GUS, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia CSO, Social Surveys and Living Conditions Department

Transkrypt

1

2 Opracowanie publikacji Preparation of the publication GUS, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia CSO, Social Surveys and Living Conditions Department kierujący supervisor dr Piotr Łysoń Dyrektor Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia Director of Social Surveys and Living Conditions Department zespół team Sylwia Kucharczyk, Joanna Marzęcka, Elżbieta Król - mapy (maps), Departament Badań Społecznych i Warunków Życia GUS; Lucyna Cuber, Jerzy Gruszka, Edyta Perlik, Barbara Oremus, Marta Pompa, Antonina Setlak Urząd Statystyczny w Krakowie Projekt okładki Cover design Zakład Wydawnictw Statystycznych Statistical Publishing Establishment ISSN Publikacja dostępna na Publication available on

3 PRZEDMOWA Niniejsza publikacja jest drugą edycją opracowania w całości poświęconego wynikom badań statystycznych z zakresu pomocy społecznej. Do roku 2008 dane na ten temat prezentowane były w publikacji Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia corocznie wydawanej przez GUS od 1991 r. Publikacja Pomoc społeczna infrastruktura, beneficjenci, świadczenia w 2010 roku zawiera informacje o liczbie i strukturze placówek pomocy społecznej, ich pracownikach, wolontariuszach oraz o różnych formach udzielanej pomocy, a także o zbiorowości osób z tej pomocy korzystających. Znaczna część publikacji poświęcona jest zagadnieniom związanym z opieką nad dziećmi i młodzieżą pozbawionymi opieki rodzicielskiej (placówki opiekuńczo-wychowawcze, rodziny zastępcze). Istotnym uzupełnieniem powyższych informacji są dane finansowe mówiące o skali przekazywanego beneficjentom wsparcia finansowego oraz o źródłach finansowania pomocy społecznej. Tabelaryczną część publikacji poprzedzają uwagi metodologiczne i komentarz analityczny,w którym w stosunku do poprzednich publikacji rozszerzono analizy zróżnicowań terytorialnych. Uwagi metodologiczne obejmują podstawowe wyjaśnienia i definicje pojęć stosowanych w sprawozdawczości statystycznej w 2010 r., będącej źródłem danych prezentowanych w części tabelarycznej. Poza danymi z badań GUS, w publikacji wykorzystano dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie świadczeń pomocy społecznej, a także dane Ministerstwa Finansów w zakresie wydatków budżetu państwa i samorządów terytorialnych na pomoc społeczną. Ujęte w tablicach oraz w komentarzu analitycznym dane zaprezentowano w skali kraju i dla poszczególnych województw, wybrane zagadnienia w podziale na podregiony, a w części tabelarycznej także według powiatów. Dyrektor Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia dr Piotr Łysoń

4 PREFACE This publication is the second edition of the study entirely dedicated to the results of the statistical surveys on social assistance. Until 2008 the data on this topic were presented in the publication "Basic Data on Health Service" published annually since 1991 by the Central Statistical Office. "Social assistance infrastructure, beneficiaries, benefits in 2010" includes information on the number and structure of social assistance centres, their employees, volunteers and on various forms of aid as well as on the population of beneficiaries. A significant part of the publication is dedicated to issues related to the care about children and young persons deprived of parental care (care and education centres, foster families). An important complement to the information above are financial data presenting the volume of financial support transferred to the beneficiaries and the social assistance value and sources of funding. The tabular part of the publication is preceded by methodological notes and analytical comment with analysis of territorial differences. The methodological notes include basic explanations and definitions used in the 2010 reporting, being the source of data presented in the tables. Apart from the data coming from the CSO research, the publication uses also the data of the Ministry of Labour and Social Policy in the field of social assistance benefits as well as the data of the Ministry of Finance concerning the expenditures of the state budget and local self-government units on social assistance. The data included in the tables and the analytical comment are presented as total figures referring to the entire country, for particular regions as well as for subregions and powiats in the case of selected issues. The Director Social Surveys and Living Conditions Department Piotr Łysoń, Ph.D.

5 SPIS TREŚCI Nr Str. PRZEDMOWA... x 3 CZĘŚĆ 1 UWAGI METODOLOGICZNE... x Źródła danych statystycznych... x Podstawowe wyjaśnienia metodologiczne... x Podstawowe definicje... x 21 CZĘŚĆ 2 KOMENTARZ ANALITYCZNY... x Pomoc społeczna... x Opieka zatępcza nad dziećmi i młodzieżą... x Stacjonarne zakłady pomocy społecznej... x Świadczenia pieniężne i niepieniężne w ramach systemu pomocy społecznej... x Porównania międzywojewódzkie... x Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze... x Placówki wsparcia dziennego... x Zakłady stacjonarne pomocy społecznej... x Beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej... x Świadczenia z systemu pomocy społecznej... x Wydatki z systemu pomocy społecznej... x Beneficjenci świadczeń z systemu pomocy społecznej... x Beneficjenci świadczeń rodzinnych... x Wydatki budżetu państwa w działach klasyfikacji budżetowej: 852 pomoc społeczna i 853 pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej... x Wydatki jednostek samorządu terytorialnego w działach 852 i 853 klasyfikacji budżetowej... x 72 CZĘŚĆ 3 TABLICE WYNIKOWE... x 77 Dział 3.1 Infrastruktura... x 77 Placówki opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci i młodzieży w latach Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci i młodzieży według województw Placówki socjalizacyjne według województw Placówki rodzinne według województw Placówki interwencyjne według województw Placówki wielofunkcyjne według województw Placówki wielofunkcyjne według funkcji i według województw

6 Nr Str. Placówki wsparcia dziennnego według typu i według województw Wolontariusze w placówkach całodobowych i dziennych według województw Rodziny zastępcze według typu w latach Rodziny zastępcze według typu Rodziny zastępcze w miastach i na wsi według typu w latach Rodziny zastępcze ogółem według województw Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem według województw Rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem według województw Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem specjalistyczne rodziny zastępcze według województw Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne rodziny zastępcze według województw Zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego według województw Rodziny zastępcze według województw, podregionów i powiatów Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według organów prowadzących w latach Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według rodzaju placówki i sektora własności Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według grup mieszkańców Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według województw Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według sektora i województw Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według województw, podregionów i powiatów Pracujący w zakładach stacjonarnych pomocy społecznej według zawodów i województw Pracujący w domach pomocy społecznej według zawodów i województw Rodzaje udogodnień dla osób niepełnosprawnych w zakładach stacjonarnych pomocy społecznej według rodzaju placówki Dział 3.2 Beneficjenci... x 122 Wychowankowie całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych według województw Wychowankowie całodobowych placówek według wieku Wychowankowie placówek socjalizacyjnych według wieku Wychowankowie placówek socjalizacyjnych według województw Wychowankowie placówek rodzinnych według województw Wychowankowie placówek rodzinnych według wieku Wychowankowie placówek interwencyjnych według wieku Wychowankowie placówek interwencyjnych według województw

7 Nr Str. Wychowankowie placówek wielofunkcyjnych według województw Wychowankowie placówek wielofunkcyjnych według wieku Dzieci opuszczające całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze według województw Dzieci opuszczające placówki socjalizacyjne według województw Dzieci opuszczające placówki rodzinne według województw Dzieci opuszczające placówki interwencyjne według województw Dzieci opuszczające placówki wielofunkcyjne według województw Dzieci w rodzinach zastępczych według typu w latach Dzieci w rodzinach zastępczych według województw Dzieci w rodzinach zastępczych spokrewnionych z dzieckiem według województw Dzieci w rodzinach zastępczych niespokrewnionych z dzieckiem według województw Dzieci w zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem specjalistycznych rodzinach zastępczych według województw Dzieci w zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem wielodzietnych rodzinach zastępczych według województw Dzieci w rodzinach zastępczych o charakterze pogotowia rodzinnego według województw Dzieci opuszczające rodziny zastępcze w roku sprawozdawczym według województw Dzieci opuszczające w roku sprawozdawczym rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem według województw Dzieci opuszczające w roku sprawozdawczym rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem w podziale na województwa Dzieci opuszczające zawodowe niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne rodziny zastępcze w roku sprawozdawczym według województw Dzieci opuszczające w roku sprawozdawczym rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego według województw Mieszkańcy zakładów stacjonarnych pomocy społecznej według wieku Mieszkańcy do lat 18 w stacjonarnych domach pomocy społecznej w latach Mieszkańcy do lat 18 w stacjonarnych domach pomocy społecznej według województw Źródła finansowania pobytu w zakładach stacjonarnych pomocy społecznej Dział 3.3 Świadczenia... x 160 Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej według województw Kwoty udzielonych świadczeń pomocy społecznej według województw Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej w formie pieniężnej według województw Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej w formie niepieniężnej według województw Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej na 10 tys. ludności według województw

8 Nr Str. Kwoty udzielonych w formie pieniężnej świadczeń pomocy społecznej według województw (w tys. zł) Kwoty udzielonych w formie niepieniężnej świadczeń pomocy społecznej według województw (w tys. zł) Powody przyznania pomocy Beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej według województw Gospodarstwa domowe beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej i ich członkowie według województw Struktura gospodarstw domowych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej według głównej przyczyny przyznania świadczeń i według województw Świadczenia rodzinne według województw Rodziny z dziećmi pobierające świadczenia rodzinne według liczby dzieci w rodzinie i województw Zasiłki rodzinne na dzieci według grup wieku i województw Wydatki z budżetu państwa na pomoc społeczną oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej według wybranych rozdziałów budżetowych Wydatki budżetów samorządów terytorialnych na pomoc społeczną według wybranych rozdziałów budżetowych Wydatki budżetów samorządów terytorialnych na pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej według wybranych rozdziałów budżetowych Wydatki budżetów samorządów terytorialnych na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej Wydatki budżetów samorządów terytorialnych na pomoc społeczną oraz pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej według wybranych rozdziałów budżetowych SPIS WYKRESÓW Dzieci i młodzież w placówkach całodobowych według grup wiekowych Dzieci do 18 roku życia, które odeszły z placówek całodobowych w ciągu 2010 r. (dane w %) Dzieci do 18 roku życia przebywające w pieczy zastępczej Struktura rodzin zastępczych według typów Osoby prowadzące rodziny zastępcze Struktura dzieci w rodzinach zastępczych według typów Rodziny zastępcze i dzieci w rodzinach zastępczych w latach Dzieci do 18 roku życia, które opuściły rodziny zastępcze Mieszkańcy stacjonarnych zakładów pomocy społecznej według wieku Mieszkańcy stacjonarnych zakładów pomocy społecznej według oddziałów Liczba rodzin korzystających z pomocy środowiskowej według powodów przyznania tej pomocy (w tys.) Liczba osób korzystających według rodzaju pomocy środowiskowej

