Określenie niepełnosprawności. 1. Pojęcie osoby niepełnosprawnej

Transkrypt

1 Określenie niepełnosprawności 1. Pojęcie osoby niepełnosprawnej Na podstawie wyników spisu z 20 maja 2002 roku stwierdzić należy, że w Polsce jest prawie 7 mln 457 tys. osób niepełnosprawnych z czego około 4 mln 450 tys. to osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które mają odpowiednie aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony. Pozostali, a jest ich ponad milion to osoby niepełnosprawne biologicznie tzn. nie mające stosownego orzeczenia, ale z całkowitą lub poważnie ograniczoną zdolnością wykonywania czynności podstawowych 1. Według E. Aronsona,,atrakcyjność fizyczna danej osoby oddziałuje nie tylko na naszą ocenę tej osoby i na wpływ, jaki na nas wywiera: może też zmienić nasz sposób postrzegania ludzi, z którymi ową osobę kojarzymy 2. W wykładni prawa polskiego definicja niepełnosprawności pojawia się w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych. W ustawie tej stwierdzono,,że osoby niepełnosprawne, to osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajami 3. Pojęcie niepełnosprawności wiąże się też często z takimi określeniami jak :,,osoby starsze i niepełnosprawne. Osoba starsza - to człowiek mający 65 lat lub więcej. Ostatnio obserwuje się zjawisko starzenia się społeczeństwa polegające na zwiększaniu się liczby ludzi 1 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Poznań 2002, s Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 01 sierpnia 1997 r. weszła w życie,, Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (M.P. Nr 50, poz.475). 6

2 starszych w danej populacji. Występuje ono w wszystkich krajach rozwiniętych. Niepełnosprawność wiążę się z pewnym ograniczeniem stałym lub okresowym. Kiedy mówimy o niepełnosprawności wiele osób kojarzy niepełnosprawność z wózkiem inwalidzkim. Niepełnosprawność to także ludzie o ograniczonej zdolności poruszania się: wózek inwalidzki, kule, laski, a także osoby w podeszłym wieku, ludzie niewidomi i źle widzący, osoby głuche i słabo-słyszące, osoby nieme. Niepełnosprawność kojarzona jest głównie z chorobą i czymś stałym i niezmiennym. Liczba osób starszych i niepełnosprawnych to około 30 procent społeczeństwa. Definicje niepełnosprawności funkcjonujące w świecie pojawiły się już w 1980 roku, kiedy to Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła i opublikowała Międzynarodową klasyfikację uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń. Wzbudzała ona wiele wątpliwości i kontrowersji, była krytykowana przez naukowców i praktyków zajmujących się rehabilitacją osób niepełnosprawnych. W roku 1996 M. F. Schunterman z Departamentu Badań nad zagadnieniami rehabilitacji przedstawił w międzynarodowym czasopiśmie poświęconym tym badaniom swoje uwagi dotyczące klasyfikacji oraz propozycje pewnych zmian w zdefiniowaniu przyjętych podstawowych pojęć dotyczących niepełnosprawności. Przedstawiona klasyfikacja w powstawaniu niepełnosprawności organizmu, wyodrębnia trzy wymiary ściśle ze sobą powiązane i wzajemnie uwarunkowane. Należą do nich : - uszkodzenie narządów organizmu, oznacza ono brak lub anormalność psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury lub funkcji organizmu na skutek określonej wady wrodzonej choroby lub urazu. - niepełnosprawność biologiczna lub funkcjonalna organizmu. Niepełnosprawność ta oznacza ograniczenie lub brak ( wynikający z 7

3 uszkodzenia) zdolności wykonywania czynności w sposób i w zakresie uważanym za normalny dla człowieka. - upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna. Ten rodzaj upośledzenia oznacza mniej korzystną sytuację danej osoby, wynikającą z uszkodzenia lub niepełnosprawności, która ogranicza lub uniemożliwia jej wypełnianie ról związanych z jej wiekiem, płcią oraz sytuacją społeczną i kulturową 4. Obecnie wyróżniamy trzy modele niepełnosprawności: medyczny społeczny zawodowy Model medyczny dotyczy problemów, na jakie napotykają osoby z niepełnosprawnością, która jest konsekwencją choroby czy uszkodzenia. Model społeczny występuje wówczas, gdy niepełnosprawność powstaje wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte i wyraża się przez indywidualne uprzedzenia, utrudniony dostęp do budownictwa użyteczności publicznej, niedostosowany system transportu, rozwiązania na rynku pracy wyłączające z niego osoby niepełnosprawne. Według międzynarodowej klasyfikacji, Światowej Organizacji Zdrowia:,,Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie 5. 4 K.Malinowska, Rehabilitacja Medyczna, Warszawa 1998, s E. Wapiennik, R. Piotrowicz, Niepełnosprawny pełnoprawny obywatel Europy, Warszawa 2002, s.22. 8

4 Bariery te zbyt często są zwiększane przez negującą postawę ze strony społeczeństwa. Dlatego też do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych jednocześnie respektując jej prawa i przywileje. Model zawodowy dotyczy braku dostępu osób niepełnosprawnych do niektórych zawodów. Rehabilitacja Pojęcie,,rehabilitacja zostało oficjalnie określone i wprowadzone po raz pierwszy w 1918 roku. Użył je Douglas C. McMurtie, dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku, kiedy opisywał rehabilitacje inwalidów wojennych. H. Rusk opisuje program rehabilitacji, który opiera się na filozofii zawartej w jego słowach,, rehabilitacja rozciąga się na okres zawarty między łóżkiem chorego a jego warsztatem pracy. Opieramy się raczej na pozostałych zdolnościach chorego, a nie jego nie zdolnościach i uczymy, jak żyć i pracować przy tym, co mu pozostało 6. Rehabilitacja stała się nieodzowną składową rozwoju socjalnego każdego nowoczesnego kraju. Rehabilitacja jest procesem medycznospołecznym, którego celem jest przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych funkcji w przebiegu choroby, a także wad rozwojowych i wrodzonych. Według K. Malinowska 7 rehabilitacja rozumiana jest jako ciągły, trwający proces społeczny, wynikający z działania różnych instytucji samorządowych, ogólnopaństwowych, charytatywnych, fundacji a jej celem jest stworzenia takich warunków by osoba niepełnosprawna mogła powrócić do pełni zdrowia, a w wypadku braku takiej możliwości wykształciła mechanizmy koncepcyjne, które zastąpiły by utracone 6 Dz. cyt. s Dz. cyt. s.12. 9

5 funkcje organizmu. Tak rozumiana rehabilitacja powinna umożliwić szybki powrót osoby niepełnosprawnej do rodziny i całego społeczeństwa. Osiągnięcie tego celu możliwe jest poprzez realizację zadań rehabilitacji medycznej, zawodowej i społecznej. Pod pojęciem rehabilitacji medycznej należy rozumieć proces leczenia, który umożliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. W leczeniu poważnych uszkodzeń morfologicznych lub utraty funkcji organizm, włączane są elementy kompensacyjne i adaptacyjne. Kompensacja to zdolność zastępowania na drodze odtwarzania utraconych funkcji poprzez częściowo uszkodzony narząd lub całkowite przejęcie tej funkcji przez inny zdrowy narząd. Adaptacja to umiejętność dostosowania się człowieka do warunków socjalnych. Odpowiednio sterowana lub wykorzystywana adaptacja umożliwia uzyskanie jak najbardziej optymalnego wyniku końcowego leczenia. Za najważniejsze w procesie adaptacyjnym uważa się uzyskanie samodzielności życiowej szeroko rozumianej, a więc zarówno w czynnościach dnia codziennego, jak i czynnościach zawodowych, społecznych i rodzinnych. Adaptacji czyli przystosowaniu podlega sfera duchowa (umysłowa) i organiczna człowieka. Rehabilitacja społeczna jest procesem, który zmierza do przywrócenia samodzielności społecznej osobie, która jest jej pozbawiona, znajdując się poza nawiasem normalnego życia społecznego. Rehabilitacja społeczna obejmuje też edukację osób zdrowych w zakresie koniecznym dla zrozumienia potrzeb osób niepełnosprawnych i akceptacji ich jako normalnych pełnosprawnych członków społeczeństwa. Rehabilitacja zawodowa zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Możliwości zarobkowania, twórczego działania są naturalną potrzebą człowieka. 10

6 Rolą rehabilitacji zawodowej jest realizowanie tego postulatu poprzez naukę zawodu dostosowaną do możliwości indywidualnych przy określonej jednostce chorobowej osoby niepełnosprawnej. Dostosowanie stanowiska pracy chronionej.,,praca dla osoby niepełnosprawnej wymaga zarówno konsekwentnych działań całego zespołu ludzi zajmujących się rehabilitacją społeczną i zawodową, jak i aktywności samej osoby niepełnosprawnej 8. W polskim modelu rehabilitacji bardzo ważne są takie aspekty jak: 9 powszechność rehabilitacja musi być powszechna, to znaczy dostępna bezpłatnie każdemu kto jej potrzebuje, kiedy zostanie przez lekarza leczącego zlecona. Wczesna diagnoza rozpoczęcie wczesne procesu rehabilitacji wpływa na kształt programu leczenia prowadzi do skrócenia czasu leczenia i szybkich jej efektów. Odnosi się głównie do tzw. ostrych przypadków. Kompleksowość rehabilitacja dotyczy wszechstronnego jak tylko to możliwe podejścia do pacjenta, musi być prowadzona przez zespół wielu specjalistów z uwzględnieniem konkretnej niepełnosprawności. Ciągłość rehabilitacja musi być ciągła. Bardzo ważne jest powiązanie jej w aspektach socjalnym, społecznym i zawodowym. Mówiąc o niepełnosprawności musimy patrzeć na nią jako nie tylko rezultat uszkodzenia ciała czy choroby, ale także jako wynik barier społecznych, ekonomicznych, fizycznych jakie w ich środowisku występują. W ostatnich latach zachodzą istotne zmiany w sposobie patrzenia na osoby niepełnosprawne. Społeczeństwo obywatelskie będzie ze swej 8 G. Cywińska Wasilewska, Rehabilitacja Medyczna, Wrocław 2003, s A. Kwolek, Rehabilitacja Medyczna, Wrocław 2003, s

7 istoty aktywne jeżeli wszyscy jego obywatele będą aktywni. Dlatego niezwykle ważnym jest aby osobom niepełnosprawnym tak tylko jak to jest możliwe zabezpieczyć takie prawa i obowiązki aby na miarę ich możliwości pomóc im być w tym społeczeństwie ludźmi aktywnymi. 2. Uregulowania prawne dotyczące osób niepełnosprawnych Polsce Prawa osób niepełnosprawnych ze względu na specyficzne potrzeby tych osób uwarunkowane ich schorzeniami, uwzględniać muszą wszystkie aspekty organizacji i funkcjonowania społeczeństwa, dotyczące takich dziedzin życia jak: ochrona zdrowia, edukacja, pomoc społeczna, budownictwo transport, komunikacja, łączność i kultura fizyczna. W Polsce co siódmy obywatel jest osobą niepełnosprawną. Prawa tych osób są chronione odpowiednimi jego uregulowaniami poprzez zapisy zawarte w: Konstytucji RP, ustawach zwykłych, rozporządzeniach oraz innych dokumentach. Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 01 sierpnia 1997 roku 10 weszła w życie Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Dokument ten oprócz wyszczególnienia praw osób niepełnosprawnych do niezależnego i samodzielnego, aktywnego i wolnego od przejawów dyskryminacji życia, zawiera katalog dziesięciu praw umożliwiających osobom niepełnosprawnym ich uczestnictwo w życiu społecznym. Katalog tych praw zawarty w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawach i rozporządzeniach, gwarantuje osobom niepełnosprawnym: A. Prawo do dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym. 10 M. P. z 1997 r. Nr 50, poz

8 W art. 32 Konstytucji RP z dnia 02 kwietnia 1997 roku 11 czytamy, że wszyscy jesteśmy równi wobec prawa i wszyscy mamy prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, B. Prawo do dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz sprzęt rehabilitacyjny. Prawo to gwarantuje wszystkim obywatelom art. 68 w ust. 1 Konstytucji RP w którym czytamy, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku art. 68 ust. 3. Osobie ubezpieczonej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia 12, przysługuje prawo do świadczeń zdrowotnych mających na celu zachowanie zdrowia, leczenie oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie (art.47 ust. 1). Prawo do leczenia i opieki medycznej gwarantują również przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego 13. Opieka medyczna dla tych osób wykonywana jest w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej a zwłaszcza psychiatrycznej w formie doraźnej, szpitalnej, środowiskowej oraz w domach pomocy społecznej. 11 Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483; sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 28, poz Dz. U. z 2003 r. Nr 45, poz Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm. 13

9 C. Prawo do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną. Umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym gwarantują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 14. Ustawodawca stwierdza, że podjęcie działań organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych przy aktywnym uczestnictwie osób niepełnosprawnych powinno zmierzać do osiągnięcia przez te osoby możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. Formą wspomagającą ten proces rehabilitacji zawodowej i społecznej spełniać mają warsztaty terapii zajęciowej oraz turnusy rehabilitacyjne. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 września 2002 r. 15, określa szczegółowe zasady tworzenia, działania i finansowania warsztatów terapii zajęciowej. Natomiast w rozporządzeniu Ministra Pracy Polityki Socjalnej z dnia 24 kwietnia 1998 r. 16, zasady uczestnictwa osób niepełnosprawnych w turnusach rehabilitacyjnych. Rehabilitację służącą adaptacji społecznej osób niepełnosprawnych reguluje wspomniana wcześniej ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r., o ochronie zdrowia psychicznego w art. 7 ust. 1,2 stanowi 17, że dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo bez względu na stopień upośledzenia organizuje się naukę i zajęcia rewalidacyjnowychowawcze, rehabilitację leczniczą, zawodową i społeczną a zajęcia te są zajęciami bezpłatnymi, 14 Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm. 15 Dz. U. z 2002 r. Nr 167, poz Dz. U. z 1998 r. Nr 55, poz Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm. 14

10 D. Prawo do nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej. W art. 70 ust.1 Konstytucji RP czytamy, że każdy ma prawo do nauki a władze publiczne obowiązek zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia (art. 70 ust.4). W ustawie o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. 18, czytamy o możliwości pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowana społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi. Ustawa określa też obowiązek jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zakładania i prowadzenia przedszkoli i szkół specjalnych, integracyjnych jak również bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci niepełnosprawnych uczęszczających do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum, specjalnego ośrodka szkolnowychowawczego. Edukację dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo regulują również przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r., o ochronie zdrowia psychicznego 19, poprzez organizację nauki i zajęć rewalidacyjnowychowawczych w przedszkolach, szkołach, placówkach, ośrodkach wychowawczych, domach pomocy społecznej czy też zakładach opieki społecznej. Osoby niepełnosprawne będące studentami studiów dziennych mają możliwość ubiegania się o stypendium specjalne dla osób niepełnoprawnych a także otrzymywania kredytów i pożyczek studenckich 20. W przypadku trwałej utraty zdolności do spłaty zaciągniętych zobowiązań z powodu trwałej niezdolności do pracy, 18 Tekst jednolity Dz. U. Nr 67, poz. 329 z późn. zm. 19 Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm. 20 Rozp. RM z dnia 22 stycznia 1991 r. Dz. U. Nr 9, poz. 32 z późn. zm. oraz Rozp MEN z dnia 30 września 1998 r Dz. U. Nr 126, poz. 835 z późn. zm. 15

11 kredyt zaciągnięty w trakcie studiów może zostać umorzony. Zdarzenie to musi być potwierdzone odpowiednim orzeczeniem wydanym na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej 21. E. Prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Wspomaganiem rozwoju i efektywności uczenia się dzieci i młodzieży, zajmują się poradnie psychologiczno- pedagogiczne. Poradnie te działają wg zasad określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r., w sprawie ramowego statutu publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej 22. Rozpoznawaniem potencjalnych możliwości ucznia oraz jego potrzeb zajmują się również publiczne przedszkola i szkoły, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r., w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach placówkach 23. F. Prawo do pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawności stan zdrowia tego wymaga prawa do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Państwo chroni pracę i sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy, prawo to zapisane zostało w art. 24 Konstytucji RP. Konstytucja RP każdemu obywatelowi zapewnia wolność wyboru i 21 Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm. 22 Dz. U. z 2002 r. Nr 233, poz Dz. U. z 2003 r. Nr 11, poz

12 wykonywania zawodu. Władze publiczne są zobowiązane do prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zwalczania bezrobocia oraz organizowania i wspierania poradnictwa i szkolenia zawodowego, czytamy w art. 65 Konstytucji RP. W kodeksie pracy 24, w art czytamy, że każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, a w art. 113 zapisano, że jakakolwiek dyskryminacja bezpośrednia czy pośrednia w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na niepełnosprawność, jest nie dopuszczalna. Osoby niepełnosprawne korzystają na zasadach ogólnych z przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r., o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu 25. W myśl tej ustawy organy państwa w zakresie zatrudnienia realizują zadania państwa. Specjalne rozwiązania dla osób niepełnosprawnych w zakresie ich zatrudnienia stanowią przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r., o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 26. Zgodnie z zapisem art.8 ust.1 celem rehabilitacji zawodowej jest ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskanie i utrzymanie odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego oraz umożliwienie korzystania z poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Pomocnym w uzyskaniu tego celu jest również rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad udzielania, oprocentowania, spłaty i umarzania pożyczek dla osób niepełnosprawnych 27. G. Prawo do zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględniania tych kosztów w systemie podatkowym. 24 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 z późn. zm. 26 Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm. 27 Dz. U. z 1998 r. Nr 67, poz. 439 z późn. zm. 17

13 Do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo zgodnie z art. 67 Konstytucji RP ma każdy obywatel. Prawo takie posiada również obywatel, który nie z własnej woli pozostaje bez pracy i nie posiada innych środków utrzymania. Osoba niepełnosprawna otrzymuje od władz publicznych pomoc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy, oraz w komunikacji społecznej, czytamy w art.69 Konstytucji RP. Prawo do zabezpieczenia społecznego określające zadania państwa w zakresie pomocy społecznej, rodzaju świadczeń, jej organizację i nadzór, regulują przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r., o pomocy społecznej 28. W art.2 ust.1 czytamy, że pomoc społeczna jest instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Wśród powodów uzasadniających taką pomoc wymienia się również niepełnosprawność. W myśl przepisów ustawy, pomoc społeczną organizują organy administracji państwowej i samorządowej współpracując z organizacjami społecznymi, pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Z pomocy społecznej korzystają osoby niepełnosprawne, które ze względu na swoja niepełnosprawność nie mogą zaleźć pracy. Z pomocy tej korzystają również osoby sprawujące opiekę nad osobami niepełnosprawnymi. W zakresie zabezpieczenia społecznego, nowe rozwiązania prawne wprowadziła ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych 29. Ustawodawca na mocy przepisów tej ustawy, wprowadził nowy system orzekania o niezdolności 28 Dz. U. z 2004 r. Nr 64 z dnia 15 kwietnia Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz z późn. zm. 18

14 do pracy. Oceny niezdolności do pracy całkowitej lub częściowej zajmuje się lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie. Orzeczenia lekarza orzecznika są zgodnie z przepisem art. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r., o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych 30, traktowane są na równi z orzeczeniami o stopniu niepełnosprawności. Osoby chore psychiczne lub z upośledzeniem umysłowym mające trudności w kształtowaniu swoich stosunków otoczeniem w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz innych sprawach bytowych, korzystają na mocy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r., o ochronie zdrowia psychicznego 31, z pomocy społecznej jednostek organizacyjnych i innych podmiotów. Ustawa nakłada na te podmioty organizowanie na obszarze swojego działania w porozumieniu z zakładami psychiatrycznej opieki zdrowotnej oparcia społecznego dla tych osób. W zakresie zabezpieczenia społecznego szczególne znaczenie ma również ustawa z dnia 1 grudnia 1994 r., o zasiłkach rodzinnych i wychowawczych 32. Przepisy ustawy stanowią o tym, komu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny. Konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów z tytułu niepełnosprawności uwzględnia także ustawa z dnia 26 lipca 1991 r., o podatku dochodowym od osób fizycznych 33. Zgodnie z przepisami tej ustawy świadczenia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych ze środków Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych oraz zakładowych funduszy rehabilitacji, zostały zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych. 30 Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm. 31 Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm. 32 Dz. U. z 1994 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm. 33 Dz. U. z 1991 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm. 19

15 H. Prawo do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym; dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu, dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej. W art. 62 Konstytucji RP czytamy, że każdy obywatel polski ma prawo do udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli samorządu terytorialnego. Obowiązujące przepisy ustaw o wyborze Prezydenta RP, ordynacji wyborczej do sejmu, senatu, rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich oraz o referendum ogólnokrajowym, przewidują dla osób niepełnosprawnych korzystanie przy głosowaniu z pomocy innych osób. Przepisy tych ustaw regulują również sprawy związane z możliwością utworzenia odrębnego obwodu głosowania, czy dostosowania lokali wyborczych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Zapewnienie niezbędnych warunków do korzystania z obiektów użyteczności publicznej mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne w szczególności dla tych, które poruszają się na wózkach inwalidzkich, dają przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r., prawo budowlane 34. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r., w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 35, zawiera szczegółowe uregulowania w budownictwie w zakresie potrzeb osób niepełnosprawnych. 34 Dz. U. z 2000 r. Nr 106 z późn. zm. 35 Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm. 20

16 Likwidacją barier architektonicznych, w wyniku których drogi publiczne powinny umożliwiać osobom niepełnosprawnym dogodne warunki dla ruchu pieszych oraz warunki techniczne jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i związane z nimi urządzenia budowlane regulują rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 26 lutego 1996 r 36. Zobowiązania uwzględniające w zagospodarowaniu przestrzennym wymagania osób niepełnosprawnych regulują przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r., o zagospodarowaniu przestrzennym 37. Szczególne rozwiązania dotyczące osób niepełnosprawnych zawiera ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r., prawo o ruchu drogowym 38. Wymienić można niektóre z nich; uprzywilejowania parkingowe, zachowania kierowców na przejściach dla pieszych, zachowania szczególne innych kierowców przy wsiadaniu i wysiadaniu osób niepełnosprawnych, odpowiednio oznaczonego samochodu. Wyznaczanie miejsc parkingowych dla osób niepełnosprawnych nawet w miejscach gdzie występuje deficyt tych miejsc 39. Wszystkie rozwiązania prawne z dziedziny ruchu drogowego ułatwiają osobom niepełnosprawnym poruszanie się po drogach i zapewniają im bezpieczeństwo. Uprawnienia osób niepełnosprawnych związanych z likwidacją barier telekomunikacyjnych komunikacji, stanowią szczególną ich grupę. Ustawa z dnia 21 lipca 2000 r., prawo telekomunikacyjne 40, zezwala operatorom na samodzielne stosowanie obniżek w opłatach. Doręczanie na wniosek i bez pobierania dodatkowych opłat w miejscu pobytu osoby niepełnosprawnej listów wartościowych, paczek, 36 Dz. U. z 1996 r. Nr 33, poz. 144 z późn. zm. oraz Rozp. MTiGM z dnia 2 marca 1999 r., Dz. U. Nr 43, poz. 430 z późn. zm. 37 Dz. U. z 1999 r. nr 15, poz.139 z późn. zm. 38 Dz. U. z 1997 r. Nr 98, poz. 02 z późn. zm. 39 Rozp. RM z dnia 27 czerwca 2000r Dz. U. Nr 51, poz Dz. U. z 2000 r. Nr 73, poz. 852 z późn. zm. 21

17 przekazów pocztowych, to prawo gwarantuje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 grudnia 2002 r., w sprawie zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług pocztowych o charakterze powszechnym 41. Prawo swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu osób niepełnosprawnych uwzględniają przepisy ustawy z dnia 15 listopada 1984 r., prawo przewozowe 42. W myśl przepisów tej ustawy przewoźnik ma podejmować takie działania by korzystanie ze środków transportu, przystanków, peronów ułatwiały osobom niepełnosprawnym poruszanie się, również tym na wózkach inwalidzkich. Osobom niepełnosprawnym przysługują też ulgi w opłatach za przejazd środkami zbiorowego transportu kolejowego oraz autobusowego. Prawo takie daje ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r., o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego 43. W zakresie opłat abonamentowych za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 21 kwietnia 2005 r. 44, wprowadza ulgi oraz zwolnienia z opłat za te usługi. I. Prawo do posiadania samorządowej reprezentacji swego środowiska oraz konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych. W art. 11 ust.1 Konstytucji RP znajdujemy zapewnienie wolności tworzenia i działania partii politycznych, zrzeszających na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. W art Dz. U. z 2001 r. Nr 217, poz Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.. 43 Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz Dz. U. z 2005 r. Nr 85, poz

18 Konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społecznych, stowarzyszeń, fundacji. Prawo czynnego uczestnictwa w życiu politycznym oraz realizację indywidualnych zainteresowań ustanowione zostało w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r prawo o stowarzyszeniach 45. Realizację celów społecznie lub gospodarczo użytecznych takich jak; ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, stwarzają przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia z 1984 r., o fundacjach 46. Fundację zakładać może osoba fizyczna lub prawna niezależnie od obywatelstwa i miejsca zamieszkania. Dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy są związki zawodowe, powołane do reprezentacji ludzi pracy, obrony ich praw oraz interesów zawodowych i socjalnych. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 maja 1991 r. 47, związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. Umożliwienie realnego wpływu osobom niepełnosprawnym na podejmowanie ważnych decyzji na ich rzecz oraz kształtowanie regulacji prawnych, powołana została Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Krajowa Rada zgodnie z art. 42 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych 48, jest organem doradczym Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych. Rada stanowi forum współdziałania na rzecz osób niepełnosprawnych organów administracji rządowej, samorządu oraz organizacji pozarządowych w zakresie integracji osób niepełnosprawnych, opiniowania założeń polityki zatrudnienia, 45 Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm. 47 Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm. 48 Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776 z późn. zm. 23

19 rehabilitacji zawodowej i społecznej. Rada powoływać może również stałe lub doraźne zespoły problemowe. J. Prawo do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym, oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb. Art. 32 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu społecznym lub gospodarczym, a w artykule 73 Konstytucji, każdemu zapewnia się wolność twórczości, badań naukowych, wolność nauczania oraz korzystania z dóbr kultury. Państwo sprawuje mecenat nad działalnością kulturalną, wspiera i promuje twórczość chroni dziedzictwo narodowe czytamy w ustawie z dnia 25 października 1991 r., o prowadzeniu działalności kulturalnej 49. Muzea stanowią jedną z form działalności kulturalnej. Na mocy przepisów ustawy z dnia 21 listopada 1996 r., o muzeach 50. Muzeum jest jednostką organizacyjną, która gromadzi, przechowuje i chroni dobra kultury. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 października 1997 r. 51 czytamy, jakim grupom osób przysługują ulgi w opłacie lub zwolnienie z opłaty za wstęp do muzeów państwowych. Zasady korzystania z bibliotek regulują przepisy ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach 52. W rozdziale 9 tej ustawy czytamy o obsłudze specjalnych grup użytkowników bibliotek. Centralna Biblioteka Niewidomych zapewnia obsługę biblioteczną niewidomych oraz koordynuje działalność pokrewnych bibliotek. W celu zapewnienia obsługi bibliotecznej specjalnych grup uczestników mającego na celu dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej i światowej, prowadzone są biblioteki w zakładach opieki społecznej oraz domach pomocy społecznej. 49 Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz.123 z późn. zm. 50 Dz. U. z 1996 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm. 51 Dz. U. z 1997 r. Nr 130, poz Dz. U. z 1997 r. Nr 85, poz. 539 z późn. zm. 24

20 W ustawie z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej 53, określił ustawodawca, że obywatele, bez względu na wiek, płeć, wyznanie, rasę oraz stopień niepełnosprawności- korzystają z równego prawa do różnych form kultury fizycznej. Ustawa przewidziała również możliwość utworzenia Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego, którego celem jest upowszechnienie oraz działalność na rzecz rozwoju sportu osób niepełnosprawnych. W 2 w omawianej Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej stanowiącej Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, Sejm stwierdza, że powyższe prawa wynikają z Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego wewnętrznego, wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i władze samorządowe do podjęcia działań na urzeczywistnienie tych praw. 3. Polityka Unii Europejskiej na rzecz ludzi niepełnosprawnych W Unii Europejskiej obowiązuje zasada subsydiarności, zgodnie z którą to, co może być zrobione lepiej na poziomie krajowym, powinno być zrobione na poziomie krajowym. Za politykę wobec osób niepełnosprawnych odpowiadają państwa członkowskie Unii. Państwa członkowskie różnie definiują pojęcie niepełnosprawności jak i posiadają własny system orzekania o niepełnosprawności. 53 Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889 z późn zm. 25

21 Inspiracją dla działań Unii w zakresie polityki wobec osób niepełnosprawnych były działania organizacji międzynarodowych takich jak ONZ i Rada Europy 54. Niektóre z ważniejszych aktów prawnych stanowionych przez te organizacje to: - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta i proklamowana przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1948 roku, - Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przyjęta przez państwa członkowskie 4 listopada 1950 roku w Rzymie, ratyfikowana przez Polskę w 1993 roku, - Deklaracja Praw Osób Umysłowo Upośledzonych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1971 roku w której stwierdzono, że te osoby mają takie same prawa jak wszyscy ludzie, a szczególnie związane z ich potrzebami w dziedzinie medycznej, edukacyjnej i społecznej oraz wydana cztery lata później, - Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych proklamująca równość praw obywatelskich i politycznych dla osób niepełnosprawnych, - Zalecenie wydane przez Radę Europy w 1992 roku, w sprawie spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnością zastępujące rezolucję dotyczącą spójnej polityki w sprawie rehabilitacji osób niepełnosprawnych skierowane do członków Rady Europy, zalecenie to w kompleksowy sposób określa ogólne zasady polityki wobec niepełnosprawności. Podpisany w 1992 roku w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej, aktualnie zrzesza 25 państw członkowskich stanowiących polityczną i gospodarcza wspólnotę demokratycznych krajów Europy. Około 10 % społeczeństwa Unii Europejskiej to osoby niepełnosprawne, którym przysługiwać powinny pewne szczególne 54 E. Wapiennik, R. Piotrowicz, Niepełnosprawny-pełnoprawny obywatel Europy, Warszawa 2002, s

22 prawa, a przewidziane formy pomocy powinny służyć wyrównywaniu szans tym osobom. Zainteresowanie sprawami osób niepełnosprawnych w przezwyciężaniu regionalnych nierówności w poszczególnych krajach członkowskich ostatnich latach znacznie wzrosło. Wydany Komunikat Komisji Europejskiej z 1996 roku w sprawie równych szans osób niepełnosprawnych Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych przedstawia ogólne działania podejmowane na rzecz osób niepełnosprawnych. Na mocy podpisanego w 1997 roku Traktatu Amsterdamskiego 55, do Traktatu ustanawiającego Unię Europejską wprowadzono zapis o zwalczaniu dyskryminacji z powodu niepełnosprawności. Traktat Amsterdamski zwiększył zakres inicjatyw podejmowanych przez Unię priorytetów kierunku prowadzenia spójnej polityki na rzecz osób niepełnosprawnych. W dokumencie tym Unia bezpośrednio wypowiedziała się w sprawach niepełnosprawności. priorytetów art.13 Traktatu czytamy nie naruszając innych przepisów tego Traktatu, priorytetów granicach uprawnień przekazanych Wspólnocie, Rada, działając zgodnie priorytetów propozycjami Komisji priorytetów po konsultacji priorytetów Parlamentem Europejskim, może podejmować stosowne działania, aby zwalczać dyskryminacje z powodu płci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, religii lub wyznania, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej. Ustalaniem priorytetów polityki Unii Europejskiej zajmuje się jej najwyższa instytucja jaką jest Rada Europy. Procesami legislacyjnymi trzy wspólnotowe instytucje: Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska i Parlament Europejski. 55 Umowa Międzynarodowa weszła w życie 1 maja

23 Unia Europejska na rzecz osób niepełnosprawnych podejmuje działania na wielu płaszczyznach w tym miedzy innymi: A. Walczy z dyskryminacją osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia. Prowadzony w latach Wspólnotowy program zwalczania dyskryminacji, do którego Polska przystąpiła w 2003 roku, wspiera inicjatywy, które mają za cel walkę z dyskryminacją różnych grup społecznych, także osób niepełnosprawnych. Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej wprowadzony został Dyrektywą Rady Europy 56. Osobie niepełnosprawnej nie można odmówić przyjęcia do pracy tylko z tego powodu, że jest niepełnosprawny. Dyrektywa odnosi się do trzech rodzajów dyskryminacji: bezpośredniej, pośredniej i molestowania. Naruszenie tego prawa obejmują odpowiednie sankcje w postaci wypłat odszkodowań dla osoby dyskryminowanej. Dyrektywa zobowiązuje pracodawców do przedsięwzięcia odpowiednich środków, mających umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do zatrudnienia, rozwój zawodowy oraz przejścia odpowiedniego szkolenia. Państwa członkowskie powinny dostosować swoje wewnętrzne ustawodawstwo z zakresu prawa pracy, do przepisów dyrektywy. B. Dąży do usuwania barier środowiskowych. We Wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 57 czytamy Wszystkie osoby niepełnosprawne niezależnie od przyczyny i charakteru ich niepełnosprawności, muszą mieć prawo do odpowiednich środków, mających na celu polepszenie ich społecznej i zawodowej integracji. W komunikacie Komisji Europejskiej z 2000 r. Ku Europie bez barier dla osób z niepełnosprawnością przyjęta została strategia mająca na celu likwidację wszelkich barier społecznych, /78/WE (Wspólnota Europejska ) z dnia 27 listopada Pkt 26 z dnia 9 grudnia

24 architektonicznych, a także w dostępie do informacji i nowych technologii, które utrudniają niepełnosprawnym ich pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Zaleceniem Rady nr 98/376/EW, niepełnosprawni otrzymali prawo do kart parkingowych ważnych we wszystkich krajach Unii w Polsce wprowadzone w lutym 2002 r 58. Natomiast w Dyrektywie 59 Autobusy i Autokary czytamy, że te środki transportu muszą być konstruowane aby mogły gwarantować osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich ich w miarę swobodne poruszanie się. C. Przeciwstawia się społecznemu wykluczaniu. Osoby niepełnosprawne należą poprzez między innymi negatywne postawy społeczne, niski poziom wykształcenia i zatrudnienia, do jednych z grup najbardziej narażonych na społeczne wykluczenie. Większe zrozumienie tego zjawiska ma przynieść przyjęty na Wspólnotowy Program Działania na rzecz Zwalczania Wykluczenia Społecznego. Polska do programu tego przystąpiła w 2002 roku. D. Tworzy warunki na rzecz rozwoju szkolnictwa. Jedna z głównych zasad w zakresie edukacji jest preferowanie integracji poprzez naukę dzieci sprawnych łącznie z niepełnosprawnymi. Nauka w szkołach specjalnych jako preferowana forma kształcenia za zgodą rodziców. Szkoły te muszą zapewniać podobną jakość w nauczaniu jak szkoły ogólnodostępne. E. Poszukuje nowych rozwiązań mających na celu aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, szukania różnych form wsparcia dla absolwentów szkół. W niektórych krajach Unii Europejskiej odchodzi się od opieki sprawowanej na rzecz niepełnosprawnych przez duże instytucje. Opieka 58 Dz. U. z 2002 r. Nr 13, poz Rozp. MI Dz. 001/85/EC z dnia 20 listopada

25 w tej formie zastępowana jest przez opiekę domową, instytucję asystentów osobistych, wsparcie społeczno-edukacyjne. Osoby niepełnosprawne chcą sprawować kierować swoim życiem tak samo jak osoby pełnosprawne, chcą prowadzić niezależne życie. Wspieraniem restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów Unii ukierunkowanej przede wszystkim na rozwój regionów opóźnionych gospodarczo, pomoc regionom restrukturyzującym się gospodarczo oraz rozwój zatrudnienia są fundusze strukturalne. Wykorzystanie tych funduszy ukierunkowane jest również na rzecz rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. Zadanie to pełni Europejski Fundusz Socjalny, działający od 1960 roku. Budżet tego funduszu na lata to 60 mld euro 60. Z pomocy Unii Europejskiej Polska korzysta z funduszy przed akcesyjnych od 1990 roku. Wymienić tu należy: - PHARE 61, program wspierania przemian społeczno-gospodarczych, - LEONARDO da VINCI , program dotyczący doskonalenia systemów kształcenia, - MŁODZIEŻ , program umożliwiający integrację społeczną młodych ludzi, - SOKRATES II mający na celu poprawę jakości kształcenia dzieci, młodzieży i ludzi dorosłych, - PROGRAM ZWALCZANIA DYSKRYMINACJI , którego celem jest zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć, narodowość, niepełnosprawność, - PROGRAM ZWALCZANIA WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO , program ten wspiera działania na rzecz integracji społecznej i ma przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu, 60 E. Wapiennik, R.Piotrowicz,Niepełnosprawny-pełnoprawny obywatel Europy, Warszawa 2002 s Rozp. Rady EWG nr 3906/89 z póź. zm. 30

26 - PROGRAM DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH ZATRUDNIENIE , finansowo wspiera działania zwiększające poziom zatrudnienia oraz współpracę przy tworzeniu Europejskiej Strategii Zatrudnienia, - PROGRAM PUBLIC HEALT , program ten wspiera wszelkie działania na rzecz zdrowia publicznego, - E CONTENT , program ten stanowi część działań wynikających z planu eeuropa - Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich, program ten ma dotyczyć dostępu do nowoczesnych technologii, internetu, sieci teleinformatycznych. Wykonaniem poszczególnych programów pomocowych jest polski rząd, który całościowo rozlicza się z przyznanych funduszy. Szczegółową realizacją związaną z wydatkowaniem funduszy zajmują się odpowiednie agencje, fundacje, departamenty ministerstw czy instytucje samorządu wojewódzkiego. 31