UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY

Transkrypt

1 1 UNIWERSYTET PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNY Nauka to pokarm dla rozumu. Lew Tołstoj ANALIZY SKNBN Pismo naukowe wydawane przez Studenckie Koło Naukowe Bezpieczeństwa Narodowego Numer 1 Siedlce 2012

2 2 Spis treści TEORETYCZNE PODSTAWY BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO Andrzej Rymarz - Statyczne i dynamiczne pojmowanie bezpieczeństwa...3 Magdalena Kaczorek - Prognoza wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa zewnętrznego państw w XXI wieku...13 Grzegorz Kadej System obronny państwa zarys problematyki...19 REGIONALIZACJA BEZPIECZEŃSTWA W UJĘCIU PRAKTYCZNYM Justyna Florczak - Rada Bałtycka...24 Natalia Chmiel - Współpraca w ramach Trójkąta Weimarskiego...29 Siuciak Greta - Wojskowe środki budowania zaufania. Model europejski KBWE/OBWE...36 Sławomir Wierzbicki Ochrona praw człowieka mniejszości narodowe. Wymiar globalny, regionalny oraz państwowy...47 POLITYKA I STRATEGIA WYBRANYCH PAŃSTW Magdalena Kaczorek - Ciągle nieznana Białoruś...55 Maciej Borkowski - Izolacjonizm w polityce USA okresu międzywojennego...63 Agnieszka Pielach - Charakter polityki bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej w I połowie XXI wieku...71 Studenckie Koło Naukowe Bezpieczeństwa Narodowego działające przy Instytucie Nauk Społecznych Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Przyrodniczo Humanistycznego w Siedlcach powstało w 2007 roku. Głównym celem Koła jest rozbudzanie zainteresowań tematyką bezpieczeństwa tak narodowego jak i międzynarodowego w środowisku studenckim a także realizacje wspólnych zainteresowań studentów w zakresie obronności.

3 3 Andrzej Rymarz Statyczne i dynamiczne (współczesne) pojmowanie bezpieczeństwa. Roman Kuźniar: W powodzi haseł w rodzaju: "po pierwsze, gospodarka" lub "po pierwsze, człowiek", szybko zapominamy, że fundamentem tego wszystkiego, co "po pierwsze", jest bezpieczeństwo. 1 Bezpieczeństwo jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka. Brak jego poczucia doprowadza do sytuacji, w której jednostki, grupy społeczne, państwa, a nawet całe narody nie mają możliwości swobodnej realizacji swoich zamierzeń, pielęgnacji innych równie ważnych wartości. Znany psycholog amerykańskiego pochodzenia Abraham Maslow dokonał hierarchizacji potrzeb człowieka, tworząc tzw. piramidę potrzeb. U jej podstaw znajdują się pragnienia fizjologiczne (żywność, tlen itp.), a więc od razu nasuwa się logiczny wniosek, iż niezaspokojenie ich destabilizuje, a w późniejszych fazach doprowadza podmioty do całkowitej destrukcji. Na drugim stopniu umiejscowił potrzebę bezpieczeństwa. Kolejne poziomy tworzą: potrzeby miłości i przynależności, szacunku i uznania, samorealizacji. 2 W ujęciu klasycznym, jak wielu autorów podkreśla negatywnym, termin bezpieczeństwo wiąże się brakiem zagrożeń oraz działaniami zmierzającymi do zapewnienia fizycznego przetrwania. Polski naukowiec Adam Daniel Rotfield w latach osiemdziesiątych stwierdził, że bezpieczeństwo można określić jako brak zagrożenia i poczucia zagrożenia podstawowych dla danego podmiotu wartości. 3 W moim przekonaniu było to bardzo idealistyczne podejście, gdyż żaden podmiot nie jest w stanie wyeliminować wszystkich zagrożeń. Ponadto każdy z nich boryka się z innymi. 1 R. Kuźniar, Po pierwsze bezpieczeństwo, Rzeczpospolita, z roku. 2 K. Karolczak, Bezpieczeństwo jednostki i narodu mrzonka czy realność w XXI wieku? [w:] Bezpieczeństwo w XXI wieku. Asymetryczny świat, red. nauk. K. Liedel, P. Piasecka, T. R. Aleskandrowicz, Warszawa 2008 s W. Sokała, Paradygmat bezpieczeństwa podstawy, historia, ewolucja [w:] Transsektorowe obszary bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2006, s. 13.

4 4 Szwajcarski politolog Daniel Frei w sposób modelowy stara się wyjaśnić istotę bezpieczeństwa. Uważa, że można je scharakteryzować za pomocą czterech stanów: - braku bezpieczeństwa, ma miejsce wtedy, gdy podmiot dostrzega, znaczne, realne zagrożenie, - obsesji, który polega na tym, że dane zagrożenie jest niewielkie, a zostaje odbierane jako mogące zagrozić podstawowym interesom, - fałszywego bezpieczeństwa, jest czymś zupełnie odwrotnym w stosunku do stanu obsesji, zagrożenie jest poważne, a zostaje odbierane jako mało istotne, - bezpieczeństwa, możemy o nim mówić, gdy adekwatnie postrzegamy nieznaczne zagrożenie. Tradycyjne ujęcie identyfikuje bezpieczeństwo z użyciem siły lub stosowaniem środków przymusu. Badacz stosunków wojskowych Bogdan Winiarski, przytoczył jedną z szeregu definicji: można mówić o bezpieczeństwie względnym, opartym na przewadze sił, na mocy wewnętrznej i dobrej polityce zagranicznej. ( ). Ale stosunek sił zmienia się nieustannie; ( ) przeciwko potęgom wyrastają nowe potęgi, aż wreszcie przychodzi chwila, gdy rozstrzygać musi wojna. 4 W 1942 roku Walter Lipmann pisał, że poziom bezpieczeństwa w odniesieniu do narodu zależy wyłącznie od jego zdolności do odparcia agresji. Z kolei Patrick M. Morgan zauważył, iż właściwie w sprawach tych zawsze chodziło o fizyczne przetrwanie, a bezpieczeństwo psychiczne zapewniały siły zbrojne. 5 Poglądy te dominowały także w okresie zimnej wojny, kiedy to relacje militarne były uzależnione od stanu wyścigu zbrojeń między Stanami Zjednoczonymi, a Związkiem Radzieckim. Okres ten trafnie podsumował Olaf Palme: bezpieczeństwo międzynarodowe musi opierać się na multilateralnych gwarancjach, a nie na nieustannej groźbie wzajemnego zniszczenia. 6 Wtedy również prym wiodła teoria realizmu politycznego. Jej prekursorzy twierdzili, że fundamentem międzynarodowego pokoju jest równowaga sił, oparta o założenie, że jeżeli jedno z państw uzyskuję przewagę militarną nad innymi podmiotami, winny one, w pojedynkę lub koalicyjnie, dążyć do zdobycia takiego samego potencjału. Realiści nie ukrywają negatywnych postaw wobec wszelkiego typu organizacji międzynarodowych. Uważają je za bezsilne, słabe, nie posiadające skutecznych mechanizmów kontroli. W ich 4 B.. Winiarski, Bezpieczeństwo, arbitraż, rozbrojenie, Warszawa 1928, s N. Vaughan Williams, Critical security studies, New York 2010, s. 5, 6 P. D. Williams, Security Studies. An Introduction, New York 2008, s. 6.

5 5 mniemaniu demokratyzacja państw może doprowadzić do destabilizacji porządku międzynarodowego. W ujęciu tym najbardziej pożądanym i cenionym dobrem jest właśnie bezpieczeństwo. Zmianę pojmowania istoty bezpieczeństwa zapoczątkowali amerykańscy teoretycy tacy jak: Hans Morgeanthau utożsamiał on bezpieczeństwo ze zdolnością podmiotu do obrony ważnych wartości 7, Olof Palme, Willy Brandt, Barry Buzan. Ten ostatni już w 1983 roku zwrócił uwagę na to, iż kwestie bezpieczeństwa narodowego nie dotyczą wyłącznie sektora militarnego, ale również spraw socjalnych, ekonomicznych oraz ochrony środowiska naturalnego. W 1994 roku powstał Raport o rozwoju ludzkim. Zostały nakreślone w nim próby redefinicji. Jego autorzy trafnie zauważyli, że ludzkość za długo nakierowywała system bezpieczeństwa na przeciwstawienie się zbrojnej agresji (która de facto nie zawsze była realna). Bowiem decydenci często nie zdają sobie sprawy, iż dla zwykłego obywatela uczucie skrajnej niepewności wywołuje głód, problem bezrobocia, choroby, działania przestępcze. 8 Osobiście podzielam to stanowisko. Rządy państw wydają miliony dolarów na nowoczesne uzbrojenie, doskonalenie metod walki. Natomiast zapominają o problemach dnia codziennego tj. polityce społeczno - zdrowotnej. W 2000 roku Graham Allison ostrzegał świat przez zagrożeniami, które niesie za sobą globalizacja. Mówił o nielegalnym handlu narkotykami, przestępczości zorganizowanej, terroryzmie. 9 Patrząc z perspektywy czasu miał on absolutną rację. Obrót nielegalnymi substancjami odurzającymi stanowi jeden z ważniejszych problemów współczesnego świata. Akty terroru wywołują strach w oczach milionów osób oraz wpływają na decyzję liczących się graczy w globalnym układzie. Z kolei przestępczość ma szereg wymiarów. Rozpoczynając od drobnych wykroczeń, poprzez korupcję urzędników, a skończywszy na przemycie bronią oraz wprowadzaniu do obiegu fałszywych banknotów. Bogata literatura przedmiotu przedstawia wiele interpretacji pojęcia bezpieczeństwo. Warto zaznaczyć, że nie ma jednej, powszechnie uznawanej definicji. Właściwie znaczna część naukowców proponuje własną terminologię. W Stanach Zjednoczonych dochodzi do sporów na tym polu. Dotyczą one zasadniczych kwestii: kto jest najważniejszym podmiotem 7 H. Morgenthau, Politics Among Nations, New York 1993, s E. Chwiej, Demograficzny aspekt bezpieczeństwa państwa. Zagrożenie dla Polski [w:] Współczesne bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe. Uwarunkowania, relacje, zależności, red. nauk. M. Kubiak, M. Minkina, Siedlce 2011, s S. Key, Global security in the twenty first century. The quest for power and the search for peace, Maryland 2006, s. 3.

6 6 bezpieczeństwa? W oparciu o jakie kryteria należy zapewniać bezpieczeństwo? Jakie wartości składają się na ten termin? Jakie jest najważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa? 10 Nowoczesną i najbardziej dostosowaną do potrzeb naukowych definicję proponuje Słownik z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, który określa je jako stan, który daje poczucie pewności, i gwarancje jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych. Wyróżnia się m.in. bezpieczeństwo globalne regionalne, narodowe; bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne; bezpieczeństwo fizyczne, psychiczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne. 11 Warto dodać, że powyższe ujęcie akcentuje wyraźnie bezpieczeństwo psychiczne. To właśnie ono jest kluczowym determinantem postrzegania zagrożeń i umiejętności radzenie sobie z nimi. Często zapominamy, że wszelkie płaszczyzny aktywności zaczynają się i rodzą w naszych głowach. Podobne spojrzenie prezentuje Andrzej Szymonik, uważa on, że Bezpieczeństwo to stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szanse na doskonalenie. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Odznacza się brakiem ryzyka (a tak naprawdę minimalizację tegoż ryzyka), utraty czegoś dla człowieka szczególnie cennego życia, zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych i dóbr niematerialnych. 12 Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa nie ogranicza się wyłącznie do organizacji systemu, wdrożenia mechanizmu prowadzącego do zapewnienia przetrwania. Wszelkiego rodzaju podmioty muszą mieć otwartą, swobodną drogę w kierunku przyszłości. Dzięki niej ich rozwój stanie się bardziej efektywny i dynamiczny. Aby móc to zrealizować należy zapewnić im odpowiednie warunki do istnienia, dać możliwość autonomicznego decydowania w sprawach kulturowych, religijnych, politycznych. Znakomity specjalista z zakresu stosunków międzynarodowych Józef Kukułka poszerza gamę treści bezpieczeństwa: integralność terytorialną, przetrwanie, suwerenność, jakość życia, niezależność polityczną, swobodę działania, samodzielny wybór ustroju 10 P. Shearman, Matthew Sussex, Europen security after 9/11, Burlington 2004, s Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa 2000, s A. Szymonik, Logistyka w bezpieczeństwie, Warszawa 2010, s. 12.

7 7 społeczno-politycznego i systemu gospodarczego, kształtowanie własnej przyszłości na tradycji, kulturze oraz innych wartości narodowych. 13 Bezpieczeństwo jest ciągłym, w niektórych sytuacjach bardzo skomplikowanym procesem. Można by rzec, że nie jest nam dane raz na zawsze. Zdaniem Jerzego Stańczyka Szczególnie w stosunkach międzynarodowych bezpieczeństwo stanowi proces o zmiennej dynamice i intensywności, którą wyznaczają współzależności, zgodności i sprzeczności interesów państwa i systemów międzynarodowych. Bezpieczeństwo podlega prawom ruchów społecznych i jako takie powinno być ujmowane w sposób dynamiczny z zastosowaniem reguł dialektyki. W związku z powyższym Janusz Stefanowicz podkreśla dwoistą istotę bezpieczeństwa, które jest zarazem stanem i procesem, czyli da się określić hic et nunc, nie odznacza się jednak niezmiennością w dłuższych przedziałach czasu, ponieważ zależy od ruchomych układów sił. 14 Moim zdaniem łudzenie się, że można uzyskać stan bezpieczeństwa w efekcie pojedynczej aktywności sprowadza się nie tyle do paradoksu, co bardziej przypomina akt samobójstwa. Wygląda to jak proces budowy własne pozycji społecznej, której nie uzyskamy ad hoc. Przekonali się o tym nawet najwięksi przywódcy współczesnego świata. Takie rozumowanie wymaga od podmiotów podejmowania wszelkich starań na rzecz jego utrzymania. Działania te nie mogą sprowadzać się wyłącznie do przeciwdziałania starym, dobrze znanym zagrożeniom albowiem w ich miejsce pojawiają się zupełnie nowe, wymagające użycia innych metod i środków. Ewolucji powinny podlegać również instytucje bezpieczeństwa, a także zbiory aktów normatywnych. Istotę tego procesu można z łatwością wyjaśnić na przykładzie chorób zakaźnych. Pete Moore uważa, że Nigdy nie pozbędziemy się chorób zakaźnych, bo kiedy tylko uda nam się rozprawić z jednymi przestępcami, zaraz pojawią się inni, a ich mutacje przyniosą nowe formy infekcji. 15 Tak samo nigdy nie pozbędziemy się zagrożeń dla bezpieczeństwa. Typologia bezpieczeństwa 13 J. Kukułka, Bezpieczeństwo, a współpraca europejska: współzależność i sprzeczności, Sprawy międzynarodowe, nr 7 z 1982 roku, s J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s P. Moore, Tajemnicze choroby współczesnego świata. Nowe zagrożenia, wirusy, bakterie, zarazki, Warszawa 2009, s. 389.