9 Nr Str. Kwota świadczeń według rodzaju pomocy środowiskowej Wskaźnik rozwodów a udział dzieci w placówkach całodobowych na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat Wskaźnik liczby dzieci w placówkach całodobowych na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat a udział dzieci z placówek rodzinnych w liczbie dzieci przebywających w placówkach całodobowych Wskaźnik liczby dzieci objętych opieką zastępczą na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat a udział procentowy dzieci z rodzinnych form opieki zastępczej w liczbie dzieci objętych opieką zastępczą Wskaźnik liczby dzieci objętych opieką zastępczą na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat a udział procentowy dzieci z rodzinnych form opieki zastępczej w liczbie dzieci objętych opieką zastępczą według podregionów Dzieci w placówkach wsparcia dziennego na 1 tys. mieszkańców a wielkość placówki Przeciętna liczba wychowanków placówek wsparcia dziennego przypadająca na jednego wolontariusza Struktura stacjonarnych zakładów pomocy społecznej (łącznie z filiami) Dzieci w stacjonarnych zakładach pomocy społecznej Mieszkańcy zakładów stacjonarnych pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i fizycznie oraz przewlekle psychicznie chorych Struktura gospodarstw domowych beneficjentów pomocy społecznej według ich wielkości (dane w %) Różnice w wysokości wydatków z systemu pomocy społecznej między 2010 r. a 2009 r. według województw Nominalne i realne zmiany wydatków z systemu pomocy społecznej między 2010 r. a 2009 r. według województw Struktura wydatków na świadczenia pieniężne Wydatki na świadczenia pieniężne na jednego mieszkańca według województw Struktura wydatków na świadczenia niepieniężne Wydatki na świadczenia niepieniężne na jednego mieszkańca według województw Rodziny beneficjentów pomocy społecznej według przyczyn ubiegania się o pomoc według województw Struktura wydatków z budżetu państwa w dziale Struktura wydatków z budżetu państwa w dziale Udział jednostek samorządu terytorialnego w wydatkach w działach 852 i Struktura wydatków jednostek samorządu terytorialnego w działach 852 i 853 w przeliczeniu na 1 mieszkańca Rodziny zastępcze w miastach i na wsi w latach Dzieci w rodzinach zastępczych i w całodobowych placówkach opiekuńczo wychowawczych w latach Mieszkańcy zakładów stacjonarnych pomocy społecznej według oddziałów SPIS MAP Dzieci umieszczone w opiece zastępczej na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat według podregionów

10 Nr Str. Udział procentowy dzieci korzystających z rodzinnych form opieki wśród dzieci objętych opieką zastępczą według podregionów Dzieci w placówkach całodobowych lub rodzinach zastępczych na 1 tys. ludności w wieku 0-17 lat a udział wychowanków placówek rodzinnych lub rodzin zastępczych w liczbie wychowanków ogółem według podregionów Dzieci w stacjonarnych zakładach pomocy społecznej na 10 tys. ludności w wieku 0-17 lat według podregionów Mieszkańcy zakładów stacjonarnych pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i fizycznie oraz przewlekle psychicznie chorych na 10 tys. ludności Udział beneficjentów pomocy społecznej gospodarstw domowych i ich członków w populacji ogółem Wydatki z systemu pomocy społecznej na jednego beneficjenta i na jednego mieszkańca według województw Beneficjenci pomocy społecznej Beneficjenci pomocy społecznej wraz z członkami ich rodzin Udział beneficjentów zasiłku rodzinnego w wieku 0-17 lat w populacji ogółem w tym wieku oraz struktura rodzin beneficjentów świadczeń rodzinnych według liczby dzieci na utrzymaniu Wydatki jednostek samorządu terytorialnego w działach 852 i 853 na 1 mieszkańca Miejsca w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych Rodziny zastępcze Zakłady stacjonarne pomocy społecznej Zakłady stacjonarne pomocy społecznej według sektora

11 CONTENTS No. Page PREFACE... x 4 PART 1 METHODOLOGICAL NOTES... x Sources of statistical data... x Basic methodological explanations... x Basic definitions... x 21 PART 2 ANALYTICAL COMMENT... x Social assistance... x Foster care provided to children and young people... x Stationary social welfare facilities... x Monetary and non-monetary benefits in sphere of social assistance system... x Intervoivodship comparison... x Round-the-clock care and education centres and foster families... x Day-support centres... x Stationary social welfare facilities... x Beneficiaries of social assistance... x Benefits from social assistance system... x Expenditures of social assistance system... x Beneficiaries of social assistance system... x Beneficiaries of family allowances... x Expenditures of the state budget in budget classification: 852 social assistance and 853 other tasks in sphere of social policy... x Expenditure of local self-government budget in budget classification: 852 and x 72 PART 3 TABLES... x 77 Section 3.1 Infractructure... x 77 Care and education centres for children and young people in Round-the-clock care and education centres for children and young people by voivodships Socialization centres by voivodships Family centres by voivodships Intervention centres by voivodships

12 No. Page Multi-functional centres by voivodships Multi-functional centres by function and by voivodships Day-support centres by type and by voivodships Volunteers in round-the-clock centres and in day-support centres by voivodships Foster families by type in Foster families by type Foster families in urban and rural areas by type in Foster families by voivodships Foster families related to the child by voivodships Foster families not related to the child by voivodships Professional not related to child specialized foster families by voivodships Professional not related to child with many children foster families by voivodships Professional foster families emergency type by voivodships Foster families by voivodships, subregions and powiats Stationary social welfare faclities by governing bodys in Stationary social welfare facilities by type and ovnership sector Stationary social welfare facilities by groups of residents Stationary social welfare facilities by voivodships Stationary social welfare facilities by ovnership sector and voivodships Stationary social welfare facilities by voivodships, subregions and powiats Employed persons in stationary social welfare facilities by professions and voivodships Employed persons in social assistance houses by professions and voivodships Adaptation for disabled people in stationary social welfare facilities by type in Section 3.2 Beneficiaries... x 122 Residents of round the clock care and education centres for children and young people by voivodships Residents of round the clock care and education centres by age Residents of socialization care and education centres by age Residents of socialization centres by voivodships Residents of family centres by voivodships

13 No. Page Residents of family centres by age Residents of intervention centres by age Residents of intervention centres by voivodships Residents of multi-funkcional centres by voivodships Residents of multi functional centres by age Children leaving round the clock care and education centres by voivodships Children leaving socialization centres by voivodships Children leaving family centres by voivodships Children leaving intervention centres by voivodships Children leaving multi functional centres by voivodships Children in foster families by type in Children in foster families by voivodships Children in foster families related to the child by voivodships Children in foster families not related to the child by voivodships Children in professional not related to the child specialized foster families by voivodships Children in professional not related to the child foster families with many children by voivodships Children in foster families emergency type by voivodships Children leaving foster families during a year by voivodships Children leaving foster families related to the child during a year by voivodships Children leaving foster families not related to the child during a year by voivodships Children leaving professional not related to the child foster families with many children during a year by voivodships Children leaving foster families of emergency type during a year by voivodships Residents of stationary social welfare facilities by age Residents up to age of 18 in stationary social assistance houses in Residents up to age of 18 in stationary social assistance houses by voivodships Sources of financing residence in stationary social welfare facilities Section 3.3 Benefits... x 160 Recipients of social assistance benefits by voivodships Amount of social assistance benefits granted by voivodships

14 No. Page Recipients of monetary social assistance benefits by voivodships Recipients of non monetary social assistance benefits by voivodships Recipients of social assistance benefits per 10 thous. population by voivodships Amount of monetary social assistance benefits granted by voivodships (in thous. zl) Amount of non-monetary social assistance benefits granted by voivodships (in thous. zl) Reasons of assigning help in Beneficiaries of social assistance in the place of residence by age in Households of beneficiaries of social assistance in the place of residence and its members by voivodships in The structure of households of beneficiaries of social assistance in the place of residence by the main cause of benefit granting and by voivodships in Family benefits by voivodships in Families with children receiving family allowances by number of children in family and by voivodships in Family allowances on children by age groups and by voivodships in Expenditure of the state budget on social assistance and other tasks in sphere of social policy by selected budget chapters Expenditure of local self-government budgets on social assistance by selected budget chapters Expenditure of local self-government budgets on other tasks in sphere of social policy by selected budget chapters Expenditure of local self-government budgets on social assistance and other tasks in sphere of social policy in Expenditure of local self-government budgets on social assistance and other tasks in sphere of social policy in 2009 by selected budget chapters GRAPHS Children and youth in round-the clock centres by age Children up to age of 18 who left round-the clock centres during the year (in %) Children up to age of 18 in foster care The structure of foster families by type Persons running foster families Structure of children in foster families by type Foster families and children in foster families in Children up to age of 18 who left foster families

15 No. Page Residents of stationary social welfare facilities by age Residents of stationary social welfare facilities by wards Number of families receiving benefits by reasons (in thous.) Number of persons reciving benefits by type of assistance Amount of benefits by type of assistance Divorce index to the share of children in round-the-clock centres per 1 thous. population aged up to The index of children in round-the-clock centres per 1 thous. population aged up to 18 to the share of children from family centres in number of children staying in roun-the clock centres The index of children covered by foster care per 1 thous. population aged up to 18 to the percentage of children from family care forms in the number of children covered by foster care The index of children covered by foster care per 1 thous. population aged up to 18 to the percentage of children from family care forms in the number of children covered by foster care by subregions Children in day-support centres per 1 thous. population to the size of the centre Average number of residents in day-support centres per one volunteer Strukture of stationary social welfare facilities (including branches) Children in stationary social welfare facilities Residents of stationary social welfare facilities for mentally retarded, physically handicapped, and chronically mentally ill Structure of social assistance beneficiaries households by their size (in %) Differences in amounts of expenditures from social assistance system between 2010 and 2009 by voivodships Nominal and real changes of expenditures from social assistance system between 2010 and 2009 by voivodships Structure of expenditures on monetary benefits Expenditure on monetary benefits per capita by voivodships Structure of expenditures on non-monetary benefits Expenditure on non-monetary benefits per capita by voivodships Families of beneficiaries of social assistance by causes of applying for help in voivodships Structure of state budget expenditures in budget division Structure of state budget expenditure in budget division Share of local self-government entieties in expanditures in budget divisions: 852 and Structure of local self-government entieties in expanditures in budget divisions 852 and 853 per capita Foster families in urban and rural areas in

16 No. Page Children in foster families and in care and education centres in Residents of stationary social welfare facilities by wards MAPS Children in foster care per 1 thous. population aged up to 18 by subregions The percentage of children in family forms of care among children covered by foster care by subregions Cildren in round-the-clock centres or foster families per 1 thous. population aged up to 18 and the share of residents of family centres or foster families in the total number of residents by subregions Children in stacionary welfare facilities per 10 thous. population aged up to 18 by subregions Residents of stationary welfare facilities for mentally retarded, physically handicapped, and chronically mentally ill persons per 10 thous. population Share of social assistance beneficiaries - of households and their members in total population Expenditures from social assistance system per one beneficiary and per capita by voivodships Social assistance beneficiaries Social assistance beneficiaries with family members Share of beneficiaries of family allowances aged up to 18 in total population at this age and structure of families of the beneficiaries of family benefits by number of dependent children Expenditure of local self-government entities in the budget divisions: 582 and 583 per capita Places in round the clock care and education centres Foster families Stationary social welfare facilities Stationary social welfare facilities by ovnership sector

17 CZĘŚĆ 1 UWAGI METODOLOGICZNE 1.1 Źródła danych statystycznych 1. Podstawowym źródłem informacji prezentowanych w publikacji są wyniki badań statystycznych prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, jak również dane pozyskane z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (informacje z Krajowego Systemu Monitoringu Pomocy Społecznej oraz Krajowego Systemu Monitoringu Świadczeń Rodzinnych), a także dane Ministerstwa Finansów za 2009 i 2010 r. Wszystkie prace realizowane są zgodnie z Programem Badań Statystycznych Statystyki Publicznej. W ramach sprawozdawczości Głównego Urzędu Statystycznego badane były: placówki opiekuńczo-wychowawcze (PS-01), rodziny zastępcze (PS-02), zakłady stacjonarne pomocy społecznej (PS-03). W badaniu placówek opiekuńczo-wychowawczych gromadzone są dane o ich liczbie według typu placówki, liczbie dzieci i młodzieży przebywających w placówkach według stanu w dniu 31.XII oraz wybranych cechach społeczno-demograficznych wychowanków (PS-01). W przypadku rodzin zastępczych przedmiotem badania jest liczba rodzin poszczególnych typów, liczba dzieci przebywających w tych rodzinach według stanu na dzień 31 XII, a także wybrane cechy społeczno-demograficzne dzieci oraz osób pełniących funkcję rodziny zastępczej (PS-02). Sprawozdania sporządzane są zbiorczo dla poszczególnych typów rodzin zastępczych przez powiatowe centra pomocy rodzinie i miejskie ośrodki pomocy społecznej. W sprawozdaniu PS-03 dotyczącym zakładów stacjonarnych pomocy społecznej gromadzone są dane o ich liczbie i miejscach, o liczbie mieszkańców według płci i wieku oraz źródłach finansowania pobytu (np. z emerytury lub renty, zasiłku stałego pomocy społecznej, pełna odpłatność gminy/budżetu państwa itp.) w poszczególnych rodzajach i typach placówek. Ponadto zbierane są dane o liczbie osób oczekujących na umieszczenie w zakładach, jak również liczbie osób pracujących w placówkach według zawodów (PS-03). Źródłem informacji o świadczeniach pomocy społecznej jest roczne sprawozdanie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z udzielonych świadczeń pomocy społecznej - pieniężnych, w naturze i usługach za styczeń grudzień 2010 (MPiPS-03). Informacje dotyczące wydatków z budżetu państwa i z budżetów samorządów terytorialnych zostały opracowane na podstawie danych Ministerstwa Finansów, pochodzących z rocznego sprawozdania z wykonania planu wydatków budżetu państwa (Rb-28) i rocznego sprawozdania z wykonania planu wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego (Rb-28S). 17

18 W publikacji wykorzystano również dane administracyjne Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, tj.: nieidentyfikowalne dane jednostkowe za lata 2009 i 2010 z systemu informacyjnego pomocy społecznej, zebrane w Zbiorze Centralnym Krajowego Systemu Monitoringu Pomocy Społecznej, sprawozdania resortowe MPiPS-03 za okres I XII 2009 i 2010, które w wersji elektronicznej sporządzają ośrodki pomocy społecznej (OPS) i powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR), zawierające dane zbiorcze o wartości udzielonych świadczeń pomocy społecznej, dane zagregowane na poziomie gmin, pochodzące z elektronicznie sporządzanych, akceptowanych przez służby wojewody - kwartalnych sprawozdań z realizacji świadczeń rodzinnych; dane te zasiliły bazę danych Krajowego Systemu Monitoringu Świadczeń Rodzinnych za rok 2009 i Tablice w części dotyczącej beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej zawierają informacje o gospodarstwach domowych i członkach gospodarstw, którzy otrzymali pomoc w dowolnej formie, świadczoną przez gminy w miejscu zamieszkania, na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst Dz. U Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) zwanej dalej ustawą o pomocy społecznej. Analiza nie obejmuje gospodarstw domowych, z którymi nie przeprowadzono wywiadu środowiskowego. Przy niektórych rodzajach świadczeń (np.: pomoc z powodu katastrofy ekologicznej lub klęski żywiołowej) nie ma wymogu przeprowadzenia wywiadu. Zatem, jeżeli rodzina nie korzystała z innych form pomocy, to nie jest ujęta w tablicach. Ze względu na różnice w danych dotyczących świadczeń pomocy społecznej pochodzących ze sprawozdania MPiPS 03 oraz tych, których źródłem jest Zbiór Centralny (baza danych jednostkowych), dokonano pośredniej oceny kompletności tego ostatniego. Różnice wynikają z faktu, iż baza danych zawiera informacje o świadczeniach zrealizowanych oraz o osobach i rodzinach, które te świadczenia faktycznie otrzymały, natomiast w sprawozdaniu MPiPS-03 wykazywano informacje o świadczeniach przyznanych, wymienionych w decyzjach. Jak zapisano w objaśnieniach do sprawozdania MPiPS-03: Kwota łączna świadczeń w danym okresie sprawozdawczym jest wielkością teoretyczną, tzn. nie uwzględnia sytuacji, gdy dane świadczenia z różnych przyczyn nie są wypłacone. Ponadto wielkości w sprawozdaniu nie są korygowane o refundacje ani o zwroty w wyniku nienależnie pobranych świadczeń. 3. Tablice w części dotyczącej świadczeń rodzinnych zawierają dane charakteryzujące rodziny, które korzystały ze świadczeń na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (jednolity tekst Dz. U Nr 139, poz. 992, z późn. zm.) zwanej dalej ustawą o świadczeniach rodzinnych. 18

19 4. Podstawę prawną określającą procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych w budżecie państwa oraz w budżetach jednostek samorządu terytorialnego (gmin, miast na prawach powiatu, powiatów, województw) stanowi: dla 2009 r. ustawa z dnia 30 VI 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2005, Nr 249, poz z późn. zm), dla 2010 r. ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U Nr 157, poz z późn. zm.). Gospodarkę finansową jednostek samorządu terytorialnego regulują również: ustawa z dnia 8 III 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawa z dnia 5 VI 1998 r. o samorządzie powiatowym, ustawa z dnia 5 VI 1998 r. o samorządzie województwa (jednolity tekst Dz. U Nr 142, poz , z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 13 XI 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz z późn. zm). 5. Prezentowane dane finansowe w podziale według działów opracowano zgodnie z klasyfikacją dochodów i wydatków budżetowych, w 2009 r. obowiązującą na mocy rozporządzenia Ministra Finansów.z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. Nr 107, poz. 726 z późn. zm), natomiast w 2010 r. rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U Nr 38, poz.207). 1.2 Podstawowe wyjaśnienia metodologiczne 1. Obecny system pomocy społecznej funkcjonuje od 1 maja 2004 r. w oparciu o ustawę o pomocy społecznej, według której dokonano podziału na świadczenia pieniężne i niepieniężne. Prawo do świadczeń w tym systemie przysługuje osobom i rodzinom, które nie są w stanie same pokonać trudnych sytuacji życiowych, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Podstawowym warunkiem przyznania pomocy jest zaistnienie jednego z problemów określonych w ustawie, a w przypadku świadczeń pieniężnych - dochód, którego wysokość nie przekracza kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej 1. W przypadku niektórych świadczeń kryterium dochodowe może być podwyższone uchwałą rady gminy. 2. Obecny system świadczeń rodzinnych funkcjonuje od 1 maja 2004 r. w oparciu o ustawę o świadczeniach rodzinnych. Ustawa wyróżnia trzy grupy świadczeń: zasiłek rodzinny z dodatkami; świadczenia opiekuńcze - zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne; zapomogi związane z urodzeniem dziecka 2. 1 Próg interwencji socjalnej jest ustalany na podstawie badania przeprowadzonego z uwzględnieniem zawartości koszyka dóbr i usług zapewniających zaspokojenie potrzeb egzystencjalnie niezbędnych oraz wysokości cen towarów i usług. 2 Podstawą decyzji o wypłacie świadczeń rodzinnych jest kryterium dochodowe, zasiłku pielęgnacyjnego niepełnosprawność lub fakt ukończenia przez świadczeniobiorcę 75 lat, a w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego rezygnacja z zatrudnienia przez osobę będącą ojcem albo matką, opiekunem faktycznym dziecka lub inną osobą z nałożonym obowiązkiem alimentacyjnym, w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności. 19

20 3. Ustawa o pomocy społecznej określa podział placówek opiekuńczo-wychowawczych na placówki wsparcia dziennego opiekuńcze i specjalistyczne oraz placówki całodobowe: typu interwencyjnego, rodzinnego, socjalizacyjnego. Całodobowa placówka opiekuńczowychowawcza może łączyć działania interwencyjne, socjalizacyjne i inne zadania na rzecz pomocy dziecku i rodzinie, przyjmując formę placówki wielofunkcyjnej Zgpdnie z ustawą o pomocy społecznej wyróżniamy trzy typy rodzin zastępczych: spokrewnione z dzieckiem, niespokrewnione z dzieckiem, zawodowe niespokrewnione z dzieckiem: wielodzietne, specjalistyczne charakterze pogotowia rodzinnego. W prowadzonym badaniu PS-02 nie są zbierane dane o rodzinach, w których przebywają wyłącznie dzieci powyżej 18 roku życia. 5. Domy i zakłady pomocy społecznej obejmują następujące placówki stacjonarne: domy pomocy społecznej, rodzinne domy pomocy, placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym, w podeszłym wieku, prowadzone w ramach działalności gospodarczej lub statutowej, środowiskowe domy samopomocy i inne ośrodki dla osób z zaburzeniami psychicznymi, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, noclegownie, schroniska i domy dla bezdomnych pozostałe, tj. placówki typu centrum wsparcia rodziny oraz centrum interwencji kryzysowej, udzielające wsparcia, w tym schronienia osobom i rodzinom w stanie kryzysu. 6. Począwszy od 2007 r., w badaniu zakładów stacjonarnych wprowadzono zmiany metodologiczne wynikające z zapisów ustawy o pomocy społecznej. Uwzględniono fakt, że część placówek, szczególnie domy pomocy społecznej, może świadczyć usługi dla więcej niż jednej grupy mieszkańców. W wielu przypadkach mówienie o zakładzie, np. dla osób w podeszłym wieku było nieadekwatne do sytuacji, bowiem znajdował się tam również oddział dla osób, np. przewlekle somatycznie chorych. Często zakład ten liczony był dwa razy. Otrzymano informację zarówno o liczbie zakładów liczonych jeden raz, tj. równej liczbie podmiotów sprawozdawczych, 3 Placówki socjalizacyjne, rodzinne oraz socjalizacyjne w ramach placówek wielofunkcyjnych można uznać za dawne domy dziecka. 20

21 jak również o liczbie zakładów uwzględniającej oddziały w obrębie placówek, co zostało zaprezentowane w tablicach. 7. Na potrzeby niniejszej publikacji rodzaje problemów będących powodem udzielenia pomocy społecznej pogrupowano w następujący sposób: ekonomiczne ubóstwo, bezrobocie, zdrowotne niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, rodzinne potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych lub prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, sieroctwo, przemoc w rodzinie, społeczne bezdomność, alkoholizm lub narkomania, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze, pozostałe zdarzenie losowe lub sytuacja kryzysowa, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi, klęski żywiołowe lub ekologiczne. 8. Podziału na województwa dokonano według lokalizacji jednostek. 9. Ze względu na zaokrąglenia niektóre wartości w publikacji mogą się nie sumować. 1.3 Podstawowe definicje 4 1. Beneficjenci środowiskowej pomocy społecznej to po pierwsze zbiorowość gospodarstw domowych, które otrzymały pomoc finansową, rzeczową lub w formie usług za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej. Pod tym pojęciem należy również rozumieć zbiorowość osób, wszystkich członków tych gospodarstw, bez względu na to, kto i jakie świadczenie otrzymał. Uzasadnieniem dla takiego ujęcia jest fakt, że przy rozpatrywaniu wniosków o pomoc społeczną analizowana jest sytuacja materialna wszystkich członków gospodarstwa domowego osoby składającej wniosek. 2. Beneficjenci świadczeń rodzinnych to odbiorcy tych świadczeń, czyli rodziny pobierające świadczenia na dzieci pozostające na utrzymaniu oraz osoby pełnoletnie uprawnione do świadczeń na siebie, a także zbiorowość dzieci, na które były wypłacane zasiłki rodzinne. 3. Dom dla bezdomnych budynek lub wyodrębnione części budynku, przeznaczone do udzielania całodobowego schronienia osobom bezdomnym wraz z pomieszczeniami pomocniczymi niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania domu dla bezdomnych. 4 Definicje zaczerpnięto z ustawy o pomocy społecznej oraz z ustawy o świadczeniach rodzinnych. 21

22 4. Dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży zapewnia całodobowy, okresowy pobyt matkom z małoletnimi dziećmi i kobietom w ciąży, a także ojcom z małoletnimi dziećmi i innym osobom sprawującym opiekę nad dziećmi, które są dotknięte przemocą lub znajdują się w innej sytuacji kryzysowej. 5. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, określonego w rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. Pobyt w domu jest odpłatny. Placówki przeznaczone są dla: osób w podeszłym wieku, osób przewlekle somatycznie chorych, osób przewlekle psychicznie chorych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie oraz osób niepełnosprawnych fizycznie. 6. Dziecko niepełnosprawne dziecko w wieku do ukończenia 16 roku życia, które posiada orzeczenie o niepełnosprawności określone w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 7. Dziecko na utrzymaniu dziecko pozostające na utrzymaniu do ukończenia 25 roku życia własne, małżonka, dziecko, w sprawie którego toczy się postępowanie o przysposobienie lub dziecko znajdujące się pod opieką prawną. 8. Noclegownia budynek, lub wyodrębnione części budynku, przeznaczone do udzielania noclegu osobom bezdomnym, wraz z pomieszczeniami pomocniczymi niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania noclegowni. 9. Osoba bezdomna niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowana na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym i zameldowana na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania. 10. Osoba niepełnosprawna osoba w wieku powyżej 16 lat, legitymująca się orzeczeniem o znacznym (a w określonych przypadkach umiarkowanym) stopniu niepełnosprawności określonym w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 11. Placówka opiekuńczo-wychowawcza (całodobowa) zapewnia dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijne, a także gwarantuje korzystanie z przysługujących na podstawie odrębnych przepisów świadczeń zdrowotnych i kształcenia. 22

23 12. Placówka interwencyjna zapewnia na czas trwania sytuacji kryzysowej doraźną opiekę i wychowanie, kształcenie dostosowane do wieku i możliwości rozwojowych, przygotowuje diagnozę dziecka i jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem. 13. Placówka rodzinna tworzy wielodzietną rodzinę, umożliwia całodobową opiekę i wychowanie, np. licznemu rodzeństwu, zapewnia kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych. 14. Placówka socjalizacyjna zapewnia całodobową opiekę, wychowanie i kształcenie oraz zaspokojenie niezbędnych potrzeb dziecka, zapewnia zajęcia korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne rekompensujące brak wychowania w rodzinie i przygotowuje do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne. 15. Placówka wielofunkcyjna zapewnia dzienną i całodobową opiekę oraz wychowanie poprzez realizację zadań przewidzianych dla placówki: wsparcia dziennego, interwencyjnej i socjalizacyjnej, a także łączy dzienne i całodobowe działania terapeutyczne, interwencyjne i socjalizacyjne skierowane na dziecko i jego rodzinę. 16. Placówka wsparcia dziennego działa w najbliższym środowisku dziecka, wspiera funkcje opiekuńczo-wychowawcze rodziny, świadcząc opiekę dzienną i zapewniając dziecku: pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych. Wśród placówek wsparcia dziennego wyróżniamy placówki: opiekuńcze prowadzone w formie kół zainteresowań, świetlic, klubów, ognisk wychowawczych, które pomagają dzieciom w pokonywaniu trudności szkolnych i organizowaniu czasu wolnego, specjalistyczne realizujące program psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny, w tym terapię pedagogiczną, psychologiczną, rehabilitację, resocjalizację. 17. Placówka zapewniająca całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, działająca na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub statutowej świadczy, po uzyskaniu zezwolenia wojewody, usługi opiekuńcze i bytowe. 18. Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie świadczenie fakultatywne stanowiące pomoc osobie albo rodzinie przyznawaną przez gminę w formie pieniężnej (jednorazowego zasiłku celowego lub nieoprocentowanej pożyczki) lub rzeczowej (udostępnienie maszyn i narzędzi do pracy stwarzających możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę niepełnosprawnym). 23

24 19. Pomoc społeczna instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. 20. Rodziną wielodzietną w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych jest rodzina wychowująca troje lub więcej dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego. 21. Rodziną są: małżonkowie, rodzice dzieci, opiekun faktyczny oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25 roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25 rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. 22. Rodzina zastępcza zapewnia opiekę i wychowanie dzieciom pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej; może też być ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie. 23. Rodzina zastępcza spokrewniona i niespokrewniona z dzieckiem sprawuje opiekę nad nie więcej niż 3 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa). 24. Rodzina zastępcza zawodowa niespokrewniona z dzieckiem wielodzietna może w niej przebywać nie mniej niż 3 i nie więcej niż 6 dzieci, specjalistyczna umieszcza się w niej dzieci niedostosowane społecznie, z dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji, o charakterze pogotowia rodzinnego umieszcza się w niej nie więcej niż 3 dzieci na czas czas unormowania się ich sytuacji życiowej. 25. Rodzinny dom pomocy świadczy całodobowe usługi bytowe i opiekuńcze osobom wymagającym z powodu wieku pomocy innych osób. 26. Świadczenia niepieniężne pomoc w formie: schronienia, posiłku, ubrania, usług opiekuńczych, pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego w szczególności prawnego, psychologicznego, pedagogicznego, a także w formie pobytu w ośrodkach wsparcia. 27. Świadczenia opiekuńcze zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne. 24

25 28. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce albo ojcu, innej osobie, na której zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym ciąży obowiązek alimentacyjny lub opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z pracy zawodowej, by opiekować się osobą, która posiada orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki, lub osobą posiadającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. 29. Świadczenia pieniężne głównie zasiłki stałe, okresowe i celowe, ale także pomoc dla rodzin zastępczych i formy pomocy finansowej dla osób opuszczających rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze i inne. 30. Świadczenia pomocy społecznej przybierają formę świadczeń pieniężnych (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc dla rodzin zastępczych, pomoc pieniężna na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców) oraz świadczeń niepieniężnych (praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych, szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze). 31. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc świadczoną osobie, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, polegającą na zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiece higienicznej, zaleconej przez lekarza pielęgnacji oraz, w miarę możliwości, zapewnieniu kontaktów z otoczeniem. 32. Umieszczeni (w ciągu roku) w domu /zakładzie pomocy społecznej osoby, które trafiły do placówki po raz pierwszy w danym roku. 33. Wywiad środowiskowy przeprowadzany przez pracowników socjalnych gminnych ośrodków pomocy społecznej w celu ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby lub rodziny. Wzór kwestionariusza i sposób realizacji wywiadu reguluje rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 19 kwietnia 2005 roku, w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. nr 77 poz. 672). 25