Zawód infobroker. Polski rynek informacji. Zamów książkę w księgarni internetowej. Redakcja naukowa Sabina Cisek Aneta Januszko-Szakiel

Transkrypt

1

2 Zawód infobroker Polski rynek informacji Redakcja naukowa Sabina Cisek Aneta Januszko-Szakiel Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015

3 Recenzent dr hab. Marek Nahotko Wydawca Kamila Dołęgowska-Narloch Redaktor prowadzący Janina Burek Opracowanie redakcyjne Renata Włodek Korekta i łamanie Wydawnictwo JAK Projekt graficzny okładki Studio Kozak Zdjęcie wykorzystane na okładce istockphoto.com/mediaphotos Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy prawo i własność. Więcej na Polska Izba Książki Copyright by Wolters Kluwer SA, 2015 ISBN Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Od redaktorek... 9 Wprowadzenie do infobrokeringu. Wybrane aspekty Iga Bałos, Sabina Cisek, Aneta Januszko-Szakiel Wstęp Krótki przegląd polskiego piśmiennictwa o infobrokeringu Historia i stan obecny infobrokeringu w Polsce i na świecie (wybrane elementy). Stowarzyszenia. Etyka zawodu Kim jest infobroker, co robi i gdzie pracuje? Kompetencje brokera informacji. Kształcenie infobrokerów w Polsce Zakończenie Etyka w firmie infobrokerskiej Anna Pengal-Irlik Wstęp Czym są etyka i etyka biznesu? Powstanie i rozwój etyki biznesu Etyka biznesu w codziennej praktyce małej firmy Etyka biznesu w infobrokeringu Zakończenie Prawo w działalności infobrokerskiej Iga Bałos Wstęp I. PRAWNE UWARUNKOWANIA POZYSKIWANIA INFORMACJI Dostęp do informacji Ochrona informacji Przestępstwa przeciwko ochronie informacji II. UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG INFOBROKERSKICH Charakterystyka umowy o świadczenie usług infobrokerskich Zakres odpowiedzialności infobrokera Zawarcie umowy o świadczenie usług infobrokerskich Zwróć uwagę... 82

5 6 SPIS TREŚCI III. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA W DZIAŁALNOŚCI INFOBROKERA Zakończenie Jak zostać brokerem informacji? Wybrane aspekty praktyczne Barbara Baczyńska, Katarzyna Grabarz, Sebastian Machlowski Wstęp Zdobądź potrzebne kwalifikacje Przygotuj warsztat pracy Określ zakres oferowanych usług Zidentyfikuj swoich potencjalnych klientów Przeanalizuj rynek i stwórz biznesplan Zarejestruj działalność i do dzieła Pamiętaj, że konkurencja nie śpi Ucz się na cudzych błędach i nie zniechęcaj! Zakończenie Klient agencji infobrokerskiej informacje praktyczne Renata Augustyn, Olga Kalińska Wstęp Kto jest klientem? Czym są zainteresowani klienci? Jaką formę kontaktu preferują klienci? Jakimi cechami powinna się charakteryzować osoba obsługująca klientów Jak rozmawiać z klientem i rozpoznać jego potrzeby? Czy wizerunek infobrokera jest ważny przy obsłudze klienta? Jak zrobić dobre pierwsze wrażenie na kliencie? Jak zaaranżować biuro obsługi klienta? Zakończenie Mediacyjny wymiar dialogu infobrokera z klientem Agnieszka Korycińska-Huras Wstęp Konflikt w relacji infobroker klient Kazus A: klient X Kazus B: klient Y Kazus C: klient Z Zakończenie Infobrokerstwo systemowe kontekst niezbędności infobrokerskiej roboty Tadeusz Wojewódzki Wstęp Kompetencje informatyczne a informacyjne Aneksja ekonomiczna oraz informatyczna Infobroker

6 SPIS TREŚCI 7 4. Broker informacji kompetencje zawodowe Broker informacji a zadania infobrokerskie Ścieżki kreowania kariery zawodowej a infobrokerstwo Modułowy model infobrokera Uwarunkowania kultury infobrokerskiej Obszary kompetencji infobrokerskich a kultura organizacji Czysty praktyk Czysty infobrokering Składowe kultury infobrokerskiej Paradygmat finansizmu Metafizyka decyzyjności Konieczne nienazwane niezbędnik kompetencji Humanistyka jako skarbnica kultury infobrokerskiej Zakończenie Kwant wiedzy jako optymalny komunikat. Metodologiczna geneza infobrokerstwa systemowego Jarosław Boruszewski Wstęp Infobrokerstwo systemowe Twierdzenia optymalizacyjne charakterystyka metodologiczna Twierdzenia optymalizacyjne w infobrokerstwie systemowym Kwantyfikacja treści Zakończenie Audyt Wstępny Zarządzania Wiedzą. Studium przypadku Joanna Zwolińska Wstęp Zarządzanie wiedzą ujęcie teoretyczne Audyt wstępny zarządzania wiedzą w wybranym mikroprzedsiębiorstwie studium przypadku Zakończenie Jakość informacji Izabela Swoboda Wstęp Dane, informacja, wiedza Problem jakości Atrybuty jakości informacji Akredytacja informacji Ocena jakości informacji elektronicznej Zakończenie

7 8 SPIS TREŚCI Architektura informacji krótki przewodnik Stanisław Skórka Wstęp Odwieczny problem z definicją Architektura informacji była, jest i będzie AI jest tam, gdzie jest informacja Informacja oczami architekta informacji Drogi ewolucji Zakończenie Informacja tworzywem przekazów infobrokerskich. Wybrane zagadnienia Aneta Januszko-Szakiel Wstęp Informacja i informowanie wyjaśnienie pojęć Cechy i funkcje przekazów infobrokerskich Źródła informacji w działalności infobrokerskiej Zakończenie Raporty, analizy, bazy danych, prezentacje czyli jak opakować informację Marta Dzienkiewicz Wstęp Raport Analiza Baza danych Prezentacja multimedialna Zakończenie Podstawy poszukiwania informacji w Internecie. Wybrane aspekty Sabina Cisek, Aleksandra Fajfer, Karolina Imiołek-Stachura, Jadwiga Wierzbicka Wstęp Strategie poszukiwania informacji w sieci Wyszukiwarki uniwersalne i specjalistyczne Wyszukiwanie w głębokim Internecie Informacja bieżąca Zakończenie Praktyczny OSINT z wykorzystaniem technologii internetowych Marcin Meller Wstęp Strategia wyszukiwania Wyodrębnianie i analiza metadanych w dokumentach Narzędzia geolokalizacji: Pushpin i Creepy Identyfikacja adresu Zakończenie Indeks

8 Od redaktorek Przekazujemy czytelnikom monografię zatytułowaną Zawód infobroker. Polski rynek informacji. Autorzy rozważań, reprezentujący różne ośrodki akademickie i podmioty gospodarcze, odnoszą się do teoretycznych i praktycznych zagadnień brokeringu informacji w Polsce. Książkę otwiera opracowanie Igi Bałos, Sabiny Cisek i Anety Januszko-Szakiel Wprowadzenie do infobrokeringu. Wybrane aspekty. Autorki charakteryzują infobrokering jako profesję, usługę oraz obszar działalności informacyjnej. Przedstawiają funkcje i specyfikę zawodu brokera informacji. Wskazują na wymagane kompetencje, umiejętności i tryb kształcenia infobrokerów. Dokonują przeglądu rodzimego piśmiennictwa o infobrokeringu. W następnym rozdziale Etyka w firmie infobrokerskiej Anna Pengal-Irlik odnosi się do zagadnień etyki w biznesie. Na ich tle autorka omawia etykę w infobrokeringu oraz analizuje treść kodeksów etycznych funkcjonujących w środowiskach profesjonalistów informacji. Kolejny prezentowany w tomie tekst jest poświęcony aspektom prawnym infobrokeringu. Iga Bałos w rozdziale Prawo w działalności infobrokerskiej zwraca uwagę na świadomość prawną brokera informacji (researchera). Autorka podpowiada, jakie przepisy należy uwzględniać i jak je interpretować między innymi na potrzeby poszukiwania i gromadzenia informacji oraz zawierania umowy z klientem. Dla osób zainteresowanych rozpoczęciem działalności infobrokerskiej przeznaczone jest opracowanie Barbary Baczyńskiej, Katarzyny Grabarz i Sebastiana Machlowskiego Jak zostać brokerem informacji? Wybrane aspekty praktyczne. Znajdują się w nim odniesienia do wątku kwalifikacji, umiejętności oraz narzędzi potrzebnych osobie decydującej się na wykonywanie zawodu infobrokera. Autorzy wymieniają podstawowe informacje dotyczące rejestrowania działalności gospodarczej. Przedstawiają wyzwania oraz błędy charakterystyczne dla początkującego brokera informacji. Dwa spośród prezentowanych w publikacji rozważań dotyczą współpracy infobrokera z klientem oraz ich wzajemnych relacji. W rozdziale zatytułowanym Klient agencji infobrokerskiej informacje praktyczne Renata Augustyn i Olga Kalińska podejmują próbę identyfikacji potrzeb klientów firm infobrokerskich i proponują

9 10 OD REDAKTOREK praktyczne wskazówki dotyczące spełnienia ich oczekiwań. W pracy przedstawione są wyniki autorskich badań dotyczących klientów agencji infobrokerskich. Z kolei opisu zagadnienia mediacji w dialogu infobrokera z klientem podjęła się Agnieszka Korycińska-Huras. W tekście Mediacyjny wymiar dialogu infobrokera z klientem autorka wskazuje na potencjalne źródła konfliktu pomiędzy interlokutorami oraz dzieli się wiedzą o skutecznych i wadliwych sposobach sterowania dialogiem z klientem w sytuacji konfliktu wyobrażeń. O infobrokerstwie systemowym, przekazywaniu treści, znaczeniu wiedzy i zarządzaniu nią w organizacji, także o procesie audytu w zarządzaniu wiedzą traktują wypowiedzi Tadeusza Wojewódzkiego, Jarosława Boruszewskiego oraz Joanny Zwolińskiej. Rozdział Tadeusza Wojewódzkiego Infobrokerstwo systemowe kontekst niezbędności infobrokerskiej roboty dotyczy relacji pomiędzy kompetencjami infobrokerskimi i poziomem kultury infobrokerskiej a merytoryczną decyzyjnością organizacji. Autor nawiązuje do barier mentalnych i paradygmatów myślenia organizacji, do potrzeby identyfikacji i lokalizacji zagrożeń procesów technologicznych wiedzy, do konieczności standaryzacji form zapisywanych treści, rekomendując przy tym kwanty wiedzy. Infobrokerstwu systemowemu i kwantyfikowaniu wiedzy uwagę poświęca również Jarosław Boruszewski. W rozdziale Kwant wiedzy jako optymalny komunikat. Metodologiczna geneza infobrokerstwa systemowego autor odnosi się do zagadnień kwantyfikowania wiedzy i optymalizacji procesów informacyjnych i komunikacyjnych. Przybliża również podstawowe postulaty infobrokerstwa systemowego. Na zagadnieniach audytu zarządzania wiedzą koncentruje uwagę Joanna Zwolińska w opracowaniu Audyt Wstępny Zarządzania Wiedzą. Studium przypadku. Na przykładzie mikroprzedsiębiorstwa zaprezentowana jest autorska metoda analizy organizacji w kontekście realizacji procesów zarządzania wiedzą. Treść monografii uzupełnia grupa tekstów poświęconych różnym aspektom informacji i jej znaczenia w działalności infobrokerskiej. Opracowanie Izabeli Swobody Jakość informacji dotyczy problematyki oceny jakości informacji elektronicznej metodą jakościowo-heurystyczną. Stanisław Skórka w rozdziale Architektura informacji krótki przewodnik definiuje podstawowe pojęcia dotyczące architektury informacji, formułuje zadania architektów informacji oraz wymienia zasady projektowania informacji. Aneta Januszko-Szakiel w tekście zatytułowanym Informacja tworzywem przekazów infobrokerskich. Wybrane zagadnienia wskazuje na różne typy źródeł informacji, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które najczęściej znajdują zastosowane w praktyce infobrokerskiej. Wymienia cechy informacji niezbędne do stworzenia i udostępnienia klientowi rzetelnego, dobrego jakościowo opracowania infobrokerskiego. Zwraca uwagę na wybrane funkcje opracowań infobrokerskich. O opracowaniach infobrokerskich traktuje też artykuł Marty Dzienkiewicz zatytułowany Raporty, analizy, bazy danych, prezentacje czyli jak opakować informację. Autorka podnosi kwestię sposobu prezentowania

10 OD REDAKTOREK 11 efektów zleceń infobrokerskich. Omawia podstawowe typy opracowań i ich charakterystyczne cechy. Książkę zamykają dwa teksty dotyczące metod i narzędzi pracy infobrokera. We współautorskim artykule Sabiny Cisek, Aleksandry Fajfer, Karoliny Imiołek- -Stachury i Jadwigi Wierzbickiej Podstawy poszukiwania informacji w Internecie. Wybrane aspekty opisane są przydatne z punktu widzenia infobrokera narzędzia, metody oraz strategie pozyskiwania informacji w Internecie. Autorki opisują zjawisko głębokiego Internetu i sposoby docierania do jego zasobów. Prezentują wybrane narzędzia umożliwiające bieżące monitorowanie informacji. Dopełnienie wiedzy o narzędziach przydatnych w warsztacie infobrokera stanowi prezentowany jako ostatni rozdział Marcina Mellera Praktyczny OSINT z wykorzystaniem technologii internetowych. Autor proponuje selektywny przegląd darmowych narzędzi oraz podstawowych metod wykorzystywanych do gromadzenia informacji z ogólnodostępnych źródeł internetowych. Oddając w ręce czytelników zgromadzony materiał, mamy świadomość, że nie uwzględnia on wielu zagadnień, a podjęte kwestie nie wyczerpują tematu. Powiodła się jednak pierwsza w Polsce próba monograficznego ujęcia problematyki infobrokeringu. Żywimy nadzieję, że książka okaże się pomocna zarówno dla teoretyków, jak i praktyków zajmujących się brokeringiem informacji. Sabina Cisek Aneta Januszko-Szakiel

11

12 Wprowadzenie do infobrokeringu. Wybrane aspekty Iga Bałos*, Sabina Cisek**, Aneta Januszko-Szakiel* Słowa kluczowe Infobroker zawód, infobrokering przegląd rodzimego piśmiennictwa, infobrokering w Polsce historia, kompetencje infobrokera, kształcenie infobrokerów, Krajowy standard kompetencji zawodowych Broker informacji (researcher) (262204) Streszczenie Artykuł poświęcony jest ogólnej charakterystyce infobrokeringu jako profesji, usługi i obszaru działalności informacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów polskich. W opracowaniu przedstawiono zawód brokera informacji, jego funkcje i specyfikę, w szczególności pośredniczenie, a także wymagane kompetencje, umiejętności i kształcenie infobrokerów oraz elementy historii i stanu obecnego branży infobrokerskiej w Polsce i na świecie. Omówiono również rodzimą literaturę przedmiotu z tego zakresu. WSTĘP Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wybranych aspektów infobrokeringu jako takiego, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w Polsce. Opracowanie podzielono na cztery części. Pierwsza z nich zawiera krótki przegląd dotychczasowego rodzimego piśmiennictwa na wskazany temat, druga omawia historię i stan obecny działalności infobrokerskiej, trzecia obejmuje rozważania precyzujące treść i zakres terminu infobroker, czwarta zaś poświęcona jest oczekiwanym kompetencjom i kształceniu brokerów informacji. Infobrokering, ogólnie i w pewnym uproszczeniu rzecz ujmując, to zawodowe, komercyjne pośrednictwo (mediacja) w świecie informacji. Infobroker stanowi * Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ** Uniwersytet Jagielloński

13 14 Wprowadzenie do infobrokeringu zatem podmiot, który na zlecenie i odpłatnie wyszukuje, ocenia, opracowuje, przetwarza i udostępnia informację. W swojej pracy opiera się przede wszystkim na już upublicznionych źródłach dokumentalnych, zarówno w wolnym, jak i restrykcyjnym dostępie. Osoba ta (lub przedsiębiorstwo) pośredniczy stąd broker pomiędzy istniejącym zasobem informacyjnym stąd info a klientem. Opisana usługa (a także branża i profesja), która może również obejmować inne działania związane z szeroko rozumianą informacją, to infobrokering (brokering informacji) bądź infobrokerstwo. W języku polskim infobroker nazywany jest także brokerem informacji albo profesjonalistą informacji, aczkolwiek ten ostatni termin ma de facto szerszy zakres. Można także napotkać polskie odpowiedniki takich określeń anglojęzycznych, jak: cybrarian, data dealer, freelance librarian, independent researcher, knowledge broker (Januszko-Szakiel 2009, s. 36; Szczepańska 2002). Amerykanie chętniej używają terminu IIP independent information professional (niezależny profesjonalista informacji) (What is 2014), Niemcy infobroker. Dalszy, bardziej szczegółowy opis zawodu brokera informacji znajduje się, jak już wspomniano, w trzeciej i czwartej części niniejszego opracowania. 1. KRÓTKI PRZEGLĄD POLSKIEGO PIŚMIENNICTWA O INFOBROKERINGU Na temat zawodu brokera informacji, branży informacyjnej i firm infobrokerskich, usług profesjonalistów informacji, wykorzystywanych źródeł, informacji biznesowej itp. istnieje stosunkowo obfite piśmiennictwo zagraniczne, zwłaszcza anglojęzyczne (np. Bates 2010; Christozov et al. 2008; Christozov, Toleva- Stoimenova 2014; Levine 1995; Lowe 1999; Wormell 1997). Należy także odnotować aktywność polskich autorów piszących o różnych aspektach działalności infobrokerskiej. W ostatnich latach, czyli w XXI w., powstało wiele ciekawych publikacji naukowych, profesjonalnych i popularnych dotyczących m.in. istoty infobrokeringu, branży infobrokerskiej w Polsce, narzędzi i metod wyszukiwania informacji, jakości informacji czy infobrokerstwa systemowego. Nie ma jednak rodzimej monografii ani podręcznika infobrokeringu. W 2013 r. na łamach Acta Universitatis Lodziensis Folia Librorum opublikowano opracowanie zatytułowane Brokerstwo informacyjne w Polsce przegląd publikacji (Walczak-Niewiadomska et al. 2013). Jego autorzy podjęli wysiłek identyfikacji rodzimego piśmiennictwa na temat infobrokeringu oraz scalenia go w postaci spisu bibliograficznego. Wyszczególnione zostały opracowania publikowane w periodykach i pracach zbiorowych (103 pozycje), blogi (9 pozycji) oraz prezentacje (16 pozycji). W poszczególnych kategoriach opisy dokumentów ujęto w układzie alfabetycznym. Ponieważ jednak zagadnienie infobrokeringu jest w Polsce coraz popularniejsze i staje się tematem kolejnych opracowań, zaproponowany spis bibliograficzny wymaga stałej aktualizacji. Z racji uwarunkowań procesów wydawniczych jego twórcy nie mieli możliwości odnotować

14 Krótki przegląd polskiego piśmiennictwa o infobrokeringu 15 faktu opublikowania Krajowego standardu kompetencji zawodowych Broker informacji (researcher) (262204) (Ministerstwo Pracy 2013) czy też rozważań autorstwa Patrycji Hrabiec-Hojdy Specyfika usług infobrokerskich a kompetencje informacyjne infobrokera (Hrabiec-Hojda 2013). Pieczołowity monitoring zagadnienia w źródłach drukowanych i środowisku Internetu z pewnością wzbogaciłby wykaz o kolejne tytuły. Niemniej na wyróżnienie zasługuje fakt podjęcia cennej inicjatywy opracowania bibliografii i dostarczenia istotnego przyczynku do prac podejmowanych w dziedzinie teorii i praktyki infobrokeringu. Kilka opracowań traktuje kompleksowo o brokeringu informacji. Autorzy definiują zawód brokera informacji, odnoszą się do historii infobrokeringu na świecie i w Polsce, wymieniają podstawowe kompetencje potrzebne w działalności infobrokerskiej, zwracają uwagę na kodeks etyczny zawodu brokera informacji, podkreślają rolę infobrokerów w dostarczaniu wiarygodnej, aktualnej informacji na potrzeby procesów decyzyjnych w organizacjach, charakteryzują rodzimą branżę infobrokerską (Grala, Kozakiewicz 2008; Kamińska 2008a; Nowak 2006; Nizioł 2010; Szczepańska 2002). Publikacje poświęcone definiowaniu zawodu infobrokera wyszły spod pióra Agnieszki Król (2004), Konrada R. Fiałkowskiego (2006), Sabiny Cisek (2007; 2009), Adama Niewęgłowskiego (2008). Z kolei istotę zawodu infobrokera systemowego oddają głównie wypowiedzi Tadeusza Wojewódzkiego (2014) oraz Marii H. Kamińskiej (2007; 2008a). Interesujący jest też numer specjalny studenckiego magazynu Ibinacja, stanowiący pokłosie ogólnopolskiej konferencji kół naukowych Od bibliotekarza do infobrokera. Teoria i praktyka zawodu (Koło Naukowe 2008). O infobrokeringu jako nowej roli czy też specjalizacji w zawodzie bibliotekarza i pracownika informacji piszą m.in. Barbara Szczepańska (2002), Urszula Jadczak (2008), Barbara Grala i Witold Kozakiewicz (2008), Małgorzata Kowalska (2009), Anna Urbaniak (2010). Z kolei Joanna Byrska (1996), Barbara Szczepańska (2002) i Urszula Wenta (2007) prezentują infobrokering jako profesję nową, stanowiącą odpowiedź na zapotrzebowanie współczesnego rynku, prestiżową, z atrakcyjną płacą. Kwestie etyczne w pracy brokera informacji stały się przedmiotem wypowiedzi Anny Gumowskiej, Małgorzaty Gwadery (2007), Marty Iwańczuk (2005) i Michała Kuśnierza (2012). Na temat jakości i wiarygodności informacji w działalności infobrokerskiej pisał Jarosław Boruszewski (2012). Zagadnienie kształcenia infobrokerów w Polsce pojawia się m.in. w artykułach Marii Kamińskiej (2008b), Karoliny Kustry (2013) oraz we współautorskim opracowaniu Grzegorza Czapnika, Zbigniewa Gruszki i Agaty Walczak-Niewiadomskiej (2010). Mowa w nich głównie o ofercie kształcenia infobrokerów w ośrodkach akademickich publicznych i niepublicznych, formach uzupełniania, pogłębiania wiedzy i umiejętności podczas komercyjnych stacjonarnych i zdalnych kursów oraz szkoleń, a także o możliwościach samokształcenia na podstawie otwartych zasobów stowarzyszeń i firm infobrokerskich, blogów, forów itd.

15