Physical Fitness of Persons Engaged in Team Sports Games for Wheelchairs Sprawność fizyczna osób uprawiających zespołowe gry sportowe na wózkach

Transkrypt

1 Journal of Health Sciences (J of H Ss) 2013; 3 (5): The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683. The Author (s) 2013; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland Open Access This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Physical Fitness of Persons Engaged in Team Sports Games for Wheelchairs Sprawność fizyczna osób uprawiających zespołowe gry sportowe na wózkach 1 Zuzanna Piekorz, 2 Andrzej Lewandowski, 2 Kamila Polewany, 1 Irena Bułatowicz, 1 Agnieszka Radzimińska, 2 Tomasz Kowalik, 3 Monika Ciesielska, 4 Walery Zukow 1 Cathedral and Plant of Kinesoitherapy and Therapeutic Massage, UMK in Torun, Collegium Medicum im. L. Rydygier in Bydgoszcz acting responsibilities of the Manager: dr Irena Bułatowicz 2 Cathedral and Plant of Basics of Physical Culture UMK in Torun, Collegium Medicum im. L. Rydygier in Bydgoszcz, acting responsibilities of the Manager: dr Andrzej Lewandowski 3 University Hospital No. 1. dr Anthony Jurasz in Bydgoszcz 4 Faculty of Health Sciences Radom University in Radom Keywords: strength, locomotion in wheelchairs, disability, environmental conditions, rehabilitation. Słowa kluczowe: siła, lokomocja na wózkach, niepełnosprawność, uwarunkowania środowiskowe, rehabilitacja. Abstract Introduction: Sport enables people with disabilities to return the lost fitness. It is also one of the areas of comprehensive rehabilitation, which allows you to find self-confidence and is also an important factor in integration. Of particular importance is the practice of team sports because it allows you to restore a sense of belonging and solidarity, allows competition, a chance to win despite the dysfunction. The main objective of the research was made an attempt to compare the selected components of physical fitness and environmental conditions of persons engaged in team sports games in wheelchairs, and understanding their awareness of the needs and opportunities for active participation in sport and active rehabilitation program. The aim is to promote the continued operation of sports such as basketball and rugby in wheelchairs amongst disabled people and a healthy part of society. Material and methods: The tests involved 16 male players ranging in ages from 18 to 42 years, representing the Polish League team Wheelchair Rugby team and basketball team players in wheelchairs. The study also used an original questionnaire consists. Players' physical fitness test was determined by travel time on the trolley route. Crush strength of the right and left hand were examined using a sample test of the static force of European Eurofit physical fitness. Conclusions: It was found a clear correlation between the strength of hands and crush in a wheelchair locomotion capabilities and significant differences in the determinants examined physical disabilities team sports players in wheelchairs. It has been shown positive effects of regular participation in sports training to help further develop and assist in achieving selfreliance and independent living. The results show that the basketball and wheelchair rugby 557

2 can be treated as a continuation of the streamlining, as a positive influence on improving the quality of life for people with disabilities. Streszczenie Wstęp: Sport daje możliwość osobom niepełnosprawnym powrotu utraconej sprawności fizycznej. Jest także jedną z dziedzin kompleksowej rehabilitacji, która umożliwia odnalezienia wiary we własne siły i stanowi również istotny czynnik integracyjny. Szczególne znaczenie ma uprawianie gier zespołowych, ponieważ pozwala na odbudowanie poczucia przynależności do grupy i solidarności, umożliwia współzawodnictwo, daje szansę na wygraną pomimo dysfunkcji. Głównym celem podjętych badań uczyniono próbę porównania wybranych komponentów sprawności fizycznej oraz uwarunkowań środowiskowych osób uprawiających zespołowe gry sportowe na wózkach, a także poznanie ich świadomości dotyczącej potrzeby i możliwości czynnego udziału w sporcie oraz w programie aktywnej rehabilitacji. Celem dalszym pracy jest propagowanie dyscyplin sportowych takich jak koszykówka i rugby na wózkach wśród osób niepełnosprawnych oraz zdrowej części społeczeństwa. Materiał i metody: W badaniach wzięło udział 16 zawodników płci męskiej w przedziale wieku od 18 do 42 lat, reprezentujących drużynę Polskiej Ligi Rugby na Wózkach i zespół zawodników drużyny koszykówki na wózkach. W badaniu wykorzystano autorską ankietę, a sprawność fizyczną badanych zawodników określono za pomocą czasu przejazdu na wózku wyznaczonej trasy. Siłę ścisku prawej i lewej ręki zbadano wykorzystując próbę europejskiego testu sprawności fizycznej Eurofit. Wyniki badań: Stwierdzono wyraźne zależności pomiędzy siłą ścisku rąk i możliwościami lokomocji na wózku oraz znaczne różnice w poziomie badanych wyznaczników sprawności fizycznej niepełnosprawnych zawodników gier zespołowych na wózkach. Wykazano pozytywne oddziaływanie regularnego uczestnictwa w treningach sportowych, które ułatwiają dalszy rozwój, a także pomagają w osiągnięciu samodzielności i niezależności życiowej. Wyniki badań wskazują, że koszykówka i rugby na wózkach mogą być traktowane jako kontynuacja procesu usprawniania, ponieważ pozytywnie wpływają na poprawę możliwości lokomocyjne i jakości życia osób niepełnosprawnych. INTRODUCTION Demographers worldwide in harmony claim that the number of disabled persons rises continually. In 2002 in our country she already amounted to the over 5000 thousand what the 14% of the whole of society constitutes. It is caused by the height of falling ill for reasons for the inherited, inborn and wrong living conditions. Also a number of an accidents increases, of injuries during the work and communicative cases. All exchanged causes result for lack possibilities of adapting to constant civilization-industry changes, urbanization, of growing contaminating the environment, straining the noise and the stress [1, 2]. Apart from kinesipathy, massage and physiotherapy, one should rank the physical activity and sport among crucial methods applied in the rehabilitation of disabled persons [1, 3, 4, 5]. 558

3 The practicing sport in its assumptions brings favorable effects with itself among others anatomical-biological, healing, hygienic, health and hedonistic. The basic task of the physical activity of disabled persons starts fundamentally upon completion of the hospital treatment. The commitment to motor exercises influences for slowing the ageing processes down, hastens effects of curing thanks to increasing the endurance and the body's resistances. Therefore sport is not only a method thanks to which the physical fitness will return, but also one of fields of the comprehensive rehabilitation which gives the possibility of finding the self-confidence and drawing joy from the life. Practising team games is of special importance, since lets rebuilding feeling the membership in the group and solidarities, enables the competition, gives the chance of the win in spite of the dysfunction. The regular sports activity helps also with faster achieving the independence and the practical self-reliance [6, 7, 8]. However the fact that disabled persons very much late begin sports practices is alarming [9, 8, 11, 12]. It can be one of causes, that persons affecting for taking the practicing sport by disabled persons mainly they don't come from the medical environment, and for the worker health cares including physiotherapists, oftentimes don't treat sport as the comprehensive rehabilitation process or from the lack of time don't encourage patients for the active rehabilitation [7, 11]. With purpose of this work in the process a test on the evaluation of chosen components of the physical fitness of disabled competitors was made and the attempt to spread sports sports so as the basketball and the rugby on baby carriages both amongst persons with disability as well as of healthy part of the society. They established, that the physical fitness, determined by the transfer time on the baby carriage and by force press of the right and left hand, competitors going in for the basketball and the rugby on baby carriages he is different, and characterizes competitors practicing the basketball higher her level than of persons with disability undertaking practices rugby on baby carriages. They also caught, that abilities of the locomotion on the baby carriage of persons with disability practising team sports games are on the high level of the technical progress, than displayed amongst fully fit persons, in spite of the earlier learning of moving on active baby carriages, as well as the participation in the programme of the active based rehabilitation for the sports activity, positively influences both to the physical and psychological sphere of disabled persons. MATERIAL AND METHODS 559

