KAZUSY Z PRAWA CYWILNEGO CZĘŚĆ OGÓLNA

Transkrypt

1

2

3 Spis treści Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 KAZUSY Z PRAWA CYWILNEGO CZĘŚĆ OGÓLNA 13 Kazus 1. Zakres zastosowania ustawy Kodeks cywilny 13 Kazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego 18 Kazus 3. Ciężar dowodu 22 Kazus 4. Domniemanie dobrej wiary i zasada lex retro non agit 28 Kazus 5. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych 34 Kazus 6. Uznanie za zmarłego 39 Kazus 7. Osoby prawne, charakter Skarbu Państwa jako osoby prawnej, reprezentacja 44 Kazus 8. Ustawowe osoby prawne wspólnota mieszkaniowa 51 Kazus 9. Działanie fałszywego organu osoby prawnej 60 Kazus 10. Ochrona dóbr osobistych osób fizycznych katalog dóbr osobistych 67 Kazus 11. Ochrona dóbr osobistych wyłączenie bezprawności, roszczenia 75 Kazus 12. Czynność prawna jako zdarzenie związane z oświadczeniem woli 86 Kazus 13. Złożenie oświadczenia woli drugiej osobie 90 Kazus 14. Zawarcie umowy 95 Kazus 15. Wykładnia oświadczenia woli 99 Kazus 16. Bezwzględna nieważność czynności prawnej 105 Kazus 17. Nieważność czynności prawnej darowizna na wypadek śmierci 109 Kazus 18. Forma czynności prawnej 112 Kazus 19. Wady oświadczenia woli brak świadomości i swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli 118 Kazus 20. Wady oświadczenia woli pozorność 122 Kazus 21. Wady oświadczenia woli błąd i uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli 128 5

4 Spis treści Kazus 22. Podstęp 135 Kazus 23. Pełnomocnictwo nieodwołalne i niegasnące na wypadek śmierci 139 Kazus 24. Działanie rzekomego pełnomocnika 148 Kazus 25. Odwołanie pełnomocnictwa skutki działania pełnomocnika 155 Kazus 26. Termin i warunek 161 Kazus 27. Bezskuteczność czynności prawnej 172 Kazus 28. Przedawnienie roszczeń terminowych 177 Kazus 29. Przedawnienie roszczeń bezterminowych 187 Kazus 30. Przedawnienie roszczeń z weksla 194 Kazus 31. Przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem KAZUSY CZĘŚĆ RZECZOWA 205 Kazus 1. Stosunki sąsiedzkie immisje pośrednie 205 Kazus 2. Stosunki sąsiedzkie immisje bezpośrednie 213 Kazus 3. Ustanowienie służebności drogi koniecznej 215 Kazus 4. Służebność drogi koniecznej wynagrodzenie 224 Kazus 5. Przeniesienie własności nieruchomości przez nieuprawnionego 228 Kazus 6. Przeniesienie własności rzeczy ruchomych, rozporządzenie rzeczą przez nieuprawnionego 234 Kazus 7. Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa 237 Kazus 8. Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości przez małżonków 245 Kazus 9. Nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości przez spadkobierców dotychczasowego posiadacza 251 Kazus 10. Nabycie przez zasiedzenie udziału we współwłas ności nieruchomości 257 Kazus 11. Nabycie przez zasiedzenie własności rzeczy ruchomej 261 Kazus 12. Pożytki z rzeczy wspólnej 264 Kazus 13. Zniesienie współwłasności 275 Kazus 14. Ochrona własności roszczenie windykacyjne 279 Kazus 15. Ochrona własności roszczenie negatoryjne i uzupełniające 286 Kazus 16. Dobra wiara posiadacza samoistnego zwrot nakładów 293 Kazus 17. Zła wiara posiadacza roszczenie o zwrot nakładów 297 Kazus 18. Roszczenie właściciela o wykup nieruchomości zajętej pod budowę 303

5 Spis treści Kazus 19. Roszczenie posiadacza gruntu o wykup nieruchomości zajętej pod budowę 309 Kazus 20. Ochrona posiadania 321 Kazus 21. Użytkowanie wieczyste powstanie prawa 326 Kazus 22. Użytkowanie wieczyste opłata roczna 331 Kazus 23. Ograniczone prawa rzeczowe służebność gruntowa 336 Kazus 24. Ograniczone prawa rzeczowe służebność osobista 340 Kazus 25. Ograniczone prawa rzeczowe służebność przesyłu 346 Kazus 26. Ograniczone prawa rzeczowe zastaw na rzeczach ruchomych 349 Kazus 27. Zasiedzenie służebności gruntowej 354 SCHEMATY 359 Schemat 1. Podmioty prawa cywilnego 361 Schemat 2. Nadużycie przysługującego prawa podmiotowego (art. 5) 361 Schemat 3. Uzyskanie pełnoletności 362 Schemat 4. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych 362 Schemat 5. Dokonywanie czynności prawnych przez osoby o ograniczonej zdolności 363 Schemat 6. Dobra osobiste człowieka (art. 23) Schemat 7. Ochrona dóbr osobistych (art. 24) 365 Schemat 8. Uznanie za zmarłego zaginionej osoby fizycznej 365 Schemat 9. Osoby prawne 366 Schemat 10. Nieruchomości (art. 46 i 46 1 ) 367 Schemat 11. Pożytki z rzeczy 367 Schemat 12. Skutki czynności prawnej (art. 56) 367 Schemat 13. Nieważność czynności prawnej z mocy prawa (art. 58) 368 Schemat 14. Formy czynności prawnych 368 Schemat 15. Wady oświadczenia woli 369 Schemat 16. Brak świadomości lub swobody (art. 82) 369 Schemat 17. Pozorność (art. 83) 370 Schemat 18. Błąd (art. 84) 371 Schemat 19. Podstęp (art. 86) 372 Schemat 20. Groźba (art. 87) 373 Schemat 21. Warunek 374 Schemat 22. Rodzaje pełnomocnictw materialnych 374 Schemat 23. Obliczanie terminu 375 Schemat 24. Przedawnienie roszczeń 375 7

6 Spis treści Schemat 25. Terminy przedawnienia 376 Schemat 26. Zawieszenie biegu przedawnienia (art. 121) 376 Schemat 27. Przerwa w biegu przedawnienia (art. 123) 377 Schemat 28. Uprawnienia właściciela rzeczy Schemat 29. Zasiedzenie (art ) 378 Schemat 30. Współwłasność 379 Schemat 31. Ochrona własności 379 Schemat 32. Przedmiot użytkowania wieczystego 380 Schemat 33. Ograniczone prawa rzeczowe 380 Schemat 34. Użytkowanie 381 Schemat 35. Użytkowanie nieprawidłowe 382 Schemat 36. Służebności gruntowe 382 Schemat 37. Zasady wykonywania służebności gruntowej 383 Schemat 38. Służebności osobiste 384 Schemat 39. Zastaw 384 Schemat 40. Posiadanie 385

7 Wykaz skrótów Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 82, poz. 600) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Lex system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska Lexis.pl Serwis Prawniczy LexisNexis OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury Generalnej OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych PiP Państwo i Prawo pr. aut. ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) 9

8 Wykaz skrótów pr. pras. pr. weksl. Prok. i Pr. p.w.k.c. SN u.g.n. u.k.w.h. u.s.k. u.w.l. WSA ustawa z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) Prokuratura i Prawo ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) Sąd Najwyższy ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 518 ze zm.) ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) ustawa z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz ze zm.) ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) wojewódzki sąd administracyjny

9 Wstęp Kazusy z zakresu prawa cywilnego materialnego opublikowane w tej książce będą pomocne podczas przygotowywania się do egzaminów przede wszystkim jako przypomnienie i uporządkowanie nabytej wiedzy. Zostały one opracowane głównie na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. W publikacji uwzględniono najnowsze linie orzecznicze. Nie omawia ona jednak wszystkich przepisów Kodeksu cywilnego obejmuje tylko najistotniejsze i najczęściej spotykane w praktyce orzeczniczej problemy, które pojawiają się w wykładni przepisów prawa materialnego na tle konkretnych stanów faktycznych. Każdy kazus składa się z opisu stanu faktycznego, rozwiązania oraz komentarza, w którym znajduje się omówienie mających zastosowanie w tym stanie faktycznym przepisów oraz orzecznictwa pomocnego przy ich wykładni. Dodatkowo książka zawiera schematy, które przedstawiają w formie graficznej powiązania między poszczególnymi unormowaniami, oraz testy prawnicze przygotowujące do egzaminów wstępnych i końcowych na aplikacje. Prawo cywilne. Część ogólna i prawo rzeczowe. Kazusy to publikacja przeznaczona przede wszystkim dla aplikantów zarówno radcowskich, adwokackich, notarialnych, jak i z aplikacji ogólnej. Może też być przydatna studentom prawa, a także osobom niekoniecznie z prawem związanym, ale zainteresowanym jego praktycznymi aspektami. Przy opracowywaniu tej książki wykorzystałyśmy swoje doświadczenie zawodowe oraz dydaktyczne związane z zajęciami prowadzonymi z aplikantami. Teresa Mróz, Agata Zając

10 KAZUSY Z PRAWA CYWILNEGO CZĘŚĆ OGÓLNA Kazus 1. Zakres zastosowania ustawy Kodeks cywilny Pozwem z 5 marca 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o zasądzenie od pozwanych Stan faktyczny Jacka P. i Mateusza N. kwoty zł, wskazując, że pozwani są członkami zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością B., założonej w 1993 r., która od początku swojej działalności przynosiła straty. 30 września 1994 r. zarząd złożył wniosek o otwarcie postępowania układowego, powołując się na zaprzestanie płacenia długów i trudną sytuację finansową spółki. Postępowanie to zostało umorzone 31 marca 1995 r., a 30 maja 1996 r. pozwani złożyli wniosek o ogłoszenie upadłości. W tym czasie spółka nie dysponowała już żadnym majątkiem pozwalającym na pokrycie kosztów postępowania i wniosek został prawomocnie oddalony postanowieniem z 20 marca 1997 r. Dochodzona pozwem kwota obejmuje należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne za lata , obciążających spółkę B., co do których strona powodowa wystawiła administracyjne tytuły wykonawcze i wszczęła egzekucję. Egzekucja ta okazała się bezskuteczna i postanowieniem z 27 października 1998 r. Urząd Skarbowy w T. umorzył postępowanie egzekucyjne. Pozwani podnieśli, że pozew powinien zostać odrzucony, gdyż sprawa nie należy do kategorii spraw cywilnych. Pytanie Czy zarzut pozwanych jest zasadny? Jakie czynności powinien podjąć sąd? Zarzut pozwanych nie zasługuje na uwzględnienie, sąd zaś powinien wydać postanowienie o odmowie odrzucenia pozwu na podstawie art. 222 k.p.c. Rozwiązanie 13

11 Kazusy z prawa cywilnego część ogólna 14 Kodeks cywilny, zgodnie z art. 1 k.c., reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi Komentarz i osobami prawnymi. Kodeks cywilny nie zawiera definicji pojęć sprawa cywilna czy stosunek cywilnoprawny i nie ulega wątpliwości, że nie można utożsamiać tych pojęć z kategorią spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym, gdyż z uwagi na treść art. 2 1 k.p.c. jako sprawy cywilne rozpoznawane przez sądy powszechne są traktowane zarówno sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak i sprawy, które wprawdzie nie wynikają z powyższych stosunków, niemniej stosuje się do nich z mocy ustaw szczególnych przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W świetle przepisów proceduralnych sprawami cywilnymi są więc także sprawy, które ze swej istoty nie mają charakteru cywilnoprawnego, bo ich źródłem jest prawo publiczne, niemniej ustawodawca wyraźnie skierował je do właściwości sądów powszechnych i nakazał stosowanie do ich rozpoznawania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Nie można także zawęzić pojęcia sprawy cywilnej do spraw uregulowanych przepisami Kodeksu cywilnego, gdyż stosunki cywilnoprawne są regulowane również w wielu innych ustawach, m.in. Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Kodeksie pracy, Kodeksie spółek handlowych. W piśmiennictwie wskazuje się, że właściwym kryterium pozwalającym określić, czy dana sprawa jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.c., jest zasada równości stron stosunek cywilnoprawny charakteryzuje się równorzędnością i równoprawnością stron konkretnego stosunku prawnego (tak: w komentarzu do art. 1 k.c. S. Dmowski, w: S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2011). W uzasadnieniu postanowienia z 4 kwietnia 2003 r., III CZP 11/03 (Prok. i Pr. 2003, nr 9, poz. 34, wkładka, Lexis.pl nr ), Sąd Najwyższy wskazał, że: W sensie materialnoprawnym sprawami cywilnymi są sprawy, w których ochrona prawna jest przewidziana ze względu na stan prawny oraz prawa i obowiązki podmiotów stosunków prawnych o charakterze równorzędnym. Jeżeli źródłem roszczenia jest stosunek administracyjnoprawny, to sprawa nie ma charakteru cywilnego według kryterium materialnoprawnego, choć może podlegać rozpoznaniu na podstawie k.p.c. Przesądzającym elementem wskazującym na stosunek administracyjnoprawny jest występowanie organu

12 Kazus 1. Zakres zastosowania ustawy Kodeks cywilny państwowego lub społecznego wobec innego uczestnika z pozycji wykonywania władzy zwierzchniej w ramach zarządzającej działalności Państwa. Charakter cywilnoprawny może więc mieć także sprawa wyłączona z sądowego postępowania cywilnego z mocy przepisów szczególnych. Przykładowo, sprawy związane z ustalaniem wysokości opłat za użytkowanie wieczyste będące niewątpliwie sprawami z zakresu prawa cywilnego rozpoznawane są przez samorządowe kolegia odwoławcze i dopiero na skutek odwołania od decyzji kolegium są kierowane do postępowania przed sądem (podobnie sprawy o rozgraniczenie toczące się w pierwszym stadium przed organem administracyjnym). O tym, czy mamy do czynienia ze stosunkiem cywilnoprawnym, nie decyduje więc samo występowanie lub nie organu państwowego bądź społecznego, ale to, czy taki podmiot występuje jako równorzędny z drugą stroną, czy ma pozycję nadrzędną z uwagi na wykonywanie władzy publicznej. Dlatego też mimo spornej przez pewien czas w orzecznictwie kwestii, czy możliwe jest dochodzenie na drodze sądowej roszczeń ze skargi pauliańskiej w celu ochrony wierzytelności o charakterze publicznoprawnym [Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z 24 czerwca 1999 r., II CKN 298/99 (OSNC 2000, nr 1, poz. 15, Lexis.pl nr ), wskazał, że nie jest dopuszczalna ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, jeżeli wierzytelność Skarbu Państwa wynika z decyzji organu podatkowego ustalającej zobowiązanie podatkowe dłużnika, a w postanowieniu z 30 lipca 2002 r., IV CKN 1246/00 (Lexis.pl nr ), podkreślił, że ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) nie dopuszcza możliwości korzystania przez ZUS ze skargi pauliańskiej] ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, że konstrukcją cywilistyczną skargi pauliańskiej objęta jest także, w drodze zastosowania analogiae legis, wierzytelność publicznoprawna [m.in. uchwała z 12 marca 2003 r., III CZP 85/02 (OSNC 2003, nr 10, poz. 129, Lexis.pl nr ), uchwała z 11 kwietnia 2003 r., III CZP 15/03 (OSNC 2004, nr 3, poz. 32, Lexis.pl nr ) i wyrok z 13 maja 2005 r., I CK 677/04 ( Prawo Bankowe 2005, nr 9, s. 10, Lexis.pl nr )]. W pewnym okresie sporna była też kwestia dopuszczalności drogi sądowej w sprawie, w której Skarb Państwa czy państwowa osoba prawna występowały przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. z roszczeniem 15

