Atlas Inicjatyw Lokalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Transkrypt

1 Atlas Inicjatyw Lokalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Atlas jest wynikiem prac Krajowego Ośrodka Europejskiego Funduszu Społecznego oraz przedstawicieli Sieci Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego Publikacja jest sfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz jest udostępniana bezpłatnie.

2 W poszukiwaniu dobrych praktyk Atlas Inicjatyw Lokalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki DOBRA PRAKTYKA... 1

3

4 W poszukiwaniu dobrych praktyk Atlas Inicjatyw Lokalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

5 Centrum Projektów Europejskich Krajowy Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego ul. Domaniewska 39A Warszawa Redakcja merytoryczna: Dominika Częstochowska Ewa Dargiewicz - Greczuszkin Izabela Grabowska Aneta Komosa Łukasz Małecki Tepicht Katarzyna Werner Autorzy: Dorota Angerman Dominika Chylińska Piotr Henzler Krzysztof Martyniak Katarzyna Sawicka Wójcik Piotr Sędziak Publikacja bezpłatna Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ISBN

6 Spis treści Dobra praktyka jako narzędzie pracy ze społecznością lokalną str. 4 Działanie 9.5 PO KL Kozłowskie Centrum Kształcenia Liderów str. 13 Działanie 9.5 PO KL Warsztaty z zakresu edukacji międzykulturowej i animacji językowej dla gospodarstw prowadzących turystykę wiejską na obszarze powiatu milickiego str. 21 Działanie 9.5 PO KL Bielinianie nie gęsi i swój język mają.... str. 31 Działanie 6.3 PO KL Lokalna Grupa Rybacka szansą na aktywizację społeczności obszarów wiejskich zależnych od rybactwa str. 39 Działanie 7.3 PO KL Jeden czas, dwie możliwości str. 45 Działanie 9.5 PO KL Smaki tradycji kuchnia regionalna szansą zachowania unikatowej edukacji we wspólnej Europie pokoleń str. 51 Działanie 9.5 PO KL Wędrowny Uniwersytet Ludowy przystanek Sierakowice str. 61 Działanie 7.3 PO KL Spoglądać na świat z końskiego grzbietu str. 69 Działanie 9.5 PO KL Koleżeńskie korepetycje str. 75 Działanie 7.3 PO KL Zdolna Dolna wspólnie możemy więcej str. 81 Działanie 9.5 PO KL Rajskie smaki str. 89 Działanie 7.3 PO KL Razem. Integracyjny Teatrzyk Muzyczny w Starym Sączu str. 95 Działanie 7.3 PO KL Partnerstwo dla Pomocy str. 101 Działanie 9.5 PO KL Znam język angielski, korzystam z doświadczenia innych narodów dla dobra mojej Małej Ojczyzny str. 109 Podsumowanie str. 114

7 Dobra praktyka jako narzędzie pracy ze społecznością lokalną Piotr Henzler Atlas dobrych praktyk, baza dobrych praktyk, wizyta studyjna w dobrej praktyce, wdrożenie dobrej praktyki, opracowanie dobrej praktyki dokumenty projektowe, wydawnictwa, prasa i Internet, seminaria i konferencje pełne są informacji o dobrych praktykach. Wpisanie w wyszukiwarkę Google zwrotów dobra praktyka lub dobre praktyki daje około 600 tysięcy polskojęzycznych wyników I nie są to linki do dyskusji na temat istoty dobrej praktyki, jej zastosowania w pracy animacyjnej czy roli, jaką odgrywa w rozwoju społeczności lokalnych. To na ogół odnośniki do katalogów praktyk, setek przykładów, case studies i innych form zaprezentowania dobrej praktyki sukcesu odniesionego w ramach realizacji projektu, inicjatywy nieformalnej lub wypracowywanego podczas żmudnych działań, regulujących funkcjonowanie instytucji, lub zarządzania projektem. Ta wielość wyników, nawet uwzględniając fakt, że duża ich część odnosi się do dobrych praktyk realizowanych w środowisku biznesowym czy produkcyjnym, przykładowo GMP Good Manufacturing Practise, nie pozwala jednak z czystym sumieniem założyć, że środowiska proobywatelskie w Polsce pod tym pojęciem kryją się organizacje pozarządowe, ale także inicjatywy nieformalne czy instytucje publiczne: ośrodki pomocy społecznej, domy kultury, biblioteki, szkoły i wiele innych, działających na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego czy rozwoju lokalnych społeczności używają uzgodnionego pojęcia dobre praktyki, w ten sam sposób rozumiejąc jego istotę i podobnie patrzą na możliwość ich wykorzystania w pracy z lokalnymi społecznościami. Prezentowane w artykule podejście wynika z przeświadczenia, że dobre praktyki są narzędziem, które można wykorzystać w pracy z lokalnymi społecznościami, stanowiącym wartość edukacyjno-integracyjną zarówno dla podmiotów, realizujących dobrą praktykę, jak i dla tych, którzy chcieliby zaczerpnąć inspiracji z doświadczeń innych środowisk, lokalnych animatorów i liderów. Należy wobec tego odpowiedzieć na pytanie, czym tak właściwie są dobre praktyki, kiedy działanie lokalne może być tak nazwane, w jaki sposób animator może, planując swoją pracę, wykorzystać doświadczenia innych, a także warto spojrzeć, w jaki sposób realizowane są projekty, których założeniem było pobudzenie lokalnej, oddolnej aktywności, mogące stanowić kanwę kolejnych dobrych praktyk. Konieczne jest również doprecyzowanie, że zarówno ten artykuł, jak i cały Atlas dobrych praktyk, dotyczy niewielkich pod względem zasięgu, lokalnych inicjatyw podejmowanych przez liderów i animatorów społecznych. I w tym kontekście pracy ze społecznościami lokalnymi rozpatrywane będą wspomniane zagadnienia. Dlatego też punktem wyjście jest ustalenie, jakie inicjatywy lokalne traktować jako modelowe, jako potencjalne dobre praktyki. Dobra inicjatywa czyli Określenie dobra inicjatywa może być kontrowersyjne. Ocena, co jest dobre, może być uznana za kwestię subiektywną, ale i zależną od wielu czynników. A także od celu, jaki jej przyświeca. Jeśli celem inicjatywy jest wyłącznie pomalowanie płotu i uda się go zrealizować, to będzie to dobra inicjatywa. Jeżeli celem będzie podniesienie poziomu aktywności mieszkańców wsi i przedsięwzięcie zakończy się sukcesem, to będzie to również dobra inicjatywa i nie można będzie powiedzieć, że jedna była lepsza, a druga gorsza. Użyte tutaj określenie dobra inicjatywa nie odnosi się wobec tego do oceny celów to jest sprawa indywidualna lecz do pewnych zjawisk, towarzyszących lokalnym inicjatywom społecznym lub takich, które powinny im towarzyszyć, aby można było o nich myśleć w kategoriach dobrej praktyki. Inicjatywy, które nie charakteryzują się wymienionymi niżej cechami, też mogą być dobre, ale w przeważającej większości przypadków siła ich oddziaływania, wpływ, jaki wywrą na społeczność lokalną, będą mniejsze niż tych, które się nimi charakteryzują. Siłą rzeczy mają też mniejszy potencjał by stać się dobrą praktyką, wzorcem do naśladowania w innych środowiskach lokalnych. Inicjatywa zaspokajająca zbadane potrzeby lokalnej społeczności. To jedno z podstawowych założeń, pozwalających dobrą inicjatywę przekształcić w dobrą praktykę. 4 Dobra praktyka...

8 Nierozpoznanie rzeczywistych potrzeb powoduje, że wykonywane są po omacku próby zaspokojenia potrzeb, które nie przyniosą dobrego rezultatu. Jeśli inicjatorom przedsięwzięcia uda się wstrzelić w realne potrzeby, to na pewno nie jest to godny naśladowania sposób formułowania celu oraz planowania działań w społeczności lokalnej. Dobre działanie również na poziomie lokalnym powinno być poprzedzone rzetelnie przeprowadzonym badaniem potrzeb i problemów lokalnej społeczności lub konkretnie zdefiniowanej grupy, do której projekt jest kierowany. Wówczas można zakładać, że sformułowane cele są faktycznie ważne i warto dążyć do ich osiągnięcia. Inicjatywa włączająca uczestników w proces tworzenia i realizacji projektu Ważnym czynnikiem, wpływającym na ocenę działania, jest kwestia udziału odbiorców projektu nie tylko w konsumpcji produktów, np. uczestnictwo w szkoleniu czy festynie, ale również w etapie przygotowywania projektu i jego realizacji. Z założenia oddolność inicjatywy oznacza, że projekt jest realizowany w skali lokalnej, a jego współtwórcami i współrealizatorami są członkowie społeczności lokalnej lub grupy, do której kierowane są działania. Oznacza to, że w idealnej sytuacji pojawia się lokalny lider, animator, który nie przychodzi do swoich współmieszkańców z gotowym projektem i planem realizacji, zakładającym podział obowiązków, ale raczej doprowadza do spotkania zainteresowanych osób: sąsiadów, przedstawicieli różnych instytucji, ekspertów, podczas którego powstaje lub klaruje się pomysł na wspólny projekt, podział zadań kształtuje się w toku dyskusji a wszystkim uczestnikom zapewniona jest możliwości partycypacji w poszczególnych etapach inicjatywy. Inicjatywa dająca trwały efekt Pozytywne efekty inicjatywy będą trwałe wówczas, gdy spełnione zostaną dwa wcześniejsze punkty: rozpoznanie potrzeb i ich zaspokojenie oraz włączenie odbiorców projektu w działanie. Przez trwałe efekty należy rozumieć przede wszystkim nie produkty, ale rezultaty oraz oddziaływanie projektu: zmianę postaw uczestników projektów, zaangażowanie ich w działanie na rzecz swojej społeczności lub grupy, podniesienie poziomu aktywności, wzmocnienie więzi ze środowiskiem lokalnym, pogłębienie relacji ze współmieszkańcami, dostrzeżenie potencjału, tkwiącego w uczestnikach i ich otoczeniu to są efekty, których trwałość ma największe znaczenie. Nie można przy tym zapominać o rezultatach związanych z osiąganiem konkretnych założeń projektowych: podniesieniu poziomu kompetencji społecznych i zawodowych, nabyciu nowych umiejętności, itp. Inicjatywa dająca poczucie odniesienia sukcesu Ważne też co może wydać się truizmem, ale w praktyce okazuje się istotną wskazówką żeby inicjatywa lokalna nie tylko zakończyła się powodzeniem, czyli zrealizowaniem projektu i osiągnięciem zakładanych celów, ale również, żeby dawała poczucie odniesienia sukcesu! Jest to szczególnie ważne, jeśli uwzględni się fakt, że projekty są z reguły przedsięwzięciami, trwającymi kilka miesięcy, a życie społeczności toczy się dalej i korzystny wpływ na nie powinna mieć energia i satysfakcja z osiągniętych rezultatów, które są najlepszą zachętą do kontynuacji podjętych działań. Poczucie odniesienia sukcesu pomoże utrwalić chęć współdziałania, wspólnej pracy i dążenia do rozwiązania problemów społeczności. Pozwoli ludziom dostrzec, że ich działania przynoszą efekt i że jest to ich sukces, na który sami zapracowali i do którego mają prawo, o którym mogą powiedzieć: my to zrobiliśmy!. Dobra inicjatywa a dobra praktyka Najprościej, intuicyjnie dobrą praktykę można zdefiniować jako: zrealizowane działanie, którego przebieg i efekt są warte naśladowania. To duże uproszczenie, ale oddaje w znacznym stopniu główną ideę. Jeśli to my jesteśmy wykonawcami projektu, to mamy okazję pochwalić się dobrą praktyką. Jeśli natomiast jesteśmy widzami, czytelnikami lub zwiedzającymi, to chcemy ją poznać po to, żeby coś podobnego zrealizować u siebie. Co się musi wydarzyć, żeby dobra inicjatywa stała się dobrą praktyką? Składa się na to kilka czynników. Po pierwsze, taka inicjatywa musi być dostrzeżona przez kogoś jako wartościowa i jako taka powinna być opisana, udokumentowana. Po drugie, niezbędną jej ce- DOBRA PRAKTYKA... 5

9 chą jest implementowalność w innych środowiskach, jednocześnie musi być specyficzna, aby wyróżniała się spośród innych przedsięwzięć, i uniwersalna, aby mogła być wdrażana również w innych okolicznościach. Tu pojawia się też pytanie, czy ta cecha implementowalności musi dotyczyć całej dobrej praktyki, czy może być ograniczona tylko do jej części, np. dobra praktyka w partycypacyjnym planowaniu inicjatywy albo dobra praktyka w angażowaniu ludzi w wydarzenia lokalne. Mówiąc o dobrej praktyce, warto również wprowadzić pewne rozróżnienie: dobra praktyka to zarówno samo działanie, realizowane w określonym czasie, na określonym terenie, w określonym celu, jak i pewna forma opisu tego działania, w postaci artykułu, prezentacji multimedialnej, audycji radiowej czy telewizyjnej. Zrozumienie, o które ze znaczeń chodzi, ułatwia kontekst w jakim pojęcie to zostało użyte. W dalszej części artykułu stosowane będzie to drugie znaczenie dobra praktyka to prezentacja w określony sposób ciekawej inicjatywy lokalnej, spełniającej wymienione wcześniej warunki: musi być stworzona i realizowana wspólnie z mieszkańcami lub przedstawicielami grupy docelowej, rozwiązywać rzeczywiście istniejący problem, zaspakajać faktyczne potrzeby, dawać trwałe efekty i poczucie odniesienia sukcesu. Dobra praktyka w Atlasie W Polsce każdego roku realizowane są tysiące różnego rodzaju inicjatyw oddolnych, angażujących w mniejszym lub większym stopniu społeczność lokalną. Wiele z nich zawiera elementy, które mogą stanowić ciekawą inspirację, wskazówkę czy podpowiedź dla innych aktywnych osób. Skalę tego zjawiska pokazują liczby do maja 2009 r. do finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki działań 6.3, 7.3 i 9.5, nastawionych na wspieranie oddolnych, lokalnych inicjatywy, złożono ponad 7 tysięcy wniosków o dofinansowanie. A nie jest to przecież jedyne źródło finansowania tego typu przedsięwzięć. Kluczem formalnym, określającym możliwość zaprezentowania dobrej praktyki w Atlasie było zrealizowanie projektu finansowanego z jednego z wyżej wymienionych działań. Szanse na otrzymanie funduszy miały zatem inicjatywy związane z podnoszeniem poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich (6.3), na rzecz aktywnej integracji (7.3) oraz oddolne inicjatywy edukacyjne na terenach wiejskich (9.5). Kryterium merytorycznym było zaś spełnianie przez daną inicjatywę kilku podstawowych założeń, zasygnalizowanych już we wcześniejszej części artykułu, związanych z oddolnym charakterem inicjatywy, zdiagnozowaniem potrzeb, zaangażowaniem mieszkańców w tworzenie i realizację projektu, pozostawianiem trwałego efektu. Krajowy Ośrodek EFS przyjmował zgłoszenia projektów wartych promowania w Atlasie, informując o tym na stronach portalu ngo.pl, wśród instytucji zaangażowanych w wybór, akceptację i rozliczenie projektów PO KL oraz w sieci Regionalnych Ośrodków EFS. Propozycję inicjatyw, które miałyby zostać przedstawione w formule dobrych praktyk, składali w szczególności animatorzy Regionalnych Ośrodków EFS, którzy z uwagi na charakter swojej pracy mają najlepszy wgląd w rzeczywisty poziom realizacji dofinansowanych projektów. Spośród nadesłanych ponad stu propozycji zespół redakcyjny Atlasu wybrał 14 projektów, zróżnicowanych pod względem tematu i sposobu realizacji, aby pokazać jak najszersze spektrum możliwych działań. Zespół składał się z przedstawicieli Krajowego Ośrodka EFS, Regionalnych Ośrodków EFS i ekspertów zewnętrznych z sektora pozarządowego. Atlas to próba uchwycenia najważniejszych czynników wpływających na to, że inicjatywa lokalna może odnieść sukces. Stąd też opis każdej z 14 zamieszczonych praktyk składa się z kilku części, uznanych za kluczowe, pokazujących specyfikę działań, ale i uwarunkowań środowiskowych, bez których trudno rozpatrywać działania lokalne. Każda dobra praktyka jest nie tylko materiałem reportażowo-opisowym, ale również edukacyjno-inspiracyjnym, ponieważ oprócz tego, że przedstawia realizowane działania i ich efekty, daje odpowiedź na zasadnicze pytania: w jaki sposób pojawił się pomysł na działanie, jaka była rola lokalnej społeczności, jaka była rola lokalnego lidera/animatora, jakie czynniki umożliwiły odniesienie sukcesu, dlaczego projekt zakończył się sukcesem, ale też jakie były zagrożenia i problemy, które wpłynęły na końcowy efekt lub przebieg jego realizacji, 6 Dobra praktyka...

10 jaki wpływ na lokalną społeczność miała realizacja projektu, czy dzieje się już coś, co można uznać za kontynuację lub pokłosie projektu, jak wyglądało realizowanie projektu od strony formalnej: zarządzanie, organizacja pracy, logistyka, itp., zarówno z punktu widzenia wytycznych EFS, jak i faktycznego przebiegu działań. Wskazane powyżej obszary tematyczne, stanowiące pewnego rodzaju kanwę opisu, zostały ponadto uzupełnione informacjami na temat: sposobów angażowania i motywowania lokalnej społeczność do działania, sposobów wykorzystywania lokalnego potencjału w realizacji projektu, podejścia do empowerment, czyli w jaki sposób dana inicjatywa stawała się inicjatywą oddolną, efektem wspólnej pracy inicjatora/inicjatorów oraz przedstawicieli lokalnej społeczności lub konkretnych grup docelowych, metodologii diagnozy potencjału i potrzeb społeczności lokalnej lub innej grupy docelowej. Warto również zwrócić uwagę, że sposób przedstawienia dobrych praktyk może być bardzo zróżnicowany. W Atlasie oprócz artykułów przygotowanych na podstawie badań przeprowadzonych przez pracowników Regionalnych Ośrodków EFS, znaleźć można również płytę DVD z filmami, dokumentującymi większość inicjatyw opisanych w publikacji. Można również przygotować prezentację multimedialną, nagrać audycję radiową, zamieścić fotoreportaż w Internecie, zaprosić gości na wizytę studyjną, przygotować wystąpienie na konferencji lub utworzyć profil inicjatywy w serwisie społecznościowym. Form jest wiele, a wybór odpowiedniej zależy od odpowiedzi na pytanie, do czego ma taka dobra praktyka służyć. Ale nie każda praktyka jest dobra Niestety, wybór formy prezentacji dobrej praktyki nie jest największym problemem. Ważniejsze jest to, że wiele realizowanych inicjatyw oddolnych nie jest tak naprawdę inicjatywami oddolnymi. W połowie 2009 r. eksperci PAG Uniconsult na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, przeprowadzili badanie pt. Ocena projektów realizowanych przez podmioty podejmujące lokalne inicjatywy w ramach PO KL. Objęte nim zostały inicjatywy lokalne finansowane z działań 6.3, 7.3 i 9.5, a respondentami byli zarówno projektodawcy, jak i pracownicy Komisji Oceny Projektów (KOP) oraz instytucji ogłaszających konkursy (IOK). Badanie wprawdzie wykazało, że jest wielkie zainteresowanie tego typu działaniami, do momentu jego przeprowadzenia złożonych zostało ponad 7 tysięcy wniosków o dofinansowanie z działań 6.3, 7.3 i 9.5, ale już bliższe spojrzenie, nawet na te wnioski, które zakwalifikowano do realizacji, nie daje tak optymistycznego obrazu. Niemal 150 projektów zostało przeanalizowanych pod kątem kluczowych cech, jakimi powinna charakteryzować się dobra inicjatywa lokalna, np. przeprowadzenia diagnozy potrzeb, włączania mieszkańców w tworzenie i realizację projektu. Okazało się, że w jednej czwartej projektów, tych zakwalifikowanych do finansowania najsłabszą stroną była diagnoza potrzeb odbiorców. A w pozostałych, aż 76% zawierało dość ogólne informacje, które nie pozwalały stwierdzić, czy rozpoznanie było przeprowadzone solidnie. Jeśli do tego dodać, że niemal co drugi wnioskodawca nie uzasadnił wyboru takiej, a nie innej grupy docelowej, można mieć poważne wątpliwości co do efektywności planowanych działań. Zresztą, również kwestia celów projektów nie jest jasna. Wprawdzie 89% wnioskodawców posługuje się sformułowaniem, że projekt jest zgodny z celami priorytetów PO KL, jednak tylko co trzeci wyjaśnia, na czym ta zgodność polega. Skutek? Co trzeci przebadany członek KOP uważa, że wdrażane projekty w większości nie przyczyniają się do realizacji celów działań PO KL. Podobnie wątpliwą kwestią jest stopień partycypacji w projekcie mieszkańców i przedstawicieli grup docelowych. Wprawdzie na etapie diagnozy wnioskodawcy wykazywali udział beneficjentów w konsultacjach, rozmowach, spotkaniach poświęconych wspólnemu omawianiu problemów, jednak już na etapie realizacji projektu udział ten polegał na uczestnictwie w szkoleniach, warsztatach, wydarzeniach lokalnych, rzadko pojawiały się informacje o zaangażowaniu mieszkańców, np. w pozyskiwanie uczestników projektu czy przygotowywanie wyda- DOBRA PRAKTYKA... 7

11 rzeń. Zdecydowanie bliżej mieszkańcom było do roli odbiorców niż współtwórców. Wrażenia badaczy potwierdzają również wyniki wywiadów przeprowadzonych z wnioskodawcami. Wprawdzie tylko 5% przyznaje, że nie przeprowadziło diagnozy potrzeb uczestników projektu, ale już 13% stwierdza, że społeczność lokalna nie brała udziału w jego wdrażaniu, a aż 30% że nie włączyła się na etapie przygotowawczym. Sporo krytycznych uwag pojawiało się również w badaniach przedstawicieli KOP i IOK. Zostali zapytani o cztery kluczowe cechy inicjatywy, które czynią ją oddolną i partycypacyjną. I tak 80% respondentów związanych z IOK i 74% z KOP ocenia, że większość lub wszystkie projekty spełniają warunek formalny, czyli są skierowane do środowisk wiejskich, wiejsko- -miejskich lub miejskich do 25 tysięcy mieszkańców, ale pozostałe cechy budzą większe wątpliwości. Warunek społecznej identyfikacji i akceptacji, zdaniem 11% respondentów z IOK, spełnia mniej niż połowa projektów, a w wśród respondentów z KOP odsetek ten jest jeszcze wyższy, sięga 30%. Również analiza pod kątem społecznej partycypacji dała podobne wyniki, 9% z IOK i 31% z KOP uznało, że w ponad połowie projektów inicjatorzy zapomnieli o tym aspekcie. W przywoływanym badaniu respondenci związani z IOK lepiej oceniali realizowane projekty niż przedstawiciele KOP. Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie opinii na temat rozpoznania potrzeb lokalnej społeczności. Wśród pierwszej grupy nie było osoby, która uważałaby, że co najmniej w połowie projektów ten element został pominięty, w drugiej grupie opinię taką podziela aż 28% respondentów. Również spore różnice występują, jeśli wziąć pod uwagę kryterium identyfikacji stanowiska przedstawicieli władz lokalnych: 18% respondentów z IOK uważa, że w większości projektów nie zostało ono uwzględnione, podczas gdy takie zdanie ma aż 47% przedstawicieli KOP. Można wprawdzie zastanawiać się, skąd takie różnice w odpowiedziach, jednak najistotniejsza jest informacja, że przedstawiciele instytucji, mających istotny wpływ na projektowanie i wdrażanie programów, z których finansowane są inicjatywy lokalne dostrzegają, że część funduszy przeznaczona jest na inicjatywy, które w rzeczywistości nie spełniają wszystkich kluczowych, zaplanowanych wcześniej kryteriów. Problemem raczej nie jest rozbieżność opinii przedstawicieli IOK i KOP, a niezadawalający poziom realizowanych projektów. Do tego warto dodać również wyniki analizy złożonych wniosków. Wynika z nich, że: wnioskodawcom brakuje umiejętności identyfikowania i wyodrębniania problemów społecznych, których projekt ma dotyczyć; cele, nawet szczegółowe, są sformułowane bardzo ogólnie, niezgodnie z zasadą SMART 1 ; wnioskodawcy jednym projektem starają się zrealizować wiele zróżnicowanych celów, formułując je w sposób sloganowy i uproszczony; zamiast celów szczegółowych pojawiają się konkretne plany działań; opisy działań są zbyt ogólne; wnioskodawcy ze zbyt dużą starannością opisują działania promocyjne kosztem omówienia działań merytorycznych; błędnie określane są rezultaty. Oznacza to, że wnioskodawcy mają problemy nie tylko z nadaniem inicjatywie prawdziwie lokalnego, oddolnego charakteru, ale również z określeniem zasadniczych elementów projektu, jakim są cele, uzasadnienie potrzeby realizacji czy opis działań. Prowadzi to do pesymistycznych wniosków, które zresztą znalazły się w końcowej części raportu PAG Uniconsult: Z powyższych analiz wynika, że jakość i skuteczność inicjatyw lokalnych realizowanych w ramach PO KL jest/będzie raczej niska i niezadowalająca. Głównej przyczyny tego stanu rzeczy należy upatrywać w niezrozumieniu idei inicjatyw lokalnych głownie przez projektodawców i traktowaniu jej bardzo mechanicznie i w sposób nadmiernie uproszczony. Co następnie przekłada się na niezdolność do dokonywania trwałych i znaczących zmian w obrębie danych społeczności. 1 Kryteria zasady SMART określają, że cel przedsięwzięcia powinien być: S specific: szczgółowy, konkretny; M measurable: mierzalny; A accurate: trafny; R realistic: realistyczny; T time bound: określony w czasie. Patrz: Jak dobrze przygotować diagnozę? Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, red. M.W. Kozak, wyd. CPE KOEFS, Warszawa Dostęp na stronie: 8 Dobra praktyka...

12 Być może słabe wyniki spowodowane są tym, że spośród przebadanych wnioskodawców, 45% nie miało doświadczenia w realizacji podobnych projektów, a 35% po raz pierwszy prowadziło projekt o charakterze inicjatywy lokalnej! Nie zmienia to jednak faktu, że obszar ten wymaga szybkiej interwencji, nie tylko ze strony instytucji, planujących rozwiązania systemowe, ale przede wszystkim ze strony instytucji, wspierających inicjatywy lokalne, w tym a może właśnie przede wszystkim animatorów i innych pracowników Regionalnych Ośrodków EFS, którzy dzięki swojej pracy w terenie są w stanie planowane inicjatywy nakierować na właściwe tory, dbając o nadanie im charakteru oddolności, związanej ze ścisłą współpracą inicjatorów projektu z lokalną społecznością, która jest włączana w proces planowania i realizowania przedsięwzięcia, będącego zarazem sposobem zaspokojenia realnych i zbadanych potrzeb oraz rozwiązaniem problemów lokalnego środowiska. Edukacyjny wymiar dobrej praktyki Przedstawione wyniki badania pokazują, że przed animatorami zarówno tymi osadzonymi w instytucjach, np. Regionalnych Ośrodkach EFS, jak i tymi, którzy działają w ramach innych struktur lub nieformalnie, stoi wielkie zadanie: nauczenia ludzi, aktywnych członków społeczności lokalnych, czym jest prawdziwa inicjatywa oddolna i dlaczego tak ważne są te aspekty, które część z nich w swoich inicjatywach pomija badanie potrzeb, włączanie współuczestników. Dobrym wzorem do nauki mogą być właśnie starannie wyselekcjonowane i opracowane dobre praktyki, te zamieszczone w Atlasie i inne, na które mogą trafić podczas swojej pracy. Przyjęło się, że dobre praktyki są sposobem na mobilizowanie do działania ludzi ze środowisk lokalnych przez pokazanie im, że skoro, gdzieś się coś udało zrobić, to na pewno uda się i wam. Ich celem było rozbudzenie potrzeby działania, pokazanie celu, do którego można dążyć. Rzadziej dobre praktyki służyły analizie poszczególnych czynników, które doprowadziły przedsięwzięcie do sukcesu. Teraz trzeba na dobre praktyki spojrzeć jak na pewien rodzaj podręcznika, z którego animatorzy mogą się dowiedzieć, które cechy oddolnej inicjatywy udało się osiągnąć i w jaki sposób, a następnie podzielić się tą wiedzą z lokalnymi animatorami, liderami, inicjatorami działań, z którymi pracują na co dzień. Stąd też przedstawiony wcześniej schemat opisu dobrych praktyk, szczególnie uwzględniający kluczowe czynniki skutecznego działania lokalnego. Dzięki temu społeczności, z którymi animatorzy współpracują, uzyskają dostęp do opisu różnorodnych projektów i będą mogły z pomocą animatora korzystać z doświadczeń innych środowisk, zaangażowanych w działania na rzecz rozwoju lokalnego. Animatorzy nie są jednak jedynymi odbiorcami dobrych praktyk. Opisy udanych przedsięwzięć można i warto kierować też do innych grup. Pierwszą z nich są bohaterowie opisywanych inicjatyw, dla których jest to upamiętnienie wydarzeń z niedalekiej przeszłości oraz powód do dumy udało się nam coś tak fantastycznego a także zachęta do dalszych działań po obejrzeniu/przeczytaniu o tym, co zrobiliśmy w zeszłym roku, wierzę, że i kolejna inicjatywa się uda!. To, że moja inicjatywa jest popularyzowana, że ludzie w innych miejscowościach czytają o niej, że z drugiego końca Polski przyjeżdżają zobaczyć, jak to funkcjonuje, jest bardzo ważnym czynnikiem, zwiększającym gotowość do działania na poziomie lokalnym, dowartościowującym mieszkańców, ale także rozszerzającym oddziaływanie tejże inicjatywy w środowisku lokalnym, wzmacniającym je. Drugą grupę odbiorców, najczęściej wskazywaną jako główną, stanowią ludzie z innych społeczności, miejscowości czy regionów Polski, którzy, zapoznając się z dobrą praktyką, mogą skorzystać z cudzych doświadczeń, zainspirować się do określonej formy działania, uniknąć ewentualnych błędów popełnionych przez pionierów. To najczęściej do nich właśnie kierowane są dobre praktyki, to w nich jest potencjał, są zachęcani do wypróbowania tego u siebie. Nie można jednak zapominać, że dobre praktyki docierają również do osób, które mają wpływ na rozwiązania systemowe. W tej grupie znajdą się zarówno pracownicy odpowiednich departamentów i wydziałów instytucji odpowiedzialnych za finansowanie takich inicjatyw, ogłaszanie konkursów i ustalanie wytycznych, jak i pracownicy instytucji pośred- DOBRA PRAKTYKA... 9

13 niczących, mający również duży wpływ na realizację i rozliczanie projektów. Zaprezentowanie im dobrych praktyk może być wskazówką, np. na co kłaść nacisk przy przygotowywaniu konkursów, zasad udzielania dotacji, itp. Z badania PAG Uniconsult wynika, że duża część z tej grupy patrzy krytycznie na realizowane projekty, dobre praktyki mogą o ile będą rzeczywiście dobre wpłynąć na ogólne postrzeganie takich inicjatyw. Zwłaszcza, że ciekawie opracowane dobre praktyki są znacznie atrakcyjniejsze niż raporty ewaluacyjne, przygotowywane często bez entuzjazmu przez realizatorów projektów. I mogą mieć większy wpływ wizerunkowy. Zagrożenia związane ze stosowaniem dobrych praktyk Dobre praktyki niezależnie od tego, czy będą to artykuły prasowe, opracowania monograficzne, audycje radiowe czy prezentacje multimedialne mogą być źródłem inspiracji, zachęty, dodać siły i energii lokalnym liderom i społecznościom, które widząc, że w innym miejscu, o podobnej charakterystyce, coś się udało, mogą uwierzyć, że i u nich to się powiedzie. Ale nie oznacza to, że dobra praktyka jest takim narzędziem animacyjnym, które może być wykorzystywane zawsze i wszędzie, a jego używanie nie wiąże się z żadnymi zagrożeniami. Wręcz przeciwnie, niebezpieczeństw jest sporo i animator musi zdawać sobie z nich sprawę. 10 Dobra praktyka... Podstawowe zagrożenie związane jest z faktem, że dla wielu odbiorców dobra praktyka może stać się nie inspiracją do działań, rozwiązań, sposobu myślenia, a wzorem, który trzeba dokładnie odtworzyć w swojej społeczności, bezrefleksyjnie i bez dopasowywania do specyfiki danego środowiska lokalnego. Można również trafić na inne reakcje i animator musi być ich świadomy i dobrze się do nich przygotować. Jakie mogą być reakcje na dobrą praktykę? Świetne działanie, ale u nas to nie wyjdzie, bo bardzo częsta reakcja odbiorców dobrej praktyki, obawa przed podjęciem ryzyka, rozpoczęciem procesu zmiany, skutkuje przeniesieniem odpowiedzialności z animatorów/liderów na środowisko i szukanie wytłumaczenia w czynnikach zewnętrznych: poziomie życia sąsiadów, oporze władzy lokalnej, itp. Świetne działanie, u nas też tak jest, zróbmy tak samo jak oni! żadne środowisko lokalne nie jest takie samo jak inne, ale oczywiście podobieństwa występują i w niektórych przypadkach można założyć, że kompletne przeniesienie doświadczeń zewnętrznych na własny grunt może zakończyć się sukcesem. Ale czy warto? Dokładne odzwierciedlanie dobrej praktyki wyklucza kreatywne podejście do działania, poszukiwanie nowych, być może lepszych, ale niewykluczone, że gorszych, form działania, a przez to częściowo ogranicza satysfakcję wykonawców, którzy mają świadomość, że skutecznie zaimplementowali dobrą praktykę, ale nie są autorami tej inicjatywy. To ma być dobra praktyka?! To u nas już jest lepiej! niezależnie od tego, czy takie opinie są prawdziwe czy nie, mogą sugerować, że odbiorcy nie dostrzegli zalet inicjatywy, jaką animator im przedstawia. Reakcje takie pojawiają się niezależnie od stanu faktycznego, nie ma znaczenia, czy naprawdę u nas jest lepiej czy nie. Przedstawione powyżej typy reakcji na dobre praktyki są zapewne najczęstsze, co nie oznacza, że jedyne. Doświadczeni lokalni animatorzy wiedzą, że pracy ze społecznościami, z aktywnymi mieszkańcami, nie da się ująć w jeden wzór i nie raz pojawiają się sytuacje nieprzewidywalne. I do tego trzeba się również przygotować, myśląc o wykorzystaniu dobrych praktyk jako materiału edukacyjnego. Co zrobić, żeby uprawdopodobnić pozytywny efekt prezentacji dobrej praktyki? Oczywiście trzeba zadbać o jej atrakcyjną formę. Ale to za mało. Tak jak lokalny lider musi poznać potrzeby swojej społeczności, tak animator musi przeprowadzić rozpoznanie środowiska, w którym pracuje. Sprawdzić, jakie doświadczenia mają mieszkańcy. Na jakim poziomie jest ich aktywność społeczna i otwartość na innych. Dowiedzieć się, jakie projekty były już realizowane w tej społeczności. I do tego dopiero dopasować odpowiednią dobrą praktykę, myśląc zarówno o celu, jaki chce osiągnąć, jak i o sposobie, w jaki chce to zrobić. Animator musi sobie odpowiedzieć na pytanie, czy przedstawiać całą inicjatywę lokalną, czy skupić się tylko na konkretnym aspekcie, np. sposobie rozpoznania potencjału środowiska czy angażowania miesz-

14 kańców w etap tworzenia projektu. Czy zaprezentować cały projekt czy tylko jedno z działań? Czy skupić się na wpływie projektu na poziom integracji społecznej, czy może cenniejsze byłoby skoncentrowanie się na systemie zarządzania projektem Odpowiedzi na te pytania zależą od tego, jaki cel animator chce osiągnąć. I musi być świadomy, że od słuszności jego wyboru zależy efekt oddziaływania dobrej praktyki. Czy ożywi społeczność, tchnie w nią nowego ducha, napełni energią i da kilka podpowiedzi czy może raczej przybije ją rozmachem, zniechęci skomplikowaną formułą projektu, ograniczy kreatywność. x x x Wartościowa inicjatywa lokalna a dobra praktyka to dwa różne pojęcia. Na inicjatywę lokalną pracuje lokalna społeczność, jej liderzy i animatorzy, czasem osoby z zewnątrz, wspierające takie działania. Aby powstała dobra praktyka potrzebne są jeszcze osoby, które potrafią dostrzec zalety podejmowanych działań, zawrzeć je w wybranej formie oraz przedstawić odbiorcom w atrakcyjnej postaci, zachęcającej do korzystania z doświadczeń, inspirowania się, ale nienarzucającej sprawdzonych rozwiązań, nienaciskającej na powtarzanie wcześniej sprawdzonych działań, z szacunkiem do specyfiki każdego środowiska lokalnego i jego mieszkańców. Wbrew pozorom nie jest to zadanie proste. Przytaczane w artykule wyniki badań lokalnych inicjatyw realizowanych do połowy 2009 r. pokazują, że wbrew zaleceniom i wytycznym, wiele spośród inicjatyw koncentruje się bardziej na działaniach niż na myśleniu, jaki wpływ na lokalną społeczność będą miały podejmowane lub niepodejmowane działania. Na dalszy plan schodzą badania problemów środowiska lokalnego, rozpoznawanie realnych potrzeb mieszkańców, włączanie ich w proces tworzenia i realizacji projektów. Wyniki badań potwierdzają, że same wytyczne, zapisy w dokumentach konkursowych nie wystarczą, żeby tę sytuację zmienić. Niezbędna w tym przypadku jest praca u podstaw, z ludźmi, z inicjatorami lokalnych działań. I w tym zadaniu bardzo ważną rolę odgrywają lokalni lub regionalni animatorzy, osoby, które dzięki swojemu umocowaniu instytucjonalnemu lub pozycji, jaką zajmują w społecznościach, mają wpływ na kształt lokalnych inicjatyw. To od nich zależy, czy kolejne inicjatywy lokalne, podejmowane przez aktywnych mieszkańców wsi i miast, będą prowadziły do długofalowych efektów, związanych z podniesieniem poziomu aktywności, zaangażowania w sprawy lokalne, gotowości do wspólnego działania na rzecz własnego środowiska, czy raczej następne projekty będą służyły realizacji również słusznych krótkoterminowych celów, których oddziaływanie będzie ograniczone do podniesienia kompetencji i umiejętności poszczególnych beneficjentów, bez przełożenia na sytuację całej społeczności. DOBRA PRAKTYKA... 11

15

16 Działanie 9.5 PO KL Kozłowskie Centrum Kształcenia Liderów ( ) Nie wiem, kim będą ci młodzi ludzie. Mam nadzieję, że ci, z którymi pracowałem, to będą przyszli sołtysi, radni(...) Kto i dlaczego? Projekt powstał na podstawie doświadczeń lidera stowarzyszenia Macieja Prażmo, który we wcześniejszej pracy społecznej od lat spotykał się z młodymi ludźmi. Sam brał udział w szkoleniach liderów i zauważył potrzebę kształcenia młodych liderów w swojej gminie, w której aktywność społeczna jest niska. Bardzo dużo pracuję i pracowałem w radzie rodziców, w szkole z młodymi ludźmi, robiłem już takie projekty, w których młodzi ludzie uczestniczyli, przy okazji obserwowałem ich, zresztą mam też 19-letniego syna, także potrzeby ludzi młodych w tym wieku znałem. - opowiada Maciej Prażmo - Młodzi ludzie, z którymi już pracowałem wcześniej, artykułowali swoją potrzebę rozwijania się. Młodzież w «ciągu edukacyjnym» Metryczka Projektu najłatwiej przyswaja pewne rzeczy. Im później zaczniemy, tym później to zaowocuje, bo zmiany w środowiskach lokalnych to nie jest czarodziejska różdżka, to są procesy, które trwają wiele lat. (...) Nie wiem, kim będą ci młodzi ludzie. Mam nadzieję, że ci, z którymi pracowałem, to będą przyszli sołtysi, radni, więc im prędzej zaczną się interesować tym, co się u nich dzieje, tym bardziej świadomie będą zajmować te stanowiska, tym bardziej świadomie będą planować pewne rzeczy u siebie w środowisku lokalnym. Taka była też idea, żeby właśnie z młodymi zacząć. Autor projektu chciał też, aby powstała grupa młodych społeczników, którzy w przyszłości pomogą mu w działalności społecznej. Myślę, że jeżeli chodzi o mnie to ja dostałem wsparcie. Dlatego, że świadomość lidera polega też na tym, żeby znał swoje ograniczenia. Ja znam Tytuł projektu i działanie Kozłowskie Centrum Kształcenia Liderów działanie 9.5 PO KL Lider i partnerzy Stowarzyszenie Promujmy Kozłowo, gmina Nidzica, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Gdzie gmina Kozłowo Termin realizacji maj 2009 wrzesień 2010 Beneficjenci 30 mieszkańców gminy Kozłowo w wieku lat Dodatkowe informacje DZIAŁANIE

17 ( ) Projekt był tak zaplanowany, żeby uczestnicy pochodzili z terenu całej gminy( ) 14 DZIAŁANIE swoje ograniczenia choćby takie, że człowiek nie jest maszyną, musi odpoczywać, że dochodzi się do pewnej ściany. Więcej już nie dam rady zrobić sam. Świadomie wybrałem, po prostu temat, nazwę, która pozwoli wypracować ludzi, którzy mi pomogą. Dzisiaj mam w iluś miejscowościach tych młodych ludzi, którzy może jeszcze dziś nie będą na telefon: «Słuchaj pomóż mi», ale myślę, że już te pierwsze podwaliny, fundamenty zostały położone, i być może to będą ludzie, którzy mi pomogą lokalnie, którzy będą w stanie zorganizować coś, będąc takimi właśnie moimi partnerami, bo ja ich od początku w ten sposób traktowałem. Projekt był realizowany na terenie gminy Kozłowo w województwie warmińsko-mazurskim. Gmina ta znajduje się w powiecie nidzickim. Obejmuje 36 miejscowości, w których mieszka ok osób. Spora grupa z nich to ludzie młodzi. Gmina jest bardzo zaniedbana i zapóźniona pod względem aktywności społecznej. Jej większa część to tereny po dawnych PGR. Aż 21% mieszkańców korzysta z pomocy społecznej. Brak tu aktywności lokalnej poza standardowymi już dożynkami. Współpraca między miejscowościami praktycznie nie istnieje. Przed rozpoczęciem projektu w całej gminie zarejestrowane były trzy stowarzyszenia, z czego aktywnie działało jedno. Mała ilość organizacji pozarządowych sprawia, że zorganizowane działania społeczne są zepchnięte na margines. Brak inicjatyw oddolnych powoduje, że integracja społeczna jest słaba, a lokalne antagonizmy żywe. Grupę docelową odbiorców projektu stanowiło 30 młodych ludzi w wieku od 14 do 25 1 lat z terenu gminy Kozłowo. Byli to mieszkańcy, dla których ważna jest ich wieś i okolica. Interesariuszami projektu są wszyscy mieszkańcy gminy Kozłowo, lokalne władze, instytucje kultury, ośrodki pomocy społecznej oraz lokalni pracodawcy. Gdzie? Projekt był realizowany w gminie Kozłowo. Jego poszczególne etapy odbywały się w różnych wsiach gminy oraz w Olsztynie. Projekt był tak zaplanowany, żeby uczestnicy pochodzili z terenu całej gminy. Nasza gmina ma ok. 50 km długości, szeroka jest powiedzmy na 6-8 [ ]. Przewidziałem uczestników z obszaru (rejonów) trzech gimnazjów, które mamy na terenie naszej gminy. Od nas z Kołowa, które można powiedzieć jest w centrum gminy, do części południowej mieliśmy 16 km do jednej wioski, a w drugą stronę miałem 25 km. Tak, że to też pokazuje skalę na jakiej działaliśmy, bo też w tych miejscowościach później uczestnicy robili swoje własne inicjatywy. Trudno byłoby określić jedną miejscowość na przykład, że to było w Kozłowie - wyjaśnia Maciej Prażmo. W Kozłowie działy się te sprawy związane bardziej z tą częścią twardą projektu, czyli szkolenia i spotkania z ekspertami. Druga część projektu to były inicjatywy młodzieżowe, które działy się 1 Po zakończeniu projektu zmieniły się zasady wyboru grupy docelowej w priorytecie VII PO KL. Obecnie można wspierać osoby w wieku od 15 do 64 roku życia.

18 już bezpośrednio w ich miejscowościach. No i nasza wspólna wyprawa do Olsztyna, do siedziby naszego projektowego partnera Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Akurat tam odwiedziliśmy biuro olsztyńskie, gdzie uczestnicy otrzymali Certyfikaty Młodego Lidera i Certyfikaty Młodej Liderki. Kto pomagał? Partnerami w projekcie były Gmina Nidzica oraz Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, z których doświadczenia czerpał Wnioskodawca. W powstawaniu projektu pomagał też Regionalny Ośrodek EFS Olsztyn, udzielając niezbędnych konsultacji. Szukałem partnera, który wniósłby mi coś do projektu, który by troszeczkę jakby zmniejszył obawy. Bo zawsze się straszyło tym kapitałem rozliczenia, sprawy formalne. Także poza częścią merytoryczną jeszcze myślałem o tym, że to jednak trzeba rozliczyć, itd - wspomina Koordynator projektu jak doszło do wyboru Partnera - Gminy Nidzica. Jak to robiliście? W projekcie zrealizowano warsztaty z zakresu wiedzy liderskiej, spotkania z ekspertami, inicjatywy lokalne robione przez uczestników oraz wizytę studyjną w Olsztynie. Chciałem tak to skomponować, żeby to nie była sucha edukacja. Uważałem, że same warsztaty nie są aż taką atrakcją dla młodych ludzi. Oni mają tego dosyć w szkole. Jeżeli nie podam im tej marchewki na koniec, to mogą się nie skusić na samą edukację. I stąd też choćby właśnie ta wycieczka, która była dołożona na koniec.[...] Wiem, jak prelekcje mogą wpłynąć na człowieka i stąd wzięły się trzy spotkania z ekspertami. Mieliśmy Justynę Sobczyk ( Lot nad Panamą ), w warsztacie prowadzonej przez nią, ja sam wcześniej uczestniczyłem w Szkole Liderów. Jednocześnie mogłem wykorzystać właśnie ten kontakt. [...] Był Kuba Wygnański u nas, ikona polskiej «pozarządówki»[...] i mówił o tym, czym jest trzeci sektor. [...] Mieliśmy także eksperta Marcina Chludzińskiego, którego poznałem na jednym warsztacie. [...] Marcin Chludziński mówił w ogóle o liderstwie. Wykłada na Uniwersytecie Warszawskim, też w Collegium Civitas i pracuje z liderami w różnych firmach. Także po prostu pomyślałem sobie, że akurat ten człowiek też do nich dotrze. To też się świetnie udało, bo relacje, jakie on tutaj nawiązał były niesamowite - wspomina Maciej Prażmo. Inicjatywy wymyślali sami młodzi ludzie. Na różnych płaszczyznach. [...] Gdy mieli wymyśleć swoją inicjatywę, mówili na przykład: «panie Maćku, miał pan takie zdjęcia, jak dzieci robiły w Siemianowie świnki i my byśmy chcieli u nas zrobić coś takiego». To jest pierwszy np. jakiś taki motyw, który powodował, że chcieli mieć u siebie taką inicjatywę. Inny to Turówko. Nie ma u nas przedszkola, a są takie małe dzieci przedszkolne, to może byśmy dla nich coś zrobili. I stąd się wzięło «Przedszkole pod gruszą». I tak dalej. Maciej Prażmo podkreśla kreatywność DZIAŁANIE

19 ( ) też wiem, jak prelekcje mogą wpłynąć na człowieka i stąd wzięły się trzy spotkania z ekspertami ( ) 16 DZIAŁANIE młodych ludzi, którzy inspirując się pomysłem, zawsze nadawali mu jednak nowego charakteru i robili go po swojemu. Kreatywność w środowisku, w którym pracuje Maciej Prażmo, rozumie on jednak na swój sposób, w oparciu o własne doświadczenia i wcześniejsze próby aktywizacji społeczności lokalnej. Doświadczenie z takich wcześniejszych spotkań pokazuje, że u nas ludzie jak nie mają konkretu, to nic z tego nie będzie. Często jest tak, że trzeba już mieć szablon, trzeba już mieć pomysł, trzeba już wziąć za rękę i chodźcie, idziemy razem. Bo, jak ktoś nie ma wizji, np. tego co można, no to też inaczej przychodzi planowanie. Jeżeli środowiska są kreatywne to coś się dzieje, coś takiego niekonwencjonalnego i coś nowego, ale kreatywność musi bazować na możliwościach. Jeżeli ludzie nie wiedzą, co, to trudno wymagać od nich, żeby wymyślali jakieś fajne rzeczy. Projekt był dość krótki, trwał 5 miesięcy. Zajęcia z młodzieżą prowadzone były od drugiego miesiąca do końca projektu. Co się zmieniło? Realizacja projektu przyczyniła się do nawiązania współpracy z partnerami projektu i uzmysłowiła Wnioskodawcy, jak ważna jest współpraca partnerska. Wnioskodawca nauczył się też specyfiki pracy projektowej z młodzieżą. Nauczyłem się jednej rzeczy, że jako lider, muszę też na pewne rzeczy uważać. Wcześniej nigdy się nie zastanawiałem nad tym, że oni na mnie patrzą jak na swego rodzaju autorytet. Tu jednak nie mogłem sobie często na pewne rzeczy pozwolić, no bo jednak autorytet wymaga czegoś innego. Projekt pozwolił zdobyć umiejętności liderskie młodym uczestnikom i otworzyć ich. Zrozumieli, że wiele rzeczy, które dzieją się dookoła, może zależeć od nich. Niektórzy z nich chcą dalej działać społecznie. To się bardzo uzewnętrzniło w naszym projekcie właśnie w «Kozłowskim Centrum Kształcenia Liderów», bo ja też poza założeniami projektowymi rozmawiałem i z trenerami i z naszymi gośćmi. Wszyscy zgodnie podkreślali, ci, którzy już dłużej z nimi byli, że problem naszej młodzieży polega na tym, że gdy pytamy ich o coś, to oni nie myślą o tym, co mają nam odpowiedzieć, tylko to czego my od nich oczekujemy. To ten błąd, który szkoła wypracowuje. Młody człowiek nie chce mówić o tym, co myśli, bo często w szkole nie jest dobrze widziane, żeby on artykułował swoje zdanie. Bardziej pewnie jakiś tok myślowy, który jest założony w programie edukacyjnym. I tutaj nawet na bazie rozmów z trenerami, po trzecim warsztacie, to już byli ludzie otwarci, [...] gdy się zorientowali, że ktoś ich słucha, że to, co oni mówią jest ważne, że zmienia się kształt tego, co się dzieje naokoło nich pod wpływem tego, co mówią, pootwierali nam się niesamowicie. Maciej Prażmo podkreśla także wartość nawiąznych znajomości i kontaktów po zakończeniu projektu. Jest wielu ludzi młodych, do których mogę zadzwonić, zresztą z wieloma z nich kontakt się nie

20 ( ) Młody człowiek nie chce mówić o tym, co myśli, bo często w szkole nie jest dobrze widziane, żeby on artykułował swoje zdanie. ( ) urwał, przez Naszą Klasę, GG, e. To są pytania: «Panie Maćku, a kiedy jakaś kontynuacja», itd. Przed realizacją projektu «Kozłowskie Centrum Kształcenia Liderów» Wnioskodawca realizował wiele inicjatyw i akcji społecznych, ale ten projekt był pierwszym z programu Kapitał Ludzki. Maciej Prażmo opowiada o dotychczas realizowanych inicjatywach, między innymi projekcie Patriotyzm wczoraj i dziś, którego realizowana jest już 5. edycja. To jest projekt aktywizująco-integrujący, głównie chodzi o to, żeby ludzie spotykali się wokół idei patriotyzmu niezależnie od poglądów, wieku. Projekty, jak z funduszy, ze Szkoły Liderów. «Działam społecznie» to był projekt mapa, który miał pokazać właśnie mieszkańcom po pierwsze czym, kim jest lider, jakim jest zasobem lokalnym i jakie działania można zrobić. Objął on 6 różnych działań z różnych płaszczyzn działalności społecznej. [...] Z Funduszu «Działaj lokalnie» robiliśmy projekt «Przez żołądek do Internetu» w takiej małej świetlicy wiejskiej w Siemianowie, gdzie też grupa liderów była z Siemianowa. Ważną częścią działalności statutowej Stowarzyszenia, prowadzonego przez Macieja Prażmo jest pomoc społeczna - pozyskiwanie żywności, odzieży i innych darów. Mamy zbiórki żywności, gdzie z młodzieżą pracujemy przynajmniej 2-3 razy w roku. Jest to wielkanocna zbiórka żywności, «Podziel się posiłkiem», «Podziel się zakupami» z września i potem świąteczna zbiórka żywności, gdzieś w okolicach końca listopada, grudnia. To są takie stałe punkty, które robimy [...] Teraz co roku 6-7 ton żywności rozwozimy wśród mieszkańców, jakby zaufanie do naszej organizacji zostało w dużej mierze zbudowane na bazie tej pomocy społecznej. Ludzie wiedzą, że pomagamy, więc jakby już mamy otwartych wiele drzwi, łatwiej nam nawiązać też relacje, bo jesteśmy, przy okazji rozwożenia tej żywności, jesteśmy w wielu miejscach, znamy problemy ludzi, rozmawiamy z ludźmi. W wyniku realizacji projektu nastąpiły pewne zauważalne na co dzień zmiany w zachowaniu młodych mieszkańców Gminy. Są bardziej otwarci na świat, siebie i kolejne przedsięwzięcia społeczne w swoim otoczeniu. Chcą dalej inwestować w siebie, podnieść swoje umiejętności, zmienić się. Zauważyli i uwierzyli, że zmiany dookoła nich mogą następować także za ich pośrednictwem. Uczestnicy projektu się zintegrowali. Część z nich nadal podtrzymuje kontakty zarówno między sobą, jak i z Koordynatorem projektu. DZIAŁANIE

21

22 ( ) w wyniku realizacji projektu nastąpiły pewne zauważalne na co dzień zmiany w zachowaniu młodych mieszkańców gminy. Są bardziej otwarci na świat, siebie ( ) I co dalej? Wnioskodawca stara się kontynuować projekt, niestety podejmowane do tej pory próby zdobycia funduszy na jego realizację nie powiodły się. Maciej Prażmo jest trochę rozczarowany, że działania, które zrealizował z sukcesem nie mogą być na razie rozwijane. Myślę, że w ogóle to jest pewnego rodzaju bolączka, że coś zostało wypracowane, coś można by kontynuować, bo zostawić tego nie można i teraz nagle ktoś ocenia mój projekt, w wielu przypadkach ktoś, kto nigdy społecznie nie działał Wnioskodawca ma jednak dużo planów na przyszłość. Oprócz statutowej działalności, akcje społeczne, wynikające z potrzeby chwili. Planów jest jak zwykle cała masa. Są one potem jeszcze trochę «dezorganizowane akcyjnie». Czyli tymi telefonami znienacka. «Panie Maćku, tak jak wspomniałem, czy załatwicie busa na jutro bo odzież przyjechała».[...]ale plany mam na pewno. Na pewno chciałbym kontynuować z tymi młodymi ludźmi. Między innymi dlatego też piszę. Uda się będzie dobrze. Nie uda się spróbujemy inną drogą. Są też tak, jak wspominałem programy, które realizujemy corocznie, więc tutaj rezygnacji nie ma. Te zbiórki żywności. Na pewno kontynuacja następnego projektu «Patriotyzm wczoraj i dziś», który robimy od lat i w który młodzież się angażuje. Myślę, że no tak jak mówię, planów jest co niemiara i wiele się pojawia znienacka. W tym roku też pewną część energii zajmie mi jednak akcja pod tytułem wybory samorządowe. Ja doszedłem do takiego wniosku, że jednak część narzędzi jest ukrytych w samorządzie i trzeba po prostu o nie zawalczyć, a z drugiej strony, no liderzy są po to, żeby przewodzić. Więc jakby odmawianie sobie wejścia do samorządu, no to jest poniekąd, bo może nie dla wszystkich, pewien rodzaj hipokryzji. Trwałym efektem jest integracja uczestników projektu oraz powolne zaktywizowanie się lokalnej społeczności. Projekt ten może być przeniesiony w całości lub w części i wykorzystany przez innych wnioskodawców w kraju. Autorka: Katarzyna Sawicka-Wójcik DZIAŁANIE