SYSTEMY RATOWNICZE W POLSCE- MORSKA SŁUŻBA POSZUKIWANIA I RATOWNICTWA

Transkrypt

1 Agata KRYSTOSIK-GROMADZIŃSKA Arkadiusz KONKOLEWSKI Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (SAR) jest organem odpowiedzialnym w Polsce za działania poszukiwania, ewakuacji i ratowania ludzi znajdujących się w niebezpieczeństwie na morzu, likwidacji zagrożeń i zanieczyszczeń olejowych i chemicznych środowiska morskiego. Morskie Ratownicze Centra Koordynacyjne organizują i koordynują akcje poszukiwawcze i ratownicze. Służby posiadają rozlokowane na wybrzeżu bazy SAR- brzegowe stacje ratownicze, na których wyposażeniu są zarówno sprzęt jak i morskie statki ratownicze do ratowania rozbitków i likwidacji rozlewów olejowych. W bazach w sposób ciągły pełnią służbę koordynatorzy i załogi statków. Mają za zadania utrzymywanie ciągłej gotowości do przyjmowania i analizowania zawiadomień o zagrożeniu życia na morzu; planowanie, prowadzenie i koordynowanie akcji poszukiwawczych i ratowniczych; utrzymywanie w gotowości sił i środków ratownictwa życia na morzu; współdziałanie podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych z innymi jednostkami; współdziałanie z innymi systemami ratowniczymi funkcjonującymi na obszarze kraju oraz współdziałanie z odpowiednimi służbami innych państw, w szczególności podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych. Niniejszy artykuł charakteryzuje wyposażenie i działanie służb SAR w Polsce, zawiera przykładowe algorytmy działania. Zawiera również odniesienia do wykorzystania nowoczesnych technik w ratownictwie morskim. Słowa kluczowe: ratownictwo morskie, morskie statki ratownicze, algorytmy działań ratowniczych WSTĘP Pierwsze inicjatywy podejmowane w celu ratowania życia były przejawem odwagi i poświęcenia. Ratowano głównie rybaków na morzach Wielkiej Brytanii. Nie było uregulowań prawnych w tym zakresie, nie oczekiwano wynagrodzenia za tego typu działania. Nie rzadko zdarzało się jednak, że katastrofa żaglowca była okazją do łatwego zdobycia cennego ładunku przez okolicznych mieszkańców, a prób podejmowania rozbitków nawet nie podejmowano (Burciu 2012). dr inż. Agata KRYSTOSIK-GROMADZIŃSKA Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział Techniki Morskiej i Transportu, Agata.krystosik@zut.edu.pl mgr inż. Arkadiusz KONKOLEWSKI Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Morskie Pomocnicze Centrum Koordynacyjne Świnoujście

2 W Polsce 1797 rok był swego rodzaju przełomem. Po katastrofie statku Langeland (i kradzieży łupów przez mieszkańców Łeby) powstały pierwsze przepisy dotyczące ratowania ludzi i mienia. Stacje ratownictwa morskiego zaczęły powstawać w połowie XIX w. W 1866 roku powstała pierwsza w Łebie. Ze względu na dużą ilość akcji ratowniczych w roku 1887, dzięki funduszom pracowników poczty i telegrafu, powstała pierwsza murowana baza. Wzdłuż całego pomorskiego wybrzeża co kilkanaście kilometrów sukcesywnie powstawały podobne stacje ratownicze. Nowelizacja prawa dotyczącego bezpieczeństwa na morzu to rok Wtedy po katastrofie Titanica (1912 r.) odbyła się pierwsza konferencja, w wyniku której podpisano konwencję SOLAS odnoszącą się do bezpieczeństwa żeglugi. Niestety w okresie międzywojennym, pomimo posiadanego przez państwo Polskie dostępu do morza, skromnej floty handlowej i rybackiej oraz dużego portu morskiego w Gdyni, ratownictwo morskie praktycznie nie istniało. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej, organizacją ratownictwa życia zajął się utworzony w maju 1945 roku Główny Urząd Morski w Gdańsku, z którego w 1947 roku wyodrębnił się Szczeciński Urząd Morski. Pod koniec 1945 powołane zostały służby, które ze względu na powojenne utrudnienia w żegludze, miały oczyszczać szlaki morskie, wydobywać wraki do odbudowy, podejmować działania holowania oraz ratować mienie. W latach wprowadzono do eksploatacji pierwsze w historii polskiego ratownictwa statki i łodzie, zbudowane wyłącznie dla potrzeb ratownictwa morskiego. Dziej Polskiego Ratownictwa Okrętowego w latach 1951 do 2001 zostały opisane w pozycji Polskie Ratownictwo Okrętowe Zarys działalności (red. Sawicki 2001). Z dniem 1 stycznia 2002 roku wydzielono z Polskiego Ratownictwa Okrętowego w pełni autonomiczną strukturę Służbę SAR mającą realizować wyłącznie zadania z zakresu ratownictwa ( Podstawą prawną działania SAR są dwie konwencje Międzynarodowa Konwencja o poszukiwaniu i ratownictwie morskim (Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 184) oraz Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346), które regulują kwestie poszukiwania i ratowania życia ludzkiego oraz zwalczanie zagrożeń i zanieczyszczeń morza. Ponadto SAR zobowiązany jest do administrowania Polską Platformą Informatyczną Administracji Morskiej oraz utrzymywanie Punktu Odbioru Alertu zgodnie z Międzynarodowym Kodeksem Ochrony Statków i Obiektów Portowych. 1. ORGANIZACJA I DZIAŁANIA SAR Linia brzegowa Polski liczy ponad 700 km. Na rysunku poniżej zobrazowano granicę polskich wód terytorialnych, strefy ekonomicznej oraz strefę odpowiedzialności SAR- linia czerwona. W strefie odbywa się żegluga jednostek różnych typów, zarówno handlowych jak i rekreacyjnych z różnych natężeniem, zależnym od pory roku.

3 Rys. 1. Strefa odpowiedzialności służby SAR Źródło: W Polsce zgodnie z Art rozdziału 6 Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim, zapewnienie działań mających na celu poszukiwanie i ratowanie życia na morzu, zgodnie z postanowieniami Międzynarodowej konwencji o poszukiwaniu i ratownictwie morskim, należy do organów administracji morskiej. Administracja zaś w celu wykonywania zadań poszukiwania i ratowania życia na morzu tworzy Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa (SAR), która jest państwową jednostką budżetową podległą ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej. W skład Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa wchodzą: Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne - organizujące i koordynujące akcje poszukiwawcze i ratownicze; morskie statki ratownicze oraz brzegowe stacje ratownicze, w skład których wchodzą ochotnicze drużyny ratownicze. Zadania służb SAR to: poszukiwanie i ratowanie każdej osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie na morzu, bez względu na okoliczności, w jakich znalazła się w niebezpieczeństwie, przez: utrzymywanie ciągłej gotowości do przyjmowania i analizowania zawiadomień o zagrożeniu życia na morzu; planowanie, prowadzenie i koordynowanie akcji poszukiwawczych i ratowniczych; utrzymywanie w gotowości sił i środków ratownictwa życia na morzu; współdziałanie podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych z jednostkami organizacyjnymi, współdziałanie z innymi systemami ratowniczymi funkcjonującymi na obszarze kraju; współdziałanie z odpowiednimi służbami innych państw, w szczególności podczas akcji poszukiwawczych i ratowniczych. Zadania, Służba SAR wykonuje na podstawie Planu akcji poszukiwawczych i ratowniczych, opracowanego zgodnie z postanowieniami Konwencji SAR. Granice obszaru poszukiwania i ratownictwa, na którym Służba SAR wykonuje swoje zadania, oraz zasady współpracy w dziedzinie ratowania życia na morzu z odpowiednimi służbami innych państw określają porozumienia zawarte z zainteresowanymi państwami.

4 Inne zadania realizowane przez SAR to zwalczanie zanieczyszczeń na morzu, holowanie i ściąganie z mielizny, walka z pożarami, wsparcie medyczne oraz ratownictwo brzegowe. Środki techniczne ratownictwa morskiego to: jednostki ratownicze, zdalnie sterowane pojazdy podwodne, łodzie ratownicze, urządzenia dźwigowe, komory dekompresyjne, urządzenia do prac podwodnych, systemy telewizji podwodnej, ambulatoria, holowniki dalekomorskie, statki do obsługi platform wiertnicznych, ratownicze pojazdy podwodne oraz jednostki lotnicze Ze Służbą SAR współdziałają jednostki organizacyjne Marynarki Wojennej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Policji, opieki zdrowotnej oraz inne jednostki będące w stanie udzielić pomocy. Współdziałanie polega w szczególności na udzielaniu niezbędnej pomocy ( Ze względu na specyfikę i obszar działań służb SAR ważnym aspektem jest współpraca międzynarodowa. Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne jest uprawnione do zwracania się do zagranicznych ratowniczych ośrodków koordynacyjnych o udzielenie niezbędnej pomocy, włączając w nią statki, statki powietrzne oraz personel wraz z wyposażeniem, podejmowania niezbędnych uzgodnień z właściwymi organami celnymi, ochrony granic i innymi władzami w celu wprowadzania na terytorium, w tym na morze terytorialne lub w przestrzeń powietrzną Rzeczypospolitej Polskiej, statków, statków powietrznych, personelu i wyposażenia, oraz zapewnienia zagranicznym ratowniczym ośrodkom koordynacyjnym na ich żądanie niezbędnej pomocy w uzgodnionym zakresie. Podstawy prawne funkcjonowania Służby SAR stanowią wymienione wcześniej Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim (Dz. U. z 2011 r. nr 228, poz wraz z późniejszymi zmianami) oraz Ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (Dz. U. z 1995 r. nr 47, poz z późniejszymi zmianami), także Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 22 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowej organizacji Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa (Dz. U. z 2012 r., poz. 733), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu wykonywania zadań poszukiwania i ratowania życia na morzu przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa, oraz sposobu realizacji uprawnień członków ochotniczych drużyn ratowniczych (Dz. U. z 2013 r. Poz. 552), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie organizacji i sposobu zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń na morzu (Dz. U. z 2002 r. nr 239, poz z późniejszymi zmianami), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2012 r. w sprawie nasłuchu radiowego oraz osłony meteorologicznej na potrzeby Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa (Dz. U. z 2012 r. poz. 821). Zapewnienie działań mających na celu poszukiwanie i ratowanie życia na morzu oraz zwalczanie zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska morskiego wynika z międzynarodowych Konwencji, których stroną jest Polska: Międzynarodowej Konwencji o poszukiwaniu i ratownictwie morskim sporządzonej w Hamburgu dnia 27 kwietnia 1979 roku (Konwencja SAR), Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzonej w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 roku (Konwencja Helsińska), Międzynarodowej Konwencji o gotowości do zwalczania zanieczyszczeń olejami oraz współpracy w tym zakresie, przyjętej w Londynie dnia 30

5 listopada 1990 roku (Konwencja OPRC), Protokołem o gotowości i przeciwdziałaniu incydentom zanieczyszczenia substancjami niebezpiecznymi i szkodliwymi, przyjętym w Londynie w dniu 15 marca 2000 roku (protokół OPRC-HNS). Struktura organizacyjna SAR przedstawiona została na schemacie poniżej. Rys. 2. Struktura organizacyjna Źródło: Działania służb SAR w obszarze ratowania życia ludzkiego na morzu polegają przede wszystkim na poszukiwaniu i podejmowaniu rozbitków z wody i środków ratunkowych. Prowadzone są z wykorzystaniem sprzętu, m. in. morskich statków ratowniczych, które mogą wykonywać zadania bez względu na stan morza i porę dnia. Na ich pokładach udzielana jest rozbitkom kwalifikowana pomoc medyczna. Transportowani są oni statkami, łodziami lub samolotami na ląd. Służby SAR biorą tez udział w gaszeniu pożarów na statkach oraz podejmują holowanie ratownicze. W drugim obszarze działań są odpowiedzialne za usuwanie z powierzchni morza rozlewów ropy naftowej, produktów ropopochodnych (oleje) oraz innych niebezpiecznych i szkodliwych substancji chemicznych (HNS) powstałych w wyniku wypadków morskich oraz katastrof przemysłowych na lądzie, awaryjne wyładowywanie olejów oraz HNS ze zbiornikowców, koordynowanie akcji zwalczania zagrożeń oraz zanieczyszczeń środowiska morskiego, poszukiwanie oraz wydobywanie zagubionych substancji i towarów niebezpiecznych w opakowaniach, a także zapobieganie przedostawania się olejów i HNS do środowiska morskiego. Dziania te realizowane są z wykorzystaniem jednostek specjalistycznych wyposażonych w sprzęt do zwalczania olejów.

6 Specjalistyczne służby ratownicze (SAR) korzystają ze wsparcia wojska i innych służb. Szczególnym ważnym zagadnieniem podczas efektywnego niesienia pomocy jest właściwy dobór środków ratowniczych i zastosowanie prawidłowych technik postępowania dopasowanych do rodzaju zaistniałego wypadku (np. tonięcie, pożar, wejście na mieliznę), a także do warunków hydrometeorologicznych, ilości ewakuowanych osób, ich stanu czy typu statku. 2. EWAKUACJA ZE STATKU Często załoga jest zmuszona samodzielnie podjąć akcję ratowniczą i w środkach ratowniczych lub wodzie oczekiwać na pomoc służb SAR. Każda jednostka zgodnie z wymaganiami międzynarodowych przepisów (Konwencja SOLAS) wyposażona jest w sprzęt ratowniczy i ratunkowy. Na statkach znajdują się łodzie i tratwy ratunkowe. W zależności od typy statku, liczebności załogi i pasażerów, są to łodzie zrzutowe rufowe, tratwy pneumatyczne, systemy ewakuacji MES. W zależności od typu statku i jego rozmiaru oraz wymagań przepisów międzynarodowych, klasyfikatorów, flagi czy armatora, wyposażenie jednostek jest różne, podobnie jak różne są obowiązujące procedury działania. Istotną rolę we współczesnym ratownictwie morskim odgrywają systemy wspomagające operacje poszukiwawczo- ratownicze. Są to systemy lokalizacyjne. Odbierają one sygnały od indywidualnych urządzeń do wzywania pomocy z wbudowanym odbiornikiem do dokładnego określania pozycji rozbitka. Są to np. indywidualne środki ochrony pozwalające na szybkie zlokalizowanie rozbitka: kamizelki i kombinezony z nadajnikami. Nowoczesne środki i techniki w ratownictwie mają zapewnić z jednej strony przede wszystkim możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia statku, z drugiej zaś, możliwość bezpiecznego utrzymania się na wodzie do czasu dotarcia służb ratowniczych oraz jak najszybsze zlokalizowanie rozbitków. Ewakuacja pasażerów z dużych jednostek i dużych jednostek szybkich, jest odrębnym problemem w ratownictwie morskim. W sytuacji zagrożenia, tonięcia statku, ważnym jest aby w krótkim czasie, w bezpieczny sposób ewakuować dużą liczbę ludzi. Ewakuacja może odbywać się za pomocą łodzi ratunkowych, które coraz częściej są łodziami krytymi (opisane w dalszej części) o dużej pojemności lub za pomocą Morskiego Systemu Ewakuacji, który coraz częściej zastępuje tratwy ratunkowe, ze względu na wiele zalet które posiada. Możliwa jest ewakuacja do tratw ratunkowych ześlizgami krytymi (tzw. suchy ześlizg) lub odkrytymi ześlizgami, lub w przypadku jednostek o niskiej burcie bezpośrednio do tratwy. Pasażerowie zjeżdżalniami lub spiralnymi ześlizgami trafiają bezpośrednio do tratw lub na platformy, z których przechodzą do tratw. Istnieje możliwość asysty członka załogi podczas ewakuacji pasażera. Systemy, tratwy gwarancją ochronę cieplną i są stabilne niezależnie od warunków pogodowych. Morski System Ewakuacji umożliwia ewakuację pasażerów niezależnie od warunków atmosferycznych. Konstrukcja systemu kompensuje oddziaływanie statkukołysanie podczas ewakuacji oraz falowania. Pasażerowie korzystający z ześlizgów krytych, mają zapewniony komfort cieplny. Jest to tzw. ewakuacja sucha. Pasażerowie trafiają bezpośrednio do tratwy ratunkowej.

7 W zależności od rozwiązania możliwa jest ewakuacja 860 pasażerów w niecałe 30 minut (RFD MES) lub 734 pasażerów w tym samym czasie (VEC). Na jednostkach mniejszych jest to średnio 109 pasażerów w 15 minut (RFD MES). Zaletą systemu MES jest także krótki czas jego uruchomienia- około 90 sekund, łatwość obsługi- nawet przez jednego członka załogi. System jest lekki i zajmuje mało miejsca. Może być montowany na pokładach otwartych i między pokładami. Pośród innowacyjnych rozwiązań ratowniczych na szczególną uwagę, obok opisanych Morskich Systemów Ewakuacji, zasługują zbiorowe środki ratunkowe i ewakuacyjne, jakimi są ponadnormatywnie duże (bo mieszczące powyżej 150 osób) łodzie ratunkowe Zasady ewakuacji mówią, iż w pierwszej kolejności ewakuowani są pasażerowie, potem członkowie załogi, którzy nie mają przydzielonych zadań, na końcu kierownictwo. Ostatni opuszcza statek kapitan. Historia pokazuje jednak, że czasami wybiera on inne rozwiązanie. Zostaje na statku. Zdarza się jednak również jak na Costa Concordia, że jako jeden z pierwszych opuszcza statek, co niezgodne jest nie tylko z przepisami, ale również wszelkimi niepisanymi zasadami, które od wieków przestrzegane są w żegludze. Ewakuacja może odbywać się równymi sposobami. Pasażerowie i członkowie załogi mogą opuszczać statek na łodziach lub tratwach ratunkowych, z wykorzystaniem np. opisanego systemu MES. Możliwym jest także przejście na burtę statku ratowniczego czy innej jednostki. Czasami konieczny jest skok do wody i płynięcie wpław do najbliższych środków ratunkowych. Niektóre sytuacje wymagają ewakuacji za pomocą śmigłowców. Ta jednak stosowane jest najczęściej z powodów medycznych. Zdarza się, że stan zdrowia pasażera czy załoganta pogarsza się niespodziewanie np. zawał serca i nie jest możliwe udzielenie pomocy na pokładzie. 3. WYPOSAŻENIE POLSKICH BAZ SŁUŻBY SAR Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa posiada w użytkowaniu 3 statki typu SAR 3000 zbudowane w latach : m/s "Passat", m/s "Orkan" i m/s "Sztorm". Ich kadłuby i nadbudówki wykonano z aluminium. Długość każdej jednostki to L=36,9 m, szerokość B=8,1 m, a zanurzenie wynosi T=2,52 m. Prędkość maksymalna statków to 24 węzły. Zapewniają ją trzy silniki MTU: 2 x 1440 kw i 1 x 2040 kw, których moc przekazywana jest na trzy śruby napędowe. Załogę stanowi siedem osób. Są przeznaczone do prowadzenia działań związanych z poszukiwaniem i ratowaniem życia ludzkiego na Morzu Bałtyckim, w polskiej strefie odpowiedzialności. Mają możliwość podjęcia 150 rozbitków. Statki te operują w każdych warunkach hydrologiczno-meteorologicznych. Ich zadaniem jest zarówno udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy medycznej, gaszenie pożarów jak i holowanie ratownicze.

8 Rys. 3 Pomieszczenie izolatki ze sprzętem do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy Źródło: archiwum A. Konkolewski Na ich wyposażeniu znajdują się nowoczesne urządzenia nawigacyjne, środki łączności, medyczne, siatki burtowe o napędzie hydraulicznym do podejmowania rozbitków z wody, sześciometrowa łódź ratownicza umieszczona na slipie rufowym, dźwig pokładowy, środki sygnalizacyjne, przeciwpożarowe oraz ratownicze. Rys. 4. Pulpit sterowniczy z urządzeniami nawigacyjnymi na jednostce "Pasat" Źródło: archiwum A. Konkolewski

9 Rys. 5. Łódź ratownicza na slipie rufowym jednostki "Pasat" Źródło: archiwum A. Konkolewski Jedno z ich głównych zadań wspomaga nowoczesny optoelektroniczny system poszukiwania rozbitków Talon XR, wyposażony w kamerę termowizyjną z dziesięciokrotnym zoomem ciągłym, wskaźnik i dalmierz laserowy o maksymalnym zasięgu m, kamerę kolorową CCD z zoomem 25-krotnym, który po zlokalizowaniu rozbitka w wodzie umożliwia jego automatyczne namierzanie. Rys. 6. Pulpit sterowniczy optoelektroniczny system poszukiwania rozbitków Talon XR Źródło: archiwum A. Konkolewski Jednostki typu SAR-1500 zbudowane w latach , to nowoczesne statki o konstrukcji hybrydowej, posiadające aluminiowy kadłub o długości L=15,2 m i szerokości B=5,39 m, oraz burty z komór pneumatycznych, charakteryzujące się dużym zapasem prędkości, rzędu 30 węzłów zapewnionym przez dwa silniki MAN o mocy 500 kw każdy, współpracującymi z dwoma pędnikami strugowodnymi Hamilton Jet HJ 362. Zanurzenie jednostki to tylko T=0,90 m co pozwala na operowanie na płytkich akwenach. Ich konstrukcja zapewnia im niezatapialność i niewywracalność. Załogę stanowią 3 lub 4 osoby.

10 Podstawowe zadania dla tego typu jednostek to poszukiwanie oraz podejmowanie rozbitków (możliwość przewiezienia do 75 osób), transport medyczny, gaszenie pożarów oraz holowanie ratownicze małych jednostek. Rys. 7. M/s "Cyklon" podczas ćwiczeń z podejmowania rozbitka z wody Źródło: archiwum MPCK Świnoujście Obecnie na wyposażeniu MSPiR znajduje się 7 jednostek: m/s "Bryza", m/s "Cyklon", m/s "Huragan', m/s "Monsun", m/s "Szkwał", m/s "Tajfun", m/s "Wiatr". Wielozadaniowy holownik ratowniczy m/s "Kapitan Poinc" - flagowa jednostka Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa, powstał w 1996 roku. Napęd jednostki o długości L=49,80 m, szerokości B=13,60 m i zanurzeniu T=4,60 m stanowią dwa silniki Deutz SBV 12M 628, których mocy 2 x 1920 kw przenoszona jest na dwie śruby nastawne w osłonach, co pozwala osiągnąć prędkość około 13 węzłów. Poprawę manewrowości zapewnia dziobowy ster strumieniowy o mocy 350 kw. Załoga statku składa się z 11 osób. Do głównych zadań jednostki należy: zwalczanie zanieczyszczeń olejowych, ratowanie życia na morzu, holowanie ratownicze, gaszenie pożarów na statkach, rozpoznawanie skażeń oraz prace podwodne. Do wykonania poszczególnych funkcji "Kapitan Poinc" został wyposażony w specjalistyczny sprzęt: 1. Zwalczanie zanieczyszczeń olejowych: a) aktywny system szczotkowy Lamor do usuwania zanieczyszczeń olejowych z powierzchni wody: szerokość zbierania: 45 m, maks. wydajność: 2x 140 m 3/h, pojemność składowania zebranego oleju: 512 m3; b) zapory przeciwolejowe typu RO-BOOM 1500 o długości 900 m i typu EXPANDI 4300 o długości 90 m c) zbieracze olejowe typu Terminator o maks. wydajności 100 m3/h, a także trał Scantrawl A o długości 20 m do zbierania oleju ciężkiego d) zbiornik przenośny o pojemności 5 m3 e) łódź robocza 2. Ratowanie życia na morzu: a) łódź ratownicza RIB b) zestaw do ratownictwa medycznego PSP R-1 3. Gaszenie pożarów na statkach:

11 a) pompy: 2 x 1500 m3/h b) monitory wodne: 2 x 1200 m3/h c) monitor wodno pianowy: 1 x 250 m3/h d) system autozraszania: 2 x 300 m3/h e) sprzęt do awaryjnego rozładunku zbiornikowców ( oleje, chemikalia ) 4. Stacjonarny system wykrywania gazów: wybuchowych, H2S, NH3, CO, O2 5. Prace podwodne: a) sprzęt nurkowy dla jednej ekipy b) zdalnie sterowany pojazd podwodny ROV przeznaczony do poszukiwania zatopionych obiektów ( do głębokości 300 m), badania stanu obiektów podwodnych, badania wraków, badania dna dla układania kabli oraz rurociągów, podnoszenia z dna przedmiotów do 5 kg, rejestracji obrazów podwodnych 6. Pozostały sprzęt wykorzystywany przy różnych sytuacjach: a) winda holownicza o uciągu 50 t b) dźwig hydrauliczny o maks. udźwigu 160 kn i maks. wysokości 13 m Podczas działań na większą skalę może pełnić rolę jednostki bazowej, przyjmującej na pokład podejmowanych rozbitków i zaopatrującej inne, mniejsze jednostki np. w paliwo. M/s "Czesław II" zbudowany jako holownik stalowy - baza nurkowa - w 1988 roku, przebudowany na specjalistyczny statek w 1991 to kolejna jednostka na wyposażeniu MSPiR. Jednostka o konstrukcji stalowej, długości L=21,99m, szerokości B=6,01m i zanużeniu T=2,36m służy do zwalczania zanieczyszczeń olejowych na akwenach portowo-redowych i przybrzeżnych ( do 20 mil morskich). Napęd zapewniają dwa silniki DELFIN-2 SW 680/195 o mocy 2 x 120 kw napędzające dwie śruby w dyszach Korta, pozwalające osiągnąć prędkość 9 węzłów. Załogę stanowi 5 osób. Jednostka, oprócz zestawu do ratownictwa medycznego posiada bogaty zestaw sprzętu specjalistycznego do zwalczania zanieczyszczeń olejowych: - aktywny system szczotkowy Lamor do usuwania zanieczyszczeń oloejowych z powierzchni wody (szerokość zbierania 18 m, maks. wydajność 2 x 20 m 3/h, pojemność składowania zebranego oleju 20 m3) - zapory przeciwolejowe Expandi 4300: 340 m - zbieracze olejowe Komar 12k (filtr olejowy) o maks. wydajności 12 m3/h - system dyspergujący Vicospray 1000 o wydajności 4,2 m3/h - zbiornik przenośny o pojemności 5 m3

12 Rys. 8. Jednostka m/s "Czesław II" podczas pracy przy usuwaniu zanieczyszczeń Źródło: archiwum MPCK Świnoujście Na wyposażeniu służby SAR jest także łódź ratownicza RIB 900 Baltic "R-30" w celu ratowniczego zabezpieczenia akwenu Zalewu Wiślanego. Wykonano ją z laminatu poliestrowo-szklanego w 2007 roku. Kadłub sztywny o długości L = 8,9 m, szerokości B = 3,3 m, i zanurzeniu T=0,8 m jest konstrukcją wielowarstwową, samoodpływową, z zabezpieczeniami przeciwślizgowymi i ze szczelną bakistą dziobową. Na śródokręciu zamontowana jest konsola sterowa typu Patrol z zamocowanymi na niej urządzeniami nawigacyjnymi. Napęd łodzi stanowią dwa przyczepne silniki benzynowe Merkury Verado o mocy 275 KM każdy, pozwalających na osiągnięvcie prędkości 45 węzłów. Maksymalnie może zabrać na pokład 16 osób. W Morskich Stacjach Ratowniczych (MSR), Brzegowych Stacjach Ratowniczych (BSR) oraz dwóch baza sprzętowo-magazynowych, MSPiR posiada jeszcze na wyposażeniu pojazdy samochodowe, przyczepy specjalistyczne, mniejsze łodzie ratownicze typu RIB 600 i sprzęt przeciwrozlewowy.

13 Rys.9. Łódź ratownicza RIB 600 Źródło: archiwum. archiwum MPCK Świnoujście Rys. 10. Samochód STAR z przyczepą podczas ćwiczeń przeciwrozlewowych na plaży Źródło: archiwum MPCK Świnoujście

14 Rys. 11. Sprzęt przeciwrozlewowy składowany w bazie sprzętowo-magazynowej Świnoujście Źródło: archiwum A. Konkolewski 4. ORGANIZACJA PRACY W MRCK i MPCK Służba SAR działa na podstawie dokumentów operacyjnych: 1. "Planu akcji poszukiwawczych i ratowniczych" - zwanych w skrócie "Planem SAR". 2. "Krajowego planu zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska morskiego". Plan SAR jest podstawowym dokumentem operacyjnym wykorzystywanym przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa podczas prowadzenia akcji poszukiwawczych i ratowniczych. Zawarte w nim są informacje, zasady współdziałania i współpracy oraz obwiązujące podczas prowadzenia działań operacyjnych procedury. Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne (MRCK) i Morskie Pomocnicze Centrum Koordynacyjne (MPCK) utrzymuje 24 godzinną gotowość do odbioru wezwań w niebezpieczeństwie i informacji o istniejących i prawdopodobnych sytuacjach zagrożenia życia na morzu. Siły i środki Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa utrzymywane są w pogotowiu określonym w Regulaminie Pogotowia Służby SAR ( Jednostki ratownicze w 15-sto minutowej gotowości do odcumowania i wyjścia do akcji ratowniczej od otrzymania zgłoszenia, jednostki specjalistyczne do zwalczania zanieczyszczeń 2 godziny). Gdy obsada dyżurna prowadzi samodzielnie akcję SAR - Koordynatorem Misji SAR (SMC) jest Dyżurny Starszy Inspektor Operacyjny MRCK. Gdy powołany jest Sztab Akcji SAR - Koordynatorem Misji SAR (SMC) jest Szef Sztabu akcji SAR. Generalnie zadania SMC są następujące: - zebrać informacje o sytuacji zagrożenia; - opracować dokładny i wykonalny plan misji SAR; - rozwinąć i koordynować środki misji SAR. Szczegółowe obowiązki SMC obejmują: - uzyskanie i ocenę wszystkich danych dotyczących zagrożenia;

15 - upewnienie się co do rodzaju wyposażenia ratowniczego statku zaginionego lub znajdującego się w niebezpieczeństwie; - uzyskiwanie na bieżąco informacji o panujących warunkach pogodowych; - jeśli to konieczne, upewnienie się o ruchach i pozycjach statków oraz zalecanie statkom, będącym w prawdopodobnym akwenie poszukiwań, obserwacji i/lub prowadzenia nasłuchu radiowego; - określanie punktu odniesienia, obszarów poszukiwań i decydowanie o metodach i środkach, jakie powinny być użyte; - opracowywanie stosownego i wykonalnego planu akcji SAR; - wyselekcjonowanie i uruchomienie odpowiednich sił i środków; - powiadamianie i informowanie wszystkich zainteresowanych; - koordynowanie wykonania przyjętego planu akcji SAR; - koordynowanie, kiedy to potrzebne, operacji z sąsiednimi MRCC; - organizowanie instruktażu i przesłuchań personelu SAR; - ocenianie wszystkich napływających informacji, raportów i modyfikowanie planu poszukiwań, jeśli to konieczne; - przy przedłużonych poszukiwaniach, aranżowanie uzupełniania paliwa, wyposażenia i organizowanie miejsc regeneracji dla personelu SAR a gdy to będzie konieczne jego wymianę; - aranżowanie dostaw zaopatrzenia dla podtrzymania życia uratowanych; - prowadzenie chronologicznego, dokładnego i aktualnego zapisu wydarzeń; - wydawanie raportów o rozwoju sytuacji; - podejmowanie decyzji o zawieszeniu, zakończeniu aktywnych poszukiwań lub zakończeniu akcji SAR; - zwalnianie środków SAR, kiedy ich pomoc nie jest dłużej potrzebna; - powiadamianie władz prowadzących dochodzenie w sprawie wypadków; - jeśli to właściwe, powiadomienie Państwa, którego obywatelami są rozbitkowie lub w którym zarejestrowany jest statek, samolot lub inna jednostka; - przygotowanie dokumentacji przeprowadzonej akcji. Algorytm postępowania dyżurnego inspektora operacyjnego MRCK w trakcie rozwoju prowadzonej akcji SAR przedstawiono na rysunku 12, poniżej.

16 Rys. 12. Algorytm postępowania dyżurnego inspektora operacyjnego MRCK w trakcie rozwoju prowadzonej akcji SAR Źródło: Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wydanie II, 2014

17 5. AKCJA POSZUKIWAWCZA W trakcie planowania akcji poszukiwania, w szczególności przy określaniu obszaru poszukiwań oraz wyboru sposobu poszukiwań, podstawą pracy SMC jest International Aeronautical and Maritime Search and Rescue Manual-Tom 2-Mission Coordination i Tom 3-Mobile Facilities. Proces planistyczny wspierają informatyczne systemy wspomagania planowania akcji SAR i bazy danych będące na wyposażeniu MRCK. Planowanie poszukiwań składa się z wielu, różnorodnych elementów i opiera się przede wszystkim na uzyskanych i potwierdzonych informacjach jak również na szacunkach i prawdopodobieństwach, a także na doświadczeniach i wnioskach z podobnych akcji przeprowadzonych w przeszłości. Poniżej, na rysunku 13, przedstawiono najważniejsze elementy, które należy rozważyć w czasie planowania akcji poszukiwawczej. Rys. 13. Ogólny algorytm procesu planistycznego podczas akcji poszukiwawczej Źródło: Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wydanie II, 2014

18

19 6. AKCJA RATOWNICZA Należy pamiętać, że wykonanie akcji ratowniczej może być trudniejsze niż akcja poszukiwawcza. Nie przygotowana akcja ratownicza może być tragiczna w skutkach zarówno dla poszukiwanych jak i poszukujących. W czasie planowania akcji ratowniczej bardzo przydatne są wskazówki zawarte w Poradniku IAMSAR oraz w Poradniku Podejmowania Rozbitków. Wśród wielu typów akcji ratowania życia na morzu można wyszczególnić kilka najbardziej charakterystycznych: - podejmowanie rozbitków z wody; - podejmowanie rozbitków ze środków ratunkowych; - podejmowanie rozbitków bezpośrednio z zagrożonej jednostki; - wydobywanie rozbitków uwięzionych wewnątrz jednostki w niebezpieczeństwie, która utrzymuje się na powierzchni wody; - ratowanie jednostki w niebezpieczeństwie w celu ratowania życia znajdujących się na niej osób. Ostatnie dwa typy wymagają specjalnego planowania i użycia specjalistycznego personelu i sprzętu. Ogólny algorytm planowania akcji ratowniczej przedstawiono na rysunku 14.

20 Rys. 14. Ogólny algorytm planowania akcji ratowniczej Źródło: Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wydanie II, 2014

21 7. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne po odebraniu zawiadomienia o niebezpieczeństwie na morzu natychmiast rozpoczyna działania. Jednym z pierwszych będzie ustalenie czy MRCK jest właściwym do koordynacji akcji SAR, ze względu na obszar, w którym znajduje się pozycja jednostki w niebezpieczeństwie. W takim przypadku stosuje się procedurę tak zwanego pierwszego RCC. Dane kontaktowe RCC innych państw zawarte są w tomie V Admiralty List of Radio Signals - Global Maritime Distress and Safety System GMDSS, Charter 16- Distress, Serach and Rescue MRCK, odbierając wezwanie w niebezpieczeństwie, przejmuje odpowiedzialność za dany incydent do czasu przejęcia odpowiedzialności przez właściwe lub inne Centrum Koordynacyjne. Nie może być żadnych nieuzasadnionych opóźnień w rozpoczęciu akcji SAR. Po przekazaniu koordynacji MRCK pozostaje nadal w gotowości do współdziałania aż do czasu otrzymania potwierdzonej informacji, że pomoc jest już niepotrzebna lub akcja została zakończona. Z polskim SRR graniczą obszary odpowiedzialności za poszukiwanie i ratownictwo następujących państw (na rysunku 15): - Republiki Federalnej Niemiec, - Królestwa Danii, - Królestwa Szwecji, - Federacji Rosyjskiej. Rys. 15. Granice SRR Państw Bałtyckich Źródło: Admiralty List of Radio Signals (2008/09 edition), Volume 5, Chapter 16:Distress, Search and Rescue, page 361

22 Zgodnie z Art.46, Rozdziału V Ustawy o bezpieczeństwie morskim MRCK uprawnione jest do: 1) zwracania się do zagranicznych ratowniczych ośrodków koordynacyjnych o udzielenie niezbędnej pomocy, włączając w nią statki, statki powietrzne oraz personel wraz z wyposażeniem, 2) podejmowania niezbędnych uzgodnień z właściwymi organami celnymi, ochrony granic i innymi władzami w celu wprowadzenia na terytorium, w tym na morze terytorialne lub przestrzeń powietrzną Rzeczypospolitej Polskiej, statków, statków powietrznych, personelu i wyposażenia, o których mowa w pkt. 1, 3) zapewnienia zagranicznym ratowniczym ośrodkom koordynacyjnym na ich żądanie niezbędnej pomocy w zakresie, o którym mowa w pkt. 1. Na rysunku 16 przedstawiono algorytm uruchamiania współdziałania międzynarodowego przez MRCK. Rys. 16. Algorytm uruchamiania współdziałania międzynarodowego przez MRCK Źródło: Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wydanie II, 2014 W trzech pierwszych kwartałach 2014 r. ogółem było 198 akcji ratowniczych, z czego 78 to akcje ratowania życia ludzkiego na morzu, 23 to ewakuacje medyczne, 22 to inne akcje i 1 akcja zwalczania rozlewów. Ogółem uratowano 79 osób. Przeprowadzono 74 akcje wyjaśniające. Były to głównie fałszywe alarmy z użyciem i bez użycia sił MSPiR. Przeprowadzono 107 akcji z udziałem statków ratowniczych, 77

23 akcji Brzegowych Stacji przeciwrozlewowych. Ratowniczych. Nie odbyły się akcje statków LITERATURA 1. Admiralty List of Radio Signals (2008/09 edition), Volume 5, Chapter 16:Distress, Search and Rescue, page 361, 2. Archiwum Arkadiusz Konkolewski; 3. Archiwum MPCK Świnoujście; 4. Burciu Z., Niezawodność akcji ratowniczej w transporcie morski,. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2012; 5. Konkol D., Perka T., Polskie statki ratownicze, Książęcy Młyn, Dom Wydawniczy Michał Kotliński, Łódź 2014; 6. Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wydanie II, 2014; 7. Sawicki J. et all, Polskie Ratownictwo Okrętowe Zarys działalności, Księgi Floty Ojczystej, Wyższa Szkoła Morska w Gdyni, Gdynia 2001; RESCUE SYSTEMS ON POLAND- THE MARITIME SEARCH AND RESCUE SERVICE Summary The Maritime Search and Rescue Service (SAR Service) is a state owned budget unit responsible in Poland for searching and rescuing any person being in dangerous at sea, environment pollution combating, qualified medical assistance, transport to land of injured peoples, firefighting on vessels, emergency towing etc. Centers and rescue stations located among coastal are equipped in vessel and life boats, rescue vessels for oil pollutions combating, multi-purpose rescue vessel, RIB boats, vehicles and pollution combating, equipment. This paper characterizes the SAR Service in Poland. It contains the description of equipment, the algorithms of different tasks and realization of tasks of cooperation in life rescuing and pollution combating at sea with suitable services of other countries. It also contains references to the use of modern techniques in the maritime rescue. Key words: The Maritime and Rescue Service, search, rescue, SAR tasks algorithm

24