KRAJ KRALOWEHRADECKI KARKONOSZE. Górnictwo w Karkonoszach

Transkrypt

1 PL KRAJ KRALOWEHRADECKI KARKONOSZE Górnictwo w Karkonoszach

2 1

3 2 2 M ożna tu również obejrzeć przykłady dochowanych historycznych narzędzi. Gwałtowny rozwój górnictwa rozpoczął się w XVI wieku. Największe znaczenie miały kopalnie znajdujące się w następujących miejscach: Herlíkovice na Altenbergu, przesieka Hanapetra, Święty Piotr pod miastem Špindlerův Mlýn, Horní Rokytnice, las Bártův les na Rýchorách, Obří důl 1 O d średniowiecza w Karkonosze wyruszali poszukiwacze drogich kruszców, a tuż za nimi górnicy. Po wydobytym kruszcu pozostała zagmatwana sieć korytarzy i pomieszczeń niektóre można oglądać w kopalni Kovárna. WYDOBYCIE RUD górnictwie pochodzi z 1516 roku, kopalnia najbardziej zasłynęła z wydobycia srebra. Szacuje się, że wydobyto tu łącznie 1,7 ton srebra. Wyniki kopalni były jednak stopniowo coraz mniejsze, ostatnie próby wydobycia w XIX wieku zakończono po zatopieniu kopalni przez potok Św. Piotra (Svatopetrský potok). Pierwsze wzmianki o słowiańskim osadnictwie na pogórzu pochodzą z połowy XIII wieku. W drugiej połowie XIII wieku rozpoczęła się druga fala osadnictwa. Na terenach tych osiedlała się ludność niemiecka. Obejmowała ona głównie tereny w pobliżu rzek Úpa i Łaba. Wtedy też na pogórzu zaczęły powstawać miasta, na przykład Hostinné i Trutnov. Pierwszymi ludźmi, zapuszczającymi się w Karkonosze, byli oprócz samotnych myśliwych, także poszukiwacze złota, srebra, kamieni szlachetnych i rud metali. ŚWIĘTY PIOTR Pierwsza wzmianka o miejscowym HISTORIA ZASIEDLANIA KARKONOSZY 1

4 Przez Berghaus przeprowadzi Cię ścieżka dydaktyczna, poświęcona tradycji górniczej, sposobom wydobycia rud, hutnictwu i miejscowej geologii. Po drodze widać również zapadlinę, powstałą w miejscu zasypanego szybu kopalni uranu oraz wejście do średniowiecznej kopalni. 3 2 oraz w dolinie rzeczki Čistá dzisiejszy Černý Důl. Wydobywano tu przede wszystkim żelazo, miedź, arsen, srebro i złoto. Wydobycie rud srebra, miedzi i arsenu przyciągnęło uwagę Krzysztofa z Gendorfu, który zdobył tereny wokół Vrchlabí i uzyskał w 1533 roku, nadanie mu statutu miasta górniczego. Sto lat później, w 1621 roku, wysłano ze Św. Piotra do Pragi ładunek miedzi i srebra o wartości około złotych monet. Wszelkie przedsięwzięcia górnicze zostały sparaliżowane w czasie działań wojennych w latach Wznowiono wydobycie w XVIII i XIX wieku, lecz w większości miejsc, oprócz kopalni Obří důl, już nie na taką skalę jak przed wojną trzydziestoletnią. Lata pięćdziesiąte XX wieku to okres stanowiący samodzielny rozdział. Prawie wszystkie środowiska w Karkonoszach poddano wtedy intensywnym badaniom geologicznym. Z lat tych pochodzi wiele zachowanych sztolni

5 i hałd, rozsianych po terenie Karkonoszy. Niestety, w wielu przypadkach, zniszczyły one całkowicie ślady po najstarszej działalności górniczej. Jednym z niewielu miejsc, gdzie się ostały ślady po pracach górniczych z najstarszych czasów i z XX wieku, zachowane w dobrym stanie, jest lokalizacja Berghaus w kopalni Černý Důl. TURYSTYKA, NARCIARSTWO W czasie wojny trzydziestoletniej rozpoczęło się zasiedlanie wyżej położonych terenów górskich. W XVI i XVII wieku zaczęły się rozwijać tzw. gospodarstwa górskie. Właściciele terenów budowali szałasy, aby później wynajmować je pasterzom. Wypasano tu krowy, kozy, owce, konie i produkowano ser. W wyniku tego dochodziło do zanikania pewnych gatunków roślin i zastępowania pierwotnej roślinności wysokogórskiej zmienioną szatą roślinną. Zalesianie, przy użyciu przywiezionego materiału siewnego, spowodowało stopniowe wypchnięcie pierwotnego, bardzo odpornego ekotypu świerka pospolitego. Na przełomie XIX i XX wieku zaczęła się w Karkonoszach rozwijać turystyka, budynki gospodarcze przebudowywano na obiekty turystyczne służące do zakwaterowania odwiedzających. Z pierwotnie małych miejscowości, wyrastały ośrodki turystyczne i sportowe o dużym znaczeniu. W okresie zimowym jako środka transportu w górach używano sani tzw. rohačky. W końcu XIX wieku hrabia Harrach odwiedził Norwegię i zobaczył tam narty. Później zlecił ich produkcję we wsi Dolní Štěpanice. Narty ułatwiały GOSPODARSTWA GÓRSKIE Chodziło o działalność karkonoskich górali, pasących owce i hodujących bydło. Zaczęli oni budować swoje przybytki budy (z niemieckiego Baude), przy górnej granicy lasu. Dlatego w Karkonoszach nigdy nie przyjęło się nazywanie schronisk górskich chatami. Wycinanie lasów i poszerzanie pastwisk poważnie wpłynęło na tutejszy krajobraz, przede wszystkim ucierpiała kosodrzewina. Od XIX wieku zaczęła się tu rozwijać turystyka. 3

6 5 6 4 Zwiedzanie skansenu odbywa się w czasie pracy strefy przemysłowej, dlatego należy zwiedzać z przewodnikiem i w odpowiednim ubraniu. Ze względu na bezpieczeństwo, wstęp do wieży i podziemi zabroniony jest dzieciom do lat 10. W kopalni Jan Šverma warto odwiedzić skansen górniczy, obejmujący wystawę, wyjaśniającą sposób wydobycia oraz transport rudy.

7 leśnikom dostęp do zaśnieżonych górskich lasów. Zaczęło się rozwijać również narciarstwo sportowe, organizowano pierwsze zawody narciarskie i zakładano pierwsze SKI-kluby. ODWIEDŹ PODZIEMIA W KARKONOSZACH Od średniowiecza w Karkonosze wyruszali poszukiwacze drogich metali, a tuż za nimi górnicy. Podziemia bardzo niechętnie oddawały swoje skarby. Właśnie wtedy, pod Śnieżką, gdzie kopalnie rud były najbardziej rozległe, powstawały legendy o ukrytych skarbach Liczyrzepy. Po wydobytej rudzie pozostawał labirynt korytarzy, szybów, wysokie kominy i przede wszystkim wielkie komory. To wszystko możesz zobaczyć na własne oczy. Przy wchodzeniu do podziemi prosimy pamiętać o butach za kostkę i ciepłej odzieży. Wysoka wilgotność, w już i tak zimnych podziemiach powoduje, że odczuwalna temperatura wydaje się jeszcze niższa. HARRACHOV Złoże w Harrachowie było znane już w połowie XVIII wieku. Główną żyłę tworzył fluoryt, baryt, galenit i krzemień. W połowie XIX wieku rozpoczęto tu wydobycie surowców, wykorzystywanych przeważnie w przemyśle chemicznym. Wydobycie jednak okazało się nieopłacalne i końcu XIX wieku zostało wstrzymane. Obecny szyb turystyczny schodzi do 350 m pod poziom pierwotnego piętra szybowego. JAN NEPOMUK FRANTIŠEK HARRACH 1828 Wiedeń 1909 Wiedeń Ten czeski szlachcic zasłużył się, jako wpływowy polityk, przedsiębiorca i mecenas, dla rozwoju życia kulturalnego i politycznego w kraju (między innymi udzielał się przy budowie Muzeum Narodowego w Pradze). Po przejęciu na własność miasta Jilemnice i okolic zwracał dużą uwagę na gospodarkę leśną oraz rozwój dróg, łącznie ze szlakami turystycznymi. 5

8 6 Kopalnia Kovárna oferuje zwiedzanie podziemi, podczas którego można obejrzeć wiele historycznych urządzeń górniczych. HISTORYCZNA KOPALNIA KOVÁRNA 6 Tuż obok byłego szałasu pasterzy Kovárna, w dolinie Obří důl wchodzimy do podziemi pod Śnieżką. Otrzymujemy płaszcz i kask z lampą i schodzimy na głębokość prawie 50 metrów. Schodzimy po drabinach ze stali nierdzewnej z koszami ochronnymi. Odwiedziny pozwolą nam poczuć atmosferę starej kopalni i zrozumieć znój górników, wynoszących rudę z głębi góry na powierzchnię. Podczas schodzenia zobaczymy wyrąbane w skale zbiorniki z wodą, zatopione korytarze, skalne sklepienia i słupy, unikalne struktury geologiczne oraz resztki rudy. Na końcu trasy można zobaczyć nowoczesny korytarz z maszynami pozostawionymi tu w 1959 roku. SKANSEN GÓRNICZY ŽACLÉŘ Skansen górniczy Žacléř powstał w miejscu byłej kopalni głębinowej węgla kamiennego Jan Šverma Žacléř. Znajduje się około 5 km od przejścia granicznego Královec Lubawka.

9 Wydobycie węgla kamiennego w regionie Žacléř jest udokumentowane pisemnie od 1570 roku pierwszy dokument pisemny dotyczący przydziału miar kopalnianych znajduje się w klasztorze w Krzeszowie w Polsce (w tych czasach region Žacléř należał do opactwa krzeszowskiego). Zanim zaczęto wydobywać tu węgiel kamienny, prawdopodobnie już w XII wieku, było to miejsce wydobywania i przetwarzania rud żelaza. Wynika to ze znalezisk archeologicznych. Intensywne przemysłowe wydobycie głębinowe rozpoczęto tu w latach trzydziestych XIX wieku poprzez otwarcie pionowych szybów wydobywczych Jiří, Františka, Marie, Julie i Eliška, wyposażonych w maszyny górnicze napędzane parą. Szyby rozbudowano w samodzielne kopalnie i połączono w jedną kopalnię Jan Šverma dopiero po 1945 roku. Wydobycie głębinowe w kopalni Jan Šverma, Skansen Žacléř oferuje bardzo interesujące zwiedzanie dużej części kopalni, między innymi część sztolni Julie, szyby i urządzenia wentylacyjne. 7 7

10 9 Wydobytą rudę wynoszono rękoma do drewnianych wózków, które po załadowaniu przesuwano do pionowych wind dźwigów. Z 52metrowej wieży wydobywczej szybu Jan można podziwiać zapierający dech w piersiach widok okolicy. z powodu wysokich kosztów, zakończono w 1992 roku. W podziemiach kopalni pozostało, według ewidencji, około 75 milionów ton węgla kamiennego. Ta kopalnia, jako jedyna w Republice Czeskiej, jest stopniowo likwidowana poprzez zapełnianie gruzem wszystkich wolnych przestrzeni w podziemiach. Skansen górniczy Žacléř znajduje się w maszynowniach i budynkach z wieżami szybów wydobywczymi Jan i Julie. Po wyjściu na najwyższe piętro wieży wydobywczej szybu Jan, można z wysokości 52 metrów zobaczyć widoki okolicy (wschodnie Karkonosze, Śnieżkę i pasmo górskie Vraní hory z górą Královecký Špičák). W maszynowniach i budynkach szybowych zachowany jest cały sprzęt, który służył do wydobycia w czasie użytkowania kopalni. Otwarte cały rok, wystawy w maszynowniach posiadają udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. Godziny otwarcia: poniedziałek-piątek 9 17, zwiedzanie co dwie godziny, ostatnie o 15 sobota niedziela:

11 9 GÓRNICTWO W KARKONOSZACH 1. Wydanie, 2015 W przygotowaniu artykułów udział wzięli: Krkonoše Svazek měst a obcí / a Krajský úřad Královéhradeckého kraje Fotograﬁe: Marek Stańczyk, Hornický skanzen Žacléř, Wikimedia Commons Mapy, przygotowanie graﬁczne, przygotowanie do druku: freytag & berndt Praha Druk: HART PRESS, spol. s r.o. Královéhradecký kraj, 2015 freytag & berndt Praha Wydano w ramach projektu: Wspieranie rozwoju ruchu turystycznego w Regionie Hradec Králové

12 This publication was created within the framework of the project Support for tourism development in Hradec Králové region, co-financed by the European Union from the European Fund for Regional Development KARKONOSZE