4 Competitors representing the team of the Polish League were provided with tests Rugby on baby carriages and team of competitors of the team of the basketball on baby carriages. In tests 8 men participated from every team in the period of the age from 18 up to 42 years, which as a result of unfortunate accidents, illnesses, be from birth there were disabled persons. Competitors constituted the most numerous group at the age of 20. Competitors of the basketball were older than provided with observation of persons playing the rugby. Largely examined persons had with a secondary education (56.25%), and higher, both on the master's as well as undergraduate level (31.25%). Competitors which completed their education on the basic and professional level constituted the lowest percentage (12.5%). Half examined these are wage-earning persons, and students also constituted the considerable percentage (25%). Students and persons not taking the learning or the work up decided more than a dozen interest rate interest. Majority examined (75%) settled big the same percentage inhabited both average-sized towns, smaller than for 20 thousand residents and country areas (12.5%). Financial circumstances of the large portion examined (62.5%) was good. Remaining competitors judged the rugby her as rather good, and equal interest of basketball players both as very good, almost good and rather bad. With the most frequent cause of disability of competitors rugby (75%) there were effects of communications accidents which amongst basketball players constituted the much smaller percentage (37.5%). Former disabled persons stayed from birth. Everyone were embraced with program of the active rehabilitation in the time not shorter than one year and usually moved on active wheelchairs. The period of disability of individual participants in the test was different and was located in a period from 2 up to 42 years. Large portion of competitors rugby (75%) has undertaken practices once during the week, and everyone going in for the basketball more rarely. For the half of rugby players and the little percentage of basketball players (12.5%) trainings lasted longer than two hours, but the considerable part of both teams (37.5%) shortened them to hour and a half. Large portion of competitors rugby (62.5%) and the half of basketball players underwent trainings in the domicile. Identical interest didn't entertain them regularly, and of difficulty with the journey (55%) and financial problems (22%) were of it with the most frequent cause. Half examined additionally she went in for other sports discipline, amongst basketball players an athletics 560

5 enjoyed the greatest recognition (60%), table tennis and earth and shooting, and amongst competitors rugby handbike (50%) and swimming and diving. The physical fitness of examined competitors was determined with the transfer time of the route on the baby carriage fixed. Author's test constructed based on information entered into at the work Molik and Kosmol [12] consisted in defeating the course of the slalom, taking into account the need for the rapid change of directions of the ride in marked places at appointed directions (fig. 1). The test was performed in a gymnasium in the same conditions for everyone studied. Time possibly of the fastest ride on the baby carriage of the fixed route served the evaluation of the efficiency of the locomotion of disabled persons. Power of the press of the right and left hand was examined using the trial of the static strength of the European test of the Eurofit physical fitness [13]. Achieved results were compared with results of research of 10 chosen students of direction of physiotherapy which underwent the learning of moving on the active baby carriage. In the test an also author's questionnaire form which contained closed questions, was used with the set number of closely formulated replies both of single or many time choice. The questionnaire of the questionnaire form also contained opened questions, in which the respondent had a freedom of the statement, and replies weren't suggested. Participants in the test answered 17 questions, of which gathering information about causes of disability was a purpose, of details referring to the program of the active rehabilitation and questions concerning vital statistics about the examined person. Material of tests was drawn up based on the descriptive statistics of arithmetic means and supplements and magnitudes of percentage findings survey. A division into groups of accepted diversities was included in such collected material. A test of Fisher was used for the evaluation of the gravity of differences between arithmetic means of studied trademarks for independent smaller groups, and to determining the relation of the level of strength of hands and the effectiveness of living in a wheelchair Pearson coefficient of correlation [14]. FINDINGS Obtained material on the road of the questionnaire survey allowed for identifying sources of information about the program of the active rehabilitation which examined athletes used. For the straight majority of basketball players (87.5%) and of rugby players (75%) were it is 561

6 other disabled person. The half of basketball players appointed also fully fit acquaintances, and competitors rugby in the smaller participation (25%) mentioned acquaintances or the doctor and media (12.5%). Practising team sports games on baby carriages in all rugby players and the large percentage of basketball players view (87.5%) improved their locomotive efficiency, especially defeating curbs (57.1% %), the ride on the front and the ramp uphill (± of the 55%), and amongst rugby players ride on the back (50%) and downhill race from above (25%). Shares of basketball players also showed more than a dozen interest rate the ride on the back and the downhill race from above, as well as the exit from stairs and the possibility of obtaining the high rate of speed. Participation in the programme of the active rehabilitation and in the process also an involvement in sports trainings affected the improvement in functioning in the everyday life of the majority of examined basketball players (75%) and of all competitors rugby, from which large percentage (87.5%) indicated the greater efficiency of washing and the bath. Large stakes of examined teams players also showed the ability of moving from the baby carriage the improvement (± of the 55%), using the restroom, getting dressed (± of the 35%) and of cleaning (± of the 30%). In the process also a majority of basketball players (87.5%) and all competitors confirmed the favorable influence of the achievement of the programme of the active rehabilitation on the comfort of their life the rugby. Large stakes of indications of basketball players concerned the improvement in the medical condition (71.4%) and of interpersonal contacts (57.1%) and of increasing the possibility of obtaining of the work (42.9%) and of greater self-reliance (42.9%), which the largest percentage appointed rugby players with (87.5%). Examined competitors of this sport in a large stake also confirmed the possibility of finding new ways of the self-realization (37.5%), improvement in the medical condition (37.5%) and of interpersonal contacts (25%). Smallest, percentage of every subpage shares examined pointed at approval of own disability, public approval. In the table I. was put together conclusions of studied motor trademarks and their comparative characteristics. (tab. I.) I. results from the table, that the shortest average of the transfer time, meaning the good result characterised competitors of the basketball on baby carriages. The difference with 562

7 results get by remaining teams was statistically substantial. The transfer time of the team of students was only slightly shorter than the rugby get by competitors. Greatest power of the press of the right-hand man characterised the team of students, slightly the smaller average was characteristic of a team of basketball players, and competitors got the rugby considerably the smallest average of the result. All stated differences were statistically substantial, however between the average of competitors of the basketball and students the gravity was stated on the level Students got the largest average of the result of power of the press of the left hand, slightly smaller of result of the test, basketball players on baby carriages, and competitors achieved the rugby considerably poor results. Differences between compared results get by examined teams were statistically substantial. The difference of results among the group of basketball players and the group of students was determined on the level In the II table. characterizations of the relation of studied motor trademarks were compared, and results were depicted on the below put drawing. (tab. II and fig. 2) The correlation analysis of the transfer time and the checked strength of hands shows that in most cases strength of the association was distinct but low. Only at competitors of the basketball which in tests got good results, very high correlation of the transfer time was observed with power of the press of the right-hand man and this relation was very certain. DISCUSSION How they already recalled earlier, with main aim of made tests an attempt to compare chosen components of the physical fitness and conditioning of environmental persons practising team sports games on baby carriages, as well as a cognition were made their awarenesses of the active rehabilitation concerning the need and the possibility of the practicing participation in sport or the program. Propagating these sports amongst disabled persons was recognised as the further purpose of the work and of the healthy part of the society. The physical activity and sport of disabled persons are an effective form of the comprehensive rehabilitation. Motor streamlining apart from the improvement in very 563

8 physical fitness, he influences approval of own restrictions as well as increases the activity in interpersonal contacts [15]. Sport allows for the contact and integration of the disabled person with the society as well as positively molds the attitude towards own disability, complexes and fears [16]. In the process of the rehabilitation sport fulfills three basic tasks: acts tonizująco to the psyche, he facilitates approval of disabilities and a habit of planting the motor activity produces, and the competition leads for freeing substitutes of the organism which in traditional rehabilitation proceedings aren't encouraged. It is worthwhile keeping an eye on it, that sport only has at its disposal such an attractive form of streamlining which lets many time repeating of determined rush for a lot of years [17]. The test of gathered research material enables to consider substantial matters, adding results up and making comparing get results with findings of other authors. The inspection of the available references in the context of research problems brought up at the work allows to notice, that the subject matter taken at the work oftentimes and in the sufficing scope isn't taken. J. Sobiecka and E. Bola [18.19] they describe special tests for the evaluation of the physical fitness of disabled persons, and A. Kosmol notices that researchers worldwide aspire for drawing up relevant tests assessing the fitness in individual sports sports. Also special observation is conducted in the area of physiology and biomechanics, of which possibly best getting to know the possibility and abilities of motor disabled persons are a purpose [11]. In the process the route of the ride used in the test was also selected to the possibility of functional persons of both groups and arising from the alteration of three solid tests: rides on the stretch of 20 m, rides on the slalom without the ball and the ride around the envelope [12]. Achieved results and them compared with results of students demonstrated, marked differences. The shortest average of the time of basketball players and slightly the rugby provides the shorter time of students than get by competitors about big meaning of the technique and purchased abilities, molded through frequent repeating them what fully fit persons were deprived of. In this respect achieved results match views of many authors [21, 22] In the assessment of the level of power, as similarly as in tests B. Molik and A. Kosmol an Eurofit test was modified and a force of the hold was assessed left and of right-hand man, since left and right-hand man have the same participation in driving the baby carriage [12, 23]. Findings showed that greatest average power of the press of both hands had characterised 564

9 healthy persons, and considerably competitors got least favorable results rugby. With it it is possible to file, that to the level of examined components efficiency physical a kind of disability of examined persons, a level of spinal cord injuries and functional possibilities resulting from it of competitors affect, but also a time and effort devoted for improving the ability also outweigh of living in a wheelchair. A test of rates confirms such a statement relations of the transfer time on the baby carriage from the checked strength of hands which in most cases was distinct but short. Only at competitors of the basketball which in tests got good results, very high correlation of the transfer time was observed with power of the press of the right-hand man, and this relation was very certain. It is possible also to petition for usefulnesses of power in the assessment of the possibilities of moving on the baby carriage of disabled persons. Fulfilled tests confirmed also findings K. Fidelus et al. of hold in the connection of moving on the baby carriage but by force of disabled persons. Authors stated essential statistically correlation between the force of the hold of hands and the driving moment on the baby carriage [23]. In this respect we got similar results of tests letting one of constructed hypotheses the also positive verification. Progress report get by competitors of the basketball and the rugby, confirmed that he characterised basketball players much higher level of examined components of the physical fitness than competitors rugby. In the process from constructed hypotheses she wasn't second fully confirmed, since only abilities of the locomotion on the baby carriage of basketball players were turn out to be good from results achieved by fully fit persons. Respondents as the primary source of information about possibilities of the participation in the programme gave the other disabled to the active rehabilitation, and nobody from respondents was informed about this form of rehabilitations by physiotherapists or physiotherapists. However J. Sobiecka in her tests showed that the large impact for taking the sports initiative by disabled persons had an environment of working coaches in sections and sports clubs consisting of competitors of disabled persons [7]. Only as next sources other disabled persons and the close family were passed. In these tests also in every the bottom stair a rehabilitation staff affected examined competitors. In this respect described tests delivered a little bit of other information. In conducted tests in Netherlands and the Czech Republic he results, those physiotherapists and the rehabilitation staff working at rehabilitation centres, were a basic source of pointing future competitors to means of streamlining by sport. Comparing conducted findings in Poland and in other European countries demonstrates a lot he must still change in our country so that disabled persons have a full access for the 565

10 rehabilitation through sport. In the process it is possible to conclude that the rehabilitation staff should be better instructed in the knowledge about the possibility of taking the physical initiative by patients, but next obligated for encouraging disabled persons for the involvement in sports classes. To provide it perhaps also about the low role of sport in frameworks of the programme of studies on direction physiotherapy. Information from the questionnaire survey also allows for the evaluation of the average time participations in the program of the active rehabilitation of examined groups of competitors which was comparable and relatively short. However the largest group of examined competitors undertook practices from 1 up to 5 years. They got similar results at their work E. Bola et al. [24], of trainings also in the frequency of both other conditioning of their realization associated with the need for the journey and financial obstacles. It is possible so to file, about the participation of motivation in taking the sports initiative and slight increasing oneself interests in sport in the environment of disabled persons [24, 25, 26]. Almost all respondents acknowledged that the participation in the programme of the active rehabilitation had had a positive effect on their efficiency locomotive on the baby carriage what findings confirm R. Plinta which noticed that the sports activity much corrected the locomotion on the baby carriage, but sport constitute the significant form of streamlining in the rehabilitation process [27]. The straight majority of respondents positively assessed the influence of the active rehabilitation on functioning in the everyday life. Examined competitors observed the highorder positive change both in the improvement in the medical condition as well as the selfreliance. Many of them positively judge the change in interpersonal contacts, noticing also a greater possibility of the placement. At their work E. Frydlewicz-Bartman and J. Rykała got similar results [1]. Results of these tests confirm that the regular physical activity helps achieve the independence and the practical self-reliance. Achieved results from the questionnaire survey let the accuracy of the third hypothesis the positive verification. The participation in the programme of the active based rehabilitation on the sports activity, positively influences both to the physical and psychological sphere of disabled persons provided with observation. Get results of research have a relative value due to the small number of the group and her specificity but backed up with statements of quoted authors confirm the legitimacy of 566

11 encouraging patients of the rehabilitation process for the continuation commenced through the active and systematic participation in the chosen sports sport. CONCLUSIONS 1. Stated differences in the level of studied indicators of the physical fitness of disabled competitors of team games on baby carriages, they show the realization them to motor conditioning of the success and the kind as well as confirm the possibility of taking the sports training by persons about considerably different degree of functional grading. 2. Stated distinct relations of the level of power of the press of hands and the transfer time on the baby carriage, powers of upper limbs attest to a large stake in the locomotive fitness of persons moving on baby carriages as well as show that she can be one of evaluation criteria or of forecasting the possibility of disabled persons this way moving. Powers of upper limbs and the time of disability, devoted to sports practices also show the greater role in the effectiveness of the locomotion on the baby carriage. 3. The influence portrayed in the questionnaire survey, positive of team games on integration of disabled persons with the rest part of the society, as well as breaking own guard railes, approval of disability and intensifies self-esteems he proves that the regular involvement in sports trainings facilitates the subsequent development as well as helps achieve the selfreliance and the practical independence of persons with disability. 4. Stated favorable changes in many spheres of living of examined competitors in the period of undertaking sports practices, let treat going in for the basketball and the rugby on baby carriages as the continuation of the process of motor streamlining and the comprehensive rehabilitation, justifying the need all at the same time wider of propagating them amongst disabled persons, as well as the healthy part of the society. REFERENCES 1. Frydlewicz- Bartman E., Rykała J.: Rola regularnego uprawiania sportu w życiu osób po urazie rdzenia kręgowego. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 4, , Rzeszów Migasiewicz J., Bolach E., Paliga Z.: Sport wyczynowy (kwalifikowany) w rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych. AWF Wrocław,

12 3. Kujawa J. i wsp.: Sport w rehabilitacji osób niepełnosprawnych jako forma wspomagania procesów regeneracji, adaptacji i kompensacji zaburzonych funkcji. Kwartalnik Ortopedyczny, 2004, 1, Szeliga Ł.M.: Rola sportu osób niepełnosprawnych w procesie rehabilitacji i integracji społecznej. Sport niepełnosprawnych, 2004, 4, Rucińska M.: Rehabilitacja poprzez sport. Valetudinaria Postępy Medycyny Klinicznej i Wojskowej, 2008 (13) 2 6. Dega W.: Koncepcja rehabilitacji. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej. 1995,1,16 7. Lewicki R., Wybraniec-Lewicka B.: Sport osób niepełnosprawnych. Medycyna sportowa pod redakcją A. Jagier, K. Nazar, A. Dziaka, Warszawa Tasiemski T.: Sport w życiu osób z para- i tertraplegią. Medycyna Sportowa, 1999, 12, 101, Sobiecka J.: Środowisko osób inspirujących niepełnosprawnych do podjęcia aktywności sportowej. Postępy Rehabilitacji 2007, (1), Biniakiewicz B.: Olimpizm jako źródło tworzenia nowych wartości w życiu osób niepełnosprawnych. Logos i etos polskiego olimpizmu. Kraków. Wydawnictwo Naukowe Fall. 1994, Zembaty A.: Sport ludzi niepełnosprawnych- jedna z wielu straconych szans polskiej rehabilitacji leczniczej. Postępy rehabilitacji 1992, 3(6), Molik B., Kosmol A.: Przegląd stosowanych testów sprawności fizycznej w koszykówce na wózkach. Postępy rehabilitacji 2008, (1), Committee of experts as sports research. Eurofit - European test of physical fitness. Rome; Stanisz A.: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem Statistica PL na przykładach z medycyny. Tom 1. Statystyki podstawowe. Kraków: StartSoft Polska; Wybraniec-Lewicka B., Dromlewska D.: Wybrane zagadnienia sportu osób niepełnosprawnych w Polsce. Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki, AWF Warszawa, Prokopiuk M.: Sport w rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Postępy Rehabilitacji 2001, 15 (2), Bolach E.: Motywacja zawodników pełnosprawnych i niepełnosprawnych uprawiających sportowo piłkę siatkową. Fizjoterapia 1999, 7 (2),

13 18. Sobiecka J.: Próby sprawności technicznej w koszykówce na wózkach. Sport osób niepełnosprawnych w różnych grupach wiekowych, AWF Warszawa, Bolach E.: Sprawność specjalna zawodników uprawiających piłkę koszykową na wózkach. Fizjoterapia 1995, 3, Kosmol A., Morgulec-Adamowicz N., Molik B.: Sport niepełnosprawnych od rehabilitacji do sportu wyczynowego. Postępy Rehabilitacji 2009,(3), Plinta R., Zdechlikiewicz A.: Technika jazdy i sprawność specjalna w piłce koszykowej na wózkach. Fizjoterapia, 4 (1-2), 98-99, Morgulec N., Skrzypczyk R.: Rozwój rugby na wózkach i jego wpływ na możliwości funkcjonalne tetraplegików. Wychowanie fizyczne i sport, 47, , Fidelus K., Ostrowska E., Urbaniak Cz., Wychowański M.: Związek między poruszaniem się inwalidów a siłą chwytu. Postępy rehabilitacji 1992, tom IV, z Bolach E., Bolach B., Sieroń P.: Urazy i zespoły przeciążeniowe w polskiej lidze piłki koszykowej na wózkach. pod red. J. Migasiewicz, E. Bolach: Aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych. Monografia, Typoskript i Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Wrocław 2008, 3, Molik B., Zubala T., Kucharczyk B., Gryglewicz A.: Motywacja osób niepełnosprawnych do uprawiania koszykówki na wózkach. Postępy rehabilitacji (2), 53-61, Tarnowski A.: Psychologiczne problemy osób niepełnosprawnych. Postępy medycyny lotniczej, 2004, 1(9), Plinta R., Saulicz E., Sobiecka J., Knapik A., Myśliwiec A.: Uprawianie sportu na wózkach jako czynnik poprawiający zdolności lokomocyjne osób niepełnosprawnych. UMCS Sect D LX, XVI, 420. TABLES Table I. Characteristics comparative of fitness findings. Competitors Competitors Students Category basketballs (1) n = 8 rugby (2) n = 8 of physiotherapy (3) n = 10 D t mean ± SD mean ± SD mean ± SD Transfer time of the (1-2) * * 569

14 route ± ± ± 2.81 (1-3) * * (s) (2-3) Power of tightening the hand laws (kg) ± ± ± 4.49 (1-2) * * (1-3) * (2-3) * * Power of tightening the hand left (kg) ± ± ± 4.38 (1-2) * * (1-3) * (2-3) * * * substantial difference statistically for p < 0.05 * * substantial difference statistically for p < 0.01 For 16 persons the value of the test amounts to the t: for alpha 0.05 = 2.15, and for alpha 0.01 = 2.98 For 18 persons the value of the test amounts to the t: for alpha 0.05 = 2.12, and for alpha 0.01 = 2.92 Table II. Findings of the relation of the transfer time of the route and powers of tightening hands. Category/time of the ride of the route Power of tightening the right hand Power of tightening the left hand Competitors of the basketball Competitors rugby Students of physiotherapy

15 DRAWINGS Drawing 1. Graphical image of the route of the ride. 571

16 Drawing 2. The graphic characterization of the relation of the transfer time of the route and powers of tightening hands. 572

17 WSTĘP Demografowie na całym świecie zgodnie twierdzą, że liczba osób niepełnosprawnych nieustannie rośnie. Już w 2002 roku w naszym kraju wynosiła ona ponad 5000 tys., co stanowi 14% ogółu społeczeństwa. Jest to spowodowane wzrostem zachorowań z przyczyn dziedzicznych, wrodzonych oraz nieprawidłowych warunków życia. Rośnie także liczba wypadków losowych, urazów podczas pracy oraz wypadków komunikacyjnych. Wszystkie wymienione przyczyny wynikają z braku możliwości przystosowania się do ciągłych zmian cywilizacyjno-przemysłowych, urbanizacyjnych, rosnącego skażenia środowiska, natężenia hałasu oraz stresu [1, 2]. Do kluczowych metod stosowanych w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, oprócz kinezyterapii, masażu i fizykoterapii, należy zaliczyć aktywność fizyczną i sport [1, 3, 4, 5]. Uprawianie sportu w swoich założeniach niesie ze sobą korzystne efekty m.in. anatomiczno-biologiczne, lecznicze, higieniczne, zdrowotne oraz hedonistyczne. Podstawowe zadanie aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych rozpoczyna się zasadniczo po zakończeniu leczenia szpitalnego. Zaangażowanie w ćwiczenia ruchowe wpływa na spowolnienie procesów starzenia, przyspiesza efekty leczenia dzięki zwiększeniu wytrzymałości i odporności organizmu. Dlatego też sport to nie tylko metoda dzięki której powróci sprawność fizyczna, ale jedna z dziedzin kompleksowej rehabilitacji, która daje możliwość odnalezienia wiary we własne siły i czerpania radości z życia. Szczególne znaczenie ma uprawianie gier zespołowych, ponieważ pozwala na odbudowanie poczucia przynależności do grupy i solidarności, umożliwia współzawodnictwo, daje szansę na wygraną pomimo dysfunkcji. Regularna aktywność sportowa pomaga także w szybszym osiągnięciu niezależności i samodzielności życiowej [6, 7, 8]. Niepokojące jest jednak to, że osoby niepełnosprawne bardzo późno rozpoczynają treningi sportowe [9, 8, 11, 12]. Jedną z przyczyn może być to, że osoby mające wpływ na podjęcie uprawiania sportu przez osoby niepełnosprawne przeważnie nie pochodzą ze środowiska medycznego, a pracownicy ochrony zdrowia w tym fizjoterapeuci, często nie traktują sportu jako kompleksowego procesu rehabilitacyjnego lub też z braku czasu nie zachęcają pacjentów do aktywnej rehabilitacji [7, 11]. Celem niniejszej pracy uczyniono tym samym próbę oceny wybranych komponentów sprawności fizycznej niepełnosprawnych zawodników i próba rozpowszechniania dyscyplin sportowych takich jak koszykówka i rugby na wózkach zarówno wśród osób z niepełnosprawnością jak i zdrowej części społeczeństwa. Założono, że sprawność fizyczna, określona czasem przejazdu na wózku oraz siłą ścisku ręki prawej i lewej, zawodników uprawiających koszykówkę i rugby na wózkach jest różna, a zawodników trenujących koszykówkę cechuje wyższy jej poziom niż osób z niepełnosprawnością podejmujących treningi rugby na wózkach. Przyjęto także, że umiejętności lokomocji na wózku osób z niepełnosprawnością uprawiających zespołowe gry sportowe są na wyższym poziomie zaawansowania technicznego, niż przejawiane wśród osób pełnosprawnych, mimo wcześniejszej nauki poruszania się na wózkach aktywnych, a także, że udział w programie aktywnej rehabilitacji opartej o aktywność sportową, pozytywnie wpływa zarówno na sferę fizyczną i psychiczną osób niepełnosprawnych. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto zawodników reprezentujących drużynę Polskiej Ligi Rugby na Wózkach i zespół zawodników drużyny koszykówki na wózkach. W badaniach uczestniczyło 8 mężczyzn z każdego zespołu w przedziale wieku od 18 do 42 lat, którzy w wyniku nieszczęśliwego wypadku, choroby, bądź od urodzenia byli niepełnosprawni. Najliczniejszą grupę stanowili zawodnicy w wieku 20 lat. Zawodnicy koszykówki byli starsi od objętych obserwacją osób grających w rugby. W większości badane osoby legitymowały się wykształceniem średnim (56,25%), oraz wyższym, zarówno na poziomie magisterskim jak i licencjackim (31,25%). Zawodnicy, którzy zakończyli swoją edukację na poziomie podstawowym i zawodowym stanowili najniższy odsetek (12,5%). Połowa badanych to osoby pracujące zawodowo, a znaczny odsetek stanowili również studenci (25%). Uczniowie oraz osoby nie podejmujące nauki lub pracy stanowili kilkunastoprocentowe odsetki. Większość badanych (75%) zamieszkiwała duże i średniej wielkości miasta, mniejsze niż 20 tys. mieszkańców i obszary wiejskie zamieszkiwał ten sam odsetek (12,5%). Sytuacja materialna większej części badanych (62,5%) była dobra. Pozostali zawodnicy rugby oceniali ją jako raczej dobrą, a równe odsetki koszykarzy zarówno jako bardzo dobrą, niemal dobrą i raczej złą. Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności zawodników rugby (75%) były skutki wypadków komunikacyjnych, które wśród koszykarzy stanowiły znacznie mniejszy odsetek (37,5%). Pozostali byli niepełnosprawni od urodzenia. Wszyscy byli objęci programem aktywnej rehabilitacji w czasie nie krótszym niż jeden rok i poruszali się na co dzień na aktywnych wózkach inwalidzkich. Okres niepełnosprawności poszczególnych uczestników badania był różny i mieścił się w przedziale od 2 do 42 lat. Duża część zawodników rugby (75%) podejmowała treningi raz w tygodniu, a wszyscy uprawiający koszykówkę rzadziej. Dla połowy rugbistów i niewielkiego odsetka koszykarzy (12,5%) treningi trwały dłużej niż dwie godziny, a znaczna część obu zespołów (37,5%) skracała je do półtorej godziny. Duża części zawodników rugby (62,5%) i połowa koszykarzy odbywała treningi w miejscu stałego zamieszkania. Tożsame odsetki nie podejmowały ich regularnie, a trudności z dojazdem (55%) i problemy finansowe (22%) były tego najczęstszą przyczyną. Połowa badanych dodatkowo uprawiała inną dyscyplinę sportu, Wśród koszykarzy największym uznaniem cieszyła się lekkoatletyka (60%), tenis stołowy i ziemny oraz strzelectwo, a wśród zawodników rugby handbike (50%) oraz pływanie i nurkowanie. 573

18 Sprawność fizyczną badanych zawodników określono za pomocą czasu przejazdu na wózku wyznaczonej trasy. Autorski test skonstruowany w oparciu o informacje zawartej w pracy B. Molika i A, Kosmola [12] polegał na pokonaniu w wyznaczonych kierunkach trasy slalomu, uwzględniającej konieczność szybkiej zmiany kierunków jazdy w oznaczonych miejscach (ryc. 1). Próba została wykonana w Sali gimnastycznej w tych samych dla wszystkich badanych warunkach. Czas możliwie najszybszego przejazdu wózkiem wyznaczonej trasy posłużył ocenie sprawności lokomocji osób niepełnosprawnych. Siłę ścisku prawej i lewej ręki zbadano wykorzystując próbę siły statycznej europejskiego testu sprawności fizycznej Eurofit [13]. Uzyskane wyniki zostały porównane z rezultatami badań 10 wybranych studentów kierunku fizjoterapii, którzy odbyli naukę poruszania się na wózku aktywnym. W badaniu wykorzystano również autorską ankietę, która zawierała pytania zamknięte, z ustaloną liczbą ściśle sformułowanych odpowiedzi zarówno jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Kwestionariusz ankiety zawierał również pytania otwarte, w których respondent miał swobodę wypowiedzi, a odpowiedzi nie były sugerowane. Uczestnicy badania udzielili odpowiedzi na 17 pytań, których celem było zebranie informacji na temat przyczyn niepełnosprawności, szczegółów odnoszących się do programu aktywnej rehabilitacji oraz pytań dotyczących podstawowych informacji o badanej osobie. Materiał badań opracowano w oparciu o statystykę opisową średnich arytmetycznych i uzupełnień oraz wielkości procentowych wyników badań ankietowych. W tak zebranym materiale uwzględniono podział na grupy przyjętych zróżnicowań. Do oceny istotności różnic między średnimi arytmetycznymi badanych cech wykorzystano test Fishera dla małych grup niezależnych, a do określenia zależności poziomu siły rąk i skuteczności poruszania się na wózku współczynnik korelacji Pearsona [14]. WYNIKI BADAŃ Materiał uzyskany na drodze badań ankietowych pozwolił na zidentyfikowanie źródeł informacji o programie aktywnej rehabilitacji z którego skorzystali badani sportowcy. Dla zdecydowanej większości koszykarzy (87,5%) i rugbistów (75%) była to inna niepełnosprawna osoba. Połowa koszykarzy wskazała również pełnosprawnych znajomych, a zawodnicy rugby w mniejszym udziale (25%) wymienili znajomych lub lekarza oraz media (12,5%). Uprawianie zespołowych gier sportowych na wózkach zdaniem wszystkich rugbistów i dużego odsetka koszykarzy (87,5%) poprawiło ich sprawność lokomocyjną, zwłaszcza pokonywanie krawężników (57,1% - 87,5%), jazdę przodem i wjazd pod górę (±55%), a wśród rugbistów jazdę tyłem (50%) i zjazd z góry (25%). Kilkunastoprocentowe udziały koszykarzy wskazały również jazdę tyłem i zjazd z góry, a także zjazd ze schodów oraz możliwość uzyskiwania większej prędkości. Udział w programie aktywnej rehabilitacji i tym samym też uczestnictwo w treningach sportowych wpłynął na poprawę funkcjonowania w życiu codziennym większości badanych koszykarzy (75%) i wszystkich zawodników rugby, z których duży odsetek (87,5%) wskazał większą sprawność mycia i kąpieli. Duże udziały badanych zespołów zawodniczych wskazywały również poprawę umiejętności przesiadania z wózka (±55%), korzystania z toalety, ubierania się (±35%) i sprzątania (±30%). Tym samym też większość koszykarzy (87,5%) i wszyscy zawodnicy rugby potwierdzili korzystny wpływ realizacji programu aktywnej rehabilitacji na komfort ich życia. Duże udziały wskazań koszykarzy dotyczyły poprawy stanu zdrowia (71,4%) i kontaktów międzyludzkich (57,1%) oraz zwiększenia możliwości uzyskania pracy (42,9%) i większej samodzielności (42,9%), którą wskazywał największy odsetek rugbistów (87,5%). Zbadani zawodnicy tej dyscypliny w dużym udziale potwierdzali również możliwość znalezienia nowych dróg samorealizacji (37,5%), poprawę stanu zdrowia (37,5%) i kontaktów międzyludzkich (25%). Najmniejsze, kilkunastoprocentowe udziały badanych wskazywały na akceptację własnej niepełnosprawności, akceptację społeczną. W tabeli I. zestawiono wyniki badanych cech motorycznych i ich charakterystykę porównawczą. (tab.i.) Z tabeli I. wynika, że najkrótsza średnia czasu przejazdu, oznaczająca najlepszy wynik cechowała zawodników koszykówki na wózkach. Różnica z rezultatami uzyskiwanymi przez pozostałe zespoły była statystycznie istotna. Czas przejazdu zespołu studentów był jedynie nieznacznie krótszy od uzyskanego przez zawodników rugby. Największa siła ścisku prawej ręki cechowała zespół studentów, nieznacznie mniejsza przeciętna charakteryzowała zespół koszykarzy, a zawodnicy rugby uzyskali znacząco najmniejszą średnią wyniku. Wszystkie stwierdzone różnice były statystycznie istotne, jednakże pomiędzy przeciętną zawodników koszykówki i studentów istotność stwierdzono na poziomie 0,05. Największą przeciętną wyniku siły ścisku lewej ręki uzyskali studenci, nieznacznie mniejszą rezultatu próby, koszykarze na wózkach, a zawodnicy rugby osiągnęli znacząco najsłabszy wynik. Różnice pomiędzy porównywanymi rezultatami uzyskiwanymi przez badane zespoły były statystycznie istotne. Różnica wyników pomiędzy grupą koszykarzy a grupą studentów została określona na poziomie 0,05. W tabeli II. zestawiono charakterystyki zależności badanych cech motorycznych, a wyniki zobrazowano na poniżej umieszczonej rycinie. (tab.ii i ryc. 2) Analiza korelacji czasu przejazdu i badanej siły rąk wskazuje, że w większości przypadków siła związku była wyraźna lecz mała. Jedynie u zawodników piłki koszykowej, którzy w badaniach uzyskali najlepsze rezultaty, zaobserwowano bardzo wysoką korelację czasu przejazdu z siłą ścisku prawej ręki i zależność ta była bardzo pewna. DYSKUSJA Jak już wspomniano wcześniej, głównym celem podjętych badań uczyniono próbę porównania wybranych komponentów sprawności fizycznej oraz uwarunkowań środowiskowych osób uprawiających zespołowe gry sportowe na wózkach, a także poznanie ich świadomości dotyczącej potrzeby i możliwości czynnego udziału w sporcie lub programie aktywnej rehabilitacji. Za cel dalszy pracy uznano propagowanie tych dyscyplin sportowych wśród osób niepełnosprawnych oraz zdrowej części społeczeństwa. Aktywność fizyczna i sport osób niepełnosprawnych jest skuteczną formą kompleksowej rehabilitacji. Usprawnianie ruchowe oprócz poprawy samej sprawności fizycznej, wpływa na akceptacje własnych ograniczeń oraz wzmaga aktywność w kontaktach interpersonalnych [15]. Sport pozwala na kontakt i integrację niepełnosprawnego ze społeczeństwem oraz pozytywnie kształtuje postawę wobec własnej niepełnosprawności, kompleksów i lęków [16]. W procesie rehabilitacji sport spełnia trzy podstawowe zadania: działa tonizująco na psychikę, ułatwia akceptację niepełnosprawności oraz wytwarza nawyk uprawiania aktywności ruchowej, a współzawodnictwo doprowadza do wyzwolenia rezerw organizmu, które w tradycyjnym postępowaniu rehabilitacyjnym nie są mobilizowane. Warto zwrócić uwagę na to, że tylko sport dysponuje tak atrakcyjną formą usprawniania, która pozwala na wielokrotne powtarzanie określonego ruchu przez wiele lat [17]. Analiza zebranego materiału badawczego umożliwia rozpatrzenie istotnych kwestii, podsumowanie wyników oraz dokonanie porównania uzyskanych rezultatów z wynikami badań innych autorów. Przegląd dostępnego piśmiennictwa w kontekście problemów badawczych poruszonych w pracy pozwala zauważyć, że podjęta w pracy tematyka nie jest często i w wystarczającym zakresie podejmowana. J. Sobiecka i E. Bolach [18,19] opisują specjalne próby do oceny sprawności fizycznej osób niepełnosprawnych, a A. Kosmol zauważa, że badacze na całym świecie dążą do opracowania właściwych testów oceniających sprawność w poszczególnych dyscyplinach sportowych. Prowadzone są również specjalne obserwacje w obszarze fizjologii i biomechaniki, których celem jest możliwie najlepsze poznanie możliwości i umiejętności motorycznych osób niepełnosprawnych [11]. Tym samym też trasa przejazdu wykorzystana w badaniu została dobrana do możliwości funkcjonalnych osób obu grup i powstała z modyfikacji trzech rzetelnych testów: jazdy na odcinku 20 m, jazdy slalomem bez piłki oraz jazdy po kopercie [12]. Uzyskane wyniki i ich porównane z rezultatami studentów wykazały, wyraźne różnice. Najkrótsza średnia czasu koszykarzy i nieznacznie krótszy czas studentów od uzyskanego przez zawodników rugby świadczą o dużym 574

19 znaczeniu techniki oraz nabytych umiejętności, ukształtowanych przez częste ich powtarzanie, czego pozbawione były osoby pełnosprawne. W tym zakresie uzyskane wyniki są zgodne z poglądami wielu autorów [21,22] W ocenie poziomu siły, podobnie jak w badaniach B. Molika i A. Kosmola zmodyfikowano test Eurofit i oceniono siłę chwytu lewej i prawej ręki, ponieważ lewa i prawa ręka mają taki sam udział w napędzaniu wózka [12,23]. Wyniki badań wykazały, że największa przeciętna siła ścisku obu rąk cechowała osoby zdrowe, a znacząco najmniej korzystne rezultaty uzyskali zawodnicy rugby. Tym można wnioskować, że na poziom badanych komponentów sprawność fizycznej ma wpływ rodzaj niepełnosprawności badanych osób, poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego i wynikające z tego możliwości funkcjonalne zawodników, ale także duże znaczenie ma również czas i wysiłek poświęcony na doskonalenie umiejętności poruszania się na wózku. Takie stwierdzenie potwierdza analiza współczynników zależności czasu przejazdu na wózku od badanej siły rąk, która w większości przypadków była wyraźna lecz mała. Jedynie u zawodników piłki koszykowej, którzy w badaniach uzyskali najlepsze rezultaty, zaobserwowano bardzo wysoką korelację czasu przejazdu z siłą ścisku prawej ręki, a zależność ta była bardzo pewna. Można także wnioskować o przydatności siły w ocenie możliwości poruszania się na wózku osób niepełnosprawnych. Zrealizowane badania potwierdziły także wyniki badań K. Fidelusa i wsp. w zakresie związku poruszania się na wózku a siłą chwytu osób niepełnosprawnych. Autorzy stwierdzili istotną statystycznie korelację pomiędzy siłą chwytu rąk i momentem napędowym na wózku [23]. W tym zakresie uzyskaliśmy podobne rezultaty badań pozwalające też na pozytywną weryfikację jednej z postawionych hipotez. Ocena wyników uzyskanych przez zawodników koszykówki i rugby, potwierdziła, że koszykarzy cechuje znacznie wyższym poziom badanych komponentów sprawności fizycznej aniżeli zawodników rugby. Tym samym druga z postawionych hipotez nie została w pełni potwierdzona, ponieważ jedynie umiejętności lokomocji na wózku koszykarzy okazały się lepsze od wyników uzyskanych przez osoby pełnosprawne. Respondenci jako główne źródło informacji na temat możliwości udziału w programie aktywnej rehabilitacji podali inną osobę niepełnosprawną, a nikt z ankietowanych nie został poinformowany o tej formie rehabilitacji przez fizjoterapeutów bądź rehabilitantów. Natomiast J. Sobiecka w swoich badaniach wykazała, że największy wpływ na podjęcie aktywności sportowej przez osoby niepełnosprawne posiada środowisko trenerów pracujących w sekcjach i klubach sportowych zrzeszających zawodników niepełnosprawnych [7]. Dopiero jako kolejne źródła podane zostały inne osoby niepełnosprawne oraz najbliższa rodzina. W tych badaniach również w bardzo niskim stopniu wpływ na badanych zawodników miał personel rehabilitacyjny. W tym zakresie przedstawione badania dostarczyły nieco innych informacji. W badaniach przeprowadzonych w Holandii i Czechach wynika, że fizjoterapeuci i personel rehabilitacyjny pracujący w ośrodkach rehabilitacyjnych, byli podstawowym źródłem kierowania przyszłych zawodników na drogę usprawniania przez sport. Porównanie wyników badań przeprowadzonych w Polsce i w innych krajach europejskich pokazuje jak wiele jeszcze musi się zmienić w naszym kraju, by osoby niepełnosprawne miały pełny dostęp do rehabilitacji poprzez sport. Tym samym można wnioskować, że personel rehabilitacyjny powinien być lepiej przeszkolony w zakresie wiedzy o możliwości podjęcia aktywności fizycznej przez pacjentów, a następnie zobligowany do mobilizowania niepełnosprawnych do uczestnictwa w zajęciach sportowych. Świadczyć to może również o niskiej roli sportu w ramach programu studiów na kierunku fizjoterapia. Informacje z badań ankietowych pozwalają również na ocenę średniego czasu uczestnictwa w programie aktywnej rehabilitacji badanych grup zawodników, który był porównywalny i stosunkowo krótki. Największa grupa zbadanych zawodników podejmowała jednak treningi od 1 do 5 lat. Podobne wyniki uzyskali w swojej pracy E. Bolach i wsp. [24], również w zakresie częstotliwości treningów i innych uwarunkowań ich realizacji związanych z koniecznością dojazdu i przeszkód finansowych. Można więc wnioskować, o udziale motywacji w podejmowaniu aktywności sportowej i nieznacznym zwiększaniu się zainteresowania sportem w środowisku osób niepełnosprawnych [24,25,26]. Prawie wszyscy ankietowani uznali, że udział w programie aktywnej rehabilitacji miał pozytywny wpływ na ich sprawności lokomocyjne na wózku, co potwierdzają wyniki badań R. Plinty, który zauważył, że aktywność sportowa znacznie poprawia lokomocję na wózku, a sport stanowi istotną formę usprawniania w procesie rehabilitacyjnym [27]. Zdecydowana większość respondentów pozytywnie oceniła wpływ aktywnej rehabilitacji na funkcjonowanie w życiu codziennym. Najbardziej znaczącą pozytywną zmianę badani zawodnicy zaobserwowali zarówno w poprawie stanu zdrowia jak i samodzielności. Wielu z nich pozytywnie ocenia zmianę w kontaktach międzyludzkich, zauważając także większą możliwość znalezienia pracy. Podobne wyniki uzyskały w swojej pracy E. Frydlewicz-Bartman oraz J. Rykała [1]. Rezultaty tych badań potwierdzają, że regularna aktywność fizyczna pomaga w osiągnięciu niezależności i samodzielności życiowej. Wyniki uzyskane z badań ankietowych pozwoliły na pozytywną weryfikację trafności trzeciej hipotezy. Udział w programie aktywnej rehabilitacji opartej na aktywności sportowej, pozytywnie wpływa zarówno na sferę fizyczną i psychiczną osób niepełnosprawnych objętych obserwacją. Uzyskane rezultaty badań mają wartość względną z uwagi na małą liczebność grupy i jej specyfikę lecz poparte stwierdzeniami cytowanych autorów potwierdzają zasadność zachęcania pacjentów do kontynuacji rozpoczętego procesu rehabilitacyjnego przez aktywny i systematyczny udział w wybranej dyscyplinie sportowej. WNIOSKI 1. Stwierdzone różnice w poziomie badanych wyznaczników sprawności fizycznej niepełnosprawnych zawodników gier zespołowych na wózkach, wskazują na motoryczne uwarunkowania powodzenia i rodzaju ich realizacji oraz potwierdzają możliwość podjęcia treningu sportowego przez osoby o znacząco różnym stopniu funkcjonalnego sklasyfikowania. 2. Stwierdzone wyraźne zależności poziomu siły ścisku rąk i czasu przejazdu na wózku, świadczą o dużym udziale siły kończyn górnych w sprawności lokomocyjnej osób poruszających się na wózkach oraz wskazują, że może być ona jednym z kryteriów oceny lub prognozowania możliwości tak poruszających się inwalidów. Ukazują również dużą rolę siły kończyn górnych oraz czasu niepełnosprawności, poświęconego treningom sportowym w skuteczności lokomocji na wózku. 3. Ukazane w badaniach ankietowych, pozytywne oddziaływanie gier zespołowych na integrację osób niepełnosprawnych z pozostałą częścią społeczeństwa, a także przełamywanie własnych barier, akceptację niepełnosprawności i wzmacnia poczucia własnej wartości świadczy, że regularne uczestnictwo w treningach sportowych ułatwia dalszy rozwój oraz pomaga w osiągnięciu samodzielności i niezależności życiowej osób z niepełnosprawnością. 4. Stwierdzone korzystne zmiany w wielu sferach życia badanych zawodników w okresie podejmowania treningów sportowych, pozwalają traktować uprawianie koszykówki i rugby na wózkach jako kontynuację procesu usprawniania ruchowego oraz kompleksową rehabilitację, uzasadniając zarazem potrzebę szerszego ich propagowania wśród osób niepełnosprawnych, a także zdrowej części społeczeństwa. PIŚMIENNICTWO 1. Frydlewicz- Bartman E., Rykała J.: Rola regularnego uprawiania sportu w życiu osób po urazie rdzenia kręgowego. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 4, , Rzeszów Migasiewicz J., Bolach E., Paliga Z.: Sport wyczynowy (kwalifikowany) w rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych. AWF Wrocław, Kujawa J. i wsp.: Sport w rehabilitacji osób niepełnosprawnych jako forma wspomagania procesów regeneracji, adaptacji i kompensacji zaburzonych funkcji. Kwartalnik Ortopedyczny, 2004, 1, Szeliga Ł.M.: Rola sportu osób niepełnosprawnych w procesie rehabilitacji i integracji społecznej. Sport niepełnosprawnych, 2004, 4,

20 5. Rucińska M.: Rehabilitacja poprzez sport. Valetudinaria Postępy Medycyny Klinicznej i Wojskowej, 2008 (13) 2 6. Dega W.: Koncepcja rehabilitacji. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej. 1995,1,16 7. Lewicki R., Wybraniec-Lewicka B.: Sport osób niepełnosprawnych. Medycyna sportowa pod redakcją A. Jagier, K. Nazar, A. Dziaka, Warszawa Tasiemski T.: Sport w życiu osób z para- i tertraplegią. Medycyna Sportowa, 1999, 12, 101, Sobiecka J.: Środowisko osób inspirujących niepełnosprawnych do podjęcia aktywności sportowej. Postępy Rehabilitacji 2007, (1), Biniakiewicz B.: Olimpizm jako źródło tworzenia nowych wartości w życiu osób niepełnosprawnych. Logos i etos polskiego olimpizmu. Kraków. Wydawnictwo Naukowe Fall. 1994, Zembaty A.: Sport ludzi niepełnosprawnych- jedna z wielu straconych szans polskiej rehabilitacji leczniczej. Postępy rehabilitacji 1992, 3(6), Molik B., Kosmol A.: Przegląd stosowanych testów sprawności fizycznej w koszykówce na wózkach. Postępy rehabilitacji 2008, (1), Committee of experts as sports research. Eurofit - European test of physical fitness. Rome; Stanisz A.: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem Statistica PL na przykładach z medycyny. Tom 1. Statystyki podstawowe. Kraków: StartSoft Polska; Wybraniec-Lewicka B., Dromlewska D.: Wybrane zagadnienia sportu osób niepełnosprawnych w Polsce. Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki, AWF Warszawa, Prokopiuk M.: Sport w rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Postępy Rehabilitacji 2001, 15 (2), Bolach E.: Motywacja zawodników pełnosprawnych i niepełnosprawnych uprawiających sportowo piłkę siatkową. Fizjoterapia 1999, 7 (2), Sobiecka J.: Próby sprawności technicznej w koszykówce na wózkach. Sport osób niepełnosprawnych w różnych grupach wiekowych, AWF Warszawa, Bolach E.: Sprawność specjalna zawodników uprawiających piłkę koszykową na wózkach. Fizjoterapia 1995, 3, Kosmol A., Morgulec-Adamowicz N., Molik B.: Sport niepełnosprawnych od rehabilitacji do sportu wyczynowego. Postępy Rehabilitacji 2009,(3), Plinta R., Zdechlikiewicz A.: Technika jazdy i sprawność specjalna w piłce koszykowej na wózkach. Fizjoterapia, 4 (1-2), 98-99, Morgulec N., Skrzypczyk R.: Rozwój rugby na wózkach i jego wpływ na możliwości funkcjonalne tetraplegików. Wychowanie fizyczne i sport, 47, , Fidelus K., Ostrowska E., Urbaniak Cz., Wychowański M.: Związek między poruszaniem się inwalidów a siłą chwytu. Postępy rehabilitacji 1992, tom IV, z Bolach E., Bolach B., Sieroń P.: Urazy i zespoły przeciążeniowe w polskiej lidze piłki koszykowej na wózkach. pod red. J. Migasiewicz, E. Bolach: Aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych. Monografia, Typoskript i Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Wrocław 2008, 3, Molik B., Zubala T., Kucharczyk B., Gryglewicz A.: Motywacja osób niepełnosprawnych do uprawiania koszykówki na wózkach. Postępy rehabilitacji (2), 53-61, Tarnowski A.: Psychologiczne problemy osób niepełnosprawnych. Postępy medycyny lotniczej, 2004, 1(9), Plinta R., Saulicz E., Sobiecka J., Knapik A., Myśliwiec A.: Uprawianie sportu na wózkach jako czynnik poprawiający zdolności lokomocyjne osób niepełnosprawnych. UMCS Sect D LX, XVI, 420. TABELE Tabela I. Charakterystyka porównawcza wyników badań sprawnościowych. Kategoria Zawodnicy koszykówki (1) n = 8 Zawodnicy rugby (2) n = 8 Studenci fizjoterapii (3) n = 10 mean ± SD mean ± SD mean ± SD Czas przejazdu trasy (s) 28,41±3,21 37,24±7,29 33,34±2,81 Siła zaciskania ręki prawa (kg) 41,00±25,75 15,25±11,12 45,8±4,49 Siła zaciskania ręki lewa (kg) 38,25±2,12 7,25±10,447 42,60±4,38 * różnica istotna statystycznie dla p<0,05 ** różnica istotna statystycznie dla p<0,01 Dla 16 osób wartość testu t wynosi: dla alfa 0,05 = 2,15, a dla alfa 0,01 = 2,98 Dla 18 osób wartość testu t wynosi: dla alfa 0,05 = 2,12, a dla alfa 0,01 = 2,92 D (1-2) 9,34 3,09** (1-3) 4,94 3,25** (2-3) 4,40 1,65 (1-2) 25,75 5,86** (1-3) 3,38 2,36* (2-3) 30,55 7,47** (1-2) 31,00 7,68** (1-3) 4,35 2,43* (2-3) 35,35 9,12** t Tabela II. Wyniki badań zależności czasu przejazdu trasy i siły zaciskania rąk. Kategoria/czas przejazdu trasy Siła zaciskania ręki prawej Siła zaciskania ręki lewej Zawodnicy koszykówki - 0,93-0,28 Zawodnicy rugby - 0,57-0,55 Studenci fizjoterapii - 0,65-0,51 RYCINY Rycina 1. Graficzny obraz trasy przejazdu. 576

21 Rycina 2. Graficzna charakterystyka zależności czasu przejazdu trasy i siły zaciskania rąk. 577

22 This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised: Accepted: