Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego Parku Narodowego

Transkrypt

1 Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Parks and Nature Reserves (Parki nar. Rez. Przyr.) BOGDAN WIŚNIOWSKI, WIESŁAW PIOTROWSKI Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego Parku Narodowego WIŚNIOWSKI B., PIOTROWSKI W Contribution to the knowledge of wasps and bees (Hymenoptera, Aculeata) of Poleski National Park in Poland. Parki nar. Rez. Przyr. 32(2): ABSTRACT: The paper provides information concerning preliminary results of studies on wasps and bees (Hymenoptera, Aculeata) present in the Poleski National Park in Eastern Poland. The specimens were collected using the water pan traps ( Moericke-traps ) as well as entomological nets during the years A total of 147 species were recorded representing the following families: Chrysididae (12 species), Sapygidae (1), Scoliidae (1), Tiphiidae (2), Pompilidae (6), Vespidae (12), Sphecidae (5), Crabronidae (49), Colletidae (9), Andrenidae (3), Halictidae (17), Melittidae (4), Megachilidae (15) and Anthophoridae (11). The most interesting species recorded during the studies are: Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Crossocerus congener, Epeoloides coecutiens, Hylaeus gracilicornis, Nitela borealis, Oxybelus variegatus, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula and Systropha curvicornis. KEY WORDS: Hymenoptera, Chrysididae, Sapygidae, Scoliidae, Tiphiidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae, Anthophila, bees, wasps, faunistics, new record, Poleski National Park, Poland. Bogdan Wiśniowski: Ojcowski Park Narodowy, Ojców, bogdan@isez.pan. krakow.pl; Wiesław Piotrowski: Poleski Park Narodowy, ul. Lubelska 3a, Urszulin WSTĘP Żądłówki są grupą owadów błonkoskrzydłych (Hymenoptera, Aculeata) liczącą w Polsce około 1100 gatunków, obejmującą m.in. mrówki, osy i pszczoły. Ich znajomość w poszczególnych krainach zoogeograficznych jest różna, przy czym Wyżyna Lubelska, Podlasie i Poleski Park Narodowy zbadane są bardzo słabo. Grupa ta nigdy nie była systematycznie badana na terenie Parku. Spośród opublikowanych z tego terenu prac kilka dotyczy mrówek (Formicidae) (PĘTAL 1963, 1967; CZECHOWSKI i in. 2003; BOROWIEC 2009), złotolitek (Chrysididae) (BANASZAK 1975; WIŚNIOWSKI, SZCZEPKO 2010), smukwowatych (Scoliidae) (MARCZAK i in. 2012), nastecznikowatych (Pompilidae) (WIŚNIOWSKI 2009) i pszczołowatych (Anthophila) (BANASZAK, PIOTROWSKI 2005; CELARY 2005; BILIŃSKI, TEPER 2009; CELARY, WIŚNIOWSKI 2007, [15]

