypadającego na jednostkę powierzchni użytków rolnych. Zbyt duża obsada zwierząt powoduje, że produkowana jest zbyt duża ilość nawozów naturalnych w stosunku do możliwości ich przechowywania. Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli lub/i chowu zwierząt gospodarskich. Jest to związane z nieprawidłowym zagospodarowaniem gnojówki, gnojowicy, soków kiszonkowych zawierających znaczne ilości materii organicznej, a także z rolniczym wykorzystywaniem ścieków bytowych i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się do wód z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od kilku czynników, m.in. od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych, warunków meteorologicznych. W wyniku działalności rolniczej do wód migrują związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Kolejnym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych są dzikie wysypiska śmieci. W wyniku rozkładu odpadów, powstać mogą niebezpieczne związki stanowiące źródło skażenia zarówno wód, jak i gleby. Dlatego ważne jest, aby dzikie wysypiska śmieci likwidować wywozić na składowiska odpadów, a przede wszystkich zapobiegać ich powstawaniu poprzez sukcesywne wdrażanie zorganizowanego systemu odbioru odpadów na terenie całej gminy. Także wypalanie traw i ściernisk, stanowi zagrożenie, gdyż działanie to jest przyczyną powstawania rakotwórczych związków WWA i ich migracji do wód podziemnych Analiza stanu istniejącego Jakość wód podziemnych Monitoring wód podziemnych w Polsce prowadzony jest w sieci krajowej oraz w sieciach regionalnych i lokalnych. W sieci krajowej prowadzi go Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Jednym z zadań realizowanych w ramach powierzonych PIG-PIB zadań, jest ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych, polegająca na szczegółowej analizie corocznych danych pomiarowych w punktach badawczych. Wynikiem tej analizy jest klasyfikacja wód podziemnych w punktach kontrolnych, w zakresie: jakości wód (klasy I V) oraz stanu chemicznego JCWPd (dobry/słaby). Wykorzystywane są dane z sieci monitoringu systemu PMŚ oraz informacje wytworzone przez państwową służbę hydrogeologiczną (m.in. dostępne schematy warunków hydrogeologicznych i modele koncepcyjne). Metodyka oceny stanu chemicznego JCWPd jest dostosowana do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 143 poz. 896) i wytycznych Komisji Europejskiej.

58 58 S t r o n a Monitoring lokalny prowadzony jest przez właścicieli lub zarządzających obiektami takimi jak stacje paliw, zakłady przemysłowe, składowiska, tj. obiektami mogącymi stanowić ognisko zanieczyszczeń wód podziemnych. Badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu krajowego prowadzone są w jednostkach określanych jako jednolite części wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną określane, jako wody podziemne, występujące w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności, umożliwiającej pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub o przepływie o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. JCWPd zostały wyznaczone w oparciu o rodzaj i wielkość poziomów wodonośnych, związki wód podziemnych z ekosystemami lądowymi i wodami powierzchniowymi, możliwość poboru wód oraz w nawiązaniu do charakteru i zasięgu antropogenicznego przekształcenia chemizmu i dynamiki wód podziemnych. Obszar gminy Drawsko położony jest na obszarze JCWPd nr 36 o pow. całkowitej 5037 km 2 należącym do regionu Warty. Obejmuje głównie obszar wysoczyn polodowcowych i rozcinającej je równoleżnikowo Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej wykorzystywanej przez rzekę Noteć. Zwykle wody podziemne występują tu powszechnie w obrębie czwartorzędowego i neogeńskiego piętra wodonośnego. Obydwa piętra mają znaczenie użytkowe, przy czym najczęściej eksploatowane są wody z utworów czwartorzędowych. Poziom wód gruntowych związany jest z Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką. Budują go utwory piaszczyste i żwirowe, złożone w kilku cyklach sedymentacyjnych plejstocenu i holocenu. Miąższość osadów zawodnionych poziomów wodonośnych wynosi na ogół m. Zwierciadło wody ma charakter swobodny. Międzyglinowy poziom wodonośny związany jest głównie z występowaniem osadów rzecznych wodnolodowcowych plejstocenu. Osady wodonośne zbudowane są z piasków (często średnio i gruboziarnistych) i w niewielkim stopniu ze żwirów. Zwierciadło wody posiada charakter napięty i występuje na głębokości na ogół do kilkunastu metrów, natomiast w bliskości krawędzi pradoliny często przechodzi w zwierciadło swobodne. Poziom ten występuje powszechnie na obszarach wysoczyznowych omawianej JCWPd i wykształcony jest w postaci jednej lub rzadziej dwóch warstw wodonośnych. Podglinowy poziom wodonośny wykształcony jest w piaszczystych osadach. Jego występowanie jest lokalne. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Miąższość warstwy wodonośnej nie przekracza na ogół 20 m. Neogeński poziom wodonośny budują mioceńskie piaski o różnej granulacji, najczęściej pylaste i drobnoziarniste. Występujące w nim wody mogą posiadać brunatną barwę pochodzącą od wkładek węgla brunatnego. Poziom ten występuje na przeważającej części obszaru. Występuje on na dużych głębokościach: m. Przy na ogół dużej miąższości, powyżej 40 m, poziom ten charakteryzuje zróżnicowana wartość współczynnika filtracji. Zwierciadło wody posiada charakter subartezyjski. Dolina Noteci jest główną bazą drenażu zarówno dla wód piętra czwartorzędowego jak i starszych, jednocześnie stanowi strefę uprzywilejowanej więzi hydraulicznej między nimi. Ponadto poziomy czwartorzędowe lokalnie drenowane są przez rzeki powierzchniowe i jeziora. Zasilanie

59 Nr MONBADA Głębokość ww. stropu Stratygrafia Miejscowość S t r o n a 59 poziomów czwartorzędowych -następuje na drodze bezpośredniej infiltracji opadów atmosferycznych na wysoczyznach. Głębsze poziomy wodonośne zasilane są przez przesiąkanie z warstw nadległych i przez okna hydrauliczne. Przy czym obszar zasilający poziomu mioceńskiego ma charakter bardziej regionalny i wykracza swym zasięgiem poza teren przedmiotowej JCWPd. Podatność na zagrożenia w postaci zanieczyszczeń przedostających się z powierzchni terenu do poszczególnych występujących poziomów maleje wraz z głębokością ich występowania i wzrostem miąższości nadkładu utworów słabo przepuszczalnych. Poziom mioceński charakteryzuje się wysoką izolacją powyżej 50 m utworów słabo przepuszczalnych w nadkładzie i w związku z tym niskim stopniem zagrożenia. Poziomy czwartorzędowe charakteryzują się wysokim (szczególnie w rejonie poziomu wód gruntowych) bądź średnim stopniem zagrożenia. Ocena stanu chemicznego: W ramach monitoringu operacyjnego w 2009 roku opróbowano łącznie 7 punktów pomiarowych na terenie JCWPd 36, w tym jedno źródło (w granicach gminy Drawsko nie wyznaczono punktów monitoringu krajowego wód podziemnych). Wszystkie punkty są reprezentatywne dla poziomu czwartorzędowego. Głębokość do warstwy wodonośnej waha się od 0 do 44 m. Wysokie stężenia jonów NO 3, PO 4, K i NH 4 oraz niskie ph odnotowano w dwóch punktach pomiarowych, o nr 230 i 224. Prawdopodobne źródło powyższych stężeń ma charakter antropogeniczny. Podwyższone stężenia jonów Fe i HCO 3 w punkcie nr 385 (w granicy stężeń IV klasy jakości) mają charakter geogeniczny. Pozostałe stężenia jonów mieszczą się w granicach I III klasy jakości. Agregacja stężeń ze wszystkich punktów pomiarowych wykazała stężenie jonów PO 4 w granicy stężeń właściwych dla IV klasy jakości, oraz stężenie jonów Fe i NH 4 w granicy stężeń III klasy jakości. Ponieważ stężenie jonów PO 4 wykraczające powyżej stężeń właściwych dla I klasy jakości wystąpiło tylko w jednym z 7 badanych punktów pomiarowych, należy uznać, że zasięg zanieczyszczenia wód podziemnych fosforanami ma charakter lokalny, a ogólna jakość wód podziemnych w JCWPd nr 36 jest dobra (tabela 12). Zmiana oceny stanu chemicznego jednostki w roku 2009 w stosunku do oceny stanu za rok 2007 (stan chemiczny słaby) może wynikać ze zmniejszenia liczby opróbowanych punktów pomiarowych w jednostce. Tabela 12. Ocena stanu chemicznego wód podziemnych w JCWPd nr 36 w 2009 r Q Powiat/gmina Czarnkowskotrzcianecki/Wieleń Ocena klasy jakości w punkcie Cena stanu JCWPd wg stężeń w warstwach wodonośnych Ocena stanu chemicznego Wskaźniki w zakresie stężeń dla IV i V klasy jakości Ocena Stanu chemicznego JCWPd (wg danych z 2009 r.) Bęglewo V SŁABA PO 4 DOBRA

60 Nr MONBADA Głębokość ww. stropu Stratygrafia Miejscowość 60 S t r o n a Powiat/gmina Ocena klasy jakości w punkcie Cena stanu JCWPd wg stężeń w warstwach wodonośnych Ocena stanu chemicznego Wskaźniki w zakresie stężeń dla IV i V klasy jakości Ocena Stanu chemicznego JCWPd (wg danych z 2009 r.) Q Czarnkowskotrzcianecki/Trzcianka Straduń III 229 1,72 Q Czarnkowskotrzcianecki/Trzcianka Straduń II Q Czarnkowskotrzcianecki/Trzcianka Straduń V Q Czułchowski/Debrzno Buka IV ,5 Q Q Strzeleckodrezdeński/Drezdenko Strzeleckodrezdeński/Zwierzyn Gościm Górki II SŁABA PO 4 DOBRA źródło: Monitoring stanu chemicznego oraz ocena stanu jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w latach Jakość wód powierzchniowych Według Ramowej Dyrektywy Wodnej podstawowym elementem podziału hydrograficznego obszarów dorzeczy są jednolite części wód (JCW), dla których określa się stan wód. Jednolita części wód oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, części strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Ocenę jakości wód powierzchniowych na obszarze Wielkopolski przeprowadzono zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 162, poz. 1008) określając dla poszczególnych punktów pomiarowych oraz JCW stan ekologiczny lub przypadku wód wyznaczonych jako silnie zmienione lub sztuczne potencjał ekologiczny, na podstawie wskaźników biologicznych i wspierających je wskaźników fizykochemicznych. Rzekę Noteć zaklasyfikowano jako JCW silnie zmienione. W roku 2010 potencjał ekologiczny rzeki Noteć w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć Drawski Młyn (w ramach monitoringu diagnostycznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć poniżej Drawska PL02S0501 na 49,4 km biegu cieku) oznaczono jako dobry, klasę elementów fizykochemicznych i biologicznych zaliczono do grupy II. Ocenę potencjału ekologicznego wykonano na podstawie dwóch elementów biologicznych. Wyniki Makrofitowego Indeksu Rzecznego samodzielnie zdecydowały o klasyfikacji elementów biologicznych. Mimo dominującej roli elementów biologicznych w ocenie stanu wód, głównym czynnikiem determinującym wynik oceny stanu wód były parametry fizykochemiczne. Wpłynęły one na obniżenie oceny potencjału ekologicznego, w stosunku do wyników klasyfikacji na podstawie II

61 S t r o n a 61 elementów biologicznych. Na stan dobry wód miały wpływ wskaźniki: dla tlenu rozpuszczonego BZT 5, ogólnego węgla organicznego, azotu azotanowego, azotu Kjeldahla, fosforu ogólnego (tabela 13.). Badania wskazały eutrofizację wód w zakresie zawartości fosforanów tabela 14. Tabela 13. Wyniki badań stanu ekologicznego wód rzeki Noteć w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć Drawski Młyn, w 2010 r. Elementy jakości wód Wskaźnik jakości wód Noteć poniżej ujścia Kanału Romanowskiego Klasa wskaźnika jakości wód Noteć Drawski Młyn Stan fizyczny Temperatura wody I I Zakwaszenie Odczyn I I Warunki tlenowe Substancje biogenne Tlen rozpuszczony I I BZT 5 II II Ogólny węgiel organiczny II II Azot amonowy I I Azot azotanowy II II Azot Kjeldahla II II Azot ogólny I I Fosfor ogólny II II Klasa elementów fizykochemicznych II II Zasolenie Przewodność w 20 0 C I I Elementy biologiczne Makrofitowy indeks rzeczny III II Fitoplankton I I Klasa elementów biologicznych III II źródło: WIOŚ Poznań, 2010 Tabela 14. Ocena eutrofizacji rzeki Noteć w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć Drawski Młyn Lp. Wskaźnik Jakości Jednostka Stężenie maksymalne Eutrofizacja 1 Chlorofil a ug/l 20,8 NIE 2 BZT5 Mg O2/l 5,03 NIE 3 OWO Mg C/l 10,26 NIE 4 Azot amonowy mg N-NH4/l 0,1627 NIE 5 Azot azotanowy mg NNO 3 /l 2,245 NIE 6 Azot Kjeldahla Mg N/l 1,689 NIE 7 Azot ogólny mg N/l 3,571 NIE 8 Fosfor ogólny mg P/l 0,217 NIE 9 Fosforany mg PO 4 /l 0,367 TAK źródło: Ocena eutrofizacji rzek w ppk , WIOŚ Poznań 2009 W roku 2010 w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć poniżej Drawska (PLRW ) przeprowadzono badania w ramach oceny stanu chemicznego wód powierzchniowym, pod kątem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono przekroczenia wartości dwóch wskaźników chemicznych z załącznika nr 8 do

62 62 S t r o n a Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 162, poz. 1008) dla stanu dobrego (tabela 15.). Tabela 15. Wyniki badań stanu chemicznego wód w punkcie pomiarowo-kontrolnym Noteć poniżej Drawska z roku 2010 Wskaźnik jakości wody Jednostka miary Minimum Maksimum Średnia roczna Klasa wskaźnika jakości wód Trichlorometan μg/l 0,5 1,8 0,6439 Stan dobry Benzo(b)fluoranten Benzo(k)fluoranten Σ μg/l 0,0 0,0307 0,0091 Stan nieosiągający dobrego Benzo(g,h,i)perylen Indeno(1,2,3cd)piren Σ μg/l 0,0 0,0326 0,0036 Stan dobry źródło: WIOŚ Poznań, 2010 W ramach monitoringu operacyjnego ostateczna ocena stanu jednolitych części wód za rok 2009, została wykonana na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Ocena stanu jednolitych części wód dokonywana jest poprzez porównanie stanu/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego. Tabela 16. Ocena stanu jednolitych części wód rzeki Noteć za rok 2009 wykonana przez IMGW Ośrodek Monitoringu Jakości Wód w Katowicach na zlecenie GIOŚ (w oparciu o nowo wyznaczone jednolite części wód) Kod JCW Nazwa JCW Typ JCW Nazwa rzeki - ppk Klasa wskaźników biologicznych Klasa elem. fizykochemicznych Stan/ potencjał ekologiczny PLRW Noteć od Kanału Romanowskieg o do Bukówki 21 wielka rzeka nizinna Noteć Drawski Młyn źródło: II II II Zgodnie z ustawą Prawo wodne dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz ze zm.) został sporządzony wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Badania przeprowadzone przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu zakwalifikowały wody województwa wielkopolskiego, w tym Noteci, zarówno do bytowania ryb łososiowatych jak i karpiowatych. Szczegółowe wymagania przestawia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. Według badań monitoringowych wykonanych przez WIOŚ w Poznaniu w roku 2010 jakość wód Noteci przepływającej przez obszar gminy wykazała przekroczenia azotynów i fosforu ogólnego w związku z tym została sklasyfikowana jako nieodpowiadająca normie (tabela 17.).

63 S t r o n a 63 Tabela 17. Ocena pod kątem przydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych w punkcie pomiarowokontrolnym Noteć Drawski Młyn na podstawie wyników badań z roku 2010 Lp. Wskaźnik Jakości Jednostka Liczba prób Wynik przydatności wód dla życia ryb 1 Temperatura wody C 12 karpiowate 2 Zawiesiny ogólne mgo 2 /l 12 łososiowate 3 Odczyn ph 12 łososiowate 4 Tlen rozpuszczony mg O2/l 12 łososiowate 5 BZT5 mg O2/l 12 karpiowate 6 Azot amonowy mg NNH4/l 12 łososiowate 7 Niejonowy amoniak mg NH3/l 12 łososiowate 8 Azotyny mg NO2/l 12 Nie odpowiada normie 9 Fosfor ogólny mg P/l 12 Nie odpowiada normie 10 Cynk ogólny mg Zn/l 12 łososiowate 11 miedź mg Cu/l 12 łososiowate źródło: WIOŚ Poznań, 2009 W ramach wdrażania Dyrektywy Azotanowej 91/676/EWG od 2007 roku WIOŚ w Poznaniu przeprowadził monitoring stanów wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. W świetle przeprowadzonych badań w gminie nie stwierdzono obszarów narażonych oraz zanieczyszczonych ww. związkami. Wody powierzchniowe zanieczyszczone związkami azotu wykazują stężenie azotanów przekraczające 50 mg NO/l. Do wód zagrożonych zanieczyszczeniami zaliczamy wody o stężeniu od 40 do 50 mg NO/l z tendencją wzrostową. Na terenie gminy Drawsko stężenia azotanów były niższe od 40 mg NO/l Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel strategiczny: Ochrona zasobów i jakości wód podziemnych i powierzchniowych oraz ochrona przed powodzią Kierunki działań do 2018 r. W1. Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód oraz zapobieganie deficytom wód W2. Przeciwdziałanie zanieczyszczaniu wód powierzchniowych i podziemnych ze źródeł komunalnych i rolniczych W3. Rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej ochrony środowiska, szczególnie w zakresie rozbudowy systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków W4. Racjonalizacja wykorzystania zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią Priorytetowymi przedsięwzięciami w zakresie poprawy jakości wód powierzchniowych w gminie Drawsko będą następujące działania inwestycyjne: budowa sieci wodociągowej, budowa sieci kanalizacyjnej, rozbudowa ujęć wód.

64 64 S t r o n a Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę: uregulowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy (rozbudowa systemu kanalizacji powinna uwzględnić budowę takich obiektów jak: kolektory kanalizacyjne, przepompownie, podczyszczalnie, zbiorniki bezodpływowe, itp.), działania mające na celu eliminację nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych do wód i ziemi, ograniczanie strat wody z wodociągów (modernizacja wodociągów), modernizację urządzeń filtrujących, stały nadzór nad uzdatnianiem pozyskiwanych wód z ujęć, systematyczną regulację cieków wodnych i konserwację obiektów regulacyjnych, ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód, prowadzenie właściwej gospodarki wokół indywidualnych ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji zanieczyszczeń, wprowadzanie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w obszarach zasilania ujęć wody do picia, intensyfikacja współpracy ponadlokalnej dot. rozwiązania problemu gospodarki ściekowej Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty [tys. PLN] Źródło finansowania Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód oraz zapobieganie deficytom wód Rozbudowa ujęć wody oraz rozbudowa SUW w Drawsku i Chełście Przebudowa i budowa sieci wodociągowej w Drawsku, Drawskim Młynie, Pęckowie, Piłce, Chełście, Kwiejcach, Kwiejcach Nowych, Marylinie Gmina 2014 Gmina Zadanie długoterminowe 1556, ,627 Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Egzekwowanie obowiązku podłączania się do kanalizacji sanitarnej Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy Przeciwdziałanie zanieczyszczaniu wód powierzchniowych i podziemnych ze źródeł komunalnych i rolniczych Promowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Gmina, ODR Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Budżet Powiatu, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE

65 S t r o n a 65 Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty [tys. PLN] Źródło finansowania Kontrola częstotliwości wywozu nieczystości ciekłych z posesji mieszkaniowych Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy Rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej ochrony środowiska, szczególnie w zakresie rozbudowy systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków Budowa kanalizacji we wsiach Chełst, Kamiennik oraz modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków Gmina ,27 Budżet Gminy, Dotacje Racjonalizacja wykorzystania zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego ograniczeń w zagospodarowaniu związanych z wyznaczeniem terenów zalewowych. Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy Bieżące oczyszczanie rowów melioracyjnych Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy 4.2. Powietrze atmosferyczne Presja Do głównych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego w gminie Drawsko zalicza się niską emisję, transport samochodowy oraz sektor przemysłowo-usługowy. Niska emisja związana jest z wprowadzaniem do powietrza pyłów oraz szkodliwych gazów z domowych pieców grzewczych oraz lokalnych kotłowni węglowych. Jeden emitor wprowadza do środowiska niewielką ilość zanieczyszczeń, jednak duże ich zagęszczenie na małej powierzchni, szczególnie na obszarze zwartej zabudowy mieszkaniowej niekorzystnie wpływa na lokalny stan powietrza. Problem niskiej emisji związany jest z dwoma czynnikami, pierwszy dotyczy stosowania niesprawnych, przestarzałych urządzeń grzewczych, na drugi składa się nieprawidłowa eksploatacja pieców centralnego ogrzewania. W gospodarstwach domowych często spalane są złej jakości paliwa energetyczne oraz odpady komunalne, głównie tworzywa sztuczne. Według szacunkowych danych administracji Urzędu Gminy na jej terenie znajduje się około 1522 palenisk domowych. Większość mieszkańców posiada indywidualne kotłownie o mocy od 0,05 do 7,5 MW opalane węglem kamiennym lub/i drewnem. Innym czynnikiem wpływającym na pogorszenie stanu powietrza atmosferycznego w gminie jest transport. Do zanieczyszczeń komunikacyjnych zaliczamy głównie: tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły, metale ciężkie. Istotne jest również zapylenie powstające na skutek ścierania się opon, okładzin hamulcowych i nawierzchni dróg. Emisja z ruchu samochodowego

66 66 S t r o n a stanowi szczególne zagrożenie dla terenów położonych w bliskim otoczeniu szlaków komunikacyjnych, oprócz wzrostu stężeń niebezpiecznych związków w powietrzu, wpływa niekorzystnie na uprawy polowe. Sieć komunikacyjną gminy Drawsko stanowią drogi gminne, powiatowe oraz drogi wojewódzkie, zapewniając połączenie z ważnymi ośrodkami gospodarczo-administracyjnymi Poznań Szczecin. Największym natężeniem ruchu pojazdów charakteryzuje się droga wojewódzka nr 181 relacji: Drezdenko Wieleń Czarnków. Stan techniczny dróg na terenie gminy oceniany jest jako średni. Większość wymaga nowych nakładek oraz częściowej wymiany podbudowy ze względu na ruch transportu ciężkiego. Na drogach powiatowych występują nierówności poprzeczne i podłużne, rejestruje się wyłuszczenia kruszywa, a każdorazowo po sezonie zimowym powstają ubytki w nawierzchni. W sieci dróg gminnych przeważają drogi leśne o nawierzchni gruntowej. Nawierzchnię twardą, nieprzekraczającą 4 m posiada ok. 8 km tych dróg, uniemożliwia to separację ruchu pieszego od kołowego. Ze względu na dużą ilość czynników, jak i znaczny zakres ich zmienności bardzo trudno jest wyznaczyć ilość substancji toksycznych emitowanych przez silniki pojazdów mechanicznych do atmosfery. Dlatego, na podstawie znanych wartości średniego statystycznego składu mieszanki dla poszczególnych rodzajów silników i odpowiadających im wartości emisji substancji oszacowano przeciętne emisje zanieczyszczeń pochodzących z silników spalinowych. Wyniki obliczeń przedstawia tabela 18. Składnik gazów spalinowych Tabela 18. Przeciętny skład spalin silnikowych pojazdów mechanicznych Emisja z silnika o zapłonie iskrowym [% objętościowo] Emisja z silnika o zapłonie samoczynnym [% objętościowo] Azot Tlen 0,3 8,0 2,0 18 Para wodna 3,0 5,5 0,5 4,0 Dwutlenek węgla 5,0 12,0 1,0 10,0 Tlenek węgla 0,5 10,0 0,01 0,5 Tlenki azotu 0,0 0,8 0,0002 0,5 Węglowodory 0,2 3,0 0,009 3,0 Sadza 0,0 0,04 0,01 1,1 Aldehydy 0,0 0,2 0,001 0,009 3,4 benzopiren do 15,0 do 10,0 źródło: Pomiary składu spalin silników spalinowych K. Kwiatkowski, B. Żółkowski,2005 r. Wpływ na stan jakości powietrza spośród wymienionych czynników sprawczych ma również sektor przemysłowo usługowy. W granicach gminy istnieje kilka punktów dużych emisji zanieczyszczeń powietrza m.in.: Odlewnia Żeliwa Drawski S.A, Aqua Delice Sp. z o.o., oraz Valenzi Konserwy Sp. z o.o., w Drawskim Młynie. Najwięcej zanieczyszczeń z wymienionych firm emituje Odlewnia Żeliwa. Usytuowanie wszystkich większych zakładów w północno-wschodniej części gminy, w jednej miejscowości (Drawski Młyn) powoduje, że przy dominacji w ciągu roku

67 S t r o n a 67 wiatrów zachodnich, większość zanieczyszczeń powietrza pochodzących z terenu gminy przenoszonych jest na obszar doliny Noteci. Na terenie gminy Drawsko brak sieci gazowej Analiza stanu istniejącego O jakości powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł: punktowych, powierzchniowych i liniowych, z uwzględnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze 3. Zanieczyszczenie powietrza związane jest z przekroczeniem stężeń dopuszczalnych substancji w jego składzie. Poziomy dopuszczalne niektórych substancji w powietrzu na obszarze całego kraju określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r. Nr 47, poz. 281) (tabela 19., 20.). Tabela 19. Poziomy niektórych substancji w powietrzu ze względu na ochronę zdrowia i ludzi, termin ich osiągnięcia, okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów oraz dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów. Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji za 2010 r. Benzen Rok kalendarzowy 5-10 (dla stref z derogacją) Dwutlenek azotu Dwutlenek siarki Jedna godzina razy 300 (dla strefy z derogacją) Rok kalendarzowy (dla strefy z derogacją) Jedna godzina razy - 24 h razy - Ołów Rok kalendarzowy 0,5 - - Pył zawieszony PM10 24 h razy 75 (dla stref z derogacją) - Rok kalendarzowy (dla stref z derogacją) Pył zawieszony PM 2,5 Rok kalendarzowy Tlenek węgla Osiem godzin Arsen Rok kalendarzowy Benzo(α)piren Rok kalendarzowy Kadm Rok kalendarzowy Nikiel Rok kalendarzowy dni - Ozon Osiem godzin źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r. Nr 47 poz. 281), Dyrektywa 2008/50/WE CAFE. 3 WIOŚ 2004 Przegląd Komunalny

68 68 S t r o n a Tabela 20. Poziomy niektórych substancji w powietrzu ze względu na ochronę roślin Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Poziom długoterminowy substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Tlenki azotu Rok kalendarzowy 30 - Dwutlenek siarki Rok kalendarzowy oraz pora zimowa (okres od 01 X do III) Ozon wartość AOT40 obliczana ze stężeń 1-h w okresie wegetacyjnym (1 V - 31 VII) źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r. Nr 47, poz. 281) Zgodnie z zapisem art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu. Ocena i wynikające z niej działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami. W roku 2010 dokonano nowego podziału kraju na strefy zgodnego z zapisami założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), stanowiącej transpozycję Dyrektywy 2008/50/WE do prawa polskiego. Według nowego podziału strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy oraz pozostały obszar województwa. Celem rocznej oceny powietrza jest określenie stężeń poszczególnych substancji w powietrzu atmosferycznym, wskazanie przyczyn ponadnormatywnych stężeń oraz źródeł emisji zanieczyszczeń w regionie. Ocena jakości powietrza dokonywana jest pod względem dwóch kryteriów: ochrony zdrowia oraz ochrony roślin. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje analizę stężeń zanieczyszczeń: dwutlenku azotu NO 2, dwutlenku siarki SO 2, benzenu C 6 H 6, ołowiu Pb, arsenu As, niklu Ni, kadmu Cd, benzo(a)pirenu B(a)P, pyłu PM 10, ozonu O 3 oraz tlenku węgla C. W ocenie za rok 2010 po raz pierwszy uwzględniono pył PM 2,5. W przypadku oceny odnoszącej się do ochrony roślin uwzględniono dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu NO x oraz ozon O 3. Podstawą oceny dla wszystkich substancji poza pyłem PM 2,5 jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Przepisy prawa Unii Europejskiej dotyczące pyłu PM 2,5 zawarte w dyrektywie 2008/50/WE, w tym wartości kryterialne określone dla stężeń PM 2,5, nie zostały jeszcze przeniesione do prawa krajowego. Z tego powodu kryteria dla pyłu PM 2,5 przygotowano w oparciu o zapisy ww. Dyrektywy. Dla pyłu PM 2,5 określono margines tolerancji (20%), który będzie ulegał stopniowemu zmniejszeniu, aż do osiągnięcia 0% w dniu 1 stycznia 2015 roku. Podstawą klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza jest dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji, poziom docelowy oraz poziomy celów długoterminowych. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej

69 S t r o n a 69 jakości. Wynikiem oceny pod kątem kryteriów dla ochrony zdrowia oraz kryteriów dla ochrony roślin dla wszystkich substancji, które podlegają ocenie jest zaliczenie strefy do jednej z poniższych klas: A gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, B gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, C gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych, oraz dla ozonu: D1 gdy poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego, D2 gdy poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2008 r. Nr 52, poz. 310) gminę Drawsko w roku 2010 zgodnie z nowym podziałem zaliczono do strefy wielkopolskiej. Dla poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu i ozonu strefę wielkopolską zaliczono do klasy A. W przypadku celu długoterminowego dla ozonu (najwyższa wartość stężenia 8-godzinnego spośród średnich kroczących w roku kalendarzowym przekracza wartość normatywną 120 μg/m 3 ) strefie przypisano klasę D2. Ze względu na przekraczanie poziomów dopuszczalnych stężenia pyłu PM10 strefę wielkopolską zaliczono do klasy C. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10 dotyczą wyłącznie stężeń 24-godzinnych. Nie są przekraczane stężenia średnie dla roku. Należy podkreślić, że stężenia pyłu wykazują wyraźną zmienność sezonową przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego). W rocznej ocenie jakości powietrza dla pyłu PM2,5 klasyfikacja opierała się na jednej wartości kryterialnej stężeniu średnim dla roku. Ocenę wykonano na podstawie pomiarów manualnych prowadzonych w Poznaniu i Kaliszu, wykorzystano również metodę analogii do wyników z innego obszaru. W województwie wielkopolskim nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu powiększonego o margines tolerancji dla pyłu PM2,5 ocenianego jako stężenie średnie dla roku. W związku z powyższym, zgodnie z Wytycznymi GIOŚ strefę wielkopolską zaliczono do klasy B (uzyskane stężenie pyłu 29,0 µg/m). W roku 2010 stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)piranu, ocenianą strefę zaliczono do klasy C, dla której przygotowuje się program naprawczy mający na celu osiągnięcie poziomu docelowego substancji w powietrzu tam, gdzie jest to możliwe technicznie

70 70 S t r o n a i uzasadnione ekonomicznie. Klasy wynikowe dla poszczególnych zanieczyszczeń z uwzględnieniem kryteriów w celu ochrony zdrowia przedstawia tabela 21. Tabela 21. Wynikowe klasy strefy wielkopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM10 PM2,5 Pb C 6 H 6 CO Cd Ni As B(a)P O 3 A A C B A A A A A A C C źródło: WIOŚ Poznań 2010 r. W wyniku oceny za rok 2010 pod kątem stężeń dwutlenku siarki i tlenków azotu z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin strefę wielkopolską zaliczono do klasy A. Oznacza to, że w województwie nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu wyżej wymienionych substancji. Strefę wielkopolską sklasyfikowano na podstawie wyników pomiarów pasywnych i automatycznych prowadzonych w stałych punktach pomiarowych. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wahały się od 2,7 µg/m 3 do 10,3 µg/m 3. Natomiast średnie roczne stężenia tlenków azotu wynosiły od 8,5 do 26,8 µg/m 3. Wskaźnikiem jakości powietrza dla ozonu jest parametr AOT40 obliczany ze stężeń 1-godz. jako suma różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3, a wartością 80 µg/m 3 dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8:00 a 20:00, dla której stężenie jest większe niż 80 µg/m 3. W wyniku oceny dokonanej w 2010 roku dla ozonu, strefie wielkopolskiej pod kątem ochrony roślin przypisano klasę C, co oznacza, że na terenie strefy został przekroczony poziom docelowy i poziom celu długoterminowego dla rozpatrywanej substancji. Za podstawę oceny przyjęto pomiary automatyczne dokonane w latach w stacjach pomiarowych w Krzyżówce i Mścigniewie. Z uśrednionych danych wynika, iż na stacji w Krzyżówce został przekroczony poziom docelowy (21101,3 µg/m 3 h), a w obu stacjach poziom celu długoterminowego (6000 µg/m 3 h). Klasy wynikowe dla poszczególnych substancji z uwzględnieniem kryterium ochrony roślin przedstawia poniższa tabela. Tabela 22.Wynikowe klasy strefy wielkopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna, uzyskane w OR dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO x O 3 A A C źródło: WIOŚ Poznań 2010 r. Interpretując wyniki klasyfikacji należy pamiętać, że wynik nie powinien być utożsamiany ze stanem jakości powietrza na obszarze całej strefy, gdyż wskazuje on na lokalny problem związany z tą substancją. Ma to miejsce w przypadku ozonu. Strefa wielkopolska została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenie wartości dopuszczalnych w dwóch stacjach w Krzyżówce i we Mścigniewie.

71 S t r o n a Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Ochrona powietrza atmosferycznego Kierunki działań do roku 2018 PA.1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł niskiej emisji PA.2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Najprostszą i najefektywniejszą metodą ochrony środowiska będzie racjonalizacja wytwarzania i użytkowania ciepła i energii, w wyniku bezpośredniego ograniczenia zużycia paliwa lub jego zmiany na tzw. paliwo ekologiczne (przechodzenie z opalania węglem na gaz, olej, energię elektryczną lub energię odnawialną). Istotne w tym zakresie są działania prowadzące do wzrostu zainteresowania wysokosprawnymi, niskoemisyjnymi kotłami na paliwo stałe. Bezpośrednio na poprawę jakości powietrza wpływają wymiany tradycyjnych kotłów węglowych na proekologiczne źródła energii o mocy dostosowanej do potrzeb obiektu, oraz modernizacje wewnętrznego systemu grzewczego budynku, z uwzględnieniem elementów automatycznej regulacji. Pośrednio na obniżanie energochłonności obiektów wpływa: termomodernizacja, ocieplenie ścian, stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwi. Oprócz powyższych działań ważne dla ochrony powietrza są: podłączenia gospodarstw domowych, obiektów administracji publicznej do systemu gazowniczego oraz zastosowanie źródeł energii odnawialnej. Znaczną poprawę jakości powietrza można uzyskać w wyniku prowadzenia edukacji ekologicznej mieszkańców, na temat szkodliwości spalania odpadów w paleniskach domowych, co obecnie jest częstą praktyką. W późniejszym okresie należy zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych (energii biomasy, energii słonecznej). Należy również informować mieszkańców o możliwościach uzyskania pożyczek na zadania z zakresu termomodernizacji i zmiany sposobu ogrzewania budynków. Ponadto na terenie gminy Drawsko prowadzone powinny być działania związane z modernizacją układów komunikacyjnych, mające na celu poprawę przepustowości układów i stanu technicznego dróg, które to pomimo ciągłego wzrostu liczby uczestników ruchu drogowego zapewnią utrzymanie ilości zanieczyszczeń komunikacyjnych na tym samym poziomie. Do podstawowych działań mających przyczynić się do realizacji zamierzonego celu zaliczono: prowadzenie monitoringu jakości powietrza i oceny poziomu zanieczyszczeń w powietrzu na terenie gminy zgodnie z wymaganiami ustawowymi, termomodernizację obiektów użyteczności publicznej, stosowanie energooszczędnych materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów. Zgodnie z art. 52 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.), w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową obowiązuje zakaz niszczenia ich siedlisk i ostoi. W związku powyższym przed wykonaniem

72 72 S t r o n a prac związanych m.in. z termomodernizacją budynków, należy przeprowadzić ich inwentaryzację pod kątem występowania ptaków, w szczególności jerzyka (Apus apus) i wróbla (Passer domesticus); w razie stwierdzenia występowania ww. gatunków, termin i sposób wykonania prac należy dostosować do ich okresów lęgowych), bieżącą modernizację dróg i ciągów komunikacyjnych, wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez budowę ścieżek rowerowych, modernizację systemu ogrzewania w gminie poprzez popularyzację wykorzystywania alternatywnych do węgla kamiennego źródeł ciepła, edukację ekologiczną społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii, edukację mieszkańców na temat szkodliwości niskiej emisji oraz spalania odpadów komunalnych w piecach domowych, opracowanie programu wsparcia dla podmiotów wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty [tys. PLN] Źródło finansowania Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Bieżący remont nawierzchni bitumicznych na terenie gminy Gmina Budżet Gminy Przebudowa drogi w Pełczy Gmina Budżet Gminy Budowa ścieżki rowerowej Chełst- Kamiennik Gmina Zadanie długoterminowe 100 Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków UE Budowa ścieżki rowerowej Drawsko-Pęckowo Gmina Zadnie długoterminowe 250 Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Remont cząstkowy metodą recyklingu nawierzchni bitumicznych z wycięciem łat na terenie dróg administrowanych przez Powiatowy Zarząd Dróg Powiat Zadanie ciągłe Budżet Powiatu Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł niskiej emisji Prowadzenie działań edukacyjnych, informacyjnych na rzecz zmiany nośnika energii używanego do celów grzewczych oraz oszczędności energii elektrycznej i cieplnej w gosp. dom. Gmina, szkoły, organizacje pozarządowe, lokalne media Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE

73 S t r o n a Hałas Presja Klimat akustyczny gminy Drawsko w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem oddziaływania. Do czynników mających wpływ na poziom emisji hałasu drogowego należą: natężenie ruchu, struktura strumienia pojazdów, w tym udział transportu ciężkiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni oraz charakter zabudowy (zagospodarowanie) terenów otaczających. Przyczyną hałasu drogowego jest przede wszystkim interakcja pomiędzy oponą a nawierzchnią, a także dźwięki samego pojazdu (m. in. silnika, systemu napędowego, systemu wydechowego). Kontakt opony z nawierzchnią jako główne źródło hałasu występuje u większości samochodów przy prędkości powyżej 55 km/h, a w przypadku samochodów ciężarowych przy prędkości powyżej 70 km/h. Powstawanie hałasu powodowane jest m. in. przez: zwiększenie szerokości opony każde dodatkowe 10 mm szerokości powoduje wzrost hałasu o 0,2-0,4 db(a), szorstkość nawierzchni choć również bardzo gładkie nawierzchnie mogą generować hałas, szybkie tłoczenie i rozprężanie powietrza w miejscu kontaktu opony z nawierzchnią. Natężenie dźwięku mierzone jest w decybelach db, skali logarytmicznej, gdzie podwójne zwiększenie głośności odpowiada wzrostowi natężenia dźwięku o 10 db(a). Oznacza to, że poziom dźwięku wynoszący 65 db(a) jest dwa razy głośniejszy niż poziom dźwięku wynoszący 55 db(a) 4. Z natury tej skali wynika, że zmniejszenie hałasu o zaledwie kilka decybeli stanowi bardzo istotną różnicę. Sieć komunikacyjną gminy Drawsko stanowią drogi gminne, powiatowe oraz wojewódzkie, zapewniając połączenie z ważnymi ośrodkami gospodarczo-administracyjnymi: miastem Poznań oraz Szczecin. Największym natężeniem ruchu pojazdów charakteryzuje się droga wojewódzka nr 181 relacji: Drezdenko Wieleń Czarnków. Przebiega z zachodu na wschód, w układzie równoleżnikowym na długości ok. 16 km. Droga prowadzi przez miejscowości Kawczyn, Chełst, Drawsko oraz Drawski Młyn (rys.4.). Do ważnych dróg z punktu widzenia połączeń lokalnych należy zaliczyć drogi powiatowe: nr 1323P, 1336P (tabela 34.). Drogi kategorii I zgodnie z ustawą z dnia 25 marca 1985 r. o drogach publicznych art. 6a (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) są to drogi stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą lub mające szczególne znaczenie dla powiatu. Zaliczono do nich drogę powiatową nr 1323P. W kategorii II znalazła się droga zapewniająca spójność dróg powiatowych, alternatywna dla dróg I kategorii (tabela 23.). Najmniejszym źródłem hałasu stanowią drogi o znaczeniu lokalnym, wykorzystywane przez ruch miejscowy i rolniczy o małym natężeniu. Wykaz dróg gminnych 4 dba - jednostka natężenia dźwięku, przy pomiarze wykorzystuje się tak zwany filtr A, który optymalizuje pomiar ze względu na charakterystykę słuchu człowiek

74 74 S t r o n a omawianego obszaru przedstawia tabela 25. Wykaz dróg wojewódzkich na terenie gminy Drawsko wg załącznika do zarządzenia nr 10 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 22 sierpnia 2000 r. na podst. Zarządzenia nr 74 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z 2 grudnia 2008 r. w sprawie nadania numerów drogom wojewódzkim (Dz. Urz. Min. Inf. nr 11 poz.46 ze zm.) przedstawia tabela 24. Tabela 23. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Drawsko Lp. Nr drogi Nazwa P Krzesiwo Krzyż Wlkp. (ul. Wojska Polskiego, Walki Młodych, Drawska) Drawsko Pęckowo Długość (łączna) w km Kategoria 10,258 I P Drawski Młyn Pęckowo Piłka 8,589 II źródło: Wykaz dróg powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego, Tabela 24. Wykaz dróg wojewódzkich na terenie gminy Drawsko Lp. Nr drogi Nazwa drogi Drezdenko Wieleń Czarnków Chełst Borzysko Młyn Sieraków Ryżyn Chrzypsko Wielkie /Droga 186/ Wieleń Miały Piłka Borzysko Młyn źródło: Szczegółowy wykaz przebiegu dróg z uwzględnieniem miast, zgodnie z Uchwałą Nr XXII/286/08 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia r. w sprawie ustalenia przebiegu istniejących dróg wojewódzkich na terenie Województwa Wielkopolskiego Rys.4. Wykaz dróg powiatowych i wojewódzkich na terenie Gminy Drawsko źródło: Wykaz dróg powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego,

75 S t r o n a 75 Tabela 25. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Drawsko Nazwa odcinka Numer drogi Długość drogi [km] Drawsko Piłka ,7 Peckowo Zawada ,3 Pęckowo Marylin ,2 Marylin Dębogóra ,0 Marylin Gorlice ,4 Piłka Sieraków ,1 Kwiejce Nowe ,7 Kwiejce Stare ,8 Kamiennik Piłka ,2 Drawsko Kamiennik ,7 Chełst Kwiejce Stare ,3 Kawczyn Kwiejce Stare ,8 Drawsko Drawsko Gajówka ,8 Drawsko Moczydła ,1 Chełst Moczydła ,7 Chełst Łąki ,0 Chełst Pełcza ,4 Kawczyn Pełcza ,3 Drawsko Drawski Młyn ,8 Drawsko Hydrofornia ,6 źródło: Raport o stanie Gminy Drawsko, 2001 Drawsko W 2010 roku Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich przeprowadził generalny pomiar ruchu na drogach wojewódzkich województwa wielkopolskiego. Pomiar wykonano w oparciu o Wytyczne pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 r. opracowane w 2009 r. na zlecenie Departamentu Dróg i Autostrad Ministerstwa Infrastruktury. Pomiar został przeprowadzony sposobem ręcznym, z wyłączeniem odcinków dróg wojewódzkich przebiegających w granicach miast na prawach powiatu. Rejestracji podlegały pojazdy silnikowe w podziale na 7 kategorii. Na terenie gminy Drawsko pomiar przeprowadzono na odcinkach: Chełst droga woj. 186, Sieraków Chrzypsko Wielkie, Wieleń Borzysko Młyn, gr. województwa Chełst, Chełst Drawsko, Drawsko Drawski Młyn, Drawski Młyn Wieleń. Z zebranych danych wynika, największy średni dobowy ruch (SDR) odnotowano na drodze woj. nr 181, na odcinku Drawsko Drawski Młyn. Kształtuje się na poziomie 2502 pojazdów silnikowych, w tym znaczny udział, tj. ok. 16% stanowią samochody ciężarowe (samochody ciężarowe z przyczepą, bez przyczepy, autobusy) (tabela 26.). Wysoki wskaźnik SDR na tym odcinku wskazuje na ruch lokalny mieszkańców, pomiędzy największymi miejscowościami gminy, gdzie koncentruje się najwięcej zakładów produkcyjno-usługowych. Droga wojewódzka nr 133

76 Nr drogi Długość Nazwa odcinka Pojazdy silnikowe ogółem Motocykle Sam. Osobowe minibusy Lekkie sam. ciężarowe (dostawcze) Sam. Ciężarowe bez przyczepy Samochody ciężarowe z przyczepą Autobusy Ciągniki rolnicze 76 S t r o n a charakteryzuje się małym średniodobowym natężeniem ruchu, w zależności od odcinka na poziomie od 453 do 654 pojazdów na dobę. Pomiar ruchu na drogach powiatowych przeprowadziła w 2010 r. Zarząd Dróg Powiatowych w Czarnkowie w 2010 r. Badaniami został objęty odcinek drogi nr 1323P Drawsko Pęckowo. Średni dobowy ruch pojazdów wyniósł 848. W latach nie wykonywano badań emisji hałasu dla analizowanych odcinków dróg. Tabela 26. Średni dobowy pomiar ruchu na drogach wojewódzkich na terenie Gminy Drawsko w 2010 r. Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych , , , , , , ,4 CHEŁST- DW186 (GR. RDW) SIERAKÓW- CHRZYPSKO WIELKIE WIELEŃ- BORZYSKO MŁYN GR.WOJ.- CHEŁST CHEŁST- DRAWSKO DRAWSKO- DRAWSKI MŁYN DRAWSKI MŁYN WIELEŃ źródło: Przez północnowschodnią granicę gminy Drawsko na długości ok. 2,2 km przebiega jedna dwutorowa linia kolejowa relacji: Poznań Szczecin ze stacją w Drawskim Młynie. W większości linia przebiega przez tereny wyłączne z zabudowy (łąki, obszary leśne). Problem hałasu komunikacyjnego kolejowego, ze względu na subiektywnie mniejszą dokuczliwość powodowaną ograniczoną częstotliwością kursowania pociągów na omawianym obszarze ma marginalne znaczenie. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie przeprowadzał badań monitoringowych emisji hałasu na przedstawionym odcinku. Na terenie gminy Drawsko duże zakłady produkcyjno-usługowe, wymienione w rozdziale zlokalizowane są poza obszarem zwartej zabudowy mieszkaniowej, na którą mogłyby oddziaływać negatywnie. Działalność gospodarcza na terenie gminy prowadzona jest w większości przez małe lub średnie firmy. Poziomy hałasów przemysłowych kształtują się w sposób indywidualny dla każdego obiektu i są zależne od zbioru maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności budynków oraz prowadzonego procesu technologicznego i usług. Ich wpływ na ogólny klimat akustyczny gminy

77 S t r o n a 77 Drawsko nie jest znaczący, jednak mogą być przyczyną negatywnych skutków odczuwalnych przez osoby zamieszkujące w ich najbliższym sąsiedztwie. Dotyczyć to może obiektów usługowych tj. warsztatów mechaniki pojazdowej, warsztatów blacharskich, ślusarskich, stolarskich itp. W 2008 r. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu przeprowadzał 113 kontroli w zakresie hałasów przemysłowych na terenie województwa wielkopolskiego. Wśród kontrolowanych zakładów znalazła się działająca na terenie gminy Drawsko Odlewnia Żeliwa Drawski S.A. Odlewnia w 2008 r. dokonała całkowitej likwidacji przekroczeń emisji hałasu Analiza stanu istniejącego Stan klimatu akustycznego jest jednym z najistotniejszych czynników określających jakość środowiska. Hałas jest bezpośrednio odczuwalny przez człowieka, ma fundamentalne znaczenie dla możliwości odpoczynku i regeneracji sił, a narażenie na jego długotrwałe działanie może stwarzać zagrożenie dla zdrowia. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826 ze zm.). Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zaklasyfikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania. Dla poszczególnych terenów podano dopuszczalny równoważny poziom hałasu w porze dziennej (6:00 22:00) i nocnej (22:00 6:00) oraz dopuszczalne wartości wskaźników długookresowych dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i przedziałów czasowych (tabela 27.). Dla hałasów drogowych i kolejowych dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej w zależności od funkcji terenu od 50 do 65 db, w porze nocnej db. Wartości te są wymagane zarówno w przypadku wskaźników oceny hałasu stosowanych w polityce długookresowej, jak i w odniesieniu do jednej doby. Tabela 27. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Drogi lub linie kolejowe 1 Dopuszczalny poziom hałasu w [db] Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu Lp. Rodzaj terenu 1. a. Strefa ochronna A uzdrowiska, b. tereny szpitali poza miastem 2. a. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży 2) L Aeq D przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom L Aeq D przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy

78 78 S t r o n a Lp. Rodzaj terenu c. tereny domów opieki społecznej d. tereny szpitali w miastach 3. a. tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. tereny zabudowy zagrodowej c. tereny rekreacyjno- wypoczynkowe 2) d. tereny mieszkaniowo- usługowe Drogi lub linie kolejowe 1 L Aeq D przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom Dopuszczalny poziom hałasu w [db] L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu L Aeq D przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców 3) wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei liniowych, 2 - w przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy, 3 - strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Spełnienie wymogów Rozporządzenia nie gwarantuje mieszkańcom warunków, w których nie występuje uciążliwe oddziaływanie hałasu. Przyjęte standardy stanowią kompromis pomiędzy oczekiwaniami i realnymi możliwościami ograniczania hałasów komunikacyjnych. W latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie przeprowadzał pomiaru hałasu drogowego, ani kolejowego na obszarze gminy Drawsko Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Rozpoznanie sytuacji akustycznej gminy. W przypadku stwierdzenia uciążliwości akustycznej Kierunki działań do roku 2018 dążenie do jej zminimalizowania H1. Inwentaryzacja uciążliwych źródeł hałasu na terenie Gminy H2. Zminimalizowanie hałasu komunikacyjnego poprawa jakości życia mieszkańców Podstawowym zadaniem dla Gminy Drawsko będzie rozpoznanie sytuacji akustycznej na swoim terenie oraz inwentaryzacja miejsc, gdzie występują przekroczenia hałasu. Zadanie to powinno być cyklicznie aktualizowane. Do tej pory nie prowadzono dokładnego rozpoznania zagrożenia hałasem, stąd też wyznaczenie działań prewencyjno-naprawczych na tym etapie wydaje się być nieuzasadnione. Z uwagi na fakt, że na terenie gminy Drawsko brak dużych zakładów przemysłowych oraz innych

79 S t r o n a 79 obiektów emitujących ponadnormatywny hałas można sądzić, że główną uciążliwość powoduje ruch samochodowy na drogach wojewódzkich i powiatowych. Ochronę przed hałasem powstającym w związku z eksploatacją dróg zapewnić można poprzez przebudowę tras komunikacyjnych, właściwą dbałość o stan nawierzchni dróg, stosowanie przy budowie oraz modernizacji dróg odpowiednich nawierzchni. Poprawę sytuacji można osiągnąć również przez stosowanie tam gdzie jest to możliwe rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie się hałasu, w szczególności zabezpieczeń akustycznych w postaci pasów zieleni izolacyjnej, ekranów oraz właściwej organizacji ruchu drogowego poprawiającej jego płynność. Ponadto, na drogach powinny być prowadzone przez jej zarządców lub/i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska regularne badania poziomu emisji hałasu. W planowaniu przestrzennym należy przyjąć zasadę stosowania natężenia hałasu jako jedno z kryteriów lokalizacji nowych inwestycji. Do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy wprowadzić zasady kształtowania komfortu akustycznego oraz kreować ten komfort szczególnie na terenach o wysokich walorach rekreacyjno-krajobrazowych. Należy stworzyć jasną wizję obszarów wymagających zapewnienia komfortu akustycznego i zapewnić właściwe ich oddzielenie od obszarów tego niewymagających. Prewencją jest również pilnowanie prawidłowości przebiegu procedur w spawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy. Dla gminy Drawsko kwestia ta ma elementarne znaczenie ze względu na wizerunek miejsca sprzyjającego rekreacji i wypoczynkowi. Zapewnienie sprawności funkcjonowania transportu przy rosnącym poziomie motoryzacji, oraz planowanym rozwoju przestrzennym gminy wymaga: modernizacji układu komunikacyjnego poprzez doprowadzenie do stanu zgodnego z normatywem technicznym dróg powiatowych, zahamowania degradacji istniejącej infrastruktury drogowej poprzez systematyczne odnawianie nawierzchni masami bitumicznymi, likwidacji nawierzchni gruntowej w ciągu dróg powiatowych i gminnych, budowy nowych ścieżek rowerowych, prowadzenia nasadzeń zieleni ochronnej wzdłuż dróg gminnych w miejscach gdzie jest to uzasadnione.

80 80 S t r o n a Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w tys. PLN Źródło finansowania Zminimalizowanie hałasu komunikacyjnego poprawa jakości życia mieszkańców Bieżący remont nawierzchni bitumicznych na terenie gminy Gmina Budżet Gminy Przebudowa drogi w Pełczy Gmina Budżet Gminy Budowa ścieżki rowerowej Chełst-Kamiennik Gmina Zadanie długoterminowe 100 Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków UE Budowa ścieżki rowerowej Drawsko-Pęckowo Gmina Zadnie długoterminowe 250 Budżet Gminy, Dotacje Remont cząstkowy metodą recyklingu nawierzchni bitumicznych z wycięciem łat na terenie dróg administrowanych przez Powiatowy Zarząd Dróg Wprowadzenie do m.p.z.p. zapisów sprzyjających ograniczeniu zagrożenia hałasem (rozgraniczanie terenów o zróżnicowanej funkcji) Wzmocnienie działalności kontrolnej organów samorządowych w porozumieniu z WIOŚ w zakresie emisji hałasu przez podmioty korzystające ze środowiska Zadanie ciągłe Budżet Powiatu Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy Gmina Zadanie ciągle Wkład rzeczowy Gminy Budżet WIOS Inwentaryzacja uciążliwych źródeł hałasu na terenie Gminy Przeprowadzenie inwentaryzacji źródeł emisji hałasu na terenie Gminy Gmina Zadanie ciągle Brak danych kosztowych Budżet Gminy 4.4. Gleby i powierzchnia ziemi Presja Gleba jest głównym elementem środowiska przyrodniczego i odgrywa w nim znaczącą rolę. Ma wpływ na wzrost i rozwój roślin, które zaopatruje w wodę i składniki odżywcze, bierze udział w działaniach mających na celu ochronę ekosystemów przed nadmiernym przepływem substancji niepożądanych do innych części biosfery filtruje, buforuje.

81 S t r o n a 81 W gminie Drawsko do negatywnych czynników oddziaływujących na jakość gleb zaliczono działalność człowieka na obszarach użytkowanych rolniczo oraz zurbanizowanych. Pomimo występujących dużych powierzchni leśnych (61,5%) blisko 29% powierzchni gminy Drawsko zajmują grunty rolne. Na stan gleb wpływają prowadzone zabiegi agrotechniczne oraz dobór roślin uprawnych. Rośliny wieloletnie, w tym trawy zabezpieczają przed spływem powierzchniowymi wymywaniem gleb, mniej skuteczną ochroną są rośliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejszą zboża jare. Źle prowadzona gospodarka rolna, w tym przenawożenie gruntów ornych mineralnymi nawozami azotowymi wpływa negatywnie na gleby zakwaszając je, co skutkuje pogorszeniem jej struktury i warunków powietrzno-wodnych. Kwaśne gleby mają niewielką możliwość przeciwdziałania gwałtownym zmianom odczynu, ich zdolność buforująca jest zbyt mała dla zneutralizowania wzrostu stężenia jonów wodorowych. W efekcie rozwój roślin zostaje ograniczony i prowadzi do obniżenia wielkości plonów. Pośrednio na środowisko przyrodnicze, w tym na gleby ma wpływ produkcja zwierzęca. Nieprawidłowe zagospodarowanie gnojowicy, powstającej w systemie chowu bezściółkowego może stanowić źródło skażenia środowiska glebowego i wodnego, powodując wzrost zawartości azotanów w wodach gruntowych. Na gleby negatywnie oddziałują także czynniki związane z emisją zanieczyszczeń powietrza oraz nieprawidłową gospodarką wodno-ściekową. Mała powierzchnia gleb powyżej V klasy bonitacji sprawia, że istotnym problemem staje się ochrona najlepszych gruntów przed erozją. Na powierzchniach o dużych spadkach, które są bardzo narażone na degradację, istnieje konieczność utrzymania i wprowadzania nowych zadrzewień hamujących procesy stokowe. W największym stopniu dotyczy to gleb położonych w rejonie miejscowości Drawsko, w strefie krawędziowej Pradoliny, a także na zapleczu miejscowości, w sąsiedztwie stoków obniżenia terasy nadzalewowej związanej z równoleżnikowo płynącym ciekiem o dużym nachyleniu. Grunty niszczone są w okresie wiosennych roztopów oraz podczas nawalnych deszczy w okresie letnim. Bliskość Pradoliny sprawia, że wieją tam silne wiatry, które przyczyniają się do powstawania erozji eolicznej (wietrznej) późnym latem i wczesną jesienią, gdy grunty pozbawione są szaty roślinnej, a poziom wód gruntowych jest znacznie obniżony. Gleby położone na południe od miejscowości Pęckowo ze względu na małe deniwelacje nie są narażone na erozję wodną. Otwarta przestrzeń i brak śródpolnych zadrzewień w tym rejonie powoduje, że podatne są na erozję wietrzną Analiza stanu istniejącego Agrochemiczne badania gleb gminy Drawsko w zakresie odczynu (ph), potrzeb wapnowania oraz zasobności w przyswajalne pierwiastki przeprowadzała Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Poznaniu w latach Wyniki badań zawarto w opracowaniu pn. Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok Wartość odczynu (ph) gleby określa stężenie jonów wodorowych w glebie. Zaburzenie neutralnego obiegu pierwiastków, prowadzące do zakwaszenia gleby i wymywania składników pokarmowych, szybciej niż mogą być one uzupełnione przez wietrzenie minerałów glebowych,

82 bardzo kwaśne Kwaśne lekko kwaśne obojętne zasadowe konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne 82 S t r o n a powodowane jest wprowadzaniem dużej ilości jonów wodorowych np. wraz z kwaśnymi deszczami oraz na skutek stosowania nawozów amonowych. Analizując wyniki badań stopnia zakwaszenia gleb w gminie Drawsko stwierdzono przeważający udział gleb o odczynie kwaśnym oraz lekko kwaśnym. Cechy te posiada odpowiednio: 41% i 32% powierzchni użytków rolnych (tabela 28.). Tabela 28. Wyniki badań gleb na terenie gminy Drawsko (odczyn, potrzeba wapnowania) Odczyn gleb % Potrzeby wapnowania % źródło: Zasobność i zanieczyszczenie gleb wielkopolski stan na rok 2000, WIOŚ Poznań Potrzeby wapnowania precyzują ilość stosowanych nawozów wapniowych i ich formę, w zależności od składu granulometrycznego gleby. Zabieg ten stosuje się w celu poprawy właściwości fizyko-chemicznych i biologicznych gleb, co prowadzi do zwiększenia jej żyzności. Przeprowadzone badania wskazały, że na terenie gminy Drawsko wapnowania wymaga 60% gleb, z czego 22% jest konieczne, 17% potrzebne, a 21% wskazane (ryc.4.). 24% 22% 16% 17% konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne 21% Ryc.4. Potrzeba wapnowania gleb w gminie Drawsko źródło: Opracowanie własne O właściwościach gleby decyduje przede wszystkim ich skład chemiczny. Jest on uzależniony od rodzaju minerałów glebowych, składu mechanicznego, związków organicznych (głównie próchnicy), składu roztworów glebowych, reakcji mikrobiologicznych, reakcji zachodzących między koloidami glebowymi i roztworem glebowym. Zależy również od klimatu glebowego, roślinności i fauny glebowej. Natomiast od składu chemicznego gleby, a zwłaszcza od zasobności gleby w składniki pokarmowe roślin, w dużej mierze zależy jej żyzność. Dawki przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie umożliwiają wskazanie ilości nawozu, koniecznego, do zapewnienia optymalnego rozwoju roślin, przy jednoczesnym optymalnym stanie gleby. W związku z powyższym pierwiastki ujęte w tabeli poniżej stanowią pożądany element we wszystkich typach gleb.

83 S t r o n a 83 Tabela 29. Wyniki badań z lat zasobności w makroelementy gleb gminy Drawsko (w % powierzchni użytków rolnych) Zawartość pierwiastków Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka Fosfor 39% 24% 18% 8% 11% Potas 17% 42% 21% 10% 10% Magnez 13% 11% 24% 18% 34% źródło: Agrochemiczne badania gleb w województwie wielkopolskim , WIOŚ Poznań Magnez jest szczególnie istotny w pierwszych fazach rozwojowych roślin, gdyż wchodzi w skład chlorofilu, a jego niedobór prowadzi do ich osłabionego wzrostu. Zawartość przyswajalnego Mg w glebach na terenie analizowanej gminy można określić, jako średnią (tabela 28.). Na podstawie analizy danych zawartych w opracowaniu Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000 stwierdzono, że 24% użytków rolnych charakteryzuje się niską i bardzo niską zasobnością w ten pierwiastek, natomiast średnią, wysoką oraz bardzo wysoką zasobność wykazuje 76% powierzchni gleb omawianej gminy. W przypadku fosforu sytuacja przedstawiają się mniej korzystnie. Gleby rolnicze gminy są mniej zasobne w przyswajalny fosfor i kształtują się na poziomie 37% (średnia, wysoka i bardzo wysoka zasobność tabela 29.), niski poziom tego pierwiastka wykazuje 63% powierzchni użytków rolnych. Gleby o zasobności średniej, wysokiej i bardzo wysokiej w potas zajmują 41% powierzchni. W latach obserwacje gleb w rejonie województwa wielkopolskiego, w celu określenie zanieczyszczenia środowiska rolniczego metalami ciężkimi i siarką Okręgowa Stacja Chemiczno- Rolnicza w Poznaniu prowadziła w ramach Regionalnego Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Monitoring stanu chemicznego prowadzono poprzez analizę gleb w wytypowanych punktach pomiarowych. W pięcioletnim okresie badawczym założono punkty kontrolno-pomiarowe we wszystkich gminach woj. wielkopolskiego, w tym gminie Drawsko w roku 2003, na glebach typowo rolniczych, przeznaczonych do produkcji towarowej. Za punkty pomiarowe przyjęto poletko powierzchni jednego ara (10x10m) wyznaczone na jednolitej typologicznie glebie z każdego punktu pomiarowego pobrano próbki glebowe z dwóch warstw. Pierwsza próbka z warstwy 0-20 cm i druga próbka z warstwy cm. W próbkach glebowych oznaczono odczyn gleby (ph w KCl) siarkę siarczanową, próchnicę oraz formy całkowite następujących pierwiastków: miedzi, manganu, cynku, żelaza, chromu, arsenu, kadmu, niklu i ołowiu. Otrzymane wyniki oceniono korzystając z ramowych wytycznych IUNG w Puławach, dotyczących oceny skażenia metalami ciężkimi warstwy ornej gleb oraz przyjętej skali zanieczyszczeń określającej przydatność obserwowanych gleb do uprawy. Badania zawartości metali ciężkich w glebach gminy Drawsko nie wskazały na ich przekroczenia (tabela 30.), w związku z tym zaliczono je do niezanieczyszczonych, o naturalnych zawartościach metali śladowych.

84 84 S t r o n a Tabela 30. Zawartość metali ciężkich w glebach na obszarze gminy Drawsko Zawartość całkowita mg/kg Miedź (Cu) Cynk (Zn) Kadm (Cd) Ołów (Pb) Nikiel (Ni) 2,7 22,7 0,14 10,2 2,13 źródło: Agrochemiczne badania gleb wielkopolski w latach , WIOŚ Poznań Na obszarze gminy nie stwierdzono przekroczeń pierwiastków w glebie ponad wartość naturalną, w przypadku chromu, manganu i żelaza ich zawartość całkowita była niższa od wyznaczonych granic tolerancji (tabela 31.). Tabela 31. Zawartość chromu, manganu, żelaza oraz arsenu w glebach na terenie gminy Drawsko Nazwa pierwiastka Zawartość całkowita [mg/kg] Zawartość normalna [mg/kg] Chrom (Cr) Mangan (Mn) Żelazo (Fe) Arsen (As) 3, źródło: Agrochemiczne badania gleb wielkopolski w latach , WIOŚ Poznań W przypadku badań na zanieczyszczenie gleb siarką, jako wskaźnik przyjęto zawartość siarki siarczanowej na 100 g próby gleby. Z punktu widzenia rolnictwa i ochrony środowiska jest ona najważniejszą formą siarki. Oprócz azotu, fosforu, potasu i magnezu stanowi podstawowy składnik pokarmowy roślin, a zatem decyduje o poziomie i jakości plonów. Jednak długotrwały dopływ do gleby związków siarki, mimo znacznego wymycia z gleb tego pierwiastka, powoduje znaczne jej nagromadzenie w glebie. Wynikiem tego zjawiska jest intensywny rozwój procesu chemicznej degradacji gleb oraz nadmierne pobieranie siarki przez rośliny. Źródłem siarki w glebie oprócz emitorów ze źródeł lokalnych mogą być również kwaśne deszcze. Wysokie stężenie siarki w roślinach może być ważnym czynnikiem zmniejszającym ich wartość użytkową (konsumpcyjną oraz paszową i technologiczną). W gminie Drawsko stwierdzono niską zawartość S-SO 4, wyniosła 1,0 mg/kg Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi. Właściwe użytkowanie istniejących zasobów glebowych, ich ochrona oraz rekultywacja. Kierunki działań do roku 2018 G1. Właściwe użytkowanie i ochrona gleb G2. Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż niezagospodarowanych Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,

85 S t r o n a 85 poprzez: racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania oraz doprowadzenie jakości gleby do wymaganych standardów, bądź utrzymanie tych standardów. Mając na uwadze powyższy zapis oraz dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy m.in. prowadzić działania zmierzające do zmniejszenia zakwaszenia gleb, określić zasady użytkowania i zagospodarowania gruntów rolnych, położonych w obszarach szczególnej ochrony środowiska oraz w strefach uciążliwego oddziaływania obiektów lub urządzeń, wdrażać i przestrzegać zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, wspierać i promować rolnictwo ekologiczne, podejmować zabiegi agroekologiczne w celu ograniczania erozji wietrznej i wodnej, dostosowywać formy zagospodarowania gleb oraz kierunków i intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb, mając na uwadze ich walory przyrodnicze oraz klasę bonitacyjną podczas realizacji inwestycji budowlanych na terenach wyłączanych z rolniczego użytkowania minimalizować naruszenia powierzchni ziemi, zachować właściwy stan urządzeń melioracyjnych Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty [tys. PLN] Źródło finansowania Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż niezagospodarowanych Wprowadzenie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego o niezagospodarowywaniu terenów nieeksploatowanych złóż Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy Właściwe użytkowanie i ochrona gleb Promowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Gmina, ODR Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Środki własne jednostek Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego (informacja w Urzędzie, lokalnej prasie) Gmina, ODR, Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Dofinansowanie Wprowadzenie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotyczących ochrony gleb Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy

86 86 S t r o n a Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty [tys. PLN] Źródło finansowania Inwentaryzacja i rekultywacja terenów zdegradowanych np. dzikich wysypisk śmieci, wyrobisk poeksploatacyjnych Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy 4.5. Promieniowanie elektromagnetyczne Presja Spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące. Promieniowanie niejonizujące to promieniowanie, którego energia oddziałująca na każde ciało materialne (w tym także na ciało człowieka) nie powodując w nim procesu jonizacji. Jest ono ściśle związane ze zmianami pola elektrycznego i magnetycznego. Nadmierne dawki promieniowania wywierają szkodliwy wpływ na człowieka i organizmy żywe, stąd ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z istotnych zadań ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska pole elektromagnetyczne definiowane jest jako pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz (art. 3). Wśród źródeł promieniowania elektromagnetycznego (PEM) zaliczanego do wielkiej częstotliwości tj. powyżej 100 khz, na terenie gminy Drawsko wyróżniono urządzenia radiokomunikacyjne i radiolokacyjne stacje bazowe telefonii komórkowej. Do źródeł o częstotliwości 50 Hz zaliczono wykorzystywane w gospodarstwach domowych urządzenia RTV, AGD, inne urządzenia przemysłowe oraz systemy przemysłowe energii elektrycznej. Stacje nadawcze radiofonii oraz telefonii komórkowej emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci: radiofal o częstotliwości od 0,1 do 300 MHz oraz mikrofal od 300 do MHz. Zbyt długie oddziaływanie pól elektromagnetycznych o dużych mocach może powodować zakłócenia w funkcjonowaniu organizmów. Na terenie analizowanej gminy Drawsko znajduje się siedem stacji bazowych sieci telefonii komórkowej, dwie z nich zlokalizowano w miejscowości Drawski Młyn przy ul. Dworcowej 1 i Dworcowej 1c, jedna w miejscowości Piłka, Marylin, Kwiejce Stare, Kawczyn oraz Chełst. W otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowej zasięg pól elektromagnetycznych o wartościach granicznych jest uzależniony od typu zastosowanej anteny oraz od doprowadzonej do

87 S t r o n a 87 niej mocy. Dla typowych stacji bazowych telefonii komórkowej GSM900 (zlokalizowanych na terenie gminy Drawsko) wartości pól elektrycznych w jej otoczeniu kształtują się na poziomie od kilku do kilkunastu μw/m 2 i nie przekraczają poziomów dopuszczalnych. Przykładowe natężenie pól mikrofalowych w okolicy anten stacji bazowych telefonii komórkowej w świetle istniejącej literatury obrazuje tabela 32. Tabela 32. Natężenie pól mikrofalowych w okolicy anten bazowych telefonii komórkowej w Polsce Lokalizacja punktu pomiarowego Pole elektryczne średnia wartość zmierzona [V/m] Dopuszczalna ekspozycja w Polsce Na dachu, 5 m od anten 0,6 Na dachu 10 od anten 0,3 Mieszkanie pod masztem antenowym Mieszkanie w bloku naprzeciwko stacji bazowej Balkon mieszkania w bloku naprzeciwko stacji bazowej 0,09 0,02 0,3 7 V/m Teren otwarty, 50 m od anten stacji bazowej 0,03 7 V/m źródło: Oddziaływanie anten stacji bazowych telefonii komórkowej na środowisko i stan zdrowia ludności Zgodnie z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 182, poz ze zm.) operatorzy stacji bazowych telefonii komórkowej są zobowiązani do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, oraz do zmniejszenia poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy poziomy te nie są dotrzymane. Ocena wpływu tego typu inwestycji na środowisko jest przeprowadzana na etapie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Na teren gminy Drawsko energia elektryczna dostarczana jest liniami średnich napięć 15 kv z kierunku GPZ Drawski Młyn. Do odbiorców trafia ze stacji transformatorowych 15/0,4kV i sieci linii niskich napięć. O negatywnym wpływie zmiennego pola PEM o częstotliwości 50 Hz mówi się wówczas, gdy w danym miejscu jego natężenie jest bardzo duże, a więc w pobliżu stacji transformatorowych i sieci przesyłowych o bardzo wysokich napięciach (220 kv, 400 kv). Ze względu na dużą odległość zabudowy mieszkaniowej od linii wysokiego napięcia oraz wyłączenia obszarów w bliskim sąsiedztwie linii spod zabudowy na terenie gminy Drawsko nie odnotowuje się negatywnych oddziaływań w tym zakresie. Systematyczny i szybki rozwój usług telekomunikacyjnych, przejawiający się budową nowych stacji nadawczych radiowych, telewizyjnych, telefonii komórkowej oraz zwiększone zapotrzebowanie na energię elektryczną wpływają na wzrost źródeł promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Gęsta sieć źródeł pól elektromagnetycznych na obszarach gęstej zabudowy

88 88 S t r o n a mieszkaniowej może spowodować wzrost tła promieniowania elektromagnetycznego, a w związku z tym przekraczanie poziomów dopuszczalnych. Stąd konieczność prowadzenia ciągłego monitoringu w celu określenia stopnia narażania mieszkańców na działanie pola elektromagnetycznego Analiza stanu istniejącego Dopuszczalne poziomy PEM w celu ochrony ludności przed promieniowaniem elektromagnetycznym ustalono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz sposobu sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz i 1183 ze zm.). Wpływ promieniowania elektromagnetycznego zależy od wysokości natężenia oraz częstotliwości, dlatego dopuszczalne wartości poziomów pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz dla miejsc dostępnych dla ludności określono w kolejnych pasmach częstotliwości i przedstawiono w tabelach 33, 34. Tabela 33. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową Parametr fizyczny zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy 50 Hz* 1 kv/m 60 A/m - *50 Hz częstotliwość sieci elektroenergetycznej, podane w kolumnach 2 i 3 tabeli wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych odpowiadają wartościom skutecznym natężeń pól eklektycznych i magnetycznych Tabela 34. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych Parametr fizyczny zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy 0 Hz 10 kv/m 2500 A/m - 0 Hz 0,5 Hz A/m - 0,5 Hz 50 Hz 10 kv/m 60 A/m - 0,05 khz 1 khz - 3/ f A/m - 0,001 MHz 3 MHz 20 V/m 3 A/m - 3 MHz 300 MHz 7 V/m MHz 300 GHz 7 V/m - 0,1 W/m 2 źródło: Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów Dz. U. z 2003 r. Nr 192 poz ze zm., gdzie 1kHz = Hz, 1 MHz = khz, 1 GHz = Hz, f- częstotliwość wyrażona w jednostkach podanych w kolumnie pierwszej. Zgodnie z zapisami zawartymi w ww. Rozporządzeniu margines bezpieczeństwa w odniesieniu do pól o częstotliwości 50 Hz (głównie stacje i linie energetyczne) przyjmuje się wartości 10kV/m dla składowej elektrycznej oraz 60 A/m dla składowej magnetycznej, jako graniczne dla okresowego przebywania ludzi. Wspomniane przepisy stanowią ponadto, że na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową natężenie pola elektrycznego nie może przekraczać wartości 1 kv/m, a natężenie pola magnetycznego 60 A/m.

89 S t r o n a 89 Począwszy od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych na terenie województwa wielkopolskiego realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Zgodnie z powyższym rozporządzeniem badania natężenia składowej elektrycznej pola przeprowadza się w cyklu trzyletnim w 135 punktach pomiarowych (po 45 na rok) rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa, w miejscach dostępnych dla ludności (ryc.5.). Podczas badań dokonywanych w latach przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, nie wyznaczono punktów pomiarowych na ternie gminy Drawsko. Najbliższy punkt zlokalizowano w Krzyżu Wielkopolskim, przy ul Moniuszki 6 (pkt. 22 ryc.5.), oddalonym o ok. 4 km w kierunku północnozachodnim od miejscowości Drawsko. Pomiary przeprowadzano za pomocą miernika PMM 8053A, sondą pomiarową PMM EP408 o zakresie od 1 MHz do 40 GHz, w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od źródeł emitujących pole elektromagnetyczne. W punkcie pomiarowym w Krzyżu Wielkopolskim oraz w pozostałych punktach na terenie Wielkopolski w analizowanych latach, nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego, uzyskany wynik był poniżej zakresu czułości sondy < 0,8 V/m (7 V/m wartość dopuszczalna dla Polski dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz). Ryc.5. Lokalizacja punktów pomiarowych PEM w 2009 r. źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2009 r. Zgodnie z art. 124 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów PEM określonych w Rozporządzeniu Ministra

90 90 S t r o n a Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Obecnie WIOŚ w Poznaniu nie posiada wykazu terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz miejsc dostępnych dla ludności ponieważ przeprowadzone badania nie wykazały takich przekroczeń Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego oraz bieżąca kontrola źródeł emisji Kierunki działań do roku 2018: PEM1. Ochrona ludności gminy przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane, uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia dotyczące znaczącego oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko i ludzi, przestrzeganie procedury oceny oddziaływania na środowisko na etapie udzielania decyzji środowiskowej, lokalizowanie linii elektromagnetycznych o napięciu 110 kv i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności. Mając na względzie ochronę krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego należy lokalizować stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej, linie energetyczne wysokiego napięcia poza terenami objętymi szczególną ochroną oraz w taki sposób, aby miały jak najmniejszy wpływ na krajobraz. Wyznaczając lokalizację stacji bazowych telefonii komórkowej należy zwrócić uwagę na estetykę krajobrazu, gdyż anteny umieszczane są zazwyczaj na dużych wysokościach, na dachach najwyższych budynków lub specjalnych masztach. Ważne jest również przestrzeganie zasady grupowania obiektów na jednym maszcie, o ile w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku takich obiektów. Zadaniem leżącym w gestii samorządu jest wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących ochrony przed polami elektromagnetycznymi z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania, m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności, zgodnie z rozporządzeniem

91 S t r o n a 91 Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). Zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego powinny uwzględniać perspektywy rozwoju sieci elektroenergetycznych przedsiębiorstw zajmujących się dystrybucją energii w celu unikania konfliktów. Istotna jest także edukacja społeczeństwa dotycząca rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól, szczególnie w pobliżu stacji bazowych telefonii komórkowej Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Ochrona ludności gminy przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy Gminy Budżet Gminy 4.6. Poważne awarie Presja i stan istniejący Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) poważną awarię stanowi zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej substancji niebezpiecznych, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Ochrona środowiska przed poważną awarią, zgodnie z art. 243 ww. ustawy oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska. Zadanie to spoczywa na przedsiębiorcach zarządzających zakładami stwarzającymi zagrożenie wystąpienia awarii, stosującymi i magazynującymi substancje niebezpieczne oraz dokonującymi przewozu tych substancji oraz na organach administracji publicznej, w zakresie wyznaczonym przez powyższą ustawę. Zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości znajdujących się w nich substancji niebezpiecznych dzieli się na zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR) i zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR). Powyższą kwalifikację przeprowadza się na podstawie Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 30, poz. 208).

92 92 S t r o n a Nadzór nad podmiotami, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii, stanowi zadanie Inspekcji Ochrony Środowiska. Podmioty, w których istnieje największe niebezpieczeństwo wystąpienia awarii przemysłowych zostały zewidencjonowane. W tym celu utworzono rejestr potencjalnych sprawców poważnych awarii, który według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku obejmował w województwie wielkopolskim 115 zakładów. Do zadań z Inspekcji Ochrony Środowiska należy również: kontrola podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii, prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa powyżej, współdziałanie w akcjach zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do ich prowadzenia, badanie przyczyn powstawania poważnych awarii i nadzór nad usuwaniem ich skutków dla środowiska. Na terenie gminy Drawsko brak przedsiębiorstw kwalifikujących się do zakładów o zwiększonym ryzyku i zakładów o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Potencjalne zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka na terenie gminy stanowi transport substancji niebezpiecznych odbywający się na jej obszarze. W przypadku wystąpienia skażenia środowiska w wyniku wypadku (drogowego, kolejowego) z udziałem substancji niebezpiecznych oraz w przypadku kiedy sprawca zdarzenia pozostaje nieznany, obowiązek usunięcia zagrożenia spoczywa na Staroście. W przypadku poważnych awarii, ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu awarii oraz edukacja na temat sposobu postępowania w takich sytuacjach Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Zapobieganie poważnym awariom oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia Kierunki działań do roku 2018 A1. Minimalizacja ryzyka wystąpienia zagrożenia poważnej awarii W celu zapobiegania poważnym awariom na skutek wypadków związanych z transportem substancji niebezpiecznych, trasy przejazdu planuje się z dala od dużych skupisk ludności i z wyłączeniem centrum miast. Istotną kwestią w powyższym zakresie jest informowanie społeczeństwa o sposobach postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia. Eliminowanie powstałych zagrożeń w transporcie drogowymi i kolejowym należy do odpowiednich jednostek straży pożarnej. Działania straży pożarnej w przypadku powstania poważnej awarii polegają na zabezpieczeniu miejsca wypadku, ewentualnej ewakuacji ludności, a także na

93 S t r o n a 93 współpracy z różnymi innymi jednostkami specjalistycznymi, które podejmują działania w swoim zakresie. Do najważniejszych kierunków działań służących realizacji założonego celu zaliczono: opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu zagrożenia środowiska związanego z wystąpieniem poważnej awarii, edukacja społeczeństwa w zakresie właściwego postępowania w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych, planowanie transportu z udziałem substancji niebezpiecznych z dala od skupisk ludzkich, z wyłączeniem centrum miast, ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnej w wyniku transportu drogowego i kolejowego Harmonogram działań Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Minimalizacja ryzyka wystąpienia zagrożenia poważnej awarii Aktualizacja informacji o zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii Gmina, Starostwo Powiatowe, WIOŚ, Organizacje pozarządowe, Straż Pożarna Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Środki własne jednostek, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwego postępowania w sytuacji wystąpienia poważnej awarii Gmina, Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Środki własne jednostek, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Doposażenie jednostek PSP i OSP w sprzęt specjalistyczny z zakresu ratownictwa chemicznego, (w tym samochodów ratowniczogaśniczych- do usuwania zagrożeń ekologicznych) Gmina, Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Środki własne jednostek, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE 4.7. Przyroda Presja Gospodarka leśna w gminie Drawsko prowadzona jest na podstawie aktualnych planów urządzania lasów. Przyczynami zagrożeń szaty roślinnej gminy jest stała presja czynników stresowych, do których zaliczono: czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne. Destrukcyjne działanie ma z reguły nakładanie się kilku czynników, które wzajemnie potęgują negatywne skutki oddziaływania i zwiększają podatność roślin na kolejne zagrożenia. Do czynników biotycznych

94 94 S t r o n a zaliczono szkodniki owadzie, grzyby pasożytnicze oraz dziką zwierzyną. Na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice, w skład którego wchodzi gmina Drawsko, wyodrębniono 4247 ha lasów glebochronnych, 258 ha lasów wodochronnych oraz 3,41 ha powierzchni naukowo-badawczych (tabela 35). Panujące na analizowanym obszarze warunki glebowo-klimatyczne sprawiają, że drzewostany wykazują szczególną predyspozycję do rozwoju czynników patogenicznych, przede wszystkim licznych gradacji szkodników pierwotnych, w dalszej kolejności wzmożonego występowania szkodników wtórnych. W Nadleśnictwie Potrzebowice w latach szkodliwe owady zwalczano na powierzchni ha. Do najważniejszych szkodników pierwotnych zaliczono: brudnicę mniszka, strzygonia choinówka, poprocha centyniaka, barczatkę sosnówkę, natomiast do najważniejszych szkodników upraw szeliniaka sosnowca oraz choinka szarego. Wśród grzybów patogenicznych wyróżniono hubę korzeni oraz w mniejszym stopniu opieńka miodowego, przyczepkę falistą, skrętaka sosny, rdze igłowe, osutki sosnowe. Szkody związane z czynnikami abiotycznymi związane są z wahaniem poziomu wód gruntowych, opadami śniegu oraz działalnością wiatru. Tabela 35. Kategorie ochronności lasów Skarbu Państwa w nadleśnictwie Potrzebowice (gminy Wieleń i Drawsko) wg stanu na 2004 roku Kategorie ochronności Powierzchnia [ha] Powierzchnia [%] Lasy glebochronne 3795,23 21,94 Lasy wodochronne 258,12 1,43 Lasy ochronne na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych 3,41 0,02 źródło: Stan Środowiska Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego w 2003 roku, Czarnków, styczeń 2005 Negatywne oddziaływanie człowieka (czynnik antropogeniczny) na elementy środowiska przyrodniczego skierowane jest bezpośrednio na dany element tego środowiska np. drzewo, krzew, roślinę zielną, zwierzynę. Presja występuje głównie w obrębie miejsc przeznaczonych dla potrzeb turystyki i rekreacji, zabudowań oraz w pobliżu ciągów komunikacyjnych. Rozwój sieci komunikacyjnych, zabudowy turystycznej, a także zagospodarowywanie obszarów śródleśnych na cele zabudowy mieszkalnej przyczynia się do fragmentaryzacji zieleni, która skutkuje eliminacją naturalnych tras przemieszczania się zwierzyny. Ponadto przyczyną degradacji środowiska przyrodniczego jest intensywne użytkowanie przestrzeni rolniczej oraz dzielenie jej na wyizolowane obszary. Odrębny problem stanowią dzikie wysypiska śmieci, a także sezonowa penetracja lasów dokonywana przez okolicznych mieszkańców w celu pozyskania runa leśnego (grzyby, jagody itp.). W związku z masowym zbieraniem grzybów na terenie Puszczy Noteckiej problemem jest niszczenie ściółki, zaśmiecanie lasu, wjazd pojazdami mechanicznymi do lasu, niebezpieczeństwo wystąpienia pożaru, płoszenie zwierzyny, w tym przeszkadzanie jeleniom w sezonie odbywających się rykowisk. Wśród składników runa leśnego istnieje potrzeba ochrony przed zbieractwem: chrobotka reniferowego (Cladonia rangiferina), modraczeka sinego (Leucobryum glaucum), a z roślin zielnych bagna zwyczajnego (Ledum palustre L.).

95 S t r o n a 95 Z działalnością rolniczą wiąże się jesienne i wiosenne wypalanie traw i ściernisk, szczególnie niebezpieczne ze względu na zagrożenie pożarowe, jak również dla funkcjonowania ekosystemów łąk i pól. Skutkami wypalania traw są: obniżanie wartość plonów, zwiększanie podatności gleby na erozję warstwy próchniczej, zabijanie owadów, niszczenie miejsc lęgowych ptaków a także pożary zarówno budynków jak i lasów. Wśród zagrożeń obszaru Natura 2000 Puszcza Notecka wyróżniono przede wszystkim czynniki antropogeniczne: wypalanie traw, zaniechanie dotychczasowego użytkowania rolnego, niekontrolowane wylewanie ścieków do wód i ziemi, czyszczenie stawów i usuwanie mułu dennego, wyrąb drzew, usuwanie martwego drewna z lasu, płoszenie ptaków, niszczenie ptasich gniazd, penetrowanie siedlisk roślinnych polowanie na zwierzęta w terminach niedozwolonych Stan istniejący Nadleśnictwo Potrzebowice jest jednym z siedmiu Nadleśnictw wchodzących w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Puszcza Notecka", powołanego w dniu 14 października 2004 roku przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych (rys.5.). Celem powołania Leśnych Kompleksów Promocyjnych jest stworzenie obszarów, na których gospodarowanie godzi się z celami aktywnej ochrony ekosystemów, propaguje się przyjazne środowisku technologie oraz promuje badania naukowe km Krzyż Wieleń Noteć CZARNKÓW Drezdenko Drawsko Lubasz Noteć Nadl. Potrzebowice Nadl. Krucz Połajewo Santok Nadl. Karwin Nadl. Wronki Rogoźno Skwierzyna Nadl. Międzychód Warta MIĘDZYCHÓD Nadl. Sieraków Sieraków Wronki Nadl. Oborniki Obrzycko Warta SZAMOTUŁY Wełna OBORNIKI Rys.5. Plan obszaru leśnego kompleksu promocyjnego "Puszcza Notecka", źródło: Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka walory przyrodnicze i edukacyjne, Kusiak W., 2006 Największy udział siedlisk na terenie LKP Puszcza Notecka w obrębie Drawsko oraz Ptrzebowice (tabela 36) stanowią siedliska leśne borowe, należące do najuboższych (95,5%

96 96 S t r o n a powierzchni wszystkich siedlisk), w tym 86% stanowią siedliska boru świeżego i 12,9% boru mieszanego świeżego. Udział siedlisk lasowych wynosi 4,5%, w tym lasu mieszanego świeżego 2,6%. Tabela 36. Zestawienie typów siedliskowych lasu na terenie LKP Puszcza Notecka, obręb Drawsko Typ siedliska Obręb Drawsko Powierzchnia [ha] Obręb Potrzebowice Bór suchy 19,77 6,52 Bór świeży 5484, ,57 Bór mieszany świeży 860, ,44 Bór mieszany wilgotny 4,04 19,20 Bór mieszany bagienny 3,25 - Las mieszany świeży 172,43 415,56 Las mieszany wilgotny 41,21 64,27 Las mieszany bagienny 12,04 - Las świeży 27,97 14,48 Las wilgotnyy - 19,22 Ols 15,48 29,46 Ols jesionowy - 6,48 Las łęgowy 29,14 5,42 Razem 6670, ,62 Udział powierzchni LKP Puszcza Notecka [%] 5,2 8,60 źródło: Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka, Międzychód 7 marca Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej systemu przyrodniczego gminy Kierunki działań do roku 2018 P.1. Ochrona obszarów i obiektów chronionych oraz przyrodniczo cennych P.2. Podniesienie świadomości ekologicznej społeczności miasta odnośnie ochrony przyrody Podstawowe założenia w zakresie przyrody to zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego z uwzględnieniem kierunków ewolucji w przyrodzie, odtworzenie zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli i ochrony lasu przy wykorzystaniu w miarę możliwości sukcesji naturalnej, utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów, ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko żyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów, utrzymanie i wzmożenie funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów (zwłaszcza ochrony gleby i wody), utrzymanie zdrowotności i witalności ekosystemów leśnych. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy brać pod uwagę następujące kierunki działań: dostosowanie optymalnego składu gatunkowego drzewostanów do występujących siedlisk,

97 S t r o n a 97 pozyskiwanie materiału siewnego drzew, krzewów z jak największej liczby osobników oraz z różnych miejsc Nadleśnictwa w celu zachowania różnorodności biologicznej terenów leśnych, inicjowanie odporności biologicznej drzewostanów już na etapie szkółkarstwa, wykorzystywanie zmienności w ramach mikrosiedlisk wprowadzając właściwe im gatunki, pozostawianie nieużytkowanych bagien, śródleśnych łąk, nieużytków oraz innych otwartych powierzchni, przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych, dokonanie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do użytkowania turystyczno-rekreacyjnego, bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych, ochrona miejsc ostoi zwierzyny, oraz przeciwdziałanie zagrożeniom lasów związanych z transportem zanieczyszczeń atmosferycznych, ograniczanie w kompleksach leśnych udziału zrębów zupełnych na rzecz częściowych i stopniowych, dążenie do poprawy stanu sanitarnego wód zapobiegać przedostawaniu się zanieczyszczeń z pól do cieków poprzez wprowadzenie przegród biologicznych w postaci zieleni w sąsiedztwie Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Podejmowanie działań ochronnych, konserwatorskich, pielęgnacyjnych zieleni urządzonej oraz na terenach objętych ochroną Gmina, Nadleśnictwo, Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, WFOŚiGW, Budżet Starostwa, inne środki Wspieranie i promowanie rolnictwa ekologicznego (informacja w Urzędzie, lokalnej prasie) Gmina Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Budżet Gminy Przeciwdziałanie wypalaniu traw (akcje informacyjne) Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy Wdrażanie zaleceń dotyczących ochrony przyrody na obszarach NATURA 2000 Gmina, Nadleśnictwo Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Nadleśnictwa Uwzględnienie działań dot. ochrony krajobrazu rolniczego w planach zagospodarowania przestrzennego Gmina Zadanie ciągłe Wkład rzeczowy gminy Budżet Gminy

98 98 S t r o n a Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Wydawanie zezwoleń wyłącznie na uzasadnione wycinki drzew oraz konsekwentne stosowanie sankcji karnych w przypadku ujawnienia samowoli przy wycięciu drzew lub krzewów, a także ich zniszczeniu Gmina Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Budżet Gminy Podniesienie świadomości ekologicznej społeczności miasta odnośnie ochrony przyrody Promocja walorów przyrodniczych gminy, w kontekście ochrony przyrody Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy Rozwój szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesująco przyrodniczo. Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy 4.8. Energia odnawialna Analiza stanu istniejącego i możliwości korzystania z poszczególnych źródeł energii Każdego roku na całym świecie wzrasta procent wykorzystania energii z użyciem źródeł alternatywnych tj. energii odnawialnej. Na mocy Traktatu Akcesyjnego, Polska zobowiązała się, że do roku 2020 ponad 19% energii w krajowym bilansie zużycia energii elektrycznej brutto pochodzić będzie ze źródeł odnawialnych (państwa członkowskie przyjęły cele w zakresie OZE na mocy Dyrektywy 2001/77/WE). Strukturę udziału odnawialnych źródeł energii w roku 2020 będą wyznaczały dwa czynniki możliwości pozyskania zasobów oraz koszty inwestycji. W warunkach polskich strukturę tę będzie kształtował rynek, którego działanie stymulują mechanizmy wsparcia na rzecz rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Przewiduje się, że w gminie Drawsko największy potencjał do wykorzystania będzie w zakresie trzech rodzajów zasobów odnawialnych: promieniowania słonecznego, biomasy, wiatru. Promieniowanie słoneczne Według danych IMGW, potencjał energii słonecznej istniejącej w gminie Drawsko klasyfikuje się jako III (w skali IV stopniowej) (rys.6.). Takie natężenie promieniowania słonecznego zapewnia ekonomiczne przetwarzanie go w energie użyteczną. Potencjał ten jest wystarczający do wykorzystania na potrzeby bytowe mieszkańców, do podgrzewania ciepłej wody, choć koszty inwestycji są obecnie zbyt duże w stosunku do możliwości osób fizycznych. Ze względu na dużą

99 S t r o n a 99 zmienność dobową i sezonową promieniowania słonecznego ekonomicznie nieuzasadnione jest stosowanie ww. energii do celów grzewczych i przemysłowych. Rys.6. Rejonizacja obszaru Polski pod względem możliwości wykorzystania energii słonecznej źródło: Tymiński 1997 R I rejon nadmorski o najwyższych sumach rocznego promieniowania słonecznego, rocznych zasobach przekraczających 950 kwh/m 2 oraz najlepszych warunkach wykorzystania w okresie letnim i najgorszych zimą. R II rejon wschodni o najwyższych sumach rocznego promieniowania słonecznego i rocznych zasobach przekraczających 950 kwh/m 2. R III rejon centralny o rocznych zasobach kwh/m 2, w obrębie którego wyodrębniono podrejon górnego dorzecza Odry R IIIa ze względu na nieznacznie większe zasoby w półroczu zimowym. R IV rejon południowy o zasobach mniejszych od 900 kwh/m 2, w obrębie którego wyodrębniono podrejon Sudetów i Przedgórza Sudeckiego R IVa ze względu na wyższe zasoby w półroczu letnim i niższe w półroczu zimowym. Biomasa Wytwarzanie energii z biomasy polega na bezpośrednim spalaniu drewna i jego odpadów, słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych, m.in. specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej. Pod względem energetycznym dwie tony biomasy równoważne są jednej tonie węgla kamiennego. Źródłem biomasy wykorzystywanej dla celów energetycznych na terenie gminy Drawsko mogą być odpady tartaczne oraz drewno odpadowe z wyrębu i czyszczenia lasów. Perspektywicznie dodatkowym źródłem biomasy mogą być uprawy energetyczne prowadzone na nieużytkach i terenach niegospodarowanych, wilgotnych czy zalewowych. Racjonalizacja

100 100 S t r o n a wytwarzania i użytkowania ciepła jest najprostszą i najefektywniejszą metodą ochrony środowiska w wyniku bezpośredniego ograniczenia zużycia paliwa. Wiatr Kolejnym źródłem energii odnawialnej mającej szansę na rozwój na ternie omawianej gminy jest energia wiatru. Czynnikiem wpływającym na opłacalność elektrowni wiatrowych jest możliwość sytuowania ich na terenach o małej gęstości zaludnienia i braku sieci elektrycznej. Siłownie wiatrowe mogą być z powodzeniem użyte do zasilania energią elektryczną małych skupisk ludzkich leżących w odosobnieniu bądź też w strefach chronionych ekologicznie, gospodarstw rolnych, hodowlanych i rybnych, urządzeń melioracyjnych, oczyszczalni ścieków i stacji nawadniania oraz do oświetlania i ogrzewania np. szklarni. Moc elektrowni wiatrowej jest proporcjonalna do trzeciej potęgi prędkości wiatru. Mogą one osiągać moce od 1 do 10 kw, poprzez setki kw, do największych instalacji o mocy od 3 do 5 MW. Elektrownie wiatrowe należy lokalizować w takiej odległości od terenów podlegających ochronie akustycznej, która zapewni zachowanie dopuszczalnych poziomów hałasu na tych terenach lub w odległości mniejszej, lecz przy zastosowaniu skutecznych środków technicznych, technologicznych lub organizacyjnych, które zapewnią dotrzymanie ww. poziomów. Przy wyznaczaniu obszarów dla planowanych ferm wiatrowych bierze się pod uwagę, mapę potencjalnych zasobów energii wiatru opracowaną przez IMGW na podstawie prowadzonych badań w latach W Polsce, przy obecnych warunkach ekonomicznych i technicznych, za teren przydatny do wykorzystania energii wiatru uznaje się taki, dla którego średnia roczna prędkość wiatru na 70 m n.p.g. jest nie mniejsza niż 6 m/s. Obszar gminy Drawsko posiada potencjał rozwoju energii wiatrowej, należy bowiem do III strefy wietrzności zaliczanej korzystnej (rys.7.). Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię tzw. czystą i proekologiczną, gdyż nie emituje do atmosfery zanieczyszczeń, typu pyły czy gazy cieplarniane, które są generowane w przypadku funkcjonowania konwencjonalnych źródeł energii.

101 S t r o n a 101 Rys.7. Potencjalne zasoby energii wiatru w Polsce. źródło: IMGW Wzrost zainteresowania energią wiatrową na świecie i prowadzone w tym zakresie badania naukowe wykazują, że prawidłowo zlokalizowane i rozmieszczone elektrownie wiatrowe nie oddziaływają negatywnie na środowisko, w tym na awifaunę. Jednak planując tego typu inwestycję, należy mieć na uwadze najbliższe sąsiedztwo i prowadzić taki zakres prac, aby zminimalizować ewentualne negatywne oddziaływanie elektrowni wiatrowych na otoczenie. Dobór lokalizacji ma szczególne znaczenie dla ptactwa. Instalację turbin wiatrowych należy projektować mając na uwadze obszary, na których: nie rejestruje się koncentracji ptaków blaszkodziobych oraz siewkowych, w odniesieniu do których stwierdzono silne reakcje unikania elektrowni wiatrowych, prowadzące do utraty siedlisk tych ptaków, nie rejestruje się koncentracji występowania gatunków znanych ze swej kolizyjności, takich jak np.: ptaki drapieżne (szponiaste), mewy i rybitwy, ptaki migrujące nocą, sowy oraz wybrane gatunki wykonujące w powietrzu pokazy godowe, nie rejestruje się miejsc siedliskowych z naciskiem na obszary lęgowe 5. W roku 2009 eksperci Porozumienia dla Ochrony Nietoperzy oraz Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra opracowali dokumenty pn. Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny 5 PSEW (2008). Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. Szczecin.

102 102 S t r o n a oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (wersja II, grudzień 2009). W opracowaniu tym przedstawiono jednolite, dokładne metody badawcze, zgodne z zaleceniami EUROBATS (Porozumienia na rzecz Europejskich Populacji Nietoperzy). Zgodnie z przyjętymi założeniami nie zaleca się lokalizowania elektrowni w odległości mniejszej niż 200 m od granicy lasu i niebędących lasem skupisk drzew o powierzchni 0,1 ha lub większej oraz w odległości mniejszej niż 200 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze. Powyższy dokument został zarekomendowany przez Komisję ds. Ochrony Zwierząt przy Państwowej Radzie Ochrony Przyrody pismem z dnia 6 stycznia, 2010 r. jako dokument określający minimalne standardy, które na podstawie współczesnej wiedzy są zalecane do stosowania w Polsce dla celów badania oddziaływania elektrowni wiatrowych na środowisko, w części dotyczącej wpływu na nietoperze. Dodatkowo planując lokalizację turbin należy mieć na uwadze zalecenia w odniesieniu do ptaków zawarte w opracowaniach: Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (Chylarecki P., Pasławska A., Szczecin 2008) oraz Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego (Wylegała P., Kuźniak S., Dolata P., Poznań 2008). Lokalizacja fermy wiatrowej na użytkach rolnych nie wiąże się z utratą możliwości wykorzystania ich pod uprawę lub pastwiska. Dużą ostrożność zaleca się przy sytuowaniu turbin w sąsiedztwie siedzib ludzkich, każde jej posadowienie wymaga wcześniejszego przeprowadzenia badań na tle emisji hałasu Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Cel ekologiczny: Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych Kierunki działań do roku 2018 OZE1. Działalność edukacyjno-informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych OZE2. Wspieranie projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji z zakresu energii odnawialnej i niekonwencjonalnej Dążąc do osiągnięcia wytyczonego celu należy brać pod uwagę następujące działania: wspieranie projektów budowy urządzeń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialne, określenie potencjału technicznego i ekonomicznego energii odnawialnej i niekonwencjonalnej w gminie, w przypadku projektowania ferm energetyki wiatrowej uwzględnianie uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych,

103 S t r o n a 103 podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie OZE Harmonogram działań na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Działalność edukacyjno informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych Prowadzenie akcji informacyjnej dotyczącej OZE, opłacalności ich wykorzystywania Gmina, Powiat Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Środki własne, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Wsparcie projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji z zakresu energii odnawialnej i niekonwencjonalnej Wsparcie dla projektów związanych z wykorzystywaniem energii odnawialnej Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE, kredyty 4.9. Edukacja ekologiczna Analiza stanu istniejącego Obowiązek uwzględniania problematyki ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w programach kształcenia ogólnego we wszystkich typach szkół określają art ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.). Edukacja ekologiczna jest procesem długotrwałym, dlatego też nie może być prowadzona w formie jednorazowych akcji, musi mieć charakter cykliczny przy udziale różnych instytucji, lokalnych społeczności, samorządów, prywatnych inwestorów i organizacji pozarządowych. Ważne jest, aby podejmowane przez Gminę działania spotykały się z akceptacją lokalnego społeczeństwa, w przeciwnym wypadku nie przyniosą zamierzonych korzyści. Brak świadomości ekologicznej mieszkańców negatywnie wpływa na wszelkie inwestycje z zakresu ochrony środowiska, gdyż nieświadome swoich działań (wylewanie ścieków na pola, brak segregacji odpadów) społeczeństwo niechętnie dostosowuje się do nowych, ekologicznie bezpiecznych rozwiązań. Należy również wspomnieć, że nieekologiczne zachowania często są wynikiem złej sytuacji finansowej. Mieszkańcy ze względu na wysokie koszty wywozu nieczystości ciekłych nieświadomi zagrożenia dla własnego zdrowia i środowiska wprowadzają je do gruntu na własnych posesjach. Dlatego temat edukacji ekologicznej powinien być rozwijany w sposób rzeczowy i przystępny, ważną rolę w kształtowaniu świadomości ekologicznej odgrywają media (telewizja, radio, prasa, Internet), podręczniki szkolne, poradniki dla nauczycieli, reklama, happeningi, dostęp do instytucji kultury i sztuki. Prawidłowe i efektywne przeprowadzenie procesu edukacji, w celu uzyskania optymalnych osiągnięć, wymaga stosowania środków dydaktycznych, nazywanych formami przekazu:

104 104 S t r o n a materiały drukowane: ulotki, wkładki prasowe, broszury, obwieszczenia, powiadomienia służb komunalnych, publikacje w prasie (artykuły, komentarze, stałe rubryki), plakaty, biuletyny, raporty, materiały kształceniowe (np. autorskie programy nauczania) okolicznościowe pamiątki (znaczki, kalendarzyki, długopisy i in.). Broszury i inne drukowane materiały informacyjne należą do najczęściej używanych środków promocji i edukacji, ze względu na niską cenę oraz fakt, że przemawiają do odbiorcy równocześnie poprzez tekst jak i obraz, audiowizualne: wywiady dla radio i telewizji, pokazy foliogramów, krótkich filmów instruktażowych i programów komputerowych oraz wystawy np. fotograficzne lub plastyczne o tematyce ekologicznej, imprezy promocyjne, m. in.: konferencje prasowe, zebrania mieszkańców, imprezy specjalne (festiwale, akcje), warsztaty, seminaria i konferencje. Również wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz samo otoczenie miejsca pracy i zamieszkania stwarzają dużo okazji do wpływania na świadomość ekologiczną mieszkańców. Na terenie Gminy Drawsko funkcjonuje pięć szkół podstawowych w miejscowościach: Drawsko, Drawski Młyn, Piłka, Pęckowo, Chełst, jedno gimnazjum w Drawsku z oddziałem zamiejscowym w Chełście oraz jedno gminne przedszkole w Drawsku z oddziałami zamiejscowymi. Na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych treści ekologicznie wprowadzane są do programów nauczania wszystkich przedmiotów. Edukacja ekologiczna w szkolnictwie podstawowym nastawiona jest przede wszystkim na wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie sposobów postępowania z odpadami. Od najmłodszych lat naucza się jak duże zagrożenie dla środowiska (przyrody i zdrowia ludzi) niesie za sobą niewłaściwe gospodarowanie odpadami, ich niekontrolowane wytwarzanie i składowanie. Zorganizowany system gospodarki odpadami warunkuje jakość wód powierzchniowych i podziemnych, stopień zanieczyszczenia gleb, ale również ma wpływ na estetykę krajobrazową gminy ( dzikie wysypiska śmieci ). Ponadto w szkołach w ramach specjalnych programów nauczania prowadzona jest edukacja ekologiczna obejmująca między innymi wiedzę na temat: idei zrównoważonego rozwoju, form ochrony przyrody, bioróżnorodności organizmów, zmian klimatycznych i oszczędności energii (zmienności w pogodzie, wpływu zmian na klimat. Wskazywanie czynników niekorzystne w działalności człowieka, które w istotny sposób przyczyniają się do globalnego ocieplenia). Do cyklicznych wydarzeń z zakresu edukacji ekologicznej na terenie gminy Drawsko należą między innymi:

105 S t r o n a 105 Sprzątanie świata z udziałem dzieci i młodzież przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjum. W ramach akcji sprzątane są okolice w bezpośrednim sąsiedztwie szkół, przygotowywane plakaty i ulotki, Dzień Ziemi cykl imprez związany z ekologią, obejmujący konkursy, apele, przedstawienia, itp. zlot turystyczno-ekologiczny, konkursy ekologiczne. Gminne placówki oświatowe podjęły współpracę z Nadleśnictwem Potrzebowice i biorą udział w różnych akcjach organizowanych przez tą instytucję. W latach na terenie Nadleśnictwa zorganizowano spotkanie dla uczestników konkursów edukacyjnych organizowanych przez jednostki Lasów Państwowych pod hasłem Na tropach przyrody. Celem konkursu była popularyzacja wśród dzieci i młodzieży piękna środowiska poprzez obserwację i dokumentowanie zmian zachodzących w przyrodzie, w różnych porach roku. Zaproszenia do udziału w konkursie otrzymały wszystkie szkoły znajdujące się na terenie powiatów: pilskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, wągrowieckiego, chodzieskiego, złotowskiego, wałeckiego i drawskiego. Uczniowie szkół podstawowych regularnie uczestniczyli w lekcjach przyrody organizowanych przez fundacje i stowarzyszenia zajmujące się tematyką ekologii. W roku 2010 przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra w Trzciance zaprezentowali prelekcję dotyczącą bocianów Puszczy Noteckiej. W przypadku szkół ważny jest sposób prowadzenia lekcji i zajęć, tak, by były ciekawe i zainteresowały uczniów, wzbudzały w nich chęć samodzielnego poznawania problematyki ochrony przyrody i działań na rzecz ekorozwoju. Jednym z celów zwiększenia świadomości ekologicznej są ścieżki dydaktyczne i edukacyjne, których tworzenie ma szczególny sens, w momencie, gdy jest możliwe ukazanie poszczególnych problemów na tle naturalnych uwarunkowań przyrodniczych. Takie ścieżki edukacyjne mogą powstawać w różnych miejscach na terenie Gminy, wykorzystując wszelkiego rodzaju formy terenu, np. wyrobiska poeksploatacyjne, tereny zrekultywowane, założenia zieleni, obszary objęte ochroną Cele i zadania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko Wykształcenie u mieszkańców postaw (nawyków i zachowań) sprzyjających realizacji założeń zrównoważonego rozwoju. Kierunki działań do roku 2018 EK.1. Kontynuacja i rozszerzenie edukacji na temat ochrony środowiska dla mieszkańców gminy EK.3. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony

106 106 S t r o n a W ramach realizacji celu należy: organizować warsztaty ekologiczne dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych z zakresu ochrony środowiska, wspierać finansowo i organizacyjnie szkoły i przedszkola, a także inne jednostki w realizowanych przez nie programach edukacji ekologicznej, kontynuować organizowanie imprez Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata, publikować foldery o tematyce przyrodniczej, promujące ciekawe przyrodniczo miejsca w gminie, utrzymywać wyznaczone ścieżki ekologiczne, dydaktyczne, promować selektywną zbiórkę odpadów, wdrażać selektywne zbieranie baterii w placówkach oświatowych Harmonogram na lata Zadanie Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w PLN Źródło finansowania Kontynuacja i rozszerzenie edukacji na temat ochrony środowiska dla mieszkańców gminy Wspieranie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży i dzieci i zwiększenie różnorodności prowadzonych działań Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy Organizacja imprez masowych związanych z ochroną środowiska: Dzień Ziemi, Dzień Ochrony Środowiska, Sprzątanie Świata. Gmina, Starostwo Powiatowe, Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Budżet Nadleśnictwa Promocja działań związanych z ochroną środowiska: współdziałanie władz z mediami, prezentacja pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, itp. Gmina, Placówki oświatowe Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Współorganizowanie happeningów, festynów, biegów na orientacje i innych form edukacji ekologicznej. Gmina Zadanie ciągłe Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony Uruchomienie i prowadzenie tematycznej strony internetowej lub bieżące informowanie na stronie internetowej Urzędu Gminy o stanie środowiska w gminie i działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony Gmina Zadanie ciągłe *średni koszt opracowania graficznego ulotki/plakatu ok. 2 tys. PLN, średni koszt 1 szt. ulotki/plakatu w granicach 0,6-2,0 PLN, koszt szkolenia na poziomie 12,5 PLN/os./1godz, szacunkowy koszt imprez masowych w granicach 9-,0-12,0 tys. PLN Brak danych kosztowych Budżet Gminy, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE

107 S t r o n a Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Realizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko, będzie możliwa po uchwaleniu jej przez Radę Gminy. Aby zarządzanie i wdrażanie niniejszego Programu było efektywne potrzeba zarówno zaangażowania administracji samorządowej, jak i współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska. Zagadnienia objęte Programu, są regulowane w głównej mierze przez prawo lokalne stanowione przez władze samorządowe. Narzędziami regulującymi prawo są uchwały i decyzje administracyjne. Do władz samorządowych należą także funkcje wykonawcze oraz działania kontrolne obejmujące zakresem omawianą Programu. Jego realizacja zależy nie tylko od zaangażowania władz gminy, ale także od zaangażowania społeczności lokalnej, której akceptacja stanowi o sukcesie. Kreowanie i wspieranie przez władze gminy działań ukierunkowanych na poprawę środowiska wśród społeczności lokalnej stanowi ważny obowiązek. Realizacja Programu jest możliwa poprzez zaangażowanie podmiotów gospodarczych planujących i realizujących inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez omawiany dokument, jak również poprzez samorząd gminy Drawsko, który także będzie inwestował w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. W ramach monitoringu działań, konieczny jest przepływ informacji dotyczący realizacji zadań Programu jak i efektów w środowisku pomiędzy jego realizatorami, tj. mieszkańcami, podmiotami gospodarczymi i władzami gminy. Ze względu na możliwość rozprzestrzeniania się zagrożeń środowiska na sąsiednie obszary ważna jest współpraca z gminami sąsiednimi. W ramach współpracy należy znaleźć wspólne rozwiązania dla zagadnień odnoszących się do ochrony środowiska w tym także dotyczących gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Program Ochrony Środowiska stanowi narzędzie wdrażania polityki ekologicznej państwa, a także odgrywa znaczącą rolę w procesie programowania i realizacji zrównoważonego rozwoju gminy. W praktyce oznacza to, że w Programie muszą zostać wpisane zasady zarządzania środowiskiem. System zarządzania powinien składać się z podstawowych elementów, tj.: instrumentów zarządzania, monitoringu, sprawozdawczości z realizacji Programu oraz harmonogramu działań Instrumenty realizacji Programu Instrumenty pozwalające na zarządzanie Programem wynikają z takich ustaw jak: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Ze względu na rodzaj dzielimy je na instrumenty prawne,

108 108 S t r o n a finansowe, społeczne, strukturalne, które umożliwiają weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w otoczeniu realizowanej polityki środowiskowej Instrumenty prawne Niekwestionowane, najważniejsze znaczenie wśród wszystkich dostępnych instrumentów prawnych przypisuje się planom zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe). Mając na uwadze obowiązujący plan wojewódzki jak i plany miejscowe tworzy się schemat działań dla władz samorządowych, przedsiębiorstw i innych podmiotów związanych z ochroną środowiska. Do pozostałych instrumentów prawnych zalicza się: studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, strategie rozwoju województwa, powiatu i gminy, uchwały w sprawie budżetu powiatu, decyzje administracyjne, plan zagospodarowania przestrzennego województwa, powiatowy program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami, gminny program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, pozwolenia dotyczące obiektów zaliczonych do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska, koncesje geologiczne na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin oraz na wydobywanie kopalin, postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Monitoring, czyli jakościowy i ilościowy pomiar stanu środowiska zaliczany zwykle do instrumentów społecznych (informacyjnych), odgrywa bardzo ważną rolę w podstawie sporządzania analiz, ocen a także decyzji w związku z czym coraz częściej w niektórych aktach prawnych pojawiają się zapisy o konieczności jego prowadzenia co czyni monitoring instrumentem o znaczeniu prawnym Instrumenty finansowe Zalicza się do nich: opłaty za korzystanie ze środowiska - za składowanie odpadów, za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, za pobór wód i odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, za usuwanie drzew i krzewów, administracyjne kary pieniężne pobierane są za te same czynności co w opłatach jednak za ich niezgodność z obowiązującym prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,. Kary naliczane w związku z tematyką drzew i krzewów należą do obowiązku gminy. Stawki kar są zazwyczaj kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy celowych. Ustawa prawo

109 S t r o n a 109 ochrony środowiska przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych, kredyty i dotacje z funduszy celowych: np. ochrony środowiska i gospodarki wodnej, pomoc publiczna na ochronę środowiska, która może odbywać się za pomocą preferencyjnych pożyczek i kredytów, dotacji, rozłożenia na raty i umorzeń płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, odroczeń, zwolnień i ulg podatkowych i innych Instrumenty społeczne Realizacja tzw. zasady uspołecznienia zarządzania rozwojem, dzięki budowaniu i usprawnianiu partnerstwa jest możliwa poprzez działanie instrumentów społecznych, podzielonych z punktu widzenia władz samorządowych na: wewnętrzne których realizacja odbywa się poprzez działania edukacyjne, zewnętrzne m.in. konsultacje, debaty publiczne. Edukacja ekologiczna oraz współpraca i budowanie partnerstwa należą do głównych instrumentów społecznych. Edukacja ekologiczna, kształtuje świadomość ekologiczną społeczeństwa, uczy postaw i codziennych nawyków przyjaznych dla środowiska. Istotną rolę w szerzeniu inicjatyw na rzecz ochrony środowiska spełniają pozarządowe organizacje ekologiczne i szkoły wszystkich szczebli. Dodatkową rolę odgrywają kampanie ekologiczne, które nie tylko nagłaśniają problemy z zakresu ochrony środowiska, ale także uświadamiają społeczeństwu ich istotę i wskazują kierunki rozwiązań. Aby działalność edukacyjna była skuteczna ważne jest rzetelne informowanie społeczeństwa na temat stanu środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych raportów. Istotne jest także komunikowanie się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji w działaniach inwestycyjnych. Współdziałanie i budowanie partnerstwa to forma uzgodnień i konsultacji społecznych. Są one ważnym elementem skutecznego zarządzania realizującego zasady zrównoważonego rozwoju. Stosuje się tu zasadę tzw. uczenia się poprzez działanie, która dotyczy zarówno działań samorządów, jak powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem Instrumenty strukturalne Do ich grona zaliczamy programy strategiczne, programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Dokumentem określającym tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego jest Strategia Rozwoju Gminy Drawsko. Stanowi ona podstawę dla opracowań programów sektorowych (np. dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, turystyki, przemysłu, ochrony środowiska, itp.). Znajdujące się w projektach planów lub programów planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko lub których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko podlegają, zgodnie z ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

110 110 S t r o n a społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227), procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. 6. Aspekty ekonomiczne wdrażania Programu 6.1. Koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach Realizacja wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko celów wymaga wysokich nakładów finansowych. Szacunek kosztów wdrażania Programu podano w ujęciu czteroletnim, odpowiadającym okresowi realizacji celów krótkoterminowych. Szacowanie kosztów w ujęciu długoterminowym tj. w perspektywie do 2018 roku byłby obarczone zbyt dużym błędem. Zestawienia kosztów realizacji działań w latach zostały opracowane w oparciu o zadania inwestycyjne, które wyszczególniono w harmonogramie realizacji przedsięwzięć w rozdziale 4. Sumaryczne zestawienie kosztów na realizację działań inwestycyjnych, z podziałem na poszczególne komponenty środowiska przedstawia tabela 37. Tabela 37. Zestawie kosztów realizacji działań w latach Sektor Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Szacunkowe koszty w tys. PLN Zasoby wodne 11487,477 Powietrze Gmina Hałas* 847,5 Razem 24667,477 źródło: opracowanie własne *koszty szacunkowe obejmują działania inwestycyjne z zakresu modernizacji dróg, zostały wliczone również do sektora powietrze Źródła finansowania Środki własne, Dofinansowanie ze środków zewnętrznych np. UE kredyty, fundusz UE Przedsięwzięcia trudne do oszacowania ze względu na ich specyfikę, tj. w zależności od bieżącego zapotrzebowania i sytuacji, stanowią odrębną grupę działań pozainwestycyjnych i dla nich szacunkowe koszty określa się jako wkład rzeczowy. Są to m.in. działania nie związane ze sferą inwestycji, są one realizowane w ramach codziennych obowiązków pracowników Urzędu Gminy, a więc bez dodatkowych kosztów. Określenie wkład rzeczowy tyczyć się może również udziału merytorycznego, udostępnienia zasobów jak również partycypowania w organizacji przedsięwzięcia Struktura finansowania W oparciu o prognozę źródeł finansowania realizacji polityki ekologicznej państwa w latach przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych latach będzie kształtować się w podobny sposób (tabela 38.).

111 S t r o n a 111 Tabela 38. Źródła finansowania ochrony środowiska Polityka Ekologiczna Państwa 2008 Źródło finansowania Środki własne przedsiębiorstw 43% 45% Środki jednostek samorządu 11% 7% Polskie fundusze ekologiczne 21% 24% Budżet państwa 5% 7% źródło: Polityka ekologiczna państwa na lata z perspektywą do roku Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska Możliwości wdrażania niniejszej Programu upatruje się między innymi w tworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Do podstawowych źródeł finansowania działań proekologicznych zaliczamy działania w ramach: funduszy ekologicznych, fundacji i programów pomocowych, własnych środków (dotyczy inwestorów), budżetu gminy oraz budżetu centralnego Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej tworzy się na podstawie art. 400 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Na tej podstawie działa: Narodowy oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska Do przedsięwzięć finansowanych przez NFOŚiGW zaliczają się działania proekologiczne o zasięgu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym. Forma dofinansowania jest dostosowana indywidualnie do potrzeb i obejmuje udzielanie preferencyjnych pożyczki i dotacji, a także uzupełniane innymi formami finansowania, np. dopłatami do preferencyjnych kredytów bankowych ze swych linii kredytowych w bankach. NFOŚiGW zarządza także środkami pochodzącymi z pomocy zagranicznej, przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce. Dofinansowanie obejmuje: edukację ekologiczną, przedsięwzięcia pilotażowe dotyczące wdrożenia postępu technicznego i nowych technologii o dużym stopniu ryzyka lub mających eksperymentalny charakter, monitoring, programy wdrażania nowych technologii, ochronę przyrody, ochronę i hodowlę lasów na obszarach szczególnej ochrony środowiska oraz wchodzących w skład leśnych kompleksów promocyjnych, ochronę przed powodzią, ekspertyzy i badania naukowe, prace projektowe i studialne,

112 112 S t r o n a zapobieganie lub likwidację nadzwyczajnych zagrożeń, utylizację i zagospodarowanie wód zasolonych, profilaktykę zdrowotną dzieci z obszarów zagrożonych. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska W ramach dofinansowania z WFOŚiGW otrzymują działania o zasięgu regionalnym. Wielkość, forma oraz zasady i kryteria dofinansowania, są określane w sposób indywidualny dla każdego przedsięwzięcia Banki Współpraca między Narodowym oraz Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zaowocowała rozszerzeniem ofert kredytowych o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz rozszerzeniem współpracy z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, natomiast fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Bank Ochrony Środowiska, posiadający najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów, dysponuje bogatą ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych starających się o dofinansowanie na działania proekologiczne. Kolejne, nie mniej ważne miejsca na rynku kredytów ekologicznych zajmują międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Fundusze Unii Europejskiej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Najważniejszym źródłem finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), który posiada najwięcej dostępnych środków i najszerszy zakres działań. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w Polsce na lata wynosi 37,6 mld euro, z czego wkład unijny to 27,9 mld euro, natomiast wkład krajowy 9,7 mld euro. W ramach tego programu (POIiŚ) wyznaczono 15 Priorytetów, z czego 5 dotyczy ochrony środowiska: Oś priorytetowa 1 - Gospodarka wodno- ściekowa Realizowany projekt w ramach osi priorytetowej: budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych oraz systemów kanalizacji sanitarnej w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM. Oś priorytetowa 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi

113 S t r o n a 113 Realizowane projekty w ramach osi priorytetowej: kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi, projekty dotyczące przywracania terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych, (ochrona brzegów morskich). Oś priorytetowa 3 - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska Realizowane projekty w ramach osi priorytetowej: retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, projekty związane z zapobieganiem i ograniczaniem skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałania poważnym awariom, monitoring środowiska. Oś priorytetowa 4 - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska Realizowane projekty w ramach osi priorytetowej: Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie: systemów zarządzania środowiskowego, racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami, wdrażania najlepszych dostępnych technik, ochrony powietrza, Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne. Oś priorytetowa 5 - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Realizowane projekty w ramach osi priorytetowej: ochrona siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności biologicznej, zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych, opracowanie planów ochrony, kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Instytucją odpowiedzialną za wdrażanie Priorytetów jest Ministerstwo Środowiska. Fundusz Spójności Środki z Funduszu Spójności wspierają sektor środowiska i transportu. W ramach tego dofinansowania Polska zadeklarowała się spełnić zobowiązania akcesyjne związane z dostosowaniem norm do wymogów UE w tych zakresach, które wymagają największych nakładów finansowych i są najtrudniejsze w realizacji. Zostały one objęte najdłuższym okresem przejściowym. Wsparcie dużych projektów inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska przydziela się jednostkom samorządu terytorialnego, tworzonym przez nie związkom gmin lub innym podmiotom publicznym

114 114 S t r o n a np. przedsiębiorstwom komunalnym będącymi własnością gminy. Współfinansowanie z Funduszu Spójności mogą uzyskać inwestycje z takich dziedzin jak: poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do picia, zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi, poprawa jakości powietrza, Dnia 31 lipca 2006 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej opublikowane zostały ostateczne wersje rozporządzeń UE dotyczące polityki spójności w latach Fundusz LIFE+ Fundusz LIFE+ stanowi jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej, który zajmuje się wyłącznie współfinansowaniem projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego działalność opiera się na wspieraniu procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacji polityki ochrony środowiska oraz na identyfikacji i promocji nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony przyrody. Projekty są współfinansowane wg kwalifikacji, która dzieli je trzy kategorie: wdrażanie dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej, w tym także ochrona priorytetowych siedlisk i gatunków, projekty dotyczące ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, a także obejmujące innowacyjne rozwiązania w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszania jakości życia oraz wdrażanie polityki zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami, projekty które przewidują działania informacyjne i komunikacyjne kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, w tym także kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiany najlepszych doświadczeń i praktyk. W ramach Funduszu LIFE+ można uzyskać wsparcie finansowe w średniej wysokości 50% wartości projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską Instytucje i programy pomocowe Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Przyznaje środki w ramach dofinansowania do upraw roślin energetycznych, za wyrażoną w 2005r. zgodą Komisji Europejskiej, na udzielanie dopłat w powyższym zakresie. Wniosek o dopłatę składa się w oddziałach regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Komisja określiła kwotę wsparcia i dla Polski kształtuje się ona na poziomie 55 tys. euro. Dopłaty przysługują producentom rolnym, którzy prowadzą plantacje wierzby (Salix sp.) lub róży bezkolcowej (Rosa multiphlora var.), wykorzystywanych na cele energetyczne.

115 S t r o n a 115 Ponadto Agencja udziela Kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa. Środki przyznane w ramach kredytu mogą zostać przeznaczone na: adaptację i remont budynków mieszkalnych oraz gospodarskich, pod warunkiem, służą lub będą służyły świadczeniu usług agroturystycznych, modernizację budynków mieszkalnych, w tym: zakładanie instalacji kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, wody, gazu, urządzanie pól namiotowych, w tym sanitariatów i doprowadzenie wody. O kredyt mogą ubiegać się zarówno osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, z wyłączeniem emerytów i rencistów, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Departament Generalny XI Komisji Europejskiej Priorytetami w zakresie których przyznawane są fundusze z Departamentu Generalnego XI są działania z zakresu ochrony środowiska, zachowania różnorodności przyrody i krajobrazu oraz wspomagania państw trzecich. W szczególności zaś: w zakresie środowiska innowacyjne i demonstracyjne programy działania w przemyśle, promocja i wspomaganie technicznych działań lokalnych instytucji, w zakresie przyrody działania zaplanowane w celu ochrony przyrody, szeroko rozumianej fauny i flory. O dofinansowanie ubiegać się mogą osoby fizyczne i prawne. W ramach przyznawanych środków można uzyskać od 20 tys. do 60 tys. Euro, w zależności od wagi projektu. Nabór wniosków rozpoczyna się w listopadzie i grudniu w każdym roku budżetowym, które składa się do DG XI za pośrednictwem Ministerstwa Środowiska lub Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wniosek wraz z instrukcją można otrzymać występując z prośbą o jego dostarczenie do DG XI. Musi mieć formę uznaną przez Komisję Europejską. Wysokość udziału w finansowaniu poszczególnych projektów przedstawia się następująco: 30% uznanych wydatków dla projektów dochodowych, 70% uznanych wydatków dla działań priorytetowych, 100% uznanych wydatków wsparcia technicznego, którego celem jest założenie struktur administracyjnych, koniecznych w kraju dla sektora ochrony środowiska. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Fundusz ten w oparciu o własne środki finansowe opłaca szereg programów operacyjnych w zakresie preferencyjnego kredytowania inwestycji. Dotyczy to rozwoju wsi i małych miast, obejmujących obecnie głównie rozwój infrastruktury terenów wiejskich oraz pozarolniczą małą

116 116 S t r o n a przedsiębiorczość, tworzącą nowe miejsca pracy i alternatywne źródła zasilania finansowego lokalnych społeczności. Fundusz należy do organizacji pozarządowych. Ekofundusz Powstał w celu zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji polskiego zadłużenia zagranicznego wobec takich krajów jak: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja, Norwegia. Ekofundusz przyznaje dotacje na projekty, które mają wpływ na stan środowiska zarówno w skali globalnej, jak i w skali regionu, kraju. Priorytet posiadają przedsięwzięcia, które: ograniczają emisję gazów powodujących zmiany klimatu (CO2, metan, freony), ograniczają transgeniczny transport CO 2, NO x, eliminacja niskich źródeł emisji CO 2, NO x, zapewniają przywrócenie czystości wód Morza Bałtyckiego, zapewniają ochronę zasobów wody pitnej, dotyczą gospodarki odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, dotyczą ochrony różnorodności biologicznej. Dofinansowanie zostaje przyznane w drodze konkursu lub selekcji na podstawie ankiet i pełnej oceny projektu, w odpowiedzi na złożony przez beneficjenta wniosek. Wnioski o dofinansowanie można składać w ciągu całego roku wg. przygotowanego przez Ekofundusz wzoru i instrukcji. Wysokość dofinansowania może wynieść 30% kosztów, jeżeli inwestorem są władze samorządowe lub 50% w przypadku jednostek budżetowych. Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska (GEF) Zarządzanie Funduszem odbywa się poprzez Bank Światowy, UNDP i UNEP, a w ramach jego działalności dofinansowane są przedsięwzięcia w dziedzinach: ochrony różnorodności biologicznej (ekosystemów o znaczeniu globalnym), przeciwdziałaniu zmianom klimatu w zakresie: technologii wytwarzania i wykorzystania odnawialnych źródeł energii, dofinansowywania technologii proekologicznych w celu zwiększenia ich konkurencyjności z technologiami tradycyjnymi, ochrony wód (przeciwdziałanie zanieczyszczeniom transgranicznym), ochrony warstwy ozonowej, wpierania transportu odpowiadającego zasadom zrównoważonego rozwoju, zintegrowane zarządzanie ekosystemami. GEF jest koordynowany przez Ministra Spraw Zagranicznych, zaś koordynatorem operacyjnym jest Fundacja Ekofundusz. Wielkość form dofinansowania obejmuje: duże dotacje projekty o wartości powyżej 1 mln USD, o zasięgu globalnym, krajowym lub lokalnym,

117 S t r o n a 117 średnie dotacje dofinansowanie do 1 mln USD - projekty pilotowane przez agendy rządowe, instytucje państwowe, lokalne społeczności, organizacje pozarządowe, jednostki naukowo badawcze i akademickie, jednostki sektora prywatnego: małe dotacje do tys. USD - działania na rzecz społeczności lokalnej, promocji efektywnych strategii i technologii proekologicznych na szczeblu lokalnym, kredyty lub pożyczki na preferencyjnych warunkach. Ponadto dofinansowanie mogą otrzymać przedsięwzięcia w ramach realizacji Konwencji o różnorodności biologicznej, Ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu, badań, przygotowań dokumentacji technicznej i innych prac przedprojektowych. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska Fundusz Partnerstwa Działalność dotacyjna Fundacji Partnerstwo dla Środowiska została przejęta przez Fundusz Partnerstwa. Udzielane przez Fundusz Partnerstwa dotacje wspierają i uzupełniają programy realizowane przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska Partnerstwo Publiczno Prawne Zasady i tryb współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) reguluje ustawa o partnerstwie publiczno-prawnym z dnia 8 lipca 2005 roku (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1420). Pod pojęciem PPP rozumie się opartą na umowie współpracę podmiotu publicznego i partnera prywatnego, służącą realizacji zadania publicznego na rzecz podmiotu publicznego na zasadach określonych w ustawie, jeżeli przynosi to korzyści dla interesu publicznego przeważające w stosunku do korzyści wynikających z innych sposobów realizacji tego przedsięwzięcia. Do korzyści zalicza się: oszczędności w wydatkach podmiotu publicznego, podniesienie standardu świadczonych usług lub obniżenie uciążliwości dla otoczenia. Według ustawy partnerstwo publiczno - prywatne można nawiązać w przypadku realizacji: inwestycji w wykonaniu zadania publicznego, świadczenia usług publicznych przez okres powyżej 3 lat, jeżeli obejmuje eksploatację, utrzymanie lub zarządzanie niezbędnym do tego składnikiem majątkowym, działań na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym rewitalizacji albo zagospodarowania miast lub jego części albo innego obszaru, przeprowadzone na podstawie projektu przedłożonego przez podmiot publiczny lub połączone z jego zaprojektowaniem przez partnera prywatnego, jeżeli wynagrodzenie partnera prywatnego nie będzie mieć formy zapłaty sumy pieniężnej przez podmiot publicznych, przedsięwzięć pilotażowych, promocyjnych, naukowych, edukacyjnych lub kulturalnych, wspomagające realizację zadań publicznych, jeżeli wynagrodzenie partnera prywatnego będzie pochodziło w przeważającej części ze źródeł innych niż środki podmiotu publicznego. Realizacja przez partnera prywatnego przedsięwzięcie na rzecz podmiotu publicznego odbywa się za wynagrodzeniem, które może stanowić prawo partnera prywatnego do pobierania pożytków lub

118 118 S t r o n a uzyskiwania innych korzyści z przedsięwzięcia lub zapłatę sumy pieniężnej przez podmiot publiczny. Podmiot publiczny w ramach współpracy wnosi wkład własny poprzez pokrycie części kosztów realizacji przedsięwzięcia, wniesienie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 Kodeksu cywilnego, nieruchomości lub rzeczy ruchomej, licencji i innych wartości niematerialnych lub prawnych, służących realizacji przedsięwzięcia. W przypadku samorządu terytorialnego budowa i wdrożenie partnerstwa ma na celu prywatyzację sektora użyteczności publicznej w tym zakresie, w którym określone zadania mogą być wykonywane przez podmioty sektora prywatnego np. budowa zakładu gospodarki odpadami. Rezultatem takiego partnerstwa powinno być uzyskanie lepszej jakości świadczonych usług. Dodatkowo dla samorządów taka współpraca oznacza ograniczenie zadań własnych jedynie do kontrolowania pomiotu prywatnego, szczególnie w zakresie wykorzystywania przekazywanych środków. Komisja Europejska wyróżnia trzy podstawowe rodzaje partnerstwa publiczno - prawnego. Są to: A. BOT (ang. Bulid-Operate-Transfer) w modelu tym zakłada się, że udział inwestora prywatnego jest ograniczony do budowy i eksploatowania inwestycji (np. zakładu gospodarki odpadami) przez określony czas, a następnie przekazania jej (wraz z prawami do eksploatacji) władzom publicznym. Prywatny inwestor jest finansowany za pomocą subwencji z kasy samorządowej. Przez cały czas prawnym właścicielem inwestycji jest samorząd. B. DBFO (ang. Design-Bulid-Finance-Operate) w modelu tym zakłada się, że przez czas trwania kontraktu inwestycja jest w zasadzie własnością inwestora prywatnego, który jest zobowiązany do znalezienia środków finansowych potrzebnych do jej zrealizowania. Koszt bieżącej eksploatacji (oraz np. spłata długów) jest pokrywany z samorządowej subwencji. Po określonym czasie tak jak w BOT prawo własności przechodzi na władze. Główną zaletą modelu jest zdjęcie z samorządu ciężaru finansowania budowy inwestycji, a wadą według KE są skomplikowane procedury (przetarg, przekazywanie własności itp.) C. BOO (ang. Build Own Operate) ten model różni się od DBFO istotnym szczegółem inwestor prywatny ściąga opłaty z użytkowników inwestycji (np. składowiska); w ten sposób zbiera pieniądze na jej utrzymanie i ewentualną spłatą długów. W tym przypadku inwestor prywatny jest właścicielem inwestycji (na czas trwania kontraktu). Koncesja zdejmuje z samorządu wszystkie obciążenia finansowe.

119 S t r o n a Monitoring realizacji Programu Proponowane cele ekologiczne oraz kierunki działań polityki ekologicznej gminy zawarte w Programie Ochrony Środowiska wymagają systematycznego wdrażania w życie i weryfikacji w zależności od potrzeb. Bardzo istotnym elementem wdrażania Programu jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji poszczególnych zadań. Podstawą oceny realizacji Programu powinien być monitoring stanu środowiska. Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie realizacji programu (stanu zaawansowania poszczególnych projektów) i jego zgodności z postawionymi celami. Istotą monitorowania jest wyciąganie wniosków z tego co zostało i co nie zostało zrobione, a także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wskaźników, które będą odzwierciedlały rzeczywistość. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, który z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane są przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, natomiast sieci lokalne przez Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. Skoordynowanie działań pozwala na szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników badań. Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych wskaźników jakości środowiska dla potrzeb realizacji polityki ekologicznej państwa. W ramach sieci krajowych realizowane są również badania wynikające z zobowiązań międzynarodowych. Dane są gromadzone i przetwarzane na poziomie centralnym. Krajowe bazy danych zlokalizowano w instytutach naukowo-badawczych, sprawujących nadzór merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami. Sieci regionalne podzielone na międzywojewódzkie i wojewódzkie mają za zadanie udokumentowanie zmian zachodzących w środowisku, w regionie czy województwie. Programy badań są specyficzne dla regionu tzn. ściśle powiązane z geograficzną, gospodarczą i ekologiczną charakterystyką danego obszaru. W praktyce inicjatywę odnośnie organizacji systemów regionalnych podejmują wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczeń. Tworzone są przez organy administracji państwowej, gminy oraz podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko. Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych danych pomiarowych. Natomiast decyzje obligujące podmioty gospodarcze do realizacji badań środowiska, na które mają znaczący wpływ, wydawane są przez władze samorządowe.

120 120 S t r o n a Na terenie gminy Drawsko monitoring jakości środowiska realizowany jest w ramach monitoringu regionalnego województwa wielkopolskiego. W okresie wdrażania Programu dane uzyskiwane z monitoringu jakości środowiska będą pomocne przy aktualizacji Programu ochrony środowiska Kontrola i monitoring Programu W ramach kontroli i monitoringu realizacji celów ekologicznych i zadań wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Drawsko należy określić stopień wykonania przyjętych celów i poszczególnych zadań, ocenić rozbieżność pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich wykonaniem oraz przeprowadzić analizę przyczyn ewentualnych, zaobserwowanych rozbieżności. Koordynator wdrażania Programu ma na celu ocenić w okresach dwuletnich stopień wdrażania Programu. W latach będzie prowadzony monitoring realizacji zdefiniowanych zadań, natomiast pod koniec roku 2014 zostanie przeprowadzona ocena rozbieżności oraz analiza przyczyn rozbieżności. Wyniki analizy pozwolą zdefiniować nowe cele i zadania na kolejny okres polityki ekologicznej Gminy obejmujący lata Ten cykl będzie się powtarzał, co dwa lata, co zapewni uaktualnienie strategii krótkoterminowej czteroletniej i polityki długoterminowej ośmioletniej. Drawsko Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 39 określono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Tabela 39. Harmonogram wdrażania Programu Zadanie Cele krótkoterminowe Cele długoterminowe Program Ochrony Środowiska Monitoring Mierniki realizacji Programu X X X X X X X X X Monitoring realizacji Programu Mierniki realizacji Programu X X X X Ocena realizacji celów krótkoterminowych X X X X Raport z realizacji Programu X X X X Weryfikacja Programu źródło: Opracowanie własne X X

121 S t r o n a Ocena i weryfikacja Programu. Ocena realizacji celów i zadań ochrony środowiska powinna być realizowana: co 4 lata ocena skuteczności realizacji polityki ekologicznej państwa z wykorzystaniem określonych mierników, co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, ocena realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska przez organy inspekcji ochrony środowiska. Wskaźnikiem określającym stopień realizacji poszczególnych zadań będzie wysokość poniesionych nakładów finansowych oraz uzyskane efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować będą zaawansowanie realizacji Programu w skali rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt na bieżąco. Do niniejszego Programu Ochrony Środowiska tyczy się obowiązek oceny wdrażania Programu poprzez opracowanie raportu przez organ wykonawczy Gminy, który powinien być przedkładany Radzie Gminy w cyklu dwuletnim Wskaźniki realizacji programu Tabela 40. Wskaźniki monitoringu Programu Komponent Wskaźnik Wartość Źródło danych Powietrze atmosferyczne Promieniowanie elektromagnetyczne Poziom zanieczyszczenia powietrza pył PM10 C SO2 A NO2 A Pb A O3 C CO A C6H6 C B(a)P A B(a)P A Cd A Ni A WIOŚ, Poznań 2010 Obszar gminy zgazyfikowany 0 km 2 UG Drawsko 2011 % mieszkańców objętych siecią gazową 0 UG Drawsko 2011 Liczba stacji sieci komórkowej 7 UG Drawsko 2011 Klasa, jakości wód powierzchniowych Noteć stan/potencjał ekologiczny II WIOŚ, 2009 Wody powierzchniowe i podziemne Długość sieci wodociągowej 59,8 km UG Drawsko 2011 Długość sieci kanalizacyjnej (z przykanalikami) 42,3 UG Drawsko 2011 Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej 0,70 UG Drawsko 2011

122 122 S t r o n a Komponent Wskaźnik Wartość Źródło danych Wody powierzchniowe i podziemne Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Roczny pobór wody przez mieszkańców (gosp. domowe) Roczny pobór wód na cele produkcyjno-przemysłowe Podłączenia sieci kanalizacji sanitarnej do budynków mieszkalnych Ilość ścieków trafiająca na oczyszczalnię gminną Liczba skanalizowanych miejscowości 4987 os. ZKiW Drawsko, dam 3 ZKiW Drawsko, ,8 dam 3 ZKiW Drawsko, szt. UG ,3 dam 3 ZKiW Drawsko, ZKiW Drawsko, 2010 Gleby Przyroda Hałas Powierzchnia terenów przeznaczonych do rekultywacji % gleb wymagających wapnowania 60% Powierzchnia gminy objęta formami ochrony przyrody - UG Drawsko 2011 WIOŚ, Poznań 2004 ok. 80% UG Drawsko 2011 Powierzchnia lasów 10297,65 ha GUS 2009 Liczba pomników przyrody 6 szt. UG Drawsko 2011 Stwierdzenie przekroczenia poziomów dopuszczalnych poziomów hasłu Brak danych WIOŚ Poznań, 2010 Poważne awarie Liczba wystąpienia poważnych awarii 0 WIOŚ, 2009 Energia odnawialna Wielkość energii ze źródeł alternatywnych na terenie gminy źródło: Opracowanie własne Brak danych UG Drawsko 2011

123 S t r o n a Literatura J. Sobczaka 100xWielkopolska, 1993, Poznań. Pola elektromagnetyczne a środowisko, Aleksander Dackiewicz, Andrzej Krawczyk źródło: Poradnik powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami, Ministerstwo Środowiska Warszawa 2002 Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2009 Przybyła H.,1993 Gmina wobec obowiązku ochrony środowiska przed odpadami komunalnymi, Silesia, Katowice Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa Pożaryski W., Budowa geologiczna Polski, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa Boczar M., Manterys K., Geologia Polski, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa Rutkowski J., Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, WPW, Wrocław 1989 Makarewicz R., Hałas w środowisku I, OWN Poznań Źródła i zasady finansowania ochrony środowiska w Polsce, red. Agnieszka Świderska, Wydawnictwo ekonomia i środowisko, Białystok 2005 Programowanie ochrony środowiska w gminie. Arnold Bernaciak, Marcin Spychała. Poznań, Sorus, T. Trampler, A. Kliczkowska, E. Dmyterko, A. Sierpińska Program działań dla obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych w zlewni rzeki Orli i Rowu Polskiego Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski na podstawach ekologiczno fizjograficznych, 1990 Plan rozwoju lokalnego powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego , Czarnków 2005 Raport o stanie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego, Czarnków Strona Urzędu Gminy Drawsko Strona Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego

124 ZAŁĄCZNIK 1