Temat: Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku pracy i profilaktyka

Transkrypt

1 LITERATURA: 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. LEKCJA COSTiW SEP, 5 Warszawa Energia elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa Temat: Zagrożenia czynnikami chemicznymi i profilaktyka 5. Buuehl R., Majak A., Seferna J., Strużyna J.: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa Hałas. CIOP, Warszawa Czas realizacji: 9. Drgania 2 godziny mechaniczne. lekcyjne CIOP, Warszawa Cele D. Koradecka: operacyjne: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa W Kodeks wyniku procesu pracy i inne nauczania akty prawne. uczeń powinien: wiedzieć, od czego zależy działanie substancji chemicznej na organizm, 12. Czynniki zagrożeń biologicznych. CIOP, Warszawa znać drogi wchłaniania substancji chemicznych do organizmu człowieka, 13. Psychofizjologiczne rozróżniać sposoby problemy działania człowieka substancji w chemicznych środowisku na pracy. organizm CIOP, człowieka, Warszawa Zarządzanie odróżniać bezpieczeństwem rodzaje zatruć, pracy i ryzykiem. CIOP, Warszawa znać pojęcia najwyższych dopuszczalnych stężeń, 15. Ocena znać ryzyka zastosowanie zawodowego kart charakterystyk na stanowisku substancji spawacza i mieszanin elektrycznego. niebezpiecznych, ODiDK, Gdańsk Środki znać ochrony sposoby indywidualnej. eliminowania lub CIOP, ograniczania Warszawa, źródeł zagrożeń chemicznych, znać środki ochrony zbiorowej. Treści: 1. Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych. 2. Rodzaje zatruć. 3. Wchłanianie substancji chemicznych do organizmu. 4. Sposoby działania substancji chemicznych na organizm. 5. Najwyższe dopuszczalne stężenia czynników chemicznych. 6. Karty charakterystyk substancji i mieszanin niebezpiecznych. 7. Sposoby likwidacji lub ograniczenia źródeł zagrożeń chemicznych. 8. Środki ochrony zbiorowej. Pomoce dydaktyczne: materiał źródłowy, rzutnik pisma, foliogramy. Spis foliogramów Nr Tytuł 41. Substancje chemiczne stwarzające zagrożenia. 42. Skutki działania substancji chemicznych. 43. Rodzaje zatruć. 44. Wchłanianie substancji chemicznych przez układ oddechowy. 45. Wchłanianie substancji chemicznych przez skórę. 46. Wchłanianie substancji chemicznych przez układ pokarmowy. 47. Działanie substancji chemicznych na organizm. 48. Najwyższe dopuszczalne stężenie NDS. 49. Najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe NDSCh. 50. Najwyższe dopuszczalne stężenia pułapowe NDSP 51. Karty charakterystyk substancji i mieszanin niebezpiecznych. 52. Sposoby likwidacji lub ograniczenia źródeł zagrożeń chemicznych. 53. Środki ochrony zbiorowej - Rodzaje wentylacji

2 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY Plan zajęć: MODUŁ III Lp. Treść Metoda nauczania Czas realizacji 1. Temat i cele Pogadanka, 5 min. dyskusja 2. Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych Wykład 8 min. Zagrożenia i profilaktyka TEMAT: 3. Rodzaje zatruć Wykład 8 min. 4. Wchłanianie substancji chemicznych do organizmu Dyskusja 13 min. 5. Sposoby działania substancji chemicznych na organizm Wykład 5 min. PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu 6. Najwyż sze dopuszczalne Kultura stężenia bezpieczeństwa czynników chemicznych Wykład 10 min. CZAS 7. REALIZACJI: Karty charakterystyk substancji 10 godzin i mieszanin lekcyjnych niebezpiecznych (stwarzajacych zagrożenie) Wykład 8 min. POZIOM WIEDZY 8. Sposoby likwidacji lub ograniczenia Dyskusja 15 min. POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej źródeł zagrożeń chemicznych oraz doświadczenia życiowe 9. Środki ochrony zbiorowej Wykład 8 min. POMOCE DYDAKTYCZNE: 10. Sprawdzenie zdobytej wiedzy rzutnik pisma, Kontrola 10 min. foliogramy, wiadomości karty ćwiczeń. CELE SCENARIUSZ EDUKACYJNE ZAJĘĆ OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się Scenariusz zajęć ma za zadanie ułatwić nauczycielowi przekazanie uczniom wiadomości na temat zagrożeń uczeń powinien: powo dowanych przez czynniki chemiczne i sposobach ochrony pracowników przed nimi. Lekcja powinna być przeprowadzona rozpoznawać w formie czynniki wykładu niebezpieczne, z wykorzystaniem szkodliwe załączonych i uciążliwe foliogramów. Nauczyciel po winien: oraz umieć zidentyfikować źródła tych zapoznać uczniów z celami czynników, lekcji, zachęcić uczniów do aktywnego potrafić udziału wymienić w lekcji metody przez zadawanie likwidacji pytań, lub ograniczania wpływu wykorzystać załączone w poradniku tych czynników, foliogramy, zwrócić szczególną uwagę na: wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, - działanie substancji chemicznych, - znaczenie znajomości kart rozróżniać charakterystyki środki substancji ochrony indywidualnej i mieszanin niebezpiecznych, i znać ich przeznaczenie. - sposoby likwidacji lub ograniczenia źródeł zagrożeń chemicznych, - stosowanie środków ochrony zbiorowej przed działaniem substancji chemicznych. SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: Ad Czynniki występujące zapoznaj uczniów z tematem 2. Zagrożenia jednostki tematycznej, od urządzeń elektrycznych zapoznaj uczniów z celami jednostki tematycznej, 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie zachęć uczniów do aktywnego udziału przez zadawanie pytań. 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas Ad Zagrożenia czynnikami chemicznymi i profilaktyka podaj uczniom określenie działania szkodliwego substancji chemicznych - foliogram nr 41, zapoznaj uczniów z podziałem 6. Zagrożenia substancji czynnikami chemicznych biologicznymi w zależności od w wywoływanych środowisku skutków pracy - foliogram nr Czynniki psychofizyczne Ad Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy dokonaj charakterystyki poszczególnych 9. Środki ochrony rodzajów indywidualnej zatruć foliogram nr

3 Ad. 4. LITERATURA: zadaj pytanie uczniom: Jakimi drogami mogą wchłaniać się do organizmu substancje chemiczne? 1. B. dokonaj Rączkowski: podsumowania BHP w praktyce. krótkiej ODDK dyskusji Gdańsk i scharakteryzuj drogi, jakimi są wchłaniane przez organizm człowieka szkodliwe substancje chemiczne, 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa przedstaw foliogramy nr 44, 45 i Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. Ad. COSTiW 5. SEP, Warszawa przedstaw uczniom działanie miejscowe i układowe substancji chemicznych, 4. Energia elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa przedstaw foliogram nr Buuehl R., Majak A., Seferna J., Strużyna J.: Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym. Ad. Etiologia 6. i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa Oświetlenie zapoznaj uczniów pomieszczeń z pojęciem i stanowisk oceny narażenia pracy. CIOP, zawodowego Warszawa i sposobami jego oceny, przedstaw uczniom określenie najwyższych dopuszczalnych stężeń, najwyższych dopuszczalnych 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa stężeń chwilowych i najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych, 8. Hałas. przedstaw CIOP, foliogramy Warszawa nr , 49 i Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa Ad D. Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa przedstaw uczniom znaczenie karty charakterystyki niebezpiecznych substancji i mieszanin 11. Kodeks chemicznych pracy i inne dla och akty rony prawne. zdrowia i życia pracowników - foliogram nr Czynniki zagrożeń biologicznych. CIOP, Warszawa Psychofizjologiczne problemy człowieka. CIOP, Warszawa Ad Zarządzanie zadaj pytanie bezpieczeństwem uczniom: Jakie ich pracy zdaniem i ryzykiem. są sposoby CIOP, ochrony Warszawa przed zagrożeniami powodowanymi 15. Ocena substancjami ryzyka zawodowego chemicznym? na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk podsumuj dyskusję dokonując omówienia sposobów ochrony przed zagrożeniami powodowanymi 16. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, substancjami chemicznymi - foliogram nr 52. Ad. 9. zapoznaj uczniów ze znaczeniem wentylacji i scharakteryzuj poszczególne jej rodzaje, przedstaw foliogram nr 53. Ad. 10. zadaj uczniom pytania z zakresu zrealizowanego materiału i wstaw oceny uczniom, którzy aktywnie uczestniczyli w zajęciach. PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI 1. Podaj określenie substancji lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie (niebezpiecznej). Odpowiedź: Substancja lub mieszanina, która ce ze szkodliwe względu na efekty swoje w właściwości powoduje zagrożernia dla zdrowia lub środowiska nazywamy substancją lub mieszaniną stwarzającą zagrożenie (niebezpieczną). 2. Wymień kategorie zagrożeń dla zdrowia człowieka stwarzanych ące, uczulajprzez ące, rakotwórcze substancje i chemiczne. substancje Odpowiedź: Substancje chemiczne ze względu na zagrożenia ce, uczulaj stwarzane ce, rakotwórcze dla zdrowia człowieka i substancje dzielimy na: ce bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, mutagenne, rakotwórcze oraz działające szkodliwie na rozrodczość. 3. Jakie znasz rodzaje zatruć? Odpowiedź: Zatrucia dzielimy na ostre, podostre i przewlekłe. 4. Jakimi drogami wnikają do organizmu substancje chemiczne? Odpowiedź: Substancje chemiczne mogą przenikać do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i az przewód pokarmowy

4 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY 5. Jakie są sposoby działania substancji chemicznych na organizm? Odpowiedź: Substancje chemiczne mogą działać na organizm miejscowo i układowo, a ich nasilenie może mieć charakter ostry lub przewlekły. 6. Co to są najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS)? Odpowiedź: NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIA (NDS) - średnie ważone, którego oddziaływanie na pra cownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i tygodniowego, okre ślonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych TEMAT: pokoleń. Zagrożenia i profilaktyka 7. Co to są karty charakterystyk niebezpiecznych substancji i mieszanin? Odpowiedź: Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych są to dokumenty zawierające ą kompleksowe informa cje o ich właściwościach, rodzaju i rozmiarach stwarzanego zagrożenia, zasadach PRZEZNACZONY bezpiecznego DLA: uczniów użytkowania szkół oraz ponadgimnazjalnych sposobach ochrony ludzi w i ramach środowiska przedmiotu poza zakładem pracy, w przypadku Kultura awaryjnej bezpieczeństwa emisji. 8. Jakie są cele likwidacji lub ograniczenia działania niebezpiecznych substancji chemicznych? CZAS REALIZACJI: 10 godzin lekcyjnych Odpowiedź: Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania na pracowników i środowisko szkodliwych czynników chemicznych jest obowiązkiem ą każdego pracodawcy. Pracownicy natomiast powinni POZIOM WIEDZY stosować się do wszystkich ustalonych procedur, mających ą na celu eliminowanie wpływu POCZĄTKOWEJ: tych czynników wiedza na ich zdrowie. i umiejętności Można to z zakresu uzyskać różnymi szkoły podstawowej metodami, których i gimnazjalnej głównym zadaniem jest ograniczenie oraz doświadczenia lub lik widacja życiowe źródeł zagrożeń chemicznych. POMOCE 9. Jakie znasz rodzaje wentylacji? DYDAKTYCZNE: Odpowiedź: Wentylacja pomieszczeń rzutnik pisma, pracy może być naturalna lub mechaniczna powodująca ą wymuszo- ny ruch powietrza. foliogramy, Wentylacja mechaniczna może być ogólna i miejscowa. Zarówno jedna jak i druga może karty być nawiewna, ćwiczeń. wywiewna lub nawiewno-wywiewna. Wentylacja ogólna polega na wymianie powietrza w całym pomieszczeniu, a miejscowa w pewnych określonych punktach związanych najcz ęściej z wydzielaniem się czynników szkodliwych. CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: 10. Co to są środki ochrony indywidualnej? W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: Odpowiedź: Środkami ochrony indywidualnej nazywamy wszelkiego rodzaju urządzenia, ą których rola po- lega na indywidualnej rozpoznawać ochronie pracownika czynniki niebezpieczne, przed czynnikami szkodliwe niebezpiecznymi i uciążliwe występujący- mi na stanowisku w pracy. środowisku pracy oraz umieć zidentyfikować źródła tych czynników, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu tych czynników, wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy, rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: 1. Czynniki występujące 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi i profilaktyka 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi 7. Czynniki psychofizyczne 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 132

5 MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA LITERATURA: Temat: Zagrożenia czynnikami chemicznymi i profilaktyka 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Warszawa KLASYFIKACJA Energia elektryczna SUBSTANCJI i elektryczność CHEMICZNYCH statyczna. CIOP, Warszawa Egzystencja Buuehl R., człowieka Majak A., polega Seferna jego J., dwustronnym Strużyna J.: związku Porażenia ą ze środowiskiem. i oparzenia W prądem czasie swojej i łukiem działalności elektrycznym. człowiek Etiologia w coraz i większym pomoc przedlekarska. stopniu przekształca WNT, środowisko, Warszawa ulegając również wpływom tego środowiska. 6. Praktycznie Oświetlenie każdej pomieszczeń działalności i człowieka stanowisk towarzyszą pracy. CIOP, różnorodne Warszawa procesy, czynności i materiały, które stwarzają 7. zagrożenia Zagrożenia dla elektromagnetyczne. człowieka i środowiska. CIOP, Wynika Warszawa stąd ą konieczno ść stałego ąc równie i systematycznego nadzoru nad warunkami, w których człowiek żyje i pracuje. Występujące ą w otoczeniu człowieka substancje chemiczne stwarzają zagrożenia 8. Hałas. dla CIOP, jego zdrowia Warszawa i życia Substancje te mogą występować w postaci gazów, par, pyłów, aerozoli. Substancje 9. Drgania chemiczne mechaniczne. ze względu CIOP, na ich Warszawa właściwości powodujące zagrożenie dla zdrowia człowieka, zarówno użytkownika, 10. D. Koradecka: jak i innych Bezpieczeństwo osób, klasyfikujemy pracy do i następujących ergonomia. CIOP, kategorii: Warszawa w postaci gazów, par, pył substancje i mieszaniny bardzo toksyczne są to substancje i mieszaniny, które w wyniku połknięcia, 11. wchłonięcia Kodeks pracy drogą i inne oddechową akty prawne. lub przez skórę ich małych ilości mogą spowodować zgon albo ostre lub 12. przewlekłe Czynniki zagrożeń niekorzystne biologicznych skutki dla zdrowia w środowisku człowieka pracy. [wartości CIOP, toksyczności Warszawa ostrej są wyrażone jako wartości DL 50 (droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę) lub CL 50 (przez drogi oddechowe)] ące bardzo toksycznie po 13. substancje Psychofizjologiczne i mieszaniny problemy toksyczne człowieka substancje w środowisku i mieszaniny, pracy. które CIOP, w wyniku Warszawa połknięcia, wchłonięcia drogą 14. oddechową Zarządzanie lub bezpieczeństwem przez skórę ich małych pracy ilości i ryzykiem. mogą spowodować CIOP, Warszawa zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka [wartości toksyczności ostrej są wyrażone jako wartości DL 15. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, ące toksycznie Gdańsk 50 (droga po po pokarmowa, po naniesieniu na skórę) lub CL 50 (przez drogi oddechowe)] 16. substancje Środki ochrony i mieszaniny indywidualnej. szkodliwe CIOP, substancje Warszawa, i mieszaniny, które w wyniku połknięcia, wchłonięcia drogą oddechową lub przez skórę mogą spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka [wartości toksyczności ostrej są wyrażone jako wartości DL ące 50 (droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę) lub CL 50 (przez drogi oddechowe)] substancje i mieszaniny żrące substancje i mieszaniny, które w kontakcie z żywymi tkankami mogą powodować ich zniszczenie substancje i mieszaniny drażniące substancje ą i mieszaniny zki chemiczne, nie dzia wykazujące ące dra działania ąco na żrącego, b które w przypadku krótkotrwałego, długotrwałego lub wielokrotnego kontaktu ze skórą lub błoną śluzową mogą powodować ich stany zapalne. Należą do nich między innymi: amoniak, chlor, tlenki azotu, fluorowodór, ązki ftalowe i inne kleje, rozpuszczalniki organiczne, związki azowe i inne, substancje i mieszaniny uczulające substancje i ąmieszaniny, zki chemiczne które wywo w wyniku ące uczulenia wchłonięcia (alergie) do organizmu najcz drogą oddechową lub przez skórę mogą wywołać stan nadwrażliwości, a kolejne narażenie na substancję spowoduje niekorzystne dla zdrowia człowieka ązki chromu, charakterystyczne niklu, kobaltu, skutki formalina, w postaci fenol, zmian uczuleniowych na skórze lub uczulenia układu oddechowego (astma zawodowa). Należą do nich np. związki chromu, niklu, kobaltu, formaldehyd, fenol, ących do z substancje i mieszaniny rakotwórcze substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną raka lub wzrostu częstości ące trwa jego występowania np. azbest, benzen, arsen, produkty ropopochodne substancje i mieszaniny mutagenne substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą ące pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną dziedzicznych wad genetycznych lub wzrostu częstości ich występowania np. iperyt, formaldehyd, benzen, kwas azotowy itp. substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną szkodliwych skutków u potomstwa, innych niż wady genetyczne, lub wzrostu częstości występowania takich skutków lub zaburzeń funkcji lub możliwości rozrodczych u człowieka. Są to substancje powodujące obniżenie płodności u mężczyzn (np. benzen, ołów) lub poronienie u kobiet (np. rozpuszczalniki organiczne). y od ich wł 2. RODZAJE ZATRUĆ Reakcja organizmu na związki chemiczne zki chemiczne zależ y od ich zalewł aściwości łfizykochemicznych, dróg wchłania nia, wielkości dawki, okresu narażenia, cech organizmu (płeć, wiek, ogólny stan zdrowia, odżywianie) oraz od czynników zewnętrznych, takich jak temperatura i wilgotność powietrza. Wprowadzona do organizmu substancja chemiczna dosta je się do wielu narządów, ą przez co może spowodować zaburzenia w ich czynnościach, a występujące objawy chorobowe nazywamy zatruciem. Wchłonięty związek mo że być wydalony z organizmu lub zatrzymany na pewien okres, a niektóre związki ą pozostają nawet na stałe. Działanie substancji chemicznych ocenia się na podstawie wyników badań eksperymentalnych na zwierzętach, jak i badań epidemiologicznych populacji ludzi narażonych i ży cia

6 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY Zatrucia można podzielić ze względu na wielkość i czas narażenia na; Ostre - powstaje w wyniku wchłonięcia do organizmu dawki substancji w krótkim czasie i charakteryzuje się dużą dynamiką objawów klinicznych. W skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci. Podostre - objawy działania toksycznego substancji występują w sposób mniej gwałtowny po wchłonięciu dawki jednorazowej lub kilkakrotnej. Przewlekłe - proces chorobowy powstaje w wyniku długotrwałego oddziaływania substancji chemicznej na człowieka. Odznaczają się stopniowym narastaniem objawów chorobowych, które w początkowym ą okresie okresie mog mogą być trudno uchwytne i nie zawsze są przypisywane działaniu TEMAT: substancji chemicznych. Zagrożenia i profilaktyka 3. WCHŁANIANIE SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO ORGANIZMU Drogi wchłaniania substancji chemicznych do organizmu: PRZEZNACZONY DLA: CZAS REALIZACJI: POZIOM WIEDZY POCZĄTKOWEJ: POMOCE DYDAKTYCZNE: CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: uczniów Wchłanianie szkół przez ponadgimnazjalnych drogi oddechowe jest w najczęstszym ramach przedmiotu sposobem Kultura przenika nia bezpieczeństwa ich do organizmu. W ten sposób wchłaniają się do organizmu substancje w postaci par, gazów, dymów, aerozoli i pyłów. Szybkość wchłaniania w dro gach oddechowych zależy od właściwości 10 fizykochemicznych godzin lekcyjnych substancji. Na ogół nie wielkie jest wchłanianie w obrębie górnych i środkowych dróg oddechowych, a najszybciej odbywa się pęcherzykach płucnych. wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej oraz doświadczenia życiowe rzutnik pisma, foliogramy, karty ćwiczeń. W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe oraz umieć zidentyfikować źródła tych. czynników, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu tych czynników, wiedzieć, Wchłanianie jak ocenić przez ryzyko skórę zawodowe dotyczy zarówno na stanowisku substancji pracy, dobrze rozróżniać rozpuszczalnych środki ochrony w wodzie, indywidualnej jak i w tłusz i znać czach. ich Uszkodzenia przeznaczenie. skóry, podwyższona tem peratura i wilgotność zwiększają zdolność wchłaniania substancji przez skórę. 1. Czynniki występujące 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas 5. Zagrożenia Wchłanianie czynnikami przez przewód chemicznymi pokarmowy. w środowisku Sub stancje pracy i profilaktyka chemiczne dostają się przez usta do żołądka najczęściej drogą 6. Zagrożenia pośrednią, prze czynnikami niesione rękoma, biologicznymi wraz z pożywieniem, w środowisku w czasie pracy 7. Czynniki picia napojów psychofizyczne lub palenia papierosów, w środowisku a więc pracy głównie z powodu zaniedbań higienicznych. Mogą też dostać się do organizmu 8. Ocena w wyniku ryzyka przypadkowego zawodowego spożycia. na stanowisku pracy 9. Środki ochrony indywidualnej 134

7 4. SPOSOBY DZIAŁANIA SUBSTANCJI CHEMICZNYCH NA ORGANIZM LITERATURA: Działanie substancji chemicznych na organizm człowieka może być miejscowe i układowe, a ich nasilenie B. może Rączkowski: mieć charakter BHP w ostry praktyce. i przewlekły. ODDK Miejscowe Gdańsk działanie substancji chemicznych to głównie działanie 1. żrące i drażniące. ą Powstaje w wyniku bezpośredniego kontaktu substancji chemicznych ze skórą, błonami 2. śluzowymi Zagrożenia oczu mechaniczne. i górnych dróg CIOP, oddechowych. Warszawa Uczciwek Kontakt T.: oczu Dozór z substancjami i eksploatacja chemicznymi, instalacji oraz takimi urządzeń jak kwasy, elektroenergetycznych. zasady czy rozpuszczalniki Poradnik powoduje szkoleniowy. stany chorobowe COSTiW SEP, o zróżnicowanym Warszawa nasileniu poczynając ą od szczypania i łzawienia do trwałej utraty wzroku. 4. Energia Niektóre elektryczna substancje i chemiczne elektryczność takie statyczna. jak zasady, CIOP, kwasy, Warszawa rozpuszczalniki organiczne, mydła i środki piorące, stykając ą się ze skórą, niszczą jej warstwę ochronną, powodując ą wysuszenie, chropowatość i owrzodzenie. 5. Substancje Buuehl R., powodujące Majak ą A., takie Seferna zmiany J., są Strużyna nazywane J.: Porażenia pierwotnie drażniącymi, i oparzenia ą prądem a stany chorobowe i łukiem elektrycznym. wywołane przez Etiologia nie określa i pomoc się jako przedlekarska. wyprysk z po WNT, drażnienia. Warszawa Oświetlenie Bezpośrednie pomieszczeń działanie gazów i stanowisk lub pyłów pracy. drażniących CIOP, ą Warszawa na drogi oddechowe wywołuje w nich stany zapalne, które obejmują różne ich odcinki. Gazy i pary min. fluorowodór, chlorowodór, amoniak, formaldehyd, kwas 7. octowy, Zagrożenia powodują elektromagnetyczne. zmiany w górnych drogach CIOP, Warszawa oddechowych, które objawiają się w postaci kaszlu, kichania, a 8. przy Hałas. dużych CIOP, ich Warszawa stężeniach może nawet dochodzić do skurczu głośni i oskrzeli. Fosgen, tlenki azotu wywołują bezpośrednie zmiany w tkance płuc nej, powodując ą obrzęk płuc (pojawienie się wysięku w płucach). Objawom 9. narażenia Drgania towarzyszy mechaniczne. kaszel, CIOP, sinica Warszawa oraz od krztuszanie dużych ilości śluzu. 10. D. Działanie Koradecka: układowe Bezpieczeństwo substancji chemicznych pracy i ergonomia. to działanie CIOP, powodujące Warszawa morfologiczne lub czynnościowe 11. zmiany Kodeks w poszczególnych pracy i inne akty układach prawne. lub narządach człowieka m.in. w ośrod kowym i obwodowym układzie nerwowym, układzie oddechowym, wątrobie, ą nerkach, układzie sercowo-naczyniowym itd. Stopień ciężkości 12. zmian Czynniki i czas zagrożeń potrzebny biologicznych do ich wywołania w środowisku zależy stężenia pracy. i CIOP, wchłoniętej Warszawa do organizmu dawki. Na ośrodkowy 13. układ Psychofizjologiczne ner wowy działają problemy między innymi człowieka pary rtęci w środowisku i ołów. Do związków pracy. ą CIOP, uszkadzaj Warszawa ących w ątrob ę należą m. in. nitrozwiązki, ą a układ krwiotwórczy - np. benzen i jego homologi. 14. Zarządzanie Substancje bezpieczeństwem chemiczne mogą również pracy i działać ryzykiem. uczulająco CIOP, Warszawa na skórę i drogi oddechowe. Objawy narażenia 15. są Ocena podobne ryzyka do działania zawodowego miejscowego, na stanowisku natomiast spawacza mechanizm elektrycznego. działania substancji ODiDK, ma Gdańsk charakter układowy, zaatakowany jest bowiem układ immunologiczny człowieka. 16. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, Choroby uczuleniowe skóry występują u pracowników mających bezpośredni kontakt m.in. z terpentyną, żywicami epoksydowymi, wyrobami gumowymi, niklem, kobaltem, formaliną, barwnikami anilinowymi i olejkami eterycznymi. Noszą one nazwę wyprysku kontaktowego uczuleniowego. 5. NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIA CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH W ŚRODOWI SKU PRACY Działanie substancji chemicznych na organizm człowieka zależy od ich stężenia w środowisku oraz okresu nara żenia. Dla każdej substancji można wyznaczyć stężenie, w którym i poniżej którego nie wystąpią szkodliwe zmiany w sta nie zdrowia pracownika. Koncepcja ta stanowi podstawę określenia najwyższych dopuszczalnych stężeń jako kryterium oceny warunków pracy. Polska lista normatywów higienicznych obejmuje trzy kategorie najwyższych dopuszczalnych stężeń. Są to: NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ą 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE CHWILOWE (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE PUŁAPOWE (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być przekroczona w żadnym momencie. Wartości dopuszczalne stężeń są ustalane na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzanych na zwierzętach, wyników obserwacji lekarskich grup pracowniczych narażonych na substancje chemiczne w warunkach przemysłowych oraz wyników badań epidemiologicznych, w których została określona zależność pomiędzy wielkością narażenia, czasem trwania ekspozycji zawodowej, a jej skutkami zdrowotnymi. Pracodawca rozpoczynający ą działalność gospodarczą lub ją wznawiający, ą oraz przy każdej zmianie profilu produkcji lub jej technologii, zobowiązany ą jest do poinformowania o tym właściwego inspektora sanitarnego, który określa rodzaj badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Celem określania ich stężeń w środowisku pracy jest stwierdze nie, czy nie przekraczają one wartości przyjętych za najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS, NDSCh, NDSP). Uzyskane wyniki decydują o konieczności podejmowania działań profilaktycznych przez pracodawców, mających ą na celu ochronę zdrowia zatrudnionych pracowników

8 ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY 6. KARTY CHARAKTERYSTYK SUBSTANCJI I MIESZNINNIEBEZPIECZNYCH Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych są to dokumenty zawierające ą kompleksowe informacje niezbędne dla użytkowników o ich właściwościach, rodzaju i rozmiarach stwarzanego zagrożenia, zasadach bezpiecznego użytkowa nia oraz sposobach ochrony ludzi i środowiska poza zakładem pracy w przypadku awaryjnej emisji. Znajomość danych zawartych w kartach pozwala na szybkie udzielenie pomocy poszkodowanym w ramach pomocy przedlekarskiej. Karty charakterystyki są powszechnie przyjętą i skuteczną metodą dostarczania informacji dotyczących substancji i mieszanin we Wspólnocie i stały się integralną częścią systemu w ramach rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH). Wytyczne dotyczące sporządzania kart charakterystyki są zamieszczone w załączniku TEMAT: II do rozporządzenia (WE) nr Zagrożenia 1907/2006. Karta charakterystyki i profilaktyka zawiera datę sporządzenia i następujące punkty: 1) identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 2) identyfikacja zagrożeń 3) skład/informacja o składnikach 4) pierwsza pomoc PRZEZNACZONY 5) postępowanie DLA: w przypadku uczniów pożaru szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu 6) postępowanie w przypadku Kultura niezamierzonego bezpieczeństwa uwolnienia do środowiska 7) postępowanie z substancją/preparatem i jej/jego magazynowanie CZAS 8) REALIZACJI: kontrola narażenia/środki 10 ochrony godzin indywidualnej lekcyjnych 9) właściwości fizyczne i chemiczne 10) stabilność i reaktywność POZIOM 11) informacje WIEDZY toksykologiczne POCZĄTKOWEJ: 12) informacje ekologiczne wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej 13) postępowanie z odpadami oraz doświadczenia życiowe 14) informacje o transporcie 15) informacje dotyczące przepisów prawnych POMOCE 16) inne informacje. DYDAKTYCZNE: rzutnik pisma, Karty charakterystyk substancji i mieszanin niebezpiecznych powinny być gromadzone i wykorzystywane w za kładach produkujących lub stosujących te substancje, jednostkach projektujących instalacje i zakłady foliogramy, karty ćwiczeń. przerabiające te substancje, uczestniczących cych w ich obrocie oraz ratowaniu ludzi, mienia i środowiska, zagrożonych działaniem niebez piecznych substancji chemicznych. CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się 7. SPOSOBY LIKWIDACJI ązkiem ka uczeń LUB OGRANICZENIA powinien: ŹRÓDEŁ ZAGROŻEŃ CHEMICZNYCH Likwidacja lub ograniczenie ących rozpoznawać oddziaływania celu eliminowanie czynniki na pracowników wp niebezpieczne, i środowisko szkodliwe szkodliwych i uciążliwe czynników chemicznych jest obowiązkiem kaw żdego środowisku pracodawcy. pracy Pracownicy oraz umieć natomiast zidentyfikować powinni stosować źródła tych się do wszystkich ustalonych procedur, mających czynników, na celu eliminowanie wpływu tych czynników ące cz na ich zdrowie. Można to uzyskać różnymi metodami, których głównym zadaniem jest ograniczenie lub likwidacja źródeł zagrożeń chemicznych. Jest to zadanie bardzo potrafić trudne wymienić do reali metody zacji w praktyce, likwidacji wymagające lub ograniczania często nawet wpływu znacznych nakładów finansowych. Likwidacja tych lub czynników, ograniczenie zagrożeń chemicznych mogą być realizowane metodami technicznymi lub organizacyjnymi. wiedzieć, jak ocenić ące na ryzyko celu zmniejszenie zawodowe emisji na stanowisku substancji toksycznych pracy, Metody te obejmują: rozróżniać ąpienie mniej środki szkodliwymi, ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. zmiany w procesach technologicznych mające na celu zmniejszenie emisji substancji toksycznych SPIS JEDNOSTEK poprzez ich usunięcie lub zastąpienie mniej szkodliwymi, TEMATYCZNYCH: zaprzestanie wykonywania 1. procesów Czynniki stwarzających występujące ą szkodliwe w środowisku warunki pracy, pracy automatyzacja, robotyzacja 2. i hermetyzacja Zagrożenia procesów od urządzeń technologicznych, elektrycznych stosowanie środków ochrony zbiorowej, głównie w postaci wentylacji, 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. Promieniowanie izolacja stanowisk pracy, na których występuje nadmierne wydzielanie szkodliwych substancji, prawidłowe stosowanie magazynowanie wł 4. substancji Drgania chemicznych mechaniczne oraz prawidłowa wibracje. likwidacja Hałas w odpadów, środowisku pracy rotację, skrócony i limitowany 5. Zagrożenia czas pracy na czynnikami zagrożonych chemicznymi stanowiskach, i profilaktyka stosowanie właściwych środków 6. Zagrożenia ochrony indywidualnej, czynnikami biologicznymi przestrzeganie przepisów bhp, 7. Czynniki psychofizyczne profilaktykę medyczną, przestrzeganie przez pracodawców zaleceń służby medycyny pracy. 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy Wymienione wyżej działania stosowane 9. Środki ochrony w prawidłowy indywidualnej i świadomy sposób pozwolą na uniknięcie lub zmniejszenie skut ków działania na ludzi i środowisko niebeziecznych substancji chemicznych. 136

9 8. ŚRODKI OCHRONY ZBIOROWEJ LITERATURA: Środkami ochrony zbiorowej są najczęściej różnego rodzaju systemy wentylacyjne, mające ą na celu wy- 1. mianę B. Rączkowski: powie trza w BHP całym w praktyce. pomieszczeniu ODDK lub Gdańsk jego części poprzez usunięcie powietrza zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza czystego. 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa Wentylacja pomieszczeń pracy może być naturalna oraz mechaniczna powodująca ą wymuszony ruch po- 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. wietrza. Wentylacja mechaniczna może być ogólna i miejscowa. Zarówno jedna, jak i druga może być nawiewna, COSTiW wywiewna SEP, lub Warszawa nawiewno-wywiewna Wentylacja ogólna polega na wymianie powietrza w całym pomiesz- 4. czeniu, Energia a miejscowa elektryczna w okreś i elektryczność lonych punktach statyczna. związanych ą CIOP, Warszawa najczęściej z emisją czynników szkodliwych. 5. Buuehl Prawidłowa R., Majak wentylacja A., Seferna pomieszczeń J., Strużyna zwiększa J.: w Porażenia znacznym i stopniu oparzenia bezpieczeństwo prądem i łukiem zatrudnionych elektrycznym. pracowników Etiologia poprzez i pomoc poprawę przedlekarska. parametrów WNT, powietrza Warszawa na stanowiskach pracy. 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa Hałas. CIOP, Warszawa LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa Kodeks D. Kodeks pracy Koradecka: pracy i inne Bezpieczeństwo i inne akty akty prawne. prawne. pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa Bezpieczeństwo pracy pracy i ergonomia. i Praca Praca zbiorowa pod pod redakcją Danuty Danuty Koradeckiej, 11. CIOP, Kodeks CIOP, Warszawa Warszawa pracy i inne akty prawne Bogdan Czynniki Bogdan Raczkowski: zagrożeń biologicznych BHP BHP w w praktyce. w środowisku ODDK, ODDK, Gdańsk Gdańsk pracy CIOP, Warszawa Czynniki chemiczne, CIOP - PIB, Warszawa Psychofizjologiczne problemy człowieka. CIOP, Warszawa Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie 14. rejestracji, Zarządzanie oceny, bezpieczeństwem udzielania zezwoleń pracy i stosowanych i ryzykiem. ograniczeń CIOP, Warszawa w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia 15. Europejskiej PYTANIA Ocena KONTROLNE ryzyka Agencji zawodowego Chemikaliów, na zmieniające stanowisku dyrektywę spawacza 1999/45/WE elektrycznego. oraz uchylające ODiDK, Gdańsk rozporządzenie Rady 1. (EWG) Od nr czego 793/93 zależy i rozporządzenie działanie substancji Komisji chemicznych (WE) nr 1488/94, na organizm? jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, Podziel Komisji substancje Europejskiej91/155/EWG, chemiczne ze względu 93/67/EWG, na skutki 93/105/WE powodowane i 2000/21/WE w organizmach. (DzUrz WE L 396 z , s Jakie ze są zm.). rodzaje zatruć? Rozporządzenie Jakie są drogi wchłaniania Parlamentu Europejskiego substancji chemicznych i Rady (WE) do organizmu nr 1272/2008 człowieka? z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, 5. Co to są oznakowania najwyższe dopuszczalne i pakowania substancji stężenia (NDS)? i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i /45/WE Co to są karty oraz zmieniające charakterystyk rozporządzenie substancji i preparatów (WE) nr 1907/2006 niebezpiecznych? (DzUrz WE L 353 z , s ze 7. zm.) Co jest celem likwidacji lub ograniczenia działania szkodliwego substancji chemicznych? 8. Jakie znasz rodzaje wentylacji? PYTANIA KONTROLNE 1. Od czego zależy działanie substancji chemicznych na organizm? 2. Podziel substancje chemiczne ze względu na skutki powodowane w organizmach. 3. Jakie są rodzaje zatruć? 4. Jakie są drogi wchłaniania substancji chemicznych do organizmu człowieka? 5. Co to są najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS)? 6. Co to są karty charakterystyk substancji i mieszanin niebezpiecznych? 7. Co jest celem likwidacji lub ograniczenia działania szkodliwego substancji chemicznych? 8. Jakie znasz rodzaje wentylacji?