Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich.

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich. www.sztetl.org.pl"

Mikołaj Bielecki
8 lat temu
Przeglądów:

1 Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich

Żydowskie cmentarze jak w każdej kulturze są miejscem spoczynku zmarłych. Bliski odwiedzając ich groby szczególnie w rocznicę śmierci, modlą się.

2 Żydowskie cmentarze jak w każdej kulturze są miejscem spoczynku zmarłych. Bliski odwiedzając ich groby szczególnie w rocznicę śmierci, modlą się. Wiele cmentarzy po II wojnie światowej zostało zapomnianych, ponieważ zabrakło osób, które opiekowałyby się nimi. Żydzi żyjący na ziemiach polskich starają się dbać o te miejsca. Każdy z nas powinien je szanować i pamiętać o nich, ponieważ wszystkim zmarłym należy się dobre wspomnienie. Cmentarz żydowski to najczęściej ogrodzony teren z jedną lub kilkoma bramami. Przy bramie powinno być ujęcie wody (studnia lub pompa) albo zbiornik do rytualnego obmycia rąk przed opuszczeniem cmentarza. (to miejsce bowiem Żydzi uważają za nieczyste). Elementy cmentarza: ogrodzenie z bramą, pole grzebalne, dom przedpogrzebowy, studnia (Jacob Jugendas, miedzioryt, Norymberga, 1734)

Każdy z nas powinien je szanować i pamiętać o nich, ponieważ wszystkim zmarłym należy się dobre wspomnienie. Cmentarz żydowski to najczęściej ogrodzony teren z jedną lub kilkoma bramami.

3 Sopot. Brama cmentarza, Oto brama Pana Lublin, mur starego kirkutu, XVII w. Kraków-Kazimierz, cmentarz przy ul. Miodowej. Dom przedpogrzebowy wzniesiony w 1903, elewacje i wnętrze

4 Rytualne obmywanie rąk po wyjściu z cmentarza. Miszkolc, ok Ujęcie wody (z 1907 r.) przy bramie cmentarza, Warszawa

5 Odwiedzając cmentarze, jako symbol pamięci pozostawia się na grobach małe kamyczki. Tradycyjne zwyczaje nie dopuszczały na pogrzebach kwiatów, ale w XIX w. bardziej popularne stały się i wieńce i świece. Wrocław Warszawa Lublin

Na mogiłach znanych ze swojej świętości rabinów i innych prawych osób często układa się również karteczki z prośbami o wstawiennictwo przed Bogiem. Przy niektórych mogiłach (np.

6 Na mogiłach znanych ze swojej świętości rabinów i innych prawych osób często układa się również karteczki z prośbami o wstawiennictwo przed Bogiem. Przy niektórych mogiłach (np. grobie Mojżesza Isserlesa, na cmentarzu Remuh w Krakowie) postawiono do tego specjalne skrzynki na intencje. Wrocław. Kwatera dla dzieci, nagrobki z lat 60. XIX w. Brześć Litewski. Kwatera dla dzieci, nagrobki z 1911 r. (fot. ok. 1915)

grobie Mojżesza Isserlesa, na cmentarzu Remuh w Krakowie) postawiono do tego specjalne skrzynki na

SYMBOLE NAGROBNE Załączone interpretacje poszczególnych przedstawień są jednymi z możliwych, bowiem symbole nie poddają się jednoznacznym i

7 SYMBOLE NAGROBNE Załączone interpretacje poszczególnych przedstawień są jednymi z możliwych, bowiem symbole nie poddają się jednoznacznym i oczywistym odczytaniom. W interpretacji pomocne bywają niekiedy treści zamieszczone w inskrypcji na nagrobku. Cmentarz we Wrocławiu Puszka na datki, Mszczonów

8 Motywy roślinne drzewo i owoce to symbole mądrości, pobożności, oraz życia wiecznego w przyszłym świecie, w rajskim ogrodzie Eden. Kraków, 1615; Mejta bat Josef Lubaczów, 1847; Szlomo Szmuel ben Jechiel Michael

9 Kraków, po 1860; Jicchak Icze ben Szaul Refael. Drzewo życia Warszawa, motyw drzewa Słonim, 1889; Lea Rozenblum Jej kwiat umarł. Do kwiatu róży podobna [...] Uboga w lata, jej dni skończyły się. Ach! Nie rozwiną się z nich plony Dukla, ok. 1930; Dąb płaczu Popularny motyw żałobny, z wykorzystaniem cytatu biblijnego (Rdz 35,8); drzewo nie zawsze podobne jest do dębu

Do kwiatu róży podobna [...] Uboga w lata, jej dni skończyły się. Ach!

10 Motywy zwierzęce szczególnie lew, jeleń, orzeł. Bardzo popularna sentencja talmudyczna głosi: Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, potężny jak lew, aby wypełnić wolę Ojca twego w niebie. Warszawa, symbole zwierzęce

jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, potężny jak

11 Lew jest symbolem siły, potęgi oraz pokolenia Judy. Warszawa, 1822; Jehuda-Lejb ben Azriel A o Judzie i rzekł: Słuchaj, Panie, głosu Judy, i do ludu jego przywiedź go, rękoma swymi za niego walcz, bądź mu pomocą przeciwko gnębicielom jego [Pwt 33,7]

Słuchaj, Panie, głosu Judy, i do ludu jego przywiedź go,

12 Jeleń symbolizuje dążenie ku Bogu. Warszawa, motyw jelenia Podwójne znaczenie słowa cwi jeleń oraz wspaniałość Sieniawa, motyw jelenia

13 Warszawa, 1856; Cwi-Hirsz ben Josef Zmarły jako jeleń biegający po rajskim ogrodzie Sieniawa, 1912; Mosze Jaakow ben Chajim Chanoch Mosze był dla nas przewodnikiem Zmarły, który był przewodnikiem stada = rodziny, gminy Warszawa, 1871; Cwi Jaakow ben Efraim Fiszel Symbole śmierci: padający jeleń ugodzony strzałą i złamane drzewo.

przewodnikiem Zmarły, który był przewodnikiem stada = rodziny, gminy Warszawa,

14 Ptaki symbol duszy człowieka Oleszyce, 1871; Chana Riwka bat Joel Lubaczów, 1829; Rachel bat Simcha Binjamin

15 Orzeł potęga i opieka Boga nad człowiekiem Krzeszów, 1745; Hadas bat Aharon Warszawa, 1884; Mirel bat Dawid Warszawa, 1844; Szaul ben Szemuel Nachum

16 Światło niebieskie ciała świetlne symbolizują moc Boga jako stwórcy i władcy świata oraz jego boskie Prawo (Torę) Debrzno, 2. poł. XVIII w.; Chajim Jehoszua... Szczebrzeszyn, 1854; Jehoszua Menasze ben Cwi-Hirsz Sieniawa, 1898; Jechezkel Szraga ben Chajim Warszawa, lata 1930-te; Jicchak... ha-lewi Tak jak słońce zaszło, tak umarł chłopiec

.. Szczebrzeszyn, 1854; Jehoszua Menasze ben Cwi-Hirsz Sieniawa, 1898; Jechezkel

17 Światło lichtarz. Jedną z powinności kobiety jako pani domu jest zapalanie świateł świec na rozpoczęcie szabatu. Z tego względu na nagrobkach kobiet umieszczano przedstawienia lichtarzy, zwykle ze świecami. Horodyszcze, 1906; Sara Trajna bat Mordechaj Gdy otwiera usta mówi mądrze, a język jej wypowiada dobre rady [Prz 31,26] Dusza jej odpoczywa na wysokościach Pod postacią ptaka przedstawiona zmarła w domu przed rozpoczęciem szabatu. Baligród, 1902; Nechama bat Jicchak Połączenie motywów świecznika i drzewa przywołuje mistyczne znaczenia menory jako drzewa światła.

Horodyszcze, 1906; Sara Trajna bat Mordechaj Gdy otwiera usta mówi mądrze, a język jej wypowiada dobre rady [Prz 31,26] Dusza jej odpoczywa na

18 Korona reprezentuje różne aspekty Tory jako boskiego Prawa i Nauki a także pozytywne cechy człowieka (zwłaszcza pobożność, uczoność, dobroć) i nagrodę za pobożne życie. Kraków, 1863; Mosze Jaakow ben Jekutiel Zalman Korona Tory Kraków, 1863; Menachem Alter ben Szemuel Note Kahana Szpiro Korona Tory, korona kapłaństwa, korona dobrego imienia Warszawa, 1877; kobieta

Kraków, 1863; Mosze Jaakow ben Jekutiel Zalman Korona Tory Kraków, 1863; Menachem Alter ben

19 Książka motyw bardzo popularny na nagrobkach mężczyzn, jako tych, których obowiązuje religijny nakaz studiowania Tory i Talmudu. Książki na nagrobkach przedstawiane pojedynczo, po kilka lub zapełniające półki szafy bibliotecznej to przede wszystkim tomy literatury religijnej, niekiedy opatrzone tytułami, np. Tanach (=Pięcioksiąg), Księga psalmów, Modlitewnik. Frampol, 1892; Awraham Mosze ben Kalman Zajmował się Gemarą Suwałki, 1880; Josef ben Mordechaj Berachot, Szabat Szydłowiec, ok. 1920; Jicchak Meir ben Jerachmiel Księga Psalmów Kielce, 1927; Simcha ben Josef Tanach

religijnej, niekiedy opatrzone tytułami, np. Tanach (=Pięcioksiąg), Księga psalmów, Modlitewnik.

20 Książki ukazywane na nagrobkach kobiet to przeważnie modlitewniki, Kazimierz Dolny, ok. 1935; Jutel bat Josef Szemuel ha-lewi modlitewnik Ofiara przedwieczorna dążyła ku miłosierdziu i pobożności Kazimierz Dolny, ; kobieta Modlitewnik Psalmy Hrubieszów, ok. 1900; kobieta Wspaniałe dziedzictwo Ofiara przedwieczorna

1935; Jutel bat Josef Szemuel ha-lewi modlitewnik Ofiara przedwieczorna dążyła

21 Zwój Tory odnosi się do obowiązku studiowania i znajomości Tory oraz pobożności. Prużana, 1907; Natanel Szimszon ben Jaakow Dawid Kraków, 1863; Mosze Jaakow ben Jekutiel Zalman Korona Tory, Tora światłem [Prz 6,23] książę Tory [...] krzewił Torę pośród licznych, wykształcił wielu uczniów Białystok, 1895; Zlata bat Dow Zwój Tory ofiarowała dla bet ha-midraszu Łódź, 1925; Jaakow Szimszon sofer ben Natan Note

22 Puszka na datki symbol dobroczynności Kazimierz Dolny, 1874; Zelda bat Aharon biednych i ubogich wspierała Mszczonów, 1868; Mordechaj ben Natan Szczodrze udzielał biednym [Ps 112,9] Dar w skrytości dany uśmierza gniew [Prz 21,14] Warszawa, 1861; Zeew-Wolf Widawer Dobroczynność dla Ziemi Izraela

23 Naczynia Lewitów misa i dzban lub sam dzban to motywy przedstawiane tylko na nagrobkach mężczyzn będących potomkami pokolenia Lewiego, którzy za czasów Mojżesza wyznaczeni zostali do pomocniczej służby w kulcie w Przybytku a następnie w Świątyni jerozolimskiej. Po upadku państwa i Świątyni w liturgii synagogalnej pozostałością ich dawnego statusu był przywilej obmywania rąk kapłanom (polanie wody z dzbana nad misą) przed błogosławieństwem kapłańskim. Niekiedy ukazana jest ręka trzymająca dzban i dłonie kapłana. Kraków, 1632; Lejb ben Jekutiel Zalman Landa Segal Krzeszów, 1762; Szaul ben Jisrael Segalmąż z domu Lewiego Kazimierz Dolny, 1884; Jaakow ben Matitjahu ha-lewi Łódź, 1902; Dow Jehuda ben Mordechaj ha-lewioto służba ewitów

24 Dłonie najczęściej w geście błogosławieństwa, symbol kapłaństwa Lublin, 1646; Jehuda Lejb ben Szlomo Kohen Warszawa, 1826; Zeew-Wolf ben M. Kac A był on kapłanem Boga Najwyższego [Rdz 14,18] Korona kapłaństwa Nowogródek, 1911; Jente bat Jeszaj Warszawa, 1929; Chajim ben Mordechaj Menasze zamordowany w połowie swoich lat

25 Magen Dawid (tarcza Dawida) motyw popularnie zwany gwiazdą Dawida, symbol judaizmu. Frampol, 1763; Czarna bat Jisrael Suwałki, ok. 1900; kobieta Wrocław, 1939; Moritz Wolff Lubaczów, 1914; Dawid ben Jisrael Mosze

26 Tekst, fotografie i rysunki Andrzej Trzciński. Ponadto wykorzystano materiały ikonograficzne z następujących publikacji: - Geschichte der Juedischen Kultur in Bildern, hrsg. von Bezalel Narkiss i in., Verlag Schibli-Doppler, Birsfelden- Basel [b.r.]. - Juedische Lebenswelten. Katalog, hrsg. von Andreas Nachama, Gereon Sievernich, Berliner Festspiele, Juedischer Verlag, Suhrkamp Verlag, Berlin Lange Nicholas de, Wielkie kultury świata. Świat żydowski, przeł. M. Stopa, Wyd. Penta, Warszawa Wiśniewski Tomasz, Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2009.

Podobne dokumenty

Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich. www.sztetl.org.pl

Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich www.sztetl.org.pl SYMBOLE NAGROBNE Na nagrobkach obszaru aszkenazyjskiego występuje co najmniej sto motywów plastycznych. Tu zaprezentowana zostanie tylko