Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych

Transkrypt

1 PROBLEMY INŻYNIERII ROLNICZEJ PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING s Wersja pdf: ISSN Wpłynęło r. Zrecenzowano r. Zaakceptowano r. Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury Zdzisław WÓJCICKI 1) ABCD 2) BCEF, Barbara RUDEŃSKA 1) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Warszawie 2) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Mazowiecki Ośrodek Badawczy w Kłudzienku Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań nad ponoszonymi nakładami (rozchodami) i uzyskiwanymi dochodami w 53 wybranych gospodarstwach rodzinnych w 2009 i 2010 r. Zebrane wyniki porównano z rozchodami i dochodami, jakie przewiduje się w projektach modernizacji tych gospodarstw w 2015 r. W latach badano gospodarstwa o powierzchni od 8 do 150 ha UR. Średnia powierzchnia badanych obiektów wynosiła w 2009 r. 44,23 ha, w 2010 r. 45,88 ha, a w 2015 r. będzie wynosić 49,49 ha UR, czyli zwiększy się o 11,9%. Wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa zwiększają się łączne nakłady (rozchody) ponoszone na produkcję rolniczą. Natomiast w przeliczeniu na jednostkę powierzchni łączne rozchody wynosiły średnio w 2009 r. 6,78 tys. zł ha 1 UR, w 2010 r. 6,51 tys. zł ha 1 UR, a w 2015 r. będą wynosić 5,02 tys. zł ha 1 UR. Średnie dochody brutto w badanych gospodarstwach są nieco wyższe niż średnie dochody rodzin rolniczych w Polsce. Natomiast dochody brutto wyrażone w roboczogodzinach ogólnego czasu pracy wynosiły średnio w 2009 r. 21,69 zł rbh 1, w 2010 r. 27,38 zł rbh 1, a w 2015 r. będą wynosiły 34,46 zł rbh 1. Są to dochody znacznie przekraczające wynagrodzenie za pracę w porównaniu z jednostkowym średnim wynagrodzeniem pracownika spoza rolnictwa. Większość badanych gospodarstw należy lub będzie należała po modernizacji do grupy rozwojowych rodzinnych przedsiębiorstw rolniczych, mających zdolność do prowadzenia systematycznej inwestycyjnej działalności odtworzeniowej i rozwojowej. Słowa kluczowe: rolnictwo, gospodarstwo, modernizacja, rozchody, dochody Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2013

2 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Wstęp Udokumentowane informacje o pieniężnych przychodach, rozchodach i dochodach oraz o efektach i efektywności działalności indywidualnych gospodarstw rolnych, przynoszą badania terenowe i ankietowe rolniczych placówek naukowych [GOLKA, WÓJCICKI 2009; WÓJCICKI i in. 2009]. Wyniki takich badań empirycznych, dotyczące działalności zmechanizowanych i modernizujących się towarowych gospodarstw rodzinnych, zawiera baza danych uzyskanych w trakcie realizacji projektu badawczo-rozwojowego NCBiR nr NR pt.: Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych [WÓJCICKI, KUREK 2012]. Podobnie jak w poprzednich publikacjach [RUDEŃSKA, WÓJCICKI 2013; WÓJCICKI 2013; WÓJCICKI, RUDEŃSKA 2013], w niniejszym opracowaniu wykorzystano odpowiednie dane liczbowe zestawione w aneksach kilku części sprawozdania z realizacji poszczególnych etapów projektu badawczo-rozwojowego [KUREK, WÓJCICKI 2011; WÓJCICKI 2010; WÓJCICKI, KUREK 2011; 2012]. Celem opracowania jest analiza poziomu i struktury ponoszonych nakładów (rozchodów) w latach 2009 i 2010 w różnych grupach badanych gospodarstw rodzinnych i porównanie ich z rozchodami przewidywanymi do ponoszenia w 2015 r. (po modernizacji). Porównując ponoszone rozchody do poprzednio uzyskiwanych przychodów [WÓJCICKI, RUDEŃSKA 2013], określono dochody rolnicze uzyskiwane w poszczególnych grupach gospodarstw i średnio dla całej zbiorowości badanych obiektów. Uzyskane wyniki będą podstawą do określenia potrzeb i możliwości ich technicznej i technologicznej modernizacji oraz efektów produkcyjnej i inwestycyjnej działalności zmechanizowanych rodzinnych przedsiębiorstw rolniczych. Przebieg i metody badań Wspomniany projekt badawczo-rozwojowy był realizowany w latach przez specjalistów Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego i specjalistów z uczelni rolniczych. Badania 53 celowo dobranych gospodarstw rodzinnych prowadzono według jednolitej, wspólnie ustalonej metodyki [WÓJCICKI i in. 2009]. Projekty modernizacji badanych gospodarstw wraz szacunkiem przewidywanych na 2015 r. wyników produkcyjnych oraz przychodów i rozchodów (nakładów) opracowywali pracownicy naukowi przy aktywnym udziale właścicieli tych gospodarstw. Stosowano porównywalne ceny z 2009 i 2010 r. Badano działalność 53 gospodarstw o powierzchni od 8 do 150 ha UR, podzielonych na 11 grup obszarowych po 5 gospodarstw w grupach od I do IX i po 44 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

3 Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych 4 gospodarstwa w grupach X i XI (tab. 1). Gospodarstwa grupowano według wzrastającej powierzchni posiadanych w 2009 r. UR, zachowując takie samo grupowanie na 2010 i 2015 r., chociaż już w 2010 r. wystąpiły, a na 2015 r. są planowane zmiany powierzchni posiadanych i dzierżawionych UR (tab. 1). Taki podział i grupowanie badanych gospodarstw pozwala na neutralizowanie wyników skrajnych i ułatwia określanie wpływu powierzchni UR na poziom i strukturę ponoszonych rozchodów i uzyskiwanych dochodów jednostkowych w zł ha 1 UR lub w zł rbh 1. Tabela 1. Powierzchnia użytków rolnych (UR) badanych gospodarstw rodzinnych Table 1. Area of agricultural land (AL) of surveyed family farms Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms Średnia powierzchnia gospodarstwa [ha gosp. 1 ] w grupie w roku Average farm acreage [ha farm 1 ] in group and year (plan) I 5 13,07 13,07 17,96 II 5 18,95 20,45 24,75 III 5 23,43 23,43 29,43 IV 5 25,92 27,88 29,06 V 5 30,66 33,06 33,76 VI 5 34,22 34,99 37,89 VII 5 43,92 45,69 48,20 VIII 5 53,77 58,85 54,36 IX 5 64,40 67,87 72,54 X 4 79,02 79,02 82,76 XI 4 121,55 122,30 138,01 Razem Total 53 44,23 45,88 49,49 Do rozchodów brutto w badanych obiektach zaliczano nakłady pieniężne ponoszone na: zakup środków pochodzenia rolniczego, jak nasiona, pasze, zwierzęta i inne; zakup agrochemikalii, jak nawozy mineralne, środki ochrony roślin, zwierząt i inne; bezpośrednie nośniki energii, jak paliwa stałe, ciekłe i gazowe oraz energia elektryczna; opłaty i materiały, jak woda, ścieki, części wymienne i materiały do napraw maszyn i budynków; usługi i inne materialne, jak usługi rolnicze i melioracyjne oraz doradcze i inne; rozchody niematerialne, jak podatki, ubezpieczenia, spłaty kredytów i inne świadczenia; wynagrodzenia bezpośrednie za pracę najemną wraz z oszacowaniem wartości wzajemnej pomocy sąsiedzkiej; inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe, jak zakup i dzierżawa ziemi, zakup maszyn i materiałów budowlanych do modernizacji budynków i budowli. ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 45

4 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska Z rozchodów brutto wydzielano rozchody domowe rodziny rolniczej ponoszone wraz z nakładami na produkcyjną działalność gospodarstwa, jak na przykład energia elektryczna, paliwa do samochodów osobowych i inne. Takie rozchody są równocześnie elementem dochodów brutto rodzin rolniczych. Wyniki badań W 2009 r. badane gospodarstwa ponosiły rozchody brutto (nakłady) w granicach od 89,6 tys. zł gosp. 1 (grupa I) do 854,1 tys. zł gosp. 1 (grupa IX). Średnio w 53 badanych obiektach rozchody brutto wynosiły 299,8 tys. zł gosp. 1 i 6,78 tys. zł ha 1 UR (tab. 2). Tabela 2. Rozchody (nakłady) ogółem w badanych gospodarstwach rodzinnych Table 2. Gross expenditures (outputs) in surveyed family farms Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms razem total Rozchody ogółem [tys. zł] w roku Total expenditures [thous. PLN] in the year (plan) w tym domowe of that the household średnio na ha UR average per ha AL razem total w tym domowe of that the household średnio na ha UR average per ha AL razem total w tym domowe of that the household średnio na ha UR average per ha AL I 5 447,9 47,5 6,85 334,1 52,5 5,11 418,0 45,7 4,65 II 5 690,2 41,3 7,28 468,0 48,0 4,58 516,6 54,3 4,17 III ,2 114,3 11,24 606,7 54,2 5,18 661,9 37,5 4,50 IV 5 532,4 49,1 4,11 665,8 56,5 4,78 629,4 49,7 4,33 V 5 971,5 149,4 6, ,3 140,5 6,69 992,2 56,3 5,88 VI 5 826,1 71,0 4, ,8 69,0 6, ,1 78,0 5,31 VII ,3 127,2 7, ,3 75,8 8, ,8 60,7 6,50 VIII ,9 67,8 5, ,4 147,5 5, ,4 57,7 4,31 IX ,8 76,3 13, ,5 177,3 12, ,5 50,6 8,87 X ,0 48,7 5, ,2 61,1 5, ,5 53,9 3,77 XI ,2 217,4 4, ,2 77,2 4, ,9 49,0 3,17 Razem 53 Total , ,0 6, ,3 959,6 6, ,3 593,4 5,02 Średnio na gospodarstwo Average per farm 299,8 19,1 298,7 18,1 248,6 11,2 Największe jednostkowe rozchody wystąpiły w grupach obszarowych IX, III i VII (13,26; 11,24 i 7,36 tys. zł ha 1 UR), a najmniejsze w gospodarstwach z grup XI, IV i VI (4,07; 4,11 i 4,83 tys. zł ha 1 UR). W 2010 r. średnie rozchody w badanych gospodarstwach zmniejszyły się do 298,7 tys. zł gosp. 1 i do 6,51 tys. zł ha 1 UR (tab. 2). 46 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)

5 Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych Największe jednostkowe rozchody wystąpiły w gospodarstwach z grup IX, VII i V (12,17; 8,03 i 6,69 tys. zł ha 1 UR), a najmniejsze z grup XI, II i IV (4,23; 4,58 i 4,78 tys. zł ha 1 UR). Przewiduje się, że w 2015 r. średnie rozchody w badanych obiektach zmniejszą się do 248,6 tys. zł gosp. 1 i do 5,02 tys. zł ha 1 UR. Największe jednostkowe rozchody wystąpią w gospodarstwach z grup IX, VII i V (8,87; 6,50 i 5,88 tys. zł ha 1 UR), a najmniejsze w grupach XI, X i II (3,17; 3,77 i 4,17 tys. zł ha 1 UR). Zmienność jednostkowych rozchodów (na gospodarstwo i na ha UR) nie jest zależna wprost od obszaru gospodarstwa, jest bardziej uzależniona od intensywności produkcji i wartości ekonomicznej gospodarstwa. W rozchodach brutto (ogółem) występowały wydatki domowe związane z utrzymaniem rodzin rolników (tab. 2). W 2009 r. wyniosły one średnio 19,1 tys. zł gosp. 1 i stanowiły 6,3% rozchodów ogółem. W 2010 r. wyniosły 18,1 tys. zł gosp. 1 (6,1%), a w 2015 r. będą wynosić 11,2 tys. zł ha 1 UR (4,5%). Rozliczenie rodzajów rozchodów (nakładów) ponoszonych w poszczególnych grupach obszarowych badanych gospodarstw przedstawia tabela 3 (dla 2009 r.), tabela 4 (dla 2010 r.) i tabela 5 (plan na 2015 r.). Struktura rozchodów zmieniła się nieco w 2010 r. i zmieni się w 2015 r., co prezentuje zestawienie danych w tabeli 6. Zmniejszenie jednostkowych rozchodów w 2015 r. wynika z planowanego wzrostu powierzchni UR oraz ze zmniejszenia nakładów inwestycyjnych, gdyż większość niezbędnych zakupów inwestycyjnych planowano na lata , a nie na rok docelowy. Wykorzystując dane z poprzedniej publikacji, dotyczącej przychodów w badanych gospodarstwach [WÓJCICKI, RUDEŃSKA 2013], można było oszacować łączne i jednostkowe dochody rodzin rolniczych w poszczególnych grupach obszarowych badanej zbiorowości (tab. 7). Średnie dochody w badanej zbiorowości wynosiły w 2009 r. 2,27 tys. zł ha 1 UR, stanowiąc 25,1% przychodów. W 2010 r. wynosiły 2,61 tys. zł ha 1 UR (28,6%), a w 2015 r. będą wynosiły 3,44 tys. zł ha 1 UR (40,7% przychodów). Zwiększone jednostkowe dochody rolników w 2015 r. wynikają ze zmniejszenia rozchodów związanych z planowaniem zaniżonych odtworzeniowych nakładów inwestycyjnych po zakończeniu w poprzednim roku rozwojowej działalności modernizacyjnej większości badanych gospodarstw. Oszacowane dochody rolnicze stanowią różnicę między przychodami i rozchodami brutto. ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 47

6 48 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2(80) Tabela 3. Rodzaje rozchodów (nakładów) w badanych gospodarstwach w 2009 r. Table 3. Kinds of expenditures (outputs) in surveyed farms in 2009 Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms produkty pochodzenia rolniczego products of agricultural origin agrochemikalia agrochemicals Rozchody (nakłady) w gospodarstwach [tys. zł] Expenditures (outputs) in farms [thous. PLN] nośniki energii energy carriers opłaty i materiały charges and materials usługi i inne materialne services and other material rozchody niematerialne immaterial expenditures wynagrodzenie pracowników najemnych wages of hired workers inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe reproductive and developing investments I 5 42,5 48,4 86,8 36,0 17,8 25,4 15,0 176,0 II 5 77,5 77,9 81,3 33,2 34,1 203,7 9,5 173,1 III 5 434,8 67,8 105,3 97,4 43,3 208,7 94,0 264,9 IV 5 131,8 74,4 134,3 55,2 18,3 59,2 13,6 45,6 V 5 312,9 131,8 155,7 86,1 45,0 89,6 6,3 144,1 VI 5 174,8 112,9 126,2 75,5 29,7 92,0 30,1 185,0 VII 5 384,8 233,3 207,6 123,5 61,8 122,8 87,6 395,9 VIII 5 185,1 198,6 187,8 94,4 53,2 139,6 54,7 448,5 IX ,9 387,6 271,2 166,1 59,8 170,8 38, ,5 X 4 393,7 304,2 224,1 83,4 64,1 189,7 95,8 523,0 XI 4 125,4 396,3 210,1 51,2 2,3 333,3 6,7 851,8 Razem Total , , ,4 902,0 429, ,8 452, ,4 Średnio na gospodarstwo Average per farm 77,8 38,3 33,8 17,0 8,1 30,8 8,5 85,4 Średnio na ha UR Average per ha AL 1,76 0,87 0,76 0,38 0,18 0,70 0,19 1,93 Struktura [%] Structure [%] 25,9 12,8 11,3 5,7 2,7 10,3 2,8 28,5 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska

7 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2(80) Tabela 4. Rodzaje rozchodów (nakładów) w badanych gospodarstwach w 2010 r. Table 4. Kinds of expenditures (outputs) in surveyed farms in 2010 Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms produkty pochodzenia rolniczego products of agricultural origin agrochemikalia agrochemicals Rozchody (nakłady) w gospodarstwach [tys. zł] Expenditures (outputs) in farms [thous. PLN] nośniki energii energy carriers opłaty i materiały charges and materials usługi i inne materialne services and other material rozchody niematerialne immaterial expenditures wynagrodzenie pracowników najemnych wages of hired workers inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe reproductive and developing investments I 5 57,8 43,0 97,3 32,4 18,2 28,5 24,0 33,0 II 5 86,2 81,4 109,8 35,6 33,4 92,6 10,1 18,8 III 5 52,6 64,1 113,7 49,7 16,8 181,2 18,6 110,1 IV 5 161,8 85,1 162,0 55,2 26,8 63,3 13,8 97,9 V 5 336,5 124,7 185,3 90,5 49,2 95,8 7,9 216,4 VI 5 347,0 103,7 145,1 75,3 40,2 56,2 19,8 333,6 VII 5 472,7 252,4 230,9 109,3 71,0 172,4 68,9 457,6 VIII 5 310,6 168,0 210,7 136,2 69,5 115,4 70,9 563,0 IX ,7 335,7 273,6 187,3 98,0 154,7 53, ,8 X 4 377,2 269,5 287,3 87,4 87,0 234,2 63,5 445,0 XI 4 108,1 436,7 240,7 54,0 2,8 480,6 6,8 737,5 Razem Total , , ,4 912,9 512, ,0 357, ,7 Średnio na gospodarstwo Average per farm 80,2 37,1 38,8 17,2 9,7 31,6 6,8 77,4 Średnio na ha UR Average per ha AL 1,75 0,81 0,84 0,37 0,21 0,69 0,15 1,68 Struktura [%] Structure [%] 25,9 12,8 11,3 5,7 2,7 10,3 2,8 28,5 Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych 49

8 50 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2(80) Tabela 5. Rodzaje rozchodów (nakładów) w badanych gospodarstwach w 2015 r. Table 5. Kinds of expenditures (outputs) in surveyed farms in 2015 Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms produkty pochodzenia rolniczego products of agricultural origin agrochemikalia agrochemicals Rozchody (nakłady) w gospodarstwach [tys. zł] Expenditures (outputs) in farms [thous. PLN] nośniki energii energy carriers opłaty i materiały charges and materials usługi i inne materialne services and other material rozchody niematerialne immaterial expenditures wynagrodzenie pracowników najemnych wages of hired workers inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe reproductive and developing investments I 5 83,5 67,7 101,1 42,3 18,6 56,4 17,5 30,8 II 5 135,0 80,5 89,2 35,0 30,4 101,6 11,2 33,8 III 5 147,7 82,0 124,8 57,1 29,0 80,0 6,1 135,2 IV 5 190,9 88,2 141,6 73,3 25,1 51,7 18,7 39,9 V 5 340,7 119,2 182,3 86,9 45,2 81,2 8,6 128,1 VI 5 306,1 128,6 138,3 74,4 42,8 95,6 35,6 184,7 VII 5 511,6 217,5 263,3 126,3 54,1 112,7 98,0 182,3 VIII 5 235,0 176,5 188,4 92,7 48,9 70,6 54,7 305,6 IX ,0 384,7 312,4 156,2 43,9 190,7 47,3 354,3 X 4 263,7 237,4 246,3 77,8 69,9 171,1 86,7 95,6 XI 4 141,1 218,5 242,9 54,9 3,2 355,7 6,3 725,2 Razem Total , , ,6 876,9 411, ,3 390, ,5 Średnio na gospodarstwo Average per farm 77,0 34,0 38,3 16,5 7,8 25,8 7,4 41,8 Średnio na ha UR Average per ha AL 1,56 0,69 0,77 0,33 0,16 0,52 0,15 0,84 Struktura [%] Structure [%] 31,0 13,7 15,4 6,6 3,1 10,4 3,0 16,8 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska

9 Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych Tabela 6. Jednostkowe rozchody i ich struktura w badanych gospodarstwach rodzinnych Table 6. Unitary expenditures and their structure in surveyed family farms Rodzaj rozchodu Kind of expenditure Średnio w roku [tys.zł ha 1 UR] Average in year [thous. PLN ha 1 AL] plan Struktura w roku Structure in year [%] plan Produkty pochodzenia rolniczego Products of agricultural 1,76 1,75 1,56 25,9 26,8 31,0 origin Agrochemikalia Agrochemicals 0,87 0,81 0,69 12,8 12,4 13,7 Nośniki energii Energy carriers 0,76 0,85 0,77 11,8 13,0 15,4 Opłaty i materiały Charges and materials 0,38 0,37 0,33 5,7 5,8 6,6 Usługi i inne materialne Services and other material 0,18 0,21 0,16 2,7 3,2 3,1 Rozchody niematerialne Immaterial expenditures 0,70 0,69 0,52 10,3 10,6 10,4 Wynagrodzenie pracowników najemnych 0,19 0,15 0,15 2,8 2,3 3,0 Wages of hired workers Inwestycje odtworzeniowe i rozwojowe Reproductive and developing 1,93 1,68 0,84 28,5 25,9 16,8 investments Razem Total 6,78 6,51 5,02 100,0 100,0 100,0 Nieproporcjonalnie niskie dochody gospodarstw w niektórych grupach obszarowych mogą wynikać z występowania tam gospodarstw ponoszących rozwojowe nakłady inwestycyjne ze środków własnych zgromadzonych w poprzednich latach. Do dochodów rodzin rolniczych wynikających z różnicy między przychodami a rozchodami należy jeszcze doliczyć wydatki (nakłady) wydzielone z rozchodów brutto z przeznaczeniem na działalność domową rodziny. Średnio w 2009 r. wydatki domowe wynosiły 19,1 tys. zł gosp. 1 lub 0,43 tys. zł ha 1 UR, w 2010 r. wynosiły 18,1 tys. zł gosp. 1 lub 0,39 tys. zł ha 1 UR, natomiast w 2015 r. będą wynosiły 11,2 tys. zł gosp. 1 lub 0,23 tys. zł ha 1 UR (tab. 2). Łączne jednostkowe dochody rolników w badanych gospodarstwach wynosiły średnio: w 2009 r. 2,27 + 0,43 = 2,70 tys. zł ha 1 UR, w 2010 r. 2,61 + 0,39 = 3,00 tys. zł ha 1 UR, w 2015 r. (plan) 3,44 + 0,23 = 3,67 tys. zł ha 1 UR. ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 51

10 52 ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2(80) Tabela 7. Jednostkowe przychody, rozchody i dochody w badanych grupach gospodarstw Table 7. Unitary incomes, expenditures and profits in farm groups surveyed Grupa obszarowa liczba gospodarstw Acreage group number of farms przychody incomes Jednostkowe przychody, rozchody i dochody [tys. zł ha 1 UR] w roku Unitary incomes, expenditures and profits [thous. PLN ha 1 AL] in year (plan) rozchody dochody przychody rozchody dochody przychody rozchody expenditures profits incomes expenditures profits incomes expenditures dochody profits I 5 8,94 6,85 2,09 10,73 5,11 5,62 9,33 4,65 4,68 II 5 11,18 7,44 3,74 8,26 4,58 3,68 9,82 4,17 5,65 III 5 13,98 11,24 2,75 8,28 5,18 3,10 7,42 4,50 2,92 IV 5 7,57 4,11 3,46 8,37 4,78 3,59 11,01 4,33 6,68 V 5 10,64 6,34 4,30 11,53 6,69 4,84 10,98 5,88 5,10 VI 5 6,93 4,83 2,11 7,64 6,41 1,23 7,27 5,31 1,96 VII 5 10,76 7,36 3,40 14,86 8,03 6,83 12,44 6,50 5,94 VIII 5 7,94 5,07 2,87 7,72 5,59 2,13 7,17 4,31 2,86 IX 5 14,47 13,26 1,21 14,02 12,17 1,85 11,57 8,87 2,70 X 4 6,92 5,94 0,98 6,50 5,86 0,64 6,29 3,77 2,52 XI 4 5,58 4,07 1,51 5,68 4,23 1,45 5,48 3,17 2,31 Średnio w 53 gospodarstwach Average in 53 9,05 6,78 2,27 9,12 6,51 2,61 8,46 5,02 3,44 farms Struktura [%] Structure [%] 100,0 74,9 25,1 100,0 71,4 28,6 100,0 59,3 40,7 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska

11 Rozchody i dochody w badanych gospodarstwach rodzinnych Porównując powyższe wskaźniki z danymi statystycznymi [GUS 2011] podającymi, że w 2010 r. średnie dochody gospodarstw rolniczych w Polsce wynosiły mln zł tys. ha 1 = 2,89 tys. zł ha 1 UR można stwierdzić, że średnio pod względem jednostkowych dochodów badane obiekty reprezentowały poziom średniej krajowej z tendencją wzrostową. Wykorzystując dane z poprzedniej publikacji [RUDEŃSKA, WÓJCICKI, 2013] można szacować, że średnie dochody brutto na roboczogodzinę ogólnych nakładów pracy rodziny wynosiły: w 2009 r. 2,70 tys. zł ha 1 124,5 rbh ha 1 = 21,69 zł rbh 1, w 2010 r. 3,00 tys. zł ha 1 109,6 rbh ha 1 = 27,38 zł rbh 1, w 2015 r. (plan) 3,67 tys. zł ha 1 106,5 rbh ha 1 = 34,46 zł rbh 1. Są to dochody znacznie przekraczające dotychczasowe parytetowe wynagrodzenie w zawodach pozarolniczych. Podsumowanie Z przeprowadzonej analizy przychodów, rozchodów i dochodów 53 wybranych gospodarstw badanych w 2009 i 2010 r. wynika, że są to obiekty, w których kontynuowana jest technologiczna modernizacja, prowadząca do zwiększania produkcji i zwiększania dochodów. Większość z nich należy lub będzie (po modernizacji) należała do grupy rozwojowych rodzinnych przedsiębiorstw rolniczych, prowadzących odtworzeniową i rozwojową działalność inwestycyjną. Szczegółowa analiza potrzeb i możliwości inwestycyjnych badanych gospodarstw będzie przedmiotem oddzielnego opracowania. Bibliografia GOLKA W., WÓJCICKI Z Ocena działalności modernizacyjnych gospodarstw rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s GUS Rocznik Statystyczny Rolnictwa. Warszawa. Wydaw. Głównego Urzędu Statystycznego. ISSN ss KUREK J., WÓJCICKI Z Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. IV. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 2010 r. Monografia. Falenty-Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss RUDEŃSKA B., WÓJCICKI Z Zatrudnienie i nakłady pracy w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s WÓJCICKI Z Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Część II. Projekty modernizacji badanych obiektów. Monografia. Falenty-Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss. 90. WÓJCICKI Z Środki techniczne w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 1 s ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80) 53

12 Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska WÓJCICKI Z., MUZALEWSKI A., SAWA J., TABOR S., WAJSZCZUK K. i in Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. I. Program, organizacja i metodyki badań. Monografia. Warszawa. Wydaw. IBMER. ISBN ss WÓJCICKI Z., KUREK J Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. III. Wyposażenie i działalność badanych obiektów w 2009 r. Monografia. Falenty-Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss WÓJCICKI Z., KUREK J Technologiczna i ekologiczna modernizacja wybranych gospodarstw rodzinnych. Cz. IV. Wyniki badań i wdrożeń projektu rozwojowego. Monografia. Falenty-Warszawa. Wydaw. ITP. ISBN ss WÓJCICKI Z., RUDEŃSKA B Przychody i ich struktura w badanych gospodarstwach rodzinnych. Problemy Inżynierii Rolniczej. W niniejszym numerze s Zdzisław Wójcicki, Barbara Rudeńska INPUT OUTPUT ANALYSIS OF THE SELECTED FAMILY FARMS Summary Paper presented the results of study on the expenditures born and incomes obtained by 53 selected family farms in the years 2009 and Obtained results were compared with the inputs outputs forecasted by modernization projects of these farms for The acreage of surveyed farms within the years ranged from 8 to 150 ha AL. The average acreage of objects tested in 2009 amounted to ha, in ha, while in 2015 it will reach ha AL (increase by 11.9%). Together with enlarging farm acreage, increase the total expenditures born on agricultural production. Whereas the total expenditures per unit of land surface in 2009 amounted to 6.78 thous. PLN ha 1 AL, in thous. PLN ha 1 AL, in 2015 shall amount 5.02 thous. PLN ha 1 AL. The average gross incomes in the farms surveyed are somewhat higher than the average incomes of family farms in the whole country. On the other hand, the gross incomes, expressed in work-hours of total work time, on average in 2009 amounted to PLN work-hr 1, in PLN work-hr 1, and in 2015 will amount to PLN work-hr 1. Such incomes considerably exceed the wages, as compared with the average salaries of workers from outside of agriculture. The majority of surveyed here farms belong, or will belong after modernization, to group of developing family farms enterprises, being able to systematic investment activity, either the reproductive and developing ones. Key words: agriculture, family farm, modernization, inputs, outputs Adres do korespondencji: prof. dr hab. Zdzisław Wójcicki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Oddział w Warszawie ul. Rakowiecka 32, Warszawa tel lub ITP w Falentach; PIR 2013 (IV VI): z. 2 (80)