(1) Propozycje zmian do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 5 lutego 2014 r. Uwagi Związku Banków Polskich do Projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw (projekt Ministerstwa Finansów z ) A. UWAGI OGÓLNE (1) Warunki rynkowe czyli koszt pozyskania kapitału, transparentność, bezpieczeństwo i jakość instrumentów powinny być podstawowymi elementami oceny wyboru sposobu refinansowania wybranego przez banki. Tym samym banki powinny mieć możliwość dostępu do wszystkich trzech instrumentów refinansowania w oparciu o te kryteria (listy zastawne/banki hipoteczne, emisja obligacji niezabezpieczonych, sekurytyzacja). Powoływanie banku hipotecznego celem refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych banku uniwersalnego, będącym preferowanym przez regulatora rozwiązaniem, będzie miało jeszcze większe uzasadnienie, gdy jednocześnie zostaną obniżone koszty. Na przykład związane z transferem hipoteki, których wielkość może powstrzymywać banki uniwersalne przed wykorzystaniem listów zastawnych z punktu widzenia ekonomiczności transakcji. (2) Należy zwrócić uwagę, iż, w przypadku wszystkich trzech instrumentów refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych, przepisy podatkowe nie sprzyjają emisji, transferowi, nabyciu i obsłudze wierzytelności i emitowanych na ich podstawie nabywanych przez inwestorów papierów wartościowych. Doceniamy zaadresowaną założeniami projektu noweli wolę legislacyjnego udrożnienia wskazanych obszarów przepisów odnośnie listów zastawnych. Liczymy też, ze w przyszłości doświadczenia tej reformy będą mogły posłużyć propozycji analogicznych zmian zapewniających kompleksowe podejście do problematyki podatkowej, odnosząc się do wszystkich instrumentów refinansowania portfeli hipotecznych. (3) ZBP wskazywał, iż w przypadku nabywania portfela wierzytelności hipotecznych przez bank specjalistyczny w celu refinansowania listem zastawnym może powstać ryzyko prawne związane z interpretacją art Ustawy prawo bankowe, w którym użyte określenie o obowiązku banku udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową w zakresie w jakim te informacje są niezbędne w związku z wykonywaniem czynności bankowych oraz nabywaniem i zbywaniem wierzytelności. Ryzyko takie nie musi stanowić przeszkody w transakcji, ale należy wskazać, iż nie jest określone jakie szczegółowe informacje bank sprzedający mógłby udostępnić innemu bankowi zgłaszającemu chęć nabycia tego portfela, a które to informacje byłyby niezbędne do przeprowadzenia analizy portfela wierzytelności przed przystąpieniem do samej transakcji nabycia. Przy czym analiza wstępna portfela nie musi doprowadzić do zawarcia umowy sprzedaży / nabycia portfela, upoważniającej do udzielenia informacji. B. UWAGI DO PROJEKTU ZAŁOŻEŃ (1) Propozycje zmian do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych: a. Utworzenie ustawowego nadzabezpieczenia listów zastawnych. W założeniach przewiduje się utworzenie bufora płynności na zabezpieczenie obsługi odsetek od listów zastawnych w okresie kolejnych 12 miesięcy, przy czym wartość 1

2 nadzabezpieczenia ustalana byłaby w odniesieniu do nominalnej kwoty niewykupionych listów zastawnych, aktywa płynne byłyby szacowane o wartość rynkową, a wartość bufora nie powinna przekraczać 15% wierzytelności hipotecznych w rejestrze. b. Ograniczenie możliwości żądania przedterminowego wykupu listów zastawnych. Projekt przewiduje wyłączenie możliwości żądania przedterminowego wykupu, z zachowaniem prawa emitenta do dokonania wcześniejszego wykupu. c. Zmiana limitu emisji listów zastawnych na podstawie kredytów na cele mieszkaniowe. Projekt zakłada, zgodnie z przepisami unijnymi, podniesienie tego limitu do 80% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości mieszkaniowej. Stanowisko Związku Banków Polskich: (1) Uważając, iż zaproponowane w Projekcie rozwiązanie jest w samej rzeczy właściwe, jednakże zgłaszamy wątpliwość dotyczącą sposobu szacowania kwoty odsetek z listów zastawnych przez emitenta, w sytuacji gdy będą to papiery zmienno-kuponowe, gdzie okresy odsetkowe będą kwartalne lub półroczne - czyli nie będą znane poziomy przyszłych stawek referencyjnych np. WIBOR. Powstaje pytanie, czy będzie wówczas wystarczające, jeśli emitent oszacuje wydatki na obsługę listów z odpowiednio dużym prawdopodobieństwem lub uwzględni w obliczeniach przepływy z zawartych transakcji pochodnych? [jest to analogiczna sytuacja do wątpliwości dot. ustawy o obligacjach w zakresie obligacji przychodowych i blokowania na rachunku przedsięwzięcia środków na pokrycie 12 miesięcznych wydatków na obsługę i spłatę takich obligacji]. Kolejne problem wymaga wyjaśnienia - czy bufor będzie również w jakiś sposób pokrywać kwoty wydatków na wykup listów zastawnych zapadających w horyzoncie 12 miesięcy (tj. na spłaty kapitału)? (2) Kolejny problem wymagający uszczegółowienia odnosi się do limitu LTAV na kredyty mieszkaniowe równy 80% (gdzie AV oznacza tu wartość bankowo-hipoteczną) - czy do rejestru zabezpieczenia będzie mógł być wpisany kredyt, którego LTAV w dacie wpisu będzie wyższe niż 80%? W przypadku kredytów walutowych, LTAV może być zmienne w czasie (wierzytelność w EUR, nieruchomość wyceniona w PLN). Dobrze byłby wskazać w Projekcie założeń, czy emitent będzie mógł utrzymywać w rejestrze zabezpieczenia kredyty, których bieżące LTAV jest większe niż 80%, co może mieć miejsce, także w okresie przejściowym? (2) Propozycje zmian do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze: a. Ustalenie zasad prowadzenia testu nadmiernego zadłużenia i płynności. Projekt zakłada szczegółowe postępowanie i przywileje upadłościowe dla wierzycieli, odchodząc od ścieżki zawarcia układu, w ramach której nie ma możliwości wykorzystania procedury pass-through. W Projekcie proponuje się: (i) przedłużenie zapadalności wszystkich listów zastawnych o 12 miesięcy; podczas tego okresu płatności odsetek dokonywane byłby, także z bufora, zgodnie z emisją; (ii) obowiązkowy byłyby test nadmiernego zadłużenia (czy aktywa pozwalają spłacić zobowiązanie wobec posiadaczy LZ, przeprowadzany co 6 miesięcy) i test płynności (czy zabezpieczenia w rejestrze pozwalają na spłatę wierzycieli w terminach wierzytelności, test przeprowadzany co 3 miesiące): i. W Projekcie, jeżeli test nadmiernego zadłużenia daje wynik negatywny, proponuje się następujące rozwiązanie: 1. wierzytelności stają się płatne: prawa wszystkich wierzycieli są równe, w pierwszej kolejności zaspokojone zostaną odsetki, a następnie 2

3 proporcjonalnie do wartości uzyskanej ze sprzedaży osobnej masy upadłościowej. 2. nie przeprowadza się testu płynności 3. syndyk rozpoczyna czynności likwidacyjne na dotychczasowych zasadach, z uzupełnieniem według Projektu o możliwość sprzedaży wierzytelności w rejestrze również do banków uniwersalnych, ale bez przejmowania przez te banki zobowiązań z tytułu LZ, do banków hipotecznych z przejęciem całości zobowiązań. ii. W Projekcie, jeżeli test nadmiernego zadłużenia daje wynik pozytywny proponuje się przeprowadzenie testu płynności: 1. jeżeli jest pozytywny: spłaty będą dokonywane z 12 miesięczną prolongatą, zgromadzenie wierzycieli może zobowiązać syndyka do sprzedaży całości portfela na rzecz banku hipotecznego lub uniwersalnego, środki ze sprzedaży są przekazane proporcjonalnie. 2. jeżeli jest negatywny stosuje się zasadę pass-through : a. wszystkie płatności kapitału będą odroczone do najpóźniejszego terminu zapadalności aktywów w rejestrze, b. możliwa jest wcześniejsza spłata wierzycieli z nadwyżek (proporcjonalnie), c. wysokość odsetek i częstotliwość będzie określona w warunkach emisji, d. zgromadzenie wierzycieli może odstąpić od procedury pass through, 3. syndyk, niezależnie od wyników obu testów, będzie zobowiązany do sprzedaży składników osobnej masy upadłościowej, a jeżeli cena sprzedaży pokryje zobowiązania (lub przeniesione zostaną wszystkie zobowiązania na rzecz nabywcy), nie musi uzyskiwać zgody wierzycieli LZ; 4. gdy cena uzyskiwana nie jest wystarczająca na spłatę zobowiązań, syndyk stosuje procedurę pass-through, 5. zgromadzenie wierzycieli otrzyma ograniczone kompetencje w postępowaniu dotyczącego osobnej masy upadłościowej: zgromadzenie zwoływane jest obligatoryjnie lub na wniosek wierzycieli reprezentujących 10% wartości nominalnej wierzytelności, wymagana jest większość ponad 50% do podjęcia decyzji: a. procedura natychmiastowej wymagalności (zamiast passthrough ), b. przyjęcie procedury pass-through pomimo negatywnego wyniku testu nadmiernego zadłużenia c. zgody na zbycie składników rejestru w całości, jeżeli cena nie wystarczy na całkowite zaspokojenie (kosztów postępowania i wierzytelności z LZ), lub w części, jeśli planowana jest sprzedaż poniżej wartości godziwej. 3

4 b. Postępowanie ze składnikami rejestru zabezpieczenia. Proponuje się, aby wpływy ze składników zabezpieczenia były zaliczane jako surogat do osobnej masy upadłościowej (służącej do zaspokojenia wyłącznie wierzycieli LZ) w przypadku upadłości banku hipotecznego. W przypadku pomieszania składników majątkowych i niemożności ich rozróżnienia z innymi, nie wpisanymi do rejestru, będą te składniki należeć do osobnej masy majątkowej do wysokości określonej w rejestrze zabezpieczenia. Ta sama zasada będzie dotyczyć surogatów. Jednocześnie nie będzie można dokonywać potrąceń, za wyjątkiem rozliczenia transakcji zabezpieczających. Stanowisko Związku Banków Polskich: (1) W przypadku negatywnego wyniku testu płynnościowego Projekt zakłada zastosowanie struktury pass-through (pkt ) c)). Wcześniejsza spłata listów zastawnych [tj. przedpłacenie części kapitału] możliwa jest, o ile istnieje nadwyżka środków ponad należność uboczną od listów zastawnych przypadającą w horyzoncie 6 miesięcy [czyli ponad odsetki do zapłaty w ciągu najbliższych 6 miesięcy]. Proponujemy wydłużenie okresu do 12 miesięcy, gdyż płatności odsetek w horyzoncie 12 miesięcy powinny być zasadniczo pokryte aktywami płynnymi z bufora płynności, tj. aby środki z bufora płynności nie były przeznaczane na przedpłaty części kapitałowej. Wymaga także dookreślenia, czy nominalne oprocentowanie oraz daty płatności odsetek poszczególnych serii listów zastawnych w strukturze pass-through będą takie same jak w pierwotnych warunkach emisji, czy też nastąpi zmiana? A jeśli tak, to w jaki sposób będzie podejmowana decyzja/ustalane te parametry? (2) Według zapisów propozycji sprzedaż części aktywów poniżej wartości godziwej wymaga zgody zgromadzenia wierzycieli. Czy zatem sprzedaż części aktywów po wartości godziwej nie wymagać będzie zgody wierzycieli, w sytuacji gdyby jednak środków uzyskanych nie starczyło na spłatę wszystkich listów [patrz: pkt ). (3) Zdaniem Związku Banków Polskich w Projekcie założeń należałoby także określić, czy transakcje zabezpieczające będą wpisywane do rejestru zabezpieczenia, i jakie będą ich relacje/ranking w stosunku do listów zastawnych? Czy będą podporządkowane w kolejności dostępu do Cash-flow portfela? (3) Propozycje zmian do ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy Prawo o notariacie: Projekt zakłada inicjowanie elektronicznego złożenia wniosku o zmianę wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej przez notariusza. Także zakłada się elektroniczne pozyskiwanie odpisów z wielu ksiąg wieczystych celem potwierdzenia zgodności identyfikacji zbywcy wierzytelności jako dysponującego prawem do wpisanej nieruchomości. Przewiduje się także szerokie wykorzystanie interaktywnych formularzy, które przypisane byłyby notariuszowi. W Projekcie zwraca się uwagę, iż ta propozycja uzależniona jest od postępów prac legislacyjnych nad projektem założeń projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy Prawo o notariacie. Stanowisko Związku Banków Polskich: (4) Propozycje rozwiązań zmierzające do wykorzystania zaawansowania elektronizacji księgi wieczystej oraz planowanych dla określonych grup zawodowych czynności wykonywanych on line dla zwiększenia efektywności transferu puli wierzytelności hipotecznych jest godne poparcia. Warto byłoby przy tym rozważyć udostępnienie takich instrumentów i elektronicznie prowadzonych procedur bezpośrednio dla banków instytucji 4

5 profesjonalnych, będących jednocześnie instytucjami zaufania publicznego. Propozycje zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych: Podatek u źródła (ang. withholding tax WHT) Z uwagi na to, iż odsetki od listów zastawnych wypłacane na rzecz inwestorów zagranicznych podlegają obowiązkowi poboru zryczałtowanego podatku dochodowego, w Projekcie przewiduje się wyłączenie opodatkowania w formie wprowadzenia zwolnienia w katalogu zwolnień w art. 17 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W Projekcie zwraca się uwagę na stosowaną w praktyce międzynarodowej formułę gross-up, która oznacza dodatkowy koszt dla emitenta, ponieważ koszt podatku ponoszony jest przez emitenta, a odsetki wypłacane nierezydentowi nie są obciążone podatkiem. Może to oznaczać dla emitenta, iż w efekcie dochód banku hipotecznego z tytułu odsetek od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką może być niższy od kosztów z tytułu odsetek od znajdujących się w obrocie hipotecznych listów zastawnych, co jest sprzeczne z art. 18 ust. 2 ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych. W Projekcie zwraca się także uwagę, iż brak zwolnienia z pobierania podatku u źródła powoduje, iż efektywność ekonomiczna listów zastawnych, stanowiących jeden z wymaganych instrumentów stabilności finansowej (zaliczanych do aktywów zabezpieczonych banków), może być niższa niż emisja papierów wartościowych niezabezpieczonych. W Projekcie podkreślone jest, iż dodatkowym czynnikiem zwiększającym koszty poboru podatku u źródła jest system stosowania kursów przez KDPW, gdzie nabycie PLN następuję po cenie bid, a sprzedaż (aby wypłacić w EUR) po cenie offer. Zwolnienie z podatku u źródła od dochodów kapitałowych z listów zastawnych występuje tylko gdy: (i) przewiduje to umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania z konkretnym krajem, (ii) lub, gdy transakcja ma miejsce pomiędzy podmiotami powiązanymi w ramach UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, (iii) a także, gdy inwestorami są fundusze inwestycyjne i emerytalne. Stanowisko Związku Banków Polskich: Związek Banków Polskich popiera zaproponowane rozwiązania w Projekcie, zwracając poniżej uwagę na kwestie, przedstawione przez sektor bankowy w ramach prac Zespołu roboczego ds. rozwoju rynku publicznego długoterminowych bankowych instrumentów dłużnych powołanego przez Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 20 kwietnia 2012 r., także wymagające rozwiązania celem zniesienia barier emisji listów zastawnych. Zasada poboru podatku u źródła przez podmioty świadczące usługi dla inwestorów Niezależnie od powyższego postuluje się ujednolicenie i wprowadzenie przejrzystych zasad ewidencjonowania i sporządzania informacji podatkowych z tytułu przychodów z odsetek/dyskonta, osiąganych zarówno przez krajowe i zagraniczne osoby fizyczne, jak i zagraniczne osoby prawne, z jednoczesnym ustanowieniem zasady wykonywania tych obowiązków przez podmioty stawiające te świadczenia do dyspozycji podatnika (należy wyeliminować przypadki płatności podatku z tytułu wypłacanych środków przez emitenta). Wprowadzenie zasady poboru zryczałtowanego podatku przez podmioty stawiające świadczenia do dyspozycji podatnika jest zgodne i rekomendowane w pkt. 5.1 Zalecenia Komisji z dnia 19 października 2009 r. w sprawie procedur w zakresie ulg w podatku u źródła. Komisja Europejska rekomenduje system poboru zryczałtowanego podatku przez podmiot, który jest najbliżej podatnika, a więc podmiot, który stawia świadczenia do dyspozycji podatnika tj. firma inwestycyjna lub bank prowadzący rachunki papierów wartościowych. Takie podejście 5

6 zapewnia stosunkowo niskie koszty wykonywania obowiązków (w tym informacyjnych), a także likwiduje identyfikowane przez emitentów papierów wartościowych bariery w zakresie wprowadzania tych papierów do obrotu zorganizowanego w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym (art. 26 ustawy o opodatkowaniu osób prawnych) od osób prawnych zagranicznych, jeśli nie jest to podatek z tytułu od odsetek od obligacji skarbu państwa zarejestrowanych na rachunkach papierów wartościowych, albo rachunkach zbiorczych, to podatek jest pobierany od emitenta. Zatem w zakresie korporacyjnych i municypalnych instrumentów dłużnych zarejestrowanych na rachunkach papierów wartościowych lub rachunkach zbiorczych w celu ujednolicenia i obniżenia kosztów należałoby zmienić zasadę poboru podatku - obowiązek powinien spoczywać na prowadzących te rachunki. Związek Banków Polskich pragnie zaznaczyć, że propozycja rozwiązania tego problemu została zawarta w projekcie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (w wersji z dnia 20 stycznia 2014 r.), który obecnie jest przedmiotem prac legislacyjnych i obecnie znajduje się po posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów. Związek Banków Polskich popiera zaproponowane rozwiązania zawarte w tym projekcie i skuteczne zakończenie prac legislacyjnych na tym projektem pozwoli zrealizować postulat sektora bankowego i nie podnosić ponownie tej kwestii na etapie prac nad ustawą o bankach hipotecznych i listach zastawnych. Uproszczenie procesu dokumentowania rezydencji podatkowej inwestorów Należy przypomnieć, że sektor bankowy postulował także wprowadzenie jednolitości postępowania uczestników rynku w obszarze dotyczącym poboru podatków od dochodów stanowiących pożytki z papierów wartościowych i procesu przekazywania certyfikatu rezydencji przez inwestorów (problem był zgłoszony przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., Izbę Domów Maklerskich, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA, Radę Banków Depozytariuszy ZBP oraz Stowarzyszenia Emitentów Giełdowych w piśmie skierowanym do Ministerstwa Finansów r.). Należy przy tym dodać, że zgodnie z przedstawianymi w 2013 r. przez Ministerstwo Finansów projektem nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, miał być wprowadzony wymóg dostarczania przez podatników certyfikatu rezydencji podatkowej raz do roku, nawet wydanego bez wskazania okresu, za który potwierdzana jest rezydencja podatkowa. Taki wymóg nie sprzyjałby zachęcaniu inwestorów do nabywania emitowanych w Polsce instrumentów finansowych, w tym listów zastawnych. Z tego powodu postulujemy, aby w trwających obecnie pracach nad nowelizacją ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych utrzymać możliwość stosowania certyfikatów o terminie ważności dłuższym niż rok a także certyfikatów niezawierających terminu ważności, które obowiązują do czasu powzięcia informacji o zmianie statusu podatkowego klienta banku. W szczególności postuluje się ustanowienie specyficznych uregulowań dotyczących ważności certyfikatu rezydencji w odniesieniu do nabywców listów zastawnych bądź odstąpienia od konieczności dostarczania certyfikatów rezydencji przez inwestorów zagranicznych nabywających listy zastawne. (5) Propozycje zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych: W ramach zrównania praw i obowiązków różnych inwestorów, Propozycja zmierza do tego, aby inwestor indywidualny nierezydent, nabywając list zastawny, mógł skorzystać ze zwolnienia z pobierania podatku u źródła, analogicznie jak nierezydent inwestor instytucjonalny. (6) Propozycje zmian do ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych: 6

7 Propozycja zmierza do tego, aby wyłączyć listy zastawne z limitów podmiotowych, a tym samym znieść limit ograniczający możliwość inwestowania w papiery wartościowe emitowane przez bank hipoteczny w wysokości 5% aktywów funduszu. (7) Propozycje zmian do ustawy o działalności ubezpieczeniowej: Analogicznie jak w przypadku OFE, Propozycja zmierza do zniesienia limitu podmiotowego, jak również dokonanie zmiany limitu przedmiotowego listy zastawne mogłyby stanowić 40%, a nie 10% wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jak dotychczas. C. KLUCZOWE POSTULATY NIEUWZGLĘDNIONE W PROJEKCIE Jednocześnie Związek Banków Polskich zwraca uwagę na potrzebę usunięcia bardzo istotnych barier ograniczających możliwości refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych poprzez listy zastawne, które były już wielokrotnie wskazywane w wystąpieniach do regulatorów, a które nie zostały uwzględnione w Projekcie założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw: (1) Obsługa nabywanego przez bank hipoteczny portfela celem refinansowania (przy założeniu przelewu wierzytelności z art. 509 k.c. bez zgody dłużnika): A) Aktualne interpretacje organów podatkowych i sądów administracyjnych odmawiają bankowi nabywającemu wierzytelność z tytułu kredytu (pożyczki) prawa do rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu odpisania nabytych wierzytelności jako nieściągalne. Sytuacja ta powoduje, iż banki hipoteczne nie korzystają z metody nabywania wierzytelności od innych banków, co jest zjawiskiem niekorespondującym z celem funkcjonowania podmiotów wyspecjalizowanych w pozyskiwaniu finansowania długoterminowego. Równocześnie, jeżeli banki hipoteczne podjęłyby w szerokim zakresie taki kierunek działania, zmuszone zostałyby do prowadzenia dwóch różniących się w znacznym stopniu systemów ewidencji rachunkowopodatkowej oraz stworzenia bardziej rozbudowanego sytemu oceny ryzyka, co w sposób oczywisty odbiłoby się negatywnie na skutkach finansowych ich działalności, a w konsekwencji na ich ocenie przez inwestorów. Obowiązujące uregulowania updop nie uwzględniają specyfiki oraz istoty funkcjonowania banków hipotecznych. Zgodnie bowiem z art.12 u.l.z.b.h, która reguluje działalność banków hipotecznych, do podstawowych czynności banku hipotecznego należy emitowanie hipotecznych listów zastawnych, których podstawę stanowią wierzytelności banku hipotecznego z tytułu udzielonych kredytów (w tym zabezpieczonych hipoteką oraz nabytych wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów (w tym zabezpieczonych hipoteką), co oznacza, że podstawą emisji listów zastawnych są dwa równorzędne rodzaje wierzytelności, tj. wierzytelności własne banku hipotecznego (kredyty udzielone przez bank) oraz nabyte wierzytelności innych banków. Na gruncie obecnych przepisów updop organy podatkowe oraz sądy administracyjne dokonują rozróżnienia co do skutków podatkowych objęcia wierzytelności rezerwą/odpisem aktualizującym w zależności od tego czy dana wierzytelność jest wierzytelnością własną banku, czy też nabytą przez bank od innego banku. Analogicznego rozróżnienia co do skutków podatkowych dokonują organy podatkowe również na etapie odpisania danej wierzytelności jako nieściągalnej, albo umorzonej w trybie przewidzianym updop, odmawiając prawa do rozpoznania kosztu podatkowego w stosunku do nabytej wierzytelności. Tymczasem z perspektywy przepisów Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U. Nr 235, poz ze zm.), dalej: Rozporządzenie oraz Międzynarodowych Standardów 7

8 Rachunkowości, rezerwy celowe/odpisy aktualizujące podlegają utworzeniu w związku z wystąpieniem określonych zdarzeń bez względu na fakt, czy dana ekspozycja kredytowa pojawiła się w banku w związku z wydatkowaniem środków pieniężnych na udzielenie kredytu czy też na jej nabycie od innego banku. Co więcej podstawą utworzenia rezerw celowych w odniesieniu do takiej ekspozycji jest jej wartość bilansowa, która odpowiada kosztowi (cenie nabycia) z dnia pierwszego ujęcia, wg wartości godziwej uiszczonej zapłaty. Równocześnie, rozpoznawanie w kosztach uzyskania przychodów wydatków związanych z nabyciem wierzytelności, dokonywane w miarę spłat wierzytelności, nie spowoduje nadmiarowego rozpoznania kosztów uzyskania przychodów, ponieważ uprzednio utworzona rezerwa celowa, w związku ze spłatą będzie podlegała rozwiązaniu, a jeżeli w dacie utworzenia obciążyła koszty uzyskania przychodów, to w dacie rozwiązania zwiększy przychody opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych. W związku z tym proponuje się odpowiednią modyfikację przepisów ustawy o CIT bądź zmianę wykładni dotychczasowego brzmienia przepisów, wskazującą na zrównanie wierzytelności z tytułu kredytów (pożyczek) nabytych przez bank hipoteczny od innych banków z wierzytelnościami własnymi. Ustawa o CIT daje bankom możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu niektórych tworzonych rezerw celowych, wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, wierzytelności umorzonych oraz strat na sprzedaży wierzytelności z tytułu kredytów (pożyczek), sprzedawanych do funduszu sekurytyzacyjnego lub towarzystwa funduszy. Wykładnia Ministerstwa Finansów zawęża tą możliwość do wierzytelności z tytułu kredytów (pożyczek) udzielonych przez bank a odmawia tego samego prawa w odniesieniu do wierzytelności nabytych przez bank od innych podmiotów (w tym od innych banków). Podsumowując, zasadnym byłoby zrównanie wierzytelności własnych z wierzytelnościami nabytymi w zakresie prawa do rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu rezerw/odpisów aktualizujących te wierzytelności, jak również kosztu podatkowego z tytułu odpisania takich wierzytelności jako nieściągalne lub umorzone w określonym trybie przewidzianym UPDOP, oraz dalszej odsprzedaży nabytych wierzytelności, a także udrożnienie rynku obrotu wierzytelnościami, w tym z udziałem banków hipotecznych, poprzez zniesienie barier decydujących o nieefektowności podatkowej tych transakcji w odniesieniu do wierzytelności nabytych w ramach refinansowania. B) Związek Banków Polskich zwraca uwagę, iż w Projekcie założeń brak jest przywilejów regulacyjnych dotyczących współpracy banku dominującego z bankiem hipotecznym w zakresie obsługi portfela, które zapewniłyby efektywny i ekonomicznie opłacalny proces obsługi i serwisowania kredytów, np. wyłączających jako czynność outsourcingową serwisowanie portfela przez bank transferujący pomimo założenia, że banki hipoteczne córki mogłyby służyć jako wehikuły emisyjne. Związek Banków Polskich postuluje traktowanie straty ze sprzedaży wierzytelności klasyfikowanych do kategorii niezagrożonej, która może wynikać z wyceny portfela poniżej wartości np. ze względu na stopy procentowe (niższe marże z kredytów niż aktualne możliwości pozyskania finansowania poprzez obligacje zabezpieczone, listy zastawne) jako kosztu uzyskania przychodu, aby umożliwić transakcje na portfelach o niższych marżach. W konsekwencji postuluje się odpowiednią modyfikację art. 15 ust. 1h ustawy o CIT. (2) Podatek VAT/PCC w emisjach listów zastawnych Niepewność banków hipotecznych budzi brak jednoznacznego zwolnienia z opodatkowania transferu wierzytelności hipotecznych z banku uniwersalnego do banku hipotecznego. Przepisy ustawy o VAT nie zawierają szczególnych postanowień w zakresie transakcji obrotu 8

9 wierzytelnościami. W związku z tym, najczęściej sposób opodatkowania tego typu transakcji określają interpretacje indywidualne uzyskiwane przez podatników, które niekiedy zawierają odmienne stanowiska w podobnych sprawach. Powoduje to niepewność na rynku. Podobne wątpliwości pojawiają się w kwestii usługi polegającej na obsłudze przez bank uniwersalny wierzytelności hipotecznych przeniesionych do banku hipotecznego celem refinansowania emisji listów zastawnych. Usługi te powinny być zwolnione z opodatkowania na podstawie art. 43 ust. 13 ustawy o VAT, jako usługi pomocnicze do usług finansowych. Tymczasem, brak jest jednoznacznego stanowiska organów podatkowych w tej kwestii. Jednocześnie MBank Hipoteczny oraz PEKAO Bank Hipoteczny dysponują indywidualnymi interpretacjami podatkowymi, które stanowią, że transfer portfela wierzytelności w celu ich refinansowania jest zwolniony z VAT. W związku z powyższym, postulowane jest ujęcie wprost w ustawie o VAT powyższych zwolnień bądź alternatywnie pożądane jest wydanie przez Ministerstwo Finansów interpretacji ogólnej potwierdzającej zwolnienie z opodatkowania VAT usługi nabywania wierzytelności przez banki hipoteczne celem refinansowania emisji listów zastawnych, a także zwolnienia w zakresie obsługi przez banki uniwersalne przedmiotowych wierzytelności. Związek Banków Polskich wskazywał także na potrzebę zwolnienia obrotu wtórnego listami zastawnymi z opodatkowania 1% PCC w przypadku podmiotów nie będących podatnikami VAT/podatku od wartości dodanej bądź nie traktujących takich czynności jako opodatkowanych lub zwolnionych z VAT/podatku od wartości dodanej i nie korzystających ze zwolnienia z opodatkowania PCC na podstawie art. 9 pkt 9 ustawy o PCC. Dlatego ZBP postuluje wprowadzenie w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych zwolnienia przedmiotowego sprzedaży listów zastawnych, tak jak ma to miejsce w przypadku bonów i obligacji skarbowych bądź bonów pieniężnych NBP, bez ograniczeń wynikających z art. 9 pkt 9 i art. 2 pkt 4 ustawy o PCC. (3) Limit tzw. cienkiej kapitalizacji Związek Banków Polskich zwraca uwagę, iż w Projekcie założeń nie uwzględniono możliwości wyłączenia emitentów listów zastawnych z rygorów tzw. cienkiej kapitalizacji. W postulatach ZBP wskazywaliśmy, iż wyłączenie emitentów listów zastawnych z rygorów tzw. cienkiej kapitalizacji polegałoby na: umożliwieniu podmiotom dominującym w grupach bankowych obejmowania część emisji listów zastawnych, która nie znalazłaby inwestorów, co ograniczałoby ryzyko emitenta biorąc pod uwagę zmienność warunków rynkowych oraz związane z tym zmienne możliwości uplasowania emisji listów zastawnych na rynku, przez co można by uzyskać wzmocnienie możliwości refinansowania portfeli wierzytelności hipotecznych. Miałoby to również istotne znaczenie dla rozwoju rynku wtórnego listów zastawnych, czyli oczekiwanej przez inne podmioty płynności tego rynku. wyłączeniu emisji listów zastawnych z definicji pożyczki ujętej w art. 16 ust. 7b ustawy CIT oraz zadłużenia w rozumieniu przepisów o tzw. niedostatecznej kapitalizacji (art. 16 ust. 1 pkt ustawy CIT) przez co odsetki od listów zastawnych płacone przez emitentów nie będą podlegać ograniczeniom wynikających z tych przepisów w zakresie zaliczania do kosztów podatkowych - obowiązujące obecnie przepisy o tzw. niedostatecznej kapitalizacji zawężają w praktyce plasowanie emisji listów zastawnych tylko do podmiotów niepowiązanych. (4) Opodatkowania pełnej wysokości odsetek od listów zastawnych wypłacanych na rzecz polskich rezydentów po tzw. cenie brudnej 9

10 Źródłowym problemem z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie jest obecne brzmienie któregoś z jej przepisów, ale raczej generalne podejście ustawodawcy do dochodu podatnika uzyskiwanego w wyniku inwestycji w papiery wartościowe. Właściwie w przepisach, które obecnie regulują tego rodzaju kwestie związane z różnego rodzaju instrumentami finansowymi, w tym papierami udziałowymi (art. 17, 22 czy też 30b) nie rozpoznaje się specyfiki dłużnych papierów wartościowych i obligacji nieskarbowych polegającej na relacji dochodu z kuponu odsetkowego do terminu sprzedaży/zakupu instrumentu. Inwestor detaliczny zobowiązany jest do uiszczenia podatku w wysokości należnej od nominalnej wartości kuponu niezależnie od okresu utrzymywania/posiadania papieru wartościowego. Z oczywistych względów taka sytuacja zniechęca inwestorów detalicznych do aktywnego obrotu nieskarbowymi obligacjami. Rozwiązaniem tej kwestii powinno być proporcjonalne naliczanie wysokości podatku, zależne od okresu utrzymywania/posiadania papieru wartościowego, a nie od wartości nominalnej kuponu, którą kupujący mógłby zrealizować wyłącznie w przypadku utrzymywania papieru przez cały okres odsetkowy/kuponowy, np. 6 miesięcy. Alternatywnym rozwiązaniem tej kwestii byłoby wprowadzenie do ustawy o PIT możliwości łączenia w ramach przychodów z kapitałów pieniężnych odsetek uzyskiwanych z tytułu wypłacanych od danego papieru kuponów z dochodami (stratami) ze zbycia papierów wartościowych. Przy czym należy zdawać sobie sprawę, iż przychód odsetkowy i zysk/strata na sprzedaży dłużnych papierów wartościowych to dwie odrębne, ważne kategorie finansowe. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż suma wyników na odsetkach i sprzedaży papieru wartościowego stanowi realny ekonomiczny wynik inwestora osoby fizycznej z danego papieru wartościowego, ponieważ z punktu widzenia ekonomicznego odsetki jak i dochód (strata) ze zbycia są tymi samymi kategoriami zysku inwestora. Z praktycznego punktu widzenia dużym ułatwieniem dla inwestorów indywidualnych (osób fizycznych) byłoby także wprowadzenie możliwości rozliczenia dochodów z inwestycji w papiery wartościowe przez podmioty prowadzące rachunki papierów wartościowych takich podmiotów na zasadach analogicznych jak w przypadku rozliczeń z tytułu rocznego PIT dokonywanego za pracowników przez zakłady pracy (art. 37 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), pod warunkiem wyrażenia zgody przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych takiego inwestora. Inwestor w ten sposób uwolniony zostałby od uciążliwego obowiązku samodzielnego dokonywania rozliczeń podatkowych w powyższym zakresie. Związek Banków Polskich wskazuje zatem na potrzebę uregulowania opodatkowania pełnej wysokości odsetek od listów zastawnych wypłacanych na rzecz polskich rezydentów, nabywających listy zastawne na rynku wtórnym po tzw. cenie brudnej, tj. cenie uwzględniającej kwotę odsetek naliczonych do dnia nabycia listu zastawnego przez tego inwestora. Na gruncie obecnych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych odsetki od listów zastawnych wypłacone nabywcy są opodatkowane w pełnej wysokości, tj. w przypadku inwestora, który nabył list zastawny na rynku wtórnym po tzw. cenie brudnej (uwzględniającej wartość odsetek naliczonych do dnia zbycia) opodatkowana ryczałtem w wysokości 19% jest również ta część odsetek, która ujęta była w cenie nabycia listu zastawnego). Sytuacja ta jest szczególnie widoczna, gdy inwestor nabywa list zastawny na rynku wtórnym za tzw. cenę brudną tuż przez terminem zapadalności odsetek. Wysoka kwota obciążenia z tytułu podatku na moment wypłaty odsetek w takiej sytuacji, zniechęca szczególnie inwestorów indywidualnych do nabywania listów zastawnych na rynku wtórnym. Zasadnym byłoby wyeliminowanie powyższej bariery poprzez wprowadzenie preferencji polegającej na przesunięciu momentu rozpoznania kosztu podatkowego z tytułu nabycia listu zastawnego w części odsetkowej (tj. w tej części ceny, która odnosi się do naliczonych do dnia nabycia odsetek) zgodnie z następującym mechanizmem: 10

11 a. przychód z tytułu odsetek opodatkowany podatkiem ryczałtowym zostałby pomniejszony o kwotę odpowiadającą uwzględnionym w tzw. cenie brudnej odsetkom naliczonym do dnia zbycia listu zastawnego; b. kwota ta nie byłaby natomiast uwzględniana jako koszt podatkowy na moment sprzedaży / wykupu listu zastawnego. Taka konstrukcja stanowiłaby znaczącą zachętę w nabywaniu listów zastawnych na rynku wtórnym przez indywidualnych inwestorów, a jednocześnie (z uwagi na fakt, że część odsetkowa tzw. ceny brudnej nie podlegałaby definitywnemu zwolnieniu, ale zmiana prowadziłaby wyłącznie do przesunięcia momentu rozpoznania podatku z tytułu przychodów uzyskiwanych w związku z inwestowaniem w listy zastawne) zmiana ta nie będzie powodowała negatywnych skutków dla wpływów budżetu państwa. Zbliżona preferencja, polegająca na zwolnieniu części odsetkowej ceny nabycia, w odniesieniu do nabywców papierów wartościowych Skarbu Państwa została wprowadzona w art. 21 ust. 1 pkt 119 updof, zgodnie z którym wolne od podatku dochodowego są odsetki od papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz obligacji emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, w części odpowiadającej kwocie odsetek zapłaconych przy nabyciu tych papierów wartościowych od emitenta. (5) Pełnienie funkcji powiernika także przez osoby prawne Mając na uwadze oczekiwana liczbę transakcji, zwiększenie liczby kredytów w rejestrach zabezpieczeń banków hipotecznych należałoby rozważyć możliwość pełnienia usług powierniczych także przez osoby prawne. Opracował: B. Meluch na podstawie opinii i materiałów banków. Akceptuje: N. Jeziolowicz 11