Wstęp redakcyjny... 4

Transkrypt

1

2 Wstęp redakcyjny... 4 Beata Malentowicz. Zaczarowani kolejny raz. Konkursy w Dolnośląskiej Bibliotece Pedagogicznej we Wrocławiu w Roku Juliana TuwimaMMMMM...8 Urszula Tobolska. Julian Tuwim ( ) M jestem tylko łowcą słów, czujny i zasłuchany wyszedłem w świat na łów Elżbieta Szymańska. Miejsce biblioteki pedagogicznej w zmieniającej się przestrzeni edukacji i informacji. Sprawozdanie z I Ogólnopolskiego Forum Bibliotek Pedagogicznych, Kraków, czerwca r Iwona Paluszkiewicz. Biblioteka w komórce. Subiektywna relacja z Międzynarodowej Konferencji Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, r Urszula Tobolska. Sieci współpracy i samokształcenia zgodnie z założeniami nowego systemu wspomagania szkół. Refleksje ze szkolenia Małgorzata Grabowska. Screencast jako pomoc dydaktyczna dla nauczycielammmm Anna Pawełków, Urszula Tobolska. Aleksander hrabia Fredro ( ). Propozycja metodyczna dla gimnazjum Elżbieta Szymańska rok zapomnianego wynalazcy Magdalena Pilińska. Moja pasja. W górach jest wszystko co kocham Edyta Wzorek. Adnotowana bibliografia nabytków biblioteki pedagogicznej w Wałbrzychu. Styczeń maj Agnieszka Nawrocka. Pani Jadwiga Borsukiewicz. Bibliotekarz z pasją

3 Anna Mikos. Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej. Filia w Jeleniej Górze Julia Keplinger. Wrocław jakiego nie znamy...74 Anna Sitarek. Sztuka i piękno. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego Anna Sitarek. TUTAJ i TAM. Dwa światy, dwie przestrzenie Wisławy Szymborskiej...81 Barbara Rdzanek. Minęło już 60 lat... Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze Ewa Bochynek. Szkoła w wałbrzyskim szpitalu. Współpraca z biblioteką pedagogiczną w Wałbrzychu Urszula Tobolska. Szkoła przyszpitalna metody pracy. Zestawienie bibliograficzne Julita Kruszka. Zespół samokształceniowy nauczycieli bibliotekarzy powiatu górowskiego Ewa Bochynek. Wałbrzyska stokrotka. Rekomendacja książki Daisy Hochberg von Pless pt. Taniec na wulkanie Lucyna Kurowska-Trudzik. Realizacja procesu wspomagania szkół i placówek oświatowych. Rozmowę z dyrektorem Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu przeprowadziła Urszula Tobolska

4 DOLNOSLĄSKI INFORMATOR BIBLIOTEK PEDAGOGICZNYCH Półrocznik ukazuje się w wersji elektronicznej od roku. ISSN Wydawca: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna, ul. Worcella 25-27, Wrocław, reprezentowany przez dyrektora Lucynę Kurowską-Trudzik. Adres Redakcji : wydawnictwo@wroclaw.dbp.wroc.pl ; tel. (71 ) Skład redakcyjny: Redaktor naczelna: Urszula Tobolska; adres u.tobolska@wroclaw.dbp.wroc.pl Zastępca redaktora: Lidia Soszyńska; adres l.soszynska@wroclaw.dbp.wroc.pl Opracowanie graficzne: Alina Dyrek; adres a.dyrek@wroclaw.dbp.wroc.pl Korekta: Anna Pawełków; adres a.pawelkow@wroclaw.dbp.wroc.pl Magdalena Pilińska; adres m.pilinska@wroclaw.dbp.wroc.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonania koniecznych zmian utworu, wynikających z opracowania redakcyjnego oraz zwielokrotnienia techniką cyfrową. Przedstawiam Państwu drugi w roku numer e-biuletynu Dolnośląski Informator Bibliotek Pedagogicznych. Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało plan rozwoju dla polskiej edukacji na najbliższe lata. Koncepcja ta nie pominęła bibliotekarstwa. Od lutego r. uprawomocniło się Rozporządzenie MEN w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych. Pojawiły się nowe perspektywy pracy pedagogicznej nauczyciela bibliotekarza. Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu włączyła się z nieukrywaną przyjemnością w obchody jubileuszowe Roku Tuwima i zorganizowała konkurs pt. Zaczarowany świat wierszy Juliana Tuwima. Była to sama przyjemność słuchania bardzo młodych interpretatorów wierszy wybitnego liryka. W biuletynie umieszczono działania Biblioteki honorujące jego twórczość. Przedstawiła je Beata Malentowicz. Z kolei pasje i dorobek twórczy autora Kwiatów Polskich przybliżyła Urszula Tobolska. Biograficzny rys powstał w oparciu o autorski tekst znakomitego poety. Biblioteki pedagogiczne pozytywnie wyróżniają się na tle innych typów bibliotek. Cechuje je kreowanie wspólnych kierunków działań i zacieśnianie współpracy. Ela Szymańska uczestniczka konferencji w Krakowie w całości poświęconej problematyce bibliotek pedagogicznych - przytoczyła głosem prelegentów ciekawe inicjatywy bibliotek pedagogicznych w zmieniającej się przestrzeni edukacyjnej, w tym ważny głos placówki wrocławskiej. Wśród użytkowników bibliotek pedagogicznych Dolnego Śląska panuje przekonanie, że placówki stają się dla nich wiarygodnym miejscem zdobywania informacji. I tak jest w istocie. Biblioteki najpierw obserwują zmiany zachodzące w środowisku edukacyjnym, a potem dostosowują swą aktywność do 4

5 oczekiwań użytkowników. To można rzec - warunek gwarantujący ich sukces. Czy przyszłością bibliotek pedagogicznych może być biblioteka wm komórce? Na to pytanie spróbowała odpowiedzieć Iwona Paluszkiewicz z placówki wrocławskiej, która zainteresowała czytelników subiektywną relacją z międzynarodowej konferencji odbywającej się w Łodzi. ka i umiejętnie dobrany humor. Propozycja autorek może być inspiracją dla nauczycieli realizujących na lekcji języka polskiego zagadnienia dotyczące życia i twórczości komediopisarza. Zaproponowano scenariusz lekcji i materiały pomocnicze: rozbudowane kalendarium życia poety, krzyżówkę oraz test ze znajomości treści lektury Zemsty. Choć gruntowna przebudowa polskiej edukacji miała miejsce w roku, to można odnieść wrażenie, że edukacja w Polsce jest w stadium permanentnej reformy. Obecnie wprowadzane zmiany po raz kolejny koncentrują się na potrzebach szkoły. Pomocnym w tym procesie ma być nowy system doskonalenia nauczycieli, który zmierza w kierunku większej podmiotowości i zwiększaniu wpływu szkoły na rodzaj otrzymywanego wsparcia. Efektywność jego realizacji ma zapewnić wprowadzenie dwóch nowatorskich form działań rozwojowych: wdrożenie rocznego Rok jest również poświęcony pamięci kolejnego wybitnego Polaka. Druga wojna światowa uniemożliwiła pełny rozkwit jego talentu. Mogę zaryzykować twierdzenie, że gdyby nie lata okupacji, zostałby kandydatem do nagrody Nobla. Metoda wymyślona przez niego ma kluczowe znaczenie dla światowej elektroniki. To dzięki jego wynalazkowi funkcjonują urządzenia, w których znajdują się układy z krzemu - telewizorów, komputerów, zegarków kwarcowych itp. Ze strony rodaków spotkało go jednak zapomnienie. I dopiero dzięki gronu pasjonatów jego talentu udało się doprowadzić, że rok jest poświęcony polskiemu chemikowi. Cieszę się, że możemy na łamach naszego pisma przypomnieć - za sprawą Eli Szymańskiej - zapomnianego, a dla większości nieznanego wynalazcę Jana Czochralskiego. planu wspomagania szkoły oraz sieci współpracy i samokształcenia. W szkoleniu dla kandydatów na koordynatorów sieci współpracy i samokształcenia uczestniczyła Urszula Tobolska, a w artykule przedstawiła refleksje z trzydniowych warsztatów. Magdalena Pilińska opisała swoją ciekawą pasję, nadającą wartość jej życiu. To góry przepiękne o każdej porze dnia i roku. Wędrówka po nich sprawia, że nawet w tym samym miejscu i na tym samym szlaku można znaleźć coś nowego, coś dla siebie. A jak już staniemy na szczycie, możemy się sycić przepięknymi widokami. Zachęcam do przeczytania, co góry proponują naszej koleżance, a Państwa do odkrywania własnych uzdolnień i dzielenia się nimi. Małgosia Grabowska przedstawia możliwość nagrania tzw. screencastu, czyli zapisu czynności wykonywanych na ekranie komputera. Możliwość zapisania w postaci filmu wszystkiego, co dzieje się na ekranie komputera można wykorzystać na wiele sposobów. Próbuje pokazać to nasza koleżanka z placówki we Wrocławiu. Proponuję artykuły, które zwiększają dostępność czytelników do treści edukacyjnych. Autorki Urszula Tobolska i Anna Pawełków przybliżają postać Aleksandra hrabiego Fredry - najlepszego polskiego komediopisarza. W roku przypada 220. rocznica jego urodzin. I choć czasy, w których tworzył, wydają się dziś bardzo odległe, to komedie jego cieszą się niesłabnącą popularnością. Ponadczasowa jest zwłaszcza ich tematy- W centrum uwagi pracowników Biblioteki znajduje się czytelnik, dlatego ich działania zmierzają do możliwie najlepszego zaspokojenia potrzeb informacyjnych czytelników. Współcześnie, na naszych oczach, zmienia się klient bibliotek pedagogicznych, w dużym stopniu oczekujący dostępu do informacji o publikacjach poszczególnych bibliotek. 5

6 inaczej. Uczeń postanowił pójść własną ścieżką. Malczewski był przede wszystkim malarzem ludzkiej twarzy. Przyjęłam zaproszenie wejścia w świat sztuki i obejrzałam przepiękne obrazy Jacka Malczewskiego najbardziej znanego i najlepiej rozpoznawalnego malarza z epoki Młodej Polski ( Przedstawiona w artykule Edyty Wzorek adnotowana bibliografia nabytków jest interesującą propozycją wzbogacenia warsztatu metodycznego nauczyciela. W proponowanym przez autorkę spisie literatury ujęto nowości z pedagogiki, psychologii, socjologii i inne. Nie uwzględniono lokalizacji proponowanych nowości we wszystkich bibliotekach sieci dolnośląskich bibliotek pedagogicznych, a jedynie placówki wałbrzyskiej. Adnotacje do biuletynu nabytków generowano z autopsji bądź korzystano z opisów ze stron internetowych (z podaniem źródła adnotacji). W artykule wzięto jedynie wyimek obszernego zestawienia, które można przejrzeć na stronie W roku minął rok od śmierci Wisławy Szymborskiej. Noblistka należała do osób, które niechętnie udzielały się publicznie. Poetka wolała zostać tajemnicą, nigdy do końca nie zgłębioną. Choć niezupełniex bo jednak jakaś część pokazania Szymborskiej, została zrealizowana. Udało się to dwóm paniom Annie Bikont i Joannie Szczęsnej. My też nie możemy patrzeć na biografię Wisławy Szymborskiej z dystansu. Subtelnie skraca go czytelnikom Anna Sitarek. W bieżącym numerze przedstawiam dzięki Agnieszce Nawrockiej postać pani Zofii Borsukiewicz z placówki świdnickiej. To osoba, która na zawsze pozostanie wzorem bibliotekarza z powołania, odważnego w słowach i niezależnego w czynach, mającego na względzie przede wszystkim dobro Biblioteki, jej czytelników i pracowników. Aktywne, ciekawe zajęcia to skuteczna edukacja. Wie o tym Julia Keplinger najmłodsza autorka ebiuletynu. Uczestnicząc w projekcie edukacyjnym w gimnazjum, do którego uczęszcza, postanowiła swym kolegom przybliżyć Wrocław z dawnych lat. Czytelnicy naszego pisma mają również tę niepowtarzalną okazję poznania jak zapewnia autorka Wrocławia jakiego nie znamy. W czwartym numerze biuletynu przedstawiam sylwetkę naszej koleżanki Anny Mikos, która pracuje w filii Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej w Jeleniej Górze. Ania, którą w pracy interesuje technologia informacyjna, prywatnie posiada wiele ciekawych pasji. W ubiegłym roku minęło 60 lat działalności Biblioteki Pedagogicznej w Jeleniej Górze. Czas jubileuszowy skłania do powrotu pamięcią do początków, które przypadły na trudne lata powojenne, kiedy to w wyzwolonej Jeleniej Górze zaczęto dopiero organizować oświatę. Biblioteka powstała z myślą o nauczycielach. Jej zadaniem była pomoc w zakresie uzupełniania ich kwalifikacji zawodowych i realizacji zadań dydaktycznowychowawczych w szkołach. Placówkę opisuje Barbara Rdzanek. Wraz z Anną Sitarek z placówki jeleniogórskiej możemy wstąpić w swoistą czasoprzestrzeń wypełnianą przez sztukę. Pani Anna przybliża nam sposób opisywania świata według Wisławy Szymborskiej i Jacka Malczewskiego. W pierwszym artykule zostajemy oczarowani osobą Jacka Malczewskiego - malarza, który pozostawił po sobie najwięcejx autoportretów. Swoista to propozycja lekturowa - biografia intelektualna wg Danuty Kudelskiej. Malczewski był jednym z wybitnych uczniów Jana Matejki. Choć Matejko widział w Malczewskim kontynuatora jego sztuki, stało się Współpraca między Zespołem Szkół Specjal- nych w Wałbrzychu a biblioteką pedagogiczną w Wałbrzychu trwa już dobrych kilka lat. Dokładnie w 2008 roku doprecyzowano obszary wzajem6

7 nego współdziałania. Początkowo skupiono się na dostarczaniu do szkoły zamówionych przez nauczycieli egzemplarzy książek. Ciekawy wątek współpracy opisuje Ewa Bochynek z placówki wałbrzyskiej. terki roku. Do przeczytania jednej z nich zachęca Ewa Bochynek. Jest nią Taniec na wulkanie au- Pozytywny wizerunek biblioteki ma istotne znaczenie. Inicjowanie działań promujących zbiory to zamieszczanie streszczeń wydawanych pozycji, dzięki czemu czytelnik dotrze do literatury lub sporządzanie zestawień bibliograficznych. Urszula Tobolska przygotowała zestawienie bibliogra- Przed nami rok szkolny 201 3/ Inicjujemy kolejne działania, które mają służyć środowisku edukacyjnemu, czytelnikom oraz rozwojowi zawodowemu każdego z nas. Do rozmowy numeru zaprosiłam dyrektor DBP panią Lucynę Kurowską-Trudzik. Tym razem spojrzymy na torstwa samej księżnej Daisy Hochberg von Pless. Dolnośląską Bibliotekę Pedagogiczną we Wrocławiu jako placówkę wspomagającą rozwój szkół. Mimo może pewnych zmian metod cel ficzne, którego treścią są metody pracy w szkole przyszpitalnej lub sanatoryjnej. Źródłami informacji stanowiącymi sedno zestawienia bibliograficznego są wybrane z zasobów DBP we Wrocławiu oraz sieci bibliotek pedagogicznych Dolnego Śląska książki i artykuły z czasopism. nie zmienia się. Jest nim wspieranie nauczycieli w realizacji ich zadań. Nowe możliwości uściśla rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych z dnia 28 lutego roku. Niektóre zapisy rozporządzenia przyczynią się do wzmocnienia roli tych placówek i poszerzenia zakresu oddziaływania na środowiska związane z edukacją. W roku mija 35 lat od zainicjowania prac ze- społu samokształceniowego bibliotekarzy powiatu górowskiego. Działalność tego rodzaju grupy nauczycieli rozpoczęła się w roku. Doskonalenie nauczycieli-bibliotekarzy bibliotek szkolnych w powiecie górowskim sięga jednak zdecydowanie lat wcześniejszych. Informacje o pracy zespołów przedstawiła Julita Kruszka z Biblioteki Pedagogicznej w Górze. Choć biblioteki patrzą na świat każda ze swojego punktu widzenia, to jednak nie zmienia to prawdziwej postaci rzeczy. Ważne jest, że przy spojrzeniu nawet z innej perspektywy, widok pozostaje taki sam. Życzę miłej lektury naszego e-biuletynu. Rok w województwie dolnośląskim został ogłoszony Rokiem Księżnej Daisy. Kim była Daisy, zwana Stokrotką, która związała swe życie z ziemią wałbrzyską i jej mieszkańcami? Chcąc odpowiedzieć na to pytanie warto zapoznać się z lekturami, które ukazały się niedawno albo zostały wznowione, a opisują niezwykłe życie boha- Tematem kolejnego numeru chciałabym przedstawić różne przestrzenie pracy bibliotek pedagogicznych. Zainteresowanych publikowaniem artykułów zapraszam do współpracy. U progu no- wego roku szkolnego życzę, aby Państwa zaangażowanie w pracy było źródłem satysfakcji i spełnienia zawodowego. Redaktor naczelna Urszula Tobolska 7

8 Beata Malentowicz Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu ZACZAROWANI KOLEJNY RAZ konkursy w Dolnośląskiej Bibliotece Pedagogicznej we Wroławiu w Roku Juliana Tuwima W roku przypadają sześćdziesiąta rocznica śmierci i stulecie poetyckiego debiutu Juliana Tuwima. Obie rocznice stanowią okazję do oddania hołdu Julianowi Tuwimowi - poecie, który kształtował język, wyobraźnię i społeczną wrażliwość wielu pokoleń Polaków, ucząc ich zarazem poczucia humoru i ukazując optymizm codziennego życia. Rok ten został ogłoszony przez Sejm Rzeczpospolitej - Rokiem Juliana Tuwima. Uczniowie klas 4 i 5 zostali zaproszeni do recytacji wierszy poety, uczniowie klas 0-3 mieli wykonać pracę plastyczną ilustrującą utwory Juliana Tuwima, a wychowankowie przedszkoli zaprezentować scenkę dramową inspirowaną jego poezją. Do konkursu zgłosiło się w wyznaczonym terminie 1 59 placówek z całego województwa. Pierwszy etap konkursu przeprowadzono w przedszkolach i szkołach. Zwycięzcy tych edycji przeszli do etapu drugiego, który odbywał się w wytypowanych Bibliotekach Pedagogicznych w: Bolesławcu, Dzierżoniowie, Głogowie, Górze, Legnicy, Lubaniu, Lubinie, Świdnicy, Wałbrzychu, Wrocławiu, Zgorzelcu i Złotoryi. W Dolnośląskiej Bibliotece Pedagogicznej we Wrocławiu konkursy odbyły się w czerwcu br. Bibliotekę opanowały dzieci i od razu podbiły serca pracowników DBP. Znakomita interpretacja wspaniałych wierszy Juliana Tuwima, pomysłowe prace plastyczne uczniów szkół podstawowych oraz niezwykłe scenki inspirowane poezją poety wykonane przez dzieci z przedszkoli, przeniosły dorosłych w niezapomniany zaczarowany świat dzieciń- W Dolnośląskiej Bibliotece Pedagogicznej we Wrocławiu podjęto wiele zadań aby uczcić tę rocznicę. Największym wyzwaniem było zorganizowanie konkursu Zaczarowany świat wierszy Juliana Tuwima adresowanego do najmłodszych: uczniów szkoły podstawowej oraz wychowanków przedszkola. Do współpracy zaproszono biblioteki pedagogiczne z całego województwa dolnośląskiego. W lutym roku konkurs został ogłoszony. Źródło: Dolnośląska Biblioteka pedagogicznw we Wrocławiu 8

9 stwa. Do konkursu recytatorskiego przystąpiło we Wrocławiu 21 uczestników. Jury oceniało: stopień opanowania tekstu, dykcję, właściwe tempo mówienia, umiejętności interpretacyjne, ogólne wrażenie artystyczne. przekazu oraz ogólne wrażenie artystyczne. Konkurs był niezwykle wyrównany i do finału wojewódzkiego przeszły trzy zespoły z jednakową liczbą punktów. Z niecierpliwością wszyscy czekają na wojewódzki etap konkursu, który odbędzie się w październiku roku, a zwycięzcy spotkają się na uroczystej Gali Konkursowej, na której zostaną wręczone nagrody i wyróżnienia. Jednak największą nagrodą będzie ponowne spotkanie z dziećmi ix zaczarowanym światem wierszy Juliana Tuwima. Źródło: Dolnośląska Biblioteka pedagogicznw we Wrocławiu Konkurs przebiegał na bardzo wysokim poziomie i do finału wojewódzkiego przeszło pięcioro uczniów z jednakową liczbą punktów. Natomiast w konkursie plastycznym brało udział 25 prac. Jury oceniało: zgodność z tematyką konkursu, pomysłowość i oryginalność pracy, technikę wykonania, ogólne wrażenie artystyczne. Trudno było wśród bardzo ciekawych prac wybrać tę najlepszą i dlatego do finału wojewódzkiego przeszło siedem prac z jednakową liczbą punktów. Z kolei w konkursie na scenkę dramową inspirowaną twórczością poety przystąpiło dziewięć grup przedszkolnych. Jury oceniało: przekaz treści utworu, właściwe tempo mówienia, formę i sposób Źródło: Dolnośląska Biblioteka pedagogicznw we Wrocławiu W Roku Juliana Tuwima Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu zaproponowała także konkurs dla uczniów wyższych klas: Julian Tuwim - zaklinacz słów. Jest to konkurs z zakresu wiedzy o życiu i twórczości Juliana Tuwima: specjalnie przygotowana krzyżówka oraz pytania konkursowe w wersji tradycyjnej do wykorzystania przez nauczycieli oraz w formie interaktywnej, dostępnej na platformie edukacyjnej DBPMoodle. Na platformie dostępna jest także wystawa multimedialna Rok rokiem Juliana Tuwima - o życiu i twórczości poety. Zainteresowani tematem znajdą tam prezentację materiałów o życiu i twórczości Juliana Tuwima, wspomnienia o nim i jego dziele oraz propozycje scenariuszy zajęć, utwory do poczytania i posłuchania. Źródło: Dolnośląska Biblioteka pedagogicznw we Wrocławiu kontakt z autorem: b.malentowicz@wroclaw.dbp.wroc.pl 9

10 Urszula Tobolska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu JULIAN TUWIM ( ) M jestem tylko łowcą słów, czujny i zasłuchany wyszedłem w świat na łów Rok został ogłoszony Rokiem Juliana Tuwima, poety, twórcy piosenek i kabaretowych monologów i scenek, autora wierszy dla dzieci, tłumacza, bibliofila i kolekcjonera. Poniższy rys biograficzny powstał w oparciu o autorski tekst Juliana Tuwima Pisma prozą [Tuwim, Julian. Pisma prozą. Oprac. Janusz Stradecki. Warszawa Pierwodruk: Wiadomości Literackie nr 11 ] i inne źródła wymienione w proponowanym przez autorkę zestawieniu. Lata dziecięce i młodość Źródło: Julian_Tuwim ( ) Julian Tuwim urodził się 1 3 września r. w Łodzi w mieszczańskiej rodzinie zasymilowanych Żydów. Sześć lat później urodziła się jego siostra Irena, późniejsza tłumaczka Kubusia Puchatka i Chatki Puchatka. Ojciec Izydor Tuwim był urzędnikiem bankowy znał kilka języków obcych. Matka, Adela z Krukowskich, była córką właściciela drukarni. Jego dziadek Leon Krukowski drukował pierwsze w Łodzi polskie pismo Dziennik Łódzki. Matka po śmierci męża (1 935) przeżyła załamanie psychiczne i próbowała popełnić samobójstwo. Przebywała w szpitalu dla psychicznie chorych w Otwocku. Podczas jego likwidacji w r. została zastrzelona przez Niemców. W domu Tuwimów rozmawiano po polsku. Jak mówił sam poeta : w języku żydowskim pisać nie mogę, gdyż ani go nie znam, ani nie znałem, ani 10

11 w domu nigdy nie słyszałem. Rodzice przyszłego poety byli bardzo tolerancyjni wobec syna. Pozwalali mu niemal na wszystko. Po ojcu Julek odziedziczył zdolności do języków, po matce miłość do polskiej poezji Xto, że stałem się poetą, Jej przede wszystkim zawdzięczam. Ona recytowała mu najpiękniejsze polskie wiersze. Była wielką miłośniczką poezji Mickiewicza, Słowackiego, Asnyka. W specjalnym albumie zapisywała ulubione utwory. Julian Tuwim wspomina: książek dziecinnych miałem zawsze mnóstwo. Był w domu Przyjaciel Dzieci i Moje Pisemko, były czerwone kwadratowe książki Przyjaciela, co miesiąc tom. sami, aż wreszcie, napakowawszy calichloricum do rurki metalowej, zacząłem rozgrzewać ją nad świecą. Nagle trach wybuch szczęście, że sobie tylko rękę poszarpałem i poparzyłem. Szczęście w ogóle, że cały dom przy ulicy Andrzeja nie wyleciał kiedyś w powietrze. Po chemii przyszła mechanika. Maszynki się budowało. Ale nie według jakichś planów, wzorów, nie z gotowych części, jakie teraz we wspaniałych pudłach sprzedają ( Mécano ). Znowu na wariata, na a nuż!, na fantazję. Pudełko od cygar, pałeczka, deseczka, śrubka, kółko, drucik, gumka, sznurek, korbka, tu wkręcić, tam zaczepić, tutaj połączyć i wreszcie maszynka działa, to znaczy: kółko się kręci, a patyczek uderza o deseczkę. Ale po co? Nie wiadomo do dziś. Młody Tuwim uczył się w Państwowym Gimnazjum Realnym im. Romanowych w Łodzi. Wspomina: W lutym r miałem lat szesnaście i pół, byłem uczniem klasy szóstej (zostałem w niej potem na drugi rok) i uczyłem się straszliwie źle; X z piątej klasy do szóstej miałem np. tzw. dryndę (poprawkę) X z geografii. Fakt ten nie jest jednak odnotowany w historii szkoły. W szkole znany był z humoru i pomysłowości, i jak wspominała go Irena Tuwim siostra poety Julek rozsadzał jak dynamitem szarość i ubóstwo naszego życia. Następny okres: magia. W małym plecionym koszyczku zacząłem gromadzić jakieś dziwaczne instrumenciki, flaszeczki z kolorowymi płynami, kamyki, krzemienie, koraliki, muszelki, diabli wiedzą co. Bo to nawet nie były te skromne aparaciki i sztuczki magiczne, jakie dziś z czułością oglądam na maluśkiej wystawie sklepu czarodziejskiego przy ulicy Chmielnej. Zebranie kilkunastu takich sztuczek w koszyczku i bawienie nimi kolegów lub znajomych dziewczynek byłoby całkiem zrozumiałe. Ale o to właśnie chodzi, że moje przedmioty nie działały. To ja działałem, ja podejrzewałem je o właściwości magiczne w dalszym ciągu, jak przy doświadczeniach chemicznych, oczekując cudu. Po swoich rodzicach Tuwim odziedziczył zamiłowanie do przedmiotów humanistycznych, z tych zdobywał dobre stopnie. Nieco gorzej było z przyjmowaniem wiedzy z zakresu przedmiotów ścisłych X tępota moja matematyczna była nieomal upiorna. Ciekawostką jest, że Tuwim interesował się przyrodą, astronomią i magią. Prowadził domowe laboratorium, w którym robił doświadczenia chemiczne. Tuwim pisał o sobie: I nagle coś mi do głowy strzeliło, że jestem z powołania chemikiem. Zacząłem robić dziwne rzeczy. Najpierw skromnie: mieszałem proszek do zębów z pianą mydlaną, stearynę z atramentem, farbkę kuchenną z octem. Potem od rzemyczka do nożyczka ubijałem w moździerzu saletrę z siarką, lycopodium z węglem, a u wuja aptekarza kradłem co się dało i wszystko kręciłem, rozcierałem, oblewałem kwa- Przez pewien czas zbierałem zioła lekarskie, przywoziłem do miasta z łąk inowłodzkich miętę, rutę, macierzankę, dziewannę, suszyłem, w torebki układałem. Nikt się tym nie leczył. Więc po co? dlaczego? Chyba dlatego, że zielone, że majowe i że niepotrzebne. Wspomnienia z dzieciństwa zostały jednak zdominowane przez traumatyczne doświadczenia związane ze znamieniem na policzku. Chłopcu dokuczano z tego powodu w szkole, uważając go 11

12 Mały Julian prawie każde wakacje spędzał w Inowłodzu nad Pilicą. Miejsce to stało się dla niego źródłem wielu inspiracji poetyckich. Własne wiersze zaczął pisać od r. pod wpływem fascynacji twórczością Staffa. Tak odnotował: I zaczął się szał. Czytałem Staffa przed snem i natychmiast po obudzeniu, w szkole i na wizytach, bo brałem ze sobą jego tomiki i recytowałem pannom oraz kolegom. Żaden podręcznik szkolny nie doszedł do tego stanu postrzępienia, co niebieskie tomiki we Lwowie u Połonieckiego wydane. Wszystko poszło w kąt: nastąpiło królowanie Staffa. Wkrótce poprosił o opinię swojego pisania samego mistrza. Ten nie chcąc zniechęcać młodego poetę, stwierdził, że jego miotanie się i rozterki są jak czyhanie na swego Boga. Tuwim zapamiętał ten zwrot, po kilku latach stał się on tytułem pierwszego tomu jego wierszy. za odmieńca. Matka dostrzegała w znamieniu syna przekleństwo losu i za wszelką cenę czyniła starania usunięcia znamienia, jednak nikt z lekarzy nie chciał podjąć się zabiegu. Prawdopodobnie defekt ten był przyczyną, dla którego bardzo dużo czasu spędzał w domu. Spędzał ten czas na penetrowaniu różnych encyklopedii i słowników. Notował np. brzmienia różnych słów w najbardziej egzotycznych językach świata. Dzięki temu rozwinął swe lingwistyczne zainteresowania. Zaczął się bzik lingwistyczny, o którym najwięcej mogę powiedzieć, gdyż pozostały mi po nim własną moją ręką pisane dokumenty: kilka kajetów treści zupełnie fantastycznej. Mam je właśnie przed sobą. Co stronica, to pstrokate rojowisko słów w setkach egzotycznych języków X hałas ludów, confetti słowników. Notowałem to wszystko bez ładu i porządku, czerpiąc z dzieł podróżniczych, etnograficznych i językoznawczych, branych z wypożyczalni i biblioteki szkolnej. XJuż sobie tam zapisałem, że żywica po malajsku zwie się damar, głowa po dahomejsku afo, rybak po jakucku bałyksyt, piekło na Tahiti tiahobu, strumyk po botokudzku natu, kwiat po staroamerykańsku szoczitl, a świnia po maoryjsku puaka X ale niechaj obok tych tysięcy migotliwych dźwięków zalśnią nowe, jeszcze osobliwsze, jeszcze dalsze i starsze!.... W tym samym mniej więcej okresie nauczyłem się esperanta. Tłumaczyłem potem Staffa (od tego zaczęła się nasza listowna znajomość) i Słowackiego. Na język esperanto przełożył wiersz Leopolda Staffa W jesiennym słońcu, a potem kolejne wiersze ukochanego przez niego poety. Na esperanto przekładał jeszcze Słowackiego, Tetmajera, Rimbauda, co w wydaniu książkowym ukazało się w zbiorze zatytułowanym Versajoj propraj kaj tradukitaj w r. Staffa nikt wówczas nawet nie znał. To dopiero Tuwim rozpowszechnił jego twórczość. Był zafascynowany nie tylko talentem Leopolda Staffa, a także poetami francuskimi. Szczególnym szacunkiem darzył Aleksandra Puszkina. W gimnazjum zaczął pisać pierwsze wiersze. Pisał je w sekrecie... i zamykał w szufladzie. Być może pozostałoby to tajemnicą, gdyby nie zagubiony kluczyk do szuflady. Konieczność wezwania ślusarza odkryła sekret. Kiedy miał ok. 11 lat na ulicach Łodzi rozpoczęły się rewolucyjne walki. Strajki wybuchały także w łódzkich gimnazjach, gdzie uczniowie upominali się o możliwość nauki po polsku. Tuwim na wyraźne życzenie matki, nie przystąpił do buntu, co z kolei dla strajkujących kolegów oznaczało zdradę. Po rewolucji r., kiedy to w mieście robiło się zbyt niebezpiecznie, rodzina Tuwimów musiała opuścić miasto. Na pewien czas schroniła się we Wrocławiu. Osobiście Staffa poznał dopiero w r. Po spotkaniu Tuwim czuł się uskrzydlony. To uczucie było tak mocne, że ani pierwsze niepowodzenia poetyckie, ani problemy z wydawcami, którzy nie mieli ochoty na publikowanie wierszy Tuwima, nie były w stanie zakłócić jego pasji tworzenia poezji. Utwór zatytułowany Prośba okazał się na tyle interesujący, że w roku został opublikowany na łamach Kuriera Warszawskiego. Ten jednak wiersz poeta podpisał inicjałami St. M., pod którymi kryło 12

13 się imię i nazwisko jego przyszłej żony Stefanii Marchew, którą poznał w r. Znajomość ta przerodziła się w głębokie uczucie, inspirujące poetę do napisania cyklu wierszy miłosnych. Ich ślub odbył się w Łodzi 30 kwietnia r. Żona Tuwima w ówczesnym środowisku artystycznym uchodziła za jedną z najpiękniejszych kobiet. Z jej powodu Tuwim musiał nawet zakończyć przyjaźń z Kazimierzem Wierzyńskim, który był w Stefanii mocno zakochany. a Tuwim w prostocie swojego serca wybaczył Leśmianowi tę niedelikatność. Dzięki matce nawiązał kontakt z redakcją Nowego Kuriera Łódzkiego, w którym publikował wiersze (jeszcze przed zdaniem matury) pod pseudonimem Roch Pekiński. Po zdaniu matury w r. rozpoczął pracę jako tłumacz literatury rosyjskiej. Mimo wybuchu I wojny światowej w Łodzi działały kabarety i teatrzyki rewiowe, toczyło się życie literackie. Tuwim stał się bardzo aktywnym jego członkiem. Pod pseudonimem Roch Pekiński pisał teksty do kabaretów. Nawiązał współpracę z kabaretem Bi-Ba-Bo. Poezja stała się jego żywiołem, obowiązkowość i humor nie opuszczały go. Nawet wtedy, gdy od Bolesława Leśmiana kolejnego, obok Staffa, uwielbianego poetę otrzymał przygniatającą opinię na temat swej twórczości. Leśmian nie pozostawiał złudzeń Tuwimowi, uważając jego twórczość za złą. Młodzieńcze zdjęcie poety ok r. Źródło: p.htm Fotografia Stefanii z r. Źródło: Pisał utwory dla teatrzyków rewiowych, przystosowywał na scenę felietony m.in. rosyjskich satyryków. Z czasem zarzucił esperanto, natomiast przystąpił do tłumaczenia utworów pisarzy obcych na język polski. W r. dał przekład dramatu D. Mereszkowskiego pt. Car Paweł I. Już wtedy ogarnęła Tuwima pasja poznania literatury rosyjskiej, której stał się jej największym popularyzatorem w Polsce. Stawał się coraz bardziej popularny. Był wrażliwy na krzywdę ludzką i upokorzenie, może też, że sam był poniżany. Właściwie każda organizowana akcja społeczna mogła liczyć na jego poparcie. Żadnej jednak organizacji nie udało Rzecz ciekawa, że te same wiersze po kilku latach wydane w pierwszym poetyckim tomiku Czyhanie na Boga, wzbudziły już u Leśmiana ogromny aplauz. Tak wspomina spotkanie z Leśmianem: X Panie! woła rozradowany [Leśmian] Panie! Przecież to cudowne! A Tuwim na to X Panu się doprawdy podoba? A przecież to te same wiersze, które panu wtedy w Łodzi zostawiłem do przeczytaniax. Leśmian zawstydzony przyznał się, że wcześniej nie zajrzał do żadnego wiersza Tuwima, 13

14 się uczynić z niego aktywnego działacza. W latach młodzieńczych Tuwim zafascynowany był katolicyzmem. Ta fascynacja zaowocowała kilkoma wierszami religijnymi, jak Jeszcze się kiedyś rozsmucę, Jeszcze do Ciebie powrócę, Chrystusie... czy Rozpięty na ramionach Jak sokół na niebie. Chrystusie, Synu Boga, Spójrz proszę na ziemięx Zaś o uwielbieniu postacią Chopina pisał tak: Chopin był największym wstrząsem artystycznym, jakiego doznałem. Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie, uważam Go za najcudowniejsze zjawisko nie tylko w dziejach polskiej poezji, ale w ogóle sztuki wszechświatowej. I gdyby się nagle zjawił jakiś wielki i straszny kontroler i oświadczył, że na początku w. XIX los nazbyt hojnie obdarzył tę ziemię genialnymi twórcami i że teraz trzeba kogoś wybierać wybrałbym bez wahania! Oddałbym natychmiast: Mickiewicza z rozpaczą, Słowackiego z żalem, a tuzin Krasińskich za jednego Chopina. Sam nie grając, żywię dla Chopina to uczucie, które tylko religią nazwać można. Pobyt w Warszawie ( ) W r. przeniósł się do Warszawy, z zamiarem podjęcia studiów. Matka widziała w nim przyszłego lekarza albo prawnika. Uważała, że poezja, którą interesował się jej syn, nie da mu gwarancji bogatego życia. Pod presją rodziców rozpoczął studiowanie prawa na Uniwersytecie Warszawskim, którego zresztą nie ukończył. Szybko okazało się, że ten kierunek kompletnie go nie interesuje. Potem podjął jeszcze studia polonistyczne, gdzie występował na organizowanych przez uniwersyteckie Koło Polonistów wieczorach autorskich. Na tych studiach też nie zdołał się utrzymać. W trakcie studiów rozpoczął współpracę z akademickim miesięcznikiem Pro Arte et Studio. Tam ukazywały się jego wiersze. Tam też w minimalnym nakładzie akademickim w r. ukazał się jego wiersz pt. Wiosna, który wywołał histeryczną wręcz reakcję odbiorców. Ruszyła na niego lawina ataków. Oskarżano go o gorszenie młodzieży i pozbawienie piękna poezji. Ale może dzięki tej sensacji Warszawa poznała Tuwima. W połowie r. czterech z początkujących poetów : Antoni Słonimski, Tadeusz Raabe, Jan Lechoń i Julian Tuwim wymyśliło Picadora otwarty klub poetów. Miejscem spotkań, w którym można było posłuchać recytacji ich wierszy była kawiarnia Pod Picadorem. Przyjaciele Picadorczycy porównywali debiut Tuwima do debiutu samego Adama Mickiewicza, uważając, ze to Tuwim przejmie berło księcia po znakomitym Mickiewiczu. Właśnie jako księcia poetów okrzyknęli Tuwima. Tuwim był silnie związany ze środowiskiem satyryków, współtworzył słynny kabaret w kawiarni literackiej Pod Picadorem, a następnie był współzałożycielem kabaretu Qui pro Quo. Nawiązał współpracę z kabaretami Miraż i Czarny Kot i z innymi, których w okresie międzywojennym powstawało wyjątkowo dużo. Dostarczał im teksty, scenki kabaretowe, dowcipy itp. Już w połowie r. był sławnym i rozchwytywanym autorem. Zrezygnował ze studiów, gdyż coraz więcej pieniędzy przynosiło mu pisanie tekstów do kabaretów. Z Qui pro Quo współpracował do r., prawie przez cały czas jego istnienia. Miał z kabaretem spisaną umowę, według której nie wolno mu było oddawać nikomu własnych utworów. Wyjątkiem były jedynie teksty spektakli teatralnych. Miał niesamowitą łatwość pisania. Pisał dowcipy kabaretowe oparte na humorze żydowskim (tzw. szmoncesy), liryczne piosenki (śpiewane przez aktorki, jak Hanka Ordonówna), czy pisanie tekstów do prowadzenia kabaretów (tzw. konferansjerkę). Podpisywał się kilkudziesięcioma pseudonimami: J. Wim, dr Pietraszek, Peer. W jego numerach występowali najlepsi aktorzy przedwojennego kabaretu. Kabaret dawał program co miesiąc, dlatego potrzebne wciąż były nowe utwory. Niestety, bardzo wiele z tych tekstów przepadło, gdyż Tuwim nie przywiązywał do tej twórczości wielkiej wagi. Dostawał jedynie za to dobre pieniądze. Sam uwa-

15 żał, że poezja dawała mu sławę, a kabaret pieniądze. mandrytów należeli Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz. Skamandryci opiewali codzienność, tłum, miasto. Pisali dla prostych, zwykłych ludzi, używając często potocznego języka. Skamandryci zawładnęli poezją polską w całym dwudziestoleciu międzywojennym. W Skamanderze publikowali też m.in. Witkacy, Witold Gombrowicz i Bruno Schulz. Upamiętnił się jako znany bibliofil, a także namiętny kolekcjoner ciekawostek literackich, kalamburów, czy krótkich tekstów, w rodzaju: pchła owad, który zszedł na psy. Zbieracz wszelkich osobliwości - od absolutnych unikatów, jak dokumenty wojskowe, czy cenne rękopisy pisarzy i polityków - po różne bibeloty i szpargały, broszury o dziwnych treściach. Wierzył w zabobony i w demony. Ukazało się nawet kilka broszur poświęconych zabobonom, jak: Czary i czarty polskie, Tajemnice amuletów i talizmanów. Drugim tematem, który go absorbował, były szczury. Tuwima pociągała inteligencja tych zwierząt. Zgromadził nawet szczurologiczną bibliotekę, która jednak przepadła w czasie wojny. Ciekawostką jest, że kolekcja szczurologiczna Tuwima słynna była wśród antykwariuszy w całej Europie, którzy odkładali dla niego najbardziej osobliwe książki, nie tylko o wspomnianej tematyce, lecz także każdą broszurę o osobliwej treści. To jego słowa: Zbieractwo moje poszło od pierwszej chwili po linii kolekcjonowania curiosów, dziwactw, osobliwości. Nie nęcą mnie wspaniałe, luksusowe wydawnictwa, piękne oprawy, numerowane egzemplarze itp. okazy książek estetycznych i artystycznych. Mijam obojętnie gwiazdkowe wystawy księgarni, pełne salonowych, albumowych prezentów i bibelotów, potrafię natomiast długie godziny poświęcić grzebaniu w makulaturze, śród której zawsze wyłowię jakiś smaczny druczek. XDiabły, czary, wiedźmy, antychrysty, trucizny, cuda, opętani, dokumenty głupoty i okrucieństwa, stary humor, prowincjonalne powieści sprzed wieku, ulotne pisemka niezwykłej treści, całe groteskowe panopticum dziejów kultury oto nieskończona dziedzina mego kolekcjonerstwa. W r. ukazał się miesięcznik poetycki o nazwie Skamander. Tuwim redagował w nim dział poezji. Ponadto współpracował z pismami satyrycznymi: Cyrulik Warszawski i Szpilki. Od nazwy miesięcznika powstała grupa poetycka. Do ska- Tuwim aktywnie uczestniczył w życiu literackim kraju. Należał również, obok wspomnianego Skamandra, do ugrupowania Futurystów Polskich, współpracował z czasopismem ekspresjonistów Zdrój, jak też z Wiadomościami Literackimi (najważniejszym pismem kulturalno-społecznym Dwudziestolecia Międzywojennego). Od początku był jednym z filarów tygodnika, gdzie publikował najważniejsze swoje wiersze i artykuły. Zajmował się też mniej poważnym zajęciem. Prowadził tam rubrykę Camera obscura. Gromadził w niej fragmenty artykułów, wyszperane w innych gazetach, a zawierające różne błędy językowe, czy sensacje. Zwykle dokładał od siebie jakiś dowcipny komentarz. To przysparzało mu jednak wielu nieprzyjaciół. Był też członkiem i założycielem Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). Sprzyjający i zafascynowany Józefem Piłsudskim, pracował w jego Biurze Prasowym, napisał też wiersz poświęcony naczelnemu wodzu pt. Józef Piłsudski. Przestał go wielbić dopiero po II wojnie światowej. Marszałka utożsamiano z niepodległością. Również wspomniane wyżej pismo satyryczne Cyrulik Warszawski od początku było pismem pro marszałkowskim. Po pierwszym tomiku wierszy Tuwima wspomnianym już Czyhanie na Boga (1 91 8), wyszły kolejne: Sokrates tańczący (przełom /1 920), Siódma jesień (1 921 ), a w r. Poezji tom czwarty. Pomiędzy tomikami własnych wierszy publikował przekłady poetów rosyjskich. A potem ukazywały się kolejne jego tomy wierszy, jak: Słowa we krwi (1 926), Rzecz czarnoleska (1 929), 15

16 w r. Biblia cygańska i inne wiersze. Wówczas pojawiły się u niego pierwsze symptomy choroby, zwanej agorafobią (lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni). Nałożyły się jeszcze na to problemy rodzinne, najpierw śmierć ojca (1 935 r.), a potem choroba psychiczna matki. Kiedy w r. przestał istnieć kabaret Qui pro Quo Tuwim, Fryderyk Jarosy i Marian Hemar założyli własny kabaret o nazwie Banda. Po roku złączyli się z prawdziwym Teatrem Polskim Arnolda Szyfmana. W Teatrze Polskim Tuwim zajmował się wyborem i przystosowywaniem tekstów na scenę, jak: Zemsta nietoperza Johanna Straussa, Rewizor Mikołaja Gogola i wiele innych. Po plajcie kabaretu Banda pojawiały się jeszcze inne, lecz już z mniejszym powodzeniem. Tuwim próbował ciągle czegoś nowego. Nie udało Od choroby uciekał w pracę. Do wybuchu II wojny światowej Tuwim dużo tworzył, działał w Związku Literatów Polskich. W r. powstał cykl wierszy zatytułowany Z wierszy o państwie. Polska według Tuwima była państwem nietolerancyjnym. Rok później w r. powstał wybitny poemat satyryczny Bal w Operze groteskowa wizja Polski. Utwór krążył po Warszawie w tzw. drugim obiegu i z uwagi na cenzurę, ukazał się dopiero po dziesięciu latach, tj. w r. W r. wydaje też kolejne tomiki wierszy pt. Treść gorejąca. Potem ukazują się jeszcze: kolejny tom Wierszy wybranych, antologia Cztery wieki fraszki polskiej, a także artykuły do Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie. Panopticum poetyckie stało się zbiorem kuriozów językoznawczych. Znacznie więcej rzeczy pozostało w sferze projektów poety. Wtedy dał się poznać Tuwim jako autor wierszy dla dzieci. Sam autor objaśniał, że dowcip tak go rozsadza, iż musi dać upust pisząc książeczki dla dzieci. Utwory dla dzieci pojawiły się po raz pierwszy w r., były to m.in. : Lokomotywa, Abecadło, Słoń Trąbalski, Bambo, Ptasie radio, Pan Tralaliński i in. Wiersze przepełnione były humorem i dowcipem. Julian Tuwim, ok Źródło: 3 mu się jednak zaistnieć ani w filmie, ani w Polskim Radiu. Wspierał młodych poetów, podobnie jak on kiedyś był wspierany przez Staffa i Leśmiana. Nie ustawał w swych pasjach bibliofila i szperaczanaukowca. Efektem była kolejna książka z dziedziny, którą zbadał Polski słownik pijacki i antologia bachiczna. W r. ukazała się książka pt. Jarmark rymów, w której zebrał żarty kabaretowe, satyry i piosenki z lat W kraju nie obyło się bez antytuwimowskich wystąpień. Przeciwnicy Tuwima przypisując mu wrogie nastawienie do państwa, domagali się palenia jego książek. Na szczęście do tego nie doszło, ale zbliżała się inna katastrofa II wojna światowa. Założony w r. przez Kazimierza Krukowskiego aktora, piosenkarza i konferansjera, prywatnie kuzyna Ireny i Juliana własny teatr Ali Baba powitał wojnę premierą rewii Pakty i fakty. Jednak 16

17 poetyckiej grupy Skamander. Prawdopodobną przyczyną takiego stanu rzeczy, były sympatie Tuwima do Związku Radzieckiego. Zamiłowań tych nie podzielali inni członkowie grupy. Na zawsze rozpadła się przyjaźń z Lechoniem, trwająca ponad 25 lat. W ślad za nim kolejni i znajomi wypowiadali Tuwimowi przyjaźń. Tuwim nie był w Ameryce szczęśliwy, tęsknił za rodzinnym domem i chciał po zakończeniu wojny wrócić do kraju. Marzyła mu się Polska w sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Marzyły mu się zdrowe dobrosąsiedzkie stosunki z tym krajem bez nienawiści w obliczu wojny żarty o Hitlerze i słabości niemieckiej armii nie były w ogóle śmieszne. Życie poza Polską ( ) We wrześniu r. wraz z żoną opuścił Warszawę. Ważne dla poety utwory zostały zapakowane do wielkiej walizy, która okazała się jednak zbyt duża. Zmuszony był zakopać ją w piwnicy domu jednego ze swoich współpracowników z Wiadomości Literackich. Przez Rumunię i Włochy dotarł do Paryża. Tam spotkał się ze swoimi kolegami, też emigrantami: Antonim Słonimskim, Janem Lechoniem, Mieczysławem Grydzewskim i Kazimierzem Wierzyńskim. Polscy poeci spotykali się w jednej z paryskich kawiarni. Nastrój tych spotkań był raczej smutny, przepełniony poczuciem klęski. Omawiali oni powstanie nowych Wiadomości Literackich. Te zaczęły się ukazywać w Paryżu w r. Nazywały się Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie. W Paryżu na ochotnika zgłosił się do wojska. Lecz od komisji lekarskiej otrzymał niezdolność do służby wojskowej. Wydawało się, że to właśnie tu przetrwa wojnę, jednak w obliczu kapitulacji Francji, zmuszony był uciekać dalej. Europa stawała się niebezpieczna dla żydowskiego poety. Tuwim, razem z Lechoniem, udali się najpierw do Portugalii, a następnie do Brazylii. Tam spotkali się z Kazimierzem Wierzyńskim. Cały czas Tuwimowie czekali na wizę do USA. Notatka sporządzona przez Juliana Tuwima. Opisuje drogę, którą poeta i jego żona Stefania przebyli w roku, uciekając z kraju po wybuchu II wojny światowej. Źródło: i uprzedzeń. Od najmłodszych lat był sympatykiem Rosji, darząc miłością rosyjską literaturę i był jej doskonałym tłumaczem. W Brazylii po okresie apatii twórczej, zaczął pisać poemat Kwiaty polskie. To najważniejszy w twórczości Tuwima utwór. Po otrzymaniu wizy wyjechał do Nowego Jorku. Tam kontynuował pisanie Kwiatów polskich. Dzieło pisał też po powrocie do kraju w r. Poemat powstawał do ostatnich dni życia poety, nie został jednak ukończony. Mieszkając w Ameryce poeta publikował swoją twórczość w Nowej Polsce i Robotniku. Powrót do Polski ( ) Na emigracji nie opuszczało go poczucie winy za to, że nie uczestniczy w walce narodu. Mówił: Gnał mnie i pędził strach przed dostaniem się w ręce Niemców. Gdybym nie był Żydem skazanym na obóz koncentracyjny, wróciłbym z Francji do Warszawy. W drodze do Brazylii tak pisał do swojej siostry: Niech tylko zjawi się pierwsza Podczas pobytu na emigracji nastąpił rozpad 17

18 warszawskiego Muzeum Literatury i wydał m.in. kilkanaście tomów pism Tuwima. W r. otrzymał stanowisko kierownika artystycznego Teatru Nowego. Funkcję tę sprawował przez trzy lata. W ostatnich latach życia Tuwim, jak podałam wyżej, stworzył niewiele wierszy. Pisał jedynie na zamówienie bliskich sobie ludzi i redaktorów różnych pism, potrzebujących wierszy na rocznicowe okazje. Jedynie pasja tłumaczenia poezji z języków obcych nie opuściła go do końca życia. Zajmował się też zbieraniem kuriozalnych przypadków literackich, które publikował na łamach miesięcznika Problemy, w cyklu noszącym tytuł Cicer cum Caule, czyli Groch z kapustą. Pod tym samym tytułem został wydany po śmierci poety. możliwość powrotu do Polski (choćby sowieckiej, byle nie niemieckiej), a wrócę natychmiast. Nie mam najmniejszego zamiaru urządzić się (choćby jak najlepiej) gdziekolwiek poza Polską. W czerwcu r. wraz z żoną powrócił do Warszawy. Podczas powstania warszawskiego część wielkiego księgozbioru Tuwima posłużyła do budowy barykady. W tym samym roku Tuwimowie adoptowali dziewczynkę o imieniu Ewa, której rodzice zginęli podczas wojny. Tuwim był bardzo z niej dumny i kochał jak własne dziecko. Od razu włączył się w życie kulturalne kraju. W jego liryce pojawiły się pochwały życia w odrodzonym kraju, sam uczestniczył w trudach odbudowy stolicy. Szybko uświadomił sobie, że ukochana Polska, do której powrócił, nie jest taką, jaką sobie wymarzył. I choć na zewnątrz wyglądało tak, jakby przez ówczesne władze stał się osobą uprzywilejowaną. Opinia ta była dla niego krzywdząca. Mimo, że nazwano go poetą państwowym, to prawdą jest, że po powrocie do kraju do swojej śmierci napisał zaledwie kilkanaście wierszy. To najlepiej świadczy o jego stosunku do ówczesnych władz. Lubił powtarzać, że pisanie wierszy jest u niego funkcją fizjologiczną, tylko częściowo od niego zależną. Dwa razy zatkały się jego otwory poetyckie : w ostatnich latach przed wojną, gdy najbardziej nękali go rodzimi nacjonaliści i zaraz po powrocie 1. W r. został przewodniczącym Komitetu Jubileuszowego ku czci Leopolda Staffa i współredaktorem Księgi pamiątkowej ku czci poety. Na łamach Odrodzenia wydał drukiem artykuł pt. O moim Staffie, w którym opisuje dzieje swej przyjaźni z wybitnym mistrzem. W tym samym roku Tuwim wyjechał do Moskwy na zaproszenie Związku Pisarzy Radzieckich, aby wziąć udział w uroczystości pierwszomajowej. Zaczął chorować na żołądek. Mimo to wziął udział w Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu w sierpniu r. Było to spotkanie radzieckich i polskich komunistów. Na kongresie poznał m.in. Pabla Picasso i wielu innych twórców. Opuszczona posiadłość w Aninie, którą państwo Tuwimowie rzekomo otrzymali od władz, nie była darowizną, lecz przez nich kupiona. Tuwim był autorem tekstu, który odczytał na audiencji u prezydenta Bolesława Bieruta, prosząc w nim o ułaskawienie czekających na egzekucję żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Bierut przychylił się do jego prośby. Jeden z nich uratowany Tadeusz Januszewski kierował działem rękopisów W r. poeta otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, nagrodę literacką miasta Łodzi oraz odznaczony został Orderem Sztandaru Pracy pierwszej klasy. W marcu r. dolegliwości żołądkowe zmusiły Tuwima do poddania się operacji. Objął mecenatem szkołę w Inowłodzu, która z założonego przez niego Funduszu im. Adeli Tuwim otrzymała bibliotekę i pomoce naukowe. 1. Januszewski, Tadeusz. Zmieniony chytrze przez krętaczy. Gazeta Wyborcza 1 994, nr 21 3, s Zmarł 27 grudnia r. na atak serca w zako18

19 i wiersze sercem tkane, być może chodzą po szkle boso, lecz pamięć o nich pozostanie. piańskim ośrodku ZAIKS-u Halama. Pochowany został w Alei Zasłużonych na Powązkach w Warszawie. Jestem przekonana, że pamięć o wielkim poecie i prostodusznym człowieku, jakim był Julian Tuwim, pozostanie w naszej pamięci. Cyprian Kamil Norwid napisał: Dwie tylko rzeczy nie przeminą dobroć Wybrana literatura przedmiotu (nie zawiera materiałów metodycznych i utworów poety). Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu zawiera bogaty zbiór materiałów metodycznych. Dla nauczycieli biblioteka prowadzi usługę bezpłatnego skanowania artykułów. Zapraszamy do korzystania ze zbiorów biblioteki. DZIEŁA ZWARTE 1. Dunin, Janusz. W Bi - Ba - Bo i gdzie indziej : o humorze i satyrze z Miastałodzi od Rozbickiego do Tuwima. Łódź : Wydawnictwo Łódzkie, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W 54366) 2. Głowiński, Michał. Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka. Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , P ) 3. Grydzewski, Mieczysław. Listy do Tuwima i Lechonia ( ). Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 4. Hutnikiewicz, Artur. Portrety i szkice literackie. Warszawa [etc.] : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 5. Księgi humoru polskiego : od Kasprowicza do Tuwima. [ Cz. 4]. Wybór tekstów Tadeusz Chróścielewski, Helena Karwacka, Edward Kozikowski. Łódź : Wydaw. Łódzkie, Dostępna w DBP we Wrocławiu (P 35933/IV) 6. Łazarczyk, Bohdan. Sztuka translatorska Juliana Tuwima : przekłady z poezji rosyjskiej. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 7. Marx, Jan. Skamandryci : [Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Stanisław Baliński]. Warszawa : "Alfa", Dostępna w DBP we Wrocławiu (P ) 8. Matywiecki, Piotr. Twarz Tuwima. Warszawa : Wydawnictwo W.A.B Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 9. Nawarecki, Aleksander. Rzeczy i marzenia : studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów. Katowice : "Śląsk", Od harfy do megafonu. Muzyka w poezji Juliana Tuwima, s Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 1 0. Nawarecki, Aleksander. Rzeczy i marzenia : studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów. Katowice : "Śląsk", Postscriptum : "Kwiaty polskie", graty polskie, s Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 11. Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży : pisarze, książki, serie, ilustratorzy, przegląd bibliograficzny. Red. Krystyna Kuliczkowska, Barbara Tylicka. Wyd. 2. Warszawa : "Wiedza Powszechna", Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 1 2. Rozmowy z Tuwimem. Oprac. Tadeusz Januszewski. Warszawa : Wydawnictwo Naukowe Semper, Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 1 3. Sawicka, Jadwiga. "Filozofia słowa" Juliana Tuwima. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W 87043, P 86994) 19

20 1 4. Sawicka, Jadwiga. Julian Tuwim. Warszawa : Wiedza Powszechna, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 1 5. Skamandryci [Film]. Cz.2. Scen. i realiz. Tomasz Wilde. Warszawa : Telewizja Polska S. A. ; MEN, Dostępna w DBP we Wrocławiu (Vd 60/II) 1 6. Sinielnikoff, Roxana. Ze studiów nad językiem Juliana Tuwima. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W 62423) 1 7. Staff, Leopold. Z tysiącem serdeczności... : korespondencja z lat [Leopold Staff, Julian Tuwim]. Oprac. Tadeusz Januszewski, Irena Maciejewska, Janusz Stradecki. Warszawa : PIW, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W 82874) 1 8. Stradecki, Janusz. Julian Tuwim : bibliografia. Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, Dostępna w DBP we Wrocławiu (A ) 1 9. Stradecki, Janusz. O Julianie Tuwimie : poradnik bibliograficzny. Wyd. 2 rozsz. i uzup. Warszawa : BN, Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 20. Stradecki, Janusz : W kręgu Skamandra. Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , P ) 21. Tokarz, Bożena. Mit literacki : od mitu rzeczywistości do zmiany substancji poetyckiej. Katowice : Śląsk, Książka zawiera rozdziały, m.in.: mit rzeczywistości w poezji Tuwima. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 22. Warneńska, Monika. Warsztat czarodzieja. Łódź : Wydaw. Łódzkie, Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) ARTYKUŁY Z CZASOPISM 1. Dorosz, Beata. Julian Tuwim : [bibliografia analityczna podmiotowo - przedmiotowa]. Poradnik Bibliotekarza 1 984, nr 2, s Hurwic, Jozef. Julian Tuwim jako uczony i miłośnik nauk ścisłych : wspomnienia z okazji rocznicy urodzin. Nauka 1 996, nr 1, s Kempa, Andrzej. Świat książek Juliana Tuwima : w setną rocznicę urodzin poety. Poradnik Bibliotekarza 1 994, nr 9, s Low, Ryszard. Julian Tuwim : w kręgu hebrajskim. Literatura na Świecie 1 992, nr 5/6, s Matuszewski, Ryszard. "Będę ja pierwszy w Polsce futurystą" : wokół problemów twórczości Juliana Tuwima. Miesięcznik Literacki 1 983, nr 3, s Mosler-Kowalczyk, Ewa. Julian Tuwim - setna rocznica urodzin poety. Poradnik Bibliotekarza 1 994, nr 9, s Rychlewski, Marcin. Tuwim kontra Ważyk, czyli "Oniegin" w służbie socjalizmu. Polonistyka 2000, nr 6, s Rymkiewicz, Anna. Nie tylko Skamander. Guliwer 2004, nr 1, s Sadkowski, Wacław. Leśmian i Tuwim w przekładach Langera. Literatura na Świecie 2000, nr 1 2, s Sinielnikoff, Romana. Język listów do przyjaciół - pisarzy Juliana Tuwima. Poradnik Językowy 1 991, z. 9/1 0, s Skiba, Elżbieta. Przepytywanka dla wielbicieli twórczości Juliana Tuwima. Poradnik Bibliotekarza 1 995, nr 1, s Szewczyk, Katarzyna. "I trwać w uporze" : Julian Tuwim o poecie i poezji. Polonistyka 2000, nr 2, s Tuwim, Julian. To było w Łodzi : [wspomnienia poety o początkach znajomości z Leopoldem Staffem]. Guliwer 1 993, nr 1, s Wiatr, Aneta. Expres Tuwim. Twórczość 2001, nr 5, s Wójcicka, Elżbieta. Pasje i namiętności Juliana Tuwima: scenariusz spotkania. Biblioteka w Szkole 1 999, nr 4, s Zawodniak, Mariusz. Socrealistyczna palinodia : "Jamby polityczne" Juliana Tuwima. Pamiętnik Literacki 1 995, z. 3, s Ziółkowska-Sobecka, Marta. Świat dziecka w poezji Juliana Tuwima. Wychowanie w Przedszkolu 1 994, nr 1 0, s Kontakt z autorem: u.tobolska@wroclaw.dbp.wroc.pl 20

21 Elżbieta Szymańska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu MIEJSCE BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNEJ W ZMIENIAJĄCEJ SIĘ PRZESTRZENI EDUKACJI I INFORMACJI sprawozdanie z I Ogólnopolskiego Forum Bibliotek Pedagogicznych, Kraków, czerwca r. W dniach czerwca r. w Krakowie odbyło się I Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych. Organizatorami tego przedsięwzięcia były: goszcząca forumowiczów Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Hugona Kołłątaja w Krakowie oraz Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu m. KEN w Krakowie. Organizatorzy podkreślali, że było to pierwsze tego typu wydarzenie w kraju poświęcone w całości problematyce bibliotek pedagogicznych. Jednocześnie inicjatorzy konferencji zakładają cykliczność tych bibliotekarskich spotkań. Wśród celów, jakie postawiono Forum, były między innymi: - prezentowanie oferty usług bibliotek pedagogicznych w zmieniającej się przestrzeni edukacyjnej - propagowanie dobrych praktyk oraz nowatorskich sposobów pracy z czytelnikiem - forum jako miejsce wymiany doświadczeń, zacieśniania współpracy oraz wypracowywania wspólnych kierunków działań cent uczestników stanowili nauczyciele bibliotekarze, głównie z bibliotek pedagogicznych. Ciekawym pomysłem było przygotowanie przez organizatorów mapy Polski, na której zaznaczono miejsca, z których przybyli forumowicze. Najsilniejszą reprezentację miały województwa połumapa uczestników I OFBP. Źródło: Tematem przewodnim pierwszego spotkania było Miejsce biblioteki pedagogicznej w zmieniającej się przestrzeni edukacji i informacji. Zjazd zgromadził praktyków oraz teoretyków bibliotekoznawstwa z całej Polski. Największy jednak pro- 21

22 Centrum Doskonalenia Nauczycieli w tekście Bi- dniowo-wschodniej Polski, jednak nie brakowało bibliotekarzy z Gdańska, Olsztyna, Gorzowa Wielkopolskiego. blioteka Pedagogiczna wobec przemian kultury czytania w Europie skupił się na problemach dzisiejszego czytelnictwa. Jego zdaniem czytamy nagłówki artykułów, reklamy, które przyciągają wzrok, natomiast potrzebne nam materiały skanujemy. Działania te nazwał nawet skanokulturą. Swoboda publikacji w Internecie, wszechobecne e-booki, czytniki przynoszą też problemy związane z cytowaniami publikacji. Zdaniem prelegenta, wciąż potrzebne są kampanie promujące czytelnictwo. Godnym polecenia jest akcja Cityreads, gdy całe miasto czyta tę samą książkę. Wrocław może się dopisać na listę miast, które uczestniczyły w Cityreads, gdy w ubiegłym roku wspólnie czytaliśmy Pana Tadeusza. Jako pierwsza przemawiała dr hab. prof. Uniwersytetu Pedagogicznego Hanna Batorowska. W swym wystąpieniu, którego tematem była Biblioteka Ośrodkiem Pedagogiki Informacyjnej, prelegentka zwróciła uwagę na rolę bibliotek w kształceniu dojrzałości informacyjnej użytkowników. Oprócz konieczności samokształcenia i samoświadomości czytelników, jej zdaniem, ważna staje się kwestia odpowiedzialności w posługiwaniu się informacją. Kolejnym referentem była dr Renata Piotrowska z Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. W swym wykładzie Biblioteki pedagogiczne mentorami edukacji medialnej i informacyjnej nawiązała do nowego rozporządzenia regulującego obowiązki bibliotek pedagogicznych. Główna myśl jej wystąpienia koncentrowała się na roli mentora edukacji medialnej i informacyjnej. Aby pełnić właściwie to zadanie należy wprowadzić zasadę indywidualnego podejścia dla każdej szkoły, z którą biblioteka współpracuje. Wypracowanie dobrego wzorca pozwoli na rozpropagowanie idei współpracy z nauczycielami przedmiotowcami. Sylwia Czachorowska z Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej w Olsztynie już tytułem swego referatu zadała pytanie Czy biblioteka pe- dagogiczna jest (jeszcze) potrzebna nauczycielom? Według prelegentki szukając na nie odpowiedzi należy zastanowić się nad potrzebami i oczekiwaniami dzisiejszych nauczycieli wobec biblioteki pedagogicznej. Referentka rozważała myśl: Czy w świetle nowego rozporządzenia nie należałoby pomyśleć nad powołaniem w bibliotece wydziału wspomagania edukacji? Zauważalne jest bowiem obniżenie poziomu edukacji (studenci bez zażenowania stwierdzają, że pracę licencjacką, czy magisterską napisali bez korzystania z książek). Konieczny jest więc powrót do mody na czytanie. Jak zauważyła autorka referatu nauczyciele od bibliotek pedagogicznych oczekują bogatych i aktualnych zbiorów, dostępu do baz, fachowej pomocy oraz kompleksowego wsparcia. Dr Sławomir Iwasiów z Zachodniopomorskiego Czytelnia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie goszcząca I Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych Źródło: ofbp/ #joomimg Prof. dr hab. Uniwersytetu Wrocławskiego Krzysztof Walczak, pełniący również funkcję dyrektora Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu, przedstawił referat Biblioteka pedagogiczna i jej rola w przestrzeni regionalnej i lokalnej. Podkreślił rolę bibliotek pedagogicznych, które w mniejszych miejscowościach są jedynymi placówkami o na22

23 ukowym charakterze. Niebagatelna jest również ich rola w tworzeniu i podtrzymywaniu tożsamości lokalnej. Wspomagają działające w okolicy uczelnie zawodowe użyczając ich słuchaczom swoich zbiorów. Wnioskował, iż zamykanie bibliotek pedagogicznych w powiatach znacznie ograniczy dostęp mieszkańców do naukowego księgozbioru. kształcenie nowego pokolenia, które będzie posiadało umiejętności uczenia się zdobywania wiedzy, działania, harmonijnego współistnienia oraz życia. W wielu sytuacjach właśnie za pomocą metod biblioterapeutycznych, można osiągnąć satysfakcjonujące rezultaty, a bajkoterapię można wykorzystać np. przy przygotowaniu dziecka do obowiązku szkolnego. Kolejnym wystąpieniem była prezentacja Ewy Obały zatytułowana G ospodarka magazynowa Drugi dzień konferencji zdominowały prezentacje przedstawiające działalność bibliotek pedagogicznych. Pierwszą prelegentką była Renata Kozłowska z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie z referatem Pedagogiczne Biblioteki Podkarpacia zasoby i oferta edukacyjna. Cztery biblioteki główne oraz dwadzieścia jeden filii wykonują wspólnie ogrom pracy bibliotekarskiej i pedagogicznej. Konferencja, szkolenia, konkursy akcje promocyjne czy wystawy to nie jedyne działania. Na uwagę zasługują m. in. Edukacyjne Środy (zajęcia dla uczniów i przedszkolaków) oraz konkursy pięknego czytania, które potrafią zgromadzić nawet uczestników[!]. i konserwacja zbiorów jako element działalności biblioteki pedagogicznej. Przypadek Książnicy Pedagogicznej im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu. W prezentacji przedstawiono sytuację lokalową oraz charakterystykę działalności placówki w kontekście sposobów konserwacji materiałów bibliotecznych. Jolanta Obrzut z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Nowym Sączu w interesującym materiale przedstawiła Działalność Koła Sądeckiego Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego. Wśród licznych zadań wymieniła konferencje, warsztaty, konkursy. Koło wydaje także Biuletyn, w którym można znaleźć m.in. programy, scenariusze opracowane przez członków koła. Kluczem do sukcesu jest współpraca z powiatem, biblioteką i szkołami. Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna z Elbląga w osobie Elżbiety Mieczkowskiej, przedstawiła działalność biblioteki w referacie Od zespołów samokształceniowych do sieci współpracy na przykładzie doświadczeń Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej. Uczestnicy konferencji mogli też wysłuchać referat pani Małgorzaty Janusz przedstawiający doświadczenia biblioteki w aspekcie kształcenia ustawicznego pt. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka Pochwaliła się organizowanym od 2006 roku Elbląskim Forum Nauczycieli Bibliotekarzy, zaprezentowała także bogatą ofertę kursów i szkoleń zrealizowanych w ramach Bibliotecznego Centrum Zdalnej Edukacji. Planowane są obecnie prace na podstawą programową. w Nowym Sączu, Filia Gorlice w systemie kształcenia ustawicznego z naszych doświadczeń. Dr Wanda Matras-Mastalerz z Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie w referacie Biblioteka Magdalena Pilińska z Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu wyjaśniła na czym polega nowoczesność i innowacyjność oferty placówki prezentowanej użytkownikom. Każda biblioteka powinna zadać sobie serię pytań dotyczących czytelnika: kim jest, czego potrzebuje, w jaki sposób chce/potrafi otrzymywać/wyszukiwać informację. Na tej podstawie można przygo- pedagogiczna miejscem biblioterapeutycznych inicjatyw twórczych szeroko omówiła zagadnie- nia biblioterapii. Przywołała ustanowioną przez ONZ Dekadę kształcenia (na lata ). Zadaniem między innymi bibliotekarzy jest wy23

24 śmy się o prezentowanych przez nas postawach, a w konsekwencji o naszym dostosowaniu społecznym. Warsztaty poprowadziła dr Lidia Ippoldt, która również (w drugim dniu konferencji) w referacie Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie przedstawiła działalność swojej placówki. tować atrakcyjną dla użytkowników ofertę biblioteki. Przedstawiła referat pt. Innow@cje w DBP we Wrocławiu działania edukacyjne. Szeroki wachlarz propozycji idzie w DBP w parze z mobilnością bibliotekarzy, którzy na szkolenia i warsztaty dojeżdżają do szkół i POD-ów. Magdalena Pilińska prezentująca innowacje w DBP. Źródło: ofbp/ #joomimg Warsztaty biblioterapeutyczne z dr Lidią Ippoldt. Źródło: ofbp/ #joomimg Atrakcją zjazdu była wizyta forumowiczów w Klinice Papieru Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas której pracownik Kliniki zaprezentował urządzenia oraz metody odkwaszania zbiorów stosowane w BUJ zagrożonych degradacją. Wykorzystywane są instalacja Bookkeeper na licencji amerykańskiej oraz aparat Neschen C9000. Bibliotekarz jawi nam się teraz także jako ochroniarz treści książkix.. przed materiałem z jakiego została wykonana. Robert Karpiński z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kielcach w prezentacji Społeczeń- stwo informacyjne a współczesny bibliotekarz przedstawił model współczesnego bibliotekarza. Okazuje się, że w świecie zalewanym przez informację, stajemy się katalizatorami przefiltrowującymi istotne dane dla naszych czytelników. Agnieszka Miśkiewicz ze Społecznego Gimnazjum Nr 1 im. Z. Herberta w Krakowie zaprezentowała efekty współpracy realizowanej pomiędzy Pedagogiczną Biblioteką Wojewódzką w Krakowie a krakowskimi szkołami. Aran- Odkwaszona książka ma życie wydłużone trzy lub nawet czterokrotnie. Tempo prac jest imponujące, dziennie można odkwasić książek. Ale przy pozostałych voluminów do odkwaszenia, sporo pracy przed nimi. Trzymamy kciuki! żerem owocnej współpracy jest powołany przy placówce Doradca metodyczny ds. bibliotek szkolnych. Z danych przedstawionych przez prelegentkę wynika jak dużym zainteresowaniem młodzieży cieszą się konkursy (zwłaszcza plastyczne) organizowane przez Bibliotekę. Ponadto spoiwem środowiska jest działające w Krakowie Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich. Po części konferencyjnej przyszła pora na warsztaty. W podziale na grupy forumowicze mieli okazję spotkać się na biblioterapeutycznych warsztatach. W trakcie ich trwania dowiedzieli- Bardzo łaskawa dla bibliotekarzy była pogoda. Początek czerwca pozwolił nam na maszerowanie w miłej atmosferze z budynków Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej do Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a później także na krakowską starówkę. Wspólne posiłki były okazją do wymiany opinii, wzajemnego poznania się, czyli jednym słowem integracji środowiska bibliotekarskiego. 24

25 Podsumowanie: Cele postawione przez organizatorów zostały z pewnością osiągnięte. Około 80 nauczycieli bibliotekarzy oraz teoretyków bibliotekoznawstwa, w ciagu tych dwóch dni miało szansę i możliwość wysłuchania ciekawych wystąpień, a także podzielenia się problemami, z jakimi borykają się biblioteki, obejrzenia wielu zdjęć dokumentujących działalność bibliotek z całego kraju. Organizatorzy już na wstępie zapowiedzieli, że chcieliby, aby Forum Bibliotek Peadgogicznych na stałe wpisało się do kalendarza bibliotecznych imprez. Wysoka frewencja pozwala przypuszczać, że w kolejnych latach także spotkamy się, aby podzielić się swoimi pomysłami. W Klinice Papieru Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Źródło: ofbp/ #joomimg W trakcie konferencji swą ofertę dla bibliotek pedagogicznych zaprezentowało wydawnictwo PWN, które zachęcało do korzystania z wirtualnej czytelni IBUK LIBRA. Firma E-Libron przedstawiła system zabezpieczania zbiorów, bramki RFID oraz samoobsługowe stanowiska wypożyczalni oraz wrzutnie na książki. Kontakt z autorem: e.szymanska@wroclaw.dbp.wroc.pl 25

26 Iwona Gawrońska-Paluszkiewicz Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu BIBLIOTEKA W KOMÓRCE subiektywna relacja z Międzynarodowej Konferencji Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, W czerwcu r. miałam niewątpliwą przyjemność uczestniczyć w Międzynarodowej Konferencji organizowanej co dwa lata przez Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego. Obecna konferencja przebiegała pod tytułem: Biblioteka w komórce? przyszłość usług bibliotecznych. Tak sformułowany tytuł był pytaniem o kierunek rozwoju usług oferowanych przez biblioteki. Podczas obrad starano się przedyskutować wyzwania, jakie stoją przed polskim i światowym bibliotekarstwem. Konferencja została podzielona na 5 sesji tematycznych, w ramach których autorzy prezentowali przygotowane referaty. W tytule artykułu użyłam sformułowania subiektywna relacja, ponieważ wymieniłam i w ogromnym skrócie streściłam tylko niektóre spośród 27 prezentowanych referatów. Nowe technologie w usługach bibliotecznych W pierwszej sesji pt. Nowe technologie w usługach bibliotecznych znalazło się sześć wystąpień. Sesję otworzyła prezentacja pani Małgorzaty Góralskiej (Uniwersytet Wrocławski) zatytułowana Książka w pajęczynie cyfrowej informacji. Autorka w swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na ważne zjawisko związane z rewolucją cyfrową w odniesieniu do kultury książki, czyli łączenie realizowane na wielu poziomach. Najprostsze łączenie odbywa się za sprawą hipertekstu. Inny poziom wyznaczają narzędzia collaborative liftering, wykorzystywane do łączenia użytkownika z informacją. Dzięki nim powstają sploty samych informacji, które stanowią gotowe pakiety informacyjne oferowane przez różne serwisy (np. serwis Amazon). Według autorki zjawisko to prowadzi do kształtowania się pewnego korpusu wiedzy generowanego z sieci. Następne dwa referaty dotyczyły usług mobilnych w bibliotekach. Pan Mariusz Jarocki (UMK w Toruniu) w prezentacji Mobilność a usługi biblio- teczne na przykładzie publicznych uczelni akademickich w Polsce - case study przedstaautor: Zhao! Źródło: photostream/ 26

27 bardzo szeroki. Do podstawowych i równocześnie najbardziej oczekiwanych przez użytkowników usług należy OPAC. wił wyniki badań dotyczące przystosowania polskich bibliotek akademickich do wszechogarniającej społeczeństwo mobilności. Autor zauważył, że na 63 badane usługi tylko 3 były w pełni mobilne, co stanowi 4,61 % mobilności usług bibliotecznych badanych bibliotek. Dużym brakiem jest przede wszystkim niedostępność katalogów (OPAC) w wersji mobilnej. Autor wysnuł wniosek, że polskie biblioteki akademickie są dopiero na początku drogi w zakresie dostępności swoich usług na urządzenia mobilne. Pan Grzegorz Gmiterek (Uniwersytet Warszawski) wybrał spośród urządzeń mobilnych ipad, jako łącznik między smartfonem a komputerem, posiadający zalety tych obu urządzeń. W wystąpieniu ipad dla czytelników i bibliotekarzy. Interaktywność, ikoniczność i integracja mediów w bibliotecznej praktyce przedstawił możliwości zastosowania ipada w bibliotekach m.in. udostępnianie tych urządzeń użytkownikom. Interesujące, z punktu widzenia przyszłości bibliotek, było wystąpienie pana Richarda Sapon-White (Oregon, State University Libraries, USA). Autor w referacie Nowe usługi biblioteczne w Cen- trum Cyfrowej Nauki i Usług na Uniwersytecie Stanu Oregon pokazał, jak nowe potrzeby użyt- kowników oraz możliwości technologiczne spowodowały zmiany organizacyjne w Bibliotekach Uniwersytetu Stanu Oregon i zastąpienie tradycyjnych usług nowymi. W ostatnich latach zauważono systematyczny spadek w tradycyjnych sposobach zakupu i katalogowania zbiorów. Od połowy r. niemal wszystkie zamówione i planowane zakupy docierają w postaci książek gotowych do wstawienia na półki, z plikiem zawierającym pełne rekordy bibliograficzne z OCLC (Światowa Kooperacja Bibliotek). Proces zakupu i opracowania źródeł tradycyjnych odbywa się na zasadzie outsourcingu (poza biblioteką). Nastąpiło też przesunięcie ku źródłom cyfrowym. Kupowane są głównie dokumenty cyfrowe zamiast tradycyjnych. Zmiany te spowodowały restrukturyzację i konieczność przeszkolenia pracowników w nowych umiejętnościach. Obecnie do najważniejszych usług Centrum Cyfrowej Nauki i Usług na Uniwersytecie Stanu Oregon należy: gromadzenie dorobku naukowego Biblioteki Stanu Oregon w postaci cyfrowej, cyfryzacja unikatowych źródeł oraz dostarczanie usług informacyjnych dla wydziałów Uniwersytetu. Autor: Marta Cañizares Źródło: @N03/ Z innego punktu widzenia zagadnieniu mobilności przyjrzała się pani Agnieszka Łakomy (Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ w Katowicach). W referacie pt. Rozwój mobilnych usług bibliotecznych i informacyjnych. Analiza problemowa na podstawie bibliograficzno-abstraktowych baz danych: Library and Information Science Abstracts oraz Library, Information Science and Technology Abstracts przeanalizowała technologie i rozwiązania uznane za najbardziej reprezentatywne dla rozwoju mobilnych usług bibliotecznych i informacyjnych. Autorka zauważyła, że obecnie ok. 44% telefonów komórkowych na świecie to smartfony. Jej zdaniem kolejnym krokiem w rozwoju bibliotek powinno być przeniesienie usług bibliotecznych i informacyjnych na urządzenia mobilne. Obecnie wachlarz usług oferowanych przez wiodące biblioteki na świecie (np. Japonia, USA, Niemcy) jest 27

28 Nowe technologie w usługach bibliotecznych doświadczenia bibliotek stawowych informacji o kursie, zaprezentowali uwagi na temat możliwości i zasadności stosowania zdalnego nauczania na ich uczelni. badań ankietowych prowadzonych w bibliotekach polskich szkół wyższych. Przyczynkiem do zainteresowania się tematem był fakt niskiego procentu osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem. Autorka podejmując badania postawiła tezę, że przyczyną takiego stanu rzeczy mogą być bariery utrudniające kontynuowanie kształcenia. Ankieta została skierowana do dyrektorów bibliotek państwowych uczelni wyższych. Pytania dotyczyły stanu przygotowania bibliotek szkół wyższych do obsługi czytelników niewidomych i niedowidzących, czyli dostępności stanowisk komputerowych, oprogramowania specjalistycznego, sprzętu specjalistycznego oraz innych udogodnień oferowanych przez biblioteki studentom niedowidzącym i niewidomym. W podsumowaniu autorka zwróciła uwagę na niewystarczający stan przygotowania bibliotek do obsługi tej kategorii czytelników. Przyczynę tego stanu upatruje w niewystarczającej liczbie stanowisk komputerowych, oprogramowania, sprzętu oraz w braku odpowiedniego przygotowania bibliotekarzy do obsługi niepełnosprawnych użytkowników. Biblioteka w społeczeństwie informacyjnym dostępność usług bibliotecznych Edukacja biblioteczna wdrażanie programów information literacy Kolejną sesję otwierały referaty dotyczące zastosowania nowych technologii w kontekście wspierania osób wykluczonych informacyjnie. Pani Małgorzata Fedorowicz-Kruszewska (UMK w Toruniu) w bardzo ciekawym referacie Biblioteki W referatach wypełniających czwartą sesję poruszono kwestię edukacji informacyjnej. Szczególnie zainteresowało mnie wystąpienie pani Zuzanny Wiorogórskiej (Biblioteka UW, SBP) Edukacja W drugiej sesji znalazły się referaty prezentujące doświadczenia bibliotek w zakresie zastosowania nowych technologii. Pan Aleksander Gniot i Piotr Karwasiński (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu), autorzy aplikacji Libsmart w referacie Wizja, odwaga, realizacja aplikacja Libsmart w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu przedstawili główne idee wdrażania innowacji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu (elektroniczne płatności, platforma komunikacji wirtualnej, zintegrowany system zdalnego zamawiania kopii). Przedstawiciele gospodarzy konferencji w referacie E-learningowe szkolenie biblioteczne w UŁ przedstawienie wdrożenia jakie zastosowano dla studentów pierwszego roku wykorzystaniem zasobów teletechnicznych oraz platformy zdalnego kształcenia, oprócz pod- wobec wykluczenia informacyjnego współczesne tendencje przedstawiła teoretyczne aspekty zagadnienia. Uporządkowała pojęcia związane z tematem. W referacie podjęła refleksję nad rolą bibliotek w zapobieganiu wykluczeniu cyfrowemu osób z niepełnosprawnością. Następne wystąpienie było kontynuacją poprzedniego. Pani Anna Gońka (Biblioteka Politechniki Lubelskiej) w wystąpieniu Biblioteki wobec osób niedowidzących i niewidomych stan przygotowania przedstawiła wyniki wstępnych Autor: Alina Dyrek 28

29 informacyjna stałym elementem programu studiów? Referat składał się trzech części. Na po- czątku prelegentka przedstawiła przegląd definicji information literacy, przegląd literatury tematu oraz stan zaawansowania prac nad włączeniem edukacji informacyjnej do programu studiów. W drugiej części autorka opierając się na podstawach pedagogicznych omówiła potrzebę profesjonalizacji dydaktycznej roli bibliotekarzy. Ostatnia część referatu dotyczyła administracyjnych aspektów procesu włączenia edukacji informacyjnej do programu studiów. Sesję zakończyła dyskusja z udziałem studentów i pracowników naukowych UŁ pod tytułem Użyt- kownik, bibliotekarz, usługi biblioteczne przełamywanie barier. Dyskusja okazała się niezwykle cenna, ponieważ przewijały się w niej zarówno poglądy bibliotekarzy, jak i użytkowników. Dyskutanci różnili się w ocenach poruszanych problemów, co dawało możliwość spojrzenia na omawiane zagadnienie z różnych punktów widzenia i czasami zrewidowania swoich dotychczasowych sądów. Biblioteka w komórce nowe wyzwania, usługi niestandardowe W kolejnych referatach prezentowano rozwiązania niestandardowe, takie jak dostęp do zasobów cyfrowych, szkolenia online, wydłużenie czasu pracy biblioteki w zależności od potrzeb studentów, mobilność bibliotekarzy, mobilność zasobów bibliotek cyfrowych. Sesję otwierał referat 5 in Lodz. Biblioteka między informacją a charyzmą. Pan Krzysztof Cichoń (EC1 Fundacja Łódzka) zaprezentował założenia przedsięwzięcia polegającego na utworzeniu kolekcji złożonej z książek pozyskanych od wybranych osób z całego świata zawsze 5 książek. W ocenie ich właścicieli są to książki najważniejsze, które wpłynęły na ich życie. Otwarcie biblioteki i udostępnienie zbiorów planowane jest na koniec roku. W prezentacji rozważano możliwość badania kultury jako sfery prywatnych 29 wyborów na podstawie zbioru sytuującego się pomiędzy biblioteką jako narzędziem badawczym a kolekcją muzealną. Spośród referatów omawianej sesji zwróciła moją uwagę prezentacja pań: Renaty Felińskiej i Teresy Górniak (BUŁ). W wystąpieniu pt. Analiza ten- dencji i kierunki zmian w polityce gromadzenia książki elektronicznej w bibliotekach naukowych przedstawiono m.in. zalety e-podręczników dla użytkowników i biblioteki oraz wskazano metody gromadzenia, e-książek do zastosowania w praktyce bibliotecznej. Konferencję zakończył referat pani Renaty Osiewały (Biblioteka Instytutu Historii UŁ) Czy biblio- teki i książki przetrwają próbę czasu : od książki drukowanej do e-książki, od biblioteki tradycyjnej do wirtualnej. Autorka zaprezento- wała w historycznym ujęciu rozwój książki od jej powstania do czasów współczesnych ze szczególnym uwzględnieniem okresów przełomowych. Następnie omówiła wpływ technologii IT (w tym Internetu) na zróżnicowanie usług bibliotecznych w odniesieniu do różnych grup użytkowników. Wskazała zalety i zagrożenia, jakie niesie Internet. Prelegentka zakończyła wystąpienie optymistyczną konkluzją o współwystępowaniu w przyszłości zarówno dokumentów w postaci drukowanej, jak i w wersji cyfrowej, bibliotek tradycyjnych, hybrydowych i wirtualnych zgodnie ze zróżnicowanymi preferencjami użytkowników. Konferencja była przede wszystkim okazją do wymiany doświadczeń głównie bibliotekarzy bibliotek uniwersyteckich w zakresie innowacyjnych rozwiązań dotyczących mobilności bibliotek. Z satysfakcją mogę stwierdzić, że na tle prezentowanych rozwiązań Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna z pewnością należy do grona wiodących placówek. Warto chociażby wspomnieć o serwisie Biblioteki na urządzenia mobilne, który jest bardzo przyjazny dla użytkownika. Dzięki wyszukiwarce Primo (polecanej przez firmę Aleph podczas konferencji, jako innowacyjne

30 rozwiązanie dla bibliotek), użytkownik może przeglądać równocześnie katalogi i bazy dolnośląskiej sieci bibliotek pedagogicznych oraz zamawiać wybrane publikacje. Obok wyszukiwarki Primo umieszczone są inne najczęściej poszukiwane elementy serwisu Biblioteki: kontakt, godziny otwarcia, lokalizacja. Mobilność w odniesieniu do urządzeń mobilnych, to zaledwie jeden z obszarów tzw. mobilności. Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna w innych obszarach ma także spore doświadczenia. Wymienię tylko niektóre z nich, takie jak: wychodzenie bibliotekarzy poza macierzystą bibliotekę pedagogiczną z ofertą edukacyjną i prowadzenie zajęć w innych placówkach oświatowych, kursy na platformie elektronicznej Moodle dla użytkowników czy współpracę bibliotekarzy na platformie edukacyjnej Fronter. Kolejna refleksja dotyczy standardowości usług bibliotecznych. Po wysłuchaniu wszystkich referatów zaczęłam się zastanawiać nad tym, jakie niestandardowe usługi biblioteczne zaprezentują biblioteki naukowe za dwa lata, gdy BUŁ znów podejmie się organizacji kolejnej konferencji? Rozwiązania omawiane na tegorocznym spotkaniu (przynajmniej większość z nich), zważywszy na tempo zmian w bibliotekach, staną się już z pewnością standardowe. Kontakt z autorem: i.paluszkiewicz@wroclaw.dbp.wroc.pl 30

31 Urszula Tobolska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu SIECI WSPÓŁPRACY I SAMOKSZTAŁCENIA ZGODNIE Z ZAŁOŻENIAMI NOWEGO SYSTEMU WSPOMAGANIA SZKÓŁ refleksje ze szkolenia Choć gruntowna przebudowa polskiej edukacji miała miejsce w roku, to można odnieść wrażenie, że edukacja w Polsce jest w stadium permanentnej reformy. Obecnie wprowadzane zmiany po raz kolejny koncentrują się na potrzebach szkoły. Pomocnym w tym procesie ma być nowy system doskonalenia nauczycieli, który zmierza w kierunku większej podmiotowości i zwiększaniu wpływu szkoły na rodzaj otrzymywanego wsparcia. Efektywność jego realizacji ma zapewnić wprowadzenie dwóch nowatorskich form działań rozwojowych: wdrożenie rocznego planu wspomagania szkoły oraz sieci współpracy i samokształcenia. Ogólne założenia projektu systemu ukończyła specjalne szkolenie i jest przygotowana, by wspierać dyrektora i nauczycieli w przygotowaniu i realizacji rocznego planu wspomagania. Roczny plan wspomagania (RPW) to plan zbudowany na bazie jednej z ofert doskonalenia dostosowany do potrzeb konkretnej placówki i realizowany w danej placówce. Projekt o nazwie System doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodostępnym kompleksowym wspomaganiu szkół realizowany jest przez Ośrodek Rozwoju Edukacji i współfinansowany ze środków unijnych. Choć ma rozpocząć się w r., to już niektóre powiaty pilotażowo w roku szkolnym 201 2/201 3 rozpoczęły realizację zadań wynikających z kompleksowego wspomagania szkół. Kolejne projekty wdrożeniowe rozpoczną się we wrześniu r. Od r. łącznie 5 tys. placówek objętych zostanie kompleksowym wspomaganiem w ramach realizowanych projektów. Do zadań SORE w ramach realizacji rocznego planu wspomagania należy: - pomoc w diagnozie potrzeb szkoły/przedszkola - dostosowanie oferty doskonalenia do zdiagnozowanych potrzeb (realizacja konkretnych działań, jak: warsztaty, szkolenia, konsultacje) - pomoc nauczycielom we wprowadzaniu zmiany - ewaluacja podjętych działań Ze szkołami i przedszkolami współpracować będą szkolni organizatorzy rozwoju edukacji (SORE). Specjalista SORE (zwany też koordynatorem sieci) to osoba spoza szkoły/przedszkola, która 31

32 wiu, pozostałe osoby były nauczycielami i dyrektorami placówek oświatowych. Przed szkoleniem o sieciach współpracy słyszałam niewiele. Zapewne nie tylko ja. Choć oczywiście pewne wyobrażenie miałam. Dlatego dobrze się stało, że je ukończyłam, gdyż mogłam usystematyzować swą wiedzę. W pierwszym dniu szkolenia określono i przyjęto zasady współpracy całej grupy. Uwzględnianie specyfiki uczenia się osób dorosłych to ważna umiejętność dla koordynatora sieci, który przełoży ją na tworzenie zachowań budujących partnerskie relacje w tworzonej przez siebie sieci współpracy. Odpowiedzialność za proces nauczania należy zarówno do uczestników grupy, jak i do prowadzącego. Dlatego dobrze jest ustalać wspólnie z grupą cele działań sieci, nadzorować realizację przyjętych celów i motywować członków sieci do pracy. Wartością jest też to, co nazywa się wkładem każdego z uczestników zespołu. Każdy dysponuje pewnym doświadczeniem i wiedzą, z której korzystać mogą inni. W budowaniu partnerskich relacji zwraca się uwagę na jasne określanie i dotrzymywanie zobowiązań ustalonych przez zespół. Autor: Alina Dyrek Koordynator sieci w założeniach resortu edukacji będzie miał pod swoją opieką kilkanaście szkół/przedszkoli. Placówki te stworzą Sieć współpracy i samokształcenia. To druga z wymienianych nowatorskich form działań. W jednej sieci ma być około 1 5 szkół, ale nie więcej niż 24 nauczycieli. W praktyce nauczyciele zebrani w sieć współpracy mają spotykać się 3 5 razy w roku szkolnym (w odstępach około 2 miesięcy). W toku tych spotkań nauczyciele będą współpracować ze sobą: rozwiązywać problemy, dzielić się doświadczeniem. W spotkaniach sieci będą mogli uczestniczyć eksperci zewnętrzni. Prowadząca przedstawiła założenia projektu systemu doskonalenia zawodowego nauczycieli, a także ideę budowania sieci współpracy i samokształcenia, wspólnie przeanalizowałyśmy zadania i kompetencje koordynatora. Są nimi obok kluczowego organizowania działań sieci przygotowywanie i prowadzenie wybranych spotkań. Do koordynatora należy wybór i zapraszanie innych prowadzących spotkania, jak: metodyków i ekspertów z określonych dziedzin. To nie wszystkie zadania, które ma wykonać koordynator. Zostaje jeszcze moderowanie forum dyskusyjnego na platformie cyfrowej i zamieszczanie tam materiałów samokształceniowych dla uczestników. Między spotkaniami uczestnicy mogą komunikować się ze sobą korzystając z platformy internetowej udostępnionej przez ORE i przeznaczonej jako miejsce umieszczania materiałów samokształceniowych i wymiany doświadczeń. Te rozwiązania wskazują na praktyczne korzyści pracy w sieci. Refleksje ze szkolenia Autorka niniejszego artykułu uczestniczyła w trzydniowych warsztatach dla kandydatów na koordynatorów sieci współpracy i samokształcenia. Silną reprezentację grupy stanowiły przedstawicielki WCDN we Wrocławiu, dwie osoby reprezentowały Dolnośląską Bibliotekę Pedagogiczną we Wrocła- Dużą część pierwszego dnia przeznaczono na diagnozowanie potrzeb rozwojowych sieci. Uczestnicy warsztatów zostali podzieleni na 4 zespoły 32

33 i ładnie nazwani : zespół niebieskich, czerwonych itp. Współpracowały ze sobą zespoły, np. Czerwoni z Niebieskimi. Uczestnicy każdej z grup przygotowywali pytania ankietowe do wybranego przez siebie tematu. Po ich opracowaniu dobrano się w pary i wymieniano pytaniami. Każdy już indywidualnie udzielał odpowiedzi na pytania. Następnie w tych samych parach omawiano trudności, które pojawiły się w czasie udzielania odpowiedzi. Pojawienie się ich sugerowało, że pytania nie są dobrze skonstruowane i należy wprowadzić zmiany. Chcę zwrócić uwagę na to ćwiczenie. Często osoby układające pytania, czy organizujące szkolenia wzorują się na subiektywnych odczuciach. Uważają, że to oni najlepiej wiedzą, co użytkownik powinien umieć, rzadko pytają się go, co chce i czego potrzebuje. Tymczasem, właściwe określenie potrzeb użytkowników i dostosowanie do nich szkoleń jest kluczem do ich efektywności. Badanie potrzeb edukacyjnych/szkoleniowych, a następnie ich analiza jest jedną z dobrych metod, a przeprowadzana jest po to, by skonstruować odpowiedni i skuteczny plan szkolenia. realizacji RPW wraz ze wskazaniem działań (np. warsztatów, konsultacji, szkoleń), ewalaucje. W toku warsztatów omawiałyśmy też trudne sytuacje, jakie mogą zaistnieć podczas spotkań z grupą. Może to być dominacja jednej lub kilku osób, mała aktywność całej grupy itp. Moderowanie pracy grupy nie jest sztuką łatwą. Poznałyśmy sporo ćwiczeń integrujących i usprawniających komunikację w grupie. Zaangażowana była nie tylko osoba prowadząca, ale i uczestnicy. Każda z nas miała też swoje pomysły na ćwiczenia. Pozwolę sobie przytoczyć jedną z propozycji utworzenie Lądowiska jaj Zostałyśmy podzielone na dwie grupy. Każda otrzymała instrukcję ogólną pracy oraz narzędzia do wykonania zadania: po 2 kartki papieru A4, 2 spinacze, 2 balony, 2 słomki, 1 jajo (surowe). Zadaniem było skonstruowanie rzeczonego lądowiska, by jajo cało w nim wylądowało. Wybrano też obserwatorów, którzy rejestrowali styl pracy i zjawiska zachodzące w grupach. Następnie je omawiano. Przy okazji tego ćwiczenia poznałyśmy role grupowe. Okazuje się, że każdy z nas wypełnia jakąś rolę w zespole, nawet jeśli nie do końca jest tego świadomy. Można być np. kreatywnym pomysłodawcom, praktycznym realizatorem, racjonalnym analitykiem, czy duszą zespołu. W systemie doskonalenia ważnym jest formułowanie celów, które nie powinny być ani zbyt drobiazgowe, ani też zbyt ogólnikowe. W drugim dniu szkolenia podjęłyśmy jedną z metod formułowania celów - metodę SMART. Przypomnę pokrótce, że korzystając z niej można precyzyjnie określić swoje cele. Nazwa tej metody pochodzi od pierwszych liter angielskich słów określających jej najważniejsze zasady: Simple jasno określony, prosty i zrozumiały, Measurable mierzalny, Achievable osiągalny, realny w danych warunkach, Relevant istotny, ważny dla uczestników, by chcieli go osiągnąć, Time dimensioned określony w czasie. Uczyłyśmy się jak ustalać cele ogólne i szczegółowe spotkań w cyklu rocznej pracy sieci. Plan rocznej pracy sieci jest zbudowany na bazie jednej z ofert doskonalenia realizowany w konkretnej szkole. Taki plan zawierać powinien w szczególności: datę rozpoczęcia i zakończenia jego realizacji, opis diagnozy potrzeb, cel/cele realizacji RPW, role i zadania osób realizujących RPW, harmonogram Uczyłyśmy się też oceny efektywności szkolenia, w którym uczestniczyłyśmy. I tu znowu prowadząca zaangażowała wszystkich uczestników warsztatów. Zaproponowała, by jedna z osób zadawała pytanie, jednocześnie wskazywała na osobę, która ma na nie odpowiedzieć. Ta po udzieleniu wskazywała na kolejną itd. W trzecim dniu omawiana była współpraca z ekspertem. Przypomnę, że spotkania w ramach sieci współpracy i samokształcenia nauczycieli mogą być prowadzone z udziałem ekspertów. Poznałyśmy zadania ekspertów, jak przygotowanie i prowadzenie przez nich wykładów, warsztatów czy innych form szkoleniowych zaplanowanych w pla33

34 oraz bibliotek pedagogicznych zadania wsparcia szkoły oraz kompleksowe wspomaganie zostało wprowadzone jako obowiązkowe zadanie ww. placówek. Dysponujemy już pewnym uporządkowanym kompendium wiedzy o sieci współpracy i samokształcenia, jakie zapewne wkrótce będą tworzyły polskie szkoły i pracujący w nich nauczyciele. Dzięki sieci możliwe jest zorganizowanie systemu umożliwiającego współpracę, wymianę poglądów, dostępu do informacji. Podkreślić należy najcenniejszą wartość owych sieci, jaką jest preferowanie praktycznych źródeł wiedzy. nie pracy sieci. Ekspert współpracuje z koordynatorem sieci i jest zapraszany przez koordynatora. Dzięki inwencji prowadzącej przećwiczyłyśmy symulacyjne spotkania koordynatora z ekspertem. Trzeba dodać, że ćwiczenie było tak przygotowane, że każda z grup miała do czynienia z innym typem eksperta (profesjonalistą, wszystko wiedzącym itp.) Zakończenie Zajęcia odbyły się w sympatycznej i bezstresowej atmosferze. Oceniam je na ocenę bardzo dobrą. Moją uwagę zwróciła wiedza i umiejętne jej wykorzystanie przez prowadzącą, która miała doskonały kontakt z uczestnikami zajęć. Ta bardzo miła osoba zaaranżowała sympatyczną atmosferę podczas warsztatów, pełną życzliwości. Zajęcia były ciekawe, z dużym pakietem praktycznych ćwiczeń, angażujące i prowadzącą, i każdą z nas. Nie odczułam zmęczenia czy znużenia podczas wielu godzin szkolenia, choć na dworze panowały niemożebne upały, a w sali nie było klimatyzacji, oprócz kilkux wiatraków. Polecam Państwu rozmowę z dyrektor Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu, którą mogą Państwo przeczytać w aktualnym numerze e-biuletynu DIBP. Wynika z niej zapowiedź zadań, jakie będą obecne w placówce a nawiązujące do organizowania i prowadzenia wspomagania szkół i placówek w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, w tym w wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej ( 1, ust. 2, pkt. 2 a rozporządzenia). Do realizacji powołany został w Bibliotece Wydział wspomagania szkół i placówek oświatowych, którego kierownik ma przygotowaną koncepcję realizacji nowych zadań ujętą w Programie rozwoju Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu na rok szkolny 201 3/ Dla większości z nas był to czas urlopów, jednak czas wykorzystany bardzo efektywnie. Zdobyte wiadomości na pewno wykorzystam w swojej dalszej pracy zawodowej, gdyż praktyczne ćwiczenia były interesujące i inspirujące, materiały szkoleniowe zostały dobrze przygotowane. Organizacja wspomagania szkół na przykładzie Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu Poszukując cały czas wiedzy o tym, na czym konkretnie taka współpraca połączonych sieciowo nauczycieli z kilku placówek powinna polegać, dostosowywany jest zakres działań Biblioteki w zaspokajaniu potrzeb oraz w rozwiązywaniu problemów tych placówek. Za najważniejsze zadania uznaje się pozyskanie szkół/przedszkoli do współpracy, pomoc tym placówkom w diagnozowaniu ich potrzeb, zaplanowania adekwatnych do zdiagnozowanych potrzeb form wspomagania, ich realizację oraz wspólną ocenę efektów. Zgodnie z nowymi rozporządzeniami dotyczącymi zasad działania placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych Ponieważ istotą nowego zadania jest indywidualizacja wspomagania, dlatego kierujemy kompleksowe wsparcie do konkretnej szkoły/przedszkola Choć nie wszyscy uczestnicy szkolenia będą koordynatorami sieci współpracy, to jedno jest pewne wiadomości tam zdobyte zostaną wykorzystane na pewno przez uczestników w dużym stopniu. 34

35 i konkretnych nauczycieli w niej zatrudnionych, jak: gromadzenie i dostarczanie nowości wydawniczych zgodnych z potrzebami placówki, opracowanie minipakietów edukacyjnych, wspomaganie szkół w korzystaniu z technologii informacyjno-komunikacyjnych, nabywanie umiejętności korzystania z platform edukacyjnych, np. Fronter i aktywnego w nich uczestnictwa i szereg innych posunięć. Działania te czynią je elementem systemu wspomagania rozwoju placówek edukacyjnych. Kończąc ten artykuł pragnę wyrazić nadzieję, że idea tworzenia sieci współpracy i samokształcenia nauczycieli stanie się już niedługo praktyką. Mam nadzieję, że nie będzie to kolejna propozycja wprowadzona za unijne pieniądze i trwająca tak długo, na jaki czas przewidziano realizację projektu. A także to, że nauczyciele dzięki wspieraniu się w wielu trudnych sytuacjach i wymiany doświadczeń, będą mogli efektywniej realizować się w swych rolach zawodowych. Kontakt z autorem: u.tobolska@wroclaw.dbp.wroc.pl 35

36 Małgorzata Grabowska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu SCREENCAST JAKO POMOC DYDAKTYCZNA DLA NAUCZYCIELA Autorka artykułu przedstawiła różne narzędzia graficzne dostępne w Internecie. Zwróciła uwagę na ciekawe możliwości aplikacji graficznych online, omówiła ich funkcje. Narzędzia te są bardzo przydatne w pracy nauczyciela. Co to jest screencast? (w licznej klasie część uczniów zwykle zaczyna się nudzić). Dodatkową zaletą zrobienia i opublikowania tutorialu jest możliwość wielokrotnego odtwarzania materiału. Tutoriale są proste, szybkie w wykonaniu (gdy ma się praktykę), tanie i efektywne. Pod warunkiem, że spełnimy kilka kryteriów. Screencast stanowi rozwinięcie idei zrzutów ekranowych, (z ang. screen ekran, to cast przedstawiać), to film będący zapisem zdarzeń prezentowanych na ekranie komputera, tak jak widzi go użytkownik. Uzupełniony o komentarz jest demonstracją i instruktażem. Z pojęciem screencast związany jest tutorial (z ang. samouczek) publikacja pokazującą krok po kroku jak obsługiwać program, tworzyć grafikę. Pojęcie jest oczywiście znacznie szersze. Podstawową zaleta screencastów i tutoriali jest ich prostota, łatwiej coś pokazać niż opisać. Tutorial morze zrobić każdy, kto chce się podzielić wiedzą. Autorami zresztą zwykle są entuzjaści amatorzy, a materiały są darmowe i ogólnodostępne. Podstawowe zasady Po pierwsze scenariusz. Nie musi być rozbudowany, wystarczy kilka punktów żeby wiedzieć co i w jakiej kolejności chcemy pokazać, co jest naprawdę ważne, no i żeby można było zapis powtórzyć. Przed nagraniem należy przygotować pulpit (uprzątnąć), nawet jeśli nagrywamy fragment ekranu lub tylko okno aplikacji łatwiej będzie nam pracować. Jeżeli pokazujemy obsługę programu powinien on wyglądać możliwie tak jak po instalacji (widz nie może się gubić, ani rozpraszać znacznymi różnicami w interfejsie). Po co nagrywać Screencast? Wbrew pozorom screencast ma zastosowanie nie tylko w informatyce (Przykład: Odcinki i linie w trójkącie. Poza tym, gdy trzeba coś wielokrotnie powtórzyć, 36

37 tykule 1 0 darmowych narzędzi do tworzenia screencastów. W artykule przedstawiono kilka propozycji prostych w obsłudze, darmowych programów. Jakość nagrania musi być dobra, zarówno audio jak i video. Chodzi nie tylko o odpowiednią wielkość klatek filmu i ostrość. Trudno skupić się na materiale gdy autor stęka, jąka się, pokrzykuje, lub wszystko dzieje się na tle zbędnych dźwięków. Czasem warto narrację dograć na końcu, a jeśli nie mamy dobrego mikrofonu pozostać przy komentarzach tekstowych. Podstawowe funkcje tego typu aplikacji zwykle są podobne. Programy oferują możliwość nagry- wania całego ekranu, fragmentu pulpitu, lub okna wybranej aplikacji. Wszystkie mają możliwość nagrywania dźwięku, w niektórych pokaz Wszystko powinno być naturalne i przemyślane. Unikajmy chaotycznego klikania, zbędnych ruchów kursora, itp. Jeżeli zamierzamy użyć dodatkowych efektów zastosujmy je przy końcowym montażu i obróbce. można wzbogacać komentarzami tekstowymi. W każdym można posługiwać się skrótami (hot keys), ułatwiającymi pracę. Większość programów nie daje możliwości edycji gotowego materiału, ale możemy posłużyć się w tym celu programem Movie Maker, zaś format filmu zmienić w Format Faktory (oba programy bezpłatne). Na temat screencastów warto poczytać na stronie Blogu dla nauczycieli i uczniów - temat ScreenCast w edukacji. Znajdziemy tam porady, wskazówki, przykładowe scenariusze. Czym zatem kierować się przy wyborze? Czym nagrywać Screencast? Po pierwsze potrzebami. Jeśli chcemy jednorazowo nagrać prosty pokaz wystarczy aplikacja typu Jing, CamStudio, jeżeli zamierzamy tworzyć więcej screencastów, lub bardziej złożone warto poznać bliżej rozbudowane aplikacje (np.: Active Presenter). Po drugie decyduje nasz gust i wygoda pracy. To subiektywne odczucia, dobrze zatem sprawdzić kilka programów. Zachęcam do samodzielnych testów. Programów do tworzenia screencastów i tutoriali jest bardzo dużo. Pod adresem znajdziemy przegląd kilkudziesięciu programów (darmowych i płatnych) z opisem i linkami do pobrania. Warto pamiętać, ze nawet programy płatne dają często możliwość czasowego korzystania z pełnych funkcji. O darmowych programach można poczytać w ar- Jing Pozwala na nagrania do 5 minut, umożliwia wybór wskazanego fragmentu lub całego ekranu, rejestrację dźwięku, Po uruchomieniu na górze pulpitu pojawia się słoneczko z dostępnymi opcjami: Capture, History i More, gdzie zdefiniujemy szczegółowe ustawienia. Jeżeli chcemy nagrać cały pulpit, możemy je zamknąć i posługiwać się ikoną na pasku zadań. 37

38 Przy nagraniu wygodnie jest posługiwać się skrótami. Gotowy materiał możemy zapisać lub od razu udostępnić w Internecie. Mimo angielskiego menu, używanie programu jest proste i intuicyjne. Idealny dla początkującego użytkownika, wystarczy zapamiętać skróty i nic już nie rozprasza przy nagrywaniu. CamStudio Program rejestruje wszystkie operacje wykonywane przez użytkownika - ruchy kursorem myszy, uruchamianie aplikacji, wpisywanie tekstu itd., na całym lub wskazanej części pulpitu. Dla ułatwienia pracy można wcześniej zdefiniować skróty (start, zatrzymanie, koniec nagrania). Program daje dobrej jakości obraz w formacie AVI lub SWF i jest łatwy w użyciu, a jednocześnie oferuje ciekawe możliwości. Do nagrania można włączyć obraz z kamery internetowej oraz wprowadzić komentarze tekstowe. W trakcie nagrania, możemy je zastopować, przeciągnąć z przybornika (Screen Annotation) wybrany kształt (shapes) i wypełnić go tekstem. Komentarz edytujemy po kliknięciu go prawym przyciskiem myszy lub w okienku (Text properties). Wybór kształtów jest spory, dodatkowo możemy je zmieniać lub wklejać własne ilustracje. 38

39 Program pozwala też dostosować wygląd i podświetlenie kursora widocznego w nagraniu. CamStudio dostępny jest w wersji portable, można go przetestować bez instalacji. Przykładowe kształty. BB FlashBack Express Dostępny zarówno w wersji darmowej (Express) jak i płatnej. W tej drugiej można dodawać komentarze tekstowe. Program nagrywa obraz, dźwięk oraz przechwytuje obraz z kamery internetowej. Gotowy materiał, (format AVI lub SWF) można od razu przesłać do wybranego serwisu z filmami. Program oferuje pomoc i dostęp do tutoriali. Przed nagraniem możemy zdefiniować wygląd i podświetlenie kursora lub wybrać opcję przyciemnienia zbędnej w danej chwili części nagrania. 39

40 Aplikacja bardzo przyjemna w pracy. Jakość materiału jest bardzo dobra, a po zakończeniu nagrania możemy od razu wyeksportować (zapisać) screencast lub dokonać podstawowych poprawek w Playerze (Open In Player), który służy zarówno do odtwarzania jak i modyfikowania nagranego materiału. Darmowa wersja wymaga po 30 dniach bezpłatnej rejestracji, o czym program przypomina po każdym uruchomieniu. Możemy też czasowo testować komercyjną wersję programu. Wink Program znany od dawna i prosty w obsłudze. Oprócz dużej możliwości edycji gotowego materiału (komentarze graficzne i dźwiękowe) oraz eksportu do różnych formatów (flash, html, pdf, pliki graficzne) program potrafi utworzyć nagranie z pojedynczych zrzutów ekranu poprzez automatyczne uzupełnienie ruchu kursora pomiędzy slajdami (klatkami). Opcja przydatna dla osób, którym brakuje wprawy. Nie ma konieczności edycji dużej liczby klatek, eliminuje się chaotyczne ruchy kursora. Ponadto można przesuwać kursor na slajdach i zmieniać jego wygląd. W Programie można tworzyć zrzuty, edytować zaimportowane slajdy lub nagrywać normalne sekwencje video. Tutoriale do programu zawarte są w programie. W internecie dostępna jest też obszerna instrukcja przetłumaczona przez Roberta Wiśniewskiego. 40

41 Active Presenter Free Edition Program dostępny zarówno w wersji darmowej jak i płatnej. Nagrywanie screencastów to tylko jedna z wielu funkcji. Oprócz kilku sposobów rejestracji materiału i rozbudowanych opcji ustawień nagrywania, program może między innymi importować prezentacje PowerPointa lub tworzyć projekty od podstaw. Active Presenter to jednak przede wszystkim program do tworzenia profesjonalnych poradników i szkoleń, oraz kursów e-learningowych. Gotowy materiał można edytować i uzupełniać komentarzami graficznymi (napisy, chmurki, kształty, podświetlenia, światło punktowe) i dźwiękowymi oraz interaktywnymi elementami, typowymi dla szkoleń czy quizów (np.: kliknięcie myszką, najechanie kursorem, naciśnięcie klawisza lub pole tekstowe). 41

42 Nagranie możemy edytować na osi czasu, zapętlić odtwarzanie, odsłuchiwać i odtwarzać własną narrację, dzielić i łączyć nagrania, wstawiać puste (zamrożone) klatki, regulować poziom głośności itp. Korzystanie ułatwia polski interfejs. Program oferuje bardzo duże możliwości konfiguracji i dostosowania do własnych potrzeb i upodobań, a także korzystania z gotowych profili. Na stronie domowej ( dostępne są liczne tutoriale i poradniki. Wersja bezpłatna nie ma ograniczeń czasowych ani funkcjonalności, jednak przy eksporcie do niektórych formatów pojawia się znak wodny. Brak go przy eksporcie do obrazów PNG i JPEG oraz wideo AVI, WMV, MPEG4 i WebM. CommunityClips Projekt Community Clips skierowany jest do użytkowników pakietu biurowego Microsoft Office. Film instruktażowy jak posługiwać się programem znajdziemy w artykule Jak zarejestrować ScreenCast przy użyciu CommunityClips? Kontakt z autorem: m.grabowska@wroclaw.dbp.wroc.pl 42

43 Urszula Tobolska Anna Pawełków Nauczyciele bibliotekarze Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu ALEKSANDER HRABIA FREDRO ( ) propozycja metodyczna dla gimnazjum Aleksander hrabia Fredro to najlepszy polski komediopisarz. W roku przypada 220. rocznica jego urodzin. I choć czasy, w których tworzył, wydają się dziś bardzo odległe, to komedie jego cieszą się niesłabnącą popularnością. Ponadczasowa jest zwłaszcza ich tematyka i umiejętnie dobrany humor. Propozycja autorek może być inspiracją dla nauczycieli realizujących na lekcji języka polskiego zagadnienia dotyczące życia i twórczości komediopisarza. Zaproponowano scenariusz lekcji i materiały pomocnicze: rozbudowane kalendarium życia poety, krzyżówkę oraz test ze znajomości i rozumienia treści lektury Zemsty. Materiał 1. Kalendarium życia Aleksandra hrabiego Fredry ( ) Dzieje życia komediopisarza, poety, pamiętnikarza, zostały ułożone w formie rozbudowanego kalendarium. Z jednej strony poczucie utraty ojczyzny, która znajdowała się pod zaborami, z drugiej uchwalenie Konstytucji 3 maja i przekonanie o podjęciu walki o odzyskanie wolności kraju ojczystego, wypełniały lata życia poety Urodził się 20 czerwca roku w Surochowie. Z powodu zaginięcia metryki urodzin, datę jego urodzin określano według tradycji rodzinnej. Rodzicami poety byli Jacek Fredro i Marianna z Dembińskich. Państwo Fredrowie byli niezbyt zamożną szlachtą. Tytuł hrabiowski, obecny przy nazwisku poety, zdobył jego ojciec na początku lat 20. XIX wieku Państwo Fredrowie mieli dziewięcioro dzieci (sześciu synów i trzy córki). Dość liczne zmiany miejsc za43

44 mieszkania rodziny Fredrów wiązały się z zajęciami ojca. Miejscem bardzo ważnym była posiadłość w Beńkowej Wiszni, gdzie Aleksander i jego rodzeństwo spędzili dzieciństwo. Nauką dzieci zajmowali się dość liczni guwernerzy. Edukacja ta nie była jednak ugruntowana. Więcej uwagi rodzice przywiązywali do zdobycia umiejętności nieodzownych szlachcicowi niż do wiadomości teoretycznych Śmierć matki Marianny (chorującej na serce) była wstrząsem dla całej rodziny. Aleksander odczuwał silną więź z matką. Biografowie odnotowują też pożar rodzinnego domu w Beńkowej Wiszni, po którym ojciec wraz z dziećmi przeprowadził się do Lwowa Żołnierskie marzenia rozbudził w Aleksandrze zapewne przyjaciel domu Łukasz Biegański, adiutant Kościuszki, potem generał. Aleksander Fredro wstąpił do tworzącej się polskiej armii - oddziałów księcia Józefa Poniatowskiego. W wojsku pełnił służbę adiutanta majora Podczas wojny z Rosją trafił do rosyjskiej niewoli, skąd udało mu się uciec. Później służył w wojsku Napoleona. Wydarzenia związane ze służbą opisał w pamiętniku Trzy po trzy Brał czynny udział w kampanii napoleońskiej w randze oficera Za zasługi wojenne odznaczony został Krzyżem Legii Honorowej najwyższym orderem nadawanym przez państwo francuskie. Został uhonorowany też polskim orderem Złotym Krzyżem Virtuti Militari. W roku podjął decyzję o wystąpieniu z wojska. Czas oczekiwania na załatwienie potrzebnych formalności, spędził w Paryżu, korzystając z uroków miasta Powrócił z Paryża do kraju, zatrzymując się na krótki czas we Lwowie. Nadzór nad rodzinnym majątkiem Beńkowa Wisznia przypadł starszemu bratu Sewerynowi. Aleksander przyjął decyzję ojca gospodarowania majątkiem Jatwiegi, leżącym niedaleko Beńkowej Wiszni. W tym czasie zaczął gromadzić książki do swej domowej biblioteki Na łamach Pamiętnika Lwowskiego ukazały się pierwsze utwory poetyckie Fredry Poznał i zakochał się w Zofii Skarbek mężatce, będącej w nieformalnej separacji ze swym mężem Napisał pierwszą komedię pt. Pan Geldhab, która w dwa lata później została wystawiona w teatrze warszawskim. Choć oceny krytyki nie były przychylne, to jednak aplauz widowni spowodował, że Fredro postanowił dalej pisać komedie Pojawiły się dalsze utwory, jak Cudzoziemczyzna, Mąż i żona, Odludki i poeta, Damy i huzary, któ44

45 re podobały się publiczności i były często wystawiane w teatrach Ojciec Aleksandra Jacek Fredro uzyskał dla siebie i rodziny tytuł hrabiowski Pojawił się pierwszy z okresów twórczego milczenia Aleksandra Fredry. Te ujawniały się też w późniejszych latach Objął w posiadanie po bracie Sewerynie majątek rodzinny Beńkowa Wisznia Pisał kolejne utwory sceniczne. Niemożność zawarcia ślubu z ukochaną kobietą wprawiło Fredrę w załamanie psychiczne Zaczęła się choroba Fredry odziedziczona po ojcu podagra. Drugim przykrym wydarzeniem była śmierć ojca Zofia Skarbek otrzymała unieważnienie swojego małżeństwa. Po jedenastu latach oczekiwania odbył się ślub Aleksandra z właścicielką zamku w Odrzykoniu Zofią hrabiną Skarbkową. Rok ten obfitujący w zmiany w życiu osobistym, zapowiadał kolejne twórcze wyciszenie Fredry Urodził się pierwszy syn - Jan Aleksander. Kolejni synowie zmarli po kilku miesiącach życia. Pisarz otrzymał zaproszenie do działalności w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Warszawie stowarzyszeniu naukowym zajmującym się popularyzacją wiedzy i działalnością społeczną. Za zaszczyt ten Fredro osobiście podziękował Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi Wybuch powstania listopadowego postawił Aleksandra Fredrę przed trudnym wyborem między służbą w wojsku a opieką nad rodziną. Ostatecznie podjął pracę w Obywatelskim Komitecie Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie Pojawiły się komedie uznawane za najlepsze w dorobku twórcy, jak: Zemsta, Śluby panieńskie, Pan Jowialski, Dożywocie Fredro przerwał działalność literacką na kilkanaście lat. Powodem były m.in. nieprzychylne recenzje jego twórczości. Zarzucano mu brak kultury literackiej, naśladowanie obcych wzorów, tandetę i in. Urodziny córki Zofii Nastąpiły lata aktywności Fredry w sprawach publicznych. Poeta zajmował się m.in. działalnością Osso45

46 lineum, został członkiem Wydziału Stanowego, czyli urzędnikiem wysokiego szczebla odpowiedzialnym za sprawy wewnętrzne. Był posłem do Sejmu Krajowego, czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. Otrzymał też Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa Poeta zorganizował rodzinny wyjazd do Włoch dla poratowania zdrowia Krótki epizod twórczy poety do pamiętników z czasów napoleońskich Trzy po trzy dopisywał nowe fragmenty i uzupełniał tekst Napisał memoriał Uwagi nad stanem socjalnym w Galicji, będącym odpowiedzą na powstanie chłopskie r Poeta podjął decyzję przeprowadzenia się wraz z całą rodziną do Lwowa. Lecz ostatecznie zdecydował się na zakup dworku na Chorążczyźnie. Dworek ten stał się później rodzinną siedzibą Fredrów Kilkuletni pobyt rodziny Fredrów w Paryżu. W tym czasie w Paryżu znalazło się kilka osób z dalszej rodziny poety Okazał się konieczny ze względów gospodarskich powrót do majątku rodzinnego. Fredro rozważał sprzedaż majątku i osiedlenia się na Śląsku. Wznowił działalność komediopisarską, ale nie publikował swych komedii i nie pozwalał ich wystawiać Ostatnie dwadzieścia lat życia poety to pogarszający się stan zdrowia, zarówno fizyczny, jak i psychiczny. Choć jeszcze przez jakiś czas udawało się go nakłonić do pełnienia rozmaitych funkcji społecznych, to jednak problemy żołądkowe i reumatyczne sprawiły, że odsunął się od aktywności społecznej Dostąpił zaszczytu otrzymania Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa jako odznaczenia za ogólne zasługi dla Cesarstwa Austriackiego Zmarł 1 5 lipca we Lwowie. Zwłoki Aleksandra Fredry przewieziono do Rudek, gdzie złożono je w krypcie rodzinnej w podziemiach kościoła. 46

47 Materiał 2. Krzyżówka Pytania Jak miał na imię ojciec poety? Miejsce złożenia zwłok poety. Jak określano panie, które towarzyszyły huzarom (w tytule komedii Fredry). Nazwa dworku i rodzinna siedziba Fredrów. Majątek ziemski X. Wisznia. Tytuł pamiętników poety Trzy po X. Imię matki poety. Tytuł jednej z wielu komediix albo wyrok do końca życia. Tytuł komedii, w której występują X. i żona. Miejsce urodzin poety. Imię córki poety. Przyrzeczenia panieńskie według Fredry. Tytuł komedii, w której mieszają się intrygi. Imię syna poety. Tytuł szlachecki Aleksandra Fredry. Odpowiedzi Jacek. 2. Rudki. 3. Damy. 4. Chorążczyzna. 5. Bańkowa X. 6. Trzy. 7. Marianna. Dożywocie. 9. Mąż Surochów. 11. Zofia Śluby Zemsta Jan Hrabia. Hasło krzyżówki CUDZOZIEMCZYZNA 47

48 Materiał 3. Test sprawdzający wiedzę z Zemsty Aleksandra Fredry 1.Wymień epokę, w której żył i tworzył Aleksander Fredro. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 2. Do jakiego rodzaju i gatunku zaliczysz Zemstę? XXXXXXXXXXXX..XXXX Na ile aktów podzielony został cały utwór? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX.. 4. Gdzie i kiedy rozgrywa się jego akcja? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX.. 5. Scharakteryzuj krótko bohaterów utworu: Rejent Milczek - XXXXXXXXXXXXXXXXX... Cześnik Maciej Raptusiewicz - XX...XXXXXXXX...X... Klara Raptusiewiczówna - XXX...XXXXXXXXXX... Józef Papkin - XXXXXXXX...XXXXXXXXXXX... Podstolina Hanna Czepiersińska - XX...XXXXXXX Wacław Milczek - XXXXX.XXXXXXXXXXXX Co było głównym powodem sporu pomiędzy Rejentem a Cześnikiem? XXXXXXXXXXXXXXX Jakie relacje łączyły Wacława z Klarą? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX.. 8. Jak nazywał się jeniec uprowadzony przez Papkina? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX. 9. Jak nazywała się słynna szabla Papkina? XXXXXXXXXXXXXXXXXX Kim był Dyndalski? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Kim była Klara dla Cześnika? a) bratanicą b) żoną c) kuzynką d) siostrzenicą 48

49 1 2. Co oprócz angielskiej gitary zgodnie z testamentem Papkina przypadło w udziale Raptusiew iczównie? a) złota podkowa b) zbiór chusteczek c) kolekcja motyli d) flaszka po szkockim trunku 1 3. Kto to powiedział, do kogo i w jakiej sytuacji? "Jeśli nie chcesz mojej zguby, Krokodyla daj mi, luby" XXXXXXXXXXXXXXXX..XXX... "Niech się dzieje wola Nieba! Z nią się zawsze zgadzać trzeba" XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXXX. "Idź, serdeńko, bo cię trzepnę" XXXXXXXXXXXXXXXX..XX..X... Czy nie byłoby sposobu, Ustąpiwszy ze stron obu, Zapomniawszy przeszłe szkody, Do sąsiedzkiej wrócić zgody? XXXXXXXXXXXXXXXX..X... Od powietrza, ognia, wojny, I do tego od człowieka, Co się wszystkim nisko kłania Niech nas zawsze Bóg obrania XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXX... Znaj więc wielką moję duszę: Jesteś wolny - idź do diaska A za wolność dasz co łaska" XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXX... Jemu oddam Podstolinę, Malowidło nieco stare; Sobie wezmę śliczną Klarę XXXXXXXXXXXXXXXX..X... Już jest twoją, daję słowo. Chcesz? Przysięgnę - masz już żonę. Bo ja szczęście mam szalone Tylko spojrzę, każda moja, A na każdą spojrzeć umiem. Idę XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXX.X Bo ja rzadko kiedy myślę, Alem za to chyża w dziele XXXXXXXXXXXXXXXX..XX... 49

50 Dalej za mną, mocium Panie! XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXXX. Hej! Serwacy! daj gwintówkę! Niechaj stracę tę makówkę XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXX... Co skłoniło Podstolinę za takową iść gadzinę XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXX... O królowo wszechpiękności! Ornamencie człowieczeństwa! XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXXX. Mózgu we łbie za trzy grosze! XXXXXXXXXXXXXXXX..XXXXX Podaj imię i nazwisko reżysera filmu Zemsta z 2002 r. Jakie jeszcze inne lektury zekranizował ten reżyser? XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Wymień inne znane tytuły dzieł Aleksandra Fredry. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Materiał 4. Nawet zło może prowadzić do dobra : scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy I gimnazjum na podstawie fragmentów Zemsty Aleksandra Fredry Temat lekcji Nawet zło może prowadzić do dobra. Cele lekcji a) w zakresie zdobywania wiadomości Uczeń: - zna podstawowe informacje dotyczące genezy powstania komedii - potrafi scharakteryzować głównych bohaterów utworu b) w zakresie zdobywania umiejętności Uczeń: - potrafi wymienić i przedstawić w formie scenek sytuacje konfliktowe w Zemście - zna i rozróżnia pojęcia: dobro, zło, zemsta, krzywda, przebaczenie - wskazuje przykłady postępowania zgodnego z zasadą: zło dobrem zwyciężaj Procedury osiągania celów metody i formy pracy - pogadanka, praca z tekstem w grupach, redagowanie notatki (uwaga! młodzież dysponuje znajomością lektury. Od nauczyciela uczniowie wcześniej otrzymali polecenie przyniesienia tekstów z zaznaczo50

51 nymi fragmentami charakterystyki głównych bohaterów). Materiały i środki dydaktyczne - lektura Zemsta - tablica, zeszyt Przebieg lekcji a) faza wstępna Powitanie, sprawdzenie listy obecności, podanie tematu zajęć (3 minuty). b) faza realizacyjna 1. Pogadanka na temat genezy utworu (2 minuty). 2. Praca z tekstem, redagowanie notatek charakteryzujących bohaterów (9 minut). 3. Odegranie scenek odzwierciedlających sytuacje konfliktowe w utworze (20 minut). c) faza podsumowująca 1. Dyskusja podsumowująca temat: Nawet zło może prowadzić do dobra. Utrwalenie poznanych pojęć : dobro, zło, zemsta, krzywda, przebaczenie (7 minut). 2. Zaprezentowanie przez uczniów innych przysłów nawiązujących do wymowy motta utworu: Bywa z węża dryjakiew (lekarstwo), złe często dobremu okazyją daje, które Aleksander Fredro nadał swojemu utworowi (3 minuty). 3. Podanie treści zadania domowego (1 minuta). Czas trwania lekcji 45 minut Bibliografia: 1. Fredro, Aleksander. Zemsta. Kraków Inglot, Mieczysław. Zemsta Aleksandra Fredry. Warszawa PRZEBIEG ZAJĘĆ FAZA WSTĘPNA 1. Powitanie uczniów. 2. Sprawdzenie listy obecności. 3. Podanie tematu lekcji. FAZA REALIZACYJNA 1. Rozmowa z uczniami na temat genezy powstania komedii. Podanie realnej historii sporu o zamek, na kanwie której powstał utwór. Zemsta została napisana w latach Bodźcem do powstania utworu stał się autentyczny proces właścicieli zamku w Odrzykoniu: Piotra Firleja i Jana Skotnickiego. Jeden z nich zajmował dolną część zamku, drugi był właścicielem zamku górnego. Szlachetnemu Firlejowi nie spodobało się sąsiedztwo awanturnika Skotnickiego. Toczyli oni ze sobą waśnie. Dopiero kres kłótniom położyło małżeństwo ich dzieci. Ta niezgoda stała się głównym tematem Zemsty. 2. Uczeń zna głównych bohaterów utworu. 51

52 Uczniowie dzielą się na 3 grupy. Praca w grupach. Każdej grupie przydzielona jest para bohaterów. Grupa pierwsza odnajduje w tekście fragmenty obrazujące Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka, druga Papkina i Podstolinę, trzecia Wacława i Klarę. Następnie przedstawiciel każdej z grupy przedstawia krótko charakterystykę bohaterów. I para: cześnik Raptusiewicz i rejent Milczek. Cześnik Maciej Raptusiewicz był postacią o bujnej i niepokornej przeszłości. Ulegał łatwo zdenerwowaniu. Lubił rządzić, co często podkreślał uderzeniem pięścią w stół. Ze swym najważniejszym oponentem rejentem Milczkiem dzielił zamek. Pozostawał też z nim w wiecznym konflikcie o mur graniczny w zamku. Pozornie zdrowy, nie był jednak okazem sprawności fizycznej Pan zaś, mówiąc między nami, masz pedogrę (...) kurcz żołądka (...) reumatyzmy jakieś łupią. Opiekował się swoją bratanicą Klarą. Ubierał się jak szlachcic (żupan w zarzuconym na niego kontuszem, przepasany pasem i szablą przy boku). Drugi z bohaterów Milczek dorobił się majątku na posadzie rejenta (notariusza). Stać go było na kupno części zamku, który dzielił z Cześnikiem. Był człowiekiem obłudnym, chętnym do bójek. Mówił cicho, nieustannie powołując się na wolę niebios Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba. Był wdowcem, miał syna Wacława. Ubierał się zgodnie ze staropolską modą, najczęściej w kontusz związany pasem. Z wyglądu był drobny, szczupły i dość niski. II para: Papkin i Podstolina. Józef Papkin nie był człowiekiem majętnym. Mieszkał u Cześnika, a w podzięce pomagał w drobnych pracach domowych. Utrzymywał się także bardzo często z gry w karty. Był tchórzem, ale o sobie miał opinię bohatera Ach, co każesz, wszystko zrobię. Byłbym zaraz dopadł koniax bom jest jeździec doskonały. Był mistrzem w udawaniu różnych sytuacji. Koloryzował swoje wypowiedzi lub je zmyślał Pędząc cwałem na rozkazy, zamęczyłem szkap bez liku. Wywróciłem się sto razy, tak że z nowej mej kolaski, gdzieś po drodze tylko trzaski. Jednak nie był człowiekiem głupim i miał ogładę towarzyską. Miał też powodzenie u kobiet. Nosił się z francuska, chodził w peruce, nie nosił kontusza, tylko krótkie spodnie i kapelusz, u boku miał szpadę. Podstolina Hanna Czepiersińska to kobieta w średnim wieku, trzykrotnie owdowiała. Nazwisko Czepiersińska nosiła po trzecim mężu Nie wiedziałeś, że Podstoli Czerpiesiński, mąż mój trzeci, niech nad duszą Bóg mu świeci, zaślubiwszy mnie na wiosnę, już w jesieni leżał w grobie?. Mimo dojrzałego wieku była jeszcze atrakcyjną kobietą. Podstolina była daleką krewną Klary i zarządzała jej posagiem. Gościnnie mieszkała w domu Cześnika. Podstolina myślała głównie o sobie, była osobą łasą na pieniądze. Przebiegła, jednak niezbyt mądra. Nie przestrzegała zasad moralnych - w domu nowego narzeczonego Cześnika Raptusiewicza uwodziła Wacława (dawną miłość), choć ten zakochany był w Klarze. III para: Wacław i Klara. Wacław Milczek zdobył wykształcenie w Warszawie. Był doświadczonym amantem, potrafiącym postępować z kobietami. Mimo wszystko był zdolny do prawdziwej miłości. Klarę darzył prawdziwym uczuciem i chciał się z nią ożenić. Na świat patrzył krytycznie, postępowanie ojca oceniał trzeźwo i miał odwagę zbuntować się przeciw niemu. Raczej młody i atrakcyjny (choć w tekście brak jest szczegółowych informacji o jego wyglądzie). Klara Raptusiewiczówna, bratanica Cześnika, dysponująca znacznym majątkiem. Z pozoru naiwna panienka, trzeźwo patrzyła na świat. Potrafiła podjąć decyzje finansowe (i życiowe) z opanowaniem i precyzją. Ładna i inteligentna, z dużym poczuciem humoru. Kochała Wacława, lecz bez zgody opiekunów nie 52

53 chciała brać z nim ślubu Gdzie mnie zechcesz, znajdziesz wszędzie, zawsze twoją - prócz w niesławie. Ciągle wypominała Wacławowi jego miłosne podboje: Czemuż twoja miłość inna, coraz nową postać bierze? 3. Sytuacje konfliktowe w Zemście. Zadaniem uczniów będzie odegranie scenek odzwierciedlających sytuacje konfliktowe w utworze. Uczniowie pozostają w 3 grupach. Każda grupa odtwarza inne wydarzenie z utworu, które zostały nazwane następująco: 1. Starania Cześnika o małżeństwo z Podstoliną. 2. Przebiegłość Podstoliny. 3. Miłość z dwóch zwaśnionych rodów. Następnie uczniowie analizują konkretną sytuację i określają motywy działania osób w niej występujących. Sytuacja 1. Starania Cześnika o małżeństwo z Podstoliną. Przeanalizuj sytuację i określ motywy działa- nia osób w niej występujących. Cześnik zdecydował się ożenić. Rozważał dwie kandydatki. Pierwszą była jego bratanica Klara, drugą Podstolina. O pierwszej mówił: Miałbym z Klarą sukces pewny. Ale Klara młoda, płocha, Chociaż dzisiaj i pokocha, Któż za jutro mi zaręczy!. W ostateczności wybrał wdowę Podstolinę, uznając Dobrą żoną pewnie będzie. A dalej jeszczeć młoda jest i ona, ależ wdowa - doświadczona. Zna proporcją, mocium panie, I nie każe fircykować, po kulikach balansować. Cześnik był bardzo łasy na majątek Podstoliny. Jego zdaniem miała ona znaczniejsze dochody niż Klara, dlatego postanowił: z wdówką zatem działać zacznę. Rzekome bogactwo wdowy Co za czynsze! - To kobieta!xtrzy folwarki! okazało się nieprawdą. Nie wiedział, że ona sama, z podobnych finansowych powodów, też szukała męża. Cześnik nie potrafił postępować z kobietami Owe jakieś bałamutnie, afektowe świegotanie. Niech mi zaraz łeb kto utnie, nie potrafię, mocium panie, dlatego też swym swatem uczynił Papkina Ty więc musisz swą wymowąx. Ufał Papkinowi, wiec powierzył mu bardzo odpowiedzialne zadanie, by ten zdobył dla niego rękę Podstoliny. Papkin, który potrafił rozmawiać z kobietami zapewniał: Jest już twoją - daję słowo. Chcesz, przysięgnę - masz już żonę, bo ja szczęście mam szalone: tylko spojrzę, każda moja, a na każdą spojrzeć umiem. Idę. W omawianej intrydze brał też udział Rejent, który nie chciał dopuścić, by Cześnik ożenił się z Podstoliną. Postanowił wyswatać swojego syna z wdową. Choć Podstolina wcześniej przyjęła oświadczyny Macieja Raptusiewicza, to jednak szybko wycofała się ze słowa danemu Raptusiewiczowi, gdy na kandydata do zamążpójścia pojawił się jej dawny kochanek Wacław. Cześnik, na wiadomość, że został odrzucony, postanowił zakłócić plany nieuczciwej narzeczonej, a do swoich zamierzeń również wykorzystać osobę Wacława. Wpadł na pomysł ślubu młodego Rejentowicza z Klarą. Nie domyślał się nawet, że młodzi od dawna darzyli się uczuciem. Sytuacja 2. Przebiegłość Podstoliny. Przeanalizuj sytuację i określ motywy działania osób w niej wystę- pujących. Podstolina - kobieta pełna wdzięku, lecz mająca słabość do pieniędzy, szukała majętnych kandydatów na czwartego już męża. Cześnik Raptusiewicz sądząc, że jest ona posiadaczką fortuny zamierzał się z nią ożenić. Ona choć zakochana w Wacławie, przyjęła propozycję bogatego Raptusiewicza, gdyż obawiała się, że gdy jej podopieczna Klara pierwsza wyjdzie za mąż, może stracić prawo opieki nad jej majątkiem Ów majątek zapisany - na czas tylko był mi dany. Dodatkowo miała słabość do pieniędzy i bała się, by 53

54 nie zostać całkiem w nędzy. Jednak gdy pojawił się jej dawny adorator, Wacław, zrezygnowała z zamążpójścia za Raptusiewicza. Wcześniej pod fałszywym imieniem księcia Rodosława Wacław uwodził Podstolinę. Okazało się też, że uczucia wdowy do Wacława jeszcze nie wygasły. W omawianej intrydze również ważna była osoba Rejenta. Będąc z natury przebiegłym, Rejent chcąc zrobić na złość Cześnikowi, namawiał swojego syna Wacława do małżeństwa z wdową. Pełna temperamentu Podstolina przyjęła podstępną propozycję, mimo, że była po swatach z Cześnikiem. Wskutek intrygi złego Raptusiewicza, który połączył z sobą Wacława i Klarę, wdowa nie wyszła za mąż ani za Cześnika, ani za syna Rejenta. Na szczęście jednak kobieta otrzymała od Rejenta pewną sumę pieniędzy jako odszkodowanie za odstąpienie od matrymonialnej umowy przez Milczków. I choć nie miała czwartego męża, to ostatecznie osiągnęła swój cel miała pieniądze zapewniające jej niezależność. Sytuacja 3. Miłość z dwóch zwaśnionych rodów. Przeanalizuj sytuację i określ motywy działania osób w niej występujących. Klara i Wacław spotkali się po powrocie Wacława z Warszawy, gdzie pobierał nauki. Młodzieniec po raz pierwszy ujrzał Klarę w ogrodzie. Wacław wykorzystał zamieszanie, które powstało podczas bójki z murarzami i przedostał się do części zamku, należącej do Cześnika, by być bliżej ukochanej. Zaczęli się regularnie spotykać. Dość szybko wyznał dziewczynie swoją miłość. Oboje pragnęli się pobrać, lecz musieliby to zrobić potajemnie i bez zgody swoich opiekunów (Milczka i Raptusiewicza). Przeszkodą do ich wspólnej przyszłości był bowiem konflikt między ich rodzinami Ach, obecność mnie zastrasza, bo tak dotąd czynim mało, by zapewnić przyszłość całą - a przyszłością miłość nasza. Z twoim stryjem ojca mego ciągłe sprawy, sprzeczki, kłótnie nic nie wróżą nam dobrego. Raczej mówią, iż okrutnie będziem kiedyś rozdzieleni, JeśliX. Wacław zaproponował, że powinni pobrać, choćby potajemnie. Klara nie zamierzała jednak postąpić wbrew woli stryja i odrzuciła propozycję ukochanego. Wacław proponował nawet Klarze ucieczkę, ale rozsądna dziewczyna odrzuciła i ten projekt: A, rozumiem. Nie, Wacławie, gdzie mnie zechcesz, znajdziesz wszędzie, zawsze twoją prócz w niesławie. W omawianej sytuacji brał też udział Cześnik, który pomógł wyswatać Wacława ze swoją bratanicą Klarą. Choć zrobił to na złość Postolinie, to nieopatrznie przyczynił się do szczęścia Klary i Wacława. Miłość młodych zakończyła się na ślubnym kobiercu, a ich małżeństwo doprowadziło do pojednania zwaśnionych rodzin. FAZA PODSUMOWUJĄCA Nauczyciel inicjuje dyskusję podsumowującą temat lekcji. Uczniowie proszeni są o zastanowienie się, jak rozumieją zdanie: Nawet zło może prowadzić do dobra. Utrwalają pojęcia, jak: dobro, zło, zemsta, krzywda, przebaczenie. Tytuł utworu nawiązuje do intrygi Cześnika, która miała być zemstą za zniewagę, jakiej doświadczył od Podstoliny. Złączenie węzłem małżeńskim Wacława ze swoją bratanicą Klarą, na złość Rejentowi Milczkowi, doprowadziło do szczęśliwego zakończenia, tj. zgody skłóconych sąsiadów, o czym z ulgą opowiadają wszem i wobec Tak jest, zgoda, a Bóg wtedy rękę poda. Paradoksalnie najmocniej połączyło obu bohaterów to, co ich najbardziej dzieliło, tj. spór o zamek. Naprawa muru o mały włos nie doprowadziła do sądowego finału, gdyż podczas prac naprawczych wywiązała się bójka, która mogła zakończyć się pojedynkiem. Na szczęście w porę ujawniła się wierność Cześnika dla honoru szlacheckiego, który zrezygnował z pojedynku z Rejentem Milczkiem. Wypowiedział wtedy słowa: Nie wódź mnie na pokuszenie, Ojców moich wielki Boże! Wszak gdy wstąpił w progi moje, włos mu z głowy spaść nie może. Dlatego też pierwszy wyciągnął rękę do porozumienia i zakończenia 54

55 sporu mówiąc Mocium panie, z nami zgoda. Przez puszczenie w niepamięć waśni, obaj wygrali moralnie. Zemsta, nieczyste intencje, podejrzane intrygi, odwróciły się w zgodę i zło doprowadziło do dobra. Na koniec nauczyciel nawiązuje do motta utworu: Bywa z węża dryjakiew (lekarstwo), złe często dobremu okazyją daje, które Aleksander Fredro nadał swojemu utworowi. Uczniowie przytaczają inne znane im sentencje nawiązujące do wymowy motta, jak: nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj nie masz nic tak złego, żeby się na dobre nie przydało nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe wszystko dobre, co się dobrze kończy ile dasz, tyle otrzymasz, czasem z najbardziej niespodziewanej strony wysyłaj w świat promienie dobra, aby w przyszłości mogły ogrzać i ciebie Nauczyciel podaje polecenie napisania zadania domowego. Napisz krótkie opowiadanie, w którym dobro zwycięża zło. Kontakt z autorami: u.tobolska@wroclaw.dbp.wroc.pl a.pawelkow@wroclaw.dbp.wroc.pl 55

56 Elżbieta Szymańska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu ROK ZAPOMNIANEGO WYNALAZCY Artykuł ma na celu przybliżenie sylwetki prof. Jana Czochralskiego wybitnego polskiego uczonego pierwszej połowy XX wieku - chemika i wynalazcy. Oficjalne logo Roku Czochralskiego htm 201 3X po wpisaniu tych cyfr do wyszukiwarki, pierwszym wyświetlonym wynikiem jest informacja z Wikipedii. W niej dowiadujemy się, że rok ogłoszono m.in. rokiem Powstania Styczniowego oraz postaci: Juliana Tuwima, Witolda Lutosławskiego, Księżnej Daisy Von Pless, a także Jana Czochralskiego. Nazwiska Juliana Tuwima i Witolda Lutosławskiego nie dziwią nikogo to znane, wybitne postaci trwale wpisane w polską, a nawet światową kulturę. Księżna Daisy nieobca jest większości Dolnoślązaków, doskonale kojarzona z podwałbrzyskim zamkiem Książ. A kim jest Jan Czochralski? Dlaczego znalazł się wśród wyżej wymienionych. Czy nie było nas na jakiejś lekcji Źródło: 67.htm 56

57 w szkole? Okazuje się, że wszyscy odrabiamy lekcję pominiętąx przez historię. Dopiero w 60. rocznicę śmierci Jana Czochralskiego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej nazywa go nawet Kopernikiem elektroniki 4, choć prace profesora skupiały się na chemii i metaloznawstwie, a metoda Czochralskiego była jedynie dziełem przypadku. Już po przeczytaniu kilku pierwszych zdań w haśle opisującym życie i dorobek naukowy profesora, przecieramy oczy ze zdumieniax Jan Czochralski (ur. 23 października r. w Kcyni, zm. 22 kwietnia r. w Poznaniu) polski chemik, metaloznawca, wynalazca powszechnie stosowanej do dzisiaj metody otrzymywania monokryształów krzemu, nazwanej później metodą Czochralskiego, podstawy procesu produkcji mikroprocesorów. Najczęściej wymieniany polski uczony we współczesnym świecie techniki 2. Z informacji przedstawionych na oficjalnej stronie poświęconej profesorowi dowiadujemy się, że w świecie nauki doszło do zaskakującego oddzielenia nazwiska od osoby 3. Często wykorzystywana metoda Czochralskiego nie była kojarzona z postacią Jana Czochralskiego, a jednocześnie bohatera roku A jak przebiegało życie profesora? Dziś wystarczy kilka kliknięć myszką, aby znaleźć obszerne informacje zarówno na temat życia jak i działalności zawodowej naukowca. Między innymi na stronie Polskiego Towarzystwa Wzrostu Kryształów 5, które obrało Czochralskiego za swojego patrona, zamieszczono bibliografię opracowaną przez wspomnianego biografa chemika 6. Znajdujemy tu artykuły poświęcone wynalazcy oraz dokumenty związane z aresztowaniem i powojennym procesem profesora. W Polsce okresu PRL-u nazwisko to starano się wymazać z pamięci ludzi i zdobyczy nauki. Na szczęście wieloletnie starania osób ze środowiska poznańskich fizyków doprowadziły do rehabilitacji nazwiska profesora. Badania chemika okazały się bardzo ważne, bez nich mógłby zupełnie inaczej wyglądać dzisiejszy świat. Opracowana przez niego w r. metoda otrzymywania monokryształów metali, o prawie 40 lat wyprzedziła naukę. W latach 50-tych XX wieku znalazła zastosowanie w otrzymywaniu monokryształów krzemu. To dzięki temu odkryciu możliwy stał się rozwój współczesnej elektroniki. Biograf Czochralskiego dr Paweł Tomaszewski Jak podaje Paweł Tomaszewski 7, pierwsze doświadczenia chemiczne Jan Czochralski przeprowadzał jako dziecko. Większym zainteresowaniem młodego Janka cieszyły się laboratoria w drogerii i aptece, niż zabawy z rówieśnikami. Pierwsze własne laboratorium zbudował w piwnicy mając 1 2 lat. Gdy jako piętnastolatek spowodował większy wybuch, matka kategorycznie zabroniła mu przeprowadzania kolejnych doświadczeń. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego podarł świadectwo maturalne, nie zgadzając się z otrzymanymi ocenami. W wieku 1 9 lat wyjechał do Berlina, gdzie znalazł zatrudnienie w aptece, następnie w laboratoriach metalurgicznych zakładów przemysłowych. W tym samym czasie uczęszczał (eksternistycznie) na zajęcia z chemii na Politechnice w Charlottenburgu. Studia ukończył w r. otrzymując tytuł inżyniera chemika. Swą przyszłą żonę pianistkę Margueritę Haase poznał podczas zajęć na wydziale Sztuki Uniwersytetu Berlińskiego, na które również uczęszczał. 2. Jan Czochralski. W: Wikipedia. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 3. Prof. Jan Czochralski : r r. [biografia, wstęp]. [online]. [dostęp: 1 lipca 201 3]. Dostępny w WWW: 4. Tomaszewski, Paweł. Dorobek profesora Jana Czochralskiego. Chemia w Szkole 2004, nr 2, s Nasz Patron. W: Polskie Towarzystwo Wzrostu Kryształów. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 6. Tomaszewski, Paweł. Powrót : rzecz o Janie Czochralskim. Wrocław Tomaszewski, Paweł. Dorobek profesora Jana Czochralskiego. Chemia w Szkole 2004, nr 2, s

58 Podczas przeprowadzanych w r. badań, sporządzając notatki, zupełnie przypadkowo zanurzył pióro w tyglu ze stopioną cyną. Do końca stalówki przylgnęła drobina stygnącej cyny, która wyciągnęła się w cienką metalową nić. Otrzymane druciki okazały się być monokryształami. Badanie właściwości metalu kontynuowane było podczas kolejnych eksperymentów. Pozwoliły one określić sposób badania szybkości krystalizacji metali. Zastosowanie metody w latach 50-tych do pozyskiwania monokryształów krzemu umożliwiło przemysłową produkcję tranzystorów oraz późniejszą rewolucję elektroniczną. Prezydent Ignacy Mościcki podczas wizyty na Politechnice Warszawskiej r. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Rok później Czochralski przeprowadził się do Frankfurtu nad Menem, gdzie za jego namową koncern Metallbank und Metallurgische Gesellschaft utworzył laboratorium metalurgiczne. Czochralski został jego kierownikiem w wieku zaledwie 32 lat. To tu powstawały liczne prace naukowe, podręczniki, patenty. Między innymi na Metal B bezcynowy stop łożyskowy dla kolejnictwa, zakupiony przez USA, Francję i Anglię. W r. powstało także dzięki staraniom Czochralskiego Niemieckie Towarzystwo Metaloznawcze. Pomimo podkreślania swojej polskości został przez Niemców wybrany na przewodniczącego Towarzystwa na Zjeździe w r. we Wrocławiu. Prof. Jan Czochralski w gabinecie na Politechnice Warszawskiej. Zdjęcie zrobione prawdopodobnie już po zajęciu Polski przez Niemców. Źródło: Archiwum Pawła Tomaszewskiego. Trzy lata później powrócił do Polski na osobiste zaproszenie Prezydenta II RP prof. Ignacego Mościckiego także chemika. Zrezygnował tym samym z wszystkich dotychczas pełnionych funkcji i posad w Rzeszy. Odrzucił też intratną propozycję złożoną przez Henry Forda, który oferował mu stanowisko dyrektora w zakładach samochodowych w Detroit. Objął również Instytut Badań Materiałów Uzbrojenia, wykonując w nim zadania zlecone przez polskie wojsko. Jednocześnie bardzo zaangażował się w działalność kulturalną i społeczną. W swojej warszawskiej willi organizował spotkania literackie, sam także pisał wiersze. W Warszawie zapoczątkował działalność Instytutu Metalurgii i Metaloznawstwa Politechniki Warszawskiej oraz Działu Metalurgicznego w Chemicznym Instytucie Badawczym. Ze środków pozyskanych z patentów fundował stypendia. Wspierał badania archeologiczne w Biskupinie oraz renowację dworku rodziny Chopina. 58

59 skiego do Polski był związany z grożącą mu ze strony Niemców dekonspiracją. Podobno przez lata chemik współpracował w polskim wywiadem wojskowym 1 0. W momencie wybuchu II Wojny Światowej Czochralski kierował się na wschód, jednak po napaści ZSRR na Polskę, wrócił do Warszawy. Tu na prośbę współpracowników, a także po ustaleniach z rektorem Drewnowskim zwrócił się do okupanta o zgodę na otworzenie Zakładu Badań Materiałów w pomieszczeniach instytutu, w którym pracował przed wojną 11, Otwarta placówka stała się pierwszym z wielu zakładów otwartych przy warszawskich uczelniach. Pozwalały one przetrwać wojnę pracownikom naukowym zapewniając im pracę, zabezpieczały również sprzęt i urządzenia przed wywiezieniem w głąb Rzeszy. Zakład prowadzony przez Czochralskiego przyjmował zlecenia od ludności cywilnej, z czasem otrzymywał także polecenia od Niemców. Z resztek materiałów zamawianych przez Niemców wykonywano żeliwne granaty dla oddziałów AK. Prof. Jan Czochralski w ogrodzie w swojej warszawskiej willi. Źródło: Archiwum Pawła Tomaszewskiego. W r. otrzymał doktorat honoris causa na Politechnice Warszawskiej. Niestety, te wszystkie sukcesy, spotkały się z zawiścią środowiska naukowego. Powtarzały się oskarżenia o zdradę, sabotaż i szpiegowanie na rzecz Niemców. Szerokim echem odbił się spór z prof. Witoldem Broniewskim, który dokonania Czochralskiego określał mianem nieudolnego wynalazku, oskarżając go również o sabotaż na rzecz Niemiec w kontekście sprzedaży wojsku i kolei złego stopu 8. Sprawa znalazła swój finał w sądzie. Trzykrotnie sądy różnych instancji orzekały na korzyść Czochralskiego. Doszło nawet do pojedynku na szable, nie znamy jednak jego wyniku 9. Na tym tle interesująco wyglądają badania Bratkowskiego, które wskazują, że powrót Czochral- Naukowiec zatrudniał też fikcyjnie członków AK, zapewniając im w ten sposób oficjalne dokumenty. Oprócz tych działań Czochralski wysyłał pomoc do warszawskiego getta, pomagał w uwolnieniu wielu Polaków z obozów i więzień. Ratował zbiory likwidowanych muzeów oraz organizował wywożenie z Warszawy urządzeń należących do Politechniki. Okazało się, że również w tym czasie życzliwi donosili na Czochralskiego, tym razem do AK. Denuncjacje te nie spotkały się z większą reakcją ze strony władz polskiego podziemia. Żadnego wyroku za rzekomą zdradę, na szczęście, nie wykonano. 8. Jan Czochralski. W: Wikipedia. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 9. Krajewski, Andrzej W. Wyklęty odkrywca. Focus, 2005, nr 1 0, s Jan Czochralski. W: Wikipedia. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: Jan Czochralski. W: Wikipedia. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: Cieśliński, Piotr. Uczony, którego nie ma. W: Gazeta Wyborcza [online] , czerwca. [dostęp 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 59

60 rodzinną firmę drogeryjną BION. Produkowany tam proszek na kichanie, czy płyn do trwałej ondulacji wg receptury Czochralskiego, cieszyły się sporym powodzeniem w całej Polsce. Po zakończeniu wojny Czochralski został aresztowany pod zarzutem: kolaboracja, współpraca z okupantem na szkodę ludności cywilnej, względnie Państwa Polskiego. Od kwietnia do sierpnia r. przebywał w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim. Decyzją sądu śledztwo zostało umorzone z braku dowodów. Pomimo dej decyzji senat Politechniki Warszawskiej decyzją z grudnia r. usunął Czochralskiego z listy pracowników. Kariera naukowa wynalazcy zakończyła się. Odsunięty od środowiska, skazany na wykluczenie i zapomnienie powrócił do Kcyni, gdzie założył Czochralski zmarł w Poznaniu 22 kwietnia r. na atak serca po rewizji willi w Kcyni przeprowadzonej przez Urząd Bezpieczeństwa. Pochowany został w bezimiennym grobie w rodzinnej Kcyni, a tabliczka z nazwiskiem na jego nagrobku pojawiła się dopierox w roku. Bibliografia: 1. Augustyn-Szaruga, Dorota. Prof. Jan Czochralski - zapomniany uczony. Chemia w Szkole 2003, nr 5, s Biesaga, Agata. Krzem w inżynierii materiałowej. Delta 201 2, nr 7, s Cieśliński, Piotr. Uczony, którego nie ma. W: Gazeta Wyborcza [online] , czerwca. [dostęp 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 4. Jan Czochralski. W: Wikipedia. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 5. Krajewski, Andrzej W. Wyklęty odkrywca. Focus 2005, nr 1 0, s Nasz Patron W: Polskie Towarzystwo Wzrostu Kryształów. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: 7. Prof. Jan Czochralski : r r. [online]. [dostęp: 1 lipca 201 3]. Dostępny w WWW: Strona prowadzona przez rodzinę Czochralskiego. Zawiera biografię, opis metody Czochralskiego, linki do publikacji na temat profesora oraz galerię zdjęć. 8. Rok Jana Czochralskiego. W: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. [online]. [dostęp: 1 4 lipca 201 3]. Dostępny w Internecie: Strona MNiSW w związku z rokiem Czochralskiego przygotowała zestaw materiałów: m.in. biografię, linki do artykułów, książek, stron internetowych a także audycji radiowych poświęconych wynalazcy, kalendarium i ciekawostki. 9. Tomaszewski, Paweł. Dorobek profesora Jana Czochralskiego. Chemia w Szkole 2004, nr 2, s Tomaszewski, Paweł. Jan Czochralski - wybitny metaloznawca. Foton 2001, [nr] 73, s Tomaszewski, Paweł. Jan Czochralski : Nauka 2003, nr 4, s Tomaszewski, Paweł. Powrót : rzecz o Janie Czochralskim. Wrocław ISBN Uchwała Sejmu RP z dnia 7 grudnia [online]. [dostęp: 26 czerwca 201 3]. Dostępny w Internecie: Wiśniewski, Zbigniew. O Janie Czochralskim i jego krzemie. Fizyka w Szkole 2006, nr 4, s Uprzejmie dziękujemy panu dr Pawłowi Tomaszewskiemu za udostępnienie zdjęć z prywatnego archiwum. kontakt z autorem: e.szymanska@wroclaw.dbp.wroc.pl 60

61 Magdalena Pilińska Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu W GÓRACH JEST WSZYSTKO CO KOCHAMM Co takiego jest w górach, że człowieka w nie ciągnie? Zawsze, jak o tym rozmyślam, przypominam sobie pytanie, które ktoś zadał słynnemu polskiemu alpiniście - Krzysztofowi Wielickiemu: Co takiego jest w górach, że przyciągają jak magnes; jaki sens ma chodzenie po górach? Wielicki odpowiedział szybko: powiedzcie mi, jaki jest sens życia - a natychmiast wam odpowiem, jaki jest sens chodzenia po górach!. Tylko tyle i aż tyle. Moją wyprawę w góry mogę dopasować do aktualnego nastroju: jak chcę być samotna, to wybiorę się na Baraniec w Górach Kaczawskich, jak chcę być wśród ludzi, to wejdę na Śnieżkę w Karkonoszach, kiedy zapragnę, żeby wiatr smagał moje włosy, wybiorę się w Tatry na Halę Ornak. Można wymieniać bez końca, wszystko zależy od tego, czy chcę zobaczyć kwieciste łąki Beskidów, czy granitowe turnie Tatr. A gdy wolę lekko wystające Góry Świętokrzyskie, śmiałe grzbiety Pienin, groźne kotły polodowcowe Karkonoszy czy fantastyczne formy skalne Gór Stołowych po prostu tam się wybieram. Mam możliwość wyboru naszych polskich gór lub tych tuż za granicą albo tych całkiem odległych. Zaczynałam jak większość z nas wyjazdami na wycieczki szkolne, były też wyjazdy na wyciąg z rodzicami. Potem przyszły bardziej ambitne wędrówki w czasach licealnych z przyjaciółmi. Najpierw jedno, potem kilkudniowe lub dłuższe. Taki wyjazd to frajda! Najpierw część organizacyjna, czyli przemyślenia dokąd i jak dojechać. Pytania, gdzie spać: w schronisku, pod namiotem czy może w kolibie skalnej? Z biegiem lat wyjazdy stawały się coraz dłuższe i w coraz odleglejsze góry. Już nie wystarczał widok z Gubałówki na Tatry czy ze Szrenicy na Kotlinę Jeleniogórską. Kusiła zagranica. Najpierw ta bliska, tuż za miedzą, czyli czeskie Karkonosze bądź Beskidy albo słowackie Tatry. Później przyszedł czas na dalsze, jak np. Czarnohora na Ukrainie bądź Alpy Julijskie w Słowenii. W Tatrach Wysokich. Fot. Ze zbiorów autorki. Góry można poznawać na kilka sposobów. Ten najbardziej standardowy to piesze wędrówki przez cały rok, inny to wędrówki zimowe na nartach biegowych bądź śladowych, kiedy można na 61

62 w Górach Izerskich posłuchać toków głuszca czy ryków jeleni. Można zobaczyć żmije wygrzewające się w słońcu na kamieniach Pogórza Kaczawskiego albo salamandrę zagubioną na leśnej ścieżce Beskidów. Najgorszym utrapieniem turysty górskiego jest deszcz. Przychodzi nie wiadomo skąd, czasem trwa chwilę, a czasem całe dnie. Prawie zawsze jesteśmy słabo przygotowani na deszcz, zapominamy o kurtkach przeciwdeszczowych, gdy dzień rozpoczyna się ładnym porankiem i nic nie zapowiada deszczu. Są jednak góry, gdzie zawsze pada. Wytrawni bieszczadzcy turyści nawet mówią, że kogo deszcz na połoninie nie zmoczył, ten w Bieszczadach nie był. Doświadczyłam tego i ja będąc w Bieszczadach i stojąc w strugach deszczu na krańcu Polski na Przełęczy Użockiej przez dobrą godzinę! Surowe i piękne Alpy Julijskie. Gdzieś w drodze na Triglav. Fot. Ze zbiorów autorki. nowo odkryć znane już nam miejsca. Ostatnio coraz bardziej popularnym sposobem jest poznawanie gór przy pomocy roweru górskiego. Wymaga on jednak nie lada kondycji i dobrego sprzętu. Każdy sposób na obcowanie z górami ma swoje zalety, jednak największą zaletą jest sam ruch, jaki wykonujemy. Paradoksalnie, mimo ogromnego wysiłku fizycznego, jesteśmy wypoczęci. Urokliwa Czarnohora. Fot. Ze zbiorów autorki. Góry zimą są niewiarygodnie piękne. Fot. Ze zbiorów autorki. Wyjazdy w góry to też przygoda, bo nigdy nie wiemy, jak dojedziemy i gdzie wylądujemy z noclegiem. Choćby wspomniana Czarnohora na Ukrainie kwintesencja turystyki, gdzie wędruje się po ścieżkach pozbawionych znaków. Tylko mapa i kompas. Tam zresztą dwukrotnie goniła nas burza! Ach jak szybko trzeba było uciekać z głównej grani przed piorunami. W planie mieliśmy wtedy nocleg w namiocie, a wylądowaliśmy w ośrodku przygotowań olimpijskich na Zaroślaku. W Bieszczadach, czy Tatrach przy odrobinie szczęścia można zobaczyć tropy niedźwiedzia, Od 2004 roku mamy już prawdziwą wolność w górach, a przynajmniej w ich części. Góry podzielone granicami i skrupulatnie pilnowane przez wojsko nagle otworzyły się na ludzi. Granice zniesiono w ramach umowy z Schengen i od tej pory możemy dowolnie sobie wędrować, jak chcemy i gdzie chcemy (nie dotyczy to tylko Parków Narodowych i rezerwatów na wyznaczonych szlakach). W ten sposób śniadanie można zjeść w Polsce, obiad w Czechach a kolację na Słowacji wszystko w ramach jednej wycieczki. To piękne doświadczenie, które było też moim udziałem - stykanie 62

63 prowadzać na smyczy. Po latach znamy już niektórych właścicieli schronisk, przewodników czy zwykłych turystów spotykanych na szlakach. Na koniec pragnę podzielić się pewną myślą. Martwi mnie jednak trochę wdzierająca się hałaśliwa atmosfera kurortowa i postępująca macdonaldyzacja. Są jednak na szczęście miejsca, gdzie kubek gorącej herbaty i porcja bigosu smakuje jak obiad u Ritza a hamburgerów nie ma, nie było i nie będzie - jak głosi napis w pewnym schronisku. Do zobaczenia na szlaku! się granic Polski, Ukrainy i Słowacji na Krzemieńcu w Bieszczadach. Spotkani tam Słowaccy pogranicznicy zapraszali nas na wycieczkę w dół doliną do ich kraju, gdy tymczasem, by legalnie przejść przez granicę, trzeba byłoby nadłożyć chyba 1 00 km, by dojść do najbliższej wsi górskiej, gdzie jest przejście graniczne. Góry to też ludzie. Na szlaku raczej nie spotkamy ludzi o złych zamiarach, czy nastawionych nieprzyjaźnie. Wielu turystów pozdrawia się na szlaku. Często ludzie wędrują całymi rodzinami, a nawet zabierają ze sobą psy, które trzeba jednak Kontakt z autorem: m.pilinska@wroclaw.dbp.wroc.pl 63

64 Edyta Wzorek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Wałbrzychu ADNOTOWANA BIBLIOGRAFIA NABYTKÓW BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNEJ W WAŁBRZYCHU styczeń maj W centrum uwagi pracowników Biblioteki znajduje się czytelnik, dlatego ich działania zmierzają do możliwie najlepszego zaspokojenia potrzeb informacyjnych czytelników. Przedstawiona w artykule adnotowana bibliografia nabytków jest interesującą propozycją wzbogacenia warsztatu metodycznego nauczyciela. W proponowanym przez autorkę spisie literatury ujęto nowości z pedagogiki, psychologii, socjologii i inne. W artykule wzięto jedynie wyimek obszernego zestawienia, którego całość można przejrzeć na stronie: Nie uwzględniono lokalizacji proponowanych nowości we wszystkich bibliotekach sieci dolnośląskich bibliotek pedagogicznych, proponowana lokalizacja nabytków dotyczy wyłącznie placówki wałbrzyskiej. Adnotacje do biuletynu nabytków generowano z autopsji bądź korzystano z opisów ze stron internetowych (z podaniem źródła adnotacji). PEDAGOGIKA 1. Aktywizacja ucznia z niepełnosprawnością w różnych obszarach jego edukacji. Red. Piotr Majewicz, Adam Mikrut. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Głównym celem publikacji jest wsparcie działań pedagogów praktyków w ich codziennej, trudnej, ale jakże cennej pracy z osobami o specjalnych potrzebach edukacyjnych i to zarówno w szkolnictwie specjalnym, integracyjnym, jak i ogólnodostępnym. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza poświęcona jest zagadnieniom diagnozy, organizacji oraz realizacji działań edukacyjno-terapeutycznych w integracyjnej formie kształcenia, druga dotyczy aktywizacji ucznia z niepełnosprawnością w ramach różnych zajęć edukacyjnych. Źródło adnotacji: Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) 64

65 2. Andrukowicz, Wiesław. By dziecko było geniuszem. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, Pojawiające się do tej pory różnego rodzaju książki, podręczniki czy poradniki dotyczące rozwoju zdolności, talentu czy geniuszu człowieka miały - oczywiście nie wszystkie - jedną zasadniczą wadę: kurczowo trzymały się bądź to jednej dyscypliny wiedzy (najczęściej psychologii lub/i pedagogiki), bądź to zredukowanego obszaru problemów (rozwoju umysłowego, percepcyjnego, emocjonalnego, intuicyjnego). Przypominało to czasami podawanie przepisów w książce kucharskiej (...). Okazuje się, iż stworzenie w miarę optymalnego podręcznika wymaga szerszego przygotowania z kilku, a nawet z bardzo wielu dyscyplin naukowych (nie mówiąc o subdyscyplinach) głębokiego wglądu w kulturę, a w zasadzie w to, co transkulturowe, jak również konkretnych obserwacji i doświadczeń w wielu różnych praktykach i dziedzinach życia. Stąd niniejsza książka nie jest typowym poradnikiem odpowiadającym na praktyczne pytania typu "jak", nie jest również typowym podręcznikiem historiozoficznym zbierającym wszystkie możliwe teorie i pytania typu "co", a tym bardziej nie jest typowym dziełem zasad i reguł kanonicznych odpowiadających apodyktycznie na najważniejsze pytania typu "dlaczego" (...). Z jednej strony, ma prowadzić do ukazania najnowszych tendencji, strategii i technik stymulowania zdolności, a z drugiej wzbudzić refleksję nad historią tego, co istotne w edukacji człowieka; z jednej strony, ma pokazać wielowątkową i wielowarstwową rolę edukowanych, a z drugiej - przedstawić bardzo złożoną i odpowiedzialną rolę edukujących w procesie współtworzenia osobowości dziecka na miarę jego talentu, a nawet geniuszu. Powinno to zainteresować nie tylko faktycznych rodziców i wychowawców, ale również potencjalnych rodziców i tych, którzy mogą i powinni z nimi współpracować: studentów pedagogiki, nauczycieli, opiekunów społecznych, urzędników, dziennikarzy czy polityków, w trudnym procesie optymalnego rozwijania i formowania każdej ludzkiej istoty...[...]. Źródło adnotacji: html Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) PSYCHOLOGIA 1. Brzezińska, Małgorzata, Graczkowska, Małgorzata. Zaradnik terapeutyczny : jak pracować z seniorami w domu pomocy społecznej? Warszawa: Wydawnictwo Difin, Zaradnik terapeutyczny. Jak pracować z seniorami w domu pomocy społecznej? został napisany, aby zaradzić różnym trudnym sytuacjom, które mogą pojawić się w pracy terapeuty oraz, gdy te już się pojawią, pomóc je rozwiązywać. Prezentowana publikacja ma zatem na celu wsparcie osób pracujących (lub chcących pracować) z osobami starszymi poprzez zaprezentowanie form aktywizacji seniorów z różnymi niepełnosprawnościami. Jest to swoiste vademecum, do którego można sięgnąć, gdy znajdziemy się na takim etapie pracy, że wydaje się, że nic nowego już nie wymyślimy. Szczególnie gdy pracujemy z osobami ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, czasami trudno jest znaleźć taki rodzaj terapii, który będzie dostosowany do możliwości uczestnika, ale również będzie odpowiadał jego zainteresowaniom, da mu chwilę wytchnienia, odpoczynku i może zapomnienia o swoich dolegliwościach, o tym, że dawno nikt go nie odwiedził, że współmieszkaniec nie pozwala otworzyć okna itp. Dla osób, które dopiero przygotowują się do tej trudnej i odpowiedzialnej pracy, lektura ZaradnikaX będzie okazją do zapoznania się z jej specyfiką i przygotowania się na to, czego (i kogo) można się spodziewać. Dzięki temu terapeuci czy opiekunowie poznają zasady pracy z osobami starszymi i będą mogli już na wstępie swojej pracy wypracować sobie optymalne do niej podejście (... ). Źródło adnotacji: Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) 65

66 2. Całusińska, Małgorzata, Malinowski, Wojciech. Trening umiejętności wychowawczych : dla rodziców i specjalistów. Sopot: GWP, Żyjemy w szalonym tempie - świat wokół nas zmienia się z minuty na minutę. Autorzy książki pokazują, jakie umiejętności powinni wykształcić rodzice, aby stali się dla swoich dzieci przewodnikami po świecie, w którym jedyną stałością jest zmiana. Zaproponowane przez nich ćwiczenia, odnoszące się do różnych sfer rodzicielstwa, pomogą dorosłym rozwinąć właściwe postawy wychowawcze. Ten praktyczny przewodnik ukazujący świeże spojrzenie na wychowanie powinien wzbogacić biblioteczkę każdego nowoczesnego rodzica, pedagoga i terapeuty. Dzięki tej książce dowiesz się: - jak efektywnie komunikować się z dzieckiem, - jak rozpoznawać jego emocje i poprawnie na nie reagować, - jaka jest rola zabawy i jak bawić się z dzieckiem, - czym są granice, dlaczego ich potrzebujemy i jak je ustalić, - jak wychować dziecko na niezależnego młodego człowieka. Źródło adnotacji: ,trening-umiejetnosci-wychowawczych-dla-rodzicow-ispecjalistow-praktyczny-przewodnik.html Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) SOCJOLOGIA 1. Aboujaoude, Elias. Wirtualna osobowość naszych czasów : mroczna strona e-osobowości. Kraków: Wydawnictwo UJ, Na publicznym forum internetu, na którym wszystkie chwyty są dozwolone, wielu z nas tworzy swoje alternatywne Ja - bardziej asertywne, bardziej kompetentne, seksowniejsze, śmielsze. Opierając się na swoim doświadczeniu klinicznym, zdobytym na Uniwersytecie Stanforda, Elias Aboujaoude szczegółowo opisuje nieodwracalne szkody, jakie naszemu Ja off-line wyrządza nasze wirtualne alter ego, czyli "e-osobowość". W "Wirtualnej osobowości naszych czasów" Aboujaoude pokazuje, że e-osobowość może być zarówno urzekająca, jak i autodestrukcyjna. Analizuje różnorodne przypadki, zastanawiając się nad subtelnymi zmianami, jakie zachodzą w zachowaniu niemal każdego internauty. Internet oddziałuje na wszystkie aspekty codziennego życia, zanika granica między tym, co wirtualne, a tym, co realne, a w jej miejscu powstaje próżnia z niepewnymi regułami i prawie całkowitym brakiem ograniczeń oraz wyobcowany stan istnienia, który Aboujaoude nazywa "wirtualizmem". "Wirtualna osobowość naszych czasów" to niezwykły portret naszej współczesnej kondycji zarówno on-line, jak i offline. Wypełniony wnikliwymi spostrzeżeniami psychologicznymi i analizą socjologiczną, wzywa nas do starannego zbadania medium, które sprawia, że unikamy zadumy, rozpraszamy się i mamy obsesję na punkcie gratyfikacji. Źródło adnotacji: 4 Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) 2. Barczykowska, Agnieszka. Kapitał społeczny a zjawiska patologii społecznej w wielkim mieście. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, Monografia jest bardzo oryginalnym opracowaniem - o charakterze informacyjno-podręcznikowym, a zarazem eksplikacyjnym, analizującym zarys problematyki pojęcia "kapitał społeczny". Czytelnik odnajdzie w niej wiele impulsów przydatnych w poszerzeniu pól badawczych we współczesnej pedagogice społecznej, pedagogice specjalnej czy socjologii wychowania. [...] Na podstawie szeroko zakrojonych badań empirycznych publikacja uwiarygodnia swój status jako typ eksploracji, prezentacji danych i propozycji określanych w świecie mianem active research [...]. 66

67 Odegra poważną rolę w praktyce nauczania uniwersyteckiego i to nie tylko w obszarze pedagogiki społecznej, ale także w pedagogice resocjalizacyjnej, socjologii miasta bądź też edukacji międzykulturowej (regionalnej). Fragment recenzji prof. zw. dr. hab. Andrzeja Radziewicza-Winnickiego Publikacja składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy przedstawia teoretyczne rozważania na temat kapitału społecznego. Przybliżono w nim pojęcie i genezę koncepcji kapitału społecznego, klasyczne opracowania zagadnienia, a także najnowsze ich uzupełnienia. W rozdziale drugim omówiono źródła kształtowania się kapitału społecznego na wybranych poziomach struktury społecznej. Podjęto również próbę wyjaśnienia, dlaczego w Polsce, mimo dwóch dekad życia w porządku demokratycznym, jest on wciąż na tak niskim poziomie. Trzeci rozdział zawiera charakterystykę wielkiego miasta jako obszaru kształtowania się kapitału społecznego oraz rozważania nad związkami kapitału społecznego z patologią w świetle dotychczasowej literatury przedmiotu. Rozdział czwarty otwiera część empiryczną książki. Przedstawiono w nim metodologiczne podstawy oraz informacje dotyczące użytych metod i technik badawczych, jak również próbę badawczą. Ostatnie dwa rozdziały zawierają wyniki badań własnych. Na bazie zgromadzonych danych empirycznych oszacowano, jakimi zasobami kapitału społecznego dysponują badane społeczności wielkomiejskie, co stanowiło punkt wyjścia do analizy wzajemnych związków między kapitałem a występowaniem zjawisk patologii społecznej na obszarze poznańskiej Wildy i Grunwaldu, a dokładniej: mieszczących się w ich granicach wielkomiejskiego blokowiska oraz obszaru kulturowo zaniedbanego. Analiza ma charakter nie tylko statystyczny, ale również przestrzenny. Tę część publikacji zamyka zakończenie zawierające wnioski z przeprowadzonych badań, a całość dopełniają spisy schematów, tabel i wykresów oraz bibliografia. Źródło adnotacji: /kapital-spoleczny-a-zjawiskapatologii-spolecznej-w-wielkim-miescie.html Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) INNE 1. Plastusiowa mama : wspomnienia o Marii Kownackiej. Red. Mariola Pryzwan. Warszawa: PIW, Maria Kownacka ( ), bibliotekarka i pisarka, autorka książek oraz sztuk teatralnych dla dzieci i młodzieży. Twórczyni teatrzyku supełków, współtwórczyni warszawskiego teatru Baj. Jedna z najwybitniejszych postaci polskiej literatury dziecięcej dwudziestego wieku. Spośród jej utworów największą popularność zdobyły Kajtkowe przygody, Rogaś z Doliny Roztoki i oczywiście Plastusiowy pamiętnik. Stworzony przez Kownacką sympatyczny ludzik z plasteliny stał się ulubieńcem kilku pokoleń polskich dzieci. Marię Kownacką działaczkę społeczną, przyjaciółkę dzieci i kobietę z pasją wspominają wnuki jej sióstr Zofii Malickiej i Janiny Holnickiej-Szulc. Dzięki ich zwierzeniom poznajemy dotychczas nieznane, prywatne życie autorki przygód Plastusia. O pracy twórczej Marii Kownackiej, o jej wielkiej miłości do dzieci i przyrody mówią przyjaciele i znajomi, m.in. Wanda Chotomska, Krystyna Kolińska, Maria Łopatkowa, Ewa Urbańska, Bohdan Burnetko i prof. Bolesław Faron. Źródło adnotacji: Dostępna w Bibliotece w Wałbrzychu ( ) Kontakt z autorem: 78ew@wp.pl 67

68 Agnieszka Nawrocka Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Świdnicy JADWIGA BORSUKIEWICZ bibliotekarz z pasją Pisać o osobie, która wprowadziła mnie w arkana zawodu bibliotekarza i kierowania Biblioteką Pedagogiczną w Świdnicy, jest niezmiernie miło. Pani Jadzia (tak się do niej zwracamy, kiedy odwiedza nas w Bibliotece), na zawsze pozostanie dla nas wzorem bibliotekarza z powołania, odważnego w słowach i niezależnego w czynach, mającego na względzie przede wszystkim dobro biblioteki, jej czytelników i pracowników. stanęła w progach Biblioteki zajmującej jedno pomieszczenie z 5 tys. książek ułożonymi na kilku drewnianych regałach, nie myślała zapewne, że uda jej się stworzyć placówkę o charakterze naukowym, ważną dla mieszkańców miasta i powiatu. Atuty tej placówki to bogaty księgozbiór liczący 35 tys. woluminów i stanowiący istotne źródło wiedzy (także pozapedagogicznej) dla szerokich kręgów osób kształcących i doskonalących. Rozpoczynając pracę od razu podjęła starania o nowy przestronniejszy lokal. Dzięki jej usilnym Urodziła się 1 3 września r. w położonym nad Bugiem Horodle, w województwie lubelskim. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego w rodzinnej miejscowości, rozpoczęła w r. studia bibliotekoznawcze na wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Po uzyskaniu tytułu magistra została skierowana do pracy w Koźlu, obecnie Kędzierzynie-Koźlu, gdzie przez rok była instruktorem w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej. W Koźlu po raz pierwszy zetknęła się z biblioteką pedagogiczną, podejmując w niej dodatkowo pracę na pół etatu. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Świdnicy Przez 33 lata, od 20 lipca do 30 czerwca 2000 r., pani Jadwiga kierowała Biblioteką Pedagogiczną w Świdnicy. Następnie pracowała na pół etatu jako nauczyciel bibliotekarz do 31 sierpnia 2004 r. Szkoda, że nie mogła świętować 40-lecia pracy zawodowej w placówce, której poświęciła trzydzieści siedem lat swojego zawodowego życia. Przez trzy lat była zatrudniona w bibliotece wydziału zamiejscowego wrocławskiej Akademii Medycznej w Świdnicy. Kiedy po raz pierwszy 68

69 zabiegom, po kilku przeprowadzkach, Biblioteka zyskała na 38 lat przestronne pomieszczenia liczące około 300 m 2 w Domu Nauczyciela przy al. Niepodległości. katalogu i jednocześnie nieustannedoskonalenie indeksu haseł przedmiotowych, kontynuowała do 2008 r. dzieło kierownika biblioteki. Wiele uwagi poświęcała bibliotekom szkolnym przewodnicząc - najpierw Sekcji Bibliotekarskiej przy ZNP w Świdnicy (za co otrzymała Złotą Odznakę) - a potem pełniąc społecznie przez lata funkcję metodyka do spraw bibliotek szkolnych. Prowadziła liczne spotkania i konferencje dla nauczycieli bibliotekarzy z udziałem zaproszonych prelegentów, pracowników naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego. Często wyjeżdżała do różnych bibliotek szkolnych w terenie udzielając na miejscu instruktażu metodycznego. Organizowała również zebrania samokształceniowe dla dwóch grup bibliotekarzy szkół podstawowych i średnich powiatu świdnickiego, konkursy międzyszkolne, a także wyjazdy szkoleniowe do bibliotek szkolnych i naukowych Poznania, Kórnika, Krakowa, Warszawy i Wrocławia. Pani Jadwiga stworzyła fundamenty warsztatu informacyjno-bibliograficznego, organizując i porządkując księgozbiór, kompletując w roczniki luźne numery czasopism, wyodrębniając księgozbiór podręczny, czy zakładając nowe katalogi i kartoteki tekstowe. Codzienna praca lata 70. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Świdnicy. Doniosłym osiągnięciem pani Jadwigi było założenie jedynego na Dolnym Śląsku katalogu przedmiotowego z zakresu pedagogiki, psychologii, socjologii i częściowo medycyny, do którego opracowała autorski specjalistyczny indeks haseł przedmiotowych. Był on dwukrotnie wydany przez Instytut Kształcenia Nauczycieli we Wrocławiu i Jeleniej Górze. W 2006 r. indeks został pozytywnie oceniony przez dr Jadwigę Sadowską, kierownika Instytutu Bibliograficznego Biblioteki Narodowej w Warszawie. Wartość indeksu docenili nie tylko bibliotekarze, ale również czytelnicy Biblioteki. Autorka tego opracowania, doceniając ogromny wysiłek intelektualny pani Borsukiewicz włożony w stworzenie Wyjazd do Krakowa z uczestnikami Sekcji Bibliotekarskiej Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Świdnicy. Nawiązała ścisłą współpracę z władzami oświatowymi i związkowymi zapewniając obecność przedstawicieli biblioteki na konferencjach nauczycielskich. W latach prowadziła wykłady na kursach dla bibliotekarzy szkolnych organizowanych przez Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych we Wrocławiu. Ukończyła podyplomowe Studium PrzedmiotowoMetodyczne na kierunku reedukacja zorganizowane przez Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych w Lublinie oraz kurs dotyczący za69

70 stosowania środków informatyki w bibliotece szkolnej. Uzyskała w r. trzeci stopień specjalizacji zawodowej w zakresie bibliotekoznawstwa, składając egzamin dyplomowy przed Główną Komisją Kwalifikacyjną przy Centrum Doskonalenia Nauczycieli im. Władysława Spasowskiego w Warszawie. W latach była doradcą metodycznym w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym w Wałbrzychu. Współpracowała także z Liceum Księgarskim w Świdnicy organizując praktyki zawodowe dla uczniów szkoły. Rady Narodowej w Świdnicy. Należy szczególnie podkreślić ogromne zasługi pani kierownik w zdobywaniu przez pracowników Biblioteki pełnego przygotowania zawodowego. Nie tylko motywowała ich do ukończenia studiów wyższych czy podyplomowych, ale przede wszystkim nigdy nie stwarzała żadnych trudności organizacyjnych związanych z wyjazdami na uczelnie. Zawsze aktywnie zachęcała swoje koleżanki do pogłębiania zarówno teoretycznej, jak i praktycznej wiedzy bibliotekarskiej. Ogromna pasja, bogata wiedza i doświadczenie zawodowe oraz osobiste zaangażowanie i umiejętności organizacyjne pani Jadwigi pozwoliły jej stworzyć zespół, który traktował bibliotekę, jak swój drugi dom. W czasach, kiedy Biblioteka przestała otrzymywać jakiekolwiek środki finansowe na swoją działalność, Jadwiga Borsukiewicz podjęła działania mające na celu ratowanie placówki. Utworzyła fundusz czytelniczy, zbierając od czytelników dobrowolne wpłaty na zakup książek. Przejście na emeryturę pozwoliło pani Jadwidze w większym stopniu poświęcić się rozwijaniu licznych zainteresowań, o których potrafi opowiadać w ciekawy sposób. Jej pasją jest przede wszystkim piękny przydomowy ogród, który sama założyła i o który nieustannie się troszczy. Od kilkunastu lat podczas wakacji mamy okazję gościć w tym rajskim (jak go nazywamy) ogrodzie pełnym pięknych drzew, krzewów i kwiatów. Wzbogacamy go ciekawymi roślinami przekazywanymi jego właścicielce. Przy wspólnym obiedzie i podwieczorku rozmawiamy o wrażeniach z licznych podróży zagranicznych i krajowych, które często odbywała i odbywa. Dzięki nadal doskonalonej przez nią umiejętności obsługi komputera, możemy podziwiać uwiecznione na fotografiach i opisane z humorem zabytki, krajobrazy i osoby towarzyszące jej podczas dalekich wojaży. W roku nawiązała współpracę z Fundacją im. Stefana Batorego. Fundacja opłaciła prenumeratę czasopism oraz przyznała dotację na zakup modemu do komputera i zainstalowanie w Bibliotece łącza internetowego. Pani Kierownik powołała do życia stowarzyszenie zwykłe, zwane Kołem Przyjaciół Biblioteki, którego zadaniem było między innymi tworzenie w środowisku pozytywnej atmosfery wokół placówki oraz pozyskiwanie środków na wzbogacanie księgozbioru. Dzięki dobrowolnym składkom członków Koła, a także za pieniądze uzyskane ze sprzedaży używanych książek oraz serwowanie kawy i herbaty w czytelni, Jadwiga Borsukiewicz zakupiła dwie kserokopiarki, komputer, drukarkę, program biblioteczny Sowa, maszynę elektryczną, inne brakujące wyposażenie, a przede wszystkim książki i czasopisma. Kolejna pasja Pani Jadwigi to literatura. Od ponad czterdziestu lat jest aktywnym członkiem samokształceniowego Koła Polonistów w Świdnicy skupiającego pasjonatów czytelnictwa, głównie nauczycieli szkół świdnickich. Na odbywające się regularnie spotkania członków Koła przygotowuje referaty na temat przeczytanych książek oraz dzieli się swoimi wrażeniami z podróży. Społecznie udziela się także w Towarzystwie Przyjaciół Chorych Hospicjum w Świdnicy. Za osiągnięcia w pracy dydaktycznej i wychowawczej w r. otrzymała nagrodę Kuratora Oświaty w Wałbrzychu. W r. Zarząd Województwa Dolnośląskiego przyznał pani Borsukiewicz nagrodę specjalną za wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej. Ponadto pełniła wiele funkcji społecznych, będąc między innymi radną Miejskiej 70

71 Podsumowując swoje zawodowe życie na uroczystości z okazji 50-lecia świdnickiej Biblioteki w 2002 roku, szanowna Jubilatka stwierdziła: Wszystko najlepsze dopiero przede mną. Cieszymy się, że pani Jadzia, pomimo wielu zajęć, chętnie nadal odwiedza nas w Bibliotece, służąc radą i zarażając wszystkich swoją niewyczerpaną pogodą ducha i optymizmem. Kontakt z autorem: swidnica@swidnica.dbp.wroc.pl W gronie współpracowników i przyjaciół. Jubileusz 35-lecia pracy zawodowej Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Świdnicy. 71

72 Anna Mikos Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Jeleniej NAUCZYCIEL BIBLIOTEKARZ DOLNOŚLĄSKIEJ BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNEJ W JELENIEJ GÓRZE Jestem nauczycielem bibliotekarzem z letnim stażem pracy w Bibliotece Pedagogicznej. Ukończyłam... Studia wyższe - Bibliotekoznawstwo i Informacja Naukowo-Techniczna (Uniwersytet Wrocławski). W 2004 r. uzupełniłam wymagane kwalifikacje o roczny Kurs Pedagogiczny dla Nauczycieli Czynnych Zawodowo organizowany przez Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Jeleniej Górze. Fot. ze zbiorów autorki. Poza tym zajmuję się opracowaniem zawartości czasopism, dzięki czemu rejestruję na bieżąco tematyk pedagogiczną, psychologiczną, także regionalną (również dzięki skanowaniu artykułów do bazy Edukacja na Dolnym Śląsku). Interesują mnie różne nowinki technologiczne, które można ciekawie wykorzystać do promocji działalności biblioteki i zbiorów. Tworzę więc biuletyny nowości, plakaty multimedialne, projektuję lekcje on-line korzystając z zasobów Internetu, współtworzę serwis biblioteki. W ten obszar zainteresowań wpisują się działania na platformie Fronter, gdzie staram się zamieszczać materiały w ciekawej formie, przydatne dla nauczycieli. Jestem również zaangażowana w przygotowywanie i realizację oferty szkoleniowej dla nauczycieli, studentów i uczniów oraz kontakt Jakie było moje wyobrażenie o pracy, którą wybrałam? Zawsze byłam zainteresowana i zafascynowana książką, światem informacji oraz pracą z ludźmi. Pewnie dlatego moje intuicje i oczekiwania dotyczące pracy w zawodzie bibliotekarza nie zawiodły mnie... W bibliotece zajmuję się... Przede wszystkim pracą z czytelnikiem, którą uważam za swój przywilej i radość. 72

73 Czytam... z nauczycielami-bibliotekarzami bibliotek szkolnych. Kilka książek równocześnie, chociaż nie wiem czy to zdrowe... Ostatnio coraz silniej pociąga mnie i fascynuje historia Polski, zatem obecnie na półce mam książki z tego zakresu. Lubię także książki podróżnicze, niedawno wpadła mi w ręce kapitalna Droga 66 Doroty Warakomskiej. Polecam, warto. Moje dalsze plany zawodowe... To przede wszystkim rozwijanie umiejętności z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnej, także doskonalenie kompetencji pedagogicznych i dydaktycznych. Chciałabym bardziej zaangażować się we wprowadzanie nowych działań stanowiących rozszerzenie oferty usług biblioteczno-informacyjnych i edukacyjnych świadczonych przez bibliotekę, jak np. usługa einformacja. W najbliższym czasie czeka mnie również duża praca związana z selekcją księgozbioru czytelni (jestem odpowiedzialna za księgozbiór podręczny) w celu wyodrębnienia książek z czytelni z możliwością wypożyczenia ich do domu. Moje hobby... To śpiewanie, śpiewanie, śpiewanie oraz muzyka klasyczna. Pasja to jest taka przestrzeń w człowieku, która pozwala mu oddychać trochę innym powietrzem niż tylko to codzienne, zwyczajne. Zatem pozwalam sobie na tę przyjemność i dwa razy w tygodniu ćwiczę głos na próbach chóru. Korzystam również z różnych, wyjazdowych warsztatów muzycznych. Poza tym jestem od lat zaangażowana w skauting (Skauci Europy). Tę metodę wychowawczą uważam za genialną, sprawdzającą się w każdych czasach i warunkach. Mam mnóstwo przyjaźni w harcerskim środowisku oraz wciąż wiele zadań do zrobienia na rzecz wspomagania rodzin w wychowywaniu dzieci i młodzieży. Zdrowe środowisko rówieśnicze to wartość ceniona i coraz częściej pożądana przez rodziców. A w środowisku harcerskim możliwa do zrealizowania. Znaczenie placówki dla nauczycieli... Nieocenione źródło pomocy dydaktycznych, pedagogicznych, psychologicznych, inspirujących do samodoskonalenia. Oferta bardzo bogata i różnorodna, wiele udogodnień, dostęp do wiedzy praktycznie 24 godziny na dobę (wystarczy włączyć nasze bazy). Znaczenie placówki dla studentów i uczniów... A gdybym mogła pracować gdzie indziej..., byłoby to... Uważam, że stanowi skarbnicę wiedzy i pomocy merytorycznej. Tutaj także rola wychowawcza, wprowadzenie w świat informacji, szczególnie w przypadku uczniów. Nie mam pojęcia... nigdy nie wyobrażałam sobie innej pracy. Może stylizacja w eleganckim sklepie odzieżowym dla pań... Uważam, że nauczyciel bibliotekarz w dzisiejszych czasach... kontakt z autorem: a.mikos@jeleniagora.dbp.wroc.pl Ma mnóstwo możliwości do ciekawej samorealizacji. Sprzyjają temu wynalazki technologiczne, ciągły kontakt ze zmianami i innowacjami w edukacji, a przede wszystkim łączność z czytelnikami i obserwacja ich preferencji i potrzeb. 73

74 Julia Keplinger Uczennica Gimnazjum nr 23 we Wrocławiu,,WROCŁAW JAKIEGO NIE ZNAMY W dzisiejszych czasach skupiamy się głównie na teraźniejszości, a przecież czasami warto zatrzymać się i spojrzeć w przeszłość, bo bez niej nie byłoby dnia dzisiejszego. Wszystko co nas otacza - każdy budynek, most czy pomnik - ma swoją historię, mówiąc o dawnych czasach i ludziach, którzy je stworzyli. W ramach projektu edukacyjnego postanowiłyśmy zatem naszym kolegom i koleżankom przybliżyć Wrocław z dawnych lat - Wrocław jakiego nie znamy. Każde miasto rozwija się, nieustannie zmieniając swój krajobraz. Najważniejszą przyczyną nagłej zmiany wyglądu Wrocławia w ubiegłym stuleciu była II Wojna Światowa. Działania wojenne spowodowały wiele niepowetowanych strat i pomimo prac rekonstrukcyjnych, części obiektów nigdy nie udało się odtworzyć. Nie da się również w pełni wskrzesić ducha dawnego Breslau. Jednak dzięki starym obrazom, grafikom, fotografiom, pocztówkom, dziennikom i pamiętnikom, możemy choć na chwilę cofnąć się w czasie i na nowo odkrywać stary Wrocław 1. długoletni mieszkańcy. Wybrałyśmy obiekty, które kiedyś znajdowały się w dobrze znanych nam dzisiaj miejscach, ale których nie obejrzymy już w naszym mieście. Zaczniemy od jednego z największych wrocławskich parków. Z pewnością kojarzycie piękny pomnik Fryderyka Chopina odsłonięty w 2004 roku na pamiątkę występów tego wielkiego kompozytora i pianisty w naszym mieście. W przedwojennym Breslau w miejscu dzisiejszego pomnika znajdował się, wybudowany w roku, budynek restauracji niemieckiego browarnika Georga Hasse'go. Rynek, Ostrów Tumski czy Hala Stulecia zostały już wielokrotnie opisane i są wrocławianom dobrze znane, dlatego tworząc prezentację do naszego projektu postanowiłyśmy skupić się na miejscach, których nazwy z jednej strony nie są obce nawet ludziom niemieszkającym we Wrocławiu, ale kórych przeszłości nie znają niejednokrotnie nawet Fot. Ze zbiorów autorki 1. Obrazy dawnego Wrocławia w różnej formie (pocztówek czy fotografii, itp.) zaczerpnęłyśmy z albumów i książek o Wrocławiu oraz z Internetu. Fotografie współczesne wykonałyśmy same podczas naszych wędrówek po miejscach, które chciałyśmy opisać. 74

75 myślną budowlą - podobnie było też z nami. Nasze miasto było trzecim po Berlinie i Hamburgu ośrodkiem w Niemczech, który takową posiadał. Swoją siedzibę cyrk miał na Placu Rozjezdnym. Niestety podobnie jak wiele innych został rozebrany tuż po wojnie i już nigdy nie będzie zapraszał do obejrzenia cyrkowego spektaklu. W przedwojennym Wrocławiu znajdowało się wiele pałaców. Wiele z nich zachowało się do dnia dzisiejszego, jednak temu nie dane było stanowić części współczesnego nam miasta. Pałac ślą- Źródło: Zajmował on ogromną część parku znanego nam jako Park Południowy. Był to jeden z najpopularniejszych lokali gastronomicznych we Wrocławiu w pierwszej połowie XX wieku. Niestety, tuż po wojnie budynek rozebrano, gdyż w wyniku działań wojennych został doszczętnie zniszczony. skiego rodu magnatów ziemskich i przemysłowych - Henckel von Donnersmarck - dla przeciętnego Wrocławianina to nazwa, którą słyszy pierwszy raz w życiu. Nie inaczej było z nami. Źródło: 29,foto.html Źródło: O czym myślicie, gdy jest mowa o cyrku? Okazało się, że ten okazały budynek dodający miastu szyku i elegancji usytuowany był przy skwerze na rogu ulicy Piotra Skargi naprzeciwko Wzgórza Partyzantów. Jeden z przedstawicieli rodu żyjący na przełomie XIX i XX wieku Guido Henckel von Donnersmarck był jednym z najbogatszych mieszkańców Niemiec, który posiadał spore wpływy polityczne. Cesarz niemiecki Wilhelm II nadał mu dziedziczną godność pruskiego księcia von Donnersmarck. Po wojnie rodzina straciła całą śląską fortunę, ale jej pozycja wśród arystokracji nie uległa zmianie. Na pewno o wędrującej trupie, zatrzymującej się w większych i mniejszych miastach i przedstawiającej niesamowite popisy akrobatyczne oraz występy tresowanych zwierząt. Jednak pierwsze co przychodzi nam do głowy to potężny kolorowy namiot, o charakterystycznym zaokrąglonym kształcie, który zawsze rzuca się w oczy i przyciąga uwagę mieszkańców. Wrocław również posiadał swój własny cyrk. Nie był to jednak, jak byśmy się tego spodziewali, ogromny namiot, lecz budynek w tym kształcie, noszący nazwę od jego kierownika - Busch'a. Przeglądając stare pocztówki i fotografie natrafiłyśmy na jedną, która nas szczególnie zaintrygowała. Przedstawiała most, który rozpoznałyśmy bez Z całą pewnością wielu oglądając fotografię zachwyci się tą niesamowitą, bogato zdobioną i wy75

76 Fot. Ze zbiorów autorki Źródło: żadnego problemu - Most Grunwaldzki. Nie pasował nam jednak jeden element kościół widoczny na drugim planie. Jak się okazało fotografia pokazywała doskonale wszystkim znany Plac Grunwaldzki, na którym, pod koniec XIX stulecia, postawiono dla wrocławskich protestantów Kościół p.w. Marcina Lutra. Został on zlikwidowany, podobnie jak wyżej opisane budowle, zaraz po wojnie, gdyż duża jego część uległa zniszczeniu w roku podczas obrony Festung Breslau, najdłużej broniącej się twierdzy III Rzeszy, która skapitulowała dopiero cztery dni po upadku Berlina. Źródło: W roku we Wrocławiu mieszkało około 23 tysiące osób wyznania mojżeszowego. Była to trzecia co do wielkości gmina żydowska w Niemczech, dlatego też bardzo ważnym elementem przedwojennego Wrocławia była Nowa Synagoga, która mieściła się na rogu ulic Podwale i Łąkowej, naprzeciwko Domu Handlowego Renoma (dawniej Dom Handlowy Wertheim'a). Ta wrocławska świątynia żydowska, podobnie jak wiele innych na terenie całych Niemiec, została doszczętnie spalona w noc kryształową z 9 na 1 0 listopada Źródło: 76

77 roku w wyniku rozpoczętych przez Hitlera i jego zwolenników w roku prześladowań Żydów. Nowa Synagoga należy do najsłynniejszych zabytków przedwojennego Wrocławia. Była dziełem architekta Edwina Opplera wzbudzając podziw zarówno jemu współczesnych, jak i dzisiejszych mieszkańców miasta, kiedy spoglądają na przedstawiające ją fotografie czy grafiki. nie i ciekawa przygoda. Odkrywałyśmy historię miejsc, które codziennie mijamy w pośpiechu, nie zwracając na nie uwagi i nie zastanawiając się, jak mogły wyglądać w przeszłości. A jak się okazuje, w wielu przypadkach prezentowały się one zdecydowanie piękniej niż dzisiaj. Historia Wrocławia liczy już ponad lat. Odkrywanie jej, choćby w tak małym stopniu, jak w naszym przypadku, sprawiło, że miasto, w którym mieszkamy stało nam się bliższe i bardziej fascynujące. Mamy nadzieję, że informacje, które zebrałyśmy były interesujące i zachęcą Was do dalszego poznawania Wrocławia. Dla nas było to duże wyzwa- Tekst: Julia Keplinger, Gimnazjum nr 23 we Wrocławiu Na podstawie materiałów zgromadzonych na potrzeby projektu edukacyjnego realizowanego wspólnie z Anną Bodek i Roksaną Walczak 77

78 Anna Sitarek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Jeleniej Górze SZTUKA I PIĘKNO biografia intelektualna Jacka Malczewskiego Tak i sztuki, która jest modlitwą naszą, nie będziemy czynili: ani dla świata, który nas otacza, ani dla pieniędzy, których do życia nam pozornie potrzeba, ani dla pychy rzemiosła, w którym staliśmy się biegli, ani dla podziwu tłumów, które jeszcze słyszeć nie chcą głosu wołającego na puszczy. Ale uprawiać Ją (sztukę) będziemy z miłości zbliżenia się i łączenia z Najwyższym Duchem Ojcem przedwiecznym w ciszy, w pokorze i osamotnieniu. (Jacek Malczewski) Do zajęcia się biografią Jacka Malczewskiego, artysty znanego, opisanego w tak licznych, że trudnych do opanowania w pełnej liczbie, książkach, artykułach, recenzjach i przyczynkach, a przy tym ciągle będącego ważnym akcentem w dzisiejszym widzeniu sztuki Modernizmu końca XIX wieku, skłoniła mnie swego rodzaju dysproporcja poznawcza. O ile interpretacja jego dzieł ciągle poszerza obszary badań, zmienia się, opalizuje nowymi sposobami widzenia, o tyle wiedza o życiu malarza, o jego rozwoju emocjonalnym, duchowym i intelektualnym, o życiu prywatnym - o dziejach jego przyjaźni i miłości, wreszcie o udziale w życiu artystycznym współczesnego mu Krakowa, właściwie prawie nie zmienia się od roku, czyli od ukazania się monografii Jadwigi Puciatej-Pawłowskiej ( Jacek Malczewski ) i przełomowej w recepcji dzieła Malczewskiego poznańskiej wystawy monograficznej z tego samego roku. A biorąc pod uwagę zachowany i w ogromnej większości niewykorzystany materiał archiwalny, utrzymujące się ciągle zachwianie równowagi badawczej wydaje się tym wyraźniejsze [Kudelska, Dorota. Dukt pisma i pędzla, Lublin 2008, s. 9.]. Rozprawa, za którą badaczka uzyskała habilitację na KUL-u, została uhonorowana prestiżową nagrodą Nowych Książek w roku To 856 stron tekstu w skromnej oprawie graficznej. Formę i kształt biografii autorka wyjaśnia we Wstępie. Przytoczyłam fragment wstępu rozprawy naukowej Doroty Kudelskiej Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Autorka podjęła trudne wyzwanie dopełnienia sylwetki Malczewskiego malarza, o sferę jego myśli. 78

79 badacze analizujący twórczość Malczewskiego podkreślają, że artysta ten w sposób bardzo konsekwentny i świadomy odchodzi od uświęconego wielowiekową tradycją kreowania przestrzeni pudełkowej w stronę ukazywania przestrzeni nie określonej do końca, zjawiskowej, sprzyjającej nie tyle oglądaniu prezentowanego świata, co wnikaniu weń, współuczestniczeniu. Pisze się tu o umowności przestrzeni, niedookreśleniu, wieloznaczności, o tym, że istnieje ona w stanie niejako niegotowym, sprawiającym, iż można ją dowolnie zorganizować, poszerzyć czy zmniejszyć. W jakiejkolwiek perspektywie oglądać twórczość Malczewskiego, jakkolwiek ją interpretować, jedno stwierdzenie musi się narzucić nieuchronnie: był on przede wszystkim malarzem człowieka, postaci ludzkiej, ludzkiej twarzy. Sposób pracy i rytm powstawania dzieł pełne są osobliwości. Autorka prowadzi Czytelnika przez skomplikowane obszary znaczeniowe głównych tropów sztuki Malczewskiego, prostuje zawiłe ścieżki jego wyobraźni umocowanej w świecie starożytności klasycznej, romantycznych inspiracji literackich, domowej tradycji religijno-patriotycznej, odniesień do sztuki dawnej i współczesnej, odwołuje się do głębokich przemyśleń filozoficznych bohatera oraz stale mu towarzyszącej refleksji o kondycji artysty. Odnosząc się niemal zawsze do tekstów Malczewskiego, tych bardzo prywatnych i tych oficjalnych, z rozmysłem najmniej miejsca poświęca analizie jego bogatego oeuvre. W rozdziale ostatnim, pod skromnym tytułem Warsztat, omawia twórczość malarsko-rysunkową artysty. Analizuje tajniki warsztatu: intrygujące rekwizyty, stroje, piękne modelki... Źródło: Dorota Kudelska gromadziła materiały do tej książki przez kilkanaście lat. Przemierzyła całą Polskę i pół Europy. Odnalazła ponad tysiąc nieznanych listów, także tych pisanych przez Marię Kingę Balową, muzę i kochankę Jacka Malczewskiego. Rzucają one światło na dzieje ich dziesięcioletniego związku, a także na nieudane małżeństwo artysty z córką zamożnego krakowskiego aptekarza. Maria Balowa jest jego muzą i modelką, autorką czułych listów. Jej miłość dała mu większą pewność siebie, pozwoliła rozwinąć się talentowi. Autorka poświęca tej sprawie wiele uwagi. Odejście od tradycyjnego sposobu przedstawienia biografii malarza, skupienie uwagi na osobach i miejscach dlań ważnych miało służyć opisowi jego związków i sporów ze środowiskiem twórców w kraju i za granicą. W odnalezionych dokumentach poświęconych Malczewskiemu wiele miejsca zajęły kwestie uczucia do Marii Balowej, ślady poszukiwań miłości idealnej, nieobciążonej rodzinny- Malował, pisał wiersze, nałogowo palił papierosy, namiętnie grał w karty. Bywał łagodny i liryczny, subtelny i drapieżny. Jacek Malczewski jest najbardziej znanym i najlepiej rozpoznawalnym malarzem z epoki Młodej Polski. Jego dzieła są obecne we wszelkich - w kraju i za granicą - prezentacjach sztuki polskiej powstałej około roku. Wszyscy 79

80 nia towarzysko-przyjacielskie, podążyła tropem wychowania i wykształcenia oraz lektur literackich i filozoficznych swego bohatera. Różność i Różnoznaczność. Kraków, Lwów, Italia, Paryż, Wiedeń. Miasta i podróże. W znakomitej serii Fortuna i Fatum, Czytelnik otrzymał skróconą, nową (łatwiejszą w czytaniu) wersję rozprawy habilitacyjnej autorki [Kudelska, Dorota. Malczewski : obrazy i słowa, Warszawa ]. Obrazy kryją w sobie znacznie więcej niż to, co można z nich wyczytać. Refleksji nad dzie- mi powinnościami, które skądinąd artysta starał się spełniać, jak umiał najlepiej, a także przebłyskujące czasami poczucie wyższości wobec kolegów, łatwość korzystania z poświęcenia bliskich mu osób, co nie zawsze odwzajemniał, wielka ambicja zawodowa. Autorka odtworzyła również powiąza- łami Malczewskiego taka szersza perspektywa niewątpliwie jest bardzo potrzebna można przeczytać w Zakończeniu. Książki opatrzone są bardzo szerokimi przypisami. Te obszerne noty ułatwiają Czytelnikowi przyswajanie nowych treści. Sztuka wprowadza widza w inną czasoprzestrzeń... Tak więc życzę pełnej swobody w rozpoczęciu tej fascynującej lektury. Wykorzystana literatura: Jakimowicz A., Jacek Malczewski, Warszawa Źródło: 77fe1 04b965aeb1 8f2b9d983aa 73.jpg Kontakt z autorem: opracowanie@jeleniagora.dbp.wroc.pl 80

81 Anna Sitarek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Jeleniej Górze TUTAJ I TAM dwa światy, dwie przestrzenie Wisławy Szymborskiej Ty tu płaczesz, a tam tańczą. A tam tańczą w twojej łzie. Tam się bawią, tam wesoło, tam nie wiedzą nic a nic. (Wisława Szymborska) Niedługo przed śmiercią mówiła pani, że miała długie, dobre, ciekawe życie i szczęście do ludzi, do przyjaciół - mówił dalej Rusinek, a nad nami wszystkimi stojącymi na cmentarzu prószył śnieg. - Była pani za to wdzięczna losowi i pogodzona z tym, co miało się stać. Ciekawe, co pani teraz robi. Zakładała pani, że w wersji pesymistycznej będzie pani siedzieć gdzieś przy stoliczku i pisać dedykacje. A w wersji optymistycznej? No cóż, w niebie jest podobno pani ulubiona Ella Fitzgerald, więc pewnie słucha jej pani teraz, paląc papierosa i pijąc kawę. Ale równocześnie - na szczęście dla nas - wciąż może być pani z nami. Zostawiła nam pani sporo do czytania i sporo do myślenia [Bikont, Anna, Szczęsna Joanna, Pamiątkowe rupiecie, Kraków 201 2, s. 367]. W języku poezji waży się każde słowo. Istoty poezji nie da się zdefiniować, gdyż poezja jest Tajemnicą. Poezja Wisławy Szymborskiej rodzi się z woli poznania i chęci ponownego nazwania spraw pozornie oczywistych, z ciekawości i zdumienia światem: jego bogactwem, nadmiarem, niejasną genezą, skomplikowaniem. Poezja rodzi wiem z każdego rozwiązanego zagadnienia wyfruwa rój nowych pytań. Te dwa małe, ale mocno uskrzydlone słowa nie wiem przywiodły Ją do Sztokholmu, gdzie ludzi o duchu niespokojnym i wiecznie poszukującym nagradza się Nagrodą Nobla. się z Natchnienia. Co to jest Natchnienie? Szymborska odpowiada: Czymkolwiek ono jest, rodzi się z bezustannego nie wiem. Albo- O języku poetyckim Szymborskiej można pomyśleć tak: słowa i sekwencje słów mają ograniczoną 81

82 zdolność wyrażania. Za precyzją językową czuje się niezwykłą koncentrację myśli i wyobraźni. Nagromadzenie szczegółów widzialnego i nie-widzialnego świata, który jest źródłem nieustannego zdziwienia, dar uważnej obserwacji, postrzegania wszystkiego niejako po raz pierwszy, całe bogactwo niespodzianek i odkryć - może właśnie wszystko to świadczy, że Niewiedza tutaj jest za- Manna, jedynego pisarza, któremu wprost złożyła hołd w wierszu. Jego istnienie uznawała za swego rodzaju cud. Poza tym kochała się kiedyś w Bohunie i Sherlocku Holmesie, no i była entuzjastką Elli Fitzgerald. Jesteś piękne - mówię życiu - bujniej już nie można było! Dwa światy, dwie przestrzenie Tutaj i Tam, współistnieją przecież równolegle. Biografia Wisławy Szymborskiej napisana przez Annę Bikont i Joannę Szczęsną, pełna jest anegdot i wierszy, opisów podróży i przyjaźni, nieznanych dotąd szczegółów, rozmów, zaskakujących faktów i historii rodzinnych. Jest portretem osobistym Poetki. Posmakowałam klimat Epoki Szymborskiej. A wszystko zaczyna się tak: Wisława Szymborska nie lubiła wścibstwa, nawet zaświatowego. Nigdy nie chcia- pracowana, ciągle coś liczy, porównuje, mierzy, wyciąga z tego wnioski i pierwiastki. Żyjemy dłużej, ale mniej dokładnie i krótszymi zdaniami [Szymborska, Wisława. Tutaj, Kraków 2009, s. 6, 28.]. W krótkich zdaniach Poetka wypowiada prawdy niezwykle istotne, piękne, proste emocje, niepewności i zwyczajne wzruszenia. Wszystkie utwory to małe filozoficzne traktaty, które mówią o bolesnych doświadczeniach współczesnego człowieka: o zamachach terrorystycznych, o rozwodach, o podróżach w czasie i przestrzeni, o cudownej wyprawie dyliżansem z Juliuszem Słowackim, a także o istocie i tajemnicy snów, pamięci. Wreszcie o największych miłościach Poetki: Vermeerze i Elli Fitzgerald. Zdumiewające, ile światów można pomieścić w wierszach. Pojawiają się w Tutaj motywy i wątki, tematy i ujęcia nawet. ła mieć biografii zewnętrznej, zawsze uważała, że wszystko, co ma do powiedzenia o sobie, jest w jej wierszach. I tak dalej... Jej liryki niejedno- krotnie pobrzmiewają tonem intymnego wyznania. Źródło: 3,Pamiatkowerupiecie Tyle naraz świata ze wszystkich stron świata! Wisława Szymborska podziwia malarstwo Vermeera z Delft, ochoczo odwiedza muzea archeologiczne, nie cierpi gry w monopol, nie lubi hałasu, nie gardzi oglądaniem filmów grozy, nie uważa, że przysłowia są mądrością narodów, w czołówce wdzięku i nonszalancji umieszcza pajączka przędziorka, pisze w pozycji półleżącej, jest miłośniczką indeksów, przypisów, cytatów, odnośników, odsyłaczy, skorowidzów i bibliografii. Chadza czasem do opery, ceni pedanterię, ma ciepły stosunek do ptactwa, psów, kotów i w ogóle do przyrody. Lubi ptaki za pierzaste żaboty, pióropusze, grzebyki, kryzy, falbany, kubraki, pantalony, wachlarze i wypustki. Nie wyobraża sobie, by ktoś mógł nie mieć w domowej bibliotece Dickensowskiego Klubu Pickwicka. Do jej ulubionych reżyserów należał Federico Fellini. Wielbi Jonathana Swifta, Marka Twaina oraz Tomasza 82

83 Autorkom udało się z drobiazgów stworzyć mimochodem biografię kogoś tak niezwykle suwerennego, niedostępnego i skromnego zarazem, zarówno gdy chodzi o własną osobę, jak i o własną poezję. Stroniąca od zgromadzeń, A mnie wspominaj wdzięcznie, że mało tak się śniłam, a przecież byłam, no przecież byłam... Ciekawa jestem, co Pani teraz Tam robi? - Obmyślam świat, wydanie drugie, wydanie drugie, poprawione. tłumów i demonstracji, daleka od manifestowania wspólnotowych haseł, nieobecna w telewizyjnych kadrach uzmysławia, jaki dar stanowi nasza osobność, przywilej odrębności. Nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy. Uparcie i skrycie Życie kochała nad Życie! Między Chwilą a Dwukropkiem. Między Tutaj a Wystarczy. Kontakt z autorem: opracowanie@jeleniagora.dbp.wroc.pl 83

84 Barbara Rdzanek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Jeleniej Górze MINĘŁO JUŻ 60 LAT... Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze Biblioteki stanowiły na przestrzeni wieków najważniejszą formę przechowywania naszej zbiorowej mądrości. (Umberto Eco) W ubiegłym roku minęło 60 lat działalności Biblioteki Pedagogicznej w Jeleniej Górze. Czas jubileuszowy skłania do powrotu pamięcią do początków, które przypadły na trudne lata powojenne, kiedy to w wyzwolonej Jeleniej Górze zaczęto dopiero organizować oświatę. Biblioteka powstała bowiem z myślą o nauczycielach. Jej zadaniem była pomoc w zakresie uzupełniania ich kwalifikacji zawodowych i realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych w szkołach. Zaczątkiem zbiorów były książki gromadzone wcześniej w Bibliotece Podręcznej Podinspek-tora przy Inspektoracie Szkolnym. Do dziś zachowała się książka z pierwszym numerem inwentarzowym wraz z jej kartą wypisaną ręcznie jeszcze przez pracowników tejże biblioteki w roku. Pewną ilość woluminów przejęto z Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych, a także z Centralnej Biblioteki Pedagogicznej KOS we Wrocławiu. Nie zachowały się niestety protokoły przekazania tych zbiorów, a pochodzenie książek ustalono na podstawie posiadanych przez nie znaków własnościowych. Zbiory te, które wg zapisów z pierwszej księgi inwentarzowej liczyły woluminów, były podstawą utworzenia w styczniu r. Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej w Jeleniej Górze. Jej pierwszym kierownikiem został Roman Pilarz. Nowa bi- blioteka została usytuowana w siedzibie Powiatowej Biblioteki Publicznej przy Al. Wojska Polskiego 65. Od tego czasu dziewięciokrotnie zmieniała adres. Ostatnia przeprowadzka nastąpiła w r. do budynku Studium Nauczycielskiego (obecnie DODN) przy ul. 1 Maja 43. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze

85 Rozwój biblioteki zależy w dużej mierze od osiadanych środków finansowych. Przez pierwsze lata działalności placówka nie posiadała własnego budżetu, a zakupy książek i prenumerata czasopism dokonywane były centralnie przez Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką we Wrocławiu. Dopiero po przejściu w r. pod nadzór lokalnych władz, Inspektorat Oświaty w Jeleniej Górze zobowiązany został do zapewnienia Bibliotece funduszy na zakup książek. W ciągu pierwszych dziesięciu lat działalności placówki księgozbiór wzrósł ponad dwukrotnie - w dniu 31 grudnia r. wynosił 4047 woluminów. Kupowano głównie literaturę pedagogiczną i psychologiczną, literaturę piękną oraz książki z innych dziedzin pomocne w nauczaniu przedmiotów szkolnych. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze. Likwidacja województwa jeleniogórskiego z końcem r. spowodowała kolejne zmiany organizacyjne. Od stycznia r. nasza placówka stała się oddziałem Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu. W maju 2005 r. weszła w skład Dolnośląskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej we Wrocławiu, a od września r. ponownie jest filią DBP we Wrocławiu. Do r. PBP w Jeleniej Górze obsługiwała tylko środowisko nauczycielskie miasta i powiatu, przede wszystkim nauczycieli szkół podstawowych. W latach liczba czytelników wzrosła pięciokrotnie z 46 do 228, a ilość wypożyczonych książek prawie dziesięciokrotnie ze 1 59 do Biblioteka była więc placówką bardzo ważną i potrzebną dla stale doskonalących się nauczycieli powiatu jeleniogórskiego. Obecnie Biblioteka posiada ponad 70 tys. vol. książek i czasopism oraz ponad 300 kaset wideo i dokumentów elektronicznych. Zbiory te są udostępniane na zewnątrz, na miejscu w czytelni, a także poprzez wypożyczalnię międzybiblioteczną. Udoskonalono procesy biblioteczne. W r. zakupiono pierwszy komputer i rozpoczęła się komputeryzacja Biblioteki. Przełomowym momentem w historii Biblioteki było powstanie w r. województwa jeleniogórskiego, a tym samym przekształcenie biblioteki powiatowej w Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Jeleniej Górze, która uzyskała samodzielność kadrową i finansową. Nowe, zwiększone zadania Biblioteki spowodowały szybki rozwój organizacyjny i etatowy placówki. Rozbudowano wewnętrzną strukturę tworząc działy gromadzenia, opracowania, udostępniania oraz informacyjno-bibliograficzny. W jej skład weszły też filie (wcześniej biblioteki powiatowe) w Bolesławcu, Kamiennej Górze, Lubaniu, Lwówku Śląskim i Zgorzelcu. Nastąpił złoty okres Biblioteki, który trwał do początków lat dziewięćdziesiątych. Posiadane fundusze pozwalały na systematyczną i przemyślaną rozbudowę zbiorów, a zakupów nowości dokonywano dwa razy w miesiącu. Zbiory opracowywano początkowo w programie bibliotecznym SOWA, a od 2002 r. w programie Aleph, współtworząc wraz 27 bibliotekami pedagogicznymi na Dolnym Śląsku Dolnośląski System Informacji Edukacyjnej. Najważniejszym dla użytkowników efektem komputeryzacji było uruchomienie w 2005 r. pracowni Internetowego Centrum Informacji Multimedialnej umożliwiającej wolny dostęp do Internetu, a w roku 2011 wdrożenie modułu wypożyczalni elektronicznej, dzięki której czytelnicy mają przez całą dobę dostęp do infor85

86 macji o zbiorach i możliwość zdalnego zamawiania książek oraz wgląd w swoje konto. Oprócz gromadzenia, opracowania i udostępniania zbiorów Biblioteka prowadzi również działalność oświatową i popularyzatorską poprzez wystawy, konkursy i imprezy czytelnicze, a także wspiera nauczycieli i bibliotekarzy szkolnych organizując konferencje i szkolenia, przede wszystkim w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze. Od 2005 r. realizowany jest program dla grup przedszkolnych Klub Czytających Przedszkolaków, którego celem jest kształtowanie nawyku czytania i zdobywania wiedzy od najmłodszych lat. Dzieci - oprócz tematycznych zajęć literackoplastycznych - zwiedzają pomieszczenia biblioteczne i dowiadują się, na czym polega praca bibliotekarza. Spotkania, które prowadzone są z wykorzystaniem techniki biblioterapii i arteterapii cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem. Rocznie odbywa się około 40 zajęć czytelniczych dla przedszkolaków. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze. Szczególne miejsce wśród działań Biblioteki zajmuje działalność dydaktyczna oparta na specjalistycznym, ukierunkowanym na nauki pedagogiczne warsztacie informacyjnym. Prowadzone są liczne zajęcia edukacyjne dla uczniów wszystkich etapów edukacyjnych. Wyjątkową troską otaczamy młodzież klas maturalnych, dla której opracowano program Maturzysto! Biblioteka otwarta dla Ciebie. Celem programu jest przygotowanie uczniów do samodzielnego i efektywnego wyszukiwania informacji, zapoznanie z zasadami sporządzania opisu bibliograficznego oraz wykształcanie umiejętności odpowiedzialnego korzystania z różnorodnych źródeł. Dużym zainteresowaniem, zarówno wśród uczniów jak i nauczycieli, cieszyły się zajęcia z wykorzystaniem programu do tworzenia bibliografii załącznikowej BIBLIOGRAFIKON. Dzięki otrzymanemu wsparciu, uczniowie bez stresu mogą właściwie przygotować prezentację i spełnić wymagania ustnego egzaminu maturalnego z języka polskiego. Podstawowym celem zajęć dla dzieci i młodzieży jest edukacja czytelnicza, ale jest to również doskonały sposób na promocję i kształtowanie pozytywnego wizerunku nowoczesnej Biblioteki wśród nauczycieli opiekunów grup. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze. 86

87 Na przestrzeni lat Biblioteka Pedagogiczna w Jeleniej Górze wielokrotnie zmieniała swoją siedzibę i strukturę, poszerzała grono czytelników i usług im oferowanych. Tradycyjny warsztat bibliograficzny został wzbogacony o nowoczesne elektroniczne narzędzia informacyjne, a jako publiczna biblioteka pedagogiczna służy nie tylko nauczycielom i studentom, lecz jest otwarta dla wszystkich zainteresowanych jej księgozbiorem. W istocie jednak pozostała taka sama. Jest ważną i nieodzowną częścią lokalnej rzeczywistości. Kontakt z autorem: b.rdzanek@jeleniagora.dbp.wroc.pl 87

88 Ewa Bochynek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Wałbrzychu SZKOŁA W WAŁBRZYSKIM SZPITALU współpraca z biblioteką pedagogiczną w Wałbrzychu Współpraca między Zespołem Szkół Specjalnych w Wałbrzychu a biblioteką pedagogiczną w Wałbrzychu trwa już dobrych kilka lat. W 2008 roku doprecyzowano obszary wzajemnego współdziałania. Początkowo skupiono się na dostarczaniu do szkoły zamówionych przez nauczycieli egzemplarzy książek (wypożyczanych na okres trzech miesięcy). Cyklicznie odbywały się prezentacje wybranych nowości wydawniczych, które znalazły się w zbiorach wałbrzyskiej biblioteki. Uwzględniając sugestie dyrektor szkoły, pani Haliny Noszczyk, przygotowywano tematyczne zestawienia bibliograficzne wykazy książek i artykułów z czasopism znajdujących się w placówce. nuowany. Do kampanii uwalniania książek dołączył personel medyczny wałbrzyskiego szpitala. To dzięki zaangażowaniu wielu osób akcja zapoczątkowana pięć lat temu prężnie się rozwija. Obecnie obie placówki uczestniczyły wspólnie w X edycji Ogólnopolskiego Święta Wolnych Książek. Nauczycielka ze szkoły przyszpitalnej i autorka artykułu wraz z uczniami podczas akcji Wolne książki w Wałbrzychu. Źródło: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Wałbrzychu Pani dyrektor dr Halina Noszczyk Źródło: Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Wałbrzychu W roku szkolnym 2009/201 0 wspólnym przedsięwzięciem obu placówek było zorganizowanie akcji Wolne książki w Wałbrzychu. W szkole przyszpitalnej powstała półka z uwolnionymi książkami dla małych pacjentów. Początkowo planowano, że półka będzie funkcjonowała przez okres jednego miesiąca. Pomysł spodobał się i proces jest konty88

89 (szkoła podstawowa i gimnazjum). Uważa się, że podczas choroby jest dużo wolnego czasu, a zmniejszony zakres obowiązków to okoliczności sprzyjające czytaniu. Powinno się jednak pamiętać, że czas choroby nie jest czasem wolnym. Chorzy uczniowie często podkreślają, że nie mogą czytać przed zabiegami, operacją, po niektórych lekach, przy podwyższonej temperaturze lub ze względu na ból. Oczywiście, że książka nie może wyleczyć, ale niektórym pacjentom może pomóc. Okres sprzyjający czytaniu u chorych dzieci to czas ich powrotu do zdrowia, okres rekonwalescencji. Wtedy można na przykład poprzez literaturę zrealizować swe pragnienia, marzenia, plany, które choroba przesunęła w czasie lub je uniemożliwiła. Warto też wspomnieć o wydarzeniach związanych z obchodami Roku Korczaka. Tej niezwykłej postaci poświęcony był rok Korczak prawie sto lat temu podkreślał rolę i znaczenie czytania książek w szpitalach dziecięcych. Sam też założył bibliotekę dla małych pacjentów szpitala dziecięcego. Dla upamiętnienia obchodów roku korczakowskiego wałbrzyska szkoła przyszpitalna wydała broszurę, w której umieszczono zdjęcia prac dzieci, biorące udział w konkursie plastycznoliterackim pt. Janusz Korczak przyjaciel dzieci. Celem konkursu było przybliżenie postaci tego pedagoga i lekarza poprzez zilustrowanie jego twórczości w formie plastycznej i literackiej oraz propagowanie idei korczakowskich. Janusz Korczak to autor podstawowych praw dziecka. Pani dyrektor szkoły wielokrotnie podkreślała, że trudno jest respektować te prawa (np. prawo do zabawy), gdy uczniowie są jednocześnie pacjentami szpitala. Warto powtarzać sobie słowa, że misją każdego nauczyciela jest doprowadzenie do spotkania ucznia czytelnika z autorem i jego książką, że jest to bardzo ważne spotkanie, nawet jeśli odbędzie się w tak szczególnym miejscu, jakim jest szkoła przyszpitalna. Wszak już Marcus Tullius Cicero twierdził, że: Czytanie rozwija rozum młodzieży, odmładza charakter serca, uszlachetnia w chwilach pomyślności, daje pomoc i pocieszenie w przeciwnościach. Ciekawym przedsięwzięciem realizowanym z inicjatywy pani dyrektor Haliny Noszczyk jest projekt z edukacji czytelniczej Czytanie przy choince. Rozumiejąc znaczenie edukacji czytelniczej opracowana została anonimowa ankieta sprawdzająca stan czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży przebywającej w wałbrzyskich szkołach przyszpitalnych Kontakt z autorem: ewa.m.bochynek@wp.pl 89

90 Urszula Tobolska nauczyciel bibliotekarz Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu SZKOŁA PRZYSZPITALNA METODY PRACY zestawienie bibliograficzne Szkoła przyszpitalna lub sanatoryjna jest specyficzną placówką, która zapewnia dziecku choremu kontynuację nauki. Na lekcjach w szkole przyszpitalnej zwykle jest tylko kilkoro lub kilkunastu uczniów będących na różnych etapach nauczania. Prowadzenie nauki w połączonych klasach jest niewątpliwie pracą trudną, wymagającą od nauczyciela dużych umiejętności organizacyjnych i dużej pomysłowości. Dlatego też najlepiej sprawdza się nauczanie zindywidualizowane oraz zajęcia terapeutyczne i manualne. W poniższym zestawieniu zebrano materiały w następującym porządku tematycznym: 1. Dziecko przewlekle chore podstawowe zagadnienia psychologiczne. 2. Szkoła przyszpitalna zagadnienia ogólne. 3. Nauczyciel szkoły przyszpitalnej. 4. Metody pracy w szkole przyszpitalnej. Źródłami informacji stanowiącymi sedno zestawienia bibliograficznego są wybrane z zasobów DBP we Wrocławiu oraz sieci bibliotek pedagogicznych Dolnego Śląska książki i artykuły z czasopism. Dziecko przewlekle chore podstawowe zagadnienia psychologiczne Dzieła zwarte 1. Antoszewska, Beata. Dziecko z chorobą nowotworową : problemy psychopedagogiczne. Kraków : "Impuls", Sytuacja szkolna dzieci z chorobą nowotworową wyniki badań, s Trudności, z jakimi stykają się rodzice oraz dzieci z chorobą nowotworową. Jedną z nich jest zapewnienie kontynuacji nauki dzieciom przebywających w zakładach opieki zdrowotnej. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , W , Pw ) 2. Dziecko przewlekle chore - problemy medyczne, psychologiczne i pedagogiczne : heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji. Red. Beata Antoszewska. Toruń : Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", ISBN Podjęto w niej niezwykle trudne i złożone problemy dzieci doświadczonych ciężką chorobą. Ukazują też sytuację dzieci przewlekle chorych w systemie oświaty. 90

91 Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 3. Maciarz, Aleksandra. Dziecko niepełnosprawne : podręczny słownik terminów. Zielona Góra : "Verbum", ISBN Słownik stanowi podręczne źródło informacji o rodzajach niepełnosprawności dzieci, jej przyczyn, skutków, sposobów usuwania. Zawiera objaśnienia 1 80 terminów z dziedziny pedagogiki specjalnej, psychologii klinicznej i medycznej. D ostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (Pw ) 4. Maciarz, Aleksandra. Dziecko przewlekle chore : opieka i wsparcie. Warszawa : Wydawnictwo Akademickie "Żak", ISBN Książka polecana osobom, które opiekują się dziećmi chorymi i uczestniczą w procesie ich rehabilitacji, szczególnie pedagogom specjalnym, pielęgniarkom oraz studentom przygotowującym się do pracy z dziećmi chorymi i niepełnosprawnymi. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 5. Maciarz, Aleksandra. Dziecko przewlekle chore w roli ucznia. Kraków : "Impuls", ISBN Dzięki lekturze nauczyciele poznają różnorodne skutki przewlekłej choroby w rozwoju, nauce i zachowaniu się dziecka oraz tych czynności wychowawczych, które mogą służyć wspieraniu chorego dziecka w wypełnianiu roli ucznia. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 6. Maciarz, Aleksandra. Pedagogika terapeutyczna dzieci przewlekle chorych. W: Pedagogika specjalna : praca zbiorowa. Red. Władysław Dykcik. 5. Poznań 1 998, s rych. Psychologiczne koncepcje przewlekłej choroby. Możliwości rozwoju i formy edukacji dzieci przewlekle chodostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , W , W , Pw ) 7. Maciarz, Aleksandra. Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych. Kraków : "Impuls" ISBN 83- Autor: Christiaan Triebert Źródło: /sizes/m/in/ photostream/ Przesłaniem książki jest wskazanie na potrzebę podmiotowego traktowania dziecka w walce z chorobą. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 91

92 8. Pecyna, Maria Bogumiła. Dziecko i jego choroba. Warszawa : "Żak", ISBN Proponowany zbiór zagadnień kierowany jest do rodzin z dziećmi dysfunkcyjnymi, studentów kierunków pedagogicznych, nauczycieli. Omówiono dysfunkcje rozwojowe w autopercepcji dzieci przewlekle chorych. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 9. Pecyna, Maria Bogumiła. Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej. Warszawa : "Żak", ISBN Poznanie wiedzy z zakresu psychologii klinicznej ma służyć lepszej efektywności zawodu pedagoga. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 1 0. Ślenzak, Jadwiga. Uczeń z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Funkcjonowanie intelektualne dzieci z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju w roli ucznia, s Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , W , P ) 11. Uczeń z przewlekłą chorobą i uczeń z zaburzeniami psychicznymi w szkole ogólnodostępnej : poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych : praca zbiorowa. Red. Tadeusz Kott. Warszawa : Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Przedstawiono aspekty psychologiczno-pedagogiczne pracy z dzieckiem przewlekle chorym. Przykłady scenariuszy zajęć wychowawczych dla różnych klas. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (Pw ) 1 2. Uczniowie z chorobami przewlekłymi : jak wspierać ich rozwój, zdrowie i edukację. Red. Barbara Wojnarowska. Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN Autorzy dostarczają podstawowych informacji o istocie, przyczynach i specyfice najczęściej występujących chorób przewlekłych oraz ich wpływie na dziecko i jego funkcjonowanie w szkole. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 1 3. Wspieranie rozwoju ucznia nieprzeciętnego w szkole ogólnodostępnej. Red. Eliza Chodkowska, Marta Uberman. Rzeszów : Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, ISBN Artykuły podzielono na cztery grupy tematyczne. W części II. "Diagnoza i wspieranie rozwoju dzieci z problemami zdrowotnymi". Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 1 4. Ziółkowska, Beata. D ziecko chore w domu, w szkole i u lekarza : jak wspomagać rozwój dzieci przewlekle chorych. Gdańsk : Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, ISBN Autorka zwraca uwagę na rozwój i potrzeby dziecka chronicznie chorego (akceptacja choroby, stres, depresja, rola zabawy, edukacja, problemy szkolne, wsparcie psychologiczne) oraz problemy jego opiekunów. 92

93 Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) Artykuły z czasopism 1. Chrąściel, Katarzyna. Dziecko w sanatorium. Edukacja i Dialog 2006, nr 8, s Badania badające stopień adaptacji chorych dzieci do życia w sanatorium dziecięcym (na przykładzie Zespołu Szkół Specjalnych przy Sanatorium Rehabilitacji dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w GoczałkowicachZdroju). 2. Chrąściel, Katarzyna. Pobyt w sanatorium i szpitalu a możliwości adaptacyjne dzieci i młodzieży. Niepełnosprawność i Rehabilitacja 2007, nr 1, s Zależności, jakie zachodzą pomiędzy możliwościami adaptacyjnymi młodych pacjentów do środowiska sanatoryjnego, a ich wcześniejszymi pobytami w zakładach opieki zdrowotnej. 3. Chrąściel, Katarzyna. Znaczenie pozycji socjometrycznej dzieci w środowisku sanatoryjnym. Niepełnospraw- ność i Rehabilitacja 2007, nr 3, s Analiza i ocena badań własnych. 4. Dworak, Alina. Edukacja zdrowotna rodzin dzieci przewlekle chorych. Chowanna T. 2 (2008), s Twórcy programów edukacyjnych zwracają uwagę na konieczność rozszerzania edukacji na najbliższe otoczenie pacjenta, tj. rodziców i rodzeństwo. 5. Lassota, Lucja. Proces kształtowania tożsamości dziecka chorego lub z chorobą. Edukacja 2005, nr 2, s Najważniejszą, obok rodziny formalną instytucją wychowawczą i socjalizującą dla dziecka chorego, jest szkoła. Badania dotyczą funkcjonowania społecznego dzieci z astmą, w wieku od 1 2 do 1 5 r.ż., w środowisku szkolnym. 6. Lassota, Lucja. Twórczość dziecka przewlekle chorego jako źródło wiedzy o samym sobie i droga spełniania. Edukacja 2008, nr 4, s Problemy dziecka z chorobą przewlekłą. Edukacja do twórczości drogą do rozwoju i integracji dziecka przewlekle chorego. Dziedziny aktywizujące w terapii twórczej : muzyka, literatura, choreografia itp. 7. Maksymowicz, Lucyna. Zaspokajanie - potrzeby poczucia tożsamości dzieci i młodzieży przewlekle chorej - w procesie rehabilitacji. Edukacja 2005, nr 2, s Stwarzanie uczniowi choremu możliwości refleksji nad sobą poprzez organizowanie kontaktu z innymi rówieśnikami i nauczycielem. 8. Maciarz, Aleksandra. Szkoły 1 999, nr 2, s Dziecko przewlekle chore w roli ucznia. Życie Stosunki koleżeńskie dzieci przewlekle chorych. Kontakty z rodzicami. 9. Stępa, Małgorzata. Choroba przewlekła jako czynnik ryzyka trudności adaptacyjnych. Szkoła Specjalna 2009, nr 4, s Badania nad trudnościami adaptacyjnymi młodzieży przebywającej w uzdrowiskach. 93

94 1 0. Szymanowska, Joanna. Dziecko chore i niepełnosprawne w szkole. Edukacja 2009, nr 2, s Sytuacja niepełnosprawnych i chorych dzieci w ich środowiskach szkolnych. Badania. 11. Woynarowska, Barbara, Tabak Izabela. Uczniowie z chorobami przewlekłymi w szkole. Remedium 2009, nr 1 2, s Funkcjonowanie dzieci chorych w szkole Ziółkowska, Beata. Sytuacja psychologiczna dzieci chronicznie chorych. Remedium 2006, nr 4, s. 89. Zadania adaptacyjne związane z chorobą i ich realizacja Żemła, Katarzyna. Jak funkcjonują dzieci w sanatoriach? Małżeństwo i Rodzina 2005, nr 4, s Badania, których celem jest ustalenie związków między stopniem adaptacji chorych dzieci do środowiska sanatoryjnego, a ich sytuacją rodzinną. Szkoła przyszpitalna zagadnienia ogólne Dzieła zwarte 1. Anyszko, Ryszard, Kott, Tadeusz. Wychowanie dzieci w zakładach leczniczych. Warszawa : Wydawnictwa Szolne i pedagogiczne, Przedstawiono m.in.: warunki i specyfikę wychowania w zakładach leczniczych, sprawowanie funkcji terapeutyczno-rewalidacyjnej, wychowawczej i opiekuńczej. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 2. Klaczak, Marzena. Współpraca nauczycieli i personelu medycznego szkoły przyszpitalnej z rodzicami dziecka chorego. W: Kompetencje pedagoga w kontekście teorii i praktyki edukacji specjalnej. T. 3. Red.: P. Majewicz, A. Mikrut. Gliwice ; Kraków 2008, s rych. Ogólne zadania szkoły przyszpitalnej są ściśle związane z procesem rewalidacyjnym dzieci przewlekle chodostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 3. Matyjas, Bożena. Zakład leczniczy jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze dzieci przewlekle chorych. W: Opieka i wychowanie w rodzinie, szkole i środowisku. Red. Bożena Matyjas, Renata Stojecka-Zuber. Kielce 2007, s Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 4. Ziółkowska, Beata. Dziecko chore w domu, w szkole i u lekarza : jak wspomagać rozwój dzieci przewlekle chorych. Gdańsk : Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, ISBN Zawiera m.in. rozdziały omawiające proces organizowania dziecku przewlekle choremu warunków do nauki. Leczenie szpitalne i sanatoryjne. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 94

95 5. Żarczyńska-Hyla, Jolanta. Szkoła przyszpitalna. W: Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej. Red. Józefa Brągiel, Sylwia Badora. Opole 2005, s Geneza instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem przewlekle chorym w Polsce. Rola szkoły przyszpitalnej i formy pracy z dziećmi przewlekle chorymi. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (Pw ) Artykuły z czasopism 1. Czajkowska, Agnieszka. Ruszyła szpitalna szkoła w Korczaku. Szkoła w szpitalu pediatrycznym im. Korczaka w nowym pawilonie przy ul. Koszarowej we Wrocławiu. Gazeta Wyborcza 2011, nr 205, dod. Wrocław, s Dachowska, Karolina. Szkoła dla małych pacjentów. Edukacja i Dialog 2005, nr 7, s Działania pedagogów pracujących w szkole szpitalnej na oddziale onkologicznym. 3. Europejska Karta Dziecka w Szpitalu. Niebieska Linia 2002, nr 2, s. 22. Dzieci przebywające w szpitalu, oprócz leczenia, powinny mieć zapewnioną możliwość zabawy, odpoczynku i nauki dostosowanej do swego wieku i stanu psychosomatycznego. 4. Gierak, Alina. Byle do wakacji : zagrożenie likwidacją Specjalistycznej Szkoły przy Dziecięcym Szpitalu Astmologicznym w Szczawnie Zdroju (powiat wałbrzyski). Słowo Polskie 2000, nr 1 26, s Gromadziński, Stanisław. Rola szkoły specjalnej dla dzieci przewlekle chorych w systemie opiekuńczowychowawczym szpitala. Z Doświadczeń Nauczycieli Poznańskich T. 8 (1 984), s. [11 4] Omówienie głównych zadań edukacji specjalnej w zakresie zaspokajania potrzeb dzieci specjalnej troski. 6. Michalczuk, Lidia. Edukacja (też) dla dzieci przewlekle chorych : rozmowa z Grażyną Lidią Micha lczuk, dyrektorem Zespołu Szkół Specjalnych nr 78 przy Instytucie "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie, na temat specyfiki pracy w placówkach przyszpitalnych i problemach dzieci z chorobą przewlekłą. Doradca Nauczyciela Przedszkola 201 2, nr 5, s Nowicka, Agnieszka. Ośrodek leczniczy jako środowisko wychowawcze. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1 998, nr 3, s Dzieci przewlekle chore przebywające w zakładzie leczniczym (sanatorium lub szpitalu). 8. Orzeszyna-Biegańska, Elżbieta. Szkoła w szpitalu : Szkoła Podstawowa w Klinice Hematologii i Chorób Rozrostowych Dzieci we Wrocławiu. Gazeta Szkolna 1 994, nr 76, s Rychcik-Laskowicz, Żaneta. Szkoła, która nie tylko uczy i wychowuje. Dolnośląskie Ścieżki 2005, nr 1 0/11, s Zespół Szkół przy Wojewódzkim Szpitalu Neuropsychiatrii w Krośnicach (Dolny Śląsk) - różnorodne działania 95

96 terapeutyczne i dydaktyczno-wychowawcze Rylska, Sabina. Przedszkole w otwockim szpitalu. Wychowanie w Przedszkolu 1 997, nr 4, s Przedszkole przy Szpitalu Gruźlicy i Chorób Płuc dla Dzieci w Otwocku. 11. [Sad]. Nowa szkoła na Zarzeczu : szkoła szpitalna przy Centrum Pulmunologii i Alergologii w Karpaczu (powiat jeleniogórski). Nowiny Jeleniogórskie 2003, nr 5, s. 2. Nauczyciel szkoły przyszpitalnej Dzieła zwarte 1. Doroszewska, Janina. Nauczyciel - wychowawca w zakładzie leczniczym. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Podstawy teoretyczne pracy pedagogicznej w zakładach leczniczych. Warsztat pracy nauczyciela pracującego z dzieckiem przewlekle chorym. Dostępna w DBP we Wrocławiu (A ) 3. Kształcenie dzieci w zakładach leczniczych : z teorii i praktyki nauczania początkowego : praca zbiorowa. Red. Roman Janeczko. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN Złożoność sytuacji dzieci przebywających w zakładach leczniczych wymaga wypracowania odpowiedniej orientacji terapeutyczno-rewalidacyjnej. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (P ) Artykuły z czasopism 1. Mazur, Paweł. Polonistki oddziałowe. Między Nami Polonistami 2006, nr 4, s Nauczanie języka polskiego w szpitalu. Specyfika pracy polonisty w szkole przyszpitalnej. 2. Piotrowska, Stanisława. Polonista w białym fartuchu. Język Polski w Szkole : dla klas IV-VIII R. 36: 1 990/91, z. 5, s O wyjątkowej roli nauczyciela - rewalidatora w szkole szpitalnej. Nauczyciel szkoły szpitalnej musi wykazywać się dobrą znajomością swego przedmiotu, by móc racjonalnie selekcjonować materiał programowy, dostosowując swoje wymagania do możliwości chorego ucznia. 3. Sawionek, Joanna. Rola nauczyciela w szkolnej adaptacji dziecka przewlekle chorego. Remedium 2008, nr 7/8, s Nauczyciel jako źródło wsparcia. 96

97 Metody pracy w szkole przyszpitalnej Dzieła zwarte 1. Borecka, Irena. Biblioterapia formą terapii pedagogicznej. Wałbrzych : Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, ISBN Biblioterapia jest coraz częściej stosowana w lecznictwie dzieci przewlekle chorych. W materiale scenariusze zajęć biblioterapeutycznych będące pomocą dydaktyczną dla nauczycieli. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 2. Drąg, Katarzyna, Janiszewska, Magdalena. Kim będę? : będę kimś! : cykl scenariuszy ułatwiających podjęcie decyzji zawodowej dla dzieci przewlekle chorych przebywających w sanatorium. W: Edukacja zawodoznawcza w szkole. Red. Krystyna Sujak-Lesz, Andrzej Krajna, Leszek Ryk. Wrocław ; Opole 2006, s Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 3. Gąsienica-Szostak, Aldona. Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa : Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop ISBN Omówiono rehabilitację i muzykoterapię w procesie leczenia ortopedycznego i okulistycznego dzieci i młodzieży. Opisano ćwiczenia na oddziale ortopedii i okulistyki z wykorzystaniem muzykoterapii. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wro- Autor: Alina Dyrek cławiu (W , W , Pw ) 4. Nowicka, Ewa, Kwapińska, Anna. Terapia rozrywkowa (zabawowa) w pracy z dziećmi przewlekle chorymi i kalekimi : propozycje zabaw słownych. Wrocław : Oddział Doskonalenia Nauczycieli, [1 987]. Publikacja zawiera przykłady zabaw, których celem jest rozwijanie logicznego myślenia i aktywności twórczej, zwiększanie zasobów słów u dzieci i umiejętności zabawy. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W ) 5. Gąstoł, Agnieszka. Model pracy z uczniem z chorobą przewlekłą. W: Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi : materiały dla nauczycieli. Warszawa 201 0, s P rzykładowe narzędzia diagnostyczne w pracy z uczniami chorymi przewlekle i pomoc specjalistyczna. Wyznaczniki procesu edukacyjnego w odniesieniu do ucznia z chorobą przewlekłą. Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 6. Szczupał, Bernadeta. Praca Pedagogiczna w zakładzie leczniczym. W: Pedagogika wobec kryzysów życiowych. Red. Jerzy Stochmiałek. Warszawa ; Radom 1 998, s

98 Przystosowanie dzieci do warunków szpitalnych, w tym nauki w zakładzie leczniczym. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 7. Szczupał, Bernadeta. Terapeutyczna rola zajęć plastycznych w pracy pozalekcyjnej z dziećmi przewlekle chorymi w warunkach szpitalnych. W: Edukacja kreatywna. Red. Ewa A. Zwolińska. Bydgoszcz 2005, s Zajęcia plastyczne realizowane w zakładzie leczniczym, w którym przebywa chore dziecko, obok zadań kształcących, spełniają wiele funkcji i stwarzają możliwości wypowiedzenia siebie poprzez ekspresję plastyczną. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , Pw ) 8. Szczupał, Bernadeta. Wspomaganie rozwoju społecznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży przewlekle chorych przez wykorzystanie zajęć biblioterapeutycznych. W: Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Red. Grażyna Miłkowska, Bożena OlszakKrzyżanowska. Kraków 2008, s W pracy terapeutyczno-wychowawczej prowadzonej z dziećmi przewlekle chorymi istotnym celem jest przywracanie funkcji psychofizycznych, które zostały zaburzone. Ważne jest także nabywanie sprawności warunkującej aktywność społeczną tych dzieci. Cele te mogą być realizowane m.in.: przez biblioterapię. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (Pw ) 9. Szczupał, Bernadeta. Zastosowanie biblioterapii w pracy dydaktyczno-wychowawczej z dziećmi przewlekle chorymi w zakładzie leczniczym. W: Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole. Red. Sabina Guz, Jolanta Andrzejewska. T. II. Lublin 2005, s Poprzez biblioterapię możliwe jest nabywanie sprawności warunkującej aktywność społeczną dzieci przewlekle chorych. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W /II, W /II, W /II, Pw /II) 1 0. Zabawa w psychoterapii. Red. Heidi Kaduson, Charles E Schaefer. Tł. Wiesława Kampert. Sopot : Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, ISBN Opisy i zastosowania zabawowych technik terapeutycznych pomocnych w pracy z dziećmi wymagającymi pomocy psychologicznej np. przewlekle chorymi. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , Pw ) 11. Zgrychowa, Irena, Michał Bukowski. Chore dziecko chce się bawić. Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN X. Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej Dostępna w DBP we Wrocławiu (W , W , W , P ) 1 2. Żarnowska, Barbara. Rewalidacyjna funkcja pracy dydaktycznej z dzieckiem chorym w szkole szpitalnej na przykładzie lekcji biologii. Kraków : Wydawnictwo WOM, Dostępna w bibliotekach sieci na drodze wypożyczalni międzybibliotecznej 98

99 Artykuły z czasopism 1. Bednarek, Zofia. Rachilewicz, Zofia. Scenariusz sesji popularnonaukowej : propagowanie świadomości ekologicznej w szkole szpitalnej. Aura 2001, nr 6, dod. s. 4. Edukacja ekologiczna w Zespole Szkół Specjalnych w Łodzi. Propagowanie treści ekologicznych w szkole szpitalnej. 2. Berg, Anna, Zabłocka, Ewa. Ekologia w szpitalnej szkole : plan sesji popularnonaukowej. Aura 2003, nr 6, dod. ekologiczny dla szkół nr 1 05, s. 7. Plan scenariusza sesji ekologicznej. 3. Bocheńska, Katarzyna. Nauczanie indywidualne - potrzeba czy wymysł? Edukacja i Dialog 2005, nr 8, s Przykłady nauczania indywidualnego u dzieci chorych. 4. Grzelak, Zofia. Poznaj swoją wyobraźnię. Rewalidacja 2005, nr 1, s Autorski program pracy z dzieckiem chorym w szkole przyszpitalnej od kl. 4 szkoły podstawowej do matury; ćwiczenia z wizualizacji. Scenariusz zajęć integracyjnych i relaksacyjnych. 5. Harczuk, Mira. Zamalowywanie smutku, czyli kilka słów o terapii manualnej w warszawskim szpitalu. Unesco i My 1 997, nr 3/4, s Rozmowa z Mirą Harczuk, kierownikiem do spraw wychowania w Szkole Podstawowej nr 287 w Szpitalu klinicznym A.M. w Warszawie. 6. Jóźwik, Krystyna. Techniki Celestyna Freineta w szkole szpitalnej. Szkoła Specjalna 1 994, nr 5, s Przebieg zajęć. 7. Kaczorowska, olu 1 996, nr 7, s Małgorzata. Małe dziecko w szpitalu. Wychowanie w Przedszk Praca z dziećmi w przedszkolu szpitalnym. Dobór metod, form pracy, zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania choroby, czasu przebywania w szpitalu. Autor: Suzette Pauwels Żródło: /sizes/m/in/ photostream/ 8. Kierył, Maciej. Elementy muzykoterapii w pracy pedagoga (w szpitalu dziecięcym). Wychowanie Muzyczne w Szkole 1 993, nr 1, s Klauza, H. 30 [Trzydziestolecie] Szkoły Podstawowej przy Szpitalu Dziecięcym im. J. Korczaka we Wrocławiu. Szkoła Specjalna 1 988, nr 2, s Historia szkoły. 99

100 1 0. Klim-Klimaszewska, Anna. Specyfika pracy opiekuńczo-wychowawczej w zakładzie leczniczym. Opieka, Wychowanie, Terapia 1 997, nr 4, s Krótka historia opieki nad dziećmi chorymi w szpitalach. Rola pedagoga szpitalnego. 11. Klown w szpitalu : model pracy. Na Temat 2002, z. 3, s Klown - jako terapeuta w pracy z chorymi dziećmi Leśkiewicz, Anna. Dać cierpiącemu. Gazeta Szkolna 1 994, nr 76, s. 4. Szkoła Podstawowa nr 11 4 w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 4 we Wrocławiu Leśkiewicz, Anna. Muzykoterapia (w szpitalu). Gazeta Szkolna 1 994, nr 71, s. 4. Muzykoterapia dla dzieci przewlekle chorych ma walory terapeutyczne i wychowawcze Lisiak, Ewa. Gry i zabawy dydaktyczne na lekcjach środowiska społeczno-przyrodniczego w szkole szpitalnej. Szkoła Specjalna 1 991, nr 2/3, s Łaźny, Grażyna. Zajęcia pozalekcyjne w szkole przyszpitalnej. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2003, nr 2, s Maksymowicz, Lucyna. Możliwości rozwijania umiejętności życiowych osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych poprzez dramę i teatr. Edukacja 2008, nr 4, s Aktywizowanie ucznia w toku zajęć poprzez teatr sprzyja podejmowaniu różnych form aktywności: sensorycznej (odbieranie bodźców zewnętrznych), motorycznej (ruchy ciała), recepcyjnej (przyjmowanie i przechowywanie informacji) Masłowska, Lucyna. Terapeutyczna rola zajęć pozalekcyjnych w szkole szpitalnej. Szkoła Specjalna 1 997, nr 5, s Szkoła Podstawowa nr 60 przy szpitalu Chorób Płuc w Łodzi Matysiak, Mirosław. Szachy w szkole szpitalnej. Psychologia w Szkole 2009, nr 4, s Ciekawa forma aktywizacji uczniów Otręba, Iwona, Waleczek, Jolanta. Postępowanie na lekcjach wychowania fizycznego z uczniami mającymi astmę oskrzelową. Lider 2008, nr 1 2, s. 24. Zasady postępowania. 20. Rachilewicz, Zofia. Propagowanie ochrony środowiska w szkole szpitalnej. Aura 2004, nr 5. Dodatek ekologiczny dla szkół nr 11 6, s Treści ekologiczne na lekcjach chemii w klasach gimnazjalnych. 21. Rogalska, Justyna. Dziecko wobec własnej śmierci i przemijania. Życie Szkoły 2006, nr 9, s Praca z dzieckiem chorym onkologicznie. 22. Stasiowska, Władysława. Przykłady lekcji przeprowadzonych na oddziale psychiatrycznym. Język 1 00

101 Polski w Szkole : dla klas IV-VIII R. 36: 1 990/91, z. 5, s Refleksje i przykłady działań w szkole szpitalnej. 23. Sobiegała, Agnieszka, Stemplewska, Bożena. Pedagogika twórczości w pracy personelu medycznego. Życie Szkoły 201 0, nr 1, s Metody pedagogiki twórczości w pracy z małymi pacjentami. 24. Szweda, Grażyna. W przedszkolu szpitalnym. Wychowanie w Przedszkolu 2003, nr 3, s Zajęcia na temat: skąd są wzięła sól, wiatr i deszcz. 25. Świrydo, Barbara. Jak wykorzystuję komputer w szpitalu w pracy z uczniem-pacjentem? Nasz Czas 2004, nr 5, s. 6. Konspekt zajęć zintegrowanych na temat: Zwierzęta leśne, dla dzieci z klas 0-III. 26. Tojza, Anna. Praca z dziećmi z chorobą nowotworową. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2002, nr 5, s Nauczanie dzieci w szpitalu. 27. Uchto, Beata. Nauczanie dzieci przewlekle chorych. Edukacja i Dialog 2006, nr 8, s Praca pedagogiczna w sanatorium z oddziałem dziecięcym w Ludwikowie. 28. Żarnowiecka-Kiec, Anna. Zajęcia manualne z dziećmi przewlekle chorymi i kalekimi w zespole szkolno-wychowawczym w szpitalu. Z Doświadczeń Nauczycieli Poznańskich T. 1 0 (1 987), s Problematyka pracy rewalidacyjnej. Zadania pedagogiki terapeutycznej. Wykorzystanie terapii zajęciowej jako podstawowej formy zajęć. Kontakt z autorem: u.tobolska@wroclaw.dbp.wroc.pl 1 01

102 Julita Kruszka Nauczyciel bibliotekarz Biblioteka Pedagogiczna w Górze ZESPÓŁ SAMOKSZTAŁCENIOWY NAUCZYCIELI BIBLIOTEKARZY POWIATU GÓROWSKIEGO W roku mija 35 lat od zainicjowania prac zespołu samokształceniowego bibliotekarzy powiatu górowskiego. Działalność tego rodzaju grupy nauczycieli rozpoczęła się w roku. Gdyby spojrzeć na przerwę w funkcjonowaniu zespołu, byłby to inny jubileusz - 20-lecia jego istnienia. Doskonalenie nauczycieli-bibliotekarzy bibliotek szkolnych w powiecie górowskim sięga jednak zdecydowanie lat wcześniejszych. Bowiem w roku szkolnym 1 964/1 965 na terenie powiatu powołano do życia pierwsze zespoły samokształceniowe. Wówczas Instruktorzy Ośrodka Metodycznego zaproponowali wybranych nauczycieli na przewodniczących zespołów. W grudniu r. ustalono ostateczną ich liczbę, lokalizację oraz obsadę. W ciągu roku szkolnego było już aktywnych 45 takich grup. Wśród nich przodowały dwie pod nazwą Biblioteki i czytelnictwo - jedna w Górze, której przewodniczyła Teresa Baczyńska, druga w Wąsoszu prowadzona przez Marię Górońską. Niestety, nie znaleziono informacji o pracy zespołów w latach kolejnych Dopiero w r. ponowiono prace Zespołów Samokształceniowych Bibliotekarzy Szkolnych. Na podstawie protokołów spotkań można odtworzyć organizację i tematykę szkoleń. Do r. odbyło się 1 0 zjazdów. Tematyka była następująca: Pla- nowanie, sprawozdawczość i statystyka w pracy bibliotekarzy, Warsztat służby informacyjno-bibliograficznej w pracy biblioteki, Treść i formy przysposobienia czytelniczego uczniów, Rola i zadania biblioteki w propagowaniu książki i rozwijaniu czytelnictwa współpraca bibliotekarza z Radą Pedagogiczną, Katalogi i katalogowanie, Działy nauczycielskie w bibliotekach szkolnych, Rola i zadania służby informacyjnej w bibliotece szkol nej i pedagogicznej, Praca pedagogiczna z czytelnikiem w bibliotece szkolnej, Omówienie Raportu o stanie bibliotek szkolnych i pedagogicznych ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek woj. leszczyńskiego, Klasyfikacja zbiorów bibliotecznych w warunkach biblioteki szkolnej. Większość zebrań odbywała się w siedzibie Biblioteki Pedagogicznej (mieszczącej się wówczas przy ul. Marchlewskiego 43), niektóre miały miejsce w bibliotekach szkolnych w Górze. Szkolenia organizował ówczesny kierownik Biblioteki Pedagogicznej Ryszard Kucharski, uczestniczyli w nich bibliotekarze szkolni oraz Biblioteki Pedagogicznej w Górze, a także zaproszeni goście - bibliotekarze Pedagogicznej

103 Biblioteki Wojewódzkiej w Lesznie i wizytator Kuratorium Oświaty i Wychowania w Lesznie. Podczas każdego spotkania wygłaszano referat, po którym wywiązywała się żywa dyskusja. Poruszano również bieżące problemy występujące w pracy bibliotekarzy. Ostatnie spotkanie Zespołu odbyło się 29 maja roku. W związku z ówczesną sytuacją polityczną kraju przerwano organizowanie szkoleń Dopiero rok przyniósł zmiany. W dniu 27 października w Bibliotece Pedagogicznej w Górze zorganizowano konferencję metodyczną dla bibliotekarzy, której celem było wznowienie doskonalenia poprzez reaktywację zespołu samokształceniowego. W spotkaniu oprócz nauczycieli-bibliotekarzy uczestniczyli zaproszeni goście: Janina Nawrocka - dyrektor PBW w Lesznie, Krystyna Dzikowska - doradca WODN w Lesznie, Władysław Flig - kierownik Delegatury Oświaty w Górze, Bogusław Sitnik - wizytator Delegatury Oświaty w Górze. Spotkanie prowadziła Zofia Stepan - kierownik Biblioteki Pedagogicznej Zdj. nr 1. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze w Górze, która przedstawiła własną koncepcję pomocy metodycznej bibliotekom szkolnym, wynikającej z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 czerwca r. w sprawie organizacji i zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych. Kolejnym punktem było oprowadzenie przybyłych gości po nowej siedzibie Biblioteki mieszczącej się przy pl. Bolesława Chrobrego 27, gdzie funkcjonuje do chwili obecnej. Podczas zebrania powołano zespół, a na przewodniczącą wybrano Elżbietę Maćkowską [zdjęcie nr 1 ]. Utworzono Radę Programową, w skład której weszły oprócz przewodniczącej i kierowniczki Biblioteki Pedagogicznej, doświadczone bibliotekarki: Janina Stadnik ze Szkoły Podstawowej w Witoszycach oraz Barbara Świerz ze Szkoły Podstawowej w Wąsoszu. W okresie od do 2000 roku odbyło się 1 7 spotkań szkoleniowych. Tematykę proponowali bibliotekarze, a organizacją i przygotowaniem materiałów dydaktycznych zajmowała się Rada Programowa. Większość spotkań odbywała się w czytelni Biblioteki Pedagogicznej, jednak zdarzyły się również dwa spotkania w Bibliotece Publicznej w Górze. Nawiązano także współpracę z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną. Tematyka spotkań była bardzo różnorodna. Wspomnieć należy choćby kilka z nich: Stan prawny bibliotek szkolnych, Komputeryzacja bibliotek w Polsce, Zasady biblioterapii w pracy z uczniem trudnym, Biblioteka szkolna jako źródło wiedzy o regionie, Zmiany w systemie UKD. Każde spotkanie prowo- kowało do dyskusji i wymiany doświadczeń, uczestnicy otrzymywali przygotowane materiały metodyczne oraz kolejne numery Wykazu Nowości Pedagogicznych Biblioteki Pedagogicznej opracowane przez Mirosława Żłobińskiego do chwili obecnej Od września 2001 roku Zespół Samokształceniowy Nauczycieli-Bibliotekarzy zaczął działać pod egidą Powiatowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Górze. Nową jego przewodniczącą została Mał1 03

104 gorzata Podolecka - nauczyciel-bibliotekarz Zespołu Szkół w Górze, w skład Rady Programowej weszły: Janina Stadnik i Zofia Stepan. W ciągu roku odbywają się dwa, trzy spotkania, najczęściej w czytelni Biblioteki Pedagogicznej w Górze, ale też w sali komputerowej PODN. Jedno ze spotkań poświęcone edukacji czytelniczej i medialnej prowadziła Lilla Wojtysiak-Nitka z Dolnośląskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli we Wrocławiu. Tematyka innych spotkań to: Możliwość wykorzystania Internetu w pracy nauczyciela-bibliotekarza, Drama jako forma pracy z czytelnikiem; Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism - komputerowe bazy danych. Spotkania zespołu odbywały się także w bibliotekach Gimnazjum nr 1 i nr 2 w Górze oraz w bibliotece Zespołu Szkół w Górze. W 2003 r. odwiedzono ponadto Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, gdzie obejrzano prezentację biblioteki Zespołu Szkół w Górze oraz Wojewódzką Bibliotekę Publiczną we Wrocławiu. Małgorzata Podolecka kierowała pracą zespołu do 2004 r. Zdj. nr 2. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze We wrześniu 2004 r. po rezygnacji Małgorzaty Podoleckiej, funkcję przewodniczącej objęła Anna Pieprz [zdjęcie nr 2] nauczyciel-bibliotekarz Gimnazjum nr 1 w Górze. Zaczął się aktywny okres działalności Zespołu. Jego członkowie spotykali się w różnych szkołach powiatu, także wiejskich. Biblioteki miały sposobność zaprezentowania swoich placówek i pokazania warsztatu pracy, nie zawsze stricte bibliotekarskiego. Nauczyciele uczestniczyli w okolicznościowych apelach, wieczorkach poetyckich, lekcjach otwartych, mieli możliwość obejrzenia miejsc pracy swoich koleżanek - bibliotek całkowicie skomputeryzowanych (jak biblioteka Zespołu Szkół w Górze), i tych bardzo malutkich, gdzie mieści się małe biureczko bibliotekarki i kilka regalików na książki. Warto w tym miejscu podać tematykę kilku spotkań: Jest taka poezjae - spo- tkanie poświęcone pamięci zmarłego Jana Pawła II oraz jego twórczości poetyckiej, Pasowanie na czytelnika uczniów klas pierwszych SP nr 3 w Górze, Wokół książki - apel, Czasopisma specjalne lekcja pokazowa. Każde spotkanie pobudza do refleksji, jest okazją wymiany doświadczeń, tym bardziej, że w szkołach powiatu górowskiego najczęściej obsada biblioteczna jest jednoosobowa. Nierzadko nauczyciel ten pełni również funkcję nauczyciela innego przedmiotu. W 2005 r. podczas jednego ze spotkań Zespołu zaproponowano jego członkom (najprawdopodobniej przez panią Ewę Walczak) wyjazdy do bibliotek znajdujących się poza naszym powiatem. Celem tych wyjazdów było poznanie pracy i księgozbiorów większych bibliotek, przyjrzenie się nowoczesnym rozwiązaniom z użyciem nowych technologii itp. Cyklicznie odbywały się wyjazdy szkoleniowo-dydaktyczne do dużych, ale także do mniejszych, a ciekawych pod różnymi względami bibliotek. Na końcu artykułu podano kalendarium wyjazdów. Przewodnicząca Anna Pieprz była również inicjatorką zorganizowania konkursu bibliotecznego dla 1 04

105 uczniów gimnazjów powiatu górowskiego. W 2006 r. odbył się pierwszy Powiatowy Międzygimnazjalny Konkurs Biblioteczny pt. Książka - Biblioteka - Informacja - Internet. Konkurs składał się z dwóch części: etapu szkolnego oraz finału powiatowego. Nad przygotowaniem pytań do obu części i przebiegiem finału powiatowego czuwała komisja konkursowa powołana z członków Zespołu Samokształceniowego Nauczycieli-Bibliotekarzy. W skład komisji wchodził przewodniczący Zespołu oraz najczęściej pięciu jego członków. Do tej pory w pracach komisji brały udział: Anna Pieprz - jako przewodnicząca w latach następnie jako członek; Julita Kruszka - najpierw jako członek, później przewodnicząca od 201 0; Marta Kaiser, Mirosława Rutkowska, Lidia Kaczor, Dorota Żłobińska, Lucyna Borecka, Andrzelika Sackiewicz, Elżbieta Sarek, Joanna Liśkiewicz jako członkinie. Co roku odbywa się kolejna edycja konkursu, 1 9 marca r. przygotowano już VIII finał powiatowy. W czerwcu 2009 r. Anna Pieprz zrezygnowała z funkcji przewodniczącej. Na nową przewodniczącą Zespołu wybrano Julitę Kruszkę [zdjęcie nr 3], nauczyciela-bibliotekarza Biblioteki Pedagogicznej w Górze. Zdj. nr 3. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze W związku z pewnymi zastrzeżeniami niektórych dyrektorów szkół odnośnie spotkań nauczycieli w godzinach przedpołudniowych i częstotliwości spotkań, spotykamy się jako Zespół tylko cztery razy w ciągu roku i jeśli jest to możliwe, popołudniami. Jednak, gdy jedziemy do szkoły obserwować lekcje, apele, czy inne uroczystości przygotowane przez uczniów pod kierunkiem bibliotekarza robimy to w godzinach przedpołudniowych, w czasie kiedy odbywają się lekcje. Wyjątkiem są wyjazdy szkoleniowo-dydaktyczne, kiedy wyjeżdżamy na cały dzień. Ciekawą formą spotkań Zespołu były warsztaty z logopedą Prawi- dłowa emisja głosu i dykcja w pracy nauczycielabibliotekarza oraz Arteterapia - jak ją wykorzystać podczas zajęć z uczniami w bibliotece. Biblioteka- rze szkolni są grupą zawodową, która chce ciągle doskonalić swoje umiejętności, jednak jest zbyt mało kursów przeznaczonych właśnie dla nich. Ucieszyliśmy się z oferty, którą otrzymaliśmy z Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej odnośnie zorganizowania warsztatów komputerowych z wykorzystaniem nowych technologii dla bibliotekarzy w naszej placówce. Warsztaty planowane są na wiosnę tego roku (201 3), odbędą się w ramach spotkania Zespołu. Od 2001 roku do końca r. odbyło się 59 spotkań Zespołu Samokształceniowego NauczycieliBibliotekarzy, w których uczestniczyło 725 osób, w tym 1 4 spotkań wyjazdowych, o charakterze szkoleniowo-dydaktycznym w dużych bibliotekach. Przygotowaliśmy siedem oraz organizujemy ósmy konkurs biblioteczny, w których dotychczas w etapie szkolnym wzięło udział 91 2 uczniów, natomiast w finale powiatowym 225 uczniów. Myślę, że działania członków Zespołu Samokształceniowego Nauczycieli-Bibliotekarzy są właściwe, wspieramy się jako środowisko, nawiązujemy również kontakty z bibliotekarzami bibliotek publicznych z naszego terenu, ale też z bibliotekarzami bibliotek, do których się udajemy na wyjazdy szkoleniowe. Przynoszą one efekty w postaci nowych pomysłów, możliwych do stoso- 1 05

106 wania w naszych bibliotekach, poszerzają naszą wiedzę i umiejętności. Jesteśmy otwarci na nowe pomysły, zapraszamy do naszego grona wszystkich zainteresowanych. Kalendarium wyjazdów szkoleniowo-dydaktycznych Zespołu w latach Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Kuratorium Oświaty we Wrocławiu Biblioteka w Kórniku i Muzeum-Pracownia Literacka w Puszczykowie Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (zdjęcie nr 4) Zdj. nr 6. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Zdj. nr 4. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Zdj. nr 7. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Biblioteka Archiwum Archidiecezjal- nr 6 i 7) nego w Gnieźnie Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (zdjęcia ne 5) Biblioteka w Klasztorze Benedyktynów w Broumov (zdjęcie nr 8) i Skalne Miasto [Czechy] Zdj. nr 5. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Zdj. nr 8. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Biblioteka Uczelniana PWSZ w Lesz Wojewódzka i Miejska Biblioteka Pu- nie i Biblioteka Pedagogiczna w Głogowie (zdjęcie 1 06 bliczna (zdjęcie nr 9) i Biblioteka Główna PWSZ

107 Zdj. nr 9. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Zdj. nr 11. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze w Gorzowie Wielkopolskim Książnica Pedagogiczna w Kaliszu i Zamek w Gołuchowie oraz Oddział Literacki Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Russowie Książnica Karkonoska w Jeleniej Górze i Zamek w Bolkowie Biblioteka Poaugustiańska w Żaganiu i Muzeum Martyrologii Jeńców Alianckich w Żaga- Zdj. nr 1 0. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze Zdj. nr 1 2. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Górze niu (zdjęcie nr 1 0) Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna i Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Zielonej Górze oraz Skansen w Ochli (zdjęcie nr 11 ) Powiatowa i Miejska Biblioteka Pu Miejska Biblioteka Publiczna w Opo- Anna Borowiecka, Elżbieta Sarek Szkoła Podstawowa nr 1 w Górze, lu (zdjęcie nr 1 2) i Muzeum Wsi Opolskiej bliczna Biblioteka pod Atlantami w Wałbrzychu. Skład Zespołu Samokształceniowego Nauczycieli-Bibliotekarzy na koniec roku: Joanna Liśkiewicz, Dorota Żłobińska Szkoła 1 07

108 Podstawowa nr 3 w Górze, Anna Pieprz Gimnazjum nr 1 w Górze,Marta Kaiser Gimnazjum nr 2 w Górze, Mirosława Pawlicka-Pacyga, Ewa OrzechowskaŚwiątek, Małgorzata Podolecka Zespół Szkół w Górze, Beata Działo Liceum Ogólnokształcące w Górze, Anna Babij Publiczna Szkoła Podstawowa w Wąsoszu, Lucyna Borecka Gimnazjum w Wąsoszu, Lidia Kaczor Zespół Szkoła Podstawowa, Gimnazjum i Przedszkole w Czerninie, wa i Przedszkole w Glince, Andrzelika Sackiewicz Zespół Szkół w Jemielnie, Aneta Skrzynecka Zespół Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Irządzach, Kamila Szelest Szkoła Podstawowa w Czarnoborsku, Irena Władyka Szkoła Podstawowa w Pobielu, Wioleta Wardyba-Niziałek Zespół Szkół w Sicinach, Czesława Zabłocka Zespół Szkoła Podstawowa i Przedszkole w Witoszycach, Barbara Łysik Gimnazjum w Niechlowie, Julita Kruszka, Ewa Walczak, Mirosław Żłobiński Biblioteka Pedagogiczna w Górze, Małgorzata Hływa Gimnazjum w Naratowie, Mirosława Rutkowska Zespół Szkoła Podstawo- Zdzisława Potopa emerytka ze Szkoły Podstawowej w Sicinach. Kontakt z autorem: gora@dbp.wroc.pl 1 08

109 Ewa Bochynek Nauczyciel bibliotekarz Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu. Filia w Wałbrzychu WAŁBRZYSKA STOKROTKA rekomendacja książki Daisy Hochberg von Pless pt. Taniec na wulkanie Rok w województwie dolnośląskim został ogłoszony Rokiem Księżnej Daisy. Kim była Daisy, zwana Stokrotką, która związała swe życie z ziemią wałbrzyską i jej mieszkańcami? Chcąc odpowiedzieć na to pytanie warto przeczytać książki, które ukazały się niedawno albo zostały wznowione, a opisują niezwykłe życie księżnej Daisy. Naprawdę nazywała się Mary Theresa Olivia Cornwallis-West, pochodziła ze znanego, ale niezbyt zamożnego angielskiego rodu. Daisy of Pless zmarła 29 czerwca w r. w Wałbrzychu w wieku 70 lat. Można porozmawiać o księżnej Daisy z tymi, którzy znali tę niezwykłą Angielkę osobiście i pamiętają, jak wiele dobrego zrobiła dla mieszkańców Dolnego Śląska. Okazją do poznania wielu interesujących epizodów z jej życia były rozmowy z uczniami szkół w Wałbrzychu czy Świebodzicach. Podczas spotkania z uczniami szóstej klasy Szkoły Podstawowej im. Janusza Korczaka w Świebodzicach poznałam różne ciekawostki na temat księżnej Daisy. Wiadomości o Wałbrzyskiej Stokrotce nie uzyskali bezpośrednio z lektur, lecz od dziadków czy sąsiadów. Młodzi mieszkańcy Świebodzic zaskoczyli mnie bardzo pozytywnie, umieli nawet wskazać ulubioną trasę Daisy z Książa nad pobliskie jeziorko Daisy. Ucieszyło mnie, że zainteresowali się książkami o Pani na Książu, które niedawno wzbogaciły księgozbiór naszej Biblioteki. Chcieli wiedzieć o niej więcej, o jej relacjach z synami, o bajecznych podróżach i ekstrawaganckich przyjęciach. Już przeglądając nowe nabytki książkowe o Daisy, zwracali uwagę na bezsporny walor, jakim są niezwykle piękne fotografie, które można znaleźć prawie w każdej publikacji Trudno było mi wybrać tylko jedną książkę godną polecenia. Wiadomo, że gust czytelniczy jest zawsze sprawą niełatwą. A jednak chciałabym polecić do przeczytania pamiętniki Wałbrzyskiej Stokrotki. Daisy Hochberg von Pless. Taniec na wulkanie. Tł. Mariola Palcewicz. Wyd. 8, Kraków Książka ma 1 3 rozdziałów przyporządkowanych okresom życia księżnej. I tak rozdział obejmuje : I , II , III , IV , V , VI , VII , VIII , IX styczeń czerwiec , X lipiec grudzień , XI , XII , XIII A poza tym: Zamiast zakończenia - dama z perłami oraz Tablice genealogiczne Hochbergów. Warto zwrócić szczególną uwagę na początek książki autorstwa jednej z najpiękniejszych Angielek przełomu XIX i XX wieku: Daj nam odejść ryglu u drzwi Ze sobą zabrać skrzypce....

110 brylantami prezent ślubny od teścia. Przypomina też przyjacielską radę, której udzielił jej król Edward, aby nauczyła się niemieckiego i stała się dobrą poddaną przybranej ojczyzny. Daisy starała się pamiętać o tej radzie, chociaż nigdy nie udało się jej dobrze nauczyć ojczystego języka swego męża. Pamiętniki są niezwykle emocjonalne, jak i sama Maria Teresa Olivia Hochberg von Pless. Pewnie dlatego w ostatnim akapicie rozdziału możemy nawet usłyszeć smutek w słowach autorki, gdy pisze zwracając się do czytających pamiętniki kobiet - jak uboga była jej praktyka towarzyska: Nie umiałam nawet nosić mojej eleganckiej francuskiej sukni 2. Autor: Lafayette Ltd Źródło: Jest to fragment trójzwrotkowego wiersza rozpoczynający pierwszy rozdział książki Taniec na wulkanie. Obejmuje okres osiemnastu lat, czyli czas beztroski od daty urodzin do momentu ślubu z Hansem Henrichem XV (Londyn, ). Najpierw poznajemy rodzinę Cornwallis West: rodziców, brata i siostrę Daisy, a potemx niekochanego męża. Obok przepięknego zdjęcia młodej kobiety w sukni ślubnej widnieje napis: Powiedziałam Henrykowi, że go nie kocham. Odparł, że to nie szkodzi i że miłość przyjdzie po ślubie. Być może czasami tak się dzieje, ale obawiam się, że niezbyt często 1. Zaledwie osiemnastoletnia panna młoda przyznaje, że z ceremonii ślubnej, która odbyła się w Westminsterze niewiele pamięta. Wspomina jednak fakt, że włożyła wtedy koronę wysadzaną Jednak przeglądając zdjęcia Daisy zamieszczone w tej książce odniosłam wręcz przeciwne wrażenie i bardziej skłaniałabym się ku opinii, że Wałbrzyska Stokrotka (jak mówią w okolicy Wałbrzycha) to nie tylko piękna i urocza kobieta, ale i niezwykła elegantka, która umiała chodzić w gorsecie i nosić się elegancko. Pamiętniki napisane przez kobietę nie należy traktować jako książki adresowanej tylko do kobiet. Czytając wspomnienia młodej arystokratki z przełomu XIX i XX wieku możemy razem z nią odbyć niezwykłą podróż w czasie do dawnej, starej Europy, poznać ciekawych ludzi. Zakończenie książki daje nadzieję, że wciąż możemy spotkać dawną angielską piękność, bo gdy odeszła Daisy Hochberg von Pless, to: (...) za- częło się jej życie w legendzie. Stała się dobrotliwą zjawą, zamkowym duchem, który wielokrotnie podczas powojennego półwiecza pojawiał się zdumionym oczom ludzi odwiedzających zamek i park. Autorka we fragmencie (Zamiast zakończenia dama z perłami) podaje, że Daisy wciąż jest obecna na ziemi wałbrzyskiej, czuwa nad odwiedzającymi Wałbrzych wskazując np. drogę na 1. Hochberg von Pless, Daisy. Taniec na wulkanie. Tł. Mariola Palcewicz. Wyd. 8, Kraków 2011, s Tamże, s

111 słynny naszyjnik z pereł, ten który podarował jej małżonek podczas podróży poślubnej. dworzec, a tych, którzy zabłądzą w parku szczęśliwie z niego wyprowadza. Ponoć ma na sobie Kontakt z autorem: ewa.m.bochynek@wp.pl 111

112 Lucyna Kurowska-Trudzik dyrektor Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu ROZMOWĘ Z LUCYNĄ KUROWSKĄ-TRUDZIK, DYREKTOREM DOLNOŚLĄSKIEJ BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNEJ WE WROCŁAWIU, o placówce realizującej proces wspomagania szkół i placówek oświatowych, przeprowadziła Urszula Tobolska Urszula Tobolska redaktor naczelny DIBP: Priorytetowym zadaniem bibliotek pedagogicznych zapisanym w Rozporządzeniu MEN z dnia 28 lu- tego r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych [ 3/369/1 ] jest organizowanie i prowadzenie wspomagania szkół i placówek w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, w tym w wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej ( 1, ust. 2, pkt. 2 a). Czy Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu przystosowuje już swoją działalność do nowych zadań, choć RozporządzenieX daje fakultatywny termin do 31 grudnia r., a obowiązującym terminem realizacji nowych zadań jest dzień 1 stycznia r.? Lucyna Kurowska-Trudzik dyrektor Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu: Miniony rok szkolny 201 2/201 3 był pierwszym etapem tworzenia nowoczesnego systemu wspomagania szkół i placówek. Od 1 stycznia r placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne i biblioteki pedagogiczne mają być w pełni gotowe do wykonywania nowych zadań w zakresie wspierania pracy szkoły, w tym do tworzenia sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli. W mijającym roku szkolnym skończyła się realizacja zadań Biblioteki zebranych w trzyletniej Strategii rozwoju DBP we Wrocławiu na lata 201 0/ / Rok szkolny 201 3/201 4 zaczynać będziemy więc z kolejną 3-letnią strategią, w której przedstawiono nowe zadania bibliotek pedagogicznych określone w RozporządzeniuX. Nowe zadania ujęte zostały jako jeden z celów strategicznych Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna ośrodkiem wspomagania szkół i placówek oświatowych. Ponadto do ich realizacji powołany zostanie w Bibliotece odrębny wydział Wydział wspomagania szkół i placówek oświatowych. Już w tej chwili, przyszły kierownik tego Wydziału ma przygotowaną koncepcję reali-

113 zacji nowych zadań ujętą w Programie rozwoju Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu na rok szkolny 201 3/ Urszula Tobolska: Wspomaganie wiąże się z nowymi zadaniami dla bibliotek pedagogicznych obok realizowania tych, jakie obowiązywały je dotychczas. Co jest istotą wspomagania? Lucyna Kurowska-Trudzik: Nowe RozporządzenieX. wprowadza zmiany, których celem jest szersze niż obecnie włączenie bibliotek pedagogicznych do procesu wspomagania szkół i placówek oświatowych oraz pracujących w nich nauczycieli, a także dostosowanie zadań i form działania bibliotek do modernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli, jako elementu wspomagania szkół. W głównym założeniu system wspomagania ma służyć wspieraniu szkół w wykonywaniu przez nie zadań nakładanych przez państwo, jak również wspomagać szkoły w zaspokajaniu ich potrzeb oraz w rozwiązywaniu ich problemów. Dostosowanie zakresu działań bibliotek pedagogicznych do tych potrzeb, czyni je elementem systemu wspomagania rozwoju szkół. Organizowanie i prowadzenie wspomagania szkół i placówek oświatowych w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, w tym w szczególności w wykorzystywaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej oraz organizowanie i prowadzenie wspomagania bibliotek szkolnych, ma obejmować: - pomoc szkole czy placówce w diagnozowaniu jej potrzeb lub problemów - ustalenie sposobów działania prowadzących do zaspokojenia jej potrzeb - zaplanowania, adekwatnych do zdiagnozowanych potrzeb oraz możliwości, form wspomagania - ich realizację oraz wspólną ocenę efektów - opracowanie wniosków z realizacji zaplanowanych form wspomagania 11 3 Autor: Alina Dyrek Urszula Tobolska: Wydaje się, że w wizji Ministerstwa Edukacji dotyczącej wspomagania Biblioteka jest już obecna? Lucyna Kurowska-Trudzik: Wspomaganie szkół w korzystaniu z technologii informacyjno-komunikacyjnych wiele bibliotek pedagogicznych już prowadziło. Na Dolnym Śląsku wpieramy tak placówki oświatowe od ponad 1 0 lat. Niewątpliwie jednak należy rozwijać te działania poprzez udzielanie nauczycielom pomocy w nabywaniu i rozwijaniu kompetencji praktycznego stosowania innowacyjnych metod dydaktycznych z wykorzystaniem TIK czy nabywaniu umiejętności korzystania z platform edukacyjnych i aktywnego w nich uczestnictwa. Istotą tego nowego zadania jest: - indywidualizacja wspomagania, które kierujemy do konkretnej szkoły czy placówki i konkretnych nauczycieli w niej zatrudnionych - organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, w ramach których organizowane będzie doskonalenie w różnych formach, obejmujących spotkania z udziałem ekspertów (np. wykłady, warsztaty, konsultacje grupowe), jak również wszelkie formy inicjowane przez biblioteki prowadzące sieć (np. organizacja lekcji pokazowych, omawianie dobrych praktyk,