2 16 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski 2011). Podsumowanie tych badań znaleźć można w pracach PIOTROWSKIEGO (1994), ŁĘTOWSKIEGO i PIOTROWSKIEGO (2002) oraz BANASZAKA i in. (2004). Poleski Park Narodowy został utworzony w 1990 roku i zajmuje obecnie powierzchnię 9648 ha. Park położony jest w środkowo-wschodniej części Polski; wg typologicznej klasyfikacji środowiska przyrodniczego leży na terenie prowincji Niżu Wschodnioeuropejskiego, w podprowincji Polesie, w południowej części regionu Polesie Podlaskie (KONDRACKI 1991). Wg tymczasowego podziału na krainy zoogeograficzne stosowanego w Katalogach fauny Polski (BURAKOWSKI i in. 1990) Park położony jest w części granicznej Podlasia i Wyżyny Lubelskiej; w konsekwencji różni autorzy podają stanowiska z Parku jako leżące na terenie bądź jednej, bądź drugiej krainy. Inni jeszcze dzielą ten obszar mniej więcej po linii łączącej miejscowości Urszulin-Wytyczno-Włodawa, przypisując stanowiska na północ od tej linii do Podlasia, na południe zaś do Wyżyny Lubelskiej. W niniejszej pracy cały teren Poleskiego Parku Narodowego traktujemy jako część krainy geograficznej Podlasia. Na obszarze Parku ochronie podlegają przede wszystkim dobrze zachowane otwarte siedliska wodno-torfowiskowe zajmujące łącznie prawie 1/4 powierzchni Parku. Niemal połowę powierzchni Parku stanowią zbiorowiska leśne na siedliskach bagiennych, wilgotnych i w mniejszym stopniu świeżych; około 1/4 obszaru Parku to łąki, pastwiska i grunty orne (GUTOWSKI i in. 2012). Charakterystyczną cechą Parku jest występowanie piaszczystych wyniesień porośniętych roślinnością psammofilną; tereny te stanowią rodzaj wysp wśród podmokłych obszarów Parku. Ta różnorodność siedlisk powoduje występowanie na terenie PPN gatunków o zasięgach borealnych, atlantyckich, środkowo- i południowo-europejskich (KOČÁRKOWÁ i in. 2002, GUTOWSKI i in. 2012). METODY BADAŃ Niniejszy artykuł przedstawia listę gatunków żądłówek z następujących rodzin: Chrysididae, Sapygidae, Scoliidae, Tiphiidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae, Colletidae, Andrenidae, Halictidae, Melittidae, Megachilidae i Anthophoridae stwierdzonych na terenie Poleskiego Parku Narodowego w latach Zostały one odłowione w trakcie wyrywkowych prac inwentaryzacyjnych, prowadzonych w różnych środowiskach Parku zarówno w zbiorowiskach leśnych i nieleśnych oraz ekotonowych. Kilka okazów zostało zebranych także w budynku muzeum PPN w Załuczu Starym. Owady zbierano przy użyciu pułapek Moericke go (w 1996 roku) oraz siatki entomologicznej metodą czerpakowania wśród roślinności i nad gniazdami ziemnymi oraz metodą na upatrzonego w trakcie przeglądania potencjalnych roślin żywicielskich. Oprócz autorów niniejszej pracy, kilka okazów zostało zebranych przez Annę Klasę oraz Andrzeja Onyszko. Zebrane okazy były następnie preparowane, etykietowane i oznaczane. Materiał dowodowy jest przechowywany w kolekcji Ojcowskiego Parku Narodowego w Ojcowie oraz autorów.

3 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 17 WYKAZ GATUNKÓW Poniższy wykaz przedstawia gatunki stwierdzone w trakcie prac inwentaryzacyjnych w kolejności systematycznej rodzin żądłówek. W obrębie rodzin taksony wymieniono w alfabetycznej kolejności rodzajów i gatunków. Podano następujące informacje: miejsce zbioru ze współrzędnymi kwadratu UTM, datę zbioru, liczbę i płeć zebranych okazów, środowisko zbioru (o ile taka informacja została odnotowana w terenie) oraz nazwisko osoby zbierającej, przy czym użyto dwu skrótów: BW = Bogdan Wiśniowski, WP = Wiesław Piotrowski. Zestawienie obejmuje łącznie 147 gatunków żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) z następujących rodzin: Chrysididae 12 gatunków, Sapygidae 1, Scoliidae 1, Tiphiidae 2, Pompilidae 6, Vespidae 12, Sphecidae 5, Crabronidae 49, Colletidae 9, Andrenidae 3, Halictidae 17, Melittidae 4, Megachilidae 15 oraz Anthophoridae 11. Spośród wymienionych niżej gatunków z Poleskiego Parku Narodowego podano wcześniej 13 taksonów: Chrysis bicolor LEPELETIER, 1806, C. illigeri WESMAEL, 1839 (WIŚNIOWSKI, SZCZEPKO 2010), Scolia hirta SCHRANK, 1781 (MARCZAK i in. 2012), Anoplius caviventris (AURIVILLIUS, 1907), A. viaticus (LINNAEUS, 1758), Arachnospila anceps (WESMAEL, 1851), Dipogon subintermedius (MAGRETTI, 1886), Episyron albonotatum (VAN DER LINDEN, 1827), Homonotus sanguinolentus (FABRICIUS, 1793) (WIŚNIOWSKI 2009), Dasypoda altercator (HARRIS, 1780), Macropis europaea WARNCKE, 1973 (CELARY 2005), Ammobates punctatus (FABRICIUS, 1804) i Heriades crenulatus NYLANDER, 1856 (CELARY, WIŚNIOWSKI 2011). Złotolitkowate Chrysididae Chrysis angustula SCHENCK, Jezioro Długie (UTM: FC40): 1 X , bagno, leg. WP. C. bicolor LEPELETIER, Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, C. corusca VALKEILA, Załucze Stare (FB49): 29 V , na oknie w muzeum, leg. WP. C. fulgida LINNAEUS, Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, C. illigeri WESMAEL, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , C. impressa SCHENCK, Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. Chrysura austriaca (FABRICIUS, 1804). Załucze Stare (FB49): 25 V , na oknie w muzeum, leg. WP. Hedychridium ardens (COQUEBERT, 1801). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII ,

4 18 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski Hedychrum gerstaeckeri CHEVRIER, Kolonia Wola Wereszczyńska uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, H. niemelai LINSENMAIER, Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , H. nobile (SCOPOLI, 1763). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, H. rutilans DAHLBOM, Bagno Staw (FB68): 28 VI , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 2, Wysmugowate Sapygidae Sapygina decemguttata (JURINE, 1807). Bagno Spławy (FB49): 11 VII , łąka przy kanale, leg. WP. Smukwowate Scoliidae Scolia hirta SCHRANK, Kulczyn (FB59), 18 VII , leg. A. Onyszko; Urszulin (FB59): 26 VII , na poboczu szosy, leg. WP. Podwijkowate Tiphiidae Tiphia femorata FABRICIUS, Bagno Bubnów (FB59): 11 VII , łąka turzycowa, leg. WP; Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, T. unicolor LEPELETIER, Bagno Staw (FB68): 28 VI i 1, leg. WP. Nastecznikowate Pompilidae Anoplius caviventris (AURIVILLIUS, 1907). Jezioro Długie (FC40): 1 X , leg. WP. A. viaticus (LINNAEUS, 1758). Załucze Stare (FB49): 17 V , trawnik obok muzeum, leg. WP. Arachnospila anceps (WESMAEL, 1851). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Dipogon subintermedius (MAGRETTI, 1886). Jezioro Długie (FC40): 17 VI , 12 VIII , 1 X , leg. WP.

5 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 19 Episyron albonotatum (VAN DER LINDEN, 1827). Karczunek koło Bagna Staw (FB58): 28 VII , leg. A. Klasa. Homonotus sanguinolentus (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP. Osowate Vespidae Dolichovespula saxonica (FABRICIUS, 1793). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Ancistrocerus antilope (PANZER, 1798). Kulczyn (FB59): 19 IX , na białym murze domu, leg. A. Onyszko. Eumenes coarctatus (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Gymnomerus laevipes (SHUCKARD, 1837). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Polistes dominulus (CHRIST, 1791). Bagno Spławy (FB49): 7 VII i 1, na Apiaceae, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 15 VI , na parapecie okiennym, leg. WP. P. nimphus (CHRIST, 1791). Bagno Bubnów (FB59): 27 VI , leg. WP; Bagno Staw (FB68): 28 VI , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Tabakówka koło Pieszowoli (FC50): 25 VI , bór mieszany wilgotny, leg. WP; Torfowisko koło Jeziora Długie (FC40): 15 VII , bór bagienny, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 16 V , na dziewannie fioletowej (Verbascum phoeniceum), 14 V , obok muzeum, leg. WP. Pterocheilus phaleratus (PANZER, 1797). Uroczysko Wały koło bagna Staw (FB68): 9 VII , Symmorphus crassicornis (PANZER, 1798). Dobry Las koło Pieszowoli (FC50): 6 VI , na jeżynie (Rubus sp.) przy szosie, leg. WP. Vespa crabro LINNAEUS, Załucze Stare (FB49): 2 VI , ściana muzeum, leg. WP. Vespula germanica (FABRICIUS, 1793). Załucze Stare (FB49): 2 V , ściana muzeum, 22 VII , na parapecie okiennym w muzeum, leg. WP. V. rufa (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII , V. vulgaris (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum,

6 20 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski Nękowate Sphecidae Ammophila campestris LATREILLE, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 5, zrąb w sośninie, A. pubescens CURTIS, Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, A. sabulosa (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 1 X , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , zrąb w sośninie, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Podalonia affinis (KIRBY, 1798). Jezioro Długie (FC40): 4 VII , 23 VII , leg. WP. P. hirsuta (SCOPOLI, 1763). Załucze Stare (FB49): 1 VI , trawnik obok muzeum, leg. WP. Grzebaczowate Crabronidae Astata boops (SCHRANK, 1781). Bagno Spławy (FB49): 7 VI łąka, leg. WP. Bembecinus tridens (FABRICIUS, 1781). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Bembix rostrata (LINNAEUS 1758). Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka koło grądu, leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 1, obok muzeum, Cerceris arenaria (LINNAEUS, 1758). Załucze Stare (FB49): 9 VII obok muzeum, C. interrupta (PANZER, 1799). Bagno Spławy (FB49): 7 VI łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, C. quinquefasciata (ROSSI, 1792). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII , C. rybyensis (LINNAEUS, 1771). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Crabro cribrarius (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 2 VII , 4 VII i 1, 23 VII i 3, 12 VIII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Crossocerus congener (DAHLBOM, 1844). Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP. C. megacephalus (ROSSI, 1790). Jezioro Długie (FC40): 23 VII i 1, 12 VIII , leg. WP. C. nigritus (LEPELETIER et BRULLE, 1834). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP.

7 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 21 Dinetus pictus (FABRICIUS, 1793). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 1, obok muzeum, Diodontus minutus (FABRICIUS, 1793). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 1, obok muzeum, Ectemnius borealis (ZETTERSTEDT, 1838). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP. E. continuus (FABRICIUS, 1804). Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 2 VII , 4 VII , leg. WP. E. dives (LEPELETIER et BRULLE, 1834). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , E. lapidarius (PANZER, 1804). Bagno Staw (FB68): 28 VI , leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 30 VI , bór bagienny, 2 VII , 23 VII i 4, 12 VIII i 1, leg. WP. Entomognathus brevis (VAN DER LINDEN, 1829). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. Gorytes albidulus (LEPELETIER, 1832). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , G. laticinctus (LEPELETIER, 1832). Załucze Stare (FB49): 7 VI , na trawiastej murawie, leg. WP. G. quinquecinctus (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP; Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII i 2, leg. BW; Kulczyn (FB59): 9 VII , Lestica alata (PANZER, 1797). Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 10, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 2, obok muzeum, L. clypeata (SCHREBER, 1759). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Lindenius albilabris (FABRICIUS, 1793). Bagno Spławy (FB49): 7 VI łąka, leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 1, L. panzeri (VAN DER LINDEN, 1829). Bagno Spławy (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP. Mellinus arvensis (LINNAEUS, 1758). Kulczyn (FB59): 9 VII , Mimesa bicolor (JURINE, 1807). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Nitela borealis VALKEILA, Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP. Nysson maculosus (GMELIN, 1790). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum,

8 22 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski N. niger CHEVRIER, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Oxybelus argentatus CURTIS, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , O. bipunctatus OLIVIER, Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, O. trispinosus (FABRICIUS, 1787). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, O. variegatus WESMAEL, Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Passaloecus borealis DAHLBOM, Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. P. corniger SHUCKARD, Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. P. gracilis (CURTIS,1834). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP. Pemphredon fabricii MÜLLER, Jezioro Długie (FC40): 23 VII i 2, leg. WP. P. inornata SAY, Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. P. lethifer (SHUCKARD, 1837). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. Psenulus pallipes (PANZER, 1798). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Rhopalum clavipes (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 30 VI , bór bagienny, 23 VII i 1, leg. WP. R. coarctatum (SCOPOLI, 1763). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP. R. gracile WESMAEL, Bagno Staw (FB68): 28 VI , leg. WP. Tachysphex obscuripennis (SCHENCK, 1857). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, T. pompiliformis (PANZER, 1804). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Tachytes panzeri (DUFOUR, 1841). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Trypoxylon figulus (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Anthophila Lepiarkowate Colletidae Colletes fodiens (GEOFFROY, 1785). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. Hylaeus annularis (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII ,

9 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 23 H. brevicornis NYLANDER, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 1, H. communis NYLANDER, Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII i 1, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, H. confusus NYLANDER, Jezioro Długie (FC40): 12 VIII , leg. WP. Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , H. gracilicornis (F.MORAWITZ, 1867). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. H. gredleri FOERSTER, Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , H. rinki (GORSKI, 1852). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , H. sinuatus (SCHENCK, 1853). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Pszczolinkowate Andrenidae Andrena dorsata (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 2 VII , leg. WP. A. labiata FABRICIUS, Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP. A. lapponica ZETTERSTEDT, Załucze Stare (FB49): 20 IV , obok muzeum, leg. WP. Smuklikowate Halictidae Halictus leucaheneus EBMER, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 1, H. maculatus SMITH, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 1, H. rubicundus (CHRIST, 1791). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, H. sexcinctus (FABRICIUS, 1775). Kulczyn (FB59): 9 VII , leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 12, obok muzeum, H. tumulorum (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 30 VI , bór bagienny, 23 VII , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII i 1, obok muzeum, Lasioglossum albipes (FABRICIUS, 1781). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, L. calceatum (SCOPOLI, 1763). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, L. fulvicorne (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum,

10 24 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski L. laevigatum (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 VII , L. sexnotatum (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 1 X , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Rhophitoides canus (EVERSMANN, 1852). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Sphecodes albilabris (FABRICIUS, 1793). Załucze Stare (FB49): 6 V , obok muzeum, leg. WP. S. crassus THOMSON, Jezioro Długie (FC40): 4 VII , leg. WP. S. ephippium (LINNAEUS, 1767). Jezioro Długie (FC40): 1 X , leg. WP. S. gibbus (LINNAEUS, 1758). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, S. pellucidus SMITH, Jezioro Długie (FC40): 4 VII , leg. WP. Systropha curvicornis (SCOPOLI, 1790). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 2, leg. BW; Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Spójnicowate Melittidae Dasypoda altercator (HARRIS, 1780).Jezioro Długie (FC40): 30 VI bór bagienny, 23 VII , 12 VIII , leg. WP; Kulczyn (FB59): 9 VII , Macropis europaea WARNCKE, Jezioro Długie (FC40): 30 VI , bór bagienny, 12 VIII , leg. WP. M. fulvipes (FABRICIUS, 1804). Załucze Stare (FB49): 9 VII , obok muzeum, Melitta leporina (PANZER, 1799). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Miesiarkowate Megachilidae Anthidiellum strigatum (PANZER, 1805). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII i 1, uroczysko Suchy Las, 8 VII , Coelioxys aurolimbata FÖRSTER, Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , C. conoidea (ILLIGER, 1806). Bagno Staw (FB68): 28 VI , leg. WP; Las Czemernik koło Bagna Bubnów (FB58): 28 VII , leg. A. Klasa. Heriades crenulatus NYLANDER, Kulczyn (FB59): 9 VII , H. truncorum (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 5, Hoplitis adunca (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII i 1,

11 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 25 H. spinulosa (KIRBY, 1802). Jezioro Długie (FC40): 23 VII , leg. WP; Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Megachile rotundata (FABRICIUS, 1784). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , M. versicolor SMITH, Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , S. breviuscula (NYLANDER, 1848). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII i 1, S. odontopyga NOSKIEWICZ, Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , S. ornatula (KLUG, 1807). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , S. phaeoptera (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , S. punctulatissima (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , S. signata (LATREILLE, 1809). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Porobnicowate Anthophoridae Ammobates punctatus (FABRICIUS, 1804). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Anthophora bimaculata (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Biastes brevicornis (PANZER, 1798). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , Epeoloides coecutiens (FABRICIUS, 1775). Załucze Stare (FB49): 7 VI , łąka, leg. WP. Epeolus variegatus (LINNAEUS, 1758). Kolonia Wola Wereszczyńska, uroczysko Suchy Las (FC40): 8 VII , Nomada flavopicta (KIRBY, 1802). Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII , N. fucata PANZER, Kolonia Kochanowskie (FB59): 4 V , skarpa, łąka, leg. WP. N. fulvicornis FABRICIUS, Kulczyn (FB59): 9 VII , N. goodeniana (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 9 V , trawnik przed muzeum, leg. WP. N. lathburiana (KIRBY, 1802). Załucze Stare (FB49): 15 V , trawnik przed muzeum, leg. WP. N. striata FABRICIUS, Kolonia Wola Wereszczyńska (FC40): 8 VII ,

12 26 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski PODSUMOWANIE Spośród wymienionych powyżej gatunków zdecydowana większość (134) została stwierdzona na terenie Poleskiego Parku Narodowego po raz pierwszy. 31 gatunków nie było dotąd notowanych na Podlasiu, a z tej liczby aż 21 nie było znanych także z Wyżyny Lubelskiej (nazwy tych gatunków pogrubiono), a mianowicie: Chrysis angustula, C. corusca, C. impressa, Hedychridium ardens, Hedychrum gerstaeckeri, H. niemelai (Chrysididae), Sapygina decemguttata (Sapygidae), Tiphia femorata, T. unicolor (Tiphiidae), Gymnomerus laevipes, Polistes dominulus, Pterocheilus phaleratus (Vespidae), Astata boops, Bembecinus tridens, Bembix rostrata, Cerceris quinquefasciata, Crossocerus congener, Dinetus pictus, Diodontus minutus, Gorytes albidulus, G. laticinctus, G. quinquecinctus, Lestica alata, Mimesa bicolor, Nitela borealis, Nysson maculosus, Oxybelus argentatus, O. bipunctatus, O. variegatus, Pemphredon fabricii, Rhopalum gracile i Tachytes panzeri (Crabronidae). Dalsze 43 gatunki znane były dotąd na Podlasiu wyłącznie z Puszczy Białowieskiej: Chrysura austriaca, Hedychrum nobile, H. rutilans (Chrysididae), Dolichovespula saxonica, Vespa crabro, Vespula rufa, V. vulgaris, Polistes nimphus, Ancistrocerus antilope, Symmorphus crassicornis (Vespidae), Podalonia affinis, P. hirsuta, Ammophila campestris, A. pubescens, A. sabulosa (Sphecidae), Cerceris arenaria, C. interrupta, C. rybyensis, Crabro cribrarius, Crossocerus megacephalus, C. nigritus, Ectemnius borealis, E. continuus, E. dives, E. lapidarius, Entomognathus brevis, Lestica clypeata, Lindenius albilabris, L. panzeri, Mellinus arvensis, Nysson niger, Oxybelus trispinosus, Passaloecus borealis, P. corniger, P. gracilis, Pemphredon inornata, P. lethifer, Psenulus pallipes, Rhopalum clavipes, R. coarctatum, Tachysphex obscuripennis, T. pompiliformis i Trypoxylon figulus (Crabronidae). Przedstawione w niniejszej publikacji gatunki stanowią tylko około 14% Aculeata Polski, jednak zważywszy na wyrywkowy charakter prac inwentaryzacyjnych, liczba ta świadczy o dużej różnorodności żądłówek Parku. Wśród odnotowanych taksonów znajduje się 26 gatunków zagrożonych w Polsce (GŁOWACIŃSKI 2002, BANASZAK 2004, WIŚNIOWSKI 2009) sklasyfikowanych w następujących kategoriach zagrożenia: VU umiarkowanie zagrożone, narażone na wyginięcie (6 gatunków): Bembecinus tridens, Bembix rostrata, Lestica alata, Oxybelus argentatus, O. variegatus i Scolia hirta; NT niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (4 gatunki): Ammophila pubescens, Crossocerus congener, Nitela borealis i Nysson niger; LC niższego ryzyka, najmniejszej troski (3 gatunki): Anoplius caviventris, Chrysis bicolor i Chrysura austriaca; DD o statusie słabo rozpoznanym i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nie określonym (13 gatunków): Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Chrysis angustula, Epeoloides coecutiens, Hedychrum niemelai, Hylaeus gracilicornis,

13 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 27 H. gredleri, H. rinki, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula, Symmorphus crassicornis i Systropha curvicornis. Spora liczba gatunków stwierdzonych w Parku zakłada gniazda w ziemi, najczęściej w piaszczystym podłożu, w nasłonecznionych miejscach pozbawionych roślin bądź pokrytych skąpą roślinnością. Ze względu na nietrwały charakter takich siedlisk, ważne jest zachowanie ich poprzez niedopuszczanie do przekształcania się w zbiorowiska leśne. Pomimo wstępnego charakteru uzyskanych informacji można jednak stwierdzić, że fauna żądłówek Parku ma charakter ustabilizowany. Wskazuje na to obecność specyficznych układów troficznych gospodarz (żywiciel) pasożyt gniazdowy (kleptopasożyt) odnotowanych w 2006 roku. Udało się wówczas odłowić m.in. następujące gatunki pszczołowatych reprezentujących w/w układ (gatunki żywicielskie pogrubiono): Systropha curvicornis Biastes brevicornis; Anthidiellum strigatum Stelis signata; Anthophora bimaculata Ammobates punctatus; Hoplitis spinulosa Stelis odontopyga; Macropis europaea, Macropis fulvipes Epeoloides coecutiens. Na uwagę zasługują także gatunki związane z trzcinowiskami (zakładające gniazda w łodygach trzcin), stwierdzone dotąd na niewielu stanowiskach w Polsce: Anoplius caviventris, Pemphredon fabricii i Rhopalum gracile. Ich obecność w Parku świadczy o dobrym stanie siedlisk zajmowanych przez te gatunki. Przedstawione w pracy wstępne wyniki badań przemawiają za dużą różnorodnością żądłówek Poleskiego Parku Narodowego; z pewnością można tu jeszcze odnaleźć dalszych gatunków Aculeata. Należy mieć nadzieję, że inwentaryzacja fauny Parku będzie kontynuowana, zwłaszcza że można się tu spodziewać gatunków nie notowanych jeszcze w kraju. PODZIĘKOWANIA Autorzy pracy są wdzięczni dr Annie Klasie i Andrzejowi Onyszko za przekazane okazy do badań oraz dr hab. Waldemarowi Celaremu za oznaczenie gatunków pszczołowatych. Dziękujemy także za uwagi przekazane przez Recenzentów. PIŚMIENNICTWO BANASZAK J Materiały do znajomości złotolitek (Hymenoptera, Chrysididae) południowej Polski. Pol. Pismo ent. 45: BANASZAK J Smukwa kosmata Scolia hirta Schrank, [W:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, Z. GŁOWACIŃSKI, J. NOWACKI (red.). IOP PAN, Kraków,

14 28 Bogdan Wiśniowski, Wiesław Piotrowski BANASZAK J., BUSZKO J., CZACHOROWSKI S., CZECHOWSKA W., HEBDA G., LIANA A., PAWŁOWSKI J., SZEPTYCKI A., TROJAN P., WĘGIEREK P Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiad. entomol. 23 Supl. 2: BANASZAK J., PIOTROWSKI W Dwa bardzo rzadkie gatunki pszczół w Polsce: Xylocopa valga GERSTAECKER i Xylocopa violacea (L.) w Poleskim Parku Narodowym. Wiad. entomol. 24(2): BILIŃSKI M., TEPER D Ocena efektów ochrony trzmieli i ich siedlisk w Poleskim Parku Narodowym. Puławy (maszyn.). BOROWIEC M Nowe dane o rozmieszczeniu mrówek (Hymenoptera, Formicidae) z plemienia Formicoxenini w Polsce. Wiad. entomol. 28(4): BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Chrząszcze Coleoptera Cerambycidae i Bruchidae. Kat. Fauny Pol. 23(15): CELARY W Melittidae of Poland (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) their biodiversity and biology. ISEZ PAN, Kraków, CELARY W., WIŚNIOWSKI B Contribution to the bee fauna (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) of Poland. III. J. apicult. Sci. 51(1): CELARY W., WIŚNIOWSKI B Contribution to the bee fauna (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) of Poland. IV. J. apicult. Sci. 55(2): CZECHOWSKI W., RADCHENKO A., CZECHOWSKA W The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland. Museum and Institute of Zoology PAS, Warszawa. GŁOWACIŃSKI Z. (ed.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wyd. IOP PAN, Kraków. GUTOWSKI, J.M., PIOTROWSKI W., ROZWAŁKA R Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Poleskiego Parku Narodowego. Parki nar. Rez. Przyr. 31(3): KOČÁRKOWÁ A., HEKERA P., RULÍK M Contribution to the knowledge of algae from the wetlands of Poleski National Park (east Poland). Czech Phycology, Olomouc, 2: KONDRACKI J Typologia i regionalizacja typologiczna środowiska przyrodniczego. [W:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, L. STARKEL (red.). PWN, Warszawa, ŁĘTOWSKI J., PIOTROWSKI W Fauna Poleskiego Parku Narodowego, fauna bezkręgowców. [W:] Poleski Park Narodowy, monografia przyrodnicza, S. RADWAN (red.). Wyd. Marpol, Lublin, MARCZAK D., PEPŁOWSKA-MARCZAK D., WIŚNIOWSKI B., HUFLEJT T New Polish localities of two rare wasps species (Hymenoptera): Leucospis dorsigera FABRICUS, 1775 (Chalcidoidea: Leucospidae) and Scolia hirta SCHRANK, 1781 (Vespoidea: Scoliidae). Fragm. faun. 55(1): PĘTAL J Materiały do znajomości mrówek (Formicidae, Hymenoptera) Lubelszczyzny. (V VI). Fragm. faun. 10: PĘTAL J Materiały do znajomości mrówek (Formicidae, Hymenoptera) Lubelszczyzny. VII. Zespoły mrówek środowisk torfowiskowych, leśnych i wydmowych okolic Libiszowa (pow. Parczew). Ann. UMCS s. C, 22(9): PIOTROWSKI W Wykaz fauny Poleskiego Parku Narodowego. Parki nar. Rez. Przyr. 13(1): WIŚNIOWSKI B Spider-hunting wasps (Hymenoptera: Pompilidae) of Poland. Diversity, identification, distribution. Ojców National Park, Ojców. WIŚNIOWSKI B., SZCZEPKO K Chrysis illigeri WESMAEL, 1839 nowy dla Polski gatunek złotolitki (Hymenoptera: Chrysididae). Wiad. entomol. 29(1):