8 8 Dla lepszego zrozumienia istoty bezpieczeństwa we współczesnym świecie należy przedstawić jego podstawowe kryteria: podmiotowe i przedmiotowe. Pierwsze odpowiada na pytanie o czyje bezpieczeństwo chodzi?. Wyróżniamy tutaj: - jednostkę, posiadającą system wartości i wyrażającą chęć realizacji partykularnych interesów - grupy społeczne w mikro i makro skali tj. rodzina, społeczność międzynarodową - sformalizowane organizacje: jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) pojedyncze państwa Rysunek 1. Klasyfikacja bezpieczeństwa wg kryterium podmiotowego BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo globalne Bezpieczeństwo regionalne regionalne Bezpieczeństwo narodowe Bezpieczeństwo wewnętrzne Bezpieczeństwo zewnętrzne Źródło: Eugeniusz Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2011, s. 21. Zakres podmiotowy bezpieczeństwa rozszerza prof. Marian Cieślarczyk. Twierdzi, że podmiotem bezpieczeństwa, niedocenionym w literaturze naukowej, są organizacje międzynarodowe takie jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych, OECD, Bank Światowy, NATO, Unia Europejska oraz korporacje transnarodowe. Do tej grupy, jego zdaniem, można zaliczyć w jakimś sensie również kluczową infrastrukturę dla funkcjonowania państwa np.

9 9 elektrownię jądrową. Nie można również wykluczyć, że w niezbyt odległej przyszłości ludzie będą myśleć także o ekosystemach jako o podmiotach bezpieczeństwa. 16 Najważniejszymi terminami z punktu widzenia badań są: bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe. Pojęcia te są kategoriami zmiennymi. Zależą od szeregu uwarunkowań, zarówno wewnętrznych (strukturalnych, organizacyjnych), jak i zewnętrznych (procesów międzynarodowych). Według Józefa Kukułki bezpieczeństwo międzynarodowe ma być nie tylko sumą bezpieczeństw narodowych, lecz zawierać w sobie tzw. wzmocnienie zbiorowe, które podnosi jakość bezpieczeństwa narodowego każdego z państw, gdyż polepsza warunki równoczesnego jego stabilizowania i rozwijania. 17 Najogólniej można stwierdzić, że bezpieczeństwo międzynarodowe to taki stan w stosunkach transgranicznych, który daje gwarancję wszystkim jego uczestnikom zachowania podstawowych wartości. Mowa tu o pewności przetrwania, integralności, niezawisłości, a przede wszystkim niezakłóconym rozwoju. Bezpieczeństwo narodowe ma wiele interpretacji. Jednak większość teoretyków utożsamia je z ochroną kluczowych interesów narodu oraz państwa. Jest to również stan i proces budowany w oparciu o działania prewencyjne i eliminacyjne zagrożeń (zewnętrznych, wewnętrznych) przy pomocy wybranych instrumentów. W niektórych definicjach akcentuje się różne płaszczyzny bezpieczeństwa. Moim zdaniem takie podejście jest błędne. Bowiem świat zmienia się w błyskawicznym tempie. Dziś ludzkość walczy z terroryzmem jutro zaś największym problemem dla niej może być globalne ocieplenie klimatu. Drugie kryterium powstało po rozmontowaniu jałtańsko-poczdamskiego ładu międzynarodowego. Teoretycy zaczęli tworzyć całą listę pozamilitarnych wymiarów. Rekordziści wskazują ich około 30. Ja skłaniam się ku łączeniu kilku zagadnień w jedną całość. Ułatwia to odbiorcy poruszanie się w tematyce i uzmysłowia jej współzależność. Można zatem stwierdzić, że kryterium przedmiotowe bezpieczeństwa nie tworzy nowych zagadnień teoretyczny, lecz ma funkcję klasyfikacyjną. Dzięki niej grupujemy i wyodrębniamy rodzaje bezpieczeństwa bogacąc przy tym dorobek naukowy. Oprócz podstawowego kryterium przedmiotowego bezpieczeństwa, jakim niewątpliwie były problemy militarne, teoretycy wskazują całą listę innych płaszczyzn: 16 M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemów bezpieczeństwa i obronności państwa, Siedlce 2009, s R. Zięba, op. cit., s. 19.

10 10 - bezpieczeństwo polityczne, - bezpieczeństwo ekonomiczne, - bezpieczeństwo energetyczne, - bezpieczeństwo społeczne, - bezpieczeństwo ekologiczne, - bezpieczeństwo kulturowe, - bezpieczeństwo informacyjne. Powyższa lista nie jest tworem zamkniętym. Już w tej chwili wiele się mówi na temat bezpieczeństwa zdrowotnego. Genetycznie modyfikowana żywność, wsparta środkami chemicznym stanowi istotny problem dla zdrowia jednostek. Produkty pozbawione naturalnych składników odżywczych wpływają negatywnie na poszczególne organy człowieka. Poza tym ludzkość zmaga się z rozmaitymi chorobami wirusowymi. W Stanach Zjednoczonych każdego roku u 40,000 do nawet 60,000 stwierdza się występowanie w organizmie wirusa HIV. Około 15,000 z tego powody umiera. 18 Do tej kategorii zaliczam również: problem otyłości, epidemie, nowotwory. Warto zaznaczyć, że niektóre z tych zagrożeń rozprzestrzeniają w błyskawicznym tempie. Regionem szczególnego ryzyka jest Afryka. Tam właśnie ludzie żyjący w skrajnych warunkach są najbardziej narażeni na choroby bakteryjne, które z łatwością mogą przenieść do innych krajów. Badacze bezpieczeństwa narodowego dosyć wstydliwie dyskutują na temat bezpieczeństwa drogowego lub też szerzej stwierdzając- bezpieczeństwa komunikacji. Jak wynika z badań amerykańskich naukowców w krajach członkach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju średnio w każdym roku ginie około 125,000 ludzi w wyniku wypadków drogowych, a ponad milion zostaje rannych. 19 Taka liczba ofiar znacząco obciąża budżet wielu państw. Pieniądze pochlania usuwanie skutków zdarzenia, ale także rehabilitacja jego uczestników. Moim zdaniem nacisk tu powinien być postawiony na poprawę infrastruktury transportowej oraz wdrożenie efektywnych reżimów prawnych. Szczególnie, że w wielu przypadkach są one omijane lub wręcz bagatelizowane. Wynika to z różnych czynników. W większości zdarzeń jest to próba zaoszczędzenia kapitału. Najlepszym 18 H. Y. Fan, Ross F. Conner, Luis P. Villareal, AIDS: science and society, London 2011, s Road safety. Impact of new technologies, Paris 2003, s. 7.

11 11 dowodem może być katastrofa polskiego samolotu pod Smoleńskiem. Jednego dnia RP straciła kluczowe osoby w państwie, na czele z prezydentem, a to on, zgodnie z konstytucją czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Bezpieczeństwo energetyczne stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska 20 W XXI wieku brak jakiegokolwiek surowca strategicznego może mieć katastroficzne skutki dla funkcjonowania państw. Można sobie to uświadomić na przykładzie miast. Przerwanie dostaw energii elektrycznej dla jednego z ich oznacza paraliż i pogrążenie w chaosie. Bezpieczeństwo polityczne jest to stan uzyskany w efekcie różnorodnych działań, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, przy pomocy środków militarnych i pozamilitarnych, mający na celu stabilizację wewnętrzną (zwiększenie efektywności działania struktur państwowych itp.) i zewnętrzną (stabilność systemu międzynarodowego, stosunki z sąsiadami itp.). 21 Wielu specjalistów z zakresu politologii uważa, iż nie należy traktować bezpieczeństwa politycznego jako kolejnego kryterium przedmiotowego, gdyż większość zagrożeń bezpieczeństwa narodowego ma także, w mniejszym lub większym stopniu, wymiar polityczny. Bezpieczeństwo ekologiczne to taki stan stosunków społecznych, w tym treści, form i sposobów organizacji stosunków międzynarodowych, który nie tylko ogranicza i eliminuje zagrożenia ekologiczne, lecz także promuje pozytywne działania, umożliwiające realizację wartości istotnych dla istnienia oraz rozwoju narodów i państw. 22 Ochrona środowiska naturalnego jest XXI wieku jedną z centralnych dziedzin działalności rządów. Jego nadmierna eksploatacja spowodowała pojawienie się zagrożeń o zasięgu globalnym, które negatywnie wpływają na poziom życia ludzi np. ocieplenie klimatu. Forsując ideę zapobiegania dewastacji ekosystemu tzw. partie zielonych zdobywają głosy i uznanie na całym świecie. Ekologia stała się nie tylko przedmiotem zabiegów politycznych, ale także, a nawet przede wszystkim, narzędziem marketingowym w rękach wielkich korporacji. Towary oznaczone 20 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz.U nr 54 poz B. Balcerowicz, Bezpieczeństwo polityczne. Pojęcie, formy i rodzaje zagrożeń politycznych oraz uwarunkowania i badania bezpieczeństwa politycznego, Warszawa 2003, s A. Czerska Pawlak, Zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego [w:] Wieloaspektowość bezpieczeństwa, red. nauk. R. Kalinowski, P. Szmitkowski, Siedlce 2011, s. 82.

12 12 emblematami związanymi z elementami środowiska naturalnego cieszą się szacunkiem wielu milionów klientów. Bezpieczeństwo kulturowe wiąże się z zapewnieniem warunków niezbędnych do niezakłóconego utrwalania i pielęgnowania kluczowych wartości dla społeczeństwa, które wpływają i decydują o jego tożsamości. To również działania ze strony państwa oraz innych podmiotów dające możliwość korzystania z dorobku różnych narodów. Brak tych gwarancji pozbawia ludzi szansy na wielowymiarowy rozwój.

13 13 Magdalena Kaczorek Prognoza wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa zewnętrznego państw w XXI wieku. Celem mojej pracy jest przedstawienie wyzwań i zagrożeń z jakimi państwa będą musiały się zmierzyć w XXI wieku. Pracę rozpocznę od zdefiniowania pojęć: wyzwania i zagrożenia. Następnie zajmę się zagrożeniami w dwóch kategoriach: militarnymi, które od starożytności istnieją i będą istniały, jedynie zmienia się charakter ich prowadzenia niemilitarne, spowodowane działalnością człowieka, bądź działalnością sił przyrody. Wyzwanie to potrzeba podjęcia działań wobec zjawisk mogących wywołać zagrożenie lub rodzących szansę dla podstawowych interesów danego podmiotu. 23 Zagrożenie to z jednej strony pewien stan psychiczny lub świadomościowy, wywołany postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia się jako niekorzystne lub niebezpieczne, a z drugiej strony czynniki obiektywnie powodujące stany niepewności i obaw. 24 Charakter zagrożeń militarnych, które w okresie zimnowojennym były zaliczane do najważniejszych zmienił się. Zagrożenie wybuchu kolejnej wojny światowej nie jest zasadniczą kwestią, jednak nie należy jej omijać, ponieważ wojny istnieją od zarania dziejów. Zmienia się tylko charakter ich prowadzenia. Początkowo ofiarami byli głównie żołnierze ze znikomym odsetkiem ludności cywilnej. Obecnie jest zupełnie odwrotnie, to ludność cywilna jest głównym celem. 23 Notatki z wykładu z przedmiotu Asymetryczne zagrożenia bezpieczeństwa państw z dr A. Skrabacz 24. S. Korycki, System bezpieczeństwa Polski, Warszawa 1994, s. 54.

14 14 Broń masowego rażenia jest współcześnie zagrożeniem o wadze globalnej. W erze zimnej wojny broń jądrowa stanowiła podstawę bezpieczeństwa, które powodował strach, przed skutkami jej wzajemnego użycia. 25 Obecnie zagrożeniem jest możliwość rozprzestrzenienia broni masowej zagłady i środków jej przenoszenia na terytorium tzw. państw zbójeckich, do których należą Irak, Korea Północna, Iran, które są zdolne do użycia tego typu broni w sposób nieodpowiedzialny, zagrażający funkcjonowaniu narodów. Wyzwaniem dla państw, które posiadają zalegalizowany potencjał nuklearny, jak również dla społeczności międzynarodowej jest wzmocnienie kontroli handlu produktami podwójnego zastosowania 26, współpraca i wymiana informacji, które mogą pomóc w zidentyfikowaniu podmiotów, które składają zamówienia na tego typu technologie, jak również wzmocnienie systemów międzynarodowych traktatów. 27 Za najpoważniejsze zagrożenie w XXI wieku można uznać terroryzm, który staje się coraz bardziej wyraźną kategorią globalną. Społeczeństwa i państwa są niemalże bezbronne wobec tej względnie dostępnej i skutecznej formie przemocy. Przerażająca jest wizja wykorzystania przez terrorystów (wyżej opisanego problemu) broni masowej zagłady: atomowej, biologicznej i chemicznej. Międzynarodowemu terroryzmowi sprzyjają procesy globalizacji, których przejawem są, m. in. nieograniczone w skali świata możliwości komunikowania się, w pełni dostępne sieci powiązań informacyjnych, istniejąca infrastruktura transportu, globalne finanse, możliwość przekraczania granic i swobodnego podróżowania w demokratycznych państwach. Wyzwaniem dla państw jest stworzenie koordynacji działań poszczególnych służb bezpieczeństwa: wywiadu, służb granicznych, policji i wojska. Bardzo istotny jest też wypracowanie tzw. złotego środka, by nie dać się zastraszyć, jednocześnie nie można lekceważyć zagrożenia. 28 W dobie rozwoju technologicznego i informatyzacji, która dostarcza nieuchronnie zagrożeń. 29 Wraz z pojawieniem się komputerów, Internetu i ich rozprzestrzenieniem pojawił się cyberterroryzm, który ma na celu zniszczenie systemu informacyjnego i infrastruktury 25. S. Koziej, Między Piekłem a Rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku Warszawa 2006, s Konflikty współczesnego świata, Warszawa 2008, s R. Jakubczak, Obrona Narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, s W. Gizicki, Polityczne uwarunkowania bezpieczeństwa europejskiego, s Ibidem, s. 96

15 15 informacyjnej, bądź zdobycie określonych danych. Dokonywanie ataków w cyber przestrzeni jest atrakcyjne dla terrorystów, ponieważ ataków można dokonywać z wewnątrz i zewnątrz państwa atakowanego, koszty działalności są niewielkie oraz możliwość dokonywania nagłych i nieprzewidywalnych akcji. 30 Bardzo istotnymi zagrożeniami niemilitarnymi są zagrożenia ekologiczne. Zalicza się tutaj eksploatację zasobów naturalnych, zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby, stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych, które prowadzą do zmian w atmosferze likwidacja powłoki ozonowej i ocieplanie klimatu 31 co według mnie istotny problem, dotyczący funkcjonowania życia na ziemi w odleglejszej przyszłości. Do zmian klimatycznych przyczynia się działalność człowieka. Gazem, który w największym stopniu odpowiada za powstawanie efektu szklarniowego, jest dwutlenek węgla - emitowany codziennie wraz ze spalinami oraz dymem z fabryk, ciepłowni i domów. Ogólnie ponad 30 związków wykazuje efekt szklarniowy (metan, ozon, tlenek azotu oraz freony). Gazy szklarniowe powodują, iż w pobliżu powierzchni Ziemi zatrzymana zostaje znaczna ilość ciepła, która normalnie, w nieobecności tych gazów, zostałaby wyemitowana poza atmosferę. Rosnąca ilość gazów cieplarnianych powoduje stały wzrost temperatury na Ziemi. Szacuje się, iż w ciągu najbliższych 100 lat średnia temperatura podniesie się o 1,5 do 4 stopni. Olbrzymia emisja gazów jest spowodowana głównie przez spalanie paliw kopalnych: węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego. Już dziś możemy obserwować wiele zjawisk, które są wynikiem postępujących zmian klimatycznych: coraz częściej dochodzi do gwałtownych powodzi, na przemian z długotrwałymi suszami, występuje także wzmożona aktywność huraganów tropikalnych. 32 Wyzwaniem dla państw jest ograniczenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii: energii geotermalnej, energii słonecznej, energii wodnej, energii wiatru czy też biomasa. Problemy demograficzne należą do zagrożeń społecznych. Nowa tendencja polegająca na zawieraniu małżeństw bardzo późno, lub na trwałym pozostawaniu w tzw. wolnych związkach istnieje w krajach wysoko rozwiniętych. Modny model rodziny nie sprzyja 30. Konflikty... op. cit., s E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe z sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, Warszawa 2007 s Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie, Warszawa 2005, s

16 16 przyrostowi naturalnemu. Spadek liczby urodzeń przy jednoczesnym zwiększaniu się średniej trwania życia powoduje wzrost udziału najstarszych grup wiekowych. Statystyki na kolejne lata ukazują, że społeczeństwo będzie się starzeć. Jest to poważnym zagrożeniem dla gospodarki świata. W aspekcie ekonomicznym: wzrost populacji po 65 roku życia spowoduje spadek tempa wzrostu Produktu Krajowego Brutto (PKB) na osobę, wpłynie też negatywnie na udział oszczędności, a dalej także inwestycji w gospodarce (większe wydatki na wypłatę emerytur, ubezpieczenia społeczne i opiekę zdrowotną). Brak pieniędzy równe jest ubóstwu, ubóstwo związane z poczuciem niesprawiedliwości, a to poczucie może zrodzić konflikty między państwami. Problem ten najwidoczniejszy jest w krajach należących do Unii Europejskiej, dlatego też wyzwaniem jest zmiana kodeksu pracy, stworzenie dogodnych warunków dla przyszłych mam i tatusiów na wykorzystanie urlopów macierzyńskich i tacierzyńskich. Obecnie bardzo często zdarza się, że pracodawcy zatrudniając kobiety do pracy na określony czas w umowie istnieje punkt odnośnie nie zajścia w ciąże przez okres umowy. Szansą dla kobiet mogłoby być ustanowienia prawa odnośnie dofinansowywania firm, zwolnienia z płacenia podatku w których zatrudnione są kobiety ciężarne. Moim zdaniem bardzo istotne są zagrożenia epidemiczne dla zwierząt i człowieka. Początek XXI wieku uświadomił nam to doskonale. W 2003 roku w Azji wykryto wirus H5N1 tzw. Ptasia grypa, która rozprzestrzeniła się na inne kontynenty. U ptaków wirus grypy nie wywołuje choroby, są one jedynie nosicielami tego wirusa, ponieważ wraz z kałem jest on wydalany do środowiska. Dzikie ptaki migrując rozprzestrzeniają chorobę po świecie. Gospodarcze straty przekroczyły wartość samych ptaków. Kosztowniejsze było wybicie chorych organizmów, unieszkodliwienie zwłok, dezynfekcja, wstrzymanie handlu drobiem. Największe straty ponoszą państwa, która są eksporterami produktów drobiarskich. 33 Długotrwałe wstrzymanie eksportu przynosi ogromne straty, dlatego też poważnym wyzwaniem dla państw jest systematyczne prowadzenie przez specjalistów badań nadlatujących dzikich ptaków, które może zmniejszyć ryzyko zachorowań ptaków hodowlanych, a tym samym kosztów unicestwiania. W 2009 roku nadeszła kolejna fala grypy, tym razem świńskiej grypy (AH1N1). Pierwsze przypadki zachorowań odnotowano w Meksyku, gdzie na ten właśnie wirus zmarło 33 Ibidem, s

17 osób, a kilkadziesiąt tysięcy zostało zarażonych. Epidemia szybko rozprzestrzeniła się na inne kraje Ameryki Północnej i Południowej, następnie obecność wirusa potwierdzono na wszystkich kontynentach. Największą liczbę ofiar odnotowano w Stanach Zjednoczonych aż 3900 osób. 34 Wyzwaniem jest stworzenie szczepionek, które będą bronić organizm ludzki przed zarażeniami wirusa grypy. Nie jesteśmy w stanie określić jakie nowe, zmutowane wirusy mogą się stworzyć, ale ważne jest, aby w jak najkrótszym czasie stworzyć lek, który zatrzyma rozprzestrzenianie się choroby. Ważne jest też, by wspomóc finansowo państwa, których nie stać na zakup szczepionek. Jako ostatnie zagrożenie chciałabym przedstawić niezdrową żywność modyfikowaną genetycznie, utrwalaną promieniowaniem jonizującym i przesadnie nawożoną. Rośliny po modyfikacji genetycznej uodparniają się na suszę, zimno, szkodniki, wirusy, grzybice. Jeszcze nie udowodniono szkodliwego wpływu tej żywności na organizm człowieka, ale nie wiadomo, czy takie zmiany nie zostaną zaobserwowane w przyszłości. Co pewien czas ujawniane są niepokojące wyniki doświadczeń, które nie są akceptowane przez komisje instytutowe, oraz kwestionowane przez lobby producenckie. Całe szczęście w Europie Zachodniej poszerza się grono przeciwników takich produktów. Utrwalanie żywności promieniowaniem jonizującym zabija drobnoustroje, niszczy także witaminy, a jego wpływ na organizm człowieka nie jest do końca znany. Sposób konserwacji wykorzystywany jest do opóźniania kiełkowania cebuli, ziemniaków, niszczenia drobnoustrojów i bakterii w kurczakach i niektórych gatunkach mięsa. Zwiększona dawka nawozu pozwala nawet o 40 proc. przyspieszyć wzrost roślin. Celem producenta jest uprawa dużych, pięknie wyglądających roślin. Wielkie koncerny produkujące artykuły spożywcze nie liczą się ze swoimi konsumentami, kierują się jedynie, chęcią zarobku. 35 Dlatego też wyzwaniem jest stworzenie prawa, które zahamuje nadmierne użycie nawozów, i modyfikacji genetycznych. Wzmożone kontrole artykułów zniechęciłyby producentów, ze względu na obawę strat, przez niedopuszczenie produktu do sprzedaży. 34 Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Niezdrowa żywność,

18 18 Próbą też jest promowanie żywności droższej, ale wyprodukowanej na nawozie naturalnym, posiadającej atest i ulotkę żywności ekologicznej. Wojny, problem proliferacji broni masowego rażenia, terroryzm, to zagrożenia, które znamy już od dawna. Zagrożenie ociepleniem klimatu związane jest z działalnością człowieka. Optymistyczny jest fakt, iż poznaliśmy technologie wykorzystania źródeł odnawialnych, należy je obecnie wdrożyć. Jednocześnie z zaangażowanie wszystkich państw. Problem demograficzny odnosi się głównie do bezpieczeństwa wewnętrznego, ale w obecnym świecie przynależności państw do organizacji międzynarodowych dotyczy ono również bezpieczeństwa zewnętrznego. Zagrożenia epidemiczne, ciągle nowe, zmodyfikowane wirusy od setek lat dziesiątkowały ludność. Ważne tutaj jest finansowanie badań naukowych. Ostatnim problemem, który przedstawiłam jest zagrożenie niezdrową żywnością. Obecnie nie zostało udowodnione jak bardzo modyfikacja żywności szkodzi człowiekowi, ale doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach ukazały jak bardzo jest to szkodliwe. W swojej pracy starałam się przedstawić różnorodne zagrożenia z jakimi państwa będą musiały się zmierzyć w XXI wieku. Zaczynając od zagrożeń militarnych, poprzez ekologiczne, społeczne epidemiczne i żywnościowe. Oczywiście przedstawiłam tylko po jednym zagrożeniu z każdej kategorii, ponieważ chciałam ukazać jak czyha ich wiele i to z różnych dziedzin. Ważne jest by w zwalczaniu tych przeciwności państwa jak i organizacje międzynarodowe współdziałały ze sobą na jak najwyższym szczeblu, ponieważ problemy, które przedstawiłam znajdują się w wymiarze globalnym.

19 19 Grzegorz Kadej System obronny państwa zarys problematyki Swoją rozprawę zacznę od ukazania wpływu, globalnych zmian w środowisku bezpieczeństwa, na bezpieczeństwo Polski oraz ewolucji myśli o obronności państwa. Następnie przejdę do wyjaśnienia pojęcia system obrony państwa, zaprezentowania elementów wchodzących w jego skład oraz wymagań wobec systemu obronnego państwa. W swojej rozprawie postaram się przedstawić możliwe prognozy zagrożeń w przyszłości, którym system będzie musiał się przeciwstawić. Przeanalizuję również zakres bezpieczeństwa dzięki członkostwu w NATO oraz UE. Na zakończenie postaram się sformułować wnioski wynikające z zaprezentowanych wyzwań dla systemu obronności państwa. Na wstępie warto zaprezentować, iż przełom XX i XXI wieku zapoczątkował wiele poważnych zmian w globalnym środowisku bezpieczeństwa, które stały się wyznacznikiem bezpieczeństwa naszego państwa. Rzeczpospolita Polska stając się członkiem Unii Europejskiej czy też Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego wzmocniła swoją pozycję na arenie międzynarodowej. W tym czasie Polska brała czynny udział w operacjach stabilizujących bezpieczeństwo na świecie, a także starała się przeprowadzić profesjonalizację swoich sił zbrojnych. W ostatnich latach uległo ewolucji myślenie o obronności państwa. Spowodowało to, że obronę narodową zaczęto postrzegać w szerszych niż dotąd kategoriach. Współcześnie obronność stała się dziedziną bezpieczeństwa narodowego, skupiając wszystkie przedsięwzięcia zarówno cywilne jak i wojskowe mające na celu zapobieganie i przeciwstawianie się wszelkim potencjalnym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa zarówno militarnym jak i pozamilitarnym. System obronny państwa (SOP) to skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych wzajemnie powiązanych i działających na rzecz obrony państwa. System obronny RP stanowią elementy potencjału obronnego własnego i ewentualnie sojuszniczego połączonego celem politycznym, zapewniającym historycznie

20 20 uwarunkowaną suwerenność i niepodległość narodu polskiego, jego prawa do integralności terytorialnej i nienaruszalności granic państwa 36. Stosownie do wyznaczonych celów i zadań strategicznych, Polska utrzymuje system obronności o potencjale gwarantującym sprostanie wyzwaniom i skuteczne przeciwstawienie się wszystkim potencjalnym zagrożeniom zewnętrznym. Zapewniający możliwość aktywnego uczestnictwa w bieżących międzynarodowych działaniach prewencyjno-stabilizacyjnych. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej stanowią wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Składa się on z trzech podstawowych elementów: podsystemu kierowania oraz dwóch podsystemów wykonawczych-militarnego (Siły Zbrojne RP) i pozamilitarnego (pozamilitarne ogniwa obronne) 37. Od 1999 roku Polska jest jednym z członków NATO. Nasze położenie geograficzne powoduje, że Polska znajduje się na głównym kierunku strategicznym sojuszu, w sąsiedztwie dwóch jego najważniejszych strategicznych partnerów-rosji i Ukrainy 38. Oczywistym staje się zatem fakt, że nasze bezpieczeństwo jest w znacznym stopniu zależne od relacji sojuszu z tymi dwoma państwami. Wyzwaniem Polski jest więc aktywny udział w kształtowaniu tych relacji. Jako, że jesteśmy państwem granicznym NATO logicznym staje się fakt, że analiza potencjalnych zagrożeń, obszarów ryzyka prowadzi do wniosku, ze najmniej bezpieczne w NATO są państwa graniczne położone w jego części południowo-wschodniej i wschodniej. Jako, że jesteśmy jednym z tych krajów musimy być gotowi do aktywności na pierwszej linii, tworząc pierwszy rzut strategiczny, i to zarówno podczas reagowania kryzysowego jak i działań wojennych(przy założeniu obrony wspólnej). Warto tutaj dodać, iż jako państwo graniczne mamy do spełnienia pierwszorzędną rolę w stosunkach z sąsiadami. Polska może odegrać podobną rolę, jaką odgrywały Niemcy w stosunku do Polski w latach dziewięćdziesiątych. Odejście od armii masowych jest trendem powszechnym toteż kolejnym wyzwaniem dla systemu obronności państwa są zmiany w Siłach Zbrojnych RP. Przemianowanie armii z poborowej na zawodową jest jednym z dużych osiągnięć. Ma to duży wpływ na opinię zachodu wobec Polski. Zachód szczególnie w obecnej dobie bardziej ceni sobie jakość niż ilość sił zbrojnych. Ponadto należy dokonywać modernizacji armii poprzez stopniowe 36 K. Nóżko., Sztuka tworzenia przewagi w systemie obronnym RP, Warszawa 1994, s J. Kunikowski., Turek A., Bezpieczeństwo i dyplomacja słownik terminów, Warszawa 2002, s B. Balcerowicz., Sojusz a obrona narodowa, Warszawa 1999, s. 140.

21 21 zwiększanie budżetu na wojsko co pozwoli na wdrążanie nowych urządzeń i technologii przez co armia stanie się efektywniejsza na polu wali na wypadek gdyby doszło do konfliktu zbrojnego, czy też biorąc udział w misjach stabilizacyjnych. Pomimo, że Polska stara się zmodernizować armię jak najefektywniej to wskaźniki wyszkolenia żołnierza są dla nas wielce niekorzystne. Polski czołgista oddaje rocznie 12 strzałów armatnich, a polski lotnik spędza w powietrzu mniej niż 60 godzin-podczas gdy w państwach zachodnich NATO te wskaźniki są kilkakrotnie wyższe(np. w Bundeswehrzeanalogicznie: 40 strzałów i 150 godzin) 39. Powiązanie systemu obronnego Polski z systemem bezpieczeństwa NATO opiera się głównie na wymiarze militarnym. Wojska członków NATO są szkolone do działań w jego strukturach. Polska popiera misje stabilizacyjne zarówno NATO jak i UE. Opowiadanie udziału wojsk Polskich w misjach pokojowych związane jest z licznymi zagrożeniami napływającymi z zewnątrz. RP musi liczyć się, że takie zagrożenie może pojawić się w każdej chwili. Gotowość do skutecznego zapobiegania bądź też przeciwdziałania związana jest z możliwością Sił Zbrojnych ale także służb cywilnych. Dzięki członkostwu w UE Polska uzyskała dostęp do unijnej sieci teleinformatycznej, pozwalającej na wymianę informacji między państwami członkowskimi i organami Wspólnoty. Do tego powołano w poszczególnych resortach komórki odpowiedzialne za kontrolę i koordynację działań w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Unii Europejskiej pozwala na zapewnienie w dużej mierze bezpieczeństwa, nie tylko w sferze militarnej Polski lecz także przekłada się to na warunki życia we wszystkich wymiarach. Polski rynek, jako część jednolitego rynku wewnętrznego, otwarty jest na handel z krajami przechodzącymi transformację, także tymi, które nie są członkami Unii Europejskiej 40. Zupełnie niedawno, bo jakieś kilkadziesiąt lat temu za zagrożenie uznawano wystąpienie militarne (wojna, konflikt zbrojny) czy działania sił natury-klęski żywiołowe. Obecnie postrzeganie zagrożeń uległo ewolucji. Powstały nowe zagrożenia takie jak: 39 B. Balcerowicz., op.cit. s K. Żukrowska., Wpływ instytucji unijnych na bezpieczeństwo polski po uzyskaniu członkostwa w Unii Europejskiej, [w:] U. Kurczewska, M. Kwiatkowska, K. Sochacka (red.), Polska w Unii Europejskiej. Początkowe problemy i kryzysy? Prognozy, Warszawa 2002, s

22 22 terroryzm, cyberterroryzm (wojna wirtualna), walka informacyjna, problem proliferacji broni masowego rażenia, zagrożenia ekologiczne, ekonomiczne czy nawet społeczne. Obecnie jednym z globalnych zagrożeń jest terroryzm. Atak terrorystyczny odnosi się nie tylko do sfery materialnej ale także i psychicznej człowieka. Oprócz ofiar śmiertelnych, wywołuje on strach i panikę wśród społeczności. Jednym z najważniejszych efektów, na które liczą zamachowcy jest wykonanie zamierzonego zadania oraz możliwe szerokie, a najlepiej globalne nagłośnienie jego skutków. Jako, że terroryzm jest nowym zagrożeniem, koniecznym staje się przeciwdziałanie oraz położenie nacisku na obronę Polski przed niespodziewanym atakiem. W zapewnieniu bezpieczeństwa zewnętrznego pomaga nam udział naszych Sił Zbrojnych w koalicji antyterrorystycznej na obszarze NATO. Jest to duży plus dla bezpieczeństwa, aczkolwiek wiąże się on też z licznymi wyzwaniami wynikającymi z działania z innymi państwami. Działanie przeciw terroryzmowi jest kolejnym krokiem Polski w kierunku zwiększenia stabilności.. Do pozamilitarnych ogniw obronnych zaliczamy bezpieczeństwo teleinformatyczne i telekomunikacyjne. W celu zapewnienia go musimy zapobiegać możliwości walki informacyjnej. Polega ona na manipulowaniu informacją, która jest zatajana, fałszowana, przekształcana lub na blokowaniu jej wymiany w systemach łączności 41. Za pośrednictwem środków masowego przekazu wiadomość taka dociera do odbiorców. Współcześnie państwo, które jest w stanie panować nad informacją (potrafi ją pozyskać, wytworzyć, sprzedać i ochronić), ma przewagę nad innymi krajami. Wraz z rozwojem technologii informacyjnej rośnie zagrożenie występowania, przestępstw bankowych, by temu zapobiegać zaproponowano szereg metod, które pozwalają na zredukowanie ryzyka pomyłek przy tworzeniu oprogramowania. Innym zagrożeniem pozamilitarnym jest zagrożenie bezpieczeństwa gospodarczego, a zwłaszcza energetycznego. Rosnące zapotrzebowanie na surowce energetyczne sprawia, że używane są one do wywierania nacisku politycznego i coraz częściej zastępują siłę militarną w realizacji celów polityki państwa. Napięcia wywołane czasowymi ograniczeniami w dostawach gazu do niektórych krajów wskazują na słabość rynku energetycznego i negatywny wpływ polityki na gospodarkę 42. Zagrożenia ekonomiczne mogą dotyczyć również utraty rynków zbytu, importu towarów do kraju, co w konsekwencji doprowadzi do 41 J. Pawłowski, P. Pawliczek., Zagrożenia asymetryczne, Warszawa 2003, s Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, s. 4 5.

23 23 nieopłacalności własnej produkcji. Bezpieczeństwo ekonomiczne Polski w nieodległym czasie mogłoby być zagrożone na skutek reakcji Rosji wobec budowania tarczy antyrakietowej na terytorium naszego kraju. Przypuszczalną konsekwencją byłoby wprowadzenie embarga na nasze produkty przez Rosję oraz problemy z regularną dostawą ropy i gazu. Podsumowując pragnę stwierdzić, że system obronny pastwa jest zagrożony z wielu stron, a jego wizerunek można ocenić jako dobry. Dzięki członkostwu w NATO i UE zmniejszyliśmy ciężar zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego spoczywający na państwie. Nieustanne dążenie do osiągnięcia znaczącej pozycji w członkostwie UE czy też NATO powoduje, że wzmacniamy swoją pozycję, stabilizując tym samym strefę bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Współcześni prawo do głosu maja silne państwa, o, mobilnej dobrze wyszkolonej i wyposażonej w najnowsze technologie armii, która w dużej mierze jest wyznacznikiem pozycji państwa na arenie międzynarodowej. Transformacje w wojsku Polskim służą ku temu i wciąż trwają. Należy także stwierdzić, iż trzeba nadal rozwiązywać w Siłach Zbrojnych RP nowe problemy taktyczno-operacyjne, personalne, strukturalne i szkoleniowe, przygotowując je do realizacji przewidywanych zadań. Przedstawione kierunki doskonalenia mają służyć tym celom i w rezultacie ukształtować nowoczesne Siły Zbrojne RP, członka NATO i UE. W strategii RP z 2009 roku można przeczytać że NATO i UE są głównym wyznacznikiem polityki zagranicznej i obronnej. Według strategii to w interesie Polski leży rozwój społeczno-gospodarczy całego regionu Europy Środkowej i Wschodniej, wspomniano w niej, że budowa dobrosąsiedzkich interesów z Rosją, Białorusią i Ukrainą pozostaje jednym głównych fundamentów polityki zagranicznej. Ponadto wydaje mi się, że prawdopodobieństwo jakiegokolwiek konfliktu zbrojnego w dającej się przewidzieć perspektywie jest niskie, aczkolwiek nie da się wykluczyć konfliktu o charakterze lokalnym. Winniśmy zwrócić uwagę na ewolucję zagrożeń jaka miała miejsce w ostatnich latach. Sądzę, że SOP nie jest wystarczająco przygotowany na ewentualny atak terrorystyczny czy wojnę informacyjną. Wciąż potrzeba transformacji systemu obronności, by spełniał on wymogi pozwalające na sprostanie wyzwaniom i zagrożeniom jakie niesie ze sobą przyszłość

24 24 Justyna Florczak Rada Bałtycka Rada Bałtycka skupia w swojej organizacji trzy państwa takie jak Estonię Litwę i Łotwę. Nie bierze ona pod uwagę przyjmowania nowych członków oraz statusu członka stowarzyszonego i nie przewiduje specjalnych gości. Rada skupia się na koordynacji współpracy trójstronnej między państwami członkowskimi. Nie ma ona jednolitego statusu, zastąpiony on jest zespołem regulacji tworzony odrębnie dla każdej z instytucji wchodzących w jej skład. 44 Teraz chciałabym przejść do genezy, mianowicie owe trzy państwa Litwa, Łotwa i Estonia wcześniej były już ze sobą powiązane. W latach tworzyły regionalną organizację - Ententę Bałtycką. Najaktywniejszym państwem w tej organizacji była Łotwa. W Rydze istniało towarzystwo Unia Bałtycka, które jednoczyło działaczy zainteresowanych zbliżeniem społeczeństw państw bałtyckich. W kwietniu 1954r. w Rydze zostało zorganizowane zgromadzenie którego inicjatorami byli działacze Unii Bałtyckiej. Podczas owego zgromadzenia propagowano tezę, iż zawiązanie sojuszu w niczym nie osłabi suwerenności państw które do niego przystąpią. Państwa mające przystąpić do sojuszu są bardzo podobnej wielkości, ich poziom kulturalny jest prawie równy, a co najistotniejsze maja takie same interesy gospodarcze i podobną przeszłość historyczną. 27 sierpnia 1934 roku również w Rydze podczas konferencji wiceministrów spraw zagranicznych zostały uchwalone szczegóły traktatu. Podczas tej konferencji parafowano również umowę i ustalono, że jej uroczyste podpisanie będzie miało miejsce w czasie sesji Ligi Narodów w Genewie. 45 Równocześnie podjęto starania, aby ten polityczny układ uzupełnić o treści gospodarcze. Zapowiedziane zostało utworzenie stałego Biura ds. Integracji Gospodarczej. W planach były prace nad jednolitymi cłami, opłatami kolejowymi oraz unifikacją ustawodawstwa handlowego września 1943r. w Genewie ostatecznie powstała Ententa Bałtycka. Współpraca sygnatariuszy miała opierać się na współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej. Zwoływane miały być dwa razy w roku konferencje na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. Sprawy sporne między członkami miały być rozwiązywane sprawiedliwie. 44 A. Marszałek, Integracja Europejska, Warszawa 2004, str Ibidem, str Ibidem, str. 447

25 25 Ten układ był otwarty dla innych państw. Członkowie byli zobowiązani do utrzymywania kontaktów między przedstawicielami dyplomatycznymi oraz do powiadamiania ich o zamiarze podpisania umów z państwami trzecimi. Ostatnia XI Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych odbyła się marca 1940 roku w Rydze. 47 Odrodzenie kontaktów Litwy, Łotwy i Estonii nastąpiło w marcu 1989 roku w Talinie, gdzie powołano do funkcjonowania - Zgromadzenie Bałtyckie. Pełniło ono funkcje forum współpracy parlamentarnej tych państw. Ogłoszona została wtedy również Deklaracja praw narodów państw bałtyckich i zadecydowano o dążeniu do gospodarczej samodzielności republik, jak i zgłoszono postulat zawiązania wspólnego rynku tych państw. 48 W sierpniu 1989 roku w Rydze spotkali się przedstawiciele Sajdudisu i Frontów Ludowych którzy sformułowali apel do ONZ w sprawie zbadania sytuacji w państwach bałtyckich. Problemy gospodarcze Litwy, Łotwy i Estonii zostały omówione na spotkaniu we wrześniu w Poniewieżu na Litwie. Postulowano powołanie do końca 1995 roku wspólnego rynku państw członkowskich. Owe spotkanie po raz pierwszy zostało nazwane Radą Bałtycką. Termin ten określał całokształt współpracy między Litwą, Łotwa i Estonią w zbliżających się latach. Kolejnym etapem w budowaniu współpracy było spotkanie premierów, które miało miejsce w Wilnie 12 kwietnia 1990 roku. Podczas tego spotkania podpisano umowy o trójstronnej współpracy gospodarczej a w maju 1990 roku przyjęto Deklarację o jedności i współpracy, a także podpisano układ o formalnym reaktywowaniu Rady Bałtyckiej. 49 Przyniesienie Łotwie, Litwie i Estonii całkowitej niepodległości z roku 1991, wpłynęły bardzo pozytywnie na integrację tych państw. Gdy w czasie od 26 lipca do 8 września 1991 roku większość państw Europy i świta uznała państw bałtyckie, Rada Bałtycka została organizacją międzynarodową na wzór Rady Nordyckiej. Został podpisany protokół intencyjny w sprawie utworzenia Bałtyckiego Banku Inwestycyjnego oraz postanowiono utworzyć Bałtycki Związek Celny. 50 Chciałabym teraz przedstawić priorytetowe kierunki współpracy Litwy, Łotwy i Estonii. Mianowicie współdziałanie miało na celu wycofanie wojsk rosyjskich z ich terytoriów. 51 Na Tych staraniach państwa koncentrowały się w roku Aby dokonać tego postanowienia Rada Bałtycka wydała w Jurmali odezwę bezzwłocznego wycofania wojsk 47 Ibidem, str T. Sokołowski, Instytucjonalne i prawne płaszczyzny integracji w Europie, Warszawa 2001 str A. Marszałek, op. cit., str Ibidem, str T. Sokołowski, op. cit. str. 53.