ZAKŁAD ENERGETYCZNY WARSZAWA-TEREN S.A.

Transkrypt

1 ZAKŁAD ENERGETYCZNY WARSZAWA-TEREN S.A Warszawa, ul. Marsa 95 Wydział ds. Komunikacji Zewnętrznej Tel Faks Warszawa, 12 maja 2003r. Materiał prasowy KILKA UWAG NA TEMAT ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA ENERGETYCZNEGO Poniższe opracowanie powstało na przykładzie działalności Zakładu Energetycznego Warszawa Teren S.A., dlatego autorzy używając określenia przedsiębiorstwo energetyczne mają na uwadze przede wszystkim działalność przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, aczkolwiek niektóre uwagi odnoszą się, zdaniem autorów, do innych przedsiębiorstw sektora energetycznego. Odpowiedzialność przedsiębiorstwa energetycznego może być zarówno odpowiedzialnością deliktową, tzn. odpowiedzialnością za szkody wyrządzone na zasadzie winy 1, jak również odpowiedzialnością kontraktową, tzn. za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązań wynikających m.in. z zawartych umów 2, czy wreszcie odpowiedzialnością z tytułu ryzyka, tj. za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa. 3 Zasady odpowiedzialności deliktowej kształtują się podobnie dla wszystkich przedsiębiorstw, bowiem przesłanką tej odpowiedzialności jest wina. W praktycznej działalności przedsiębiorstwa energetycznego często zdarzają się sytuacje, kiedy powstałe szkody nie są przez przedsiębiorstwo zawinione, a mimo to poszkodowani zwracają się o odszkodowanie do tegoż przedsiębiorstwa. Na przykład, często zdarza się, że na skutek kradzieży przewodów elektroenergetycznych odbiorca ponosi szkodę, i to szkodę dość znaczną w przypadku odbiorców prowadzących działalność gospodarczą, kiedy to przerwa w dostawie energii powoduje wstrzymanie produkcji, uszkodzenie urządzeń, bądź zniszczenie materiałów. W takich wypadkach przedsiębiorstwo energetyczne odpowiedzialności nie ponosi z uwagi na brak winy, 1 art. 415 i 416¹ kc 2 art. 353 kc i art. 471 kc 3 art kc 1

2 którą to winę ponosi bezpośredni sprawca szkody i od niego należy dochodzić odszkodowania. Na przedsiębiorstwie energetycznym ciąży jednak obowiązek niezwłocznego powiadomienia organów ścigania o zaistniałym przestępstwie (jeśli szkoda powstała w wyniku przestępstwa), bowiem w przypadku nieuzasadnionej zwłoki przedsiębiorstwo odpowiada za szkody spowodowane tą zwłoką. Zaznaczyć również należy, że w takich wypadkach ciężar udowodnienia winy przedsiębiorstwa spoczywa na poszkodowanym. 4 Omawiając powyższą problematykę podkreślić należy, że przedsiębiorstwo energetyczne odpowiada również za szkody wyrządzone przez osobę, której powierzyło wykonanie określonych czynności. Odpowiedzialność tę wyklucza jednak brak winy w wyborze, bądź też powierzenie czynności osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które to podmioty w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem tego rodzaju czynności. 5 W praktycznej działalności przedsiębiorstwa elektroenergetycznego sytuacja taka ma miejsce w toku dokonywania przycinek drzew i krzewów pod linią energetyczną, kiedy to zostanie wyrządzona szkoda przez działający w imieniu przedsiębiorstwa podmiot, profesjonalnie trudniący się dokonywaniem przycinek. Ponosi on wówczas pełną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej stwierdzić należy, że jak zaznaczono wyżej, podstawą tej odpowiedzialności jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań wynikających z zawartych umów. Uwzględniając specyfikę przedsiębiorstwa elektroenergetycznego należałoby się skoncentrować na takich umowach, które w tej specyficznej działalności występują. Chodzi tu o umowy o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej (tzw. umowy przyłączeniowe) oraz umowy sprzedaży energii i/lub świadczenia usług przesyłowych (zwane w dalszym ciągu umowami sprzedaży). Przepisy prawa energetycznego szczegółowo określają przedmiotowo istotne warunki wymienionych umów 6, a w szczególności zakresy odpowiedzialności przedsiębiorstwa i odbiorcy energii. 7 Podkreślić przy tym należy, że w sprawach spornych, dotyczących warunków świadczenia usług, będących przedmiotem regulacji umownych, nie jest właściwy, jak należałoby się spodziewać, sąd powszechny, bowiem sprawy te zostały przekazane ustawą do kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. 8 Od decyzji Prezesa URE służy stronom odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dawniej Sąd Antymonopolowy), 4 art. 6 kc 5 art 429 kc 6 9 i 13 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. Nr 85 poz. 957) zwanego dalej rozporządzeniem przyłączeniowym i 16 rozporządzenia przyłączeniowego 8 art. 2 3 kpc oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54 poz.348 z późń. zm.) 2

3 a następnie kasacja do Sądu Najwyższego. Zaznaczyć przy tym należy, że Trybunał Konstytucyjny zakwestionował obostrzenia w zakresie możliwości kasacyjnych zakładów energetycznych, wprowadzone w k.p.c. od dnia 1 lipca 2000 roku, uznając je za niekonstytucyjne. 9 Obowiązujące przepisy prawa energetycznego nakładają na przedsiębiorstwa energetyczne szereg obowiązków, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi odpowiedzialność tych przedsiębiorstw. Obowiązki te dotyczą zarówno inwestycji elektroenergetycznych, jak też przesyłu oraz obrotu energią. Niektóre z tych obowiązków wymagają bliższego sprecyzowania. Przede wszystkim wspomnieć należy o obowiązku utrzymywania zdolności urządzeń, instalacji i sieci do realizacji dostaw energii w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych. 10 Obowiązek ten został sprecyzowany w przepisach wykonawczych do ustawy Prawo energetyczne m.in. w postaci określenia zarówno dopuszczalnych przerw w dostawach energii, jak i parametrów jakościowych, jakim powinna odpowiadać ta energia. 11 I tak, łączny czas trwania w ciągu roku wyłączeń awaryjnych dla odbiorców zaliczanych do IV i V grupy przyłączeniowej nie może przekraczać w latach 2003 i 2004 sześćdziesięciu godzin, natomiast czas trwania jednorazowej przerwy w dostawie energii w tym samym okresie trzydziestu sześciu godzin. Zaznaczyć również należy, że czas ten liczony jest od momentu zgłoszenia przez odbiorcę braku zasilania do momentu jego przywrócenia. 12 Przekroczenie wymienionych okresów wyłączeń rodzi odpowiedzialność przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, przy czym zaznaczyć należy, że postanowienia dotyczące zasad odpowiedzialności przedsiębiorstwa z tego tytułu stanowią jeden z istotnych warunków umów sprzedaży. Odpowiedzialność powyższa realizuje się poprzez zagwarantowanie w wymienionych umowach systemu bonifikat i upustów określonych w obowiązujących taryfach. Podobnie ma się rzecz z niedotrzymaniem przez przedsiębiorstwo elektroenergetyczne parametrów jakościowych, szczegółowo określonych w przepisach. 13 I tu również odbiorca może domagać się stosownej rekompensaty zagwarantowanej w umowie sprzedaży energii wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 stycznia 2003r. sygn. SK 37/01 nie publikowany, z następującą tezą: Artykuł 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego... w związku z art KPC w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2000 r. w zakresie, w jakim nie przewiduje szczególnej regulacji dotyczącej przyjęcia do rozpoznania kasacji do SN złożonych przed dniem 1 lipca 2000 r. od wyroków Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Antymonopolowego jest niezgodny z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa, wyrażoną w art. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust 1 Konstytucji 10 art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54 poz.348 z późń. zm.) i 33 rozporządzenia przyłączeniowego ust. 2 rozporządzenia przyłączeniowego rozporządzenia przyłączeniowego, PN-EN oraz PN-IEC 60038:1999 3

4 Jednakże odpowiedzialność przedsiębiorstwa jest wyłączona bądź ograniczona w przypadku, jeśli odbiorca przekracza moc umowną, względnie wprowadza do systemu energetycznego urządzenia powodujące zakłócenia w pracy sieci. 15 Nieco inaczej kształtuje się odpowiedzialność tegoż przedsiębiorstwa w przypadku przekroczenia terminów przerw w dostawie energii w stosunku do odbiorców w grupach przyłączeniowych I, II, III i VI. W stosunku do tych grup odbiorców dopuszczalne czasy przerw w dostawach określa umowa zawarta z przedsiębiorstwem elektroenergetycznym. 16 Długość dopuszczalnego okresu przerw zależna tu jest od określonej w warunkach technicznych pewności zasilania. Natomiast jeśli chodzi o odpowiedzialność przedsiębiorstwa za parametry dostarczanej energii, - przepisy prawa energetycznego nie różnicują wymienionej odpowiedzialności w zależności od rodzaju grup przyłączeniowych. Odnośnie rozbudowy infrastruktury elektroenergetycznej odpowiedzialność przedsiębiorstwa dotyczy wykonania obowiązków określonych w umowie przyłączeniowej, przy czym proces ten rozpoczyna się już z chwilą wystąpienia potencjalnego odbiorcy z wnioskiem o wydanie warunków przyłączenia planowanego obiektu do sieci. Warunki te wydane w sposób i na zasadach określonych w przepisach prawa energetycznego stanowią załącznik do umowy przyłączeniowej. 17 Przedsiębiorstwo nie może w zasadzie odmówić zawarcia takiej umowy, chyba że brak jest technicznych i ekonomicznych warunków przyłączenia lub odbiorca nie posiada tytułu prawnego do obiektu, który ma być przyłączony do sieci. 18 W praktyce przedsiębiorstwo nie odmawia zawarcia umowy, a jedynie ustanawia terminy przyłączenia w zależności od określonych w planie rozwoju możliwości finansowania i realizacji inwestycji elektroenergetycznych. Czasem są to terminy odległe, co powoduje spory z odbiorcami, rozstrzygane dotychczas na korzyść zakładu energetycznego przez Prezesa URE w trybie określonym na wstępie niniejszego opracowania. Inwestorem w umowach przyłączeniowych jest w zasadzie przedsiębiorstwo energetyczne, które odpowiada za sporządzenie dokumentacji formalno prawnej, terminową realizację oraz zgodność inwestycji z projektem technicznym. Natomiast Wnioskodawca odpowiada za realizację instalacji wewnętrznej, zgodnie z określonymi w umowie granicami pomiędzy siecią przedsiębiorstwa i instalacją odbiorcy. Czynności przypisane przedsiębiorstwu zlecane są uprawnionemu wykonawcy robót elektroinstalacyjnych. Udział odbiorcy w procesie rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz. U. Nr 1 poz. 7), zwanego dalej rozporządzeniem taryfowym ust 1 pkt. 4 oraz 16 pkt 1 rozporządzenia przyłączeniowego ust 4 rozporządzenia przyłączeniowego 17 7 ust. 4 rozporządzenia przyłączeniowego 18 art 7 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo energetyczne 4

5 inwestycyjnym dokonuje się poprzez uiszczenie opłaty za przyłączenie do sieci, wyliczonej w sposób określony w przepisach. 19 Spory powstające w toku realizacji umów przyłączeniowych dotyczą przede wszystkim terminów zakończenia prac oraz zapłaty kar umownych w przypadku odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie odbiorcy. Ponieważ termin zakończenia robót nie jest całkowicie uzależniony od przedsiębiorstwa, - w zasadzie określa się początek jego biegu od momentu uprawomocnienia się decyzji zezwalającej na budowę, - do tego czasu bowiem przedsiębiorstwo ma niewielki wpływ na moment rozpoczęcia budowy. Budzi to sprzeciw odbiorców, którzy żądają określenia terminu przyłączenia w formie konkretnej daty, co z kolei jest niekorzystne dla przedsiębiorstwa, które ma niewielki wpływ na długość okresu załatwiania niezbędnych zezwoleń administracyjnych, a w szczególności pozwolenia na budowę. Podkreślić należy, że URE dokonał symulacji, z której wynika, iż okres załatwiania dokumentacji formalno prawnej, związanej z inwestycją elektroenergetyczną, winien wynosić od 16 tygodni dla inwestycji o nieskomplikowanym stanie faktycznym i prawnym do 46 tygodni dla inwestycji o stanie bardziej złożonym, gdzie planowana sieć elektroenergetyczna przebiegać będzie przez nieruchomości wielu właścicieli. Powyższa symulacja dotyczy linii elektroenergetycznych niskiego i średniego napięcia. W przypadku budowy (bądź rozbudowy) linii wysokiego napięcia terminy te są znacznie dłuższe, z uwagi na konieczność przeprowadzenia dodatkowych czynności określonych w odrębnych przepisach, w tym szeregu ekspertyz z uwzględnieniem analizy oddziaływania na środowisko naturalne. Natomiast odnośnie odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie odbiorcy, - sprzeciw budzi zazwyczaj zawarty w umowach zapis o zaliczeniu wpłaconej części opłaty przyłączeniowej na poczet kary umownej w przypadku odstąpienia przez odbiorcę od umowy przyłączeniowej. Bywają również spory, których przedmiotem jest stawiane przez odbiorcę żądanie pokrycia przez przedsiębiorstwo ponadstandardowych kosztów inwestycji. Wyjaśnić bowiem należy, że przedsiębiorstwo zobowiązane jest do finansowania jedynie standardowych kosztów inwestycji elektroenergetycznej, wynikających z warunków technicznych. W przypadku kosztów ponadstandardowych, obciążają one odbiorcę zgodnie z Taryfą zatwierdzoną przez Prezesa URE. Istnieje również pewna ilość spraw spornych, dotyczących obowiązku zwrotu pierwszemu inwestorowi nadwyżki w opłacie przyłączeniowej w przypadku przyłączenia do sieci nowych odbiorców w okresie 5 lat od oddania inwestycji. Konieczność zwrotu wynikała z nieobowiązującego już dziś rozporządzenia przyłączeniowego z dnia 21 października art 7 ust. 5 ustawy Prawo energetyczne, 16 rozporządzenia taryfowego, Taryfa dla Energii Elektrycznej ZEW-T S.A. z dnia 15 czerwca 2002 r. nr DTA 821/2700 D/5/2002/AO 5

6 roku 20, a wcześniej jeszcze z Zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 24 sierpnia 1964 r. 21 Istniejący zatem w okresie wielu lat prawnie uzasadniony obowiązek zwrotu nadwyżki pierwszemu inwestorowi ugruntował w opinii społecznej pogląd o jego dalszym istnieniu, mimo, iż aktualnie obowiązujące rozporządzenie przyłączeniowe obowiązek ten zniosło. Nowela z dnia 26 maja 2000 roku do ustawy Prawo energetyczne wprowadziła bowiem nowe zasady rozliczeń kosztów inwestycji przyłączeniowych 22, zmniejszając wydatnie finansowy udział wnioskodawcy w kosztach, co, zdaniem autorów, było przyczyną zniesienia obowiązku zwrotu nadwyżki. W świadomości społecznej funkcjonuje jednak w dalszym ciągu przekonanie, że pierwszemu inwestorowi należy się zwrot nadwyżki, co oczywiście nie ma uzasadnienia prawnego, jednakże jest przyczyną sporów. Zważyć należy, że w świetle obowiązujących przepisów przedsiębiorstwo, zgodnie z zasadą lex retro non agit, nie ma obowiązku zwrotu nadwyżki, jeśli inwestycję elektroenergetyczną zrealizowano na podstawie umowy przyłączeniowej zawartej pod rządami aktualnie obowiązującego rozporządzenia przyłączeniowego, co więcej, zdaniem autorów, brak takiego obowiązku istnieje również wówczas, gdy inwestycja powstała wprawdzie pod rządami dawnego prawa, jednak przyłączenie nowych odbiorców nastąpiło pod rządami prawa nowego. Zaznaczyć również należy, że rozpoznawanie roszczeń z tego tytułu nie leży w gestii Prezesa URE, lecz winny być one rozpoznawane przez sądy powszechne 23. Omawiając kwestie odpowiedzialności przedsiębiorstwa energetycznego należy również wspomnieć o odpowiedzialności za szkody wyrządzone osobom trzecim a spowodowane ruchem przedsiębiorstwa, o czym stanowi przepis art. 435 kc. Dotyczy on odpowiedzialności przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp). Jest to odpowiedzialność obostrzona, oparta na zasadzie ryzyka, a motywem legislacyjnym tej odpowiedzialności jest zagrożenie, jakie niesie dla otoczenia rozwój techniki i związane z tym funkcjonowanie urządzeń technicznych przetwarzających energię. Przesłanką odpowiedzialności jest tu ruch przedsiębiorstwa oraz związek przyczynowy między wymienionym ruchem a powstałą szkodą. Ciężar udowodnienia faktów wskazujących na istnienie wymienionych przesłanek ciąży na poszkodowanym (osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne) ust. 4 rozporządzenia przyłączeniowego z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 135 poz. 881) ust. 2 Zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 24 sierpnia 1964 roku w sprawie zasad przyłączania do wspólnej sieci urządzeń do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdzielania i odbioru energii elektrycznej i cieplnej oraz paliw gazowych (Dz. U. Nr 62 poz. 286) 22 nowela z 26 maja 2000r. wprowadziła do ustawy Prawo energetyczne przepis art. 7 ust. 5 w brzmieniu Stawki opłat za przyłączenie do sieci, o których mowa w ust. 4, kalkuluje się na podstawie jednej czwartej średniorocznych nakładów inwestycyjnych na budowę odcinków sieci służących do przyłączenia podmiotów ubiegających się o przyłączenie, określonych w planie rozwoju, o którym mowa w art Przedmiotowa sprawa nie została ujęta w kategorii spraw leżących w gestii Prezesa URE określonych w art. 8 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, a zatem zgodnie z art. 2 3 kpc winna być rozpoznawana przez sądy powszechne. 24 Wyrok SN z dnia 3 czerwca 1977 roku, IVCR 185/77 - nie publikowany 6

7 Charakterystycznym jest, że przedsiębiorstwo odpowiada z tytułu ryzyka nie tylko wobec osób trzecich nie związanych z Zakładem. Odpowiada ono również wobec pracowników własnych, ale jedynie wówczas, gdy pracownik taki znajduje się w sytuacji osoby trzeciej. 25 Jednakże odpowiedzialność przedsiębiorstwa z tytułu ryzyka nie ma charakteru absolutnego. Istnieją bowiem okoliczności wyłączające tę odpowiedzialność (okoliczności egzoneracyjne). Należą do nich, zgodnie z powołanym przepisem: siła wyższa, okoliczność, że szkoda nastąpiła z wyłącznej winy poszkodowanego, a także okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za której czyny prowadzący przedsiębiorstwo odpowiedzialności nie ponosi. Ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na dążącym do wyłączenia swej odpowiedzialności (w tym wypadku na przedsiębiorstwie). Siła wyższa w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego 26 jest zdarzeniem zewnętrznym, niemożliwym do przewidzenia, bądź trudnoprzewidywalnym, oraz niemożliwym do zapobieżenia i to nie tyle samemu zjawisku, ile jego szkodliwym skutkom. Na marginesie zaznaczyć należy, że siła wyższa jest okolicznością mogącą wyłączyć również omawianą wcześniej odpowiedzialność kontraktową. Wina poszkodowanego wyłącza odpowiedzialność przedsiębiorstwa, jeśli jest ona wyłączna, w tym znaczeniu, że jest jedyną przyczyną powstania szkody. Podobnie, okolicznością wyłączającą odpowiedzialność, jest wina osoby trzeciej. W tym wypadku powstanie szkody winno być związane z konkretnym podmiotem. Nie zidentyfikowanie tego podmiotu jest równoznaczne z brakiem możliwości powołania się na wymienioną okoliczność i nie wyłącza odpowiedzialności przedsiębiorstwa z tytułu ryzyka 27. Postępowania wyjaśniające w zakresie ustalania odpowiedzialności przedsiębiorstw winny być, zdaniem autorów, prowadzone przez specjalne służby, które rozpatrywałyby wnioski o odszkodowania wpływające do przedsiębiorstw. Wymienione służby powinny współpracować z organami ścigania, bądź innymi organami (np. ubezpieczycielami) wypracowując dla kierownictwa Zakładu projekty rozstrzygnięć w przedmiocie przyznania, bądź odmowy przyznania odszkodowania. Funkcjonowanie takich komórek ma w praktycznej działalności przedsiębiorstwa znaczenie istotne, prowadzi bowiem do uniknięcia wielu sporów sądowych, które w istniejącej aktualnie sytuacji są długotrwałe, a których można uniknąć: bądź uznając, na podstawie przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego, zasadność roszczenia poszkodowanego przed wdaniem się w spór, bądź przedstawiając odpowiednią argumentację, uzasadnić, ze skutkiem pozytywnym, brak podstaw do uznania roszczenia, bądź wreszcie zawrzeć ugodę. 25 Wyrok SN z dnia 23 marca 1967 roku, IPR 60/67 nie publikowany 26 Wyrok SN z 9 kwietnia 1952 roku, CR 962/51, OSN 1954 poz. 2; wyrok SN z 7 lutego 1953 roku IC 60/53, OSN 1954 poz. 2; wyrok SN z 9 lipca 1962 roku ICR 34/62, OSNCP 1963, poz wyrok SN z 18 października 1982 roku I CR 160/82 OSPiKA 1985, nr 12, poz

8 Przedstawiając powyższe uwagi stwierdzić należy, że przedsiębiorstwo energetyczne winno prowadzić wszechstronne działania zmierzające do eliminacji, bądź istotnego ograniczania przyczyn powodujących powstanie szkody, niezależnie od faktu, jaki rodzaj odpowiedzialności przedsiębiorstwa rodzi u poszkodowanego roszczenie odszkodowawcze. Edward Jaworski ZEW-T S.A. Katarzyna Burda-Mazurek ZEW-T S.A. 8