Szczęście Moje Szczęście Już dobrze Śpij już szeptała.

Transkrypt

1

2

3 Szczęście Moje Szczęście Już dobrze Śpij już szeptała. Szczęście było coraz spokojniejsze. Szykowało się do odpoczynku, podczas gdy ona wciąż uśmiechała się do najcudowniejszych odczuć, jakie ją do tej pory w życiu spotkały. Również myśli sprawiały, że uśmiechała się prawie bez przerwy. Myśli, które regularnie wyprowadzały jej uczucia na spacer pośród spojrzeń i słów mamy. Tradycja Taka właśnie będzie nasza rodzinna tradycja

4 Mimo donośnych pohukiwań mroźnego wiatru rozdmuchującego na zewnątrz hałdy sypkiego śniegu słowa mamy słyszała doskonale. Nic nie było w stanie ich zagłuszyć. Nic ani nikt. Ani mrozem mruczący wiatr. Ani inny głos. Całkiem inny od głosu mamy. Zdecydowany, autokratyczny, nacechowany obrażalską nutą. Traaadycja!!! Ty już chyba, Lerska, to znaczy Starska szybko poprawiła się Dominika do reszty zbaraniałaś!!! Lepiej będzie, jak to sobie przemyślisz! Dziecko w brzuchu ci rośnie, więc może byłoby lepiej nie fundować sobie takiej orki! Hanka cieszyła się, że, dzięki Bogu, słowa mamy, choć o wiele cichsze, spokojniejsze i odległe, zwyciężały w tej potyczce na głosy. To w nie wsłuchiwała się z łapczywością głodnego dziecka. Była spokojna. Bardzo spokojna. Opierała dłonie na swoim powiększającym się z dnia na dzień Szczęściu. Od czasu do czasu czuła wyraźnie podskórne harce i ciesząc się z każdego, nawet najdelikatniejszego ruchu, wciąż wsłuchiwała się w głos mamy. Tak właśnie kiedyś będzie dawno temu mówiła mama. Ułożycie sobie życie. Ty i Dominika. Będziecie miały mężów, dzieci i choćby nie wiem co się działo, to zawsze będę chciała, żebyście do nas, do tego domu na wigilię przychodziły albo przyjeżdżały, jeśli się okaże, że los rzuci was w jakąś odległą stronę Widzę doskonale nasze przyszłe święta. Nawet oczu zamykać nie muszę Widocznie z mamą było całkiem inaczej. Ona nie musiała zamykać oczu. Miała doskonałą wyobraźnię. Wyobraźnię, która pomagała jej w życiu. Mama była niepoprawną optymistką. Nie zamykając oczu, zawsze widziała przed nimi to, co dobre. Od jakiegoś czasu Hanka, co prawda przy zamkniętych oczach, też przyglądała się czekającej ją przyszłości. Widziała wszystko. Teraz miała pod powiekami oczy mamy. Płonące oczekiwaniem na wszystkie gwarne, spędzane wspólnie Wigilie. Wtedy gdy rozmawiały, tamte marzenia mamy odbierała jako zwykłe, przyziemne, jako najnormalniejsze marzenia. Dziś było inaczej. Dziś już wiedziała, że marzenia mamy były bardzo odważne. Chociaż były marzeniami na wyrost i chociaż mamy nie było już w tym domu ciałem, bo jej duch skrywał się w każdym jego zakamarku, nie opuścił tego domu nigdy, to Hanka wierzyła, że tamte marzenia miały szansę się spełnić. Dlatego nie zamierzała brać sobie do serca wrzasków Dominiki, która gdyby potrafiła, to przez telefon ugryzłaby ją teraz w ucho. W dodatku taka czereda! Kto to wszystko ogarnie!? Ty z brzuchem, a ja wiecznie z nosem przy podłodze. Wczoraj Tomaszek oblizał klapki basenowe Przemka, i to w momencie gdy wyłączyłam się z pogoni dosłownie na sekundę, bo mi się jak normalnemu człowiekowi siku zachciało! Hanka się uśmiechnęła, a raczej kontynuowała uśmiech, myśląc tym razem o swoim siostrzeńcu, który po rodzicach odziedziczył nie tylko urodę, ale i energię.

5 Życie Dominiki nigdy nie należało do spokojnych, lecz odkąd Tomaszek zaczął chodzić, przyspieszyło niemiłosiernie. Tomaszek był sympatycznym i charakternym po matce żywym srebrem, bez przerwy pokazującym w uśmiechu swoje bielusieńkie ząbki. Mimo nadmiernej ruchliwości wciąż zachowywał, jak to poetycznie określała jego mama, parówkowate kształty kończyn, zarówno górnych, jak i dolnych. Był ciekawym świata zuchem, którego uwagi nigdy, przenigdy nie umykało to, że ktoś w jego towarzystwie akurat coś jadł i nie chciał tym czymś z nim się podzielić. Tomaszek bardzo przypominał Dominikę, w której mała żarłoczna dziewczynka mieszkała do dziś. Życiowy łasuch, wiecznie spragniony słodyczy, wygody i wypełnionych tylko przyjemnościami dni. Dominika i Tomaszek byli nierozłączni. Co prawda, Dominika często utyskiwała, opowiadała, jak to ma przerąbane, i przy każdej nadarzającej się okazji skarżyła się, że jeszcze nie zdąży postawić stopy za progiem domu, a już dobiega ją tęskny wrzask. Jednak ten tęskny wrzask cieszył ją jak nic innego na świecie. Za każdym razem gdy Tomaszek obwieszczał światu swe niezadowolenie wynikające z faktu, że mama akurat musi rozstać się z nim na kilka dłuższych bądź krótszych chwil, Dominika martwiła się, jednocześnie promieniejąc na myśl, że jest dla synka całym światem. I chociaż maluchowi zdarzało się ją podgryzać podczas karmienia piersią, nazywanego przez Dominikę uprawianiem cyganerii, której końca na razie nie było widać, chociaż przez Tomaszka musiała zrezygnować z życiowej niefrasobliwości, ze spania do południa, z imprezowania do północy, z trybu last minute w podejściu do wszystkich życiowych obowiązków, to Dominika kochała swoje życie, całkiem nowe i całkiem inne od dotychczasowego. Nie przeszkadzało jej, że musi codziennie gotować, prać, robić zakupy, ogarniać domowe ognisko, a po tym wszystkim znajdować jeszcze czas dla zwykle stęsknionego i niedopieszczonego męża. W ciągu ostatnich dwóch lat, to znaczy odkąd Dominika poznała Przemka, jej życie całkiem się zmieniło, ale kochała je coraz mocniej. Z każdym kolejnym dniem coraz bardziej, gdyż każdy kolejny dzień ofiarowywał jej nową historię wzbogacającą matczyne doznania, którą zwykła w trybie natychmiastowym dzielić z siostrą. Co robisz? zawsze tak samo zaczynała rozmowę telefoniczną i nie czekając na odpowiedź, pospiesznie zdawała relację z synowskich osiągnięć na każdym możliwym polu. Normalnie kotleta mi zrywał z widelca, mocarz jeden! Starska! Nie uwierzysz! Trzyma się szczebelków w łóżeczku i tak tańczy, że zaraz pampersa zgubi! Hołubce wywija! Nagrywam go! Tomaszek! Tomaszek! Popatrz na mamcię! Tany! Tany! Przyjeżdżaj tu do nas, ciotko, natychmiast, bo imprę mamy taką, że najlepsza imprezownia w mieście przy nas wymięka! Jak razem zatańczymy, to ci się, ciotka, wody płodowe spienią! Nie uwierzysz! Baba! Normalnie»baba«powiedział! Żeby tylko jakiś seksista z niego nie wyrósł! Ale tak wyraźnie to powiedział, że szczęka opada! Każda radość w głosie Dominiki była także radością Hanki. Miała mnóstwo powodów do radości, choć za oknem wiał wiatr,

6 a sroga zima, która w tym roku zaczęła się przedwcześnie, i tak nie dała mu się przegonić. Rozpanoszyła się na dobre. Hance jednak to nie przeszkadzało, bo nosiła w sobie wewnętrzne ciepło, sprawiające, że chwilami zapominała o tym, iż jest zima. Drewno w kominku się dopalało. Lasagne dopiekało się w piekarniku. Czas do powrotu Mikołaja z pracy, choć kapał leniwie, nie dłużył się jej wcale. Była zrelaksowana i szczęśliwa. Bardzo spokojna. Cierpliwa. Oczekiwała przyjścia na świat swego Szczęścia. Miała teraz w życiu mnóstwo szczęść. Tylko na nich się skupiała. Baba! Baba!, powtarzała w myślach słowo preferowane ostatnimi czasy przez Tomaszka. Gdyby mama żyła, byłaby szczęśliwa, wiedząc, że jej marzenie może się spełnić. To właśnie dla mamy chciała zorganizować święta w tym roku. To dla niej chciała to zrobić. To dla mamy, wbrew sugestiom Dominiki, nie chciała pójść na łatwiznę i kopsnąć się na święta do pani Irenki albo gdzie indziej na bezmięsną wyżerkę. Chciała, by ich pierwsze wspólne święta z Mikołajem były urzeczywistnieniem marzenia mamy. Czuła, że chce rozpocząć tworzenie rodzinnej tradycji, o jakiej opowiedziała jej kiedyś mama. Chciała dołączyć do wciąż żyjącego w niej matczynego głosu inne odgłosy. Świąt, kolęd i radości, radości takiej jak kiedyś. Jak za życia rodziców. Chciała powrócić do czasu, kiedy to właśnie święta były najpiękniejszym okresem w roku. Nic nie mogło mu dorównać. Nawet nastrój nadmorskich wakacji. Dzień Wigilii zaczynający się od stękania taty osadzającego choinkę w przedpotopowym stojaku z trzema niezbyt artystycznie ozdobionymi nóżkami mógł przecież powtarzać się rok w rok. W tym domu. Mogło wydarzać się wszystko, o czym mówiła i czego chciała mama. Dorosłe, usamodzielnione córki. Przystojni, mądrzy, dobrzy i co najważniejsze rozkochani w żonach zięciowie. I dzieci. Oczywiście dzieci. Błyszczącymi oczami patrzące na choinkowe ozdoby i entuzjastycznie szepczące na widok tego, co skrywa pod swą zielono-złotą sukienką bożonarodzeniowe drzewko. Pakunki i pakuneczki. Wielkie i małe dowody miłości, sympatii i wiary w to, że w ten najbardziej magiczny wieczór w roku człowiek może otrzymać przede wszystkim to, do czego został stworzony, na wzór i podobieństwo stworzony do miłości Zamkniętej w spojrzeniu, dotyku maleńkim albo dużym pudle skrywającym coś wyjątkowego albo po prostu w cichym słowie Dobry wieczór, kochanie Poczuła na policzku miękki i chłodny pocałunek. Wtuliła się w gotowe do objęć ramiona i nie otwierała oczu. Było jej dobrze. Tak dobrze jak kiedyś. Jej życie zatoczyło koło. Było znów bezpieczne i wypełnione ciepłem. Szczęście, jakby wyczuwając obecność taty, zatańczyło radośnie. Do jej dłoni spoczywającej na ciepłym owalu ciała dołączyła chłodna dłoń Mikołaja. Dobry wieczór, kochanie powtórzył powitanie skierowane tym razem nie do niej. Witamy odparła, a raczej wymruczała rozleniwionym głosem.

7 Jak wam minął dzień? zapytały coraz cieplejsze usta pełzające po jej policzku. Na myśleniu odpowiedziała zagadkowo. I wymyśliliście coś ciekawego? A może wymyśliłyście? rzekła bez śladu chęci sprzeczki w głosie. Czy to ważne? pytały wciąż wędrujące usta, uwalniające łagodny, ale niestety zmęczony głos. Było już późno. Nie wiedziała, która jest godzina. Odkąd na wyraźne polecenie doktor Bożenki przestała pracować, zegar już nie rządził jej życiem. Rządy przejął spokój mieszający się z oczekiwaniem. Z oczekiwaniem na Mikołaja i dni niezbędne do tego, by ich Szczęście powoli wzrastało. Zupełnie nieważne. Uśmiechnęła się radośniej niż do tej pory. To może lepiej powiedz, co takiego ważnego wymyśliłaś? Tradycję odparła bez zastanowienia. Tradycję? zapytał Mikołaj z uwielbieniem w głosie. Tak potwierdziła z przekonaniem. Tak sama? Mikołaj udawał zdziwionego. Od jakiegoś czasu nigdy nie bywam sama zauważyła błyskotliwie. W takim razie niezła z was parka. Wymyślić tradycję to przecież nie w kij dmuchał. Tradycji jednak chyba nie da się wymyślić podała w wątpliwość swe wcześniejsze słowa. To skąd się? zaczął Mikołaj, choć było jasne, że teraz to nie tradycja interesowała go najbardziej. Ona tworzy się sama wyszeptała, nie pozwalając Mikołajowi dokończyć pytania. Aha Tradycja już całkiem zeszła na dalszy plan. Muszę ci się jeszcze do czegoś przyznać. Mimo coraz wyraźniejszego rozkojarzenia postanowiła kontynuować wątek. Ktoś mi w tym dzisiejszym myśleniu bardzo pomógł.

8 Przecież wiem. Tylko że teraz mam na myśli kogoś całkiem innego. Wywnioskowała, że oboje mieli bardzo podzielną uwagę, ponieważ działo się coraz więcej, a jednak wciąż z sobą rozmawiali. Kogo? Mamę. Tak właśnie przypuszczałem. Czekała na dalsze pytania, ale nie padały. Mikołaj był coraz bardziej zajęty, ale ona nie chciała kończyć bardzo przyjemnej, z wielu względów, rozmowy. Nawet nie zapytasz, co to za tradycja? Nie zapytam. Dlaczego? zdziwiła się. Bo już wszystko wiem. Jak to wiesz? zdziwiła się jeszcze bardziej. Od kogo? W końcu otworzyła oczy. Miała nad sobą uśmiechnięte oczy Mikołaja. Zgadnij Błękit oczu, tak jak uśmiech, był coraz wyraźniejszy. Już wszystko wiedziała. Ta to się nigdy nie ugryzie w ten przydługi, żmijowaty jęzor wysyczała, mając na myśli jeden z najważniejszych organów aparatu mowy szanownej siostruni. Nie dosyć, że się nie ugryzła w język i wszystko mi dziś wypaplała, to jeszcze usiłowała na mnie wymóc, żebym ci wybił z głowy ten poroniony świąteczny pomysł i żebym nie dał się nabrać na twoje zamydlanie oczu jakąś idiotyczną tradycją. Słuchała Mikołaja, wiedząc, że udawało mu się dość dokładnie zacytować Dominikę. I co ty na to? Kogo posłuchasz? droczyła się. Ja? Mikołaj potrafił się droczyć z jeszcze większym niż ona wdziękiem. Ja jestem jak wierny pies. Słucham tylko tej pani, która daje mi jeść.

9 Ta dwuznaczność nad wyraz jej się spodobała. Niech zgadnę. Chodzi ci o lasagne? Znów zamknęła oczy. Droga pani Starska zrobił wstęp jak do dłuższej przemowy lasagne nie ma tu nic do rzeczy. To o co ci chodzi? zdziwiła się, nie rozumiejąc już prawie niczego. O miłość pospiesznie wypowiedział bardzo przyjemną deklarację. Ja to mam szczęście szepnęła z radością, wyczuwając, że Mikołaj chyba nie zamierzał odwodzić jej od związanego ze świętami pomysłu. Ja też Ich wspólne Szczęście chyba spało, dlatego nie mogło usłyszeć najpierw miłości, a później dalszej części miłosnej sprzeczki rodziców, którą kontynuowali, jedząc wyśmienite lasagne i spierając się, które z nich ma większą słabość do tradycji. Wiem, Hanuś, wiem To jeszcze całe dwa tygodnie, wiem powtarzała pani Irenka. Ja to wszystko wiem. Ale czy ty, dziecko, jesteś pewna, że tak będzie najlepiej? Pewna i przekonana. Przekonania w swym głosie miała co najmniej tyle, ile Dominika, gdy powtarzała, że Tomaszek jest najpiękniejszy na świecie. Hanuś, a może ty się po prostu źle czujesz i nie chcesz tu do mnie przyjechać Pani Irenko przerwała starszej pani zupełnie niepoirytowanym głosem. Dobrze już dobrze Powtarzane przez panią Irenkę słowa utwierdzały ją w przekonaniu, że pomysł, by w tym roku ogromna, jednocząca wszystkie bliskie jej osoby wigilia odbyła się w jej rodzinnym domu, jej i Dominiki, był doskonały.

10 Pani Irenko, obiecuję obiecuję pani, że będzie cudownie. Ale ja to przecież, Hanuś, wiem dobrze. Wczoraj się przecież nie urodziłam. Myślę sobie tylko, jak to u mnie wszystko ogarnąć. My przecież zawsze tutaj A i u ciebie też łatwo nie będzie, bo ludzi dużo, to i pracy dużo będzie Pani Irenko znów łagodnie weszła w słowo swojemu aniołowi, który zapewne stał w tej chwili przy maleńkiej półeczce na pograniczu korytarza i kuchni, patrząc w kuchenne okno wpuszczające do pomieszczeń ostatnie blaski kończącego się wcześnie zimowego dnia. Przecież damy radę Jak podczas każdych negocjacji z aniołem, używała języka anioła właśnie. Skoro tak mówisz, to co ja, biedna, mam na to powiedzieć? Nic tylko się zgodzić wypada. Oj, wybrałaś ty sobie, dziecko, czas dobry na takie odważne zapraszanki, wybrałaś Toż przecież tobie, dziecko, teraz nawet sam papież niczego by odmówić nie mógł. I chociaż w moim domu myszy to by się tylko niestrawności nabawiły, bo tu wszystko stare, to znaczy wszystko niezbyt świeże, a i korniki niektórych rzeczy bez walki by nie oddały, to już nic innego nie wypada mi zrobić, tylko przyjąć to twoje, Hanuś, zaproszenie muszę. A żeby, Hanuś, tak całkiem na twoją modłę nie było, to musisz mi obiecać, że przyjmiesz nas wszystkich, co prawda bez Marka, bo w tym roku to on znowu w Wadowicach będzie Dzieciątko Boże witał, ale Wadowice to przecież takie miejsce na ziemi, że i ja wcale zazdrosna nie jestem, że tam mojego jedynego syna los zaprowadził Pani Irenka na moment zamilkła. Ale co to ja, dziecko, mówiłam? Bo mi jakoś myśl uciekła. Zobacz, Hanuś, zapatrzyła się stara baba na wróbelka, który gdyby tylko uszy mógł mieć, toby mu się one teraz trzęsły, że ho, ho! Chuchro takie szarutkie, piórka wiatr mu rozwiewa, mało mu ich nie powyrywa, a on twardo od czasu już jakiegoś szufluje dzióbkiem w moim karmniku, jakby się chciał na zapas nachapać. Tylko jak tu jakiś zapas zrobić, jak żołądeczek pewnie wielkości pestki z jabłka. Chyba jakiś strasznie zdrożony ten mój karmnikowy gość Z trudną do opisania przyjemnością wsłuchiwała się w tę karmnikową pieśń pani Irenki, ponieważ była bardzo głodna jej słów. Zupełnie jak szary wróbel. Pani Irenka umilkła. Niestety. Mówiła pani, pani Irenko starała się utrzymać śpiewne tempo mowy swojej rozmówczyni że nie wypada mi odmawiać, dlatego zaproszenie na święta pani przyjmuje. Kuła żelazo, póki gorące. Przyjąć muszę, nie inaczej, ale i ty, Hanuś, teraz coś obiecać mi musisz. Nie martw się tylko, bo to rzecz mała, nic ważnego. Słucham Radośnie otworzyła się na świąteczny warunek pani Irenki. Obiecać mi, Hanuś, musisz, że pomóc sobie pozwolisz, bo ja to tak widzę, że wszyscy przyjezdni do roboty się wezmą, rękawy zakaszą, a ty tylko siedzieć sobie będziesz i komenderować nami, i spraw doglądać z kanapy, co to u ciebie w salonie przy niej stolik stoi. Nie wiem, czy mogę to obiecać odpowiedziała natychmiast,

11 ponieważ miała inne plany. Gdy zatliła się jej w głowie myśl o gromadnej wigilii, założyła zeszyt z myślą, że to w nim będzie zapisywała wszystko, co powinna zrobić. Hanuś! Gdyby nie żarłoczny wróbel, pani Irenka z pewnością tupnęłaby nóżką. Jednak podniesiony anielski ton wystarczył, by Hanka zrozumiała, że pozbawienie pani Irenki możliwości pracy było tożsame z zamknięciem szarego wróbla w złotej klatce. Nie chciała tego robić. Dobrze, już dobrze, pani Irenko wyraźnie spuściła z tonu. Będziemy musieli sobie jakoś poradzić, jak zwykle zrobimy to wspólnymi siłami. Za chwilę zatelefonuję do Iwonki, żeby ją zaprosić. Mam nadzieję, że się Zgodzi się, zgodzi Znam ją, Hanuś. Z radością się zgodzi. Nie dosyć, że się zgodzi, to jeszcze się ucieszy, że dziewczynki znowu będą się mogły z wami spotkać. Ostatnio tu u mnie na Wszystkich Świętych byli. Nawet na cmentarzu u Karola długo nie postaliśmy, bo nie dosyć, że ziąb był nie do wytrzymania, to jeszcze deszcze padały i wiatry takie, Hanuś, duły, że znicza nie sposób było zapalić. Przesiedzieliśmy więc prawie cały dzień w domu, a Zuza tylko wciąż marudziła, że bez cioć to do kitu jest. I tak kaprysiła, tak kaprysiła, że aż musiałam masy solnej namieszać, żeby dziecko się uspokoiło. Ula lepiła anioły, a nasza Zuzanka jakieś takie kościotrupy, czachy i inne paskudztwa. Mówię ci, Hanuś, przygotuj się, bo radość taką usłyszysz, że aż cię uszy zabolą. Ale co ja ci, Hanuś, przedkładała będę, zadzwonisz do Iwonki, to sama się przekonasz. Nic, Hanuś, nie mówisz, ale i jak mówić masz, skoro ja, jak zwykle, ni słówka ci w tę naszą rozmowę wtrynić nie pozwalam. Jak zwykle, pani Irenko jak zwykle skarżyła się z nieukrywaną radością. Oj, już nie opowiadaj, Hanuś, nie opowiadaj roześmiała się pani Irenka. A tak sobie, Hanuś, myślę, że lepiej będzie, jak ja już słuchawkę na widełki odłożę, to będziesz mogła z Iwonką na spokojnie porozmawiać. Młode jesteście. Lepiej będzie, jak między sobą się domówicie co i jak, kiedy przyjechać mamy, co przywieźć, żeby wariactwa w ostatniej chwili nie było, ale też żeby się nie okazało, że nadużycie gościnności wypadło. Dobrze, pani Irenko zgodziła się. Porozmawiam z Iwonką i tak to zaplanujemy, żeby wszystkim było miło i wygodnie. A już w to to ja, Hanuś, nie wątpię Rozmowa zwalniała tempo. Jak zwykle gdy jej koniec był bliski. To jeszcze mi tylko, Hanuś, podpowiesz, jak już wszystko wiedziała będziesz, kto z nami przy białym obrusie będzie siedział, żebym wiedziała, jak Świętemu Mikołajowi pomóc

12 Ale nie trzeba pani Irenko Chciała zapobiec wydatkom. Niestety, nie udało się jej, bo pani Irenka nie zamierzała dopuścić jej do głosu. Wcale nie słucham, co do mnie mówisz, bo ty, Hanuś, to jak zwykle ze świętym się dogadasz, więc i mnie nie próbuj nawet niczego zabraniać. Ale, pani Irenko. znów odezwała się prosząco. Już ty sobie, Hanuś, głupotami głowy nie zaprzątaj. U mnie, Hanuś, święta to święta! Nawet w stanie wojennym prezenty były. Żebyś wiedziała, jaka w moim domu rodzinnym piszcząca bieda bywała, a Mikołaj i tak do nas zaglądał, chociaż bywały takie lata, że nijak się na wigilijnym stole dwunastu potraw doliczyć nie mogłam. Więc zrozum, Hanuś, dla mnie to radość wielka, że czasów takich doczekałam, że mogę każdemu coś od siebie dać, a na twarzach bliskich uśmiech zobaczyć, bo dla mnie właśnie to jest największy prezent. Dobrze odrzekła dobitnie, przyjmując z ogromnym szacunkiem każde słowo z wygłoszonej przed chwilą argumentacji. Nie zamierzam już więcej marudzić, pani Irenko, i obiecuję odzywać się do pani częściej, bo coś mi się wydaje, że się pani w tym zimowym czasie za ludźmi coraz bardziej ckni. Pozwoliła sobie na szczerość, jak zwykle w rozmowie z panią Irenką. A to, Hanuś, nowość żadna, że zimą każde usłyszane od ludzi słowo radość mi wielką przynosi. Ale i ja się już tak nagadałam, że nawet w gardle mi zaschło, więc dzwoń już, Hanuś, do Iwonki, a ja całkiem po cichu zacznę się z tego cieszyć, co ma już za niedługo nastąpić. To dobranoc, pani Irenko pożegnała się cichym głosem, przytulając się w myślach do pani Irenki. Dobranoc, dziecko moje dobranoc I bardzo dobrze!!! podniosła głos Dominika. Hanka wolała nie wchodzić siostrze w słowo, bojąc się skierowania jej głosu na jeszcze wyższy poziom dźwięku. Widzisz! Przynajmniej za oceanem twoja tyrania nie ma szans. I masz teraz karę, że mnie nie posłuchałaś. Nie lepiej było zrobić tak, jak mówiłam? Ja do swoich teściów, ty do swoich, a po wyżerce razem w domciu przed kominkiem!

13 Patrząc na Dominikę, bez trudu wyobraziła sobie wieczór wigilijny polegający na przybraniu pozycji leżącej przed kominkiem, gdyż od jakiejś godziny Dominika leżała na kanapie, ciesząc się, że może z nogami wyciągniętymi do góry, na oparcie kanapy, odpoczywać po sutym obiedzie i zażywać przyjemnej samotności. Przyjemnej, bo świadomej tego, że jej mężczyźni, duży i mały, również odbywali poobiednią drzemkę, z tym że w pokoju gościnnym. Nie nazwałabym tego tyranią szepnęła, sugerując siostrze ściszenie głosu. A jak? zapytała już ciut ciszej Dominika. To po prostu gościnność. Chyba brak wyobraźni ofuknęła ją natychmiast Dominika. Jak zwykle jesteś w błędzie. Może skończ z tym poprawianiem błędów, co? Przecież nie chodzisz już do szkoły, więc odpuść sobie. Ani się obejrzysz, jak brzuch zgubisz, laba ci się skończy i dopiero wtedy zrozumiesz, o co mi chodzi. Kłócicie się? W salonie pojawił się Mikołaj. Znowu? To ona się kłóci! odparowała Dominika z charakterystycznym dla niej jadowitym uśmieszkiem na twarzy. Czyżbyście omawiały temat wigilii? Jakbyś zgadł! odpowiedziała Dominika. Hanka dałaby głowę, że pytanie Mikołaja było skierowane do niej, nie do Dominiki, ale nie mogła mieć stuprocentowej pewności. Leżała na kanapie z zamkniętymi oczami i gdyby nie to, że gdy pojawił się Mikołaj, nieoczekiwanie poczuła bardzo przyjemne głaskanie na dłoni, którą opierała o swój brzuch, z pewnością byłoby jej bardzo przykro, że ciotki Anny zabraknie na wigilii. A wszystko przez miłość, a raczej zakochanie. Steven od czterech miesięcy nosił w sercu strzałę Amora i postanowił przedstawić swą ukochaną rodzicom akurat w dniu Bożego Narodzenia. To dlatego na wigilii miało zabraknąć ciotki Anny. Na szczęście czuła dotyk dłoni Mikołaja. Miała ten dotyk, należał tylko do niej i łagodził wszystko, ponieważ był dla niej wszystkim. A wiesz, co w tym wszystkim jest najgorsze? Przewrotności w głosie Dominiki nie dało się nie usłyszeć. Co? zapytał Mikołaj bardzo spokojnym, zrelaksowanym tonem.

14 Że z nią ostatnio nie da się nawet porządnie pokłócić. To znaczy, dla jasności, kiedyś też tak było, ale przynajmniej mogłam ją kilkoma dobrze dobranymi słowami wyprowadzić z tej nudnej równowagi. A teraz zobacz, szwagier, ja jej mówię, że nie ma wyobraźni, a ona mi na to, że jestem w błędzie, w dodatku ze spokojem i jak na nią to z dość bezczelnym uśmiechem. To nie jest bezczelny uśmiech zauważyła Hanka, wtrącając się do rozmowy i oczywiście nie zmieniając wyrazu twarzy ani na jotę. Sam widzisz! Podłość ludzka nie zna granic! Chyba przesadzasz rzekł Mikołaj prawie szeptem. Jeżeli ktoś w tym towarzystwie przesadza, to ta twoja uśmiechnięta i nieco brzusznie podpuchnięta gwiazdeczka! Nie wiem, czy wiesz, ale ona już wszystkich zwołała na wigilię do tego domu, i czy ci się to podoba, czy nie, będziesz musiał zasuwać, bo ona przecież nie jest na tym zwolnieniu dla wygody. Przecież Bożenka powiedziała jej wyraźnie, że musi odpoczywać i polegiwać, nie męczyć się, bo jej macica twardnieje, a to nie jest dobry znak. Otworzyła oczy. Natychmiast. Również natychmiast natknęła się na ocean błękitnego niepokoju. Dlaczego mi nie powiedziałaś? od razu zapytał Mikołaj. I komu tu brakuje wyobraźni? Dominika jak zwykle nie zapominała języka w gębie. Miała ochotę ją udusić. Gołymi rękami. Już wstaliśmy obwieścił Przemek trzymający na rękach uśmiechniętego promiennie Tomaszka. A wy co wszyscy macie takie niewyjściowe miny? zapytał, jakby było mało doskonałych przeżyć. Dominika, proszę cię, nic nie mów, już nic nie mów! Hanka groziła, zamiast prosić. A kto ma mu to powiedzieć, przecież tobie się jakoś nie udało, ale w wigilijny pomysł to udało ci się go wtajemniczyć, a ja wciąż twierdzę, że to głupota. Przede mną bohaterki nie uda ci się zgrywać, bo widzę, jak grzecznie od tygodnia polegujesz. Ty wydzwaniałaś do Bożenki, jak ja byłam w ciąży, to przecież ja mogę sobie do niej dzwonić teraz, i to tyle razy, ile mam ochotę. Ode mnie Bożenka zawsze odbiera. Dlaczego mi nic nie powiedziałaś? Mikołaj powtórzył pytanie, jakby nie słyszał natarczywych ataków Dominiki. Nie chciałam cię martwić odpowiedziała najidiotyczniej jak mogła, chociaż z prawdą się nie mijała.

15 Nie było aż tak źle, jak mówiła Dominika, która miała skłonności do urządzania burzy w szklance wody. To fakt, tydzień temu Hanka poczuła się trochę gorzej, ale gdy tylko zwolniła tempo, wszystko wróciło do normy, a zwolnienie było tylko rodzajem dmuchania na zimne. Niepokojące objawy zniknęły jak ręką odjął. Naprawdę nie chciała martwić Mikołaja. Nie chciałaś mnie martwić? Mikołaj nie denerwował się często. Mikołaj nie denerwował się prawie wcale, ale dziś zobaczyła, jak nerwowo chodzą mu szczęki. Był na nią wściekły. A ona była wściekła na Dominikę. Moja mama też uznała, że ten pomysł z wigilią nie jest najlepszy, biorąc pod uwagę twój stan. Ton Mikołaja był chłodny. Wystraszyła się go, ale nie dała niczego po sobie poznać. Przynajmniej taką miała nadzieję. Usiadła na kanapie. Ciążyło jej, że wszyscy patrzyli na nią z góry. Nawet Tomaszek, na którego buźce wciąż zakwitał szczery dziecięcy uśmiech. To właśnie on dodał jej odwagi. Wigilia będzie u nas. I koniec powiedziała, za nic mając spojrzenia wszystkich patrzących właśnie na nią dorosłych. Widzisz? Dominika, jakby nie rozumiejąc jej stanowiska, nie zamierzała skończyć z jątrzeniem. Dobrze. Głos Mikołaja był zupełnie spokojny. Spodziewała się, że za chwilę usłyszy przyprawiające ją o zdenerwowanie nawoływanie do rozsądku albo chociaż krzty racjonalizmu. Wytłumacz mi tylko, dlaczego tak się przy tym upierasz? zapytał wprost Mikołaj. Pomyślała, że jedynie bezpośredniość może ją wybawić z kłopotu, w jakim się znalazła. Musiała być bezpośrednia i pewna siebie. Bo tego chciałaby moja mama odpowiedziała szybko, a tęsknota, którą poczuła w sercu, w całej sobie, sprawiła, że zapodziała gdzieś swą siłę i została jej tylko żałość. Ogromna. Wstała z kanapy i rozpłakała się. Odrobinę za wcześnie. Zaplanowała, że zrobi to dopiero w swojej sypialni. W samotności. Ale łzy kapały z oczu już teraz. Może nawet zwilżały schody, po których właśnie dość powoli stąpała, słysząc głos Dominiki: I co ty na to? Nie usłyszała, co Mikołaj na to. Nie chciała usłyszeć zdania Mikołaja w sprawie, która była dla niej teraz bardzo ważna. Weszła do sypialni. Za oknem zaczynał zapadać zmrok, dlatego zaświeciła lampkę. Pokój zalała przyjemna dla oczu ciepła barwa. Obok czarno-białego zdjęcia dostrzegła zeszyt, brulion w sztywnej okładce, na której na małe rysujące się gdzieś w zimowej oddali domki obficie padał śnieg.

16 Domki były mniejsze nawet od tych ze Złotej Uliczki w Pradze. Ich dachy wyglądały jak kapelusze dorodnych pieczarek, a w małych okienkach migały kolorowe światełka, z pewnością upiększające świąteczne drzewka. Otworzyła zeszyt, przewróciła kilka stron, po czym wzięła leżący obok zeszytu cienkopis i napisała jedno zdanie. Zaczynające się nieszczególnie, od wyrazu bo, ale zdanie, które dogłębnie tłumaczyło jej przedświąteczny upór, a może i zarzucany jej brak wyobraźni. Bo tego chciałaby Mama Zamknęła zeszyt i odłożyła na komodę razem z cienkopisem. Spokój gdzieś uleciał. Powróciła zaś wściekłość na Dominikę. Siostra jak zwykle powiedziała kilka słów za dużo, nadając im zbyt wielką wagę. To przez te zupełnie niepotrzebne słowa teraz dobiegały do jej uszu odgłosy niezbyt spokojnej rozmowy. Nie miała ochoty się w nią wsłuchiwać, ale natarczywe słowa i tak do niej docierały. Odpuśćcie jej. Głos Przemka był najdonośniejszy. Zerknęła raz jeszcze na okładkę zeszytu, odrzuciła białą kapę zaścielającą łóżko i wśliznęła się pod kołdrę. Nakryła się nią po uszy. Chciała mieć spokój i ciszę. Przynajmniej tyle. Ponieważ cała radość, którą odnalazła w sobie, układając świąteczny plan, gdzieś czmychnęła, identycznie jak kocim miauczeniem wystraszona mysz. Wzięła głębszy oddech i jak zwykle gdy kładła się do łóżka, jej Szczęście się uaktywniało. Czuła, jak się poruszało. Lubiło to robić, gdy miało ciszę i matczyny bezruch. Spokój. Może dlatego właśnie się poruszało a może poruszało się wciąż, ale gdy ona nie miała spokoju, to nie czuła tych najukochańszych drgnień. Teraz wyczuwała je doskonale. Wyraźnie. Marzyła o tym, by móc zapamiętać je na zawsze. By o nich nie zapomnieć. Dlatego że darowały jej spokój. Uspokajały, koiły. Pozwalały zapominać o pojawiającym się znienacka niepokoju. Wiedziała, gdzie tkwiło jego źródło. Choć doktor Bożenka tego nie zaleciła, to Hanka i tak ostatni tydzień prawie wciąż polegiwała w łóżku. Tym polegiwaniom towarzyszyły rozmyślania. Dziwiło ją, że choć za oknem panowała aura sprzyjająca snom, jej myśli, zupełnie wbrew temu, czego chciała, krążyły wciąż wokół sierpniowego, rozgrzanego wschodzącym słońcem poranka. Nie rozumiała, dlaczego tamten dzień znów do niej powracał. Przecież już wszystko przeżyła, przepłakała, przemyślała na różne, nawet najbardziej niedorzeczne sposoby. Przemyślała już przeszłość i teraz, kiedy pragnęła wszystkie swe myśli skierować tylko ku Mikołajowi i ku łączącemu ich Szczęściu, tamten dzień pojawiał się nie wiadomo skąd i dlaczego, budząc lęk zupełnie niepasujący do pogody panującej w jej sercu. Od dnia, w którym została żoną Mikołaja, poślubioną znienacka, ale w pięknym stylu, było jej w życiu dobrze. Z każdym upływającym dniem było jej coraz lepiej. Ale pojawił się sen. On był wszystkiemu winien. Jeden budzący obawy sen. Może nieprzypadkowy Pojawił się w pierwszą noc po wizycie u doktor Bożenki. Ta wizyta trochę ją wystraszyła, ale tylko trochę Bezpieczeństwo jej Szczęścia nie było przecież zagrożone. Ale lęk rósł w niej szybciej niż Szczęście. Może dlatego powracały złe wspomnienia i dziwne przeczucie, że los i tak może robić, co mu się tylko spodoba. Tamtego wieczoru, gdy wróciła od doktor Bożenki, Mikołaj przyszedł bardzo późno. Widziała wyraźnie, że miał za sobą pracowity i trudny dzień. Nie chciała mu dokładać zmartwień. Była pewna, że pożegnanie ze szkolnymi obowiązkami sprawi, iż wszystko będzie dobrze, że Szczęście znów będzie bezpieczne. I tak też się stało. Dwa dni wystarczyły, by wszystko wróciło do normy. Jednak te dni oddzieliła noc, podczas której Hankę nawiedził sen. Miała ochotę opowiedzieć o nim Mikołajowi Czyżby potrzebowała jego pomocy?

17 Mogę? Przez szczelinę w drzwiach przedostało się do ciszy sypialni pytanie Dominiki. Dość niepewne pytanie. Nie! zaprotestowała, nie pozbywszy się jeszcze złości. To wchodzę! Niepewność w głosie Dominiki odeszła do przeszłości. Hanka zamknęła oczy. Jak zawsze gdy chciała się odgrodzić od świata. To była bardzo skuteczna metoda, pod warunkiem że w świecie, przed którym chciała uciec, nie panoszyła się jej siostra. Otwórz oczy. Głos Dominiki był nijaki, ani proszący, ani rozkazujący. Nie! sprzeciwiła się wcale nie nijako, tylko bardzo zdecydowanie. Ty! Lerska! A raczej Starska! Ty lepiej nie bądź taka wredna, bo jeszcze dziecko się od ciebie zarazi! Ja? Otworzyła oczy. Ja? Wredna? Nie powiedziałabym! Może i nie wredna, ale od kilku dni wyraźnie jakaś dziwna. Dominika przestała ją wkurzać. Może dlatego, że trafiła w sedno. Bo mam kłopot odrzekła bez zastanowienia. Tęsknisz za szkołą? W głosie Dominiki znów rozgościła się drwina. Nie! To co? Rozumiem, że nie podoba ci się mój wigilijny opór. Milczała, bo w wypadku kpiarskiego tonu Dominiki milczenie było najlepszym wyjściem. No dobra! Niech będzie po twojemu. Przecież już wiem, że Irenka zorganizowana, Iwonka też, teściowie też zrobią dla ciebie wszystko. No to zaproszę też moich i zrobi się rozkoszny komplecik. Jeszcze tylko Florę poinformuję, że nie musi na święta zwiewać do tego swojego Paryża, i ta na pewno też się ucieszy. No może by się waćpanna, o, przepraszam, waćpani w końcu odobraziła. Waćpani milczała. Bo co miałaby powiedzieć? Że rozmawiała już z Danusią, którą propozycja wspólnego spędzenia świąt zaskoczyła, wzruszyła i wprawiła w stan bardzo specyficznego zakłopotania?

18 No nie bądź taka zacięta. Siostra Przecież wiem, że masz ochotę oczy mi wydrapać za to, że sypnęłam twoją spinającą się za bardzo macicę, ale przecież mnie znasz. Co w sercu, to na języku. A ja cię też znam i wiem, że zawsze wybaczasz mi wszystkie moje potknięcia. Chlapnięcia też. To co? Już wybaczone, zapomniane, ad kosz wrzucone? Już skłamała z wprawą godną swej siostry i znów zamknęła oczy. Czuła, że Dominika wlepia w nią oczekujące rozgrzeszenia spojrzenie. Tooo oooczki oootwórz Gdy Dominika czegoś naprawdę chciała, to potrafiła pięknie prosić, wydobywając z siebie bardzo ugodowo brzmiące głoski. Proszę. Otworzyła oczy i spojrzała na twarz siostry, na której, o dziwo, nie zobaczyła ani śladu triumfu z odniesionego zwycięstwa. Zobaczyła za to zatroskany wzrok. To teraz powiedz, co ci leży na wątrobie. Z wątrobą wszystko w porządku. Czyli główka szwankuje wydedukowała szybko i trafnie Dominika. Hanka milczała, choć nie było dla niej żadną nowością, że Dominika potrafiła w mig zlokalizować źródło jej podłych nastrojów. A może Bożenka zakazała wam, jak by to poetycznie nazwać, intymnych zbliżeń? Nie zakazała odpowiedziała, ciesząc się w duchu, że mogli się do siebie zbliżać z Mikołajem bez ograniczeń, zwłaszcza że rozsmakowywali się w tych zbliżeniach coraz bardziej. No to wal śmiało, nawet możesz między oczy. Czego to się nie robi, żeby oczyścić atmosferę. No mów, bo widzę, że bez tego ani rusz. Dominika nachyliła się nad nią, by z małej odległości zaglądać jej w oczy. Czujesz, że coś tu jest między nami rzekła odkrywczo. Czuję No to gadaj, bo niedługo święta, to może nawet do spowiedzi się wybiorę i co powiem: że siostrę wkurzyłam, ale do końca nie wiem czym!

19 Ale to nie chodzi o ciebie. Hanka była poważna. Jak to nie o mnie? zdziwiła się Dominika. Od kilku dni mnie zbywasz. Buzię ledwie do mnie otwierasz. Myślałam, że się o coś nabzdyczyłaś. Dwa razy do mnie nie oddzwoniłaś. O, przepraszam! Nieodtelefonowałaś! Byłam pewna, że A dziś, jak przyjechaliśmy, to nie zdążyłam cię na tę okoliczność przemaglować i tak mi się jakoś z tą Bożenką wyrwało, bo trochę zła na ciebie byłam, że nie dosyć, że nadmuchana jesteś, chociaż z tym brzuchem to ci nawet do twarzy Hanka, ja wiem, że ze mnie taki chlapacz jest, że czasami ręce opadają, ale jakby świat był taki pod szyję zapięty, taki zasznurowany jak te twoje cudne usteczka, to ludzkość by się w ogóle nie posuwała. Tu Dominika zrobiła wiele mówiącą i obrazową pauzę, oczywiście rozmyślnie, po czym, oczywiście od niechcenia, dodała: Naturalnie o posuwanie się do przodu mi chodziło. Co tak krytycznie na mnie patrzysz? Nie patrzę krytycznie. Hanka złagodziła spojrzenie. Jak nie krytycznie, to gadaj, o co kaman, i miejmy to już za sobą. Miałam ostatnio zły sen. Hanka bardzo uogólniła swój problem. To co? Umówię cię do wróżki, dam jej w łapę, żeby opowiedziała ci o twojej świetlanej przyszłości z gromadą dzieci i z wciąż śliniącym się na twój widok Mikołajem, i będzie po problemie. Nie żartuj sapnęła, z niemałym wysiłkiem pozbywając się powietrza nagromadzonego w płucach. To porozmawiaj ze mną uczciwie! Dominika podniosła głos. A tu muszę z ciebie wszystko wyciągać, jakbym była jakimś skurczysyńskim esesmanem. Śnił mi się wypadek. Hanka zlitowała się nad zdenerwowaną siostrą. Co? Nie spodziewała się usłyszeć takiej paniki w głosie siostry. Wypadek powtórzyła cicho. To po jakiego grzyba do tego wracasz? Dominika musiała się wystraszyć wcześniejszego brzmienia swojego głosu i przywołała się do porządku. W tym właśnie tkwi problem. Ja do tego nie wracam to samo Nie umiała dokończyć myśli. No to trzeba coś z tym zrobić, i to szybko.

20 Dominika rozkazywała, jakby zapominając, że sny nie podlegają żadnym rozkazom. Tylko co? zapytała bezwiednie i bezradnie. Umówię cię do Flory. Myślała, że się przesłyszała. Ale nie. Co więcej, Dominika nie żartowała. Taka powaga nie zdarzała się jej często. No nie patrz tak na mnie. Pamiętasz, jak cię kiedyś, dawno, namawiałam na takie rozwiązanie. Wtedy nie posłuchałaś, to teraz posłuchasz i pójdziesz. A skoro mamy Florę na podorędziu, to nie będziemy innych bogów szukać. Powiesz jej, o co chodzi, a ona na pewno coś poradzi. W końcu siedzi w tym nie od dziś. W tym to znaczy w czym? No w różnych, za przeproszeniem, powalonych historiach. Dominika! Nie dominikuj! Dziś wieczorem do niej zadzwonię! Ale Żadnego ale! Cicho bądź! I tak miałam dzisiaj do niej dzwonić, bo jutro ma dyżur w pałacu bez okien, to ja odbieram Tomka ze szkoły i obiecałam mu, że skoczymy razem do Maca. Będzie też u nas spał. Będę z nią gadać, to zapodam jej jeszcze kilka spraw. Przecież mogę. Możesz zgodziła się. Ale co to znaczy kilka? Nie musisz wszystkiego wiedzieć! Tym się właśnie różnię od ciebie zaatakowała, bo właśnie chciała wszystko wiedzieć. Nie awanturuj się, jak masz dziecko w brzuchu, bo jeszcze ci się awanturnik urodzi. Zapomniał wół zaczęła, ale nie skończyła. Co proszę!? Przypomnij sobie, co mówiłaś, jak miałaś Tomaszka w brzuchu. Co mówiłam? Że możesz robić, co chcesz, a jeżeli komuś się to nie podoba, to niech wskakuje na drzewo, bo jego miejsce jest tam, gdzie przesiadują wszystkie małpy.

21 Ale ja to ja, a ty to ty zgrabnie wykręciła się od odpowiedzialności za słowo Dominika. No właśnie zauważyła Hanka półgębkiem. Skromności trochę! Poproszę! I tak nie wiedziałabyś, co z nią zrobić Już ty się o mnie nie martw. Najważniejsze, że wiem, co z tobą zrobić. Pójdziesz do Flory. Powiesz jej, o co chodzi. Pogadasz. Nawet nie będziesz się musiała jakoś szczególnie wywnętrzać, bo przecież Flora zna sprawę. Na pewno coś ci poradzi. To mądra babka. Zresztą jak każda w naszej rodzinie. Jak każda? zapytała Hanka z powątpiewaniem w głosie. Udam, że tego nie słyszałam. I żeby ci udowodnić, że przejmuję się twoimi fochami i świątecznymi fanaberiami, nadam jej dziś wigilijną akcję. A ty już zacznij się do niej przygotowywać. Chcesz bożonarodzeniowej szopki? To ją będziesz miała! Odstawimy tu takie ruchome widowisko, że hej! Tylko nie myśl sobie, że to my będziemy w nim osłami. Osobiście zapędzę wszystkich do roboty. Ty robisz listę, co ma być na stole, bo przecież ci wszyscy nasi goście nie napchają się sianem spod obrusa, trzeba na stół żarła trochę przygotować. Więc ty to żarło wymyślisz, a ja powiem, kto co ma zrobić, i tym sposobem będziemy wszystko miały, a same się specjalnie nie narobimy. Hanka krzywo spojrzała na siostrę, a ta szybko wymyśliła, jak z wdziękiem zatuszować swą skłonność do lenistwa. Źle to ujęłam. Narobimy się najwięcej ze wszystkich, bo obie będziemy się zajmować bardzo ważnymi sprawami. Ty będziesz panią od organizacji, a mnie w udziale przypadnie zarządzanie. Zobacz, nie wiadomo, która z nas będzie ważniejsza. Zgadzasz się? A mam coś do powiedzenia, skoro to ty jesteś od zarządzania? zapytała ulegle. No właśnie nie masz! Dominika nadawała się na kadrę zarządzającą jak mało kto. A jutro zadzwoni do ciebie Flora i ani mi się waż wysyłać ją na drzewo. Jak to zrobisz, to narazisz się na moją psychoanalizę, a ona może nie być taka przyjemna jak ta u Flory. Mogę? Tym razem w drzwiach ukazała się twarz Mikołaja. Był zmartwiony, ale na szczęście zdołał się już uporać ze zdenerwowaniem. Tak, tak, wchodź zapraszała go Dominika, zupełnie jakby biała sypialnia była tylko i wyłącznie jej terytorium. Ja już powiedziałam wszystko, co miałam powiedzieć. To teraz ty się nią zajmij. Zasugeruję tylko, że jak na moje oko, to ta twoja żona chyba najbardziej potrzebuje teraz udobruchania! To pa! Dominika się ulotniła, pozostawiając za sobą tylko radosny nastrój.

22 Na szczęście radosny. To od czego zaczynamy? zapytał Mikołaj, zanim na schodach ucichły kroki Dominiki. Od czego chcesz Hanka jak zwykle była spolegliwa, ale wyczuwał jej napięcie. Jednak różniło się od tego sprzed kilku dni. Wiedział, że coś się dzieje, ale nie pytał. Czekał. Tak bardzo chciał, żeby zaczęła mówić sama. Bez nacisków. Może gdyby nie dzisiejszy występ Dominiki, tak by się stało, ale nie miał się o tym przekonać. To może zaczniemy od udobruchania. Dominika czasami ma fajne pomysły. Mówiąc to, położył się obok Hanki, a jego dłoń automatycznie, już z przyzwyczajenia odszukała krągłość, pod którą krył się ich wspólny Cud. Oczy Hanki były zamknięte. Śpicie? zapytał cicho, wpatrując się w twarz ukochanej. My, jak zwykle, na zmianę. Kiedy ja śpię, Szczęście buszuje. Kiedy Szczęście śpi, buszuję ja. To może pobuszujemy razem? zapytał, mając coraz większą ochotę na buszujące swawole. Hanka wyglądała uroczo. Ciąża jej służyła. Przytyła nieznacznie, ale to wystarczyło, by jej zwykle blade policzki nabrały odcienia urzekającego różu. Prawie cały czas się uśmiechała. Nawet wtedy gdy ogarniało ją zamyślenie, które znał już od dawna. Od momentu, w którym się poznali. Od tamtego dnia Hanka bardzo się zmieniła. Od tamtego dnia zmieniło się wszystko. Na dobrą sprawę zmienił się cały świat. Ale najbardziej ze wszystkiego zmieniły się oczy Hanki. Już nie były wystraszonymi oczami sarny, która obawia się każdego ruchu i dźwięku. Oczy Hanki za każdym razem, gdy w nie spoglądał, niezależnie od pory dnia lub nocy hipnotyzowały go radością i spokojem. Ich zagadkowość natomiast nie zmieniła się ani trochę, wciąż mieszkało w nich to, co go kiedyś onieśmielało i przyprawiało o zawrót głowy, którego wynikiem było nienasycenie, nienasycenie Hanką. Nie potrafił jednoznacznie ocenić, co to było.

23 Teraz w jej oczach również natykał się na zagadkę. Z jednej strony chciał ją rozwiązać, z drugiej zaś miał ochotę na zmagania, które miały mało wspólnego z gimnastyką umysłu. Chodził mu po głowie zupełnie inny rodzaj aktywności. Mam na ciebie straszną ochotę wyszeptał gotowy na miłość. To może poprzestańmy na przytulankach jęknęła zmysłowo Hanka bo mam już dosyć strasznych akcji mających miejsce tego wieczoru. Ale strach przy mnie posmakuje ci na pewno bardziej niż przy Dominice. Skąd ta pewność? Zmysłowy szept Hanki działał na niego obezwładniająco. Bo przy niej się dziś strasznie spięłaś, a przy mnie się strasznie zrelaksujesz. To byłoby nawet zgodne z zaleceniami lekarza. Właśnie. Spoważniał. Przepraszam, że ci nic nie powiedziałam Hanka też zrobiła się poważna ale wiem, że miałeś trudny tydzień w pracy. Posłuchaj mnie teraz. Uważnie podkreślił. Zapamiętaj, że moje życie to wy, a nie praca. Więc nie myśl nigdy o mnie ani tym bardziej o mojej pracy. Mam nie myśleć o tobie? Jak zwykle złapała go za słowo. Wiesz, że tego nie lubię. Czego? Hanka wiarygodnie udawała blondynkę, która przywędrowała z dowcipu. Koniec tych słownych gierek rzekł ostro. Nakazuję ci mówić mi o wszystkim, co cię niepokoi. Rozumiesz? Mów mi, bo jeżeli jeszcze raz się dowiem o takiej historii jak ta dzisiejsza, to sam raz na tydzień będę się kontaktował z panią doktor. Jeszcze czego. Hanka obruszyła się całkiem poważnie. Wszystko w twoich rękach. Udało mu się wykazać błyskotliwością. Jak zwykle.

24 Cierpiętniczy ton ukochanej znów pobudzał go do tańca godowego. To co? Umowa stoi? zapytał. Też odrzekła dwuznacznie. Właśnie takiej odpowiedzi się spodziewał. Czyli o wszystkim mi mówisz? rzekł poważnie. Tak zgodziła się przymilnie Hanka. Czyli rozumiem, że wigilia jest w naszym domu i że to już postanowione powiedział, mając na myśli dom rodziców Hanki. Hanka leżała obok niego. Miała zamknięte oczy. To dzięki niej miał wrażenie, że mieszkał w tym domu od zawsze. Były w nim miejsca, w których bez skrępowania dotykał wszystkiego, lecz były też takie, na które jedynie patrzył, naśladując zachowanie Hanki. Najbardziej w całym domu lubił salon i sypialnię, w której właśnie przytulał ukochaną, od czasu do czasu wyczuwając kwitnące pod jej skórą życie. Będąc w salonie, zawsze przyglądał się fotografiom na kominku. Głównie ślubnym. Widział rodziców Hanki, Dominikę z Przemkiem i Hankę. Jedyną ślubną bohaterkę powtarzającą się na dwóch różnych zdjęciach. Na to starsze spoglądał ukradkiem. Zwykle dłużej zatrzymywał wzrok na Mikołaju. Przyglądał się jego szczęściu i zaprzyjaźniał się z facetem, o którym kiedyś myślał z dużo mniejszą sympatią niż obecnie. Z dystansem, ale przyjaznym, przypominał sobie słowa Dominiki, która powiedziała kiedyś: Gdybyś go znał, to na pewno byś go lubił. W ślubną fotografię, na której Hanka patrzyła mu w oczy, mógłby się wpatrywać godzinami, gdyby tylko miał czas. Lubił przebywać w salonie, bo ostatnio to w nim Hanka najczęściej odpoczywała. Uwielbiał na nią patrzeć, kiedy spała na kanapie. Spała albo czytała książki. Siadał obok niej, a ona natychmiast kładła głowę na jego kolanach. Gdy spała, patrzył to na ich ślubne zdjęcie, to na jej zamknięte oczy i wsłuchiwał się w jej miarowy oddech. Obserwował, jak zmieniało się teraz jej ciało, posłusznie wykonujące rozkazy nowego życia. Gdy czytała książki, najczęściej trzymała je nad głową. Wówczas nie widział wyrazu jej oczu. To dlatego stęsknionym wzrokiem odszukiwał te oczy na ślubnej fotografii. Ich zdjęcie było najradośniejsze z fotografii ozdabiających kominek. Śmiali się na nim wszyscy, bez wyjątku. Hanka, pani Irenka, ciotka Anna, w tle jego rodzice. Nawet Dominika się śmiała, chociaż Tomaszek podczas chrztu dał się jej mocno we znaki, jej i wszystkim zebranym w kościele. Najszczęśliwszą osobą na zdjęciu był on sam. Śmiejąc się, witał się ze szczęściem, które nareszcie przestało przed nim uciekać, a żegnał stres towarzyszący mu podczas przygotowań do ceremonii. Mieli piękny ślub. Kameralny, spokojny, będący urzeczywistnieniem jego wszystkich marzeń.

25 Przypominał sobie, jak kojąco spokojnym głosem Hanka wypowiadała słowa przysięgi małżeńskiej. Nawet te, których z pewnością bała się najbardziej. Te, których bali się oboje, pewnie w równym stopniu. Podczas ślubu wszystko przeżywali razem. Radość i stres. Lubił patrzeć na zdjęcie dokumentujące tamten dzień, ponieważ na nim widoczna była tylko radość będąca następstwem tego, że przysięgli sobie z Hanką dozgonną miłość. Radość i śmiech uchwycone w ułamku sekundy były prawie słyszalne. Patrzył i przypominał sobie odgłos ryżowego deszczu uderzającego delikatnie o ich rozradowane twarze. Deszczu, którego kilka ryżowych kropel znalazł w biustonoszu Hanki nad ranem, na plaży, tuż po wschodzie słońca wyłonionego z zimnej toni morza, przynoszącego ziemi niezbędne ciepło i jasność. Zasnęłaś? zapytał, kończąc swe ślubne wspomnienia. Nie odpowiedziała po chwili Hanka. Zamyśliłam się. Jak to cudownie brzmi: w naszym domu. To doskonale brzmi: wigilia w naszym domu. Czyli to już postanowione. Chciał teraz w miarę płynnie przejść do tego, co ostatnio spędzało Hance sen z powiek. Dominika zdążyła mu w przelocie szepnąć co nieco. Postanowione. Zadowolenie Hanki nie miało granic. Przepadał za jej uśmiechem. Uległym, a jednocześnie zaczepnym, nieśmiało erotycznym. Idziemy spać? zapytał właśnie erotycznie, ale nie nieśmiało. A Dominika z chłopakami? Pobawią się przed kominkiem i jak znam życie, zalegną w gościnnym. W takim razie możemy chyba się zdrzemnąć. Hanka przewróciła się z pleców na bok i patrząc mu w oczy, pocałowała go w usta. Powoli, delikatnie, nie zamykając oczu. Zamknij oczy poprosiła. Jeszcze nie teraz. Dlaczego? zdziwiła się. Bo powinnaś mi powiedzieć, czym się martwisz, skoro odbiło się to nie tylko na twoim samopoczuciu, ale i na zdrowiu. Znam cię już tak dobrze, że wiem, kiedy Miałam zły sen.

26 Nie spodziewał się, że pójdzie mu tak łatwo. Na początku tygodnia? zapytał od razu. Tak. Co ci się Wypadek. Zamilkł, słysząc odpowiedź na swe niedokończone pytanie. Przytulił Hankę, widząc, jakim wzrokiem na niego patrzyła. To był wzrok szukający ratunku. Co mam zrobić? zapytał szybko. Jak ci pomóc? Całował jej czoło. Dominika uważa, że powinnam porozmawiać o tym z Danusią. A ty co uważasz? Znów wyrwało mu się pospieszne pytanie. Zastanawiam się, czy to, że dużo o mnie wie, może zadziałać na moją korzyść. Jestem przekonany, że tak. Skąd wiesz? Bo nie będziesz musiała jej niczego opowiadać, do niczego wracać. Poza tym poczytałem sobie kiedyś o niej w internecie i jest mnóstwo doskonałych opinii na jej temat. To sława w swoim fachu. Jest biegłym sądowym. Jak pokazałem Przemkowi jej dokonania, nie tylko naukowe, to był w szoku. Byle kogo nie biorą do uczenia studentów. Przemek wydedukował jeszcze, że błyskotliwość i inteligencja Dominiki nie są przypadkowe. Umilkł i patrzył Hance w oczy. Milczała. Umów się z nią. Spojrzenie Hanki stało się dziwnie zagubione. Nie wiedziała, co powiedzieć. Umówisz się? prosił łagodnie. Hmm zamruczała niezdecydowanie. Obiecaj, że to zrobisz. Widocznie to on musiał podjąć tę trudną decyzję. Hanka milczała długo, ale jej nie ponaglał. Wiedział, że czas działał

27 na jego, na ich korzyść. W ogóle w życiu czas zwykle chyba działa na korzyść. Dobrze rzekła w końcu. Cierpliwość się opłacała. Obiecaj, że zrobisz to jutro. Musiał wykorzystać chwilową odwagę żony. Dobrze powiedziała znów, prawie od razu. A teraz mogę zrobić z tobą, co zechcę? Chciał tym pytaniem zakończyć trudny temat. Poza tym myślał, że pokorność poprzednich odpowiedzi Hanki będzie trwała nadal. No, nie wiem Niestety, niezdecydowanie wygryzło pokorność z posady. Usłyszał nie to, czego oczekiwał. A jeżeli obiecam ci, że będzie ci dobrze Dobrze Udało się. Otrzymał zgodę. Uśmiechnął się i zaczął odpinać duże guziki pomarańczowego swetra Hanki, by dobrze zacząć obiecane dobrze Siedziała na kanapie pokrytej tkaniną w róże i czekała. Danusia się spóźniała. Hance jednak to nie przeszkadzało. Przyglądała się, z jaką dokładnością Tomek ozdabiał plastikowe bombki: najpierw nakładał na nie wąskie ścieżynki kleju, na które następnie wysypywał mieniący się czerwienią i granatem brokat. To co, Tomuś? Zostaniesz z panią Hanią, bo mój mąż już po mnie przyjechał? zapytała pani Halinka. Widocznie skończyła porządki, ponieważ szykowała się do wyjścia. Mąż przyjechał po panią Halinkę pewnie z powodu bardzo złej pogody. Mróz, wiatr, zawieja śnieżna. Identyczne warunki pogodowe panowały już od kilku dni. Tegoroczna zima zaczęła się bardzo wcześnie.

28 Zawitała w jesienne progi dokładnie w dniu Wszystkich Świętych. To właśnie tamtego dnia spadł pierwszy śnieg i utrzymywał się do teraz. Warszawa przypominała zimową stolicę Polski. Oklejone hałdami szaroburego śniegu miasto wciąż było zasypywane świeżym, bielusieńkim śniegiem, który zaraz po zetknięciu się z ziemią tracił swą delikatność i biel. Zamieniał się brudną maź oblepiającą każdy fragment miejskiego świata. Co gorsza, słońce udawało, że mieszka gdzieś z dala od tego świata. Chowało się za górami i lasami. Świat, na który ostatnio patrzyła, przypominał mroczny film wyświetlany na kinowym ekranie i ograniczony ciemnoszarą panoramą śniegu na dole, a na górze wiecznie brudnym pasem utworzonym przez ciężkie chmury. Tęskniła za słońcem, a ono ani myślało odbijać się od zmrożonych kryształów śniegu, który swą biel zachowywał chyba tylko w jej ogrodzie. Nie dziwiło jej, że Danusia się spóźniała. Sama obiecała ciotce Dominiki, że odbierze dziś Tomka ze szkolnej świetlicy, i miała to zrobić około piętnastej, a mimo swego umiłowania punktualności udało jej się spełnić obietnicę kwadrans przed szesnastą, ponieważ ruch uliczny z każdym kolejnym dniem zapadał w coraz większy marazm. Zimowa depresja dopadała wszystkich. Sroga zima pożarła słońce i rozdawane przez nie darmowe endorfiny. Hanka coraz częściej odnosiła wrażenie, że gdyby nie rozwijające się w niej Szczęście, to niechybnie zapadłaby w sen zimowy, by nie męcząc się, doczekać słońca i obrazu rozświetlonego nim świata. To ja w takim razie uciekam, pani Haniu, jutro jestem u pani. Do widzenia, pani Halinko odpowiedziała, nie odrywając oczu od pracy swego młodszego brata. Tomek był bardzo dokładny. Spod jego zręcznych palców wydobywały się kolorowe motywy świąteczne. Na złotym plastiku bombek tworzył gałązki przypominające suknię choinki. Nieskomplikowana forma drzewka była wykonana bardzo symetrycznie. Obserwowała spokojną pracę brata i bardzo jej się ona podobała. Uśmiechała się do siebie. Tomek był do niej podobny. Gdy pracował, dostrzegała w nim swoje cechy. Podobnie jak on podchodziła do wszystkich swoich powinności: bez pośpiechu, który był najpoważniejszym zagrożeniem dla dokładności. Dlaczego tak patrzysz? zapytał Tomek, nie patrząc w jej stronę. Bo bardzo ładnie pracujesz odpowiedziała, również nie odrywając wzroku od wolno poruszających się dłoni brata. To na jutro. Do szkoły. Pani chciała, żeby był też zielony brokat, ale mama mi nie kupiła, bo w sklepie nie było, a nie miała czasu iść do innego. Ostatnio dużo siedzi w szpitalu, bo znowu wrócili żołnierze z jakiejś wojny i musi im pomagać. Pomagać? zapytała zaszokowana powagą, z jaką o pracy swej matki wypowiadał się Tomek. No tak. Mama mówi, że jest jej ich bardzo szkoda, bo jak jechali na wojnę, to nikt im nie

29 powiedział, że to, że się umie strzelać, to nie wszystko. Obserwowała, jak Tomek dmucha na zrobione już bombki, i wiedziała, że nie powinna go dalej o nic wypytywać. Przed oczami miała Danusię stojącą przed powinnością pomocy mężczyznom z objawami stresu wojennego. Mama wróciła! ucieszył się nagle Tomek, przerywając na moment odmuchiwanie bombek. Skąd wiesz? Bo brama zaskrzypiała. Lubię, jak wraca. Wiem powiedziała, zdając sobie sprawę, że ona prawie nigdy nie czekała na mamę, bo ta zawsze była w domu. To mama zawsze na nie czekała. Na nią i Dominikę. Westchnęła. To może pokroimy ciasto, które przyniosłam? zaproponowała, gdyż to Tomek chciał poczekać z poczęstunkiem właśnie na mamę. Dobra. Teraz już możemy. Jak mama je zobaczy, to może nie będzie zła, że się przeniosłem z lekcjami do salonu. Mama tego nie lubi. Mówi, że tu to się na pewno nie skupię tak dobrze jak przy biurku w moim pokoju. Ale ja wolę być tu, tu jest fajniej niż przy biurku. Hanka poszła do kuchni pachnącej ciastem drożdżowym, które upiekła rano, myśląc o zbliżającej się wieczornej rozmowie. To może ja nastawię wodę na herbatę? Do kuchni wszedł Tomek. Dobry pomysł. Tomek nalewał wody do czajnika. Jak mama wraca ze szpitala, to zawsze mówi, że jest nieżywa. Nic dziwnego rzeczywiście, nie zdziwiła się wcale twoja mama ma bardzo trudną i odpowiedzialną pracę. No, kiedyś to nawet wróciła z pracy z siniakiem na twarzy, bo ją jakiś pacjent Tomek urwał, bo w drzwiach stanęła Danusia. Nie miała, co prawda, siniaków na twarzy, ale wyglądała na bardzo zmęczoną. Dobry wieczór, kochani. Bardzo przepraszam za spóźnienie, ale dziś wszystko, co mogło pójść nie tak, tak właśnie poszło.

30 Spotkały się wzrokiem. Uśmiechnęły do siebie. Hanka stała oparta o biały kuchenny blat. Za sobą miała parapet, na którym, gdy była w tym domu pierwszy raz, stały jasne doniczki z różnymi ziołami. Teraz z racji pory roku na parapecie stał tylko adwentowy świecznik rozświetlający już bardzo ciemną powierzchnię okna. Danusia podeszła do Tomka i z ogromną czułością pocałowała jego teraz nieruchomy czubek głowy, ponieważ chłopiec z lubością wpatrywał się w pokrojone już ciasto. Pięknie wyglądasz powiedziała do Hanki. W ślad za komplementem szło bardzo miłe przytulenie, trwający dość długo powitalny uścisk, bardzo przyjemny uścisk. Dziękuję. Hanka ucałowała jeszcze chłodny policzek Flory. A jak się czujesz? Dobrze i bardzo mnie cieszy perspektywa świąt. Dziękuję za zaproszenie. Danusia, choć zmęczona, uśmiechnęła się, ale jej uśmiech nie trwał zbyt długo. Jednak Nie Proszę cię, tylko nie mów, że was nie będzie przestraszyła się Hanka. Będę z tobą szczera. Głos Danusi był bardzo zmęczony. Sama nie wiem, co robić. Odkąd urodził się Tomek, każde święta spędzamy w Paryżu Ale nie mówmy o tym teraz. Co pijemy? Jeżeli ciasto smakuje tak, jak wygląda, to nie czekajmy z jedzeniem już ani chwili. Starałam się uśmiechnęła się Hanka. Herbata? zapytała tak swobodnie, jakby już wiele razy przygotowywała herbatę w tej kuchni. Jednak nie znała tej kuchni. Nie wiedziała, w której szafce Danusia trzyma herbatę, cukierniczkę, filiżanki Jedyne, co teraz wiedziała, to to, że Danusia była wykończona, w dodatku robiła wrażenie zagubionej. Hanka patrzyła na nią z czułością i przez moment w pięknych zielonych oczach dostrzegła coś, co musiało w nich gościć bardzo często. Była to niemoc i trudna do objęcia rozumem przez osoby postronne niechęć do życia. Hanka była pewna, że Danusia przyniosła dziś do domu sporą część pracy, ponieważ nie udało się zostawić jej za murami szpitala, i teraz przytłaczały ją nie tylko osobiste smutki i pojawiające się wątpliwości, ale i wszystkie trudne przeżycia innych ludzi. A może najlepiej będzie, jak wszyscy napijemy się kakao? Pasuje do ciasta? zapytał Tomek, szeroko ziewając.

31 Pasuje! odpowiedziała dziarskim głosem Danusia, jakby na przekór wszystkiemu, i z werwą wypoczętej sportsmenki zaczęła przygotowywać to, co było niezbędne do kakaowej uczty. Tomek uśmiechał się pod wąsem, którego jeszcze nie miał, a Hanka układała pokrojone ciasto na dużym kryształowym talerzu. Wiedziała, że pod żadnym pozorem nie poruszy trapiącego ją tematu złego snu. Postanowiła, że jedynym elementem wniesionym dziś przez nią do tego domu, którego mury wiele widziały, będzie słodycz ciasta, które właśnie kończyła układać. Kuchnia rozświetlona tylko bocznym światłem zapachniała słodkim kakao. Nie przeszli do salonu. Tu, gdzie byli, było im dobrze. Danusia usiadła naprzeciwko Tomka i patrzyła, jak chłopiec z apetytem wgryza się w słodką poduszkę z ciasta przystrojonego śliwkami węgierkami przywodzącymi na myśl sam środek pogodnego lata. Hanka widziała, jak powoli dzięki miękkości ciasta Danusia odzyskiwała spokój i wewnętrzną równowagę, z którymi z pewnością nie lubiła się rozstawać. Zgłodniałeś zauważyła, wpatrując się już całkiem radosnym wzrokiem w Tomka pochłaniającego któryś z kolei kawałek ciasta. Mogę masła? zapytał z pełnymi ustami chłopiec, podrywając się od stołu. A teraz zobaczysz, Haniu Danusia spojrzała w jej stronę jak Tomek będzie pożerał twoje ciasto w iście francuskim stylu. Rzeczywiście, Hanka patrzyła na brata, który grubą warstwą masła posmarował ciasto, po czym maczał je w kakao i z lubością wkładał do ust to coś, co wyciągał z filiżanki. Danusia patrzyła na syna z rozrzewnieniem. Zobacz, mamo, a teraz zgadnij, jak jem? Co to znaczy: jak jem? zapytała Danusia ustami pełnymi ciasta, a oczami pełnymi miłości przyglądała się, jak Tomek szarpie zębami małe kawałeczki drożdżowego ciasta. No, kto tak je? uściślił pytanie Tomek. Flora parsknęła śmiechem. Teraz jesz jak Charlotta zgadła od razu i od razu też wytłumaczyła: Charlotta to moja przyjaciółka, pracowałyśmy razem, gdy trafiłam do Paryża. Bardzo mi pomogła, gdy urodził się Tomek. Wiele jej zawdzięczam. To cudowna kobieta. Może trochę ekscentryczna, nawet jak na paryskie warunki, ale ją uwielbiam. Tomek zresztą też. Hanka uwielbiała słuchać Danusi, ponieważ ta miała ogromną umiejętność opowiadania o ludziach i sytuacjach, która to umiejętność pozwalała słuchaczowi od

32 razu wyobrazić sobie obrazy i osoby, o których opowiadała. No! potwierdził natychmiast swą sympatię do Charlotty Tomek. Charlotta jest super i często zmienia kolor włosów. Mamo! Mamo! Chłopiec domagał się uwagi Danusi, był w tym domaganiu się bardzo zaborczy, nawet przypominał trochę Dominikę. Maaamooo! Już, kochanie Już patrzę Teraz Tomek posmarowany masłem kawałek ciasta prawie cały wkładał do ust i zabawnie pocierał z pewnością słodkie od kakao kąciki ust. A teraz jesz jak Charles rozanieliła się Danusia. Charles to młodszy brat Charlotty wytłumaczyła. I zaleca się do mamy dodał Tomek i miał zamiar kontynuować francuską udawankę. A teraz A teraz to najlepiej będzie, jak przestaniesz przerwała chłopcu mama bo zjadłeś już cztery kawałki ciasta i prawie pół kostki masła. Więc myślę, że już wystarczy tego dobrego. Lekcje odrobione? Maaamooo!!! zaskrzeczał z niesmakiem Tomek. Jutro ostatni dzień przed wolnym Odrobione? upierała się przy swoim Flora. Odrobione! Bombki pomalowane! Tomek zamieniał się w żołnierza, choć robił to z nieukrywaną niechęcią. I co? Udało się bez zielonego brokatu? Musiało się udać! padła poważna odpowiedź na równie poważne pytanie. Mieliśmy tu wczoraj rodzinną awanturę z powodu zielonego brokatu, a raczej z powodu jego braku. Mamo! Nie opowiadaj! A dlaczego mam nie opowiadać? zapytała tracąca swą powagę Danusia, uruchamiając proces pedagogizacji młodego człowieka. Bo to wstyd przyznał od razu Tomek. Dobrze, już dobrze Proces zakończył się matczynym uśmiechem. Kończ już to jedzenie i śmigaj się myć. Mogę tylko zęby?

33 Pod warunkiem że już nigdy w życiu nie będziesz się awanturował o zielony brokat. Nie będę obiecał natychmiast Tomek, bardzo zmęczony Tomek. To w drodze wyjątku możesz tylko zęby. A przyjdzieeesz? poprosił tym razem bardzo zmęczony i jeszcze całkiem mały chłopiec. Umówmy się na jutro zaproponowała mama. No dobra zgodził się, najwidoczniej w drodze wyjątku, chłopiec. To dobranoc. Dobranoc Hanka przysłuchiwała się dość dynamicznej wymianie zdań bardzo bliskich sobie osób. Poczuła na policzku tłusty od masła pocałunek. Zrobiło jej się błogo. Zapach i smak kakao przywodziły na myśl słodką dziecięcą beztroskę. Położona pod biustem dłoń wyczuwała wieczorne drgnienia Szczęścia. Czując na podniebieniu owocową słodycz śliwki, myślała o mamie i pani Irence. Danusia odprowadzała wzrokiem syna, który oddalał się tak powoli, że wieczorne mycie zębów chyba stało pod wielkim znakiem zapytania. Zmęczony Hanka podsumowała jednym słowem to, co widziała. Zmęczony potwierdziła jej obserwacje Danusia, patrząc na okruchy leżące przy talerzyku Tomka. Ty też jesteś zmęczona odważyła się zauważyć Hanka. Mam ostatnio bardzo pracowite dni przyznała Danusia. A ja ostatnio leniuchuję na całego. To znaczy leniuchujemy. Opuściła w dół rozkochane spojrzenie, jednocześnie ściszając głos, bo Szczęście chyba właśnie zasypiało. Z jednej strony lenistwo z pewnością ci służy, ale biorąc pod uwagę to, o czym mi wczoraj opowiedziała Dominika, myślę, że twoje ciało wypoczywa, lecz głowa nie potrafi dostosować się do ciała. Hanka popatrzyła na Danusię i zrozumiała, że ta, choć była bardzo zmęczona, to swym pełnym wyrozumiałości i sympatii spojrzeniem wyrażała gotowość do rozmowy. Widocznie Dominika miała rację, mówiąc, że tylko Flora jest w stanie jej pomóc. Patrząc w oczy Danusi, uwierzyła w to w jednej chwili, dlatego zaczęła mówić.

34 Zupełnie tego nie rozumiem. To się dzieje jakby poza mną. Nie mam pojęcia, co zrobić. Nie chcę, żeby to mnie teraz przytłaczało, bo jestem taka szczęśliwa Mam Mikołaja, mamy nasze Szczęście, odnalazłam się w życiu, znów złapałam wiatr i wszystko byłoby jak w bajce, gdyby nie ten jeden przerażający sen Jadąc tu, myślała, że będzie jej bardzo trudno o tym mówić, tymczasem słowa wypływały z niej same. Nie miały żadnego przeciwprądu utworzonego z emocji czy też strachu. Kiedyś Mikołajowi nie była w stanie niczego opowiedzieć, a teraz Danusi była gotowa opowiedzieć wszystko. Nawet sen, którego dźwięki mroziły jej krew w żyłach, podczas gdy chciała, by ta krew była tylko ciepła i by płynęła w odpowiednim tempie, ponieważ marzyła o tym, żeby początek życia jej Szczęścia był dobry, bardzo dobry. Chciała, by życie rozwijającego się w niej życia było czystą kartą, pozbawioną rzutującej na wszystko przeszłości. Co ci się śniło? zapytała wprost Danusia. Wypadek odpowiedziała też wprost. Tak naprawdę to od tamtej nocy prześladują mnie dźwięki i obrazy. Tyle że obrazy w tym śnie były bardzo niewyraźne, a dźwięki tak realne, że w życiu nie słyszałam czegoś bardziej przerażającego. Pisk opon, odgłos tłukącego się szkła, skowyt samochodowych blach i krzyk. Straszny, paniczny coś okropnego Wystarczy Na swych zaciśniętych na serwetce dłoniach Hanka poczuła zimny, prawie lodowaty dotyk dłoni Danusi. Nie musisz już niczego więcej mówić. Jak mam sobie z tym poradzić? zapytała Hanka bezradnie. Bardzo chcę sobie z tym poradzić. Gdyby te dźwięki prześladowały mnie wtedy nie poradziłabym sobie na pewno ale teraz Zabrakło jej słów, bo przecież nie odwagi. Ją miała, choć nie dzięki sobie, tylko dzięki oczom, które patrzyły na nią tak, jakby nic nie było w stanie ich zdziwić. Ale teraz Oprócz oczu pomagał jej też spokojny i zupełnie niezmęczony głos. Teraz Usiłowała odnaleźć w sobie radość z tego, że może się w końcu przed kimś wygadać. Teraz kiedy przytulamy się z Mikołajem i wsłuchujemy w nasze nowe życie, wiem, że to, co mnie spotyka, sprawia, że mam świadomość, iż nie mogę odkładać swojego życia na później. Jesteśmy szczęśliwi i nie mogę pozwolić, by coś nam to szczęście utrudniało. Ja nie mogę mieć teraz złych snów. Po prostu nie mogę powtórzyła z determinacją. Co mam zrobić? Powiedz, proszę Danusia patrzyła na nią bardzo uważnie. Powiedz, że wiesz Hanka błagała o mądrość. Wiem uśmiechnęła się Danusia. Co? Chciała to wiedzieć natychmiast.

35 Danusia nie zwlekała z odpowiedzią. Kiedy człowieka spotyka coś złego, nieszczęście, jakaś trauma, to skupia się tylko na tym, na tym, co się stało, i na tym, jak z tym dalej żyć. Nieszczęście staje się drogą życia, z której przez bardzo długi czas nie można zboczyć. Gdy ten czas mija, człowiekowi zaczyna się wydawać, że ma to swoje nieszczęście pod kontrolą, że już nic nie może go zaskoczyć, nic nie może go złamać. I wtedy okazuje się, że to skupienie na zwykle krótkiej chwili zamieniającej naszą przyszłość w rzeczywistość, w której nie jesteśmy w stanie normalnie się poruszać, sprawia, że zapominamy o najważniejszej sprawie decydującej o naszym dalszym życiu. Danusia przerwała na chwilę. O czym zapominamy? ponagliła ją Hanka, chociaż nie chciała, by rozmowa przyspieszała. Danusia upiła łyk kakao, odstawiła filiżankę na spodek i zanim wypowiedziała kluczowe zdanie, spojrzała jej głęboko w oczy. Zapominamy o wybaczeniu. O wybaczeniu? powtórzyła Hanka. Tak odparła bardzo zdecydowanie Danusia. Tylko się nie przerażaj. Hanka odetchnęła, gdy to usłyszała, bo bardzo potrzebowała teraz poczucia bezpieczeństwa. W twoim wypadku wybaczenie nie jest takie trudne kontynuowała terapię Danusia. Najtrudniejsze jest wtedy, gdy człowiek musi wybaczyć coś sobie. To się udaje, ale bardzo rzadko. Ty jesteś tym łatwiejszym przypadkiem. Tym, który musi wybaczyć On nie żyje szepnęła Hanka, w sekundę rozszyfrowując sens całej rozmowy. Czuła, jak zamiera w niej serce na myśl o chłopaku, o którym nigdy nie chciała myśleć. Nie chciała tego robić, ponieważ bała się, że myślenie o nim ją zatruje. Że doszczętnie zniszczy nie tylko jej życie, ale ją samą. Nie chciała do tego dopuścić, dlatego wyrzuciła tego chłopaka tak o nim myślała z własnej świadomości z głębokim przekonaniem, że dobrze robi. Przecież zapłacił za to, co zrobił. Najwyższą cenę. Otrzymał najsurowszą karę. Idiotyczny wybryk kosztował go życie. Bardzo młode życie. Jego wybryk kosztował kilka istnień. Ze wszystkimi wciąż się żegnała. Codziennie. Jednak z biegiem czasu, z dnia na dzień, jej serce coraz spokojniej i coraz mniej boleśnie wybijało niekończącą się pieśń o nieobecności. Wiem, że on nie żyje ze spokojem opisała istniejący stan rzeczy Danusia. To jak mam mu wybaczyć? zapytała Hanka, nie znajdując sposobu i roniąc łzy na myśl o przestępstwie, którego chyba nie potrafiła wybaczyć.

36 Pomyśl o tym Danusia ściszyła głos, z pewnością celowo że on twoich bliskich zabrał z sobą, a swoich zostawił tutaj. W innym świecie. Oni też muszą żyć. W innej tragedii. Innej niż twoja. O ile w ogóle można pokusić się o stopniowanie i wartościowanie ludzkich tragedii. W mojej pracy jest to jeden z wielu problemów, z którymi trudno jest mi sobie poradzić. Słyszałam już tyle opowieści strasznych i jeszcze straszniejszych i nigdy nie wiem, czy można dokonać ich sama nie wiem ich gradacji chociaż znam tabele usiłujące zmierzyć poziom ludzkiego stresu, ale wiem przecież, że nie można tego robić w oderwaniu od osobowości, odporności psychicznej tego, w kogo uderza grom z jasnego nieba. To co mam zrobić? zapytała Hanka bez sensu, bo przecież już wiedziała, po jaką radę tu dziś przyszła. Powinnaś postarać się im wybaczyć. Rodzicom tego chłopaka. Twoje wybaczenie jest im bardzo potrzebne. Kiedy uda ci się to zrobić, poczujesz ulgę i dopiero wtedy zrozumiesz, że ono było bardzo potrzebne także tobie. Ulga, którą poczują ci ludzie, sprawi, że przestaną przywoływać cię w swoich myślach, a ty poczujesz się na swój sposób wolna. Myślisz, że im jest gorzej? zapytała Hanka z przestrachem. Dotarło do niej, że bez pomocy, sama, nigdy nie potrafiłaby spojrzeć na tragedię, która ją spotkała, przez pryzmat innych ludzi w nią uwikłanych. W niej uwięzionych. Podobnie jak ona. Już na zawsze. Tego nie wiem. Mogę się tylko domyślać. Ale ja nie wiem, kim oni są. Wtedy na policji była tylko Dominika ja Jeżeli chcesz czegoś o nich się dowiedzieć, mogę Możesz? zdziwiła się Hanka. Tak. Czasami współpracuję z policją. Wystarczy jeden telefon, ale to ty powinnaś być pewna, że chcesz, abym go wykonała. Chcę odpowiedziała Hanka, nie mając wcale pewności, czy dobrze robi, czy nie oszukuje samej siebie. Nie wiedząc, nie zastanawiając się, czy będzie potrafiła wybaczyć, zapragnęła zrobić pierwszy ważny krok ku wybaczeniu, które gdy patrzyła w oczy Danusi, wydawało się możliwe. Dowiem się. Jutro będziesz wiedziała. Dobrze. Dziękuję odpowiedziała, nie obawiając się jutra. Mogę cię o coś poprosić?

37 Tak. Była gotowa na prośbę. Jeśli się okaże, że to ktoś stąd, że ci ludzie mieszkają gdzieś blisko, to postaraj się zrobić to przed świętami Hanka kiwnęła głową. Święta to dobry czas na wybaczenie dokończyła Danusia, a jej oczy posmutniały. A ty umiesz wybaczać? zapytała Hanka, skupiając się na smutku, który widziała w lubianych przez siebie zielonych oczach. Danusia zacisnęła usta w prostą, bladą, cienką linię i choć ten grymas wystarczyłby za odpowiedź, powiedziała: Ja muszę wybaczyć przede wszystkim sobie, jestem tym trudniejszym przypadkiem. Uśmiechnęła się gorzko. Więc Nie dokończyła zdania, choć chyba chciała rzec: marne szanse. Przecież ty tak dobrze to wszystko rozumiesz zdziwiła się Hanka. I to dobrze, i to wszystko podkreśliła Danusia najbardziej mi przeszkadza. Ale może kiedyś przestanie powiedziała Hanka z nadzieją w głosie. Może W głosie Danusi nie było nadziei, dlatego Hanka postanowiła zmienić temat, by chociaż oczy, w które teraz spoglądała, odzyskały spokój. Ale będziesz u nas na wigilii? powiedziała prosząco. Może Danusia się uśmiechnęła i tym razem to jej może zabrzmiało dużo bardziej prawdopodobnie niż poprzednie. Hanka, słysząc tę optymistyczną zmianę, uśmiechnęła się. Wierzyła, że będą miały okazję znów się przytulić podczas wigilii i pokonać bariery, które były wynikiem ich pierwszych spotkań. Teraz najważniejsze wydało jej się to, że wiedziała, co powinna zrobić. Mama chciałaby, by to zrobiła. Dlaczego? Przecież to właśnie mama nauczyła ją wybaczać. To mama nauczyła ją wielu życiowych umiejętności, po to by przydawały jej się w życiu i czyniły je łatwiejszym. Teraz gdy uśmiechała się do Danusi, wierzyła, że sztuka wybaczania pozwala odmieniać życie. Na lepsze.

38 Na pewno? Mikołaj już któryś z kolei raz zadawał jej to samo pytanie. Na pewno odpowiedziała kolejny raz identycznie. W takim razie czekam w samochodzie. Głos ukochanego brzmiał spokojnie, ale i tak wiedziała, że się denerwował i że lepiej będzie, jeśli nie podejmie żadnej dyskusji dotyczącej jego powrotu do domu. Nawet nie próbuj. Mikołaj najwidoczniej czytał w jej myślach. Nie ma mowy o żadnej taksówce. Czekam na ciebie tutaj. Została przyłapana na proszącym spojrzeniu, które oczywiście zostało zignorowane. Jeżeli nie będzie cię dłużej niż godzinę, to po ciebie przyjdę. Proszę cię Położyła swą dłoń na dłoni męża. Był to odpowiedni gest. Przyniósł oczekiwany efekt. W porządku. Mikołaj skapitulował. Poczekam, ile będzie trzeba. Właśnie o to jej chodziło. Nie chciała się spieszyć. Nie chciała zerkać na zegarek podczas czekającego ją za chwilę spotkania. Gdy dzięki Danusi poznała adres ludzi, których miała za chwilę spotkać, postanowiła, że oprócz spokoju zaniesie im wybaczenie. Taki miała plan. Ambitny. Nie wiedziała jednak, czego się spodziewać. Musiała sama, osobiście przekonać się, czy jej plan jest możliwy do zrealizowania. Innego wyjścia nie było. Swej reakcji była raczej pewna. Wierzyła, że podoła wyzwaniu, chociaż do rozmowy nie przygotowała się w żaden sposób, bo nie umiała tego zrobić. To, co chciała zrobić, było trudne dla niej i pewnie miało się okazać trudne, na wiele sposobów, dla tej drugiej strony. Miała zamiar pojednać się z obcymi ludźmi, którzy może chcieli tego pojednania, może od dawna na nie czekali, ale musiała liczyć się z tym, że nie będą jej chcieli wpuścić za próg, by nie budzić uśpionych demonów przeszłości. Chciała się przekonać, czy Danusia miała rację. Musiała spróbować pomóc nie tylko sobie, Mikołajowi i ich Szczęściu. Chciała to zrobić też dla tych, których już przy niej nie było. Dla rodziców i Mikołaja, bo żywiła głębokie przekonanie, że właśnie tego by chcieli. Przecież zawsze ich marzenia i oczekiwania w dużym stopniu się pokrywały. Dlatego byli z sobą tak bardzo szczęśliwi. To idę. Chwyciła za zimną samochodową klamkę.

39 Chwilowa cisza wypełniła się odgłosem otwierania drzwi i wiejącego na zewnątrz wiatru, który gdyby padał śnieg, przeistoczyłby się w podbiegunową zawieję. Dziś jednak wiatr był tylko wiatrem. Śnieg zlitował się nad ziemią i pierwszy raz w tym przedświątecznym tygodniu przestał padać. Tylko uważaj na siebie! rozkazał Mikołaj. Myśl o mnie ciepło poprosiła, nie wiedząc, jak się pożegnać. Zawsze tak myślę. Ta odpowiedź sprawiła, że mimo zimna poczuła w sobie ciepło, mnóstwo ciepła. To pa szepnęła i gorącą dłonią zamknęła za sobą drzwi, nie czekając na pożegnanie ze strony Mikołaja. Oddalała się od samochodu, czując na swych plecach właśnie pożegnanie będące zakochanym spojrzeniem. Idąc powoli i uważnie po świeżo posypanym piaskiem chodniku, zbliżała się do drzwi, które otwierali pewnie wiele razy dziennie rodzice chłopaka, tego chłopaka, o którym kiedyś pomyślała tylko raz, raz, ale okropnie. Dzięki znajomościom Danusi poznała nazwę ulicy, po której teraz szła. Numer domu, od którego dzieliło ją już tylko kilka kroków. Numer mieszkania, w którym rozegrała się tragedia dokładnie tego samego dnia, co w jej rodzinnym domu. Znała imiona i nazwisko ludzi, którym przyszło tę tragedię udźwignąć. Ludzi, którzy podobnie jak ona po tym wszystkim musieli żyć dalej. Musieli żyć, choć pochowali własne dziecko, ale jak twierdziła Danusia, z pewnością nie pochowali wyrzutów sumienia wyrastających na podatnym na depresję gruncie rodzicielskiego zaniedbania. Nie dostrzegła twarzy człowieka, dzięki któremu miała ułatwione zadanie. Nie musiała bowiem rozmawiać z bezosobowym głosem dobiegającym z zaopatrzonego w szereg cyfr domofonu. Rosły mężczyzna wychodzący z jednego z wielu budynków ursynowskiego blokowiska uprzejmie przytrzymał jej drzwi, jednocześnie stawiając futrzany kołnierz grubej zimowej kurtki. Dziękuję szepnęła już w pustkę. Drzwi za nią zamknęły się cicho. Jej Szczęście, choć nie było jeszcze późno, baraszkowało w niej odważnie, jakby w rytm podawany przez bijące w przyspieszonym tempie serce. Jedno spojrzenie na pierwsze z brzegu drzwi wystarczyło, by wiedziała, że musi skorzystać z windy. Szybko policzyła, że ludzie, u których miała się pojawić bez zapowiedzi, mieszkali na siódmym piętrze. Otworzyła drzwi zmęczonej życiem windy i udając, że nie widzi obscenicznych rysunków i wulgarnych napisów na jej wydrapanych do płyty pilśniowej ścianach ani nie czuje słodkiego, powodującego u niej mdłości zapachu ludzkiego moczu, wcisnęła guzik, na którym kiedyś musiała

40 widnieć cyfra siedem. Czekała, zastanawiając się, czy winda ruszy, ponieważ naciśnięty guzik nie zareagował na dotyk podświetleniem. Na szczęście gdy tylko drzwi się zamknęły, winda ruszyła. Dość chybotliwie, z niemiłym metalicznym chrzęstem przypominającym brzęk łańcuchów, w które kiedyś byli zakuwani niewolnicy. Obraz, który zamajaczył jej przed oczami, sprawił, że gdy winda się zatrzymała, dopiero po dłuższej chwili, ciesząc się, że ma na dłoniach rękawiczki, zdecydowanym ruchem pchnęła drzwi, których podłużna szklana szybka była zabazgrana bezkształtnymi pociągnięciami czarnego markera. Dobrze obliczyła. Dokładnie naprzeciw drzwi windy znajdowały się drzwi, do których miała za chwilę zapukać. Stanęła przed nimi i jeszcze zanim winda rozpoczęła rozchybotany powrót na parter, zapukała. Po kilkunastu sekundach drzwi się otworzyły. Zobaczyła przed sobą kobietę. Bez wieku i bez uśmiechu. Dobry wieczór przywitała się szybko, a jej Szczęście, wyczuwając napięcie, zamarło w bezruchu. Patrząca na nią kobieta też stała nieruchomo i patrzyła na nią, nie reagując na powitanie. Kto przyszedł? Z wnętrza mieszkania dobiegł męski, dość opryskliwy głos. Hanka poczuła się niezręcznie. Była nieproszonym gościem przerywającym domownikom sprawdzanie poziomu swojej wiedzy podczas teleturnieju Jeden z dziesięciu. Słyszała lubiany przez siebie głos pana Sznuka, który właśnie zadawał komuś pytanie z zakresu literatury polskiej. Oczywiście znała odpowiedź. Pani do kogo? zapytała kobieta z nijakim wyrazem twarzy, doskonale pasującym do nijakości wnętrza, na które Hanka spoglądała bez najmniejszej ciekawości. Mieszkanie było czymś w rodzaju ciemnej i zapyziałej czeluści. Chyba zaczynała się bać. Już chciała się odwrócić i uciec od tego niewyrażającego żadnych emocji kobiecego spojrzenia, gdy znów usłyszała pytanie, zadane tym razem zdecydowanym męskim głosem dobiegającym zza pleców zdrętwiałej przy drzwiach kobiety. A pani do kogo!? Do państwa odpowiedziała, bojąc się coraz bardziej nie tego, co może jeszcze usłyszeć, lecz tego, do czego za chwilę powinna się przyznać. Ale w jakiej sprawie!? zapytał męski głos. W trudnej odrzekła, z trudem łapiąc oddech.

41 Odsuń się, Jaśka! Nijaka kobieta zniknęła z pola widzenia, które od razu wypełniło się przesiąkniętym nikotyną mężczyzną. To pani mówi! Byle szybko! Bo zajęci jesteśmy! Głos mężczyzny przybierał na sile i obcesowości. Kto pani jest? Nie wiem, czy moje nazwisko coś panu powie rzekła spokojnie. Nazywam się Hanna Starska. No i co z tego!? Rozmowa nie należała do łatwych, ale przecież była na to przygotowana i przyzwyczajona do tego, że wszystkie rozmowy związane z sierpniowym dniem były dla niej arcytrudne. Jehowa? Hanka usłyszała złość w głosie mężczyzny, który już gotów był zatrzasnąć jej drzwi przed nosem. Zza ubranego w zgniłozielony sweter męskiego ramienia raz po raz wyłaniała się blada kobieca twarz. Nie. Hanka czuła, że musi się spieszyć. Moi bliscy zginęli w wypadku samochodowym dnia trzęsącym się głosem wymówiła zwykłą, ale dla siebie najstraszniejszą datę. Twarz mężczyzny stężała. Za jego ramieniem Hanka dostrzegła nerwowy ruch dłoni, która przywarła do ust kobiety, jakby pozbawiając je możliwości krzyku, który i tak wydawały z siebie przerażone oczy. Przepuść mnie! Kobieta wysforowała się przed odrętwiałą kolumnę męża. Proszę, niech pani wejdzie rzuciła pospieszne zaproszenie. Ale Hanka nie mogła wejść. Mężczyzna wciąż stał niewzruszenie i wpatrywał się w nią nieruchomym wzrokiem. Jego oczy straciły trochę wcześniejszej zajadłości. Wyglądały tak, jakby były szklane. Przesuń się przepuść panią. Proszę, niech pani wejdzie. Gdy kobieta ponowiła zaproszenie, mężczyzna usunął się z drzwi. Hanka weszła do środka. Kobieta patrzyła na nią oniemiała, nie wiedząc, co powiedzieć. Przepraszam, że państwa nachodzę tak bez zapowiedzi Niech się pani rozbierze zaproponowała drżącym głosem kobieta.

42 Hanka zaczęła rozpinać futro, które kiedyś należało do mamy. Tej zimy przymierzyła je po raz pierwszy, gdy się okazało, że spadł pierwszy śnieg, a jej białe ulubione futro jest już na nią za ciasne. Rozebrała się, a gdy kobieta była gotowa wziąć od niej okrycie, jednym ruchem przejął je mężczyzna i powiesił na i tak już objuczonym wieszaku w przedpokoju. Kobieta z ciekawością przyglądała się krągłości rysującej się pod luźną wełnianą sukienką, która była mikołajowym prezentem od Dominiki. Chłopiec czy dziewczynka? zapytała, a jej oczy w końcu zaczęły wyrażać jakieś uczucia. Nie wiem odpowiedziała Hanka zgodnie z prawdą. A co ty, Jaśka, tak od progu panią przepytujesz? Może byś lepiej herbaty zrobiła? Mężczyzna, obudziwszy się z letargu, z coraz większą pewnością wchodził w rolę gospodarza. Proszę, niech pani wejdzie do pokoju, ja tylko wodę nastawię. Dziękuję. Hanka przekroczyła próg zagraconej klitki oświetlonej jedną żarówką umieszczoną w pięcioramiennym żyrandolu, który pamiętał lepsze czasy. Nie chciałabym sprawiać kłopotu Pani usiądzie zaproponował mężczyzna, wskazując miejsce na kanapie stojącej naprzeciwko telewizora. Usiadła, zerkając to na ławę, na której przewalały się stosy gazet, to na ekran telewizora, gdzie uczestnicy teleturnieju z mniejszym lub większym szczęściem odpowiadali na zadawane bardzo miłym głosem pytania. Może to wyłączę rzekł mężczyzna prawie całkiem przyjaznym głosem i wyłączył telewizor. Zapadła cisza. Po dłuższej chwili do pokoju weszła kobieta, niosąc na tacy herbatę w szklankach osadzonych w metalowych koszyczkach. Gdy stawiała ją na stole, sprzątając jednocześnie gazety, koszyczki pobrzękiwały, tworząc staromodny nastrój. Kiedy do szklanek dołączyła lekko wyszczerbiona cukierniczka, kobieta usiadła w fotelu. W drugim siedział jej mąż. Oba fotele usiłowały zasłonić zakurzony żeberkowy kaloryfer. Małżeństwo, o którym wiedziała tylko tyle, że pochowało nieletniego, tragicznie zmarłego syna, wpatrywało się w nią bez słowa. Przecież to ona do nich przyszła, dlatego to ona powinna rozpocząć tę rozmowę. A jednak stało się inaczej. Codziennie się za panią modlę odezwała się kobieta wzruszonym głosem. Za pani rodziców i za pani męża też. I za naszego syna, bo jemu tylko modlitwa może pomóc. Kobieta się rozpłakała, ale łzy nie przeszkadzały jej mówić dalej. Tyle złego narobił. Tyle złego Przestań, Jaśka! warknął mężczyzna, który mimo starań nie zdołał ukryć wzruszenia. Przepraszam panią, ale my od tamtego czasu życia nie mamy. Mężczyzna, mówiąc, chrząkał nerwowo. Jasiek to było oczko w głowie mojej żony. Dlatego jak go zabrakło, to ją

43 taka ślepota ogarnęła, że inne dzieci widzieć przestała. Nie mów tak! zdecydowanie zaprotestowała kobieta i głośno wysiąkała nos. Same córki ci tak powiedziały. Ja tylko powtarzam ich słowa. Jasiek był naszym najmłodszym tłumaczył mężczyzna. Dwie starsze córki jeszcze mamy. Już dorosłe. Mężate i dzieciate. Jedna, tak jak pani, w ciąży teraz jest. Na dniach rodzić będzie. Hanka w skupieniu słuchała słów mężczyzny, ale nie odrywała wzroku od twarzy kobiety. Może to dlatego kobieta się odezwała. Niech mi pani powie, że ułożyła sobie pani życie. Tak odparła Hanka, zastanawiając się, czy to szczera odpowiedź, czy niewystarczająco prawdziwa. Może powinna była brzmieć mniej jednoznacznie. Właśnie o to się modliłam. Żeby chociaż pani życie się ułożyło. Bo ja to, co się stało, to już do śmierci na plecach nosić będę. Taki krzyż. Mężczyzna patrzył w ciemny ekran telewizora. Dziękuję pani szepnęła Hanka w kierunku kobiety. Za modlitwę dodała nieco głośniej. Coś się stało, że pani do nas przyszła? zapytał mężczyzna. Jego głos nie wyrażał ani ciekawości, ani niepokoju. Tak odpowiedziała. Kobieta zrobiła szybki znak krzyża i złączywszy dłonie na wysokości serca, wbiła w nią przerażony wzrok. Hanka się ucieszyła. Naprawdę się ucieszyła, zrozumiawszy, że nastąpiła właśnie chwila, by opowiedzieć o powodach, dla których się tu znalazła. Mogła wytłumaczyć tym wpatrzonym w siebie ludziom, że znalazła się w ich mieszkaniu nie po to, by burzyć ich pozorny spokój, tylko by spróbować odbudować ten prawdziwy, o którym pewnie już dawno zapomnieli. Przyszłam do państwa zaczęła mówić dość głośno, ale chyba nie tak miała zacząć, bo zabrakło jej słów. Zamilkła na chwilę, by nabrać odwagi. Czuła na sobie wysoką temperaturę wyczekujących spojrzeń. Zaczęła jeszcze raz. Inaczej. Za kilka dni będą święta. Kolejne święta bez moich bliskich. Ale nie spędzę ich w samotności, bo znów mam rodzinę. Całkiem inną, ale rodzinę. Nie jestem już taka samotna jak na początku. To znaczy, w moim życiu już zawsze będzie pustka Walczyła ze łzami. Nie chciała płakać. Ale obok tej pustki mam nowe życie, które pozwala mi przeżywać ją

44 zastanowiła się łagodniej To słowo nie pasowało do jej uczuć, ale innego teraz nie znajdowała. Widziała, że patrzący na nią ludzie słuchali jej z zapartym tchem. Kobieta roniła łzy, miętosząc w dłoniach chustkę do nosa, a mężczyzna przełykał łzy, poruszając nerwowo grdyką. Jego łzy płynęły gdzieś w środku. Chowały się pod maską męskości, po której łzy nigdy nie płyną. Są teraz przy mnie bardzo dobrzy ludzie, którzy mnie pokochali i których ja bardzo kocham, chociaż na początku taka miłość wydawała mi się zupełnie niemożliwa. Dwa dni temu jedna z tych osób, dzięki której buduję swoje życie na nowo, uzmysłowiła mi, czego jeszcze potrzebuję, by żyć tak, aby czerpać najwięcej radości z tego, co teraz mam. Spojrzała w dół nie bezwiednie i nieprzypadkowo dotknęła uszczęśliwiającej ją krągłości. Proszę państwa odezwała się głośniej niż do tej pory, chyba chcąc ułatwić sobie podsumowanie tego, z czym przyszła. Przyszłam tu, do państwa zająknęła się. Przyszłam, żeby powiedzieć, że wybaczyłam państwa synowi to, co zrobił. Wybaczyłam powtórzyła, już płacząc. Mężczyzna wstał i usiadł na poręczy drugiego fotela, po czym przytulił rozdygotaną żonę. Schował ją w męskich, silnych ramionach. Niewzruszonych. Patrzyła na to, co działo się między małżonkami, i dałaby głowę, że taki obraz należał do rzadkości. Przyniosła do tego domu wybaczenie, które było jej bardzo potrzebne. Już to wiedziała. Ale mając przed oczami tę zapłakaną plątaninę ramion i uczuć, zrozumiała, że to, co widzi, jest właśnie wybaczeniem, przebaczeniem, nieważna była nazwa tego, co widziała. Ci ściskający się, drżący ze wzruszenia ludzie właśnie sobie wybaczali. Nie mogła wiedzieć, czego dotyczyło to wybaczenie. Mogła się tylko domyślać. Może wzajemnych oskarżeń może codziennego koszmaru, który gotowali sobie nawzajem i na co dzień, nie mogąc pogodzić się z osieroconą rzeczywistością a może ci ludzie wybaczali sobie teraz coś całkiem innego Byłam pewna, że nas pani przeklina trzęsący się głos kobiety grzązł w załamaniach mężowskiego swetra bałam się, że od tamtego dnia jesteśmy przeklęci. Gdybym państwa przeklinała, nigdy bym tu nie przyszła Widząc tę kobietę i tego mężczyznę, widząc topniejącą między nimi obcość, zrozumiała, że dzięki Danusi zrobiła dobry uczynek. Nie tylko dla siebie. Pomogła sobie, to prawda, ale przede wszystkim tym ludziom. Kobiecie, która się za nią modliła. To z pewnością dzięki tej modlitwie trafiła tu dziś, by dotrzeć też do osieroconego serca mężczyzny. Serca ojca. Tragedia, którą wszyscy przeżyli, nauczyła ją, że czas wybaczenia nadchodzi prawie zawsze. Tylko trzeba go doczekać i do niego dojrzeć, a to dojrzewanie oprócz czasu i niemożliwego zapomnienia potrzebuje mądrości serca. Mądrości i serca.

45 Nie mógł się ani napatrzeć, ani nacieszyć. Hanka rozkwitała szczęściami. Tym w niej kwitnącym i tym, które w nią wstąpiło po wizycie na Ursynowie. Nie wiedział, o czym rozmawiała z tamtymi ludźmi. Nie wiedział niczego na ich temat. Gdy wróciła do samochodu po trwającym bardzo długo spotkaniu, na krótkie pytanie: Jak było?, odpowiedziała jeszcze krócej: Dobrze. Jedno słowo poparte uśmiechem i ulgą mu wystarczyło. Nie musiał znać żadnych szczegółów. Teraz, patrząc na Hankę, rozumiał, że to jej dobrze rozpoczynało dobry czas w ich życiu. To znaczy dobry czas przeżywali już od dawna, przynajmniej on miał jego pełną świadomość, ale lekkość Hanki, jej otwarcie się na życie dostrzegał nie tylko on. Wczoraj, gdy byli na obiedzie u rodziców, napawał się ich radością, radością z synowej. Jego rodzice w szczęśliwej cierpliwości oczekiwali wnuka bądź wnuczki, a ich pierwsza córka rozkochała ich w sobie bezgranicznie. Mama wpatrywała się w nią jak w obrazek i wciąż szeptała do ojca, cicho, ale z zachwytem. Januszku, zobacz, jak ona rozkwitła albo Słyszałeś? Ależ ona jest mądra! Normalnie jakbym swojej matki słuchała, szkoda, że tego nie dożyła. I tak w kółko. Hanka rzeczywiście wyglądała kwitnąco. Była wypoczęta, zrelaksowana i oczekująca najbliższych i trochę bardziej odległych dni. Gdy wracał po pracy do domu, czekała na niego z obiadem, po którym zapadali w miękkość kanap i przy wtórze kominkowych pomrukiwań i zimowych szumów wiatru cieszyli się sobą. Cieszyli się szczęściem. Tym, którego mogli razem dotykać, i tym, które dotykało ich dniem i nocą. Hanka uwierzyła w końcu w słowa powtarzane często przez panią Irenkę. Uwierzyła, że wszystko będzie dobrze. Wierzyła w to niezależnie od tego, jakie rodziły się dni. Rozświetlane słońcem poranki ostatnio zdarzały się rzadko, ale w niczym nie przeszkadzała im budząca ich szarość. To bliskość była ich codziennym słońcem. Przepustką do pogody w niepogodę. Nic Hance nie przeszkadzało już żyć. Spokój, który bił z jej twarzy, postawy i głosu, i jemu się udzielał. Przy Hance życie było cudowne nawet wtedy, gdy Dominika zaznaczała swą obecność w domu głośnym krzykiem. Listę zrobiłaś? przepytywała Hankę już od zaśnieżonego progu. Jaką listę? Zrelaksowany głos Hanki od razu rozsierdził siostrę.

46 Ty! Ler Starska! Nie doprowadzaj mnie do furii! I nie rób takich wielkich oczu, bo masz je normalnie większe od brzucha! To chyba niemożliwe uśmiechała się Hanka, obejmując czule swą największą część ciała. Z tobą wszystko jest możliwe! Skoro tak twierdzisz odparła potulnie Hanka, wracając do robienia notatek w zeszycie, na który ostatnimi czasy ciągle się natykał w różnych miejscach domu. Ty! Pisarka! Dominika traciła cierpliwość. Przyjechałam tylko na chwilę, więc się teraz skup! Słyszysz, co do ciebie mówię!? Zostaw to pisanie! Co ty tam, na Boga, smarujesz!!!? Nie smaruję, tylko planuję. Hanka na moment przerwała pisanie, by zerknąć, jak Dominika rzuca swą kurtkę na podłogę obok miejsca, w którym zatrzymało ją wykrzykiwanie rozkazów. No i można wiedzieć, co zaplanowałaś? zapytała zniecierpliwiona Dominika. Na razie wypisałam tylko potrawy, których według mnie nie powinno zabraknąć na naszym wigilijnym stole. A ty nie jesteś w stanie dwunastu potraw rozumem objąć, musisz je zapisywać!? Przecież to sztampowa świąteczna wyżera! Widział, jak Dominika staje nad Hanką. Chyba robiła to specjalnie, bo Hanka tego bardzo nie lubiła. Nie mów tak Hanka poprosiła siostrę o zmianę podejścia do świątecznego menu. Pokaż! Dominika wyrwała jej zeszyt z rąk. I co my tu mamy? Obserwował, z jaką ciekawością oczy Dominiki błądziły po piśmie Hanki, które uwielbiał czytać. No! Siostra! Jak by tu powiedzieć? Tyłów ten twój plan nie urywa! Nic nowego! Powtórka z rozrywki ten twój prodżekt! Oddaj proszę jeszcze nie skończyłam Po co ty to w ogóle piszesz? Bo lubię. On też lubił, lubił się przysłuchiwać, jak bardzo różniące się od siebie siostry z sobą rozmawiają.

47 Tylko po co pisać o czymś oczywistym? Ty jesteś normalnie jakaś uzależniona! Od zeszytów! Od szkoły się uwolniłaś, nie musisz w końcu ślęczeć nad makulaturą i zamiast odpoczywać, to se lala nowy zeszycik założyła, w którym śledzie zapisuje, opłatek i takie tam dyrdymały. Mówiąc to, Dominika zerkała w jego stronę. Postanowił milczeć. To nie są żadne dyrdymały, tylko element świątecznej tradycji. Oddaj mi, proszę. Hanka prosiła, a Dominika z coraz większą uwagą wczytywała się w świąteczne zapiski siostry. Kutia, kompot z suszu, kisiel żurawinowy czytała głośno Dominika. Obserwował zmieniający się wyraz twarzy szwagierki i odnotowywał jej coraz większe poirytowanie. Gdy skończyła pospieszne czytanie listy, wbiła wzrok najpierw w niego, ale nie zaszczyciła go długim spojrzeniem, ponieważ prawie natychmiast jej oczy powędrowały w kierunku Hanki i ruszyła do ataku. Normalnie, Lerska, gdyby nie mróz, to bym pomyślała, że ci przygrzało. Zwariowałaś! Zwykle to Dominiki zwariowałaś było pytaniem. Dziś zamieniło się w stwierdzenie. Było dobitnym stwierdzeniem. Pewnikiem nad pewnikami. Udowodnioną na wszystkie możliwe sposoby teorią. A to dlaczego? zapytała Hanka. Spokój jej głosu zaskoczył go i rozbawił, chociaż wiedział, że ten spokój za chwilę będzie odpowiedzialny za pianę na ustach Dominiki. Czy ty ją słyszysz? Dominika nie zamierzała toczyć piany z ust, ale to w nim upatrywała swego poplecznika. Nie będę ukrywał, że ciebie słyszę dużo lepiej zażartował. Może chciałbyś jeszcze coś dodać? Tylko proszę, niech to będzie coś bardziej błyskotliwego! Myślałam, że skoro twojej żonie świątecznie odbiło, to może wspólnymi siłami jakoś jej pomożemy, ale widzę Wypraszam sobie! zaśmiała się Hanka, za nic mając siostrzaną awanturę. Lepiej się nie odzywaj! Dominika nie zamierzała jej zakończyć. A to dlaczego?

48 A to dlatego, że jesteś nielogiczna! wypaliła Dominika. Dobre sobie! prychnęła kpiąco Hanka i nagle chwyciła się za brzuch. Przeraził się. Co się dzieje? Już kucał przed krzesłem, na którym siedziała Hanka, a nad nimi stała trzymająca się pod boki Dominika. Jak to, co się dzieje? zapytała, nie rezygnując ze złośliwego tonu. Twoja żona jest w ciąży, a chce wziąć na siebie tyle roboty, że ma szansę urodzić przed terminem, i to na wigilijnym stole. Nic się nie dzieje Hanka wzięła głębszy oddech i odwróciwszy się, popatrzyła na Dominikę. Nasze Szczęście rośnie w siłę i potrafi coraz mocniej rozpychać się w swoim świecie. No właśnie! huknęła Dominika. Skoro zamierzasz przez najbliższe dni stać przy garach, wprowadzając w czyn tę swoją wyrypiście długą listę dań, to nie zdziw się, że ci się dziecko zachce wydostać do innego świata. Zaczął rozumieć obawy Dominiki. Nie kłóćcie się powiedział pojednawczo, bo widział, że każda z sióstr, pomiędzy którymi teraz przeskakiwał wzrokiem, miała w tym zapowiadającym święta sporze trochę racji. To ona się kłóci zauważyła Hanka. Ale to przecież żadna nowość. Zdążyłam się przyzwyczaić. Głos Hanki znów był zrelaksowany. Nagłe napięcie zniknęło bez śladu. Wiedz jedno! Gdyby nie dziecko w brzuchu, tobym cię palnęła, ale że cię palnąć nie wypada, poza tym bodyguard ustawił się w pogotowiu, to powiem ci tylko, że widzę, że to ja muszę tu wszystkim zarządzić, bo inaczej może być z tobą krucho. I znając cię, to jeszcze mi za to podziękujesz. Co to znaczy zarządzić? zapytała z ciekawością Hanka. No, wezmę ten twój spis, który w niczym nie przypomina menu skromnej kolacji, bo kojarzy się bardziej z wyżerą u Nerona, i wiesz, co z nim zrobię? Zniszczyć nie pozwolę! Tym razem to Hanka podniosła głos. Nie histeryzuj! Kto powiedział, że będę go niszczyć?

49 Nie pozwolę też niczego wykreślić, bo wszystko, co jest na tej liście, jest niezbędne. To cię dopiero zdziwko chwyci, siostruniu droga, jak ci coś do tej listy dopiszę! Nie potrafił zgadnąć, czy Dominika żartuje, czy mówi poważnie. Umieram z ciekawości. Hanka zrobiła zdegustowaną minę. To patrz! Dominika już nie patrzyła na nich z góry. Usiadła przy stole i chwyciwszy cienkopis, napisała coś w zeszycie, po czym objęła ich zadziornym wzrokiem. I proszę! Dopisałam! Czyżby jakąś głupotę? zapytała Hanka, wędrując dłońmi po okrytym ciepłym pledem brzuchu. Zaraz głupotę! Nie głupotę, tylko potrawę! Pewnie barszcz. Ekspresowy. Z trudem stłumił śmiech. No, inteligencją, Starska, to ty w tej ciąży chyba nikomu nie zaimponujesz podsumowała Dominika. Więc nie trzymaj mnie w niepewności. Powiedz, co dopisałaś. Groch z kapustą! Mówiąc to, Dominika uśmiechnęła się z dumą. Pasuje do ciebie podsumowała kreatywność siostry Hanka. Właśnie dlatego to tu dopisałam! Bo uważam, że każdy powinien zrobić z tej listy to, co wyjdzie mu najlepiej. Widział, jak Hanka otwiera usta, by się przeciwstawić pomysłowi Dominiki, i cieszył się ogromnie, że Dominika akurat teraz nie zamierzała dopuścić jego żony do głosu. Nie pozwolę ci powiedzieć nawet jednej literki! Posłuchaj mnie uważnie! Skoro się upierasz, żeby na wigilii było żarcia jak dla armii, to proszę bardzo, według życzenia. Ale to ja poprzydzielam każdemu osobiście to, co ma zrobić, a ciebie w garowaniu pominę. Jedyne, co będziesz mogła robić, to leżeć na kanapie i udawać, że trzymasz rękę na pulsie. Udawać! podkreśliła Dominika. Bo w rzeczywistości to ja będę tu rządzić! Jego autokratyczna szwagierka z dumą skończyła swą wypowiedź. Ale Dominika Hanka nie zamierzała się poddać to my

50 organizujemy wigilię. Tak nie wypada. Nie wypada to się na krzywy ryj do kogoś wkręcać wypaliła Dominika. To znaczy, używając twojego eleganckiego języka, nie wypada odwiedzać bliźnich z pustą ręką. I możesz mieć pretensje tylko do siebie, bo to ty mnie tak dobrze wychowałaś! Nauczyłaś mnie zachowań zgodnych z europejskimi normami, to teraz masz! A gdybyś miała jakąś pomroczność, to ci coś przypomnę. Pamiętasz, jaką mi kiedyś awanturę o karpia urządziłaś, przy tym oto tutaj Starskim, co cię na początku waszej znajomości panią profesor nazwał? I przez karpia dla pani Irenki, w dodatku w galarecie, sam przez jakiś czas Mister Karpiem został. Pamiętasz, jak się musiał sprężać, żeby ci skołować słodkowodną rybkę pod galaretę? Więc teraz nie strój fochów, min nie rób, nie udawaj wielce udręczonej, tylko podziękuj mi za doskonały pomysł. Żarcie się rozdzieli po ludziach, skoro to ty dajesz lokal, tak będzie, uważam, najsprawiedliwiej. Śledził wyraz twarzy Hanki i wiedział, że nie podobała jej się wigilijna wizja Dominiki. Jemu natomiast podobała się coraz bardziej. Dominika miała rację. Rozwiązanie, które zaproponowała, było bardzo sensowne. Zwłaszcza że wiedział, iż jego mama nie zrozumie, dlaczego nie może przygotować żadnych świątecznych dań. Dominika ma rację odważył się odezwać. No, jeden rozsądny w tym domu szybko podchwyciła Dominika. To dobra! Czytam spis i przydzielam ludziom robotę. Tempo słów Dominiki było takie, że Hanka nie miała warunków, by się wypowiedzieć. Dominika czytała listę tak głośno, jakby chciała przekrzyczeć co najmniej rozwrzeszczaną Zuzę. Opłatek! To mogę wziąć na siebie, żeby nie było, że się migam. Spojrzała w stronę Hanki. Już zapisuję: Doomiiniiczkaaa! Barszcz z uszkami. To przydzielam pani Irence. Pamiętacie, jaki był pyszny na weselnych chrzcinach? Ale Żadnego ale! Dominika nie dopuściła Hanki do głosu. Ignorowała ją, nawet na nią nie patrzyła. Rybę po grecku damy Iwonce, niech kobieta ma szansę się wykazać. Sałatki to to możemy zrobić razem. Siądziemy w kupie i rach-ciach machniemy w godzinę, jak już się całe towarzystwo zjedzie. Pierogi z kapustą to takie z deka upierdliwe zajęcie, więc dostanie się mojej teściówce, żeby za dużo czasu na marudzenie nie miała. Kompot z suszu, robota żadna. Wióry do gara wrzucić, wodą zalać, zagotować, to ty to zrobisz, żebyś nie pyszczyła za dużo. To mówiąc, Dominika łypnęła niezbyt przyjaznym okiem na coraz bardziej zdziwioną Hankę. No dobra, widzę, że się zaraz popłaczesz, to ci powiem, że jak będziesz grzeczna, to ci jeszcze karpia w galarecie przydzielę, bo nikt inny go nie zrobi tak jak ty, a poza tym będziesz miała jak znalazł prezent dla mężusia z okazji którejś tam rocznicy poznania. Widzisz, widzisz. Tym razem Dominika na niego popatrzyła z góry. Nie zapomnij tylko o mojej mamie, ona uwielbia gotować, a już przed świętami to w szczególności podkreślił.

51 A w czym jest dobra? Dobrze piecze pochwalił się natychmiast. To upiecze karpia dowcipnie palnęła Dominika. Chodziło mi o ciasta, ale karpia też może usmażyć. To poczekaj, popatrzę, co tu nasza superplanistka za ciasta wypisała. Nooo i mamy też ciasta. Makowiec, piernik, drożdżowe, piernikowe serduszka na choinkę wyliczała Dominika. To co bierzesz dla mamy? Czy ja wiem? Nie mógł się zdecydować. To może polecimy po kolei. Makowiec? Nie! zaprotestowała Hanka. Miałaś się nie odzywać! zgasiła ją od razu Dominika. Pozwólmy się wypowiedzieć autorce listy, ona chyba najlepiej wie, kto w czym się sprawdzi. Stanął murem za żoną, ponieważ dostrzegał, jak bardzo chciała brać udział w tej zdominowanej przez Dominikę dyskusji. Okej, w drodze wyjątku pozwalam ci się wypowiedzieć. Makowiec i drożdżowe to numery popisowe pani Irenki twarz Hanki rozpromieniła się w sekundę może pozwólmy jej Dobra! Pozwólmy! Dominika biegła w tej rozmowie jak pies przez owies, ale Mikołaj cieszył się, że właśnie tak to załatwiała. W takim razie twojej mamie dostanie się piernik, a skoro tak, to może niech machnie od razu piernikowe serduszka. Pragmatyzm Dominiki był zadziwiający. To się tak nie da wtrąciła znów Hanka to są dwa różne ciasta. Poza tym uważam, że serduszka powinny robić dzieci. Dziewczynki i Tomek. Z tym Tomkiem to bym się tak nie rozpędzała, bo Flora jakaś taka oporna jest na te święta. W kółko przebąkuje o tym swoim Paryżu. Nawet podejrzewam dlaczego. Dlaczego? zapytała od razu Hanka. Jeśli mnie inteligencja nie zawodzi, a jak wiesz Dominika zerknęła na Hankę bardzo wymownie robi to bardzo rzadko, to coś czuję, że może tu biegać o jakiegoś dobiegacza.

52 Dobiegacza? szczerze zdziwiła się Hanka. No co się tak patrzysz? Według mnie o chłopa jakiegoś chodzi, bo jak ją wprost zapytałam, to wody w usta nabrała, ale cegłę taką spaliła, że cud, więc myślę, że hormony tu jakieś seksualne nam w sprawie mieszają. Ale jak to? To może ich nie być na wigilii? Obawa w głosie Hanki rozczuliła Mikołaja. Smutek, który dostrzegł w oczach żony, sprawił, że miał ogromną ochotę ją przytulić. Nie patrz tak na mnie. Przecież kajdankami jej do siebie nie przykuję, ale wiercę jej codziennie dziurę w brzuchu, więc może na razie nie dostawaj rozwolnienia. Myślę, że jestem na dobrej drodze. To co jej przydzielimy z tej twojej listy? Dominika wpatrywała się w otwarty zeszyt Hanki, dlatego na chwilę umilkła. Pojęcia nie mam. Pozwólmy jej zrobić, co zechce zaproponowała Hanka. Nie Dominika od razu oprotestowała słowa siostry. Jej to trzeba coś kazać. Wiem! Jak wczoraj gotowałam ryż dla Tomaszka, to jakiś goguś w telewizji pokazywał, jak się robi pstrąga w migdałach. Niech się Flora wczyta w net i to zrobi. Ryba jest ryba, to ją tu dopisuję do listy. Dominika robiła kolejne notatki w zeszycie Hanki, na której twarzy rysował się coraz przyjemniej wyglądający uśmiech. Dobra! Zapisane! Lecimy dalej z tym koksem! Kutia! To było jedno z ulubionych dań wigilijnych Mikołaja. A to zarezerwujmy dla Januszka rzekł z przekonaniem, bo chciał, żeby potrawa miała smak, do którego był przyzwyczajony od lat. Spoko natychmiast podchwyciła jego sugestię Dominika i sylabizując imię jego ojca, zapisywała je w zeszycie obok kutii. Kisiel żurawinowy? Tym razem Dominika zrobiła zniesmaczoną minę. A może obejdziemy się bez tego gluta? Nie zaoponowała Hanka. Pani Irenka mówiła mi, że dziewczynki go uwielbiają. Możesz go przydzielić mnie. Jak sobie życzysz. Piszemy: Ha es ugotuje gluta. No, dobrze. Co my tu jeszcze mamy? Dominika wciąż wpatrywała się w zeszyt. Jest! Jest! To, o! Mamy jeszcze wolne śledzie w śmietanie! Dodamy je mojej teściówce, żeby jej za lekko nie było. Ty! Hanka! A co z Aldonką? Dogadałaś się z nią i jej lowelasem? Będą? Niestety, nie. Mają zaproszenie na wigilię do brata Olka, ale przyjdą do nas na obiad w drugi dzień świąt.

53 Rozmawiali o tym wczoraj i Mikołaj wiedział, jak bardzo Hance było przykro, że nie zje wigilii ze starą przyjaciółką. To może nawet dobrze, bo nam się potrawy kończą. Czekajcie, policzę. Dominika umilkła na bardzo krótką chwilę, podczas której Mikołaj wpatrywał się w Hankę spojrzeniem proszącym o zgodę na wszystko, co od jakiegoś czasu uskuteczniała jej siostra. Dobra, zamykamy listę, chociaż coś mi się tu w rachunkach nie zgadza, bo nie licząc ciast mamy poczekajcie nie chyba jest okej. Z glutem i kompotem mamy dwanaście potraw, jak w pysk strzelił. No nie! Chyba opłatka nie policzyłam. Czy go się w ogóle liczy? Chyba nie Hanka się zamyśliła. To jesteśmy po robocie! I widzisz, jak dobrze? Po jakiej robocie? załamanym głosem zapytała Hanka. Przecież zakupy trzeba zrobić. Poza tym jak przyjedzie pani Irenka Na wzmiankę o pani Irence Dominika swoim zwyczajem pacnęła się mocno w czoło. Właśnie! Właśnie! Jak już jesteśmy przy pani Irence, to dawaj pościel. Pościel? zapytała Hanka, znów gubiąc się w tempie poleceń Dominiki. Tak! Pościel! Łóżka musimy dziś przygotować. Zmiana planów. Nadmorzaki przyjeżdżają już jutro. Jurek ma tu gdzieś pod Warszawą jakiś biznes do załatwienia i będą jutro późnym popołudniem. Co!? Hanka wstała od stołu tak nagle, jakby ukąsiło ją krzesło. Jajco! Chociaż to nie te święta. Starska! Ogarnij się i pościel dawaj! Co się tak gapisz!? Chciałaś gości, to już jutro ich będziesz miała. Ja zajmę się łóżkami, a ty siadaj z powrotem na krzesełku, wyrwij kartkę z zeszytu i zrób mi listę zakupów. Świątecznych? Nie! Remontowych! Ale Szwagier! Dominika kolejny raz traciła cierpliwość. Siadaj tu obok niej, pomóż jej spisać

54 wszystko, co potrzeba, i jutro rano pojedziemy na zakupy. Pojedziemy? zapytał, bo sobie nie przypominał, by miał podobne plany na jutrzejszy poranek. A co? Wolałbyś polecieć dżambo dżetem? Nie chodziło mi o środek lokomocji, tylko o ekipę zakupową wytłumaczył. Ekipa to ty i ja albo jeśli preferujesz inny skład, to ja i ty. Nie patrz tak na mnie. Hankę dyskwalifikuje brzuch, a Przemka Tomaszek. Tylko ty i ja nie mamy większych obciążeń i nie chodzi mi tu o geny dodała już żartem Dominika. Więc sam rozumiesz Rozumiał doskonale. Także to, że jutrzejsze poranne spotkanie w pracowni będzie musiał przełożyć na inny termin, chyba już po świętach. Zdążył się już nauczyć, że Dominika potrafiła dostosowywać rzeczywistość do swoich wymagań, a nie siebie do rzeczywistości. Hanka wstała od stołu i kierując się ku schodom, posłała mu radosne i podekscytowane spojrzenie. Był pewien, że jej wesołość była związana z myślą, że jutro o tej porze będzie można zacząć celebrować przedświąteczne chwile. Gdy tylko ucichły kroki na schodach, usłyszał głos szwagierki, który niezwykle rzadko zamieniał się w szept. Była? zapytała Dominika, licząc na jego bardzo szybkie odnalezienie się w temacie, który ją teraz interesował. Skinął głową i się uśmiechnął. To super. Głos Dominiki przepełniła ulga. Wezmę od ciebie ten adres. Może też tam kiedyś pójdę. I co się tak gapisz? Może pójdę, może nie pójdę, jeszcze nie wiem. Znów się uśmiechnął. Tym razem ucieszyło go to, że były sfery życia, w których to Hanka, choć na pierwszy rzut oka wydawała się taka krucha, była bardzo silna. Silniejsza nawet od Dominiki. Czy ktoś mógłby mi pomóc? z góry dobiegł proszący głos. Nie patrz się na mnie, tylko zasuwaj po schodkach do żony zachęciła go do działania Dominika rozpoczynająca właśnie buszowanie po wypełnionej dobrociami lodówce. Jeżeli czegoś zaraz nie zjem, to mogę nie doczekać tego świątecznego zamieszania. Szedł po schodach i cieszył się właśnie na myśl o świątecznym zamieszaniu

55 Stała przy oknie i nie mogła się doczekać przyjazdu pierwszych gości. Wpatrując się w najbielszą w jej ogrodzie porę roku, czuła wyraźną łączność z rodzicami. Zwłaszcza z mamą. Z prostej przyczyny. Coraz częściej w sobie, w swych zachowaniach, pozach, życiowych refleksjach, chwilowych zatrzymaniach odnajdywała mamę. Ona też zwykła stawać przy tym oknie. Gdy wracały z Dominiką ze szkoły, niezmiennie witał je uśmiech zza szyby. Mama czekała na nie codziennie. Wystawała w kuchennym oknie, by jak najszybciej zobaczyć swoje szczęścia. To idące spokojnie i to w wiecznych podskokach, z kręcącym się jak karuzela workiem na kapcie. Mamie pewnie, podobnie jak jej dziś, towarzyszyło podekscytowanie. Jej osobiste Szczęście teraz spało, jakby nie czując poruszenia własnej mamy. Przypominając sobie mamę, już czuła się jak mama. Wróciły czasy, gdy wciąż czegoś oczekiwała. Chciała już przytulać i całować, ale jednocześnie cieszyła się, że musi jeszcze na to wszystko poczekać. To piękne, gdy czekamy na coś przepięknego. To, co miało jej się przydarzyć, miało ucieszyć i ziemię, i niebo. Myślała o tym, jak dobrze jest jej teraz w życiu, i czekała. Dom był przygotowany na przyjęcie gości. Zakupy były zrobione. Te najniezbędniejsze, ale również te zbytkowne, które miały sprawić, że jej radość będą mogli odczuwać wszyscy. Ci obecni i ci obecni w inny sposób, w sposób szczególny. Pogodziła się z tą nieobecną obecnością, a to pogodzenie pozwoliło jej wykonać dziś ważny telefon. Kiedy wsłuchiwała się w swój serdeczny głos przekazujący szczere świąteczne życzenia Teresce, a później w szczęśliwe zdumienie dawnej teściowej przeradzające się we wzruszenie, poczuła się wolna od trosk. Uwolniła się od tej Hanki, która zabraniała jej się cieszyć, gdy miała szczerą ochotę na wesołość. Gdy odkładała słuchawkę, usłyszała dźwięk domofonu. To pan Andrzej, tak jak w ubiegłym roku, przyszedł ofiarować jej choinkę. Jeszcze piękniejszą niż poprzednio. Większą. Zupełnie jakby wiedział, że podczas tegorocznych świąt miejsca pod zielonymi, pachnącymi zacisznym lasem gałązkami musi być dużo. Bardzo dużo. Przywitała drzewko wilgotnymi oczami. Dostrzegała też wilgoć na zielonych gałązkach, która wcześniej była bieluśkim śniegiem. Takim samym jak ten, którym teraz niebo zasypywało pękającą od mrozu ziemię. Wciąż patrzyła przez okno. Powoli zaczynało się zmierzchać. Kuchnia pachniała smacznym obiadem. Wszystko było jeszcze ciepłe. Najedzony Mikołaj drzemał przed kominkiem przygotowanym do wieczornego spektaklu ognia. Każde pojawiające się na drodze światła przyspieszały rytm jej serca, bo każde mogły być właśnie tymi, których jasność przywiezie do niej ukochanych obecnych. Ściskała w dłoni pilota do bramy. Pewnie identycznie jak mama. Gdy zobaczyła światła wirujące w kuchennym oknie, zamiast szepnąć, krzyknęła: Przyjechali! Mikołaj zerwał się z kanapy, wypowiadając jakieś nie do końca zrozumiane przez nią zdanie, będące czymś w rodzaju pożegnania ze spokojem.

56 Kochanie, tylko bądź spokojna. Mikołaj dogonił ją przy drzwiach wiatrołapu. Na zewnątrz mimo wietrznych arii słychać było trzaski zamykających się za gośćmi samochodowych drzwi i następujący po nich tupot na schodach. Ciocia! wrzasnęła Ula z radością charakterystyczną dla swej siostry bliźniaczki. W ślad za Ulą do wiatrołapu wbiegła Zuza i nie przywitawszy się ani słowem, zdejmowała, a raczej zrywała z siebie okrycie i skopywała ze stóp buty, jednocześnie sycząc. Zesikam się! Rany boskie, naprawdę się zesikam i będzie wstyd. Jest Tomek? Hanka nie zdążyła odpowiedzieć. I dobrze, bo Tomka nie było. Ciociu Ula, oderwawszy się od niej, przyglądała jej się uważnie. Ale masz duży brzuch. Babcia mówiła, że możesz mieć duży, ale niekoniecznie. Chodź. Hanka przykucnęła. Przytul się do mnie jeszcze. Za każdym razem gdy spotykała dziewczynki, spotykała całkiem inne osoby. A ta inność nie polegała tylko na innej fryzurze, ale na różnicy w spojrzeniu. Ula za każdym razem gdy spotykały się na nowo, patrzyła na nią inaczej. Spojrzeniem mądrzejszym i dojrzalszym, które uzmysławiało Hance upływ czasu. Ściskając Ulę i otrzymując odwzajemnione uściski, wiedziała, że dzieci działają na dorosłych jak klepsydry, które pokazują, że nic nie stoi w miejscu, że świat jest w ciągłym ruchu. Niczym przesypujące się przez wąski przesmyk czasu ziarenka piasku. Tego, co jest dziś, nie można zatrzymać i jutro wszystko będzie już całkiem inne. A co ja tu widzę? Hanka usłyszała ukochany, otoczony malinową aurą głos, który pewnie jako jeden z niewielu wyrywał się spod dyktatury czasu, bo jego dobroć była niezmienna. Spod malinowego kapelusza spoglądała na nią radość w czystej formie. Dlatego uwolniwszy się z ramion najsympatyczniejszej na świecie klepsydry, wpadła w miłość innych, by kolejny raz przekonać się, że życie zawsze zaskakiwało ją czasowym paradoksem. Gdy otaczały ją jakieś ukochane ramiona, czasu nie było. Schodził na dalszy plan. Ziarenka piasku zamierały w szklanym przesmyku. Zastygały na przekór czasowi, fizyce, naturze. Naturalne stawało się tylko ciepło bijące od uścisku, bijące jak serce, czyli zawsze. Póki jest życie. Pięknie wyglądasz! Dobry wieczór! Witaj, Hanuś! Świat zwariował! Ja nie u siebie na wigilii Ale co mi tam Nie takie rzeczy mnie już w życiu spotkały, a w końcu to nie takie ważne, gdzie Zbawiciela przychodzi przywitać, ważne jest to, czy wszyscy obok ciebie też wierzą w Jego rychłe nadejście. I tak mi się, Hanuś, zdaje, że my tu wszyscy razem to Mu jak się patrzy powitanie sprawimy!

57 Jak się patrzy! odparła Hanka z weselem, widząc, że pierwsi goście są uradowani powitaniem, ale również zmęczeni podróżą. Była dobrze przygotowana na ich przyjęcie, czuła w sobie radość i obecność mamy, która zawsze marzyła o takich przedświątecznych powitaniach. Hałaśliwych, rozradowanych i słonecznych nawet wtedy, gdy za oknem mrok. Dobrze, że tu tak coś ładnie pachnie! Bo umieram z głodu! Głos Zuzy, mimo hałasu, docierał z toalety. Gdy tylko dziewczę z niej wyszło, spojrzało obrażonym wzrokiem na rodziców i pokazując palcem w ich stronę, zaczęło mówić umęczonym głosem: To oni! Nie chcieli nam kupić po drodze frytek! Ulka, daj mi komórkę! Po co ci? zapytała Ula, rozpinając wyszywany kożuszek. Żeby ją zjeść! odparowała niegrzecznie Zuza. Zuza! Iwonce nie spodobał się ton córki, ale o dalszej reprymendzie nie było mowy, bo radość ze spotkania była pierwszoplanową bohaterką scen dziejących się w wiatrołapie, do których w końcu dołączył tubalny głos Jurka. Proszę bardzo! Piernik babci Irenki i proszę na niego uważać, bo to największy rarytas, ale musi jeszcze, jak to mówi babcia, posiedzieć trochę w chłodzie. To co, pani gospodynio śmiesznie przywitał ją Jurek chyba trzeba go zostawić gdzieś tu niedaleko? Przejęła z rąk Jurka piernikowy ciężar i przekazała w gotowe dłonie Mikołaja, który od razu wszedł do garażu, by umieścić ciasto na tak zwanym spożywczym regale. Na tym samym, na którym mama rokrocznie ustawiała różne świąteczne rarytasy wymagające chłodu. Hanka uśmiechnęła się do siebie. Pragnęła zamienić z mamą choć kilka słów. Przecież mogła to zrobić, chociaż to, skoro o spojrzeniach nie było mowy. Ale rozmawiać mogła Z mamą, z tatą, z Mikołajem Mogła z nimi rozmawiać, w myślach i nie tylko, bo przecież wierzyła, że słowa mają moc. Już nieraz mogła się o tym przekonać i nie od dziś wierzyła, że jej wszystkie myśli, w których pojawiali się jej nieobecni, choć obecni ukochani, trafiały wprost do nich, do nieba. Dlatego już mówiła w myślach, już chwaliła się mamie, że ma świątecznych gości! Że już przyjechali i za chwilę poczęstuje ich pysznym obiadem, choć pora była późna Zapraszam zapraszam do stołu

58 Nie mogła w to uwierzyć. Widziała słońce, które oprócz niej obudziło także pogodny poranek. Na razie w domu było cicho, choć miała świadomość, że na dole, w kuchni, z pewnością już coś się działo. Jeśli wierzyć Dominice, to nie miała czym się martwić. Świąteczne zadania zostały sprawiedliwie rozdzielone. Czas, który pozostał do wigilii, był dokładnie zaplanowany. Pięknie zapakowane prezenty zajmowały górne półki szafy w panieńskim pokoju Dominiki i prawie całą komodę w pokoju rodziców. Prezentów było mnóstwo. Jeszcze nigdy ich tyle nie było. A każdy przemyślany. Każdy skupiony przede wszystkim na tym, by ucieszyć i dać do zrozumienia osobie obdarowywanej, że może w życiu wiele rzeczy i spraw jest dziełem przypadku, ale przypadkowość pod choinką jest surowo wzbroniona. Radowała się, kupując prezenty, zupełnie jakby to siebie samą obdarowywała. I tak też było. Każdy prezent ją cieszył, bo była pewna, że ucieszy też obdarowanego. Ale najbardziej cieszył ją prezent, którym za pośrednictwem Świętego Mikołaja miała obdarować panią Irenkę. Mieli wspólnie ofiarować jej wzruszenia w Wiecznym Mieście i chwilę, w której pani Irenka mogła stanąć obok papieża, bo jak sama kiedyś napomknęła w rozmowie, może nieopatrznie wypowiadając swoje marzenie, nigdy przy nim nie stała. Teraz to marzenie miało się spełnić. Mikołaja już przy niej nie było. Pamiętała jednak jego poranne powitalne i pożegnalne pocałunki. Wiedziała, że chciał dzisiejszy dzień spędzić w domu, uczestnicząc w przedświątecznych przygotowaniach, ale jego obowiązkowość mu na to nie pozwoliła. Obiecał wrócić jak najprędzej. A już na pewno przed osiemnastą, bo po osiemnastej chciał trzymać ją w ramionach. Nieprzypadkowo. Jutro miała przeżywać już trzecią Wigilię od czasu, gdy poznała Mikołaja. Dzień przed Wigilią, po osiemnastej. I to jutro mieli wszyscy zasiąść do wigilii, może właśnie po osiemnastej. Nawet gdyby zrobili to wcześniej, to i tak Mikołaj będzie na nią patrzył. Uważnie będzie się przyglądał jej szczęściu i ich Szczęściu. Teraz, o poranku, gdy myślała o Mikołaju, żywiła przekonanie, że wszystkimi spotykającymi ją szczęściami potrafił cieszyć się najbardziej ze wszystkich ludzi, których znała. Ciociu? usłyszała cichy głos dochodzący zza uchylonych drzwi. Tak? zapytała, czując narastającą radość z dnia, który się rozpoczynał. Mogę wejść? zapytała bardzo cicho Ula. Oczywiście odpowiedziała zapraszająco. Drzwi się otworzyły. Próg skrzypnął znajomo. Dzień dobry. Wygląd Uli wskazywał na rozespanie, ale głos miała dziarski. Dzień dobry, kochanie. Dlaczego tak wcześnie wstałaś?

59 Bo Zuzie coś się śniło i przyszła do mnie, zawsze tak robi, a później, jak już zaśnie, to mi zabiera kołdrę i strasznie się rozpycha. Spojrzała na gołe stopy Uli wystające z czerwonych nogawek flanelowej pidżamy. Chodź tu do mnie zaproponowała szybciutko. Nie stój tak boso, bo jeszcze się przeziębisz. Naprawdę? Mogę? Oczy Uli się zaświeciły. Oczywiście odpowiedziała kolejny raz i się uśmiechnęła. Cieszyła się ze słońca o poranku, z obecności Uli, z dnia, który tak miło się zaczynał, i z tego, że z wielką łatwością używała języka charakterystycznego dla rodziny Starskich. Wszak należała do tej rodziny. Była jedną z nich. Dziś cieszyło ją wszystko i nic a nic nie bała się tej radości. Bo wiesz, ciociu Chodź tu do mnie odchyliła kołdrę. Ula z ochotą skorzystała z zaproszenia i położywszy się na boku, tak by móc patrzeć na Hankę błagalnym wzrokiem, zaczęła szeptać: Bo wszystko, ciociu, zaczęło się od tego, że zapomnieliśmy serduszka. To znaczy, takiego do wykrawania serduszek, takich wiesz, ciociu, z piernika, na choinkę. Zawsze robimy je z mamą. Zwykle to wcześniej i już gotowe przywozimy do babci, ale w tym roku jakoś tak wyszło, że mama miała dużo pracy i nie zrobiłyśmy, ale obiecała nam, że zrobimy je u ciebie, ciociu. No i wszystko mamy, co jest potrzebne, a tej sercowej wykrawaczki zapomnieliśmy. A w dodatku jak tu jechaliśmy do ciebie, to babcia powiedziała, że w takim razie problem serduszek sam się rozwiązał. Babcia tak zawsze mówi, że problemy rozwiązują się same, i to szybko, jeśli ludzie im nie przeszkadzają. I powiedziała jeszcze, że i tak jest dużo przygotowań, więc może i lepiej, że piernikowymi sercami nikomu głowy zawracać nie będziemy. A wtedy Zuza się tak wydarła, że tato się zatrzymał i kazał jej wysiadać. W dodatku w lesie. Ja wolałam się nie odzywać, ale pomyślałam sobie, że gdybyś ty, ciociu, takie metalowe serduszko miała i sama powiedziała babci o tych sercach z piernika na choinkę, to babcia od razu by się na ich robienie zgodziła, chociaż Wigilia jest już jutro. Podczas piernikowego opowiadania Ula nie spuszczała z niej wzroku. Dlatego Hanka uśmiechnęła się beztrosko i czując, jak jej Szczęście odwraca się na drugi bok, wyrażając tym samym gotowość do kontynuowania porannej drzemki, uśmiechnęła się do ukochanych drgnień, z którymi zdążyła się już bardzo mocno zżyć. Tym samym uśmiechem obdarzyła Ulę, dlatego nie musiała już nic mówić. Masz wykrawaczkę odkrywczo stwierdziła Ula, a Hanka potwierdziła delikatnym skinieniem głowy. I zgadzasz się, ciociu, na pieczenie pierników? Tym razem głos Uli przyodział się w delikatną jak mgiełka niepewność.

60 Nie pozwalając małej na piernikowe rozterki, czym prędzej znów skinęła głową, ciesząc się wizją wspólnej pracy. Cieszyła się też z kuchennego rejwachu, który miał nastąpić i w którym, jak słusznie zauważyła pani Irenka, brakowało tylko robienia i pieczenia serc na choinkę. Ale czego się nie robi, by sprawić przyjemność dzieciom, pomyślała, mając świadomość, że często tak bywa, iż dorośli, organizując różne przyjemności dla dzieci, sami czerpią z nich ogromną radość, bo mogą się przenieść do minionych czasów, kiedy to przyjemności brały górę nad obowiązkami. Uspokojona Ula zamknęła oczy. Chcesz się jeszcze trochę przespać? zapytała Hanka cichusieńko. Chyba troszeczkę wyszeptała dziewczynka z zamkniętymi oczami. To śpij sobie Ja już wstanę, bo jak znam życie, to twoja babcia już drepcze po kuchni na paluszkach Ula nie odpowiedziała. Schodziła po schodach. Na paluszkach. Szczęście spało spokojnie. Dom też. Pani Irenka siedziała za stołem. Uczesana, ubrana w swój ulubiony kuchenny fartuch w margerytki. Letni fartuch w zimowej kuchni wyglądał bajecznie. Przywodził na myśl obraz i najpiękniejsze zapachy lata. Słodycz łubianek wypełnionych po brzegi dojrzałymi truskawkami. Malinową miękkość i jeżynową kwaskowatość. Zatrzymała się na schodach. Rozciągająca się za kuchenną szybą biała preria była sterylna i bezwonna. Zima w przeciwieństwie do lata była uboga w barwy i zapachy. Miała jednak nad latem ogromną przewagę. Miała święta, które na wzór letnich plonów rozkwitały bogactwem barw, zapachów i co najistotniejsze, doznań. Uśmiechnęła się, czując w sercu gotowość na moc tych świątecznych doznań. Ponadto podczas jednego uderzenia swego serca pojęła sens ascetyczności zimy, która nie chciała stawać w szranki z bogactwem świąt. Nie chciała podejmować walki, wiedząc, że była skazana na porażkę. Jedyne, co mogła zrobić, to współpracować, czyli tworzyć odpowiednią, nie przyćmiewającą

61 niczego, ale dopełniającą całości aurę. Może przyroda dawała w ten sposób ludziom wzór postępowania. Może zima szeptała do człowieka: Zobacz, to jest możliwe Żyj i dać żyć innym Jeżeli nie potrafisz pomóc, to nie przeszkadzaj Jeżeli masz się zatruwać nienawiścią, to może lepiej będzie, jeśli postarasz się o obojętność, choćbyś miał zejść na plan dalszy. Stojąc na schodach, patrzyła na ukwiecone plecy pani Irenki. Miała w sobie już odświętny spokój. Zakradała się do niej leniwość poranka odmierzana powolnym ruchem dłoni pani Irenki unoszącej raz po raz kubek z herbatą. Zapragnęła napić się ciepłego napoju w towarzystwie swojego anioła. Ruszyła przed siebie i choć zrobiła to cicho, napotkała witający ją wzrok. Morski, chociaż nie niebieski, ani szary, ani granatowy Dzień dobry, pani Irenko zaśpiewała cicho. Dzień dobry, dziecko I co też ty, Hanuś, moja Hanuś, wymyśliłaś? Usiadła naprzeciwko pani Irenki i oparłszy brodę na połączonych dłoniach, patrzyła na nią. Ano wymyśliłam odparła z zadowoleniem, po czym szybko postanowiła zejść z piedestału wynalazcy ale tak po prawdzie jak zwykle z rozmysłem używała zwrotów charakterystycznych dla języka pani Irenki to nie ja to wymyśliłam, tylko moja mama. Zawsze marzyła, żeby w naszym domu odbywały się wigilie z przytupem. Marzyła o mnóstwie gości, roześmianych i rozbieganych dzieciach, zastawionym stole, kolędach, prezentach. Pomyślałam więc, nie zamierzam tego ukrywać, że trochę egoistycznie, że skoro mama nie zdążyła tego marzenia zrealizować, to może mnie się to uda. A to pięknie, Hanuś, pomyślałaś, pięknie Przyznać ci muszę, że pięknie Ale że trochę roboty na siebie, zwłaszcza w twoim stanie, wzięłaś, to już insza inszość. Niech się pani nie martwi, pani Irenko. Już Dominika postarała się o to, żebyśmy same za dużo robić nie musiały, i rozdzieliła obowiązki między wigilijnych biesiadników. Nam naprawdę dużo nie zostało. To mów, Hanuś, mów, co to nam dziś robić trzeba. Bo tak siedzę i myślę, za co dziś, a za co jutro wziąć się należy Ja obiecałam, że zrobię karpia w galarecie zaczęła od razu. I dziwić się nie ma czemu wtrąciła z uśmiechem pani Irenka. Mam też ugotować kisiel żurawinowy i kompot z suszu. No i jak zawsze twierdziła będę, że zmyślna ta nasza Dominiczka, zmyślna bestyjka Wiedziała, co ci dać, żebyś się zbytnio przepracowywać nie musiała. Bo powiem ci, Hanuś, w twoim stanie to nawet jak wszystko dobrze się dzieje, to chuchać na siebie i dmuchać trzeba, żeby później płaczu i zgrzytania zębami nie było. Ale

62 mów, dziecko, mów Skoro tobie, to może i mnie się coś dostało. Bo przecież ja tu z gołą ręką przyjechałam. A piernik? Tym razem to ona wtrąciła słowo. A co tam, Hanuś, piernik. Toż to robota żadna. Ty mi powiedz lepiej, za co wigilijnego ja odpowiedzialna będę. Bo wiesz, Hanuś, przed wigilią to się zastanowić trzeba porządnie, jak robotę rozłożyć. Bo niektóre potrawy dojrzeć muszą, jak to mawiała moja nieboszczka babcia: przegryźć się muszą, a niektóre to smaczne tylko wtedy, gdy się je jeszcze parujące na stół podaje. Słuchając pani Irenki, sięgnęła po swój świąteczny zeszyt, jak go nazywała w myślach. Zawsze leżał w gotowości na kolekcjonowanych przez mamę książkach kucharskich. Jakby to ujęła pani Irenka, na podorędziu leżał. To w nim schowała kartkę, dzięki której mimo uczuciowych trudności udało jej się przygotować ubiegłoroczną wigilię, gdy Januszek zaniemógł. W tym roku nie zaglądała do tej kartki. W tym roku miała siłę poradzić sobie bez niej. Ale sentyment do okrągłego pisma pozostał Świąteczny zeszyt leżał na podorędziu. Musiał tak leżeć. Wiedziała, że przez najbliższe dwa dni przybędzie w nim treści, ponieważ skarbnica słów ważnych, mogących bez wysiłku tworzyć rodzinną świąteczną tradycję, właśnie siedziała przed nią. Hanka była przekonana, że uda się je zapamiętać, te wszystkie mądre słowa pani Irenki, po czym zapisać je w zeszycie, który miał się stać dla niej przewodnikiem po każdych następnych czekających ją w życiu świętach. Miała nadzieję, że jeszcze przed nimi wszystkimi było ich wiele. Oto mamy tu, pani Irenko, magiczny kajet, w którym czarno na białym mamy zapisane, kto co robi. Przefrunęła wzrokiem po swoim piśmie, obok którego rozpychały się bazgroły Dominiki. To mów, Hanuś, czytaj Co mam robić? Tak się jakoś dziwnie złożyło, że Dominika obsadziła panią w roli głównego wigilijnego cukiernika. Mam tu panią zapisaną przy placku drożdżowym i makowcu. O! Zauważyła coś jeszcze. Będę musiała zatelefonować do mamy Mikołaja, żeby już nie piekła piernika, skoro pani go przywiozła. Mówisz, dziecko, wigilijny cukiernik No i dobrze! Przecież ja od lat ciasta piekę. Makowiec, co prawda, tylko dwa razy do roku, na Boże Narodzenie i Wielkanoc, ale drożdżowe to już zupełnie bez okazji. Jak są śliwki, to ze śliwkami, są truskawki, to z truskawkami, a i czasem to z jagodami, ale takie to chyba najrzadziej. Już i drożdżowe to przede mną żadnych tajemnic nie ma, choć tak po prawdzie to akurat ono trochę tajemnic skrywa, ale ja starą kuchenną wygą jestem i znam je wszystkie. Opowie mi pani o nich? zagadnęła, odrywając wzrok od listy potraw. A jakże, opowiem ci, Hanuś, chociaż to filozofia żadna nie jest. Ale przecież ty, Hanuś, wiesz najlepiej, że lepiej wiedzieć, jak nie wiedzieć.

63 Wiem, pani Irenko, wiem dobrze zgodziła się ze słowami pani Irenki, już czując świerzbienie ręki gotowej do tego, by zacząć zapisywać wszystkie cenniejsze niż złoto uwagi. Ale to co, Hanuś, dwa ciasta i nic poza tym? Pani Irenka była niepocieszona. Mów, co tam jeszcze jest dla mnie. Oczywiście barszcz z uszkami, czyli pani specjalność. No i jak bym czuła. Prawdziwków suszonych przywiozłam, uszka będą, że palce lizać. A barszcz jak to barszcz, sam się ugotuje roześmiała się pani Irenka. Wszyscy w naszym domu wspominają pani barszcz z uszkami, którym nas pani uraczyła po chrzcinach Tomaszka. Chrzcinach jak chrzcinach. Pani Irenka uśmiechnęła się, a Hanka przypomniała sobie dzień, w którym, co prawda z zaskoczenia, ale udało się zrealizować jej marzenie. Nagle zdała sobie sprawę, że czasami realizacja marzeń może wyprzedzać nasze myślenie o nich. Co jeszcze, Hanuś, mów, co jeszcze Musiała z ogrodu pani Irenki, w którym jadła wyborny barszcz z uszkami, natychmiast przenieść się do własnej kuchni usytuowanej w domu też otoczonym ogrodem, z tym że drzemiącym teraz pod puchatą śniegową otuliną. Co my tu jeszcze mamy? Skupiła się na liście. I sprawa oczywista, czyli sałatki, jarzynowa i śledziowa powiedziała szybko, nie przyznając się do tego, że sałatki dostały się wszystkim kobietom w tym domu. I to wszystko zakończyła z uśmiechem, obawiając się trochę niezadowolenia pani Irenki, która uwielbiała kuchenne zmagania. Ciasta, barszcz i sałatki? I to wszystko, Hanuś? Nie może to być. A karp smażony, a ryba po grecku, a kutia, a pierogi z kapustą, Hanuś jak to tak? Właśnie tak, pani Irenko rzekła niefrasobliwym tonem. Karpia usmaży mama Mikołaja, kutię przyrządzi jego tato, podobno jest mistrzem w tej dziedzinie. Ryba po grecku dostała się Iwonce, a pierogi z kapustą teściowej Dominiki. Naprawdę, pani Irenko, wszystko będzie jak należy, nie musi się pani niczym przejmować. Poza tym pani przydział i tak jest najbogatszy. Pani Irenka patrzyła na nią bez słowa, myśląc intensywnie. No jak tak, to tak podsumowała w końcu. Widocznie takie czasy nadchodzą, że trzeba młodszym od siebie miejsca ustąpić. Pani Irenko! Hanka udała zniecierpliwienie.

64 Wiem, Hanuś, wiem, że w każdej porządnej rodzinie tak jest, że się praca rozkłada na wszystkich. Może i dobrze Pani Irenka zamyśliła się na moment. Ale ukrywać, Hanuś, nie będę, że ciekawa bardzo jestem, a co też tam na siebie oprócz rządzenia jedzeniem nasza Dominiczka wzięła. Hanka parsknęła śmiechem. Tym razem nie musiała zaglądać do zeszytu. Groch z kapustą! Teraz roześmiała się pani Irenka. Tylko jej musisz, dziecko, przypomnieć, bo ty chyba jedyna nie boisz się udzielać dobrych rad swojej siostrze, że to ma być kapusta z grochem, a nie odwrotnie. Ja, pani Irenko, to się tak cieszę, że Dominika sama na siebie ten obowiązek wzięła, że powstrzymam się od wszelkich sugestii, bo jeszcze nam się pani menedżerka znarowi i nie będziemy mogli spróbować ani grochu z kapustą, ani kapusty z grochem. To nie pozostaje nam, Hanuś, nic, tylko dziś z wieczora makowiec sklecić, bo zwykłe drożdżowe to najlepsze jest na świeżo, więc na nie przyjdzie pora jutro dopiero. A i też wieczorem warzyw trzeba będzie na sałatki nagotować w wodzie bez soli i koniecznie w łupinach, żeby witamin jak najwięcej przed wodą uchronić, i jak tak w tych łupinach do ostudzenia całkowitego przez noc przestoją, to takie sałatki będą, że się jutro goście nachwalić nie będą mogli. Może i nieskromna jestem, jak tak mówię, ale co tam Skoro Dominika może, to dlaczego ja miałabym się całe życie przyhamowywać!? Hanka uwielbiała takie żarty pani Irenki, choć zwykle szybko się przeradzały w prawdziwą pokorę. Czyli nic nam, Hanuś, nie pozostaje, tylko dziś cały dzień się modlić, żeby nam jutro wszystko najpyszniejsze wyszło. Jak pani sobie życzy, pani Irenko zgodziła się ochoczo. Będziemy się modlić, obiad przygotowywać chyba taki dość wczesny, bo chciałabym jeszcze za dnia na cmentarz pójść. Do rodziców, do Mikołaja, do mamy Dominiki, taty też. Zrobiłam stroiki. Pójdziemy, Hanuś, pójdziemy na spokojnie, niczym się nie martw. Ze wszystkim zdążymy. I zobacz, taki miał być pracowity dzień, a tu się lenistwo niezgorsze zapowiada. Chyba jednak nie do końca, pani Irenko rzekła zagadkowo. Czyli masz w zanadrzu jakąś niespodziankę ucieszyła się pani Irenka. Mam odparła z zadowoleniem. Stoi sobie ta niespodzianka w garażu i tylko czeka, żebyśmy ją do domu wnieśli. Tak, Hanuś, tak Tylko uprzedzić cię muszę, że przy okazji tej niespodzianki, to na trochę dąsów musisz się przygotować, bo jakeśmy tu do was jechali, to awantura się na całego zrobiła, bo

65 kierowniczka Zuza Wiem wiem Nie pozwoliła dokończyć pani Irence. O wszystkim już słyszałam. Nie patrząc na panią Irenkę, wstała od stołu, otworzyła jedną z kuchennych szuflad i nawet nie musiała długo szukać, gdyż metalowy kształt serca od razu wpadł jej w oko. Wyjęła foremkę z szuflady i zaprezentowała ją pani Irence. No i masz babo placek! powiedziała, wzdychając głośno, pani Irenka. Nie placek, tylko serduszkowe pierniki sprostowała. Może i dobrze Pani Irenka znów westchnęła, choć ciszej. Przecież nie ma nic gorszego w przygotowaniach do wigilii jak znudzone, pałętające się pod nogami dzieci. A niech tam! Machnęła ręką pani Irenka. Niech mają też swój udział w świętach, bo jest szansa wielka, że to dzięki sercom z piernika na całe życie zapamiętają, że nie ma przyjemniejszej pracy jak ta z kimś, kogo się kocha i uważa za swojego. Wysłuchawszy słów pani Irenki, odłożyła świąteczny zeszyt na miejsce i okrążywszy stół, który już jutro miał się stać dwa razy dłuższy, przytuliła się do kwiatowego pola rozciągającego się na fartuchu starszej pani i wyszeptała: Dziękuję, pani Irenko, dziękuję, że zechciała pani do nas przyjechać. Dziecko! A jakże ja miałabym postąpić inaczej? Poza tym to nie ty mnie, tylko ja tobie dziękować muszę i to ja ci, Hanuś, dziękuję. Ja! Tobie! podkreśliła pani Irenka, wprowadzając tymi słowami świąteczną atmosferę, która z godziny na godzinę miała się coraz bardziej ubogacać. Jak przed każdym wielkim dniem obudziła się o wiele za wcześnie. Dom pachniał piernikami, które zajmowały prawie całą powierzchnię już rozłożonego do wigilii stołu. Zapach piernikowych, w połowie oblanych czekoladą serc nie miał sobie równych. Była zmęczona, ale tylko trochę. Podekscytowana, ale nie trochę, tylko bardzo. Cieszyła się ze wszystkiego. Z tego, że na grobach jej najbliższych padający od wczorajszego wieczoru śnieg zasypywał choinkowe gałązki stroików i z pewnością roztapiał się w okolicach palących się zniczy, które miały zgasnąć dopiero jutro. Cieszyła się z doskonałego nastroju Mikołaja, który wczoraj przed zaśnięciem opowiadał jej o krótkiej wizycie w domu rodzinnym. Niespełna godzina wystarczyła mu, by pomóc tacie w mieleniu maku do kutii i by obserwować mamę przekładającą pokrojone w dzwonka karpie grubymi plastrami cebuli, żeby mięso skruszało i nie daj Boże, by nie było czuć go mułem, bo przecież Bóg raczy wiedzieć, gdzie te karpie pływały za życia.

66 Atmosfera w domu państwa Starskich, chociaż wigilia nie miała się w nim odbywać, była przepełniona magią świąt. Przynajmniej tak przedstawiał ją Mikołaj. Każdy coś robił. Wszyscy zebrani w małej kuchni z pyrkoczącymi na kuchence garnkami. Nawet Mateusz z Malwiną otrzymali odpowiedzialne zajęcie, gwarantujące finansowy dostatek w nadchodzącym roku. Siedzieli przy stole i wśród wielu dwuznacznych rozweselających tatę, a denerwujących mamę odzywek robili z jednogroszówek, taśmy klejącej i oczywiście łusek karpia rybie karty kredytowe, bez których żaden portfel nie miał szans na pieniężne przepełnienie. Cieszyła się z imponującego makowca, który udał się pani Irence jak jeszcze nigdy dotąd. Cieszyła się z trzech półmisków karpia w galarecie, który nie dosyć, że był pyszny, to jeszcze z wielką precyzją i umiłowaniem porządku został przystrojony przez Ulę natką pietruszki, słupkami marchewki i maleńkimi brokułowymi różyczkami. Zuza z kolei doskonale się sprawdziła w dziurkowaniu piernikowych serc, które było niezbędne do tego, aby można je było powiesić na choince, a może i na gałązkach jemioły, którymi wczoraj dom przystrajali Iwonka z Jurkiem, sprawdzając jednocześnie, czy pocałunki po jemiołą smakują bardziej od tych wykradanych sobie ukradkiem w różnych zakamarkach domu. Nie trzeba było być bardzo spostrzegawczym, by zauważyć coś w rodzaju renesansu miłości między tą parą. Zuza, która nie umiała ugryźć się w język, w końcu powiedziała kategorycznie: Czy moglibyście już z tym skończyć! Tu są dzieci!. Oczywiście mówiąc to, zerkała na Tomaszka, który buszował wśród pluszowych zwierzaczków wypełniających statek stylizowany na arkę Noego, będący prezentem od niby-kuzynek, Uli i Zuzy. Cieszyła się też z tego, że Danusia, po długim biciu się z myślami, podjęła decyzję, że święta pierwszy raz od wielu lat spędzi w Polsce. W dodatku, że spędzi je w domu stworzonym przez mężczyznę, do którego miłość wywróciła kiedyś jej życie do góry nogami. Danusia miała odwiedzić rodzinny dom Hanki pierwszy raz. Co innego Tomek. On był tu gościem już parokrotnie i za każdym razem, gdy przychodził, Hanka miała takie przeświadczenie, że chłopiec doskonale zdawał sobie sprawę z ich widocznego na pierwszy rzut oka pokrewieństwa. Cieszyła ją ta emocjonalna dojrzałość brata. Ona w jego wieku też taka była. Teraz, choć zwykle taka cierpliwa, nie mogła się doczekać chwili, gdy będzie mogła poinformować Tomka o tym, że są rodzeństwem. Wiedziała jednak, że kto umie czekać, doczeka wszystkiego Westchnęła. Ciut za głośno. Dlaczego już nie śpisz? zapytał od razu Mikołaj rozespanym głosem. Myślę. Domyślam się zażartował i przytulił ją do siebie mocniej niż dotychczas. Wciąż się przytulali. Zawsze dotykali się we śnie. Wciąż im było siebie za mało. Nawet gdy czasami popędliwie pędzące godziny były przyczyną niesnasek za dnia, to w nocy wszystko układało się w

67 miłosną normę. W przytulenie, w wybaczenie tego, że ty że ja Wsłuchiwała się w oddech Mikołaja i delikatny, ledwie słyszalny dźwięk, który wydawały śnieżynki podczas zderzenia z oknem w białej sypialni. Zachowywały się tak, jakby chciały wtargnąć do jej bieli. Pomyślała, że może śniegowe gwiazdki też mają prawo do swoich pragnień. Jak każdy. Poczuła miłe łaskotki pod sercem, które udowadniały jej, że jej życiowe pragnienie miało się dobrze. Miało się doskonale i chyba wyczuwało, że jego mama, dokonawszy właśnie rozrachunku z powodami do radości, usypiana regularnym oddechem i kojącym dotykiem taty, mogła znów zasnąć, choćby na krótko, ponieważ do brzasku pozostało już niewiele czasu. W jej kuchni, podobnie jak wczoraj w kuchni jej teściów, prace szły pełną parą. W piekarniku dopiekał się placek drożdżowy pani Irenki. Obserwowała uważnie, jak powstawał, a w wolnych chwilach zapisywała w swoim zeszycie wszystkie cenne uwagi, które podczas pracy dosłownie sypały się z ust pani Irenki. Stół pokryty rano sercami z piernika teraz okupowały uszka z grzybami, nad którymi wciąż pracowała pani Irenka. Na kuchence pyrkotał smakowicie pachnący barszcz. Ula i Zuza wciąż pilnie pracowały nad urodą choinki i prace te przebiegały wyjątkowo zgodnie, choć jak zwykle stroną skłonniejszą do kompromisu była Ula. Niestety, tylko jej dziś wszyscy uważnie pilnowali. W kółko słyszała: Ależ, Hanuś, zostaw, ja to zrobię albo Ty, brzuchaczu, lepiej już idź i zalegnij na kanapie w salonie, albo Obiecałaś, że nie będziesz się przepracowywać, albo Usiądź, Hanuś, i odpocznij sobie. Słysząc prośby pani Irenki, siadała i dopowiadała już w myślach Kochanowskie: nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie. Słońca miało dziś nie być, chociaż niebo było bardzo bliskie. Ślizgało się po dachach domów. Gdy na nie patrzyła, miała wrażenie, że wystarczy wyciągnąć rękę, by dłoń zagubiła się w ciemnym puchu chmur. Jak tak dalej pójdzie, to umrzemy z głodu, bo pierwszej gwiazdki nikt nie zobaczy zawyrokowała Zuza, nie pierwszy raz dzisiaj narzekając na pogodę. Mnie się, Hanuś, wydaje, że ten twój kompot ma już dosyć stwierdziła pani Irenka, doglądając to kompotu, to barszczu. Mikołaj Hanka przywołała ukochanego zatrudnionego przez Zuzę do lepienia kolorowych łańcuchów z wycinanych przez nią niezbyt prostych paseczków. Tak, kochanie

68 Mikołaj z chęcią porzucił nużącą go coraz bardziej posadę mistrza klejczego. Zdejmij, proszę, z kuchni ten duży garnek z kompotem i wynieś go do garażu na nasz regał dobroci. Tylko postaw go gdzieś na dolnej półce. Już się robi! Wujku!!! Wraaacaaaj! Zuza od razu zapragnęła mieć Mikołaja z powrotem. Wujku, mamy coraz więcej pasków! Zuzka! Nie wycinaj już więcej odezwała się Ula zawiązująca na choinkowych gałązkach czekoladowe cukierki. Bo co!? zaperzyła się Zuza. Bo jak będzie za długi łańcuch, to nam przykryje całą choinkę wytłumaczyła Ula bardzo stanowczym tonem, który najwidoczniej tak zdziwił Zuzę, że bez słowa odłożyła nożyczki. To co ja mam teraz robić? zapytała natychmiast. Zapytaj tatę, czy jak skończy z lampkami, to możemy do niego wyjść, żeby ulepić bałwana. Zuza odburknęła siostrze niegrzecznie, ale Hanka nie usłyszała jej słów, bo z uwagą wpatrywała się w to, co miała przed oczami. Widziała czarodziejskie ręce pani Irenki. Dłonie, które potrafiły wszystko. Umiały koić ból, dodawać odwagi, oddalać frasunki. Pod ich dotykiem piękniało wszystko, a najprostsze potrawy stawały się wyborne. Mikołaj wychodził z garnkiem, uważając, by się nie poparzyć ani nie wylać tradycyjnej wigilijnej popitki. Zuza już krzyczała do taty, pytając o lepienie bałwana. Ula z oddali przyglądała się choince, a na jej palcach dyndała garstka cukierków, których papierki pobłyskiwały z daleka. W powietrzu czuć było oczekiwanie Hanka zachłannie obserwowała świąteczny ruch. Działo się wiele, ale jak zwykle ostatnio miała w sobie mnóstwo spokoju. Dominika, uwolniona od Tomaszka, który właśnie zasnął, weszła do kuchni i pokazując wszystkim przez położenie palca wskazującego na swych ustach, że mają być ciszej niż dotychczas, wzięła się do obierania jajek ugotowanych do sałatek. Hanka nie mogła się nacieszyć wszystkim, na co patrzyła. Wiedziała, że ciotka Anna już niedługo zacznie robić pierogi w takt nuconych przez siebie najpiękniejszych polskich kolęd i choć będzie robiła to z dala od nich wszystkich, to na pewno będzie o nich myślała. Teraz też pewnie ściągały się myślami, choć wczoraj wieczorem odbyły z sobą świąteczną rozmowę.

69 Z pewnością to tęsknota za ciotką sprawiła, że obraz obieranych przez Dominikę jajek rozmywał się niebezpiecznie, stawał się akwarelą z niewyraźnymi kształtami. Ale to było teraz nieważne. Najważniejsze było to, że czuła się bezpiecznie. Jej Szczęście podobnie jak Tomaszek spało, w kuchni na moment zapadła cisza, każdy coś robił. Dlatego korzystając z tej błogiej ciszy, usłyszała zakorzenione w sobie gdzieś głęboko słowa Cypriana Kamila Norwida: Jest w moim Kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny, Przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie, Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb Biblijny, Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie I znów się cieszyła, patrząc na ludzi zgromadzonych w swym gnieździe, a obraz, na który patrzyła, przestał być rozmytą akwarelą. Była silna. Gotowa na uczucia, na ich przekazywanie podczas łamania się śnieżnobiałym chlebem. Była gotowa na tkliwość. Nie obawiała się jej wcale. Była silniejsza niż zazwyczaj. Miała dwa serca. Miała wiele oddanych sobie serc To dlatego całą sobą chłonęła atmosferę, którą wymarzyła sobie mama. Hanka była pewna, że to, co teraz z uwagą obserwowała, że to, co właśnie widziała, już zawsze będzie jej bliskie i teraźniejsze. Chociaż czas będzie upływał coraz prędzej, to jednak pewnych chwil, chwil takich jak ta, nie da się włożyć do ozdobnego puzderka i na opasującej go wstążce napisać PRZESZŁOŚĆ. Nie da się tego zrobić. Z prostej przyczyny. Niektóre momenty, choć ulotne, przemijające w mgnieniu oka, nigdy nie będą należały do przeszłości, bo coś, co się powtarza, jest przecież teraźniejszością. To właśnie dzięki powtarzalnej teraźniejszości rodzi się tradycja. Czyli coś, co na pewno nie jest przeszłością. Jest pomnikiem tego, co było, ale skoro sami ten pomnik budujemy, to jest on przecież dowodem na naszą teraźniejszość Z bałwana nici! wrzasnęła Zuza. Przez ten durny mróz śnieg nie chce się lepić dodała już ciszej, skarcona przez Dominikę. To co ja mam teraz robić? zapytała nieszczęśliwym głosem. No na pewno nie marudzić. Pani Irenka podniosła wzrok znad uszek. Zuzanko, babcia zabrania ci marudzić, bo jest takie powiedzenie, że jaki kto w Wigilię, taki przez cały rok, a ty chyba nie masz zamiaru marudzić cały rok? No nie mam, babciu zdecydowanie odpowiedziała Zuza, ale już po chwili zmarszczyła z niezadowolenia nos i męczyła babcię: Nie będę, babciu, marudzić, jak mi wymyślisz jakieś fajne zajęcie. Pani Irenka westchnęła i po chwili namysłu uśmiechnęła się szeroko. Już wiem, kochanie, co mogłabyś robić. Idź, dziecko, do pokoju, w którym śpi babcia. Tam na komodzie stoi babcina torebka. Otwórz ją, a zobaczysz, że w takiej małej przegródce jest mały woreczek, taki foliowy. Wyjmij ten woreczek i przynieś mi go tutaj, a wtedy powiem ci, co masz dalej robić.

70 No dobra Zuza bez entuzjazmu poczłapała w kierunku gościnnego pokoju. A tej co się stało? zapytał schodzący z góry Mikołaj, widząc wyraz twarzy Zuzy. Humor jej się trochę popsuł, bo bałwan okazał się dziś nieosiągalny powiedziała Hanka, gładząc swe Szczęście. To chyba muszę się zająć naprawą tego humoru zaproponował od razu Mikołaj, zerkając na żonę z przekonaniem, że pamięta wszystkie momenty, w których to jej usiłował poprawiać złe samopoczucie. A uchowaj Boże! Mikołaj! z przestrachem powiedziała pani Irenka. Nawet tak nie mów. Babcia moja i mama też zawsze powtarzały, że nie daj Boże w Wigilię coś naprawiać, bo ci w domu cały rok coś psuło się będzie. A babcia to jeszcze do tego dodawała, że nie tylko naprawiać niczego nie można, ale i do pożyczania czegokolwiek wyrywać się nie należy, bo też przez cały rok w domu czegoś tam nam zawsze zbraknie. Dobrze dobrze Mikołaj zwykle nieskory do ustępstw, miał dziś dobry dzień i nie zamierzał obstawać przy swoim. Zerkali wciąż na siebie, myśląc o tym samym. Wczoraj wieczorem minęła kolejna rocznica ich spotkania w pracowni. Hanka pomyślała o chwili, w której zobaczyła Mikołaja po raz pierwszy. Pamiętała wyraz jego oczu z tamtego spotkania, lecz większą słabość miała do ich drugiego spotkania, tego w pracowni. Nie przypuszczała, że tak niefortunny dla niej wieczór zaowocuje właśnie zaowocuje szczęściem. Takim, które nie wiadomo jak wygląda, i takim, do którego obrazu zbliżali się z Mikołajem z dnia na dzień. O czym myślisz? zapytał Mikołaj. Nie zdążyła mu odpowiedzieć. Zresztą chyba nie musiała, bo wystarczyło, że się uśmiechnęła i spuściła wzrok. Ja też szepnął. Udało jej się usłyszeć uwielbianą przez siebie męską wesołość. Udało, ponieważ na tę wesołość nakładał się niezbyt wesoły głos Zuzy. Przepraszam, babciu, co to ma być? Przecież w tym woreczku nie ma nic, tylko jakaś słoma. Pani Irenka uśmiechnęła się po swojemu i nie odrywając wzroku od pracy, sięgnęła małą łyżeczką do miski z farszem grzybowym. To nie jest słoma, Zuzanko tłumaczyła wnuczce. Na słomie kłosa nie uświadczysz. Wyjmij to, co jest w woreczku, a zobaczysz, że na końcu tej, jak to mówisz, słomy, są kłosy żyta, a w nich najprawdziwsze ziarna. Te, z których mąkę na chleb mamy.

71 Jajca obrane zameldowała Dominika niezbyt donośnie. Dobrze, Dominiczko, to się teraz do krojenia jarzyn do sałatki zabierać możecie. Wszystko już obrane w kolejce na krojenie czeka. Czyli ciąg dalszy roboty! Ludu! Końca nie widać. Tym razem to Dominika pozwoliła sobie na marudzenie, chociaż Hanka była pewna, że działo się tak bardziej z przyzwyczajenia niż z przekonania. I co z tym zbożem, babciu? niecierpliwiła się Zuza. Zuziu, to jest żyto wyjaśniła pani Irenka. Zwykle kiedy lipiec się kończy, a sierpień zaczyna, to się na spacer wybieram między polami, których u nas jest trochę, żeby sobie tych kilka kłosów uszczknąć i w Wigilię mieć czym dom otoczyć. Czyli czym? nie zrozumiała Zuza. Widzisz, wnusiu, jest taki zwyczaj, stary bardzo, że jak się kąty izby zbożem obsypie, to dobrobyt przez cały rok domownicy będą mieli. Tylko skąd my izbę wytrzaśniemy żartobliwie prychnęła Dominika, krojąc ziemniaki. Pani Irenko, a czy to czasem nie są jakieś gusła i zabobony? Tym razem pani Irenka przerwała pracę, by spojrzeć na Dominikę. Może i gusła może i zabobony Pani Irenka mówiła wzruszonym głosem, a to wzruszenie z pewnością miało swe źródło we wszystkich wigiliach, w których pani Irence było już dane uczestniczyć. Ale pomyśl sobie, Dominiczko, my wszyscy pomyślmy Pani Irenka umiała jednym spojrzeniem objąć wszystkich. Co nam szkodzi na wszelki wypadek zadbać o przychylność losu, żeby daleko nie szukać, na przykład, próbując wszystkich wigilijnych potraw, zdrowie swoje chronić. To znaczy, że ja będę musiała wszystko zjeść? Nawet śledzie? wpadła w panikę Zuza. Rzecz jasna, Zuzanko powiedziała ze spokojem pani Irenka. Ale nie martw się, jest jeszcze jedno wigilijne prawidło i mówi o tym, że jak człowiek wszystkich wigilijnych potraw nie spróbuje, to go przyjemności przez cały najbliższy rok omijać będą. Zuza, zaintrygowana słowami babci, położyła kilka kłosów zboża na stole, na którym działo się dziś wiele, i wpatrzona w sprawnie pracujące palce babci, zapytała: A skąd ty to, babciu, wszystko wiesz? Bo jak byłam małą dziewczynką, taką jak ty teraz Hanka kroiła ugotowaną marchewkę, uśmiechała się do ciepłej

72 barwy kwadracików rozsypujących się na desce i czuła, że rozpoczynała się właśnie umilająca przygotowania do wieczornej, jedynej w swoim rodzaju wieczerzy opowieść niemająca sobie równych. Pani Irenka i wszystkie jej opowieści nie miały sobie równych. To co? To co, babciu? Zuza ponaglała zamyśloną babcię. To tak jak ty teraz, ty i Ula, siedziałam w kuchni w Wigilię. Bardzo lubiłam ten dzień, cały rok na niego czekałam, żeby móc posłuchać, co mówiły dorosłe kobiety z mojej rodziny. Słuchałam, co mówią, patrzyłam, co i jak robią. Nawet nie myślałam wtedy, że się uczę, żeby w taki dzień jak dziś o wszystkim, co usłyszałam i zobaczyłam, wam opowiedzieć. Do stołu podeszła Ula. Babciuuu zaczęła nieśmiało. Cicho, Ulka, bo mnie teraz babcia wigilię robić uczy! Zuza chciała mieć babcię tylko dla siebie. Co byś chciała, Uleńko? zareagowała od razu pani Irenka, uspokajając jednocześnie Zuzę: Nie bój się, Zuziu, wszystko wam opowiem, ale niech najpierw Ula nam powie, co się dzieje, bo minę ma taką, jakby miała jakiś problem. Bo ona, babciu, to zawsze ma jakiś problem przewróciła oczętami Zuza. A te ziemniary to dzielić jakoś na dwie michy, czy na razie wrzucać tylko do jednej? skorzystała z krótkiej ciszy Dominika. Na razie do jednej odpowiedziała pani Irenka. Zobaczymy, ile ich wszystkich będzie, to wtedy podzielimy, bo do jarzynowej trzeba chyba trochę mniej niż do śledziowej. Ula bardzo cierpliwym wzrokiem wpatrywała się w babcię. Mów, Uleńko, mów Zobacz, babciu w uniesionej dłoni dziewczynki zamigotała złotem betlejemska gwiazda choinka ubrana, a gwiazda nam została, bo niestety była na samym spodzie kartonu z bombkami. Ja ją włożę na czubek choinki, spokojnie. Mikołaj natychmiast ofiarował swą pomoc. Włóż włóż podchwyciła pani Irenka. Choinka bez gwiazdy? Nie może to być! Przecież gdyby nie ta gwiazda, to pastuszkowie nigdy w ciemności by na drogę prowadzącą do malusieńkiego Zbawiciela nie natrafili. Ale, baaabciuuu! Opowiadać miaaałaaaś! zniecierpliwiona Zuza zajęła się miętoszeniem kłosów żyta.

73 Dobrze, już opowiadać zaczynam, ale zanim to zrobię, to weź te kłosy i Pani Irenka rozejrzała się po kuchni. Widzisz? Tam na półeczce obok książek kucharskich stoi taki mały dzbanuszek To ja go zrobiłam! Dawno temu! Sama! Z gliny! Dominika zamieniła się w chwalipiętę. O, widzicie, jak się dobrze składa. Włóż, Zuzanko, te kłosy do tego dzbanuszka, a będą w nim na pewno wyglądać cudownie. Zuza bez słowa spełniła prośbę babci. Gwiazda betlejemska górowała już nad pięknie przystrojoną choinką, a Ula, pewnie przeczuwając, że powinna skupić się na opowieści babci, usiadła przy stole. Posuń się trochę! obsztorcowała ją od razu Zuza powracająca ze zbożowej misji. Zuzanko! Nic nie mogło umknąć uwagi pani Irenki. Bo miałaś już, babciu, dawno opowiadać poszukała sobie usprawiedliwienia Zuza. Oj, dzieci, dzieci wzniosła oczy ku górze pani Irenka i zaczęła mówić swym bajkowym głosem: Dzieci moje dzieci Znów jednym spojrzeniem objęła wszystkich obecnych w kuchni, a sercem pewnie również tych, których w tej kuchni dziś zabrakło. Od lat bardzo wielu ten dzisiejszy dzień jest czasem ważnym, tak ważnym, że nawet ci, co Kościół za nic mają, a wierze się tylko z boku przyglądają, jeśli w ogóle to robią, też dzisiaj od rana kucharzą i gdy pora na to przyjdzie, opłatkiem się dzielić będą i życzenia sobie składać, bo dzisiejszego wieczoru każdy człowiek jedności szuka. Tylko że mądry człowiek szuka jedności nie tylko z drugim człowiekiem, ale przede wszystkim z Bogiem. Zuza, słysząc słowa babci, westchnęła nerwowo, zupełnie jakby nie takiej opowieści oczekiwała. Pani Irenka jednak doskonale wiedziała, co powiedzieć, by podkreślić wagę każdego wypowiadanego przez siebie słowa. Patrzcie, dziewczynki, patrzcie, co się tutaj dzieje, bo ani się obejrzycie, a tak jak my teraz będziecie swoim dzieciom opowiadać i na ich wszystkie pytania odpowiadać. Bo warto przyglądać się starszym, i to nie tylko w Wigilię, i uczyć się od nich, by tradycja trwała i trwała, bo obok wiary, która jest najważniejsza, to jeszcze tradycja tworzy atmosferę tych świąt. Poza tym tak sobie myślę, że bez wiary to tradycja szans na przeżycie na pewno by nie miała tak sobie właśnie myślę Pani Irenka oderwała wzrok od uszek z grzybami i zapatrzyła się w okno. W kuchni było słychać tylko odgłosy noży poruszających się po twardości plastikowych desek do krojenia. Hanka z wielką przyjemnością kroiła warzywa na sałatkę. Dominika też uśmiechała się pod nosem. Może myślała o Przemku, który miał się pojawić niebawem. I znów pada stwierdziła półgłosem pani Irenka, wydrapując z miski grzybowy farsz na ostatnie już chyba uszko. Szczodra jest ta zima, jeśli o śnieg chodzi, wiatry i mrozy. Słyszycie? Pani Irenka nadstawiła uszu.

74 Do świątecznych kuchennych odgłosów coraz śmielej dołączał huczący wiatr. Tylko patrzeć, a zawieję śnieżną mieć będziemy. Nawet z domu wyjść nie można prychnęła Zuza. Jak tak dalej pójdzie, to z pasterki nici zawyrokowała Dominika. To co to za święta bez pasterki!? Zuza się skrzywiła, za to pani Irenka, widząc obrażoną minę wnuczki, uśmiechnęła się szeroko. Z pewnością cieszyła się, że jej mała wnuczka już nosi w swym sercu umiłowanie tradycji. Nie bój nic! Dominika również uśmiechnęła się do Zuzy. Jak nas dziś zapada, to i tak nic straconego. Zrobimy sobie jutro gonitwę po kościołach, żeby szopki obejrzeć. Zobaczycie, dziewczynki Dominika wlepiła oczy w bliźniaczki w niektórych kościołach to są takie szopki, że mózg staje. Ruchome, a nawet z prawdziwymi zwierzętami. Super są! Mówię wam! I Dominika oblizała nóż, którym właśnie skończyła kroić ogórki kiszone. Hanka patrzyła na siostrę i w duchu słyszała zaniepokojony głos mamy: Córciu, nie oblizuj noża, proszę cię, krzywdę sobie kiedyś zrobisz. Mama zawsze powtarzała te słowa, a Dominika zawsze oblizywała nóż. A kto wymyślił szopki? odezwała się trochę sennym głosem Ula wpatrująca się w już całkiem oklejone śniegiem okno. Pojęcia nie mam wzruszyła ramionami Dominika ale ciotka Hanka to na pewno wie, przecież ona wie wszystko! Hanka wymownie popatrzyła na siostrę i potwierdzając jej słowa, zaczęła dzielić się swą wiedzą. Oczywiście, że wiem. Szopki wymyślił Święty Franciszek. W średniowieczu wydeklamowała, kierując od razu pytanie do Dominiki: Zadowolona? Jak sto pięćdziesiąt odparła Dominika z uśmiechem. Hanka odwdzięczyła się siostrze jeszcze bardziej promiennym uśmiechem, gdyż cieszyła się w duchu, że Dominice udało się zmilczeć ulubioną jak cholerę. Rozejrzała się. Mikołaj stał przy drzwiach na taras i obserwował szybki taniec padającego śniegu. Wiedziała, że odpoczywał. Rok, który na dniach miał się zakończyć, należał do bardzo pracowitych. Wróciła do pracy, słysząc znowu pełen pretensji głos Zuzy:

75 No i znowu, babciu, nic nie mówisz, a miałaś nam opowiadać. No tak, no tak Zobaczcie wszyscy wystarczy za okno spojrzeć, żeby wiedzieć, że zima to najlepszy czas na świętowanie, radowanie się i jedzenie pyszności wszelakich. I jeszcze, babciu, o prezentach nie zapomnij mówiąc to, Zuza zerkała pod choinkę, pod którą na razie nie było żadnego upominku. Hanka poczuła na sobie spojrzenie Mikołaja. To było uspokajające spojrzenie. Mówiło, a raczej szeptało, tak by nikt nie usłyszał: Niczym się nie przejmuj, coś wymyślę. A toś, Zuzanko, prawdę powiedziała. Pani Irenka krzątała się już przy kuchni, gotując uszka. Z prezentów się cieszyć trzeba, bo one też przypadkowe nie są. Mały Pan Jezus, jak się urodził, też prezenty dostał. I to nie byle jakie, bo od królów. Aż trzej do niego poszli i to, co mieli najwartościowszego, Nowo Narodzonemu dali. I tak też powstała tradycja, co daje radość nie tylko dzieciom, ale i dorosłym. Na razie to pod choinką tylko przeciąg zauważyła cicho Dominika, nasłuchując, czy aby Tomaszek się nie zbudził. A jakie są jeszcze inne tradycje świąteczne? zapytała jak zwykle otwarta na wiedzę Ula. Mnóstwo jest tych tradycji, całe mnóstwo odpowiedziała wymijająco pani Irenka, ponieważ była skupiona na pracy, którą wykonywała. Babciu! zawołała Zuza. Ale konkretnie nam powiedz. Jakie? Pani Irenka usiadła za stołem i tym razem rozpoczęła nie opowieść, tylko zabawę. Po pierwsze! Pod białym obrusem koniecznie musi być Siano! jednocześnie krzyknęły bliźniaczki. Ej! Gwiazdy! Ciszej trochę! Dominika chciała, by Tomaszek się dziś porządnie wyspał, żeby na wigilii tryskał dobrym humorem. Sianko powtórzyła cichusieńko pani Irenka, nadając zabawie odpowiednią głośność. A sianko jest na pamiątkę Stajenki. I tym razem dziewczynki odpowiedziały jednocześnie, ale dużo ciszej niż za pierwszym razem. A potraw ma być Dwanaście. Tym razem to Ula była szybsza.

76 Na pamiątkę Dwunastu apostołów. Dominika nie dała nikomu szans. Albo zagadkowym tonem zaczęła pani Irenka. Albo co? Zuza publicznie przyznała się do swej niewiedzy. Albo ile może być jeszcze potraw? zapytała już wprost pani Irenka. Zapanowała cisza. To znaczy, nikt się nie odzywał, bo cisza była niemożliwa, gdyż zawierucha za oknami była gigantyczna. To posłuchajcie mnie teraz, dzieci. Potraw wigilijnych może być też dziewięć, na pamiątkę dziewięciu chórów anielskich. Albo jak kiedyś ludzie byli bardzo biedni, to wigilia mogła się też składać z siedmiu potraw, bo jest przecież siedem dni tygodnia. A jak już jesteśmy przy takiej świątecznej matematyce, to powiem wam jeszcze, że moja babcia zawsze mówiła, że potraw wigilijnych ma być nieparzyście, a gości najlepiej jak jest parzyście. A jak będzie u nas? z ciekawością zapytała Ula. Niestety, nikt nie mógł udzielić jej odpowiedzi, bo Zuza, jakby nie słysząc pytania siostry, znów nagabywała babcię. Lepiej nam, babciu, powiedz, co jeszcze mówiła twoja babcia. Mówiła, że to bardzo ważne, żeby na wigilijnym stole zawsze dodatkowe nakrycie postawić dla zbłąkanego wędrowca. To do nas jakiś zbłąkany też może przyjść? Zuza otworzyła oczy ze zdumienia. Bóg raczy wiedzieć zamyśliła się pani Irenka. No, mów, babciu niecierpliwiła się Zuza. Co jeszcze twoja babcia mówiła? Zawsze w Wigilię już z samego rana mówiła: Oj, dałby Bóg z pani Irenki była aktorka nie lada żeby to mężczyzna pierwszy dziś próg nasz przestąpił, bo jak podłaźnik, czyli mężczyzna, pierwszy próg domu przestąpi, to pomyślność w tym domu zagości. A im ten chłop młodszy, tym lepiej. A jak czort jakiś babę pierwszą naśle, to nic tylko drzwi zaryglować trzeba, bo wróżba się jakaś niepomyślna szykuje. O Boże! Ula z przestrachem zakryła usta. Co się stało, Uleńko? zapytała pani Irenka, też z przestrachem. Nic to znaczy

77 No powiedz, nie wstydź się zachęcała wnuczkę pani Irenka. Po prostu przypomniało mi się, że dziś do nas pierwsza przyszła ciocia Dominika. Wypraszam sobie! Dominika od razu zabrała głos. Pierwszy przestąpił dziś próg Tomaszek. Co prawda, w samochodowym foteliku, ale to chłop, w dodatku całkiem młody. Czyli możemy wszyscy spać spokojnie. Widzisz, Uleńko pani Irenka uspokoiła wnuczkę i pogładziła ją po głowie. I co jeszcze, babciu? Zuza ściągnęła wzrok babci na siebie. Chyba była zazdrosna o siostrę albo o babcię Co jeszcze? głośno zastanawiała się pani Irenka, a wszyscy wpatrywali się w nią z uwagą. O! pani Irenka znów sobie coś przypomniała. Ale teraz, dziewczynki, powiem coś waszym ciociom. Dziewczyny, moje dziewczyny a gdzie to się moja Iwonka podziewa nic tylko książkę czyta a tu ryby smażyć trzeba Zaraz ją zawołam zaofiarowała się Dominika. Dobrze, ale o czym to ja powiedzieć wam chciałam Wiem już Postarać się dzisiaj musicie, żeby mężowie wasi miłość wam dziś wyznali, bo jak tak się stanie, to kochanie będzie przez cały rok. I uśmiechać się musicie, ile tylko można, to następny rok też radość przynosił będzie Hanka rozejrzała się wokół. Wszyscy jak jeden mąż się uśmiechnęli, a jej mąż tym uśmiechem już w tej chwili wyznawał jej miłość. Dlatego uśmiechnęła się jeszcze szerzej niż dotychczas. Z przyjemnością. Dla przyjemności. A co tu tak wesoło? usłyszeli głos Iwonki. Wszyscy się cieszą, że na wigilii rybę po grecku będzie można zjeść. Pani Irenka zasugerowała córce, że już najwyższy czas, by wzięła się do pracy. Aluzju poniał? zapytała od razu Dominika. Poniał i już bierze się do pracy. Będzie ryba po grecku zaszczebiotała Iwonka. I karp w galarecie dodała Hanka w ramach kontynuacji rybiego wątku. I karp pieczony włączył się do rozmowy Mikołaj. I nawet pstrąg w migdałach z dumą zamknęła ten rybi korowód Dominika.

78 I śledzie z niesmakiem dodała Zuza, zwolenniczka wszelakiego rodzaju kotletów. Nie rozumiem, po co tyle ryb? Z odpowiedzią pospieszyła oczywiście pani Irenka. Ryba ma nam, dziecko, o chrzcie świętym przypominać o zmartwychwstaniu o nieśmiertelności nasz wielebny zawsze to w święta powtarza Zresztą wszystko, co będziemy dziś jedli, co próbować będziemy, sens jakiś ma To powiedz nam, babciu, jaki poprosiła Ula, a Zuza podkradła z półmiska jedno ugotowane już uszko i śmiesznie otwierając przy gryzieniu usta, uszko bowiem okazało się bardzo gorące, kiwając głową, wpatrywała się w babcię z poganiającym oczekiwaniem. Od czego by tu zacząć? zapytała siebie samą pani Irenka. Od grochu z kapustą od razu podpowiedziała Dominika, już chełpiąc się kulinarnym cudem, którego była autorką. Cóż dużo mówić? Pani Irenka znów zaczęła od pytania. Kapusta to nic innego jak życiodajna siła. To dzięki niej po zimowym uśpieniu cała przyroda ma szansę odrodzić się z nadejściem kolejnej wiosny. A groch? zainteresowała się Ula. Groch przed chorobami ma nas chronić. A opłatek? zapytała pospiesznie Zuza, nie chcąc być gorsza od Uli. Opłatek jest bardzo ważny pani Irenka spoważniała. To taki biały chleb. Jak się dziś nim podzielimy, to będzie między nami zgoda i jedność. O, i pamiętać musimy o takim naszym zwykłym chlebie, o nim zapomnieć nie można, nasz chleb powszedni musi się na wigilijnym stole znaleźć koniecznie, bo tylko on może człowieka od głodu i nędzy do dobrobytu przeprowadzić. A coś słodkiego będzie? z nadzieją zapytała Zuza, jakby niezadowolona z dotychczasowych propozycji babci. Będzie, będzie pani Irenka znów się śmiała. Będzie na przykład makowiec. Zuzie od razu zaświeciły się oczy, a pani Irenka ciągnęła dalej: Moja babcia mówiła, że lepszego sposobu na płodność nie ma, jak maku podjeść w wigilię. A co to znaczy płodność? Zuza była niemożliwa.

79 To znaczy, że się dzieci chce mieć oświeciła siostrę Ula, będąc całkiem blisko prawdy. Ula ma rację powiedziała pani Irenka i od razu zaczęła inny wątek, by uniknąć kłótni, która w dniu Wigilii była niewskazana. Nie należy zapomnieć też o miodzie, bo to on ma moc sprawić, że cały rok słodki będzie. W miodzie można opłatki zanurzać. I jeszcze jabłka na stole powinny się znaleźć i orzechy. Kto orzecha zje, ma szansę przed bólem zębów się uchronić, a jeśli jeszcze jabłkiem przegryzie, to może nawet gardło przed chorobami zabezpieczy. Kuchnię wypełnił przyjemny dla uszu odgłos ryb smażonych przez Iwonkę. Zuza, jakby zupełnie nie pamiętając wigilii, w których już uczestniczyła, zdziwiona zapytała: To my naprawdę to wszystko naraz będziemy jedli? A gdzieżby tam naraz, Zuzanko Wigilia ma swój porządek i jego trzymać się należy. Na początku się pomodlimy, opłatkiem podzielimy, życzyć sobie będziemy samych cudów, a dopiero potem zaczniemy jeść. Od barszczu z uszkami zaczniemy. Potem karp smażony, a do niego kapusta z grochem pasuje. Chociaż pamiętam takie lata i takie biedne wigilie, że o karpiu nawet mowy nie było, a kapusta postna była, postna, czyli bez grochu, bo jak jest z grochem, to znaczy, że na bogato jest, że ho! ho! Później na stół zawędrują inne ryby i sałatki, pierogi z kapustą, a później, już na koniec, słodycze, czyli kutia, ciasta, kisiel z żurawin i kompot z suszonych owoców. O Boże! Jaka ja jestem głodna prawie zawyła Zuza. Ja też do narzekania Zuzy dołączyła Dominika, a zaraz po niej Mikołaj. Dobrze, już dobrze, dam wam zaraz po kawałku ryby zaofiarowała pomoc w gardłowej sprawie Iwonka. Hanka też czuła głód. Nie wiedziała tylko, czy był on efektem przepysznej opowieści pani Irenki, czy zapachów płynących po kuchni. Warzywa do sałatek były już pokrojone. Zostały jeszcze tylko jajka i śledzie. Co, Starska, wybierasz? Jajka czy śledzie? zapytała Dominika, jakby słysząc myśli Hanki. A ty? Wybieram śledzie, ich jest więcej, będę mogła podżerać. W takim razie ja biorę się do jajek. Tylko nie mogę sobie przypomnieć, gdzie jest jajcarnia. Hanka uśmiechnęła się, bo udało się jej przechytrzyć Dominikę, która uwielbiała krojenie jajcarnią i dlatego patrzyła teraz złowrogo. To co? Może chcesz pokroić też jajka? zaproponowała miłym głosem.

80 Na cóż ten przepych? obroniła się Dominika. Tylko uważaj sobie Hanka pogroziła siostrze palcem żeby cię ta zazdrość o jajcarnię nie zgubiła albo żeby ci śledź ością w gardle nie stanął. Pani Irenka zaśmiała się, widząc, z jakim apetytem Dominika pożera w całości płat śledziowy, który jako pierwszy wpadł jej w łapki i prawie natychmiast w dentystycznie rozdziawione szczęki. Rooozpływa się w ustach rozpłynęła się Dominika. A ja nie lubię śledzi. Zuza postanowiła ukrócić kuchenne rozluźnienie. I widzisz, babciu, znów przestałaś opowiadać, bo wszyscy cię zagadują i zagadują! Hanka zastanawiała się, czy zaborczość Zuzy wynikała z głodu, bo mała nerwowo rozglądała się po kuchennym stole. Ależ Zuzanko! Przecież ja wam już naprawdę bardzo dużo naopowiadałam broniła się pani Irenka. Hanka martwiła się o panią Irenkę. Nie dość, że pracowała od świtu, to w dodatku wciąż była zmuszana do wygłaszania świątecznych gadek. Przyznaję! Dużo! stanęła w obronie pani Irenki Dominika, już śledziowo nie bełkocząc. Ale ja chcę jeszcze!!! Zuza się bała, że to może być już naprawdę koniec wyraźnie fascynującej ją opowieści. Dobrze Znów wygrywała anielska cierpliwość pani Irenki, która szukała w głowie jeszcze jakiejś wigilijnej opowiastki. Ale to już będzie naprawdę ostatnia, dobrze? zapytała. Dobrze, dobrze! Zuza udawała niezadowoloną, choć oczy jej błyszczały. Jest zwyczaj, którego nie wiem dlaczego, ale nie przejęła moja mama. Ona tego nigdy nie robiła, a moja babcia zawsze. Po wigilii zbierała ze stołu wszystkie łyżki i związywała je z sobą. Byle czym, co akurat miała pod ręką, i zostawiała na całą noc takie nieumyte, związane z sobą łyżki. Mówiła, że przez to rodzina będzie się zawsze razem trzymała. Nikt się nie wykruszy i nawet kłótnie, jeśli wcześniej były, odejdą w zapomnienie. I co? Odeszły? zapytała od razu Zuza, nie pozwalając babci na choćby chwilę świątecznej zadumy. Odeszły, wnusiu odeszły A czy my zaczęła Zuza, ale nie mogła dokończyć, ponieważ do rozmowy włączyła się

81 Dominika. Może i dobrze, bo sałatka śledziowa dzięki temu miała szansę, by nie zamienić się w ziemniaczaną ze śladową ilością śledzi. Ale my przecież tak robimy! zawołała Dominika. Po wigilii zbieramy wszystkie sztućce, nie tylko łyżki, i przytulone do siebie wkładamy do zmywary, i jak dziś to zrobimy, to wystarczy, że zmywary na noc nie puścimy, tylko rano, i będziemy tak z sobą scaleni, że proszę siadać! O! I to jest pomysł! przyznała Dominice rację pani Irenka, na której twarz buchnęła teraz para z wylewanej do zlewu wody pozostałej po gotowaniu uszek. Iwonka kończyła smażyć ryby, które miały za chwilę zniknąć pod zbliżoną do pomarańczowej barwą startej marchewki. To co teraz? zapytała Ula. Teraz ubieramy się i idziemy na chwilę do ogrodu, żeby sprawdzić, jak wasz tato poradził sobie ze świątecznym oświetleniem domu zaproponował Mikołaj, dając szansę na wykazanie się pod choinką swojemu świętemu imiennikowi. Hanka podziękowała mu uśmiechem, a wszystkie przebywające w kuchni kobiety zachowały się tak jak ona. Krótki dźwięk domofonu ogłosił, że pojawili się kolejni goście. To Flora z Tomkiem! zaanonsowała swą rodzinę Dominika. Kazałam im przyjść wcześniej, żeby pomogli robić stół. Super! wrzasnęła Zuza i tyle ją widzieli. Ula podążała do wiatrołapu z dostojeństwem, a Hanka zdążyła szepnąć do też wychodzącego Mikołaja: Kocham cię. A ja was usłyszała w odpowiedzi. Słowa Mikołaja musiały dotrzeć do uszu pani Irenki, która patrząc Hance głęboko w oczy, wyszeptała: Są w życiu piękne chwile, prawda? Hanka nie odpowiedziała. Wiedziała, że wystarczy, gdy się uśmiechnie, bo uśmiech to najcenniejsze przypieczętowanie ważnych i dobrych chwil przydarzających nam się w życiu. Najczęściej uśmiech wystarcza, a gdy tak się dzieje, to nie musimy silić się na słowa. Ale jest jeden warunek. Musimy być przekonani, że osoba, do której się uśmiechamy, zrozumie, że uśmiechamy się do niej przede wszystkim sercem

82 Hanka była w doskonałej sytuacji. Za każdym razem, spoglądając w oczy pani Irenki, miała takie przekonanie, bo pani Irenka nie dosyć, że miała serce na dłoni, to umiała też sprawić, że miała je również w oczach. A to dobrze, gdy ludzie umieją patrzeć sercem Stół był już gotowy. Wszystko było już gotowe. Wszyscy byli gotowi. Odświętni. Podekscytowani. Najpiękniejsza była oczywiście Hanka. Spływająca po niej biała sukienka z czarnym zaokrąglonym kołnierzykiem sprawiała, że zachowywał się tak, jakby jeszcze nigdy nie widział tego, co przykrywała. A przecież widział Nie potrafił się na niczym skupić. Zachowywał się tak, jakby byli sami. Jakby nikogo nie było przy stole. A przecież gości było mnóstwo i z tego też się bardzo cieszył. Pierwszy raz miał zasiąść do wigilii w tak licznej gromadzie. Widział, że mama, cierpiąca zawsze z powodu braku tłumu na wigilii, dziś była przeszczęśliwa. Januszek zaraził się radosnym podekscytowaniem żony i tryskał charakterystyczną dla siebie błyskotliwą żartobliwością, bardzo pomagającą rodzicom Przemka odnaleźć się w tym rozgadanym i roześmianym tłumie, w którym nie wiadomo kto robił większe zamieszanie dzieci czy dorośli. Byli też tacy, którym było wszystko jedno, co się dzieje. Malwina i Mateusz. Ta para miała cieszyć wszystkich zebranych swym towarzystwem najkrócej, ale nikt się tym nie przejmował, ponieważ młodzi świata poza sobą nie widzieli. Dziewczynki, Ulę i Zuzę, najbardziej cieszyło to, że nadzwyczaj elegancki Tomek zerkał to na jedną, to na drugą, jakby nie mogąc podjąć decyzji, która z młodych dam bardziej mu się podoba: ta milcząca, w sukience w czerwono-białą kratkę, czy ta wciąż go trącająca, w sukience w kratkę biało-czerwoną. Zrelaksowany i zadowolony z przebiegu spraw osobistych i zawodowych Przemek patrzył na stół, na którym oprócz tego, że panował porządek zgodny z jego pedantycznym usposobieniem, to gościły również potrawy, których wygląd i

83 zapachy sprawiały, że każdy stojący już przy stole gość z niecierpliwością czekał na modlitwę mającą rozpocząć najuroczystszą wieczerzę w roku. Hanka uśmiechała się do wszystkich. Radosnymi oczami nawiedzała twarze wszystkich zebranych. Mikołaj wiedział, że wzrok jego ukochanej nie szuka Nieobecnych, bo choć ich nie ma, to Hanka czuje, że są gdzieś w pobliżu, i to uczucie jej wystarcza i ją uszczęśliwia. Pani Irenka była milcząca. Zawsze się taka stawała, gdy dużo się działo, bo była baczną obserwatorką rzeczywistości i to pewnie dlatego tak wiele wiedziała o ludziach i o życiu. Iwonka i Jurek z dumą wpatrywali się w swoje córki to one były dla nich całym światem, poza którym nie istniało nic więcej. Jedyną nostalgicznie zamyśloną osobą przy stole była Flora. Mikołaj, który w myślach nazywał tę kobietę tak jak jego szwagierka, patrzył na Florę, zastanawiając się, czy jest tak milcząca, wprost odizolowana od panującej wokół radości, by uchronić się przed wzruszeniem, czy tak bardzo wzruszona, że próba nawiązania kontaktu z kimkolwiek, chociażby z synem, mogłaby się zakończyć łzami, których teraz ronić nie chciała. Wszyscy czekali już tylko na Dominikę. Pierwszej gwiazdki nie było widać na zachmurzonym niebie, ale nad chmurami na pewno już gdzieś była. Nie dosyć, że nie było widać nieba, to nie było widać też świata. Był tylko śnieg, który co prawda dwie godziny temu zlitował się i przestał padać, ale był wszędzie. Tylko dzięki pracy Jurka dom był widoczny, bo w tej podbiegunowej scenerii oświetlały go liczne kolorowe lampki. Upiększały drzwi wejściowe, wierzby strzegące furtki oraz altanę widoczną teraz przez drzwi tarasu. Już jestem! podniesionym głosem zaznaczyła swą obecność Dominika, sadzająca w stojącym przy stole foteliku dziecięcym Tomaszka, który wyglądał jak świąteczna maskotka. Od Świętego Mikołaja odróżniały go tylko dwa szczegóły. Nie miał siwej brody i okrągłych okularów na nosie. Za to miał na sobie prawdziwy strój mikołaja. Czerwone spodenki, czerwoną, obszytą białym futerkiem kapotkę, która na plecach miała przyszyty mały brązowy woreczek imitujący mikołajowy worek z prezentami. Stroju dopełniała czapka, oczywiście czerwona, z dużym białym pomponem, za którą Tomaszek wyraźnie nie przepadał, bo gdy tylko Dominika wciskała mu ją na głowę, z maniakalnym uporem zrywał ją i zamaszystym gestem ciskał nią o podłogę. Po kilku nieudanych próbach włożenia synowi czapki Dominika się poddała. W takim razie dam ci spokój. A teraz proszę wszystkich zebranych, by się napatrzyli. Dominika przez krótką chwilę przytrzymała czapkę na głowie syna i gdy tylko cofnęła rękę, jak to było do przewidzenia, Tomaszek kolejny raz cisnął nią o podłogę z rozbrajającym rechotem, którym rozbawił całe już od dłuższego czasu gotowe do modlitwy towarzystwo stojące przy stole. Hanka wzięła do rąk Pismo Święte. Mikołaj widział, z jakim nabożeństwem patrzy na zaznaczony wcześniej jego fragment, po czym podaje księgę pani Irence,

84 wprawiając ją w zakłopotanie przerwane odgłosem dzwoniącego telefonu. To twój, mamo odezwał się od razu Tomek, patrząc na Florę. Przepraszam. Mama Tomka spłonęła rumieńcem i odeszła od stołu. Mikołaj zobaczył minę Flory patrzącej na telefon. Po jej rumieńcu nie pozostał ślad. Wystraszył się, że coś się stało. Proszę odebrać powiedział może to coś ważnego. Flora odeszła kilka kroków od stołu, a goście przysiedli na moment. Słyszał jej głos. Wszyscy słyszeli, jak rozmawia przez telefon. Nie dało się nie słyszeć jej słów, choć mówiła niezbyt głośno. Flora mówiła po francusku. Płynnie i pięknie. Jej głos robił wrażenie nie tylko na nim. W pewnym momencie przerwała i popatrzyła wprost na Hankę. Coś się stało? zapytała ta od razu. Właśnie przyleciał z Paryża mój przyjaciel. Charles!? zapytał z radością w głosie Tomek. Flora skinęła głową. Suuupeeer! krzyknął Tomek. Czy mogę zapytała nieśmiało Florencka, której nieśmiałość była dowodem na to, że nieoczekiwany gość stawiał ją właśnie w dość niezręcznej sytuacji. Flora miała szczęście, ponieważ w domu Hanki nie było mowy o niezręcznej sytuacji. Ależ oczywiście! rozpromieniła się natychmiast Hanka. Zapraszaj go do nas! Niech przyjeżdża! Podaj mu adres! Widząc zagubienie Flory, Mikołaj postanowił jej pomóc. A może ja po niego szybko podjadę? zaproponował. Nie!!! krzyknęły prawie jednocześnie Hanka i Dominika. To znaczy Dominika krzyknęła, a Hanka chyba szepnęła, ale dość histerycznie. Powiem mu, żeby wziął taksówkę Flora z miejsca zrozumiała

85 powagę sytuacji. On też. Dlatego uśmiechnął się do Hanki, bezdźwięcznie mówiąc: Zostanę. I proszę uśmiechnęła się ze spokojem pani Irenka, podczas gdy Flora wróciła do swego francuskiego rozmówcy. Nie dosyć, że dodatkowe nakrycie dla zbłąkanego wędrowca nam się przyda, to jeszcze będzie nas nieparzyście przy stole. Czyli jak tradycja nakazuje. Na stole parzyście, przy stole nieparzyście. A tradycja rzecz święta. Flora znów stanęła przy stole. To już wszyscy wstańmy poprosiła pani Irenka. Jak zaczniemy, to kiedyś będziemy się mogli chwalić, że była w naszym życiu taka wigilia, podczas której dołączył do nas zdrożony wędrowiec. A to przecież w dzisiejszym świecie nieczęsto się zdarza. Świąteczny i czarowny moment przerwał Tomek. W dodatku Charles naprawdę jest super. No to super! Ostatnie słowo przed modlitwą musiało oczywiście należeć do Zuzy. Pierwszą osobą, która robiła na swej piersi znak krzyża, była pani Irenka, a już po chwili wszyscy słyszeli jej głos. Mikołaj wstrzymał oddech. Słuchał pani Irenki, ale patrzył na Hankę. Widział jej wypełniające się łzami oczy. Wiedział, że nie chciała płakać, ale już płakała. Dominika patrzyła na siostrę wzrokiem przywołującym do porządku, lecz za chwilę już też zwilgotniałym. W oczy mamy patrzeć nie musiał, bo one już też z pewnością były pełne łez. Widocznie to, że kobiety wzruszają się podczas wigilii, również było ważnym elementem tradycji, która była wciąż żywa. Pani Irenka skończyła czytać i rozpoczęła modlitwę znaną wszystkim stojącym przy stole nakrytym białym obrusem, pod którym znajdowało się sianko. Stół stał nieopodal choinki, pod którą jakimś cudem zmieściła się góra prezentów. Mikołaj poczuł w dłoni dłoń Hanki. Dokładnie w chwili gdy wypowiedział słowo amen. Pamiętał, jak rok temu spóźnione wigilijne życzenia składali sobie pod gołym niebem. Nie mógł uwierzyć, że rok minął tak szybko. Nie wiadomo kiedy. Znów słyszał życzenia i miły dla uszu trzask łamanego opłatka. Poczuł, że jego oczy też opanowała wilgoć. Gdy zaczął się zastanawiać, czy Hanka to widzi, usłyszał głos szwagierki: Płacz, płacz! Bo kiedy prawdziwy mężczyzna płacze, to musi być święto! Dominika jak zawsze wiedziała, co powiedzieć. Rozbawiły go jej słowa. I nie płakał, choć święto było wielkie. Święto miłości i życzeń. Tych wypowiadanych i wysłuchiwanych. Życzeń mających się spełnić. W oczach Hanki widział szczęście. Widział je w oczach wszystkich, których serdecznie obejmował.

86 Szczęście się naturalnie przedłużało, ponieważ życzeniom nie było końca, aż w końcu usiedli i zaczęli jeść. Siedział, obserwował i przypominał sobie dawno zasłyszane słowa, wypowiadane przez babcię Malwinę, tak mu się teraz przynajmniej wydawało: Kiedy szczęście do ciebie zawita, pozwól mu usiąść. Spojrzał na Hankę. Była jedyną osobą, która jeszcze stała i patrzyła, czy nikomu niczego nie brakuje. Poprosił, by już usiadła. Zrobiła to. Usiadła. Na jego kolanach. Na krótką chwilę Było już po północy. W domu zapanowała cisza. Zamknęła świąteczny zeszyt bogaty w przepisy, mądre słowa, krótkie wspominki. Bogaty we wszystko, co chciała ocalić od zapomnienia. Były w nim też słowa, które skończyła pisać przed chwilą do swych najukochańszych Nieobecnych. Wigilia, którą mieli za sobą, była nastrojowa i wesoła. Było w niej wszystko. Jak w życiu. Łzy, wzruszenia, radość spotkania, nadzieja na przyszłość, zadowolenie z tego, co akurat jest, i oczekiwanie na to, co dopiero ma się wydarzyć. Przeszłość i przyszłość scalane teraźniejszością. Co robisz? usłyszała głos Mikołaja. Już zrobiłam odpowiedziała, kładąc dłoń na zamkniętym zeszycie. A co robiłaś? Pisałam list. Do mnie? zdziwił się Mikołaj. Tym razem nie. Przyjdziesz? Nie widziała twarzy Mikołaja, ale wiedziała, że się uśmiechał, czekając, by spełniła jego prośbę. Zrobiła to. Oderwała dłoń od zeszytu. Wstała od stołu i skierowała się do salonu. Usiadła obok Mikołaja i przytuliła się do jego ramienia. Na górze nie było słychać już głosów. Tomaszek w końcu zasnął. Nawet Zuza już nie mówiła. Słyszeli tylko ciepły głos pani Irenki proszący Zuzę, by się dokładnie nakryła kołdrą.

87 Słyszysz? zapytała. Mikołaj skinął głową. Pani Irenka mimo bardzo późnej pory obiecała wnuczkom bajkę. Właśnie zaczynała ją opowiadać. Podsłuchujemy? zapytała. Oczywiście odpowiedział z uśmiechem Mikołaj. Ale boski ten Charles wtrąciła szybko. Uhm Chciałabym, żeby im wyszło rozmarzyła się. Wyjdzie zapewnił ją Mikołaj. A teraz już cicho, słuchamy. Umilkła i walcząc ze zmęczeniem, słuchała głosu pani Irenki. Dobrze już, dobrze, Zuzanko, będzie o Cichej nocy, ale już cicho sza! Moje kochane, Cicha noc to najpiękniejsza z kolęd. To śpiewając właśnie ją, człowiek może poczuć się lepszy. I pomyśleć, że gdyby nie żarłoczne myszy, to może nigdy by nie powstała. A było to tak. Dawno temu głodne myszy uszkodziły organy w kościółku w małej wiosce niedaleko Salzburga. Kościół ten należał do parafii Świętego Mikołaja. Wikary tej parafii przed uroczystą pasterką odkrył, że organy są uszkodzone i nie ma mowy o szybkiej naprawie. Wikary był zrozpaczony, bo jakże to? Pasterka bez muzyki? Udał się więc po radę do przyjaciela, który był organistą i nauczycielem w sąsiedniej wiosce. Wspólnie uradzili, że skoro organy nie zagrają, to parafianom należy się jakaś rekompensata. Chociażby jedna łatwa melodyjna pieśń. Przyjaciele zabrali się do pracy, choć czasu mieli niewiele. Wikary ułożył krótki wiersz o Dzieciątku narodzonym w cichą noc w betlejemskiej stajence, a organista na poczekaniu skomponował do niego melodię. I tak to się zaczęło. W czasie pasterki tę pieśń śpiewał organista razem z dziećmi z chóru, a wikary przygrywał im na gitarze. Pieśń tak bardzo spodobała się wszystkim, że wywędrowała na ustach rozśpiewanych wiernych z kościoła. Przez śniegi i zamiecie doszła do wielu domów i co tu dużo mówić, stała się nieśmiertelna. A ta wioseczka, w której powstała kolęda, nazywa się Oberndorf i już nie ma w niej tego małego kościółka, w którym kiedyś harcowały myszy. Na jego miejscu stoi teraz kaplica i nazywa się Cicha Noc, i dzisiaj są tam na pewno turyści z całego świata, i wyśpiewują najpiękniejszą na świecie kolędę w miejscu jej narodzin Pani Irenka skończyła opowiadać. Ale szkoda, że to koniec szepnęła Hanka, tęskniąc już za anielskim głosem. Mikołaj się nie odzywał. Pomyślała, że przysnął, ukołysany głosem pani Irenki. Śpisz? zapytała, ale odpowiedzi doczekała się dopiero po dłuższej chwili. Słucham szepnął Mikołaj.

88 Głos Mikołaja sprawił, że też się zasłuchała. Wtulali się w siebie. Zasłuchani w ciszę Cichej Nocy. Tę ciszę usłyszało też ich Szczęście. Przecież to cisza zawsze je budziła. Już czuła jego delikatne podrygiwania, które sprawiały, że zawsze chciała ich dotknąć. Położyła swą dłoń na Szczęściu. Pod cienkim materiałem sukienki coraz dokładniej wyczuwała taniec. Daj rękę poprosiła Mikołaja. Mikołaj od razu podał jej swą dłoń. Położyła ją tuż nad swoją. Zamknęła oczy. Poczuła swoje Szczęście szczęście w Cichą Noc.

89 Mamo, Zaczęło się, Nasza kuchnia tętni życiem Jak dawniej Atmosferę Świąt czuć w całym domu, Jest cudnie Pani Irenka piecze placek drożdżowy i opowiada Hanuś moja Hanuś Wszystkie ciasta mają swoje tajemnice. Najwięcej ma drożdżowe, nieco mniej makowiec, a na końcu piernik Żeby drożdżowe było piękne i puszyste, to dobrych drożdży trzeba użyć. Dobrych, czyli jasnych, wilgotnych, a jeszcze jak orzechami lekko pachną, to już się nic nie mówi,

90 tylko do robienia ciasta zabiera Przy drożdżowym to jak w życiu temperatura jest ważna. Wszystko, co dodajemy do ciasta, ma być ciepłe, ale nie gorące Jajka wyjmujemy z lodówki wcześniej, by się ogrzały, a ubijane na parze przed dodaniem do wyrośniętego rozczynu studzimy Miskę, w której będziemy wyrabiać ciasto, płuczemy gorącą wodą. Stopiony tłuszcz za to studzimy. A mleko podgrzewamy A jak się do wyrabiania zabieramy, to najpierw rozczyn robimy, odstawiamy go w ciepłe miejsce i czekamy, aż swą objętość podwoi. Jajka ucieramy z cukrem i soli odrobiną, bo to dzięki niej ciasto na kolorze zyskuje. Z ucierania masę puszystą uzyskać musimy. Cukier powinien całkowicie się rozpuścić. Masę i pozostałe składniki do wyrośniętego rozczynu dodajemy i zaczyna się praca prawdziwa, bo ciasto wyrabia się długo. Dobrze wyrobione jest gładziusieńkie, samo od rąk odchodzi I później znów jest jak w życiu. Cierpliwość jest ważna, czekać musimy Dlatego wyrobione ciasto ściereczką przykryć trzeba i odstawić w miejsce miłe i ciepłe. Czasu mu na odpoczynek dajemy akuratnie jakieś trzydzieści, czterdzieści minut, ale nie dłużej, bo od tego lenistwa może nam potem w piekarniku opaść, a tego nie chcemy Jak już do pieczenia przystępujemy, to znów temperatura ważna się staje. Piekarnik ma być lekko nagrzany, ja lubię, jak jest w nim jakieś sto, góra sto dwadzieścia stopni, bo wtedy ciasto powoli wyrasta, a później już nasz wypiek cieplejszą aurę lubi, sto osiemdziesiąt albo nawet sto dziewięćdziesiąt stopni A jak już po robocie jesteśmy, to znów temperatura ważna się robi i uchowaj Boże, ciasto z blachy na ciepło wyszarpywać, poczekać trzeba, aż ostygnