Renaud-Gabriel Pion remercie thanks dziękuje Selmer et and i Vandoren. DUX 1203, 2014

Transkrypt

1

2 Remerciements Thank you: Jean-Marc Fessard, John Greaves, Gilles Martin, Karol Beffa, Steve Nieve, Gülay Hacer et Vincent, Phantom Limb (NY), A & the J, Paradise Alley, CP, Gavin & Maurice, Haim Isaacs, Clémence Gégauff, Catherine Wishart, Denis & 310 Lunes, HZ, the Dux team. Renaud-Gabriel Pion remercie thanks dziękuje Selmer et and i Vandoren. DUX 1203, 2014 Enregistré en Le Monastère, Paris, France, 2012 et 2013 Recorded in Le Monastère, Paris, France, in 2012 and 2013 Nagranie zrealizowano w Le Monastère, Paryż, Francja. RENAUD-GABRIEL PION, control 2014 Conception, composition et direction artistique Concept, composition and artistic direction Koncepcja, kompozycja i kierownictwo artystyczne PASCAL LACOMBE Enregistré par Recording Reżyseria nagrania PASCAL LACOMBE & RENAUD-GABRIEL PION Mixé par Mixed by PIERRE LUZY, Music Unit, Montreuil, France Mastering EMMANUEL PIERRE Illustration pochette par Cover illustration Grafika na okładce JEROME SEVRETTE Photo livret Booklet photo Zdjęcie w książeczce RAFAŁ DYMERSKI Skład Page layout DUX Recording Producers, Morskie Oko 2, Warsaw, Poland, dux@dux.pl

3 Qalandar (Le prince ascète) pour voix, piano et solistes 2014 Note du compositeur: Qalandar désigne en persan un ascète vivant à l écart de la société, ou un saint, comme on peut en voir dans des miniatures sous les traits d un prince ayant choisi le dénuement. Car il a fallu écouter intérieurement avec une oreille nouvelle, pour écrire cette musique, et se rapprocher du Qalandar... Qalandar est ce cycle de musique à deux, trois ou quatre instruments où se rencontrent des «chants brûlés» non-tempérés, et l écriture contemporaine pour le piano occidental, s y ajoutant les improvisations d un violoncelle et d une clarinette basse. Les aèdes anatoliens ont exprimé la passion à travers toutes ses manifestations, profane et sacrée à l aide de leurs mots et des cordes de leur saz (luth à long manche). Dans une interrogation sur la rencontre, l altérité, et dans un désir de jeter un pont entre musiques savantes, je m empare à mon tour de ces poèmes pour les restituer à travers le prisme de ma culture classique occidentale. Pour la voix de Gülay Hacer Toruk, originaire d Istanbul, j ai placé ces poèmes chantés anatoliens, pour la plupart anonymes, dans un écrin harmonique hérité de la musique du 20ème siècle. Dans cette rencontre orient-occident de forme contemporaine, la voix s exprime dans des maqams (modes) de tempérament inégal. Les harmonies du piano sollicitent et répondent aux reflets envoyés par le chant. Inspiré par les cultures de la Turquie et de l Iran, j avais amorcé cette démarche avec une pièce, Mylos, pour quatuor à cordes et clarinette turque et surtout avec l album orchestral Paradise Alley, enregistrés pour Radio France. Ce rapprochement passionnant des modes non-tempérés (le quart de ton) et de l harmonie occidentale, trouve sa continuation avec Qalandar. Il nous ouvre un univers musical de l ordre de l inoui, dans des pièces pouvant parfois être un défi pour l auditeur. Comme la poésie avec les mots et les idées, voix et instruments ensemble nous font ici ressentir plus de couleurs, entendre plus de notes que celles réellement jouées. Ces reflets renvoyés par le piano sont l endroit précisément où le chant trouve sa place. La notion de consonance est ici dépassée dans une ultra-consonance du chant modal uni aux harmonies tempérées. Les poèmes moins contemplatifs appelaient des rythmes aksak (boiteux, pour les mesures impaires) contribuant eux aussi à rêver cette rencontre entre mes racines et la culture modale d influence ottomane pour laquelle j ai depuis longtemps une sensibilité particulière. Avec en tête des pièces de Thomas Adès comme inspiration initiale, j ai pensé à Bartók et sa lecture des musiques folkloriques, à Dutilleux, pour le mystère de ces instants, à Debussy... à Messiaen: dans la poésie orale turque, la nature et les oiseaux sont très présents. Oiseaux migrateurs à qui sont confiés les peines, les messages à porter à l aimé au-delà des montagnes, rossignols, grues cendrées Ensemble, et parallélisme aussi, le chant et les instruments cheminant côte à côte, disant d une même voix le poème. Les langages se fondent tout en restant intacts. Les interventions du violoncelle et de la clarinette basse, dans la tradition modale, mêlent l improvisation au répertoire fixé, l écrit n excluant nullement des espaces de liberté. Extraits de poèmes BIR ÇIFT TURNA GÖRDÜM «Ma grue, tu as chanté tristement et réveillé ma peine, chanté tristement et rouvert ma plaie T es-tu égarée en chemin, t es-tu séparée de l aimé? Allez donc vers nos contrées ô grues» BAŞINDAKI YAZMAYI «Aimée ton chemisier de broderies est parsemé, je me sacrifierais pour ta taille, quel est ce regard que tu m as jeté» KAR MI YAĞMIŞ «Il aurait neigé sur les sommets des hautes montagnes? Il ne montre aucune pitié aux larmes de mes yeux» 4 5

4 BAĞLANDI YOLLARIM «Mes routes se sont nouées, je suis sans remède, Désormais le monde est obscur pour moi, viens Sans prévenir mon destin s est joué de moi, De peines en peines il m a entraîné, Viens mon petit viens, viens ma rose, viens mon aimée, viens» GÜL MENEKŞE «Rose et violette ont pris leur parfum de toi, la branche c est avec toi qu elle fleurit, mon aimée» BUGÜN BENIM EFKARIM VAR «Destin ne touche pas à ma rose» KÜTAHYANIN PINARLARI «Les sources de Kütahya s écoulent, ah mon Vehbi est-ce possible ainsi? Si je meurs, le monde te restera-t-il?» BERCEUSE «Dors mon amour, dors, des jardins je t apporte à l instant le sommeil» BU BAĞDA DOLANIRSAN «Tu te promènes en ces vergers, de ton violon me transporte, ah tes sourcils tes yeux ne me laissent ni foi ni raison» BULUT GELIR «Les nuages arrivent avec l aube, les fleurs s ouvrent avec le printemps, chacun enlace sa belle. Pluie ne tombe pas, vent ne vente, mon Aimée est en chemin» Textes: traditionnel (domaine public) sauf Berceuse (Nâzim Hikmet, Le Temps des Cerises Editeurs), Kar Mi Yagmis (Neşet Ertaş), Bugün Benim Efkarim Var (Aşık Özlemi), utilisés avec autorisation Biographies Gülay Hacer Toruk, née à Istanbul, commence sa carrière artistique en tant que comédienne et chanteuse avec le Théâtre Démodocos. Par la suite, elle décide de se consacrer à la musique. Ainsi, au fil des rencontres musicales, elle donne récitals et concerts de musique traditionnelle turque et des Balkans avec différentes formations. Ses multiples collaborations avec des musiciens voisins de sa culture, aussi bien les Grecs ou les Bulgares à l ouest que les Azeris, les Iraniens, ou encore les Arméniens à l est reflètent son désir d approfondir sa connaissance de la musique qu elle sait pétrie des influences et des échanges avec les musiques de ces pays aux cultures si différentes et si proches à la fois. Elle a enregistré au sein du Trio Tzane, et s est produite avec la danseuse-chorégraphe Paola Ruggeri ou l ensemble renaissance Doulce Mémoire. Violoncelliste formé au Conservatoire Supérieur de Lyon, improvisateur, Vincent Segal est resté proche de l exigence classique et contemporaine tout en s ouvrant aux musiques actuelles et aux musiques du Monde. Après le Conservatoire, il part un an pour le Canada à la Banff Fine Art School grâce à une bourse d étude. De passage aux Etats-Unis il s ouvre à divers courants musicaux tels que le hip-hop, le reggae, l afro-beat, ou encore la musique industrielle. Il se produit et enregistre avec des artistes français et internationaux, a réalisé des albums, et publié en son nom T-Bone Guarnerius et Cello. Instrumentiste et compositeur de formation classique, Renaud-Gabriel Pion a étudié la clarinette et le saxophone au conservatoire d Angers, puis le cor anglais, la flûte, le piano et la composition. Soliste et improvisateur, ayant vécu à Dublin et à Paris, il a travaillé pour le théâtre, la danse, l image, et participé collaboré avec de nombreux artistes internationaux comme John Cale, Harold 6 7

5 Budd, Elvis Costello, Björk, Jun Miyake, Thierry Robin, Omar Sosa, et les groupes Lo Jo et Antony & the Johnsons. Il a publié les albums First Meeting puis Paradise Alley (Orchestre & Improvisations), pour Radio France/harmonia mundi. A l écoute des musiques des 20 et 21ème siècles, sa démarche l a rapproché de compositeurs tels que Frank Martin, Henri Dutilleux ou John Adams, de la création contemporaine ainsi que des musiques modales et non-tempérées. Forgeant son langage d instrumentiste, il évolue aussi dans les domaines de la musique improvisée, et des musiques amplifiées. Sa production, qu elle prenne la forme d un opéra, un projet centré sur l univers urbain, un solo enregistré dans un lieu public, un duo pour électronique et clarinette basse, ou son trio de musique écrite et improvisée Solaris, révèle sa préoccupation de modernité. Qalandar (The Ascetic Prince), pieces for voice, piano and soloists 2014 Note from the composer In Persian, a Qalandar is a wandering ascetic who has cast himself away from society, or a holy figure, as portrayed in miniatures showing a prince who has chosen to abstain from material satisfaction. A new inner sense of perception was needed to compose this music and somehow get closer to the Qalandar Qalandar is a cycle of pieces for two, three or four instruments where non-tempered singing and contemporary writing for the piano merge, adorned at times by cello or clarinet improvisations. With their poems and the strings of their long-necked lute, the saz, Anatolian bards expressed passions in many forms, sacred and profane. Reflecting on the notions of encounter, and otherness, I in turn have attempted to make these poems mine, to let them live again through my western classical music culture, building a bridge between two serious music forms. For the voice of the Istanbul-born singer Gülay Hacer Toruk, I have woven around the lines of these sung poems a cloak of harmonies which are essentially 20th century. In this contemporary encounter between the East and the West, the words are sung using non-tempered modes (maqams). The piano harmonies are an invitation and a response to the reflections emitted by the voice. I had already trodden this path with other pieces inspired by Turkey and Iran s cultures: Mylos, for string quartet and Turkish clarinet and the orchestral suite Paradise Alley, both recorded for Radio France. The fascinating mix of non-tempered modes and western harmony is further explored with Qalandar. These pieces introduce the listener to an extra-ordinary musical world and may challenge his perception. As poetry succeeds with words and ideas, voice and piano together let us feel more colours, hear more notes than those actually played. One moves beyond sheer consonance to reach the ultra- -consonance of modal singing intertwined with tempered harmony. 8 9

