ZAŁĄCZNIK DO REGULAMINU CHORZOWSKIEGO RAJDU ŚLADAMI WOJSKA POLSKIEGO PO CHORZOWIE SZLAK WOJSKA POLSKIEGO NA TERENIE DZISIEJSZEGO CHORZOWA

Transkrypt

1 ZAŁĄCZNIK DO REGULAMINU CHORZOWSKIEGO RAJDU ŚLADAMI WOJSKA POLSKIEGO PO CHORZOWIE SZLAK WOJSKA POLSKIEGO NA TERENIE DZISIEJSZEGO CHORZOWA Autorzy: Marcin Bojdoł i Mirosław Madeja OBIEKTY OBOWIĄZKOWE 1. Schron dowodzenia na Górze Redena 2. Kwatera wojskowa na cmentarzu przy ul Drzymały. 3. Koszary 75 Pułku Piechoty wraz z pomnikiem Poległych Żołnierzy 75 Pułku Piechoty przy ul. 75 Pułku Piechoty 3 4. Schron bojowy nr 5 przy ul. Katowickiej 168. OBIEKTY DODATKOWE 1. Zespół Szkół Integracyjnych dawne koszary przy ul. Piotra 2. Domy przy ul. Śląskiej i Beskidzkiej (dawna kolonia oficerska) 3. Restauracja Casino Club (dawne kasyno oficerskie) przy ul. Śląskiej. 4. Szkoła Podstawowa nr 37 koszary w l przy ul. Ratuszowej. 5. Gimnazjum nr 1 koszary w l przy ul. Dąbrowskiego. 6. Kościół pod wezwaniem Św. Jadwigi traktowany jako garnizonowy w latach przy ul. Wolności 7. Budynek Powiatowej Komendy Uzupełnień w Królewskiej Hucie Chorzowie w latach oraz WKU w Chorzowie w latach przy ulicy Dąbrowskiego 3.

2 OPIS OBIEKTÓW OBOWIĄZKOWYCH 1) Schron dowodzenia na Górze Redena przy ulicy Parkowej Zbudowany w 1938 r. dla dowództwa Obszaru Warownego Śląsk. Posiada 26 pomieszczeń na dwóch kondygnacjach (połączonych, co jest rzadkością na terenie Polski, schodami, nie drabinką). Obiekt posiadając charakter sztabowy, nie bojowy nie posiadał praktycznie żadnego uzbrojenia poza jednym ręcznym karabinem maszynowym (rzeczywistą ochronę zapewniała kompania kolarzy stacjonująca na terenie parku na Górze Redena). Pomieszczenia wewnątrz dzieliły się na sztabowe i socjalne (dla kwaterujących tu oficerów). Obiekt posiadał maskowanie (fragment oryginalnego maskowania jest zachowany) obecnie jest ono odtworzone. W 1939 r. stąd wychodziły rozkazy dla oddziałów fortecznych stacjonujących w obiektach kilkudziesięciokilometrowej linii umocnień ówczesnej granicy polsko-niemieckiej zwanej Obszarem Warownym Śląsk. W okresie okupacji niemieckiej urządzono w nim schron przeciwlotniczy (wtedy prawdopodobnie dobudowano charakterystyczne wejście z korytarzem po czym obiekt zasypano by był mniej widoczny dla samolotów). Po wojnie stal opuszczony, aż do lat dziewięćdziesiątych, kiedy wejście zamurowano i zasypano całkowicie obiekt. Dzięki staraniom Stowarzyszenia Pro Fortalicium i finansowemu wsparciu władz Chorzowa w 2009 roku rozpoczęto prace mające na celu udostępnienie obiektu do zwiedzania obiekt odkopano, odtworzono malowanie, oczyszczono wnętrze i rozpoczęto odtwarzanie wyposażenia obiektu. W grudniu 2012 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Izby Muzealnej. Zdjęcia schronu: Marcin Bojdoł

3 2) Kwatera wojskowa na cmentarzu przy ul Drzymały. Jedna z dwóch znajdujących się na terenie naszego miasta kwater, w których spoczywają żołnierze 75pp polegli w 1939 r. Położona przy głównej alei cmentarza na wysokości budynku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Pierwotnie znajdowały się tu pojedyncze groby kilku żołnierzy, które w porozumieniu z ich rodzinami połączono w jedno, dokwaterowano szczątki kolejnych poległych (w sumie spoczywa tam obecnie 28 żołnierzy), a następnie postawiono tablicę i pomnik w postaci sylwetek dwóch żołnierzy (autorstwa Gerarda Grzywaczyka) uroczyste odsłonięcie nastąpiło 1.IX.1976 r. Początkowo tablica nie zawierała żadnych informacji na temat jednostki, w szeregach której służyli żołnierze co więcej treść napisu ( Polegli, aby mogła powstać i rozkwitać Polska Ludowa ) mogła sugerować, iż chodzi o żołnierzy poległych w 1945r. Dopiero po 2000 r. dodano tablicę w rzetelny sposób informującą kto spoczywa w mogile. Zdjęcia: Marcin Bojdoł

4 3) Koszary 75 Pułku Piechoty wraz z pomnikiem Poległych Żołnierzy 75 Pułku Piechoty przy ul. 75 Pułku Piechoty 3 Budowę nowoczesnego kompleksu koszarowego na Nomiarkach projektu inż. Czeczott- Daniłowicza, rozpoczęto w 1932 r., a zakończono w 1934 r. Uroczyste poświęcenie kompleksu nastąpiło 2 czerwca 1934 r., w dniu święta pułkowego. Odsłonięto wówczas również pomnik poległych żołnierzy pułku zwany potocznie Pomnikiem Bytomiaka (zniszczony przez Niemców w 1939 r.). Obiekt przeznaczony był dla dowództwa pułku oraz II batalionu wraz ze służbami, zwiadem konnym, pododdziałami ppanc (oddziały te zajmowały kwatery w dwóch chorzowskich szkołach do czasu oddania koszar do użytku). Od zimy 1939 r. obiekt pełnił funkcję koszar niemieckiej policji (Schutzpolizei). Od 1945 r. siedziba różnych jednostek LWP (początkowo piechoty, później wojsk radiotechnicznych), wreszcie od 1996 r. siedziba WKU w Chorzowie. Kompleks poddawanym był modernizacjom po wojnie (zachowano jednak jego przedwojenny ogólny kształt). Obecnie większość obiektów już nie istnieje przetrwał budynek sztabu (obecnie siedziba WKU) oraz 2 największe budynki przeznaczone na kwatery dla żołnierzy niestety mocno przebudowane (obiekty Uniwersytetu Śląskiego). W 2000 r. na terenie koszar odsłonięto odtworzony pomnik poległych żołnierzy 75pp. Zdjęcia: Mirosław Madeja

5 4) Schron bojowy nr 5 przy ul. Katowickiej 168. Zbudowany w 1936 r., położony w centralnej części Punktu Oporu Łagiewniki Obszaru Warownego Śląsk, chroniącego ówczesną granicę polsko niemiecką na terenie Górnego Śląska. Położenie obiektu (tuz przy bardzo ruchliwej już wówczas drodze przelotowej z Bytomia w kierunku Katowic, a dalej na Kraków i Lwów), grubość ścian zewnętrznych ( cm co plasuje obiekt w najwyższej ówczesnej klasie odporności obiektów betonowych, odpornej praktycznie na ostrzał artylerii ciężkiej do 200mm), konstrukcję (dwie kondygnacje łącznie 14 pomieszczeń), a także wyposażenie (oświetlenie elektryczne, kablowe połączenie telefoniczne ze schronem dowodzenia całego OW Śląsk na Górze Redena w Chorzowie, stosunkowo słabe uzbrojenie 1 ckm zamocowany w kopule - w stosunku do wielkości obiektu) pozwalają przypuszczać, iż był to schron dowodzenia Odcinka Chorzów (centralna część OW Śląsk ). Schron nie brał najprawdopodobniej udziału w walkach w 1939 r. Obsada (IV forteczny batalion 75 pułku piechoty) opuściła Odcinek Chorzów 2 września udając się zgodnie z rozkazem dowództwa w rejon Tychy- Mikołów, gdzie trwała walka z Niemcami atakującymi od strony Rybnika i Żor. Sam obiekt po zakończeniu II wojny światowej był krótko wykorzystywany przez LWP, a następnie opuszczony. Pełnił przez pewien czas funkcję miejsca spotkań dzieci i młodzieży z okolicy. Stopniowo uległ zaniedbaniu i zaśmieceniu. W latach 90. rozpoczęto prace rewitalizacyjne dzięki którym obiekt pełni obecnie funkcję Izby Muzealnej Stowarzyszenia Na Rzecz Zabytków Fortyfikacji Pro Fortalicium i pozostaje pod opieką Grupy Rekonstrukcji Historycznej Grupa Operacyjna Śląsk. Zdjęcia schronu: Marcin Bojdoł

6 OPIS OBIEKTÓW DODATKOWYCH 1) Zespół Szkół Integracyjnych dawne koszary przy ul. Piotra Najstarsze zachowane wzmianki dotyczące istnienia budynku obecnie ZSI nr 22 sięgają 1878 r. Jednakże za datę początkową przyjęto rok 1900 (A. Pobog Rutkowski, Królewska Huta). Pozwalają na to źródła historyczne z roku 1901 w postaci planu budynku i planu muru cmentarnego przy kościele św. Barbary. Budynek od swego zarania był przeznaczony na szkołę i był własnością gminy. W czasie pierwszej wojny światowej szkołę zamieniono na koszary. W 1922 r. obiekt przejęło wojsko polskie i do 1934 r. budynki Zespołu Szkół Integracyjnych oraz Gimnazjum nr 1 pełniły funkcję koszar dowództwa, II batalionu i pododdziałów technicznych 75 pułku piechoty i dopiero w latach 50 tych zlikwidowano "pamiątki" z tego okresu. Były to kotły kuchenne (w przedsionku obecnej kuchni) oraz łaźnia (w miejscu jadalni). W roku 1934 na mocy zarządzenia wojewody katowickiego budynek przedzielono na pół i powołano dwie szkoły o numerach 19 i 22. Szkoły reaktywowały swoją działalność już w marcu 1945 r. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, po wprowadzeniu ośmioklasowej (koedukacyjnej) szkoły podstawowej w budynku utworzono jedną szkołę o numerze 22. Zdjęcie: Marcin Bojdoł

7 2) Domy przy ul. Śląskiej i Beskidzkiej (dawna kolonia oficerska) Domy przy ul. Śląskiej i Beskidzkiej (dawna kolonia oficerska) pierwsze plany (decyzja budowy kolonii dla oficerów mieszkających dotąd na kwaterach w domach prywatnych) to rok 1935, jednak dopiero 11.marca 1938 podpisano umowę, w której Skarboferm (właściciel terenu w rejonie budowanych koszar) przekazuje Ministerstwu Spraw Wojskowych teren pod budowę wspomnianej kolonii. Pierwotnie planowano postawić bloki przy ul Sienkiewicza i Wandy, ostatecznie wybrano lokalizację w rejonie dzisiejszych ulic Śląskiej i Beskidzkiej. Budowę prowadzono w latach w ramach Funduszu Kwaterunku Wojskowego, aczkolwiek w kosztach budowy partycypowało również miasto Chorzów. Zdjęcia: Marcin Bojdoł.

8 3) Restauracja Casino Club (dawne kasyno oficerskie) przy ul. Śląskiej. Kasyno oficerskie ul Śląska 1. Budynek wzniesiono wraz z kolonią oficerską przy obecnych ulicach Śląskiej i Beskidzkiej w latach Po 1945 r. budynek nadal pełnił funkcję kasyna. Od 1991r. funkcjonuje jako Restauracja Casino Club będąca własnością prywatną. Zdjęcia: Marcin Bojdoł

9 4) Szkoła Podstawowa nr 37 koszary w l przy ul. Ratuszowej 20. W budynku szkoły stacjonował w latach III batalion 75 pułku piechoty. Początkowo urządzono również na terenie szkoły strzelnicę, którą w latach późniejszych przeniesiono na teren obecnego Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku. Mimo odrębności administracyjnej Wielkich Hajduk do r., kiedy przyłączono je do Chorzowa, wspólnie z Królewską Hutą/Chorzowem tworzyły one Garnizon Chorzów. Zdjęcia: Marcin Bojdoł

10 5) Gimnazjum nr 1 koszary w latach przy ul. Dąbrowskiego. Na początku XX w. przy ulicy Dąbrowskiego 39 wybudowany został budynek, do którego w 1904 r. została przeniesiona Szkoła V. Była to szkoła katolicka, do której uczęszczali chłopcy i dziewczęta. Posiadała halę gimnastyczną, pływalnię, salę rysunkową. Była szkołą przysposobienia przemysłowego. Po kilku latach działalności, do Królewskiej Huty weszły wojska francuskie, które ulokowano w budynku szkoły. W 1922 r. obiekt przejęło wojsko polskie i do 1934 r. budynki Gimnazjum nr 1 oraz Zespołu Szkół Integracyjnych pełniły funkcję koszar dowództwa, II batalionu i pododdziałów technicznych 75 pułku piechoty. W otoczeniu szkoły nie znajdowały wówczas się żadne budynki mieszkalne. Nie było wtedy również budynku ZUS. W roku 1934 wojsko ostatecznie wyprowadziło się z budynku szkoły, rozpoczęła się w niej nauka. Wybuch II Wojny Światowej i ponowne przyłączenie Chorzowa do Niemiec, spowodowało nawrót nauczania w języku niemieckim. 12 lutego 1945 r. odbyło się uroczyste otwarcie Publicznej Szkoły Powszechnej nr 5. Od 1999 r. w budynku rozpoczęło działalność Gimnazjum nr 1. Zdjęcie: Marcin Bojdoł.

11 6) Kościół pod wezwaniem Św. Jadwigi traktowany jako garnizonowy w latach przy ul. Wolności 51 Budowę kościoła w stylu neoromańskim rozpoczęto wiosną 1873 r. Poświęcenie nastąpiło 18.X.1974 r. Do 1893 r., kiedy utworzono samodzielną parafię, był kościołem filialnym parafii św. Barbary. Wzrastająca liczba mieszkańców miasta spowodowała konieczność powiększenia budynku dobudowano wówczas dwie wieże wraz z chórem i portalem. W okresie I wojny św. kościół pozbawiony został piszczałek organowych oraz dzwonów, które przetopiono na amunicję i armaty. Nowe dzwony zainstalowano w 1920 r., natomiast organy w 1925 r. Obecny wystrój wnętrza, instalacja centralnego ogrzewania, nagłośnienia, budowa balasek, ambony oraz polichromie, powstał po II wojnie światowej. W okresie międzywojennym, w każdą niedzielę odbywały się przemarsze wojska do kościoła, który pełnił funkcję kościoła garnizonowego. Szczególnie uroczyście obchodzono święto 75 pp. Każdego roku, 1 czerwca, w przeddzień święta odbywało się uroczyste nabożeństwo żałobne za spokój dusz poległych żołnierzy pułku. W nabożeństwie uczestniczyli przedstawiciele władz miasta, korpus oficerski pułku, dawni i ówcześni jego żołnierze oraz mieszkańcy miasta. W kościele odbywały się również uroczyste nabożeństwa z okazji przysięgi składanej przez żołnierzy młodego rocznika. W dniu r. złożono w kościele ziemię i prochy poległych żołnierzy 75 pp na Wileńszczyźnie. Z tej okazji odbyła się uroczysta Msza św., którą celebrował biskup polowy Wojska Polskiego, ks. Józef Gawlina. W dniu r. relikwie przeniesiono do koszar i wmurowano w cokół odsłanianego w tym dniu Pomnika Poległych Żołnierzy 75 Pułku Piechoty. Zdjęcie: Marcin Bojdoł

12 7) Budynek Powiatowej Komendy Uzupełnień w Królewskiej Hucie Chorzowie w latach oraz WKU w Chorzowie w latach przy ulicy Dąbrowskiego 3. Wojskowa Komenda Uzupełnień jest jedną z czterech najstarszych śląskich komend. W 1924 r. powołano na Śląsku cztery powiatowe komendy uzupełnień. Do tej grupy należała Powiatowa Komenda Uzupełnień (PKU) w Królewskiej Hucie dla powiatów: Królewska Huta, tarnogórskiego oraz świętochłowickiego. Od 1928 r. swoją siedzibę Powiatowa Komenda Uzupełnień w Królewskiej Hucie miała w budynku przy ul. Piastowskiej 3 (obecnie Dąbrowskiego), zakupionym w tymże roku przez miasto od Banku Polskiego. Po zmianach administracyjnych w 1934 r. również zmieniła nazwę na Powiatową Komendę Uzupełnień Chorzów. Wiosną 1939 r. PKU przeformowano w Komendę Rejonu Uzupełnień (KRU), której zasadniczym zadaniem było przeprowadzenie częściowej i skrytej mobilizacji oddziałów wojskowych, a do końca sierpnia 1939 r. mobilizacji powszechnej. W 1945 r., późnym latem, powstała Rejonowa Komenda Uzupełnień Chorzów pierwszej kategorii z terytorialnym zasięgiem działania dla obszaru Chorzowa. Dokładną datę powstania RKU w Chorzowie r. podaje Kronika WKR Chorzów. Zgodnie z jej zapisami na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego RKU Chorzów wydzielono z zasobów istniejącej RKU Katowice. Komendantem został mjr Stanisław Gargias. Obsadę RKU stanowili w znacznej części pracownicy przedwojennej PKU. Tymczasową siedzibę RKU Chorzów miała przy ul. Moniuszki 1. W 1946 r. siedziba RKU przeniesiona została na ulicę Nowotki 3. W tym budynku komenda stacjonowała do r., kiedy przeniesiono siedzibę WKU z ul. Dąbrowskiego 3 do budynków po rozformowanej Szkole Specjalistów Wojsk Radiotechnicznych przy ul. 75 Pułku Piechoty 3 w Chorzowie. Zdjęcie: Mirosław Madeja