Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony żubrów

Transkrypt

1 Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony żubrów Część maja 2014 r. Hotel Perła Bieszczadów w Czarnej Prowadzący: Wanda Olech - SGGW w Warszawie

2 Stada wolnościowych Hodowle zamknięte w Polsce Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie

3 Wolne stada w Polsce Wolne hodowle w Polsce mają fundamentalne znaczenie dla restytucji gatunku, powinny się one w miarę możności rozwijać, jednak muszą być otaczane odpowiednią opieką. Podstawowym zadaniem jest monitorowanie wolnych populacji Każde stado bytuje na terenie więcej niż jednej jednostki, stąd ważne jest wspólne wypracowanie (jednostki LP i Parki) długoletnich planów gospodarowania daną populacją i wspólna ich realizacja. Uszczegółowienia wymagają również zasady zimowego dokarmiania żubrów. Celowe wydaje się rozpatrzenie możliwości wykorzystania żubrów jako elementu wolnej przyrody w dobrze pojętej turystyce ekologicznej.

4 Żubry w Puszczy Białowieskiej

5

6 Problemy: Balanoposthitis i inne choroby Konflikty i szkody Brak programu gospodarowania populacją

7 fot. K. Sobolewski Żubry w Puszczy Knyszyńskiej

8 Puszcza Knyszyńska jest jednym z większych kompleksów tego obszaru, zajmuje powierzchnię km 2. Na jego obrzeżach znajduje się miasto Białystok. Puszcza Knyszyńska jest otoczona obszarami rolniczymi. Puszcza Knyszyńska Białystok

9 80% kompleksu leśnego stanowią drzewostany iglaste: sosnowo świerkowe,

10 Liczebność [szt.] Liczebność żubrów w Puszczy Knyszyńskiej Lata

11 Fot. P. Jucha Najczęściej spotkać je można na terenach rolniczych, często kilka- kilkanaście kilometrów od kompleksu leśnego.

12 Fot. P. Jucha

13 Żubry w Puszczy Boreckiej Kompleks leśny Puszczy Boreckiej liczący ponad 18 tysięcy ha stanowił potencjalne środowisko dla utworzenia wolnej hodowli. W 1962 roku w Puszczy Boreckiej utworzona została druga w Polsce wolna hodowla żubrów. Obecnie stado liczy ok. 100 zwierząt

14 Puszcza Borecka jest jednym z najcenniejszych obszarów leśnych pojezierza mazurskiego, charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem flory i stosunkowo dużym stopniem naturalności.

15 Najważniejsze elementy programu w Puszczy Boreckiej Prowadzenie monitoringu opartego na ciągłych obserwacjach bezpośrednich umożliwiającego określenie wielkości i struktury stada oraz rozmieszczenia i preferencji siedliskowych. Powiększenie wielkości populacji w Puszczy Boreckiej do 90 osobników i potem jest utrzymywanie na stałym poziomie Poprawa bazy pokarmowej w Puszczy (łąki, uprawy specjalne, poletka zgryzowe) i stosowanie dokarmiania zimowego również w celu zapobiegania szkodom w lesie i na polach Poprawa warunków sanitarnych (zagroda kwarantannowa) w celu spełniania funkcji ośrodka odbierającego osobniki z innych stad Wzbogacenie i poszerzenie bazy edukacyjnej (izba, tablice i zagroda pokazowa) Określenie składu Komisji opiekującej się stadem i wskazanie Koordynatora (nadleśnictwo Borki)

16 Etapy historii żubra w Karpatach ostatni żubr odłowiony ze stanu dzikiego do wiedeńskiego ZOO pierwsze żubry linii białowiesko-kaukaskiej przewiezione w Bieszczady 1965 pierwsza introdukcja na Ukrainie w Beskidzie Skoliwskim ostatnia grupa żubrów wypuszczona na wolność w nadleśnictwie Komańcza początek programu restytucji żubra w Karpatach pierwsza introdukcja w oparciu o analizę genetyczną żubrów przywożonych w Bieszczady

17 Rozmieszczenie żubrów w Karpatach pod koniec lat 80-tych XXw.

18 Dynamika liczebności populacji żubra na Ukrainie wg. Khoyetski Przyczynami były intensywne kłusownictwo oraz nieprawidłowości w gospodarowaniu populacją, przede wszystkim w zakresie zimowego dokarmiania

19 Od początku lat 90tych, liczebność populacji bieszczadzkiej wzrosła do niemal 300 osobników w roku Utworzone zostało pierwsze stado wolnościowe na Słowacji w Narodowym Parku Połoniny, które obecnie liczy 9 osobników. Na początku roku 2012, na bazie hodowli w Dragoš Voda, powstało pierwsze stado wolnościowe na terenie Rumunii w parku Vanatori-Neamt, liczące 5 żubrów. Dokonano też próby odtworzenia stada w Beskidzie Skoliwskim w oparciu o zwierzęta importowane z hodowli zachodnio-europejskich

20 W ciągu roku 2012 zmalała liczebność populacji bieszczadzkiej wskutek likwidacji zagrożonego gruźlicą stada w Nadleśnictwie Stuposiany. Do początku roku 2013, wyeliminowano tu 16 żubrów

21 Rozmieszczenie stad wolnościowych i zagród na terenie Karpat w roku 2012

22 Ważnym dla przyszłości karpackiej populacji żubra jest poszerzenie jej zasięgu o nowe stada wolnościowe na Słowacji i w Rumunii, a także stopniowa poprawa struktury genetycznej poprzez dostarczanie genetycznie wyselekcjonowanych zwierząt z hodowli zachodnio-europejskich

23 Obecnie w Polsce, populacja bieszczadzka jest po białowieskiej najliczniejszą, a ze względu na stosunkowo sprzyjające warunki dla migracji dużych ssaków w obrębie eko-regionu karpackiego, można tu oczekiwać spontanicznego rozprzestrzeniania się zwierząt i stopniowego poszerzania istniejących areałów stad.

24 Żubry w województwie zachodniopomorskim Wsiedlenie 16 żubrów w 2008 r. Wsiedlenie 8 żubrów w 1980 r. Stado żubrów obecny areał

25 PROBLEMY Izolacja stada od 1980 r, stąd inbred i utrata zmienności. Wypadki komunikacyjne i kłusownictwo Wędrówki głównie samców kończące się śmiercią zwierząt Bardzo niewielki przyrost stada do czasu wzbogacenia Szkody w rolnictwie

26 Hodowle w niewoli Fot. L. Dąbrowski Fot. Z. Kwapis

27 Cele prowadzenia hodowli zamkniętych żubrów - zabezpieczenie puli genetycznej (ułatwiona kontrola pochodzenia); - rezerwa osobników do zasilania stad wolnościowych; - edukacja, ekspozycja; - badania naukowe. Fot. L. Dąbrowski Fot. L. Dąbrowski

28 Koordynowany program hodowli (wybór, kojarzenia) Separacja dwóch linii genetycznych Badania DNA i dbanie o rzadkie allele Kooperacja pomiędzy stadami (wymiana informacji) Połączenie programu ex situ i projektów reintrodukcji Bank Genów Żubra początek bank nasienia Brak hodowli bizona w kraju Celem programu hodowli w niewoli jest utrzymanie zmienności genetycznej oraz zwiększenie liczebności linii nizinnej w kraju i za granicą

29 Program koordynowany Europejski program pod opieką Bison Specialist Group IUCN Od 2010 projekt EBCC (European Bison Conservation Center) finansowany przez Stowarzyszenie Miłośników Zubrów

30 Podział hodowli Typy hodowli Ośrodki hodowli żubrów Zagrody pokazowe Ogrody zoologiczne Pełnione funkcje: Hodowla Ekspozycja i edukacja Adaptacja i reintrodukcja Fot. L. Dąbrowski

31 Odbiór zagrody Fot. L. Dąbrowski

32 Nazwa hodowli Rok Liczba samce samice utworzenia osobników Bałtów Białowieża Białystok Bydgoszcz Człuchów Gdańsk-Oliwa Gołuchów Jabłonowo Karolew Kiermusy Łódź Międzyzdroje Muczne Niepołomice Poznań Pszczyna Pszczyna Park Smardzewice 1934/ Strzelinko Sycowice Toruń Ustroń Warszawa Wrocław Razem Liczba żubrów w polskich hodowlach zamkniętych na dzień 30 IV 2014 roku 227 osobników Zagrody w trakcie budowy i planowane -Supraśl -Niepołomice

33 Żubry w hodowlach w Europy Źródło:

34

35 Projekty POIiŚ Źródło finansowania: V oś priorytetowa Infrastruktura i Środowisko oraz NFOŚiGW Projekty: 1. Ochrona ex situ żubra Bison bonasus w Polsce (SGGW) 2. Ochrona in situ żubra w Polsce część południowa (RDLP krosno) 3. Ochrona in situ żubrów zachodniopomorskich (ZTP) 4. Ochrona in situ żubra w Polsce część północno-wschodnia (SGGW)

36 Ochrona ex-situ żubra Bison bonasus w Polsce SMŻ Nd. Niepołomice OKL Gołuchów Nd. Kobiór SGGW

37 Trzy części ochrony in situ Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze Nd.Suprasl, Waliły, Krynki, Żednia Nd. Borki Białowieża, Browsk, Hajnówka SGGW Białowieski Park Narodowy RDLP w Krośnie Nd. Baligród Nd. Komańcza Nd. Lutowiska Nd. Stuposiany

38 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie SGGW - Ochrona ex situ żubra Bison bonasus w Polsce wartość projektu PLN (partnerzy: Nadleśnictwo Kobiór, Nadleśnictwo Niepołomice, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, Stowarzyszenie Miłośników Żubrów) Realizowane działania: Kompleksowe finansowanie całości zadań związanych z hodowlą żubrów w trzech ośrodkach (Niepołomice, Kobiór, Gołuchów). Remonty oraz rozbudowa infrastruktury hodowlanej oraz doposażenie ośrodków w niezbędny sprzęt. Poprawa jakości naturalnej bazy pokarmowej - rekultywacja i utrzymanie łąk przebudowa drzewostanów.

39 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie SGGW - Ochrona ex situ żubra Bison bonasus w Polsce wartość projektu PLN (partnerzy: Nadleśnictwo Kobiór, Nadleśnictwo Niepołomice, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, Stowarzyszenie Miłośników Żubrów) Realizowane działania: Opieka weterynaryjna obejmująca: stały monitoring stad, zabiegi profilaktyczne, doraźne działania lecznicze. Monitoring genetyczny obejmujący również część żubrów z populacji wolnożyjących. Prowadzenie programu wymiany zwierząt. Utworzenie Banku Genów Żubra, w tym bank nasienie pobieranego post mortem Budowa zagrody pokazowej w Sycowicach.

40 Fot. L. Dąbrowski

41 Fot. L. Dąbrowski Fot. L. Dąbrowski

42 Fot. B. Młynarczyk

43 Fot. Z. Kwapis

48 Fot. Z. Kusza

49 Fot. Z. Kusza

50 Fot. Z. Kusza

51

52

53

54

57 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie RDLP w Krośnie - Ochrona in situ żubra w Polsce - część południowa wartość projektu PLN (partnerzy- Nadleśnictwa: Baligród, Komańcza, Lutowiska, Stuposiany) Realizowane działania: Dokarmianie zimowe w całym okresie trwania projektu zaplanowano wyłożenie łącznie 694 ton karmy (marchew, buraki kukurydza, sianokiszonka, granulat zawierający karmę włuknistą). Ponadto Nadleśnictwa każdego roku koszą i pozyskują siano z 44 ha łąk z czego 35 ha odkrzaczono w ramach projektu.

58 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie RDLP w Krośnie - Ochrona in situ żubra w Polsce - część południowa wartość projektu PLN (partnerzy- Nadleśnictwa: Baligród, Komańcza, Lutowiska, Stuposiany) Realizowane działania: Utworzono infrastrukturę hodowlaną - oczka wodne, wybudowano odłownie wraz z dojazdem, magazynopaśniki i paśniki oraz 20 lizawek. Wyremontowano zagrodę aklimatyzacyjną w Nadleśnictwie Komańcza. Przygotowano miejsce widokowe do obserwacji żubrów w Nadleśnictwie Lutowiska, Wybudowano zagrodę pokazową wraz z dwoma wiatami widokowymi zagroda łączy funkcje ekspozycyjne i hodowlane. Monitoring zdrowotny obejmujący badania koproskopowe, szczegółowe sekcjonowanie padłych i eliminowanych zwierząt z potrzebnymi analizami histopatologicznymi i mikrobiologicznymi, oględziny zwłok oraz przegląd wolnościowych stad.

59 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie RDLP w Krośnie - Ochrona in situ żubra w Polsce - część południowa wartość projektu PLN (partnerzy- Nadleśnictwa: Baligród, Komańcza, Lutowiska, Stuposiany) Realizowane działania: Monitoring genetyczny wykonywany w oparciu o zebrane próby tkanek miękkich oraz włosy. Monitoring przestrzenny obejmuje określenie liczebności i przyrostu populacji, areału bytowania poszczególnych stad w cyklu rocznym, migracji sezonowych i rocznych oraz doboru i preferencji siedliskowych żubrów. RDLP w Krośnie - Kontynuacja ochrony in situ żubra w Polsce część południowa - wartość projektu PLN

61 Źródło: www. Fot. K. Orłowski

62 Źródło: www.

63 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze - Ochrona żubrów in situ w województwie zachodniopomorskim wartość projektu PLN Realizowane działania: Dokarmianie zimowe stad wolnych żubrów w celu podniesienia kondycji zwierząt i sterowania ruchem stad, ograniczenia szkód w uprawach rolnych, poprawa naturalnej bazy żerowej żubrów oraz utrzymania areału zwierząt w granicach poligonu wojskowego. Budowa infrastruktury: odłownie, paśniki, tablice ostrzegawcze. Poprawa stanu naturalnej bazy pokarmowej melioracje łąk sródleśnych.

64 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze - Ochrona żubrów in situ w województwie zachodniopomorskim wartość projektu PLN Realizowane działania: Monitoring przestrzenny stad z użyciem telemetrii GPS, która dostarcza bezcennych informacji o zachowaniach żubrów, a także pozwala na bieżąco reagować na przykład przepłaszać zwierzęta z upraw rolnych, w których mogą wyrządzić szczególnie dotkliwe szkody. Monitoring parazytologiczny, patomorfologiczny i genetyczny populacji

65 Źródło: Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze Fot. M. Tracz

67 Źródło: Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze

70 Fot. M. Tracz Źródło: Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze Fot. M. Tracz

71 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie SGGW - Ochrona in situ żubra Bison bonasus w Polsce część północnowschodnia PLN (partnerzy- Nadleśnictwa: Borki, Supraśl, Krynki, Żednia, Waliły, Hajnówka, Białowieża, Browsk, Białowieski Park Narodowy) Realizowane działania: Poprawa komfortu bytowania żubrów na obszarze trzech puszcz : Knyszyńskiej, Boreckiej, Białowieskiej, w tym budowa wodopojów, odtwarzanie i koszenie łąk, zakładanie sadów owocowych, dokarmianie zimowe. Zapobieganie powstawaniu szkód poprzez budowa dodatkowych miejsc dokarmiania, kontraktację siana i płodów rolnych w miejscach przebywania żubrów

72 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie SGGW - Ochrona in situ żubra Bison bonasus w Polsce część północnowschodnia PLN (partnerzy- Nadleśnictwa: Borki, Supraśl, Krynki, Żednia, Waliły, Hajnówka, Białowieża, Browsk, Białowieski Park Narodowy) Realizowane działania: Monitoring przestrzenny, parazytologiczny, genetyczny, zdrowia w szczególności sekcje padłych i eliminowanych sztuk. Opieka weterynaryjna. Analiza możliwości wprowadzenia żubrów na teren Puszczy Augustowskiej. Przebudowy i remonty obiektów hodowlanych

73 Obsługa stada, zakup pasz i przygotowanie siana dla żubrów

74 Przebudowa i remont zagród hodowlanych

75

76 Fot. Maciej Łukaszewicz

77 Odławianie z Puszczy Białowieskiej i przygotowanie do przewozu żubrów w celu wymiany i wzbogacania innych stad.

78 Minimalizowanie skutków szkód powodowanych przez żubry

79 Fot. Marek Chilimoniuk Fot. Urszula Olejnicka Fot. Paweł Saczko

80 Fot. Aleksander Lickiewicz

81 Projekty dotyczące ochrony żubra, realizowane w Polsce i w Europie c.d. Czechy próby wprowadzenia żubrów na tereny popoligonowe celem zachowania gatunków związanych ze środowiskiem wczesnych stadiów sukcesji. Niemcy Po wieloletnich staraniach w kwietniu 2013 roku na terenach należących do Księcia Richarda z Sayn-Wittgenstein- Berleburg wypuszczono na wolność 8 żubrów.obecnie jest ich 10. Niemcy WWF wspólnie ze specjalistami z Bison Specialist Group IUCN oraz Uniwersytetu Humboldta w Berlinie analiza środowiskowa mająca na celu wskazanie obszarów nadających się do utworzenia wolnych populacji żubra w Niemczech. Hiszpania EBCC Spain wspólnie z dużymi organizacjami łowieckimi podejmowane są próby utworzenia stad półwolnych dla celów łowieckich. Dania W roku 2012 utworzono hodowlę zamkniętą żubrów na wyspie Borholm z zamiarem przekształcenia w stado wolnościowe w przyszłości.

82 Zaangażowanie Lasów Państwowych w ochronę żubra - czynny udział w większości projektów dotyczących ochrony żubra w Polsce. - wsparcie finansowe ochrony żubra - wkład osobowy w postaci wykwalifikowanej kadry. - promocja działań związanych z ochroną żubra