6 The less contemplative poems called for aksak ( limping ) rhythms, which also helped me conceive the crossover between my background and this modal musical tradition to which I have long been attracted. Although an initial inspiration came from pieces by Thomas Adès, never far away were Bartók s folk songs, as well as Dutilleux, for the mystery of these instants, Debussy and also Messiaen, as in Turkish poetry, nature and birds are ever present. Migratory birds to whom sorrows are entrusted and who deliver messages to the beloved souls beyond the mountains, nightingales, cranes... Voice and the instruments walk alongside each other, telling the same poem. Languages blend with one another, while remaining intact. The cello and the bass clarinet, played by Vincent Segal and myself, as in the modal tradition, bring improvisation into the composition, the written often giving way to freedom of expression. Poem excerpts BIR ÇIFT TURNA GÖRDÜM My dearest Crane, your sad song has woken my sorrows, your sad song has reopened old wounds, have you lost your way, have you parted from the beloved? Go to your lands, dearest Crane BAŞINDAKI YAZMAYI Beloved, your blouse is adorned with embroidery, I would sacrifice my life for your waist, what is this look you cast on me? KAR MI YAĞMIŞ They say snow has covered the mountain tops? He shows no pity for the tears in my eyes GÜL MENEKŞE The roses and violets owe their scent to you, the branch blossoms thanks to you, My beloved BUGÜN BENIM EFKARIM VAR Fate, keep away from my rose KÜTAHYANIN PINARLARI The springs of Kütahya flow, ah my Vehbi, is it thus possible? If I die, will the world remain for you? BERCEUSE Go to sleep my love, Go to sleep, from the gardens I am bringing sleep to you BU BAĞDA DOLANIRSAN You stroll through the orchards, your violin lifts me, ah your eyebrows, your eyes leave me faithless and demented BULUT GELIR Clouds gather with dawn, Flowers blossom with spring, each one hugs his Darling. Rain, do not come, Wind do not rise, My beloved is on her way Lyrics: traditional (public domain), except Berceuse (Lullaby, Nazim Hikmet, Le Temps des Cerises Publishing), Kar Mi Yagmis (Neşet Ertaş), Bugün Benim Efkarim Var (Aşık Özlemi), used by permission. BAĞLANDI YOLLARIM My paths got tangled up, I have no cure, The world is dark for me henceforth, Come, My fate all of a sudden trifled with me, It brought sorrow after sorrow, Come my little one, my rosebud, my beloved, Come 10 11

7 Biographies Gülay Hacer Toruk was born in Istanbul and began her artistic career as an actress and a singer with the Demodocos Theater company. She then decided to devote her energy to singing, and has performed in recitals and concerts of traditional Turkish and Balkan music with several bands. Her many collaborations with musicians close to her culture, be it Greeks or Bulgarians for the western part or Azeris, Iranians or Armenians towards the east, testify her desire to constantly learn more from the musical world influenced by the exchanges between all these close, yet very different cultures. She has recorded with the Trio Tzane and has performed with the choreographer Paola Ruggeri and the Renaissance ensemble Doulce Memoire. His dual approach, as instrumentalist and composer, establishing his own aesthetics influenced by 20th and 21st century music, has drawn him close to Frank Martin, Henri Dutilleux or John Adams, to contemporary creation, as well as to modal and non-tempered music. Throughout his search for his instrument-based language, he has also worked in the fields of improvised and amplified music. Either in opera form, a sonic cityscape sketching, a solo in a public place, an electronic duet or an improvised trio, his works reveal a commitment to modernity. Vincent Segal s classical training on the cello and his approach to improvisation have allowed him to remain close to the demands of repertoire and contemporary music while opening up to world and experimental music. After graduating from the Conservatory, he spent a year in Canada s Banff Fine Art School and then in the US, where he was able to explore and collaborate in the fields of hip-hop, reggae, afrobeat and industrial music. He has since collaborated to many projects, recorded with French and international artists, produced albums, and released under his name T-Bone Guarnerius and Cello. Renaud Gabriel Pion is a composer and classically trained clarinet and saxophone player who then studied the English horn, the flute, the piano, and composition. Also a soloist and improviser, having lived in Dublin and Paris, he has worked for the theatre, for dance companies, for films, and has collaborated with many international artists such as John Cale, Harold Budd, Elvis Costello, Björk, Jun Miyake, Thierry Robin, Omar Sosa, Lo Jo and Antony & the Johnsons. As a composer, he released the albums First Meeting and Paradise Alley (Orchestra & Improvisations), for Radio France/harmonia mundi

8 Qalandar (Ascetyczny Książę), utwory na głos, fortepian i solistów 2014 Nota od kompozytora W języku perskim słowo Qalandar oznacza wędrującego ascetę, który wybrał życie z dala od społeczności lub portretowaną czasem w miniaturach figurę świętego księcia, który odciął się od posiadania dóbr materialnych. Aby skomponować muzykę, która mogła by nas przybliżyć w jakiś sposób do tej postaci, potrzebny był oryginalny, wewnętrzny zmysł percepcji Qalandar jest cyklem utworów na dwa, trzy lub cztery instrumenty, gdzie śpiew tradycyjny i współczesny zapis na fortepian stapiają się, zdobione czasami improwizacjami wiolonczeli lub klarnetu. Za pomocą swoich wierszy i lutni o długim gryfie, nazywanej saz, anatolijscy bardowie wyrażali swoje uczucia w wielu formach, zarówno uświęconych, jak i tych bluźnierczych. Po refleksji na temat takich pojęć, jak spotkanie czy odmienność, także ja podjąłem próbę uczynienia tych poematów swoimi, aby pozwolić im zaistnieć w mojej kulturze zachodniej muzyki klasycznej, budując w ten sposób most pomiędzy dwoma światami muzyki. Dla głosu śpiewaka Gülaya Hacera Toruka urodzonego w Istambule, utkałem wokół linii tych śpiewanych poematów płaszcz harmonii, które zasadniczo pochodzą z XX wieku. W tym współczesnym spotkaniu pomiędzy Wschodem a Zachodem, w śpiewie użyto stylu tradycyjnego (makamu). Harmonie fortepianowe są zaproszeniem i odpowiedzią na refleksje emitowane przez głos. Podążałem już tą drogą pisząc utwory inspirowane kulturą Turcji i Iranu: Mylos na kwartet smyczkowy i klarnet turecki, a także suitę orkiestrową Paradise Alley, obydwie nagrane dla Radia Francuskiego. Fascynująca mieszanka tradycyjnego stylu Wschodu i harmonii Zachodu jest dalej odkrywana w projekcie Qalandar. Utwory te wprowadzają słuchacza w nadzwyczajny świat muzyczny i stanowią wyzwanie dla jego percepcji. Tak jak poezja odnosi sukces za pomocą słów i idei, tak połączenie głosu i fortepianu pozwala nam poczuć więcej kolorów, usłyszeć więcej nut niż te, które faktycznie są grane. Zostajemy prze- niesieni ponad zwykłe współbrzmienia, aby sięgnąć ultra-konsonansu śpiewu modalnego przeplatanego harmonią temperowaną. Mniej kontemplacyjne poematy wymagały użycia zmiennej rytmiki określanej jako aksak, która także pomogła mi odnaleźć splecione korzenie mojego własnego pochodzenia i doświadczeń kompozytorskich, a także tej modalnej tradycji muzycznej, którą już od dawna byłem zaintrygowany. Chociaż początkowa inspiracja przyszła z utworów Thomasa Adèsa, niedaleko były też pieśni folkowe Bartóka, jak również pełna tajemniczości muzyka Dutilleux, a także Debussy i Messiaen, gdyż w poezji tureckiej natura i ptaki są zawsze obecne. Migrujące ptaki, którym powierzane są smutki i które dostarczają wiadomości ukochanym duszom ponad górami, słowiki, żurawie... Głos i instrumenty idą obok siebie, opowiadając ten sam wiersz. Języki mieszają się ze sobą, ale pozostają nienaruszone. Wiolonczela i klarnet basowy, na których gramy Vincent Segal i ja, tak jak w tradycji modalnej, wnoszą improwizację do kompozycji, gdzie często zapis oddaje pola swobodzie wyrazu. Fragmenty wierszy BIR ÇIFT TURNA GÖRDÜM Mój drogi Żurawiu, twoja smutna pieśń obudziła moje smutki, twoja smutna pieśń otworzyła moje rany, czy zgubiłeś drogę, czy rozstałeś się z ukochaną? Leć do swoich ziem, drogi Żurawiu. BAŞINDAKI YAZMAYI Ukochana, Twoja bluzka jest przystrojona haftem, poświęciłbym swoje życie za Twoją kibić, co to za spojrzenie, którym mnie obdarzasz? KAR MI YAĞMIŞ Mówią, że snieg pokrył wierzchołki gór? On nie ma litości dla łez w moich oczach

9 BAĞLANDI YOLLARIM Moje ścieżki się poplątały, nie mogę temu zaradzić, odtąd świat jest dla mnie ciemnością, Przybądź, moje przeznaczenie znienacka bawi się mną, przynosi smutek za smutkiem, Przybądź, moja maleńka, mój pączku róży, moja ukochana, Przybądź... GÜL MENEKŞE Róże i fiołki są winne swój zapach Tobie, gałąź rozkwita dzięki Tobie, Moja ukochana. BUGÜN BENIM EFKARIM VAR Przeznaczenie, trzymaj się z dala od mojej róży. KÜTAHYANIN PINARLARI Źródła Kütahyai płyną, o mój Vehbi, czy to jest zatem możliwe? Jeśli zginę, czy świat dla Ciebie pozostanie? BERCEUSE Idź spać, moja miłości, idź spać, przynoszę sen dla Ciebie z ogrodów. BU BAĞDA DOLANIRSAN Przechadzasz się po sadzie, Twoje skrzypce unoszą mnie, ach Twoje brwi, Twoje oczy pozostawiają mnie bez wiary i obłąkanego. BULUT GELIR Chmury gromadzą się o świcie, Kwiaty rozkwitają na wiosnę, każdy z nich przytula swoją Ukochaną. Deszczu, nie przybywaj, Wietrze, nie wzmagaj się, Moja ukochana jest w drodze. Teksty: tradycyjne (własność publiczna), z wyjątkiem Berceuse (Kołysanka Nazim Hikmet, Le Temps des Cerises Publishing), Kar Mi Yagmis (Neşet Ertaş), Bugün Benim Efkarim Var (Aşık Özlemi), wykorzystane za zgodą Biografie Gülay Hacer Toruk urodziła się w Istambule i rozpoczęła swoją karierę artystyczną jako aktorka i piosenkarka w Demodocos Theater Company. Następnie postanowiła poświęcić swoją energię śpiewaniu i wykonywała wraz z kilkoma zespołami recitale i koncerty tradycyjnej muzyki tureckiej i bałkańskiej. Współpraca z wieloma muzykami bliskimi jej własnej kulturze, czy to Grekami i Bułgarami ze strony zachodniej, czy też Azarami, Irańczykami lub Ormianami ze wschodniej, dowodzą jej pragnienia, aby wciąż uczyć się coraz więcej od świata muzycznego, na który wpływa wymiana pomiędzy tymi wszystkimi bliskimi sobie, acz bardzo różnymi kulturami. Nagrywała z Trio Tzane, występowała wraz z choreografką Paolą Ruggeri oraz zespołem renesansowym Doulce Memoire. Klasyczna edukacja w zakresie gry na wiolonczeli Vincenta Segala i jego podejście do improwizacji pozwoliły mu odnaleźć się w repertuarze muzyki współczesnej, jednocześnie pozostając otwartym na świat muzyki eksperymentalnej. Po ukończeniu studiów w konserwatorium, Segal spędził rok w kanadyjskiej Banff Fine Art School, a następnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie miał możliwość nawiązać współpracę z muzykami nurtu polu hip-hop, reggae i industrial music. Od tamtej pory uczestniczył w wielu projektach, nagrywał z francuskimi i międzynarodowymi artystami, wyprodukował albumy T-Bone Guarnerius oraz Cello pod swoim nazwiskiem. Renaud Gabriel Pion jest kompozytorem, ale także klarnecistą i saksofonistą klasycznym; uczył się także gry na rożku angielskim, flecie, fortepianie oraz studiował kompozycję. Jako solista i improwizator, mieszkający uprzednio w Dublinie i Paryżu, pracował dla teatru, trup tancerzy, filmu; współpracował także z wieloma międzynarodowymi artystami, takimi, jak John Cale, Harold Budd, Elvis Costello, Björk, Jun Miyake, Thierry Robin, Omar Sosa, Lo Jo czy Antony & the Johnsons

10 Albumy First Meeting i Paradise Alley (Orchestra & Improvisations) z jego kompozycjami zostały wydane dla Radio France/Harmonia Mundi. Mając dualne podejście, jako instrumentalista i kompozytor, ustanowił swoją własną estetykę, na którą wpłynęła muzyka XX i XXI wieku, co przybliżyło go do Franka Martina, Henriego Dutilleux czy Johna Adamsa, do kreacji współczesnej, jak również do muzyki modalnej i tradycyjnej. Poszukując swojego języka muzyki instrumentalnej pracował także na polu muzyki improwizowanej oraz amplifikowanej. Zarówno forma operowa, dźwiękowy szkic miejskiego krajobrazu, solowy występ w miejscu publicznym, duet elektroniczny czy improwizowane trio, jego prace ujawniają oddanie współczesności