15 Materiały do poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Poleskiego PN 29 SUMMARY Poleski National Park was established in 1990 in eastern part of Poland, in the region known as Polesie. The park protects a well preserved marsh and peat bog ecosystem typical for the region. The characteristic features of the park are dry sandy habitats with psamophilous vegetation located among the wetlands. The occurrence of such various habitats results in remarkable flora and fauna, which consists of boreal, palaearctic, as well as central or south European species. Wasps and bees have never been subject to separate studies in the park. There is only scarce information published about some species of bumblebees and single bees present in the Park. The paper presents results of random collecting activities in the area. The specimens were collected using the water pan traps ( Moericke-traps ) as well as entomological net during the years A total of 147 species of aculeate hymenopterans were recorded in the park representing the following families: Chrysididae (12 species), Sapygidae (1), Scoliidae (1), Tiphiidae (2), Pompilidae (6), Vespidae (12), Sphecidae (5), Crabronidae (49), Colletidae (9), Andrenidae (3), Halictidae (17), Melittidae (4), Megachilidae (15) and Anthophoridae (11). This represents approximately 14% of all Aculeata species known in Poland. This is a rather large number considering the casual way of collecting specimens. Among the species recorded as many as 31 were not known to be present in the Podlasie region, and another 43 were known to be present in the region, however, only in Białowieża Primeval Forest (including Białowieża National Park). As for nature conservation, the most interesting species recorded during the studies were: Ammobates punctatus, Biastes brevicornis, Crossocerus congener, Epeoloides coecutiens, Hylaeus gracilicornis, Nitela borealis, Oxybelus variegatus, Rhopalum gracile, Stelis odontopyga, S. ornatula and Systropha curvicornis. They are rarely recorded in Poland and are redlisted. The presence of rather numerous cleptoparasitic bee species indicates a stable character of the park s Aculeata fauna. Most species of wasps and bees recorded during the studies make their nests in sandy soil; their protection depends on maintaining open areas with scarce plant cover. Another interesting group of wasp species are those nesting in reed stems, e.g.: Anoplius caviventris, Pemphredon fabricii, and Rhopalum gracile. Their presence indicates a good state of the habitats occupied by those species. The preliminary results presented in the paper suggest the high diversity of wasps and bees of the Park; further research should add another species to the group. It is hoped that the inventory of aculeate hymenopterans of Poleski National Park will continue, and that it will reveal species earlier unknown in Poland. Nadesłano do redakcji: marzec 2013 r. Wpłynęło ponownie po poprawkach: maj 2013 r. Przyjęto do druku: maj 2013 r.

16