13 Kazusy z prawa cywilnego część ogólna z art. 298 k.h. (obecnie art. 299 k.s.h.) z powodu zobowiązania publicznoprawnego. W uchwale z 12 czerwca 1991 r., III CZP 46/91 (OSNCP 1992, nr 3, poz. 38, Lexis.pl nr ), Sąd Najwyższy uznał, że niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Skarbu Państwa (urzędu skarbowego) przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania podatkowego obciążającego tę spółkę w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Jednak w uchwale z 19 stycznia 1993 r., III CZP 162/92 (OSNCP 1993, nr 6, poz. 103, Lexis.pl nr ), Sąd Najwyższy uznał, że dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia, na podstawie art. 298 k.h., od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, wskazując na charakter odszkodowawczy roszczenia z art. 298 k.h., a w wyroku z 27 października 2004 r., IV CK 148/04 (Lexis.pl nr ) że przewidziana w art. 298 k.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki ma charakter odszkodowawczy za dopuszczenie do obniżenia potencjału majątkowego spółki, powodujące niemożność wyegzekwowania od spółki jej zobowiązań; nie jest to zatem odpowiedzialność za długi spółki, których charakter (publicznoprawny czy prywatny) nie ma wobec tego znaczenia jest to odszkodowawcza odpowiedzialność cywilnoprawna, z natury rzeczy należąca do zakresu stosunków, o których mowa w art. 1 k.c., i podlega rozpoznaniu na drodze sądowej także wówczas, gdy niewyegzekwowane długi spółki obejmują składki na ubezpieczenie społeczne. Obecnie orzeczenia te są nieaktualne, zgodnie bowiem z art ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie upadłości oraz brak postępowania układowego nastąpiły nie z jego winy, bądź też wskaże mienie, z którego egzekucja jest możliwa, a art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera odesłanie do tego przepisu w zakresie egzekucji składek na ubezpieczenie społeczne. 16

14 Kazus 1. Zakres zastosowania ustawy Kodeks cywilny Jednak z uwagi na unormowanie przepisów przejściowych, w tym art. 332 ustawy Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym do odpowiedzialności osób trzecich z tytułu zaległości podatkowych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy z 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn. Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), do przedstawionego stanu faktycznego przepis art. 116 ustawy Ordynacja podatkowa w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie będzie miał zastosowania (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 16 czerwca 2005 r., I UK 277/04, Prawo Pracy 2006, nr 1, poz. 28, Lexis.pl nr ). W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd uznający, że droga sądowa jest dopuszczalna zawsze, gdy powód opiera swoje roszczenie na zdarzeniach prawnych, z których mogą wynikać skutki cywilnoprawne. Zdarzeniami prawnymi, z którymi prawo cywilne wiąże powstanie stosunku cywilnoprawnego, są zaś zarówno zdarzenia cywilnoprawne uregulowane w Kodeksie cywilnym, takie jak czynności prawne oraz czyny niedozwolone, jak i akty administracyjne wywołujące skutki w zakresie prawa cywilnego (zob. postanowienie SN z 21 lis topada 2000 r., III CKN 1048/00, Lexis.pl nr ). O dopuszczalności drogi sądowej rozstrzyga więc podany w pozwie stan faktyczny będący uzasadnieniem zgłoszonego roszczenia, a nie samo wykazanie istnienia roszczenia czy też stosunku prawnego między stronami (zob. postanowienie SN z 8 sierpnia 2000 r., III CKN 927/00, Lexis.pl nr ). W przedstawionym stanie faktycznym nie ma więc podstaw do uznania, że sprawa dotycząca odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynikającej z art. 298 k.h. nie ma charakteru sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.c., nawet jeśli wierzytelność, której zaspokojenia wierzyciel nie mógł uzyskać od spółki, jest wierzytelnością publicznoprawną. Podniesienie przez pozwanego zarzutu, którego uwzględnienie skutkowałoby odrzuceniem pozwu, obliguje sąd do wydania postanowienia rozstrzygającego zasadność żądania odrzucenia pozwu także w wypadku stwierdzenia, że brak podstaw do zastosowania art. 199 k.p.c. Wydając w takim wypadku postanowienie o odmowie odrzucenia pozwu, zgodnie z art. 222 k.p.c., sąd może wstrzymać rozpoznanie sprawy do czasu uprawomocnienia się postanowienia, na które zgodnie z art pkt 1 k.p.c. przysługuje zażalenie. 17

15 Kazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego Jan Z. wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu Stan faktyczny wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z 2 marca 2007 r. wystawionego przez Bank w L., opatrzonego klauzulą wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego z 6 czerwca 2007 r., podnosząc, że wypowiedzenie przez pozwany Bank zawartej z powodem umowy kredytowej było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż brak terminowej spłaty kredytu był spowodowany wypadkiem komunikacyjnym, jakiemu we wrześniu 2006 r. uległ powód, a którego skutkiem była utrata zdolności do pracy. Powód wskazał, że wobec powyższego brak było podstaw do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. Pozwany Bank w odpowiedzi na pozew zarzucił, że art. 5 k.c. nie może być podstawą dochodzenia roszczenia. Pytanie Proszę ocenić zasadność stanowisk obu stron. Artykuł 5 k.c. nie może być samoistną podstawą Rozwiązanie powództwa z art. 840 k.p.c., jednak powód może swoje żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności oprzeć na wszelkich zarzutach powstałych przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, w tym na zarzucie braku wymagalności roszczenia z uwagi na nadużycie przez Bank uprawnienia kształtującego wynikającego z umowy kredytowej, jakim jest m.in. wypowiedzenie umowy kredytowej. 18 W przedstawionym stanie faktycznym powód wystąpił z żądaniem pozbawienia wykonalności ty- Komentarz tułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego. Podstawą prawną żądania jest art

16 Kazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego pkt 1 k.p.c. powód będący dłużnikiem banku podnosi, że pozwany bank nie był uprawniony do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, powołując się na art. 5 k.c. Artykuł 5 k.c. sankcjonuje nadużywanie prawa podmiotowego, które nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony prawnej. Przesłanką zastosowania art. 5 k.c. jest ustalenie, że osobie wykonującej uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego rzeczywiście prawo to przysługuje, a także wykazanie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych udzielenie tej osobie ochrony prawnej byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Przepis odwołuje się więc do klauzul generalnych: zasad współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa przy czym żaden przepis prawa cywilnego nie zawiera ustawowych definicji tych pojęć. Zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że art. 5 k.c. może być stosowany tylko w obronie przed nadużywaniem przez drugą stronę prawa podmiotowego, nie może zaś być podstawą dochodzenia roszczeń, nie można zatem oprzeć powództwa tylko na treści art. 5 k.c. Wytaczając powództwo przeciwegzekucyjne, dłużnik banku może podnosić wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym, w szczególności zgodnie z art pkt 1 k.p.c. może kwestionować istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, który nie jest orzeczeniem sądu. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że bankowy tytuł egzekucyjny został opatrzony klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego, gdyż postępowanie klauzulowe nie jest postępowaniem merytorycznym rozpoznając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, sąd nie bada, czy istnieje wierzytelność stwierdzona tytułem egzekucyjnym, lecz jedynie ogranicza się do kwestii formalnych związanych z istnieniem przesłanek uzasadniających opatrzenie przedłożonego przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego klauzulą wykonalności. Wierzytelność objęta bankowym tytułem egzekucyjnym, także po nadaniu mu klauzuli wykonalności, nie jest więc wierzytelnością stwierdzoną orzeczeniem sądu w rozumieniu art pkt 1 k.p.c., dłużnik banku może zatem podnosić zarzuty dotyczące tej wierzytelności powstałe zarówno po wystawieniu tytułu egzekucyjnego i po nadaniu mu 19

17 Kazusy z prawa cywilnego część ogólna klauzuli wykonalności, jak i przed wystawieniem tytułu i przed nadaniem mu klauzuli. Zarzut z art. 5 k.c. jest niewątpliwie zarzutem materialnoprawnym, jednak zasadniczo nie może stanowić samoistnej podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego. Nie mogłoby być więc uwzględnione takie powództwo, w którym dłużnik wskazywałby, że samo wystawienie przez bank tytułu egzekucyjnego i egzekwowanie objętej nim należności stanowi nadużycie prawa, jeśli dłużnik nie zakwestionowałby skutecznie istnienia lub wymagalności roszczeń banku. W przedstawionym stanie faktycznym powód podnosi jednak, że pozwany bank dokonał z naruszeniem art. 5 k.c. wypowiedzenia umowy kredytowej, stawiając całą wierzytelność w stan wymagalności, mimo iż dłużnik zalegał tylko z zapłatą kilku rat należności z przyczyn od niego niezależnych. Powód wskazuje zatem, że pozwany bank, wykonując przysługujące mu uprawnienie kształtujące, nadużył prawa podmiotowego i że takie zachowanie jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie może być uznane za skuteczne. Powód kwestionuje zatem wymagalność roszczenia stwierdzonego bankowym tytułem egzekucyjnym, broniąc się przed skutkami dokonanej przez pozwany bank czynności prawnej jako stanowiącej nadużycie prawa. Podstawą prawną roszczenia nie jest więc sam art. 5 k.c., ale zarzut naruszenia przepisu art. 96 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.), poprzez wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego obejmującego wierzytelność niewymagalną. Tak sformułowany zarzut może zaś stanowić podstawę powództwa z art. 840 k.p.c. Takie stanowisko zajął też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 27 listopada 2003 r., III CZP 78/03 (Prok. i Pr. 2004, nr 6, poz. 36 dodatek, Lexis.pl nr ), wskazując, że wykonywanie przez bank uprawnienia kształtującego może być oceniane z punktu widzenia przepisu art. 5 k.c. i w rezultacie prowadzić do wniosku, że dokonane przez bank wypowiedzenie umowy kredytu (ze względu na istnienie określonych okoliczności) nie mogło być uznane za skuteczne wobec kredytobiorcy. 20

18 Kazus 2. Nadużycie prawa podmiotowego Należy jednak pamiętać o domniemaniu, że korzystający ze swego prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego, zatem to osoba powołująca się na art. 5 k.c. musi wykazać, że w tym konkretnym przypadku działanie uprawnionego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (zob. wyrok SN z 9 lipca 2008 r., V CSK 43/08, Lexis.pl nr ). Ponadto art. 5 k.c. nie może prowadzić do utraty prawa podmiotowego, może jedynie pozbawić ochrony wykonywanie takiego prawa przez jakiś czas.

19 Kazus 3. Ciężar dowodu W dniu 6 maja 2003 r. Jan Z. zawarł z Ireną K. Stan faktyczny umowę sprzedaży i tego samego dnia wynikającą z powyższej umowy wierzytelność o zapłatę ceny w kwocie zł płatnej do 15 czerwca 2003 r. przelał na Spółkę z o.o., o czym zawiadomił kupującą 7 maja 2003 r. Wobec braku zapłaty należności Spółka z o.o. wystąpiła 1 lipca 2004 r. z żądaniem zapłaty kwoty objętej przelewem w postępowaniu nakazowym. Nakaz zapłaty został wydany 15 lipca 2004 r., a w zarzutach od nakazu zapłaty z 10 sierpnia 2004 r. pozwana podniosła, że towar objęty umową sprzedaży był częściowo wadliwy, wobec czego 30 marca 2004 r. odstąpiła od umowy sprzedaży, zwracając Janowi Z. towar na kwotę zł. Jan Z. przyjął towar, wystawiając faktury korygujące. Pytanie Jak rozkłada się ciężar dowodu w postępowaniu toczącym się po wniesieniu zarzutów? Powód Spółka z o.o. był obowiązany do wykazania, już na etapie postępowania nakazowego, Rozwiązanie istnienia wierzytelności objętej umową cesji i skuteczności umowy przelewu, a także daty, w jakiej dłużnik dowiedział się o przelewie. Pozwana Irena K. może zwolnić się z obowiązku zapłaty ceny w kwocie zł, wykazując, iż skutecznie odstąpiła od umowy sprzedaży z powodu wad nabytego towaru. 22 Przepis art. 3 k.p.c. nie nakłada na sąd obowiązku Komentarz dążenia do wykrycia prawdy obiektywnej (materialnej) bez względu na procesową aktywność stron. Wręcz przeciwnie przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, zmienionych ustawą z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozpo-