BIOGAS REGIONS. Broszura Informacyjna Projektu Biogas Regions. Podstawowe Informacje Przykładowe Instalacje

Transkrypt

1 BIOGAS REGIONS Broszura Informacyjna Projektu Biogas Regions Podstawowe Informacje Przykładowe Instalacje

2 Wprowadzenie Projekt Biogas Regions Cele projektu dotyczą opracowania strategii rozwoju wykorzystania biogazu pochodzenia rolniczego w wybranych regionach oraz podniesienia świadomości i wiedzy na ten temat poprzez szkolenia, warsztaty i spotkania. Zebranie i opracowanie danych będzie przydatnym narzędziem dla przyszłych inwestorów w zakresie budowy biogazowni. Rozwój technologii biogazowych przyczyni się do ograniczenia strumienia odpadów ulegających biodegradacji deponowanych na składowiskach odpadów, zgodnie z założeniami Dyrektywy Rady Unii Europejskiej nr 99- /31 z 26 kwietnia 1999 roku w sprawie składowania odpadów. W procesie spalania biogazu produkowana jest energia odnawialna, co przyczynia się do wykonania założeń Strategii rozwoju energetyki odnawialnej, która zakłada, że w 2010 roku Polska osiągnie poziom 7,5% energii pochodzącej z OZE, a do %. Czas trwania: Partnerzy: Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Austria, Belgia, Słowenia, Włochy. Europejska strona projektu: W Polsce dokumentem o największym znaczeniu dla rozwoju odnawialnych źródeł energii jest Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, zatwierdzona przez Sejm RP w 2001 r. Strategia ustanawia cele ilościowe rozwoju energetyki odnawialnej oraz terminy ich osiągnięcia. Do 2010 roku udział energii ze źródeł odnawialnych ma stanowić w bilansie energetyki kraju 7,5%, a do 2020 roku 14% w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Osiągnięcie udziału 7,5% energii ze źródeł odnawialnych w bilansie kraju oznacza konieczność produkcji 340 PJ energii z tych źródeł, a więc zwiększenie zdolności produkcyjnych w sektorze o dodatkowe 235 PJ w stosunku do roku W Strategii podkreśla się, że kluczowym źródłem energii odnawialnej będzie biomasa. Jako jedno ze źródeł energii biomasy wymieniony jest biogaz. Ważnym krokiem dla stworzenia sprzyjających ram rozwoju biogazowni jest zgodnie z założeniami Strategii - opracowanie programu wykonawczego dla rozwoju energetycznego wykorzystania biomasy, w tym biopaliwa gazowego. Dopiero wtedy rozwój sektora biogazowni rolniczych może zyskać realne wsparcie ze strony państwa. Projekt współfinansowany przez: STRONA 2 Za treść niniejszej publikacji odpowiadają 2 jej autorzy. Wyrażone w niej poglądy nie muszą odzwierciedlać opinii Wspólnoty Europejskiej. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek zastosowanie podanych w nim informacji.

3 Co to jest fermentacja beztlenowa? Fermentacja beztlenowa to zespół procesów biochemicznych, w których związki organiczne pochodzenia naturalnego takie jak węglowodany - celuloza, skrobia, pektyny, hemiceluloza, cukry, oraz białka i tłuszcze roślinne i zwierzęce rozkładane są do metanu i dwutlenku węgla. Najbardziej typowym przykładem fermentacji beztlenowej jest fermantacja metanowa. W procesie fermentacji metanowej wyróżnia się cztery następujące po sobie fazy: faza I hydroliza w której enzymy bakterii hydrolitycznych rozkładają substancje organiczne do prostych substancji: aminokwasów, kwasów tłuszczowych i glicerolu oraz monosacharydów, faza II fermentacja kwaśna (acidogeneza) bakterie fermentatywne metabolizują produkty hydrolizy do lotnych kwasów tłuszczowych, etanolu i produktów gazowych. Tworzy się gaz, który zawiera 805 dwutlenku węgla i 20% wodoru, faza III octanogeneza grupa bakterii octanogennych rozkłada lotne kwasy tłuszczowe do kwasu octowego, dwutlenku węgla i wodoru, faza IV metanogeneza w czasie której następuje przemiana kwasu octowego do metanu i dwutlenku węgla. Substancje te powstają również w wyniku redukcji dwutlenku węgla z w reakcji z wodorem z udziałem niektórych szczepów niektórych bakterii matanogennych. Produktem gazowym otrzymanym w wyniku fermentacji jest biogaz składający się z metanu w 55-75% i dwutlenku węgla 25 45%. Biogaz możemy otrzymać z następujących surowców: osadów ściekowych nadmierny osad czynny, osad z osadników wstępnych, skratki, ścieków lub odpadów przemysłowych gorzelni, wytwórni drożdży, odpadów płynnych z przetwórstwa rolniczego spożywczego, wywary z gotowania mięs, zbitki z zakładów jajczarskich, wytłoki z owoców, treści żołądków i jelit, osady z rzeźni i procesów spożywczych, przeterminowane mleko, odchodów zwierzęcych gnojówka, gnojowica, obornik, wody gnojowe, odpadów organicznych - traw, słomy, liści buraków, liści ziemniaków, łętów ziemniaczanych, kukurydzy, przeterminowanych i zepsutych kiszonek, resztek pożniwnych takich jak słoma pszenna, słoma żytnia, słoma rzepakowa, organiczna frakcja odpadów komunalnych. roślin energetycznych poplony, zboża, trawy, miskant olbrzymi. W zależności od składu fermentowanej biomasy ilość powstającego biogazu jest różna. Najwięcej biogazu można otrzymać w trakcie fermentacji tłuszczy roślinnych i zwierzęcych. Szybkość rozkładu materii organicznej zależy od szeregu czynników. Na przebieg procesu fermentacji korzystnie wpływa utrzymanie stałej wysokiej temperatury, wysokiej wilgotności (powyżej 50%), korzystnego ph (powyżej 6,8) oraz ograniczenie dostępu powietrza. W zależności od temperatury, w której przebiega rozkład, wyróżnia się dwa rodzaje fermentacji beztlenowej: mezofilną, która przebiega w temper turze około C, termofilną, która zachodzi w temperaturze C 3 STRONA 3

4 Zalety Również w Europie jak i w Polsce zauważyć można szybki postęp technologiczny w powstawaniu nowoczesnych małych, średnich oraz dużych biogazowi. Dzieje się to na wskutek dostępności biomasy na całym świecie. Wykorzystanie biogazu jest szczególnie korzystne z punktu widzenia ochrony środowiska. Proces produkcji biogazu w procesach fermentacji beztlenowej przyczynia się do ograniczania emisji gazów cieplarnianych poprzez zmniejszenie zużycia kopalnych surowców energetycznych, które emitują duże ilości szkodliwych związków powstających podczas ich spalania. Biogazownie stwarzają możliwość uzyskania korzyści wynikających z Protokołu z Kioto, w postaci sprzedaży energii elektrycznej i gazu łącznie ze sprzedażą uzyskanego obniżenia emisji gazów cieplarnianych. W porównaniu z innymi źródłami energii odnawialnej biogaz cechuje się dodatkową zaletą - jego wytwarzanie zachodzi w sposób ciągły, nie jest uzależnione od warunków pogodowych w przeciwieństwie do zmienności w przypadku energii wiatrowej i słonecznej. Kolejną o ile nie najważniejszą zaletą produkcji biogazu jest jego energetyczne wykorzystanie. Zastosowanie biogazu do wytwarzania energii w energetyce zawodowej pozwala m.in. pokonać szereg trudności jakie sprawia duże zróżnicowanie występującego na danym terenie paliwa. Stosowanie biogazu umożliwia zastosowanie szerszego spektrum zróżnicowanych postaci biomasy i znacznie ułatwia wprowadzenie paliwa w postaci gazowej do jednostki grzewczej. Przedsiębiorstwa energetyki cieplnej lub inni wytwórcy ciepła mają możliwość łatwiejszego pozyskania odnawialnego paliwa bez uczestnictwa w swoistym wyścigu po biomasę drzewną jaki można zaobserwować na rynku drewna. Użycie biogazu pozwala też na łatwiejsze zastosowanie modułów kogeneracyjnych, które mogą być zainstalowane również u dotychczasowych wytwórców ciepła. Kogeneracja w oparciu o biogaz jest szczególnie atrakcyjna i opłacalna dla małych, rozproszonych instalacji o mocach rzędu 1 5 MWe. Instalacji takich, w najbliższych latach, powinno powstać w Polsce kilkaset, jeśli nie kilka tysięcy. Jednym z najważniejszych elementów stabilnego funkcjonowania gospodarki i państwa jest jego bezpieczeństwo energetyczne, które ulegnie w znacznym stopniu zwiększeniu w wyniku zastosowania alternatywnych źródeł energii jakim jest biogaz. Istotną cechą biomasy, z której powstaje biogaz jest jej równomierne występowanie na terenie całego kraju. Jej wykorzystanie zmniejszy zależność polskiej energetyki od importu i otworzy możliwość przed eksportem. Ponadto pozwoli na stworzenie systemu rozproszonego wytwarzania energii, mającego zarówno znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego kraju jak i ekonomiczne szacowane jest zmniejszenie o 10% strat na przesyle energii z miejsca powstania do odbiorców. Wytwarzanie biogazu w procesie fermentacji beztlenowej jest zintegrowanym systemem wykorzystania zasobów naturalnych, unieszkodliwiania odpadów organicznych, zawracania i dystrybucji składników nawozowych, produkcji energii odnawialnej, co przynosi korzyści środowiskowe energetyczne, rolnicze, a nawet społeczne. O zaletach płynących ze stosowania biogazu niewątpliwie świadczy fakt istnienia wielu milionów biogazowi na całym świecie szczególnie w Azji oraz Ameryce Południowej i Australii. 4 STRONA 4

5 Fermentacji Beztlenowej Pozyskany w wyniku beztlenowej fermentacji kompost jest doskonałym, ekologicznie czystym nawozem wykorzystywanym w rolnictwie umożliwiającym prowadzenie upraw preferowanych przez Unię Europejską. Uzyskiwany tym sposobem nawóz jest wydajny i łatwo przyswajalnego przez rośliny. W gospodarstwach hodowlanych powstają znaczne ilości odpadów, które mogą być wykorzystane do produkcji biogazu. Z 1 m3 płynnych odchodów można uzyskać średnio 20 m3 biogazu, a z 1 m3 obornika 30 m3 biogazu, o wartości energetycznej ok. 23 MJ/ m3. Poprzez wytwarzanie i wykorzystanie biogazu z odchodów zwierzęcych osiąga się redukcję emisji odorów o ponad 80%. Potencjał biogazu z odchodów zwierzęcych w Polsce wynosi 3310 mln m3, jednak w praktyce instalacje do pozyskania biogazu mają szanse powstać tylko w dużych gospodarstwach hodowlanych. Wykorzystanie biomasy z terenów leśnych i z pastwisk zmniejsza ryzyko pożaru, zaś uprawy na cele energetyczne pozwalają też zagospodarować nieużytki rolne i rekultywować tereny poprzemysłowe. Ponadto produkcja upraw do celów biogazowych nie podlega ewentualnym limitom, które zamierza ustalać Unia Europejska. Produkcja biogazu ma także pozytywne skutki społeczne. Bardzo cenna dla lokalnej społeczności może być organizacja rynku biomasy zaopatrzenie w substrat, budowa biogazowni, przetworzenie i zagospodarowanie powstałych w wyniku jej funkcjonowania produktów. Przyczyni się to do powstawania koniunktury i do tworzenia nowych miejsc stałej pracy, zwłaszcza na wsi, co zaskutkuje zwiększeniem dochodów w skali lokalnej. Zastosowanie biogazowni może być bardzo szerokie, w zależności dla kogo są one przygotowane: rolnictwo zagospodarowanie odpadów z uprawy roślin i hodowli zwierząt, gminy przerób odpadów organicznych pochodzących z selektywnej zbiórki śmieci, przemysł utylizacja odpadów przetwórstwa spożywczego, przeterminowanej żywności, przedsiębiorstwa komunalne utylizacja odpadów komunalnych, transport paliwo zastępujące płynny propan (LPG) lub sprężony gaz ziemny (CNG), wszyscy własne źródło energii elektrycznej i ciepła lub gaz do celów gospodarczych. 5 STRONA 5

6 Oczyszczalnia Ścieków - Wielopole Sądeckie Wodociągi Sp. z o.o. Oczyszczalnia Ścieków Wielopole, została wyposażona w komorę fermentacyjną, w której powstaje biogaz. W oczyszczalni Wielopole zmodernizowano układ przeróbki osadów ściekowych w taki sposób, aby osady podlegały procesowi fermentacji. W jego wyniku całość osadów (wstępny i nadmierny) zostaje ustabilizowana. Podstawowe założenie przedsięwzięcia to uzyskanie dobrze przefermentowanego, łatwo odwadniającego się, ustabilizowanego i nieuciążliwego dla otoczenia osadu. W procesie fermentacji uzyskuje się ponadto duże ilości biogazu, który służy jako paliwo. Informacje ogólne Otwarcie instalacji 2007 Rodzaj działalności Spółka z o.o. Ilość produkowanego biogazu 1300 m³ dziennie Koszt inwestycji Wsad, rodzaj wsadu Osady ściekowe Wsad jest dostarczany przez właściciela instalacji 9000 t rocznie Energia elektryczna i cieplna (kogeneracja): Moc cieplna generatora 540 kw Sposoby wykorzystania ciepła (opis): podgrzewanie fermentatora, własne potrzeby Moc elektryczna generatora 345 kw Produkowana energia elektryczna rocznie MWh Ilość energii dostarczanej do sieci MWh Nazwa Zakładu Energetycznego obsługującego instalacje Enion S.A. Podstawowe informacje o instalacji biogazowej: Komora fermentacyjna 3000 m³ Zbiornik biogazu 800 m³ Czas przetrzymania w komorze ferment. ~ 28 dni Temperatura fermentacji (temperatura procesu) 38,5 C Średni czas pracy obsługi dziennie 8 godzin Finansowanie Fundusz Phare Kapitał własny Adres kontaktowy: Sądeckie Wodociągi Sp. z o.o. ul. Wincentego Pola Nowy Sącz 6 STRONA 6

7 Biogazownia «Mureck» Okostrom Mureck Sp. z o.o. Austria Pomysł na budowę biogazowni jako uzupełnienie istniejącej ciepłowni na biomasę oraz wytwórni biodiesla w Eichfeld powstał w 2001r. Instalacja, zarządzana przez Okostrom Mureck rozpoczęła działalność w listopadzie Spółka została założona przez 7 współwłaścicieli, którzy dostarczają jedną trzecią wsadu. Pozostała ilość jest dostarczana przez zewnętrznych dostawców. Informacje ogólne Otwarcie instalacji 2004 Rodzaj działalności Spółka z o.o. Ilość produkowanego biogazu rocznie Koszt inwestycji Wsad, rodzaj wsadu Gnojówka świńska 6000 m3 rocznie Gnojówka bydlęca 2000 m3 rocznie Odpady gliceryny 2000 m3 rocznie Kukurydza kiszonka 3000 m3 rocznie Zmielone kolby kukurydzy 2000 m3 rocznie Słodziny 2000 m3 rocznie Dostępny obszar wykorzystania nawozu 500 ha Energia elektryczna i cieplna (kogeneracja): Moc cieplna generatora kw Produkowana energia cieplna rocznie kwh/a Sposoby wykorzystania ciepła (opis): 80 % ogrzewanie komunalne, własne potrzeby Moc elektryczna generatora 999 kw Produkowana energia elektryczna rocznie MWh/a Ilość energii dostarczanej do sieci MWh/a Podstawowe informacje o instalacji: Zbiornik wstępny 4x6000 m3 Zbiornik biogazu 4x300 m3 Czas przetrzymania w komorze ferment.~ 60 dni Temperatura fermentacji (temperatura procesu) ºC Średni czas pracy obsługi dziennie 8 h dziennie 7 STRONA 7

8 Biogazownia «Bioterm d o.o.» Słowenia Rodzinna farma o areale 36 ha w posiadaniu 90 sztuk bydła. Biogazownia rozpoczęła działalność w 2003 r. i jest stale w fazie rozwoju. Biogaz produkowany jest z gnojówki, odpadów kuchennych oraz odpadów z mleczarni. Informacje ogólne Otwarcie instalacji 2003 Rodzaj działalności Spółka z o.o. Ilość produkowanego biogazu m3/dziennie Koszt inwestycji Wsad, rodzaj wsadu Gnojówka bydlęca 2200 m3 rocznie Domowe odpady organiczne 2000 m3 rocznie Odpady z mleczarni 180 m3 rocznie Dostępny obszar wykorzystania nawozu 76 ha Energia elektryczna i cieplna (kogeneracja): Moc cieplna generatora 140 kw Produkowana energia cieplna rocznie kwh/a Sposoby wykorzystania ciepła (opis): ogrzewanie fermentatora, stajni oraz pomieszczeń mieszkalnych Moc elektryczna generatora 272 kw Produkowana energia elektryczna rocznie kwh rocznie Zużycie energii przez biogazownie rocznie kwh rocznie Ilość energii dostarczanej do sieci kwh rocznie Podstawowe informacje o instalacji biogazowej: Komora fermentacyjna 590 m3 Dodatkowa komora fermentacyjna 700 m3 Zbiornik biogazu 90 m3 Czas przetrzymania w komorze ferment dni Temperatura fermentacji (temperatura procesu) 36 C oraz 55 C Średni czas pracy obsługi dziennie 2 3 h dziennie 8 STRONA 8

9 Biogazownia «Gehrung» Niemcy Mała farma prowadzi z powodzeniem działalność jako regionalny punkt przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji i dostawca wartościowego nawozu organicznego. Instalacja nie wymaga dużego nakładu pracy oraz nadal posiada niewykorzystane moce przerobowe. Okoliczni mieszkańcy nie mają żadnych zastrzeżeń do pracy i oddziaływania instalacji. Informacje ogólne Otwarcie instalacji 2006 Rodzaj działalności Spółka z o.o. Koszt inwestycji Wsad, rodzaj wsadu Resztki jedzenia t rocznie Kukurydza 740 t rocznie Kiszonka z trawy 640 t rocznie Gnojówka i gnój 700 t rocznie Odpady zielone 500 t rocznie Dostępny obszar wykorzystania nawozu 75 ha Energia elektryczna i cieplna (kogeneracja): Moc cieplna generatora 1,051 mln kwh/a Produkowana energia cieplna rocznie kwh/a Sposoby wykorzystania ciepła (opis): Dyzenfekcja, ogrzewanie biogazowni i mieszkania Moc elektryczna generatora mln kwh/a Produkowana energia elektryczna rocznie kwh/a Zużycie energii przez biogazownie rocznie kwh/a Ilość energii dostarczanej do sieci kwh/a Nazwa Zakładu Energetycznego obsługującego instalacje EnBW Cena prądu dostarczonego do sieci Podstawowe informacje o instalacji biogazowej: Komora fermentacyjna 800 m3 Zbiornik biogazu 950 m3 Zbiornik pozostałości pofermentacyjnej m3 Czas przetrzymania w komorze ferment. 68 dni Temperatura fermentacji (temperatura procesu) 40 C 9 STRONA 9

10 Krótki Opis Technologi Fermentacji Beztlenowej Typową instalacją wykorzystującą fermentację beztlenową jest biogazownia rolnicza. Składa się ona z urządzeń i obiektów do przechowywania, przygotowania oraz dozowania substratów. W zależności od zastosowanych substancji wejściowych, wyróżniamy trzy rodzaje budowli magazynowych. Są to silosy przejazdowe, zbiorniki oraz hale (substraty charakteryzujące się emisją nieprzyjemnych zapachów). Substraty w formie stałej wprowadza się do komór fermentacji za pomocą specjalnych stacji dozujących, natomiast materiały płynne mogą być dozowane techniką pompową. Niektóre substraty wymagają również rozdrabniania oraz higienizacji lub pasteryzacji w specjalnie do tego celu zaprojektowanych ciągach technologicznych. Najczęściej stosowanym obecnie rozwiązaniem konstrukcyjnym komory fermentacyjnej jest żelbetowy, izolowany zbiornik wyposażony w foliowy, gazoszczelny dach samonośny. Zbiornik taki pełni rolę fermentatora jak i również zasobnika biogazu. Zawartość zbiornika jest ogrzewana systemem rur grzewczych przy wykorzystywaniu ciepła procesowego, powstałego przy chłodzeniu kogeneratora. Urządzenia mieszające zainstalowane w komorze spełniają bardzo ważną rolę. Mieszanie powoduje równomierny rozkład substratów i temperatury w zbiorniku oraz ułatwia uwalnianie się metanu. Pozostałość pofermentacyjna jest wysokowartościowym nawozem gromadzonym w zbiorniku magazynowym, którego objętość jest tak dobrana aby wystarczyła na przechowywanie substratu na czas zakazu jego rozrzucania na polu (okres zimowy). W budynku gospodarczym umieszczone są trzy bardzo istotne elementy biogazowni takie jak pompownia obsługująca transport substratów oraz pozostałości pofermentacyjnej pomiędzy poszczególnymi zbiornikami, sterownia wraz z pomieszczeniem szaf sterowniczych będąca mózgiem całego obiektu oraz urządzenie przetwarzające energię biogazu na energię cieplna i/ lub elektryczną czyli na przykład kogenerator wytwarzający w sposób skojarzony prąd elektryczny i ciepło. Coraz częściej elementem integralnym wielu biogazowni stają się systemy (obiekty i instalacje budowane celowo) pozwalające na wykorzystania energii cieplnej i uzyskanie z tego tytułu dodatkowych dochodów: suszarnie zboża, trocin, drewna, sieci cieplne zasilające pobliskie budynki, chłodziarki absorpcyjne wytwarzające zimno z ciepła itd. 10 STRONA 10

11 Podstawowe Kryteria Dla Udanego Projektu Biogazowego Udany projekt biogazowy zależy od wielu czynników. Poniżej przedstawiono podstawowe kryteria dla udanego projektu. 1. Należy uwzględnić wystarczające wymagania przestrzenne do budowy instalacji do wytwarzania biogazu. Rzeczywista wymagana wielkość działki zależy głównie od planowanej wielkości instalacji, ale także od rodzaju wykorzystywanego surowca. 2. Podczas rozważania odpowiedniego miejsca na instalację wytwarzania biogazu należy również wyjaśnić kwestię odpowiedniości podstawowego obszaru z punktu widzenia ryzyka wystąpienia wszelkiego rodzaju katastrof naturalnych. 3. Obok odpadów komunalnych, handlowych i przemysłowych, odpady biogeniczne pochodzenia rolniczego, takie jak gnojowica i obornik są zaliczane do odpadów biogenicznych. W odniesieniu do niektórych odpadów biogenicznych należy zachować zgodność z normami UE. Odpowiednia wstępna obróbka (oczyszczenie) tych surowców może być wymagana w pewnych warunkach, a w instalacji do wytwarzania biogazu konieczne są dodatkowe środki strukturalne. 4. Długie trasy transportu substratów zarówno zwiększają presję ekologiczną na instalację biogazu, jak i zmniejszają jej efektywność ekonomiczną. 5. Jeśli surowcem wykorzystywanym w instalacji do wytwarzania biogazu będą rośliny energetyczne (trawa, kukurydza,...), należy zapewnić odpowiednią dostępność obszarów uprawnych dla tych roślin. 6. Koszty transportu roślin energetycznych powinny być utrzymywane na jak najniższym poziomie. Koszt transportu powinien być wzięty pod uwagę w studium rentowności projektu. 7. Powodzenie ekonomiczne instalacji biogazu w dużej mierze zależy od długookresowej dostępności surowców. Poza dostępnością surowca, szczególne znaczenie ma długookresowa możliwość uzyskiwania dochodu z utylizacji odpadów biogenicznych. 8. Wymagany obszar, na którym można wykorzystać pozostałości pofermentacyjne, jest uzależniony od zawartości składników odżywczych w tych pozostałościach, wymagań odżywczych uprawianych roślin i maksymalnego dozwolonego uwalniania składników odżywczych (azot, fosfor, potas). 9. Najważniejszym filarem funkcjonowania instalacji biogazu jest dochód z wykorzystania wytworzonej energii. Najczęściej wykorzystywaną technologią jest wytwarzanie energii elektrycznej za pomocą silników gazowych i połączonych z nimi generatorów. 10. Tak jak w każdym sektorze gospodarki, osoba (operator) kierująca instalacją biogazu jest w dużym stopniu odpowiedzialna za jej powodzenie. Obok kwalifikacji technicznych, niezwykle ważne są kompetencje społeczne i umiejętności handlowe osoby działającej w charakterze operatora. 11. Społeczna integracja głównych zwolenników wpływa na powodzenie projektu. Zdobycie zaufania jest zazwyczaj procesem długotrwałym, szczególnie, gdy przeważają uprzedzenia oparte na negatywnych doświadczeniach z przeszłości. Brak zaufania powoduje zazwyczaj wzrost kosztów, spowodowany koniecznością stosowania dodatkowych środków. Niezwłoczne przekazywanie informacji i wyjaśnienie wszelkich możliwych problemów na bardzo wczesnym etapie zapewnia szybką realizację projektu, szczególnie na etapie uzyskiwania zezwoleń, oraz pozwala uniknąć wydatków i problemów. 11 Ronald Dersin STRONA 11

12 Ta publikacja została przygotowana w ramach projektu Biogas Regions : Promocja biogazu i rynku technologii biogazowych poprzez lokalne i regionalne partnerstwa 12 STRONA 12 Broszura projektu Biogas Regions została przygotowana przez Małopolską Agencję Energii i Środowiska Sp. z o.o. Kontakt: Tomasz Lis tomek.lis@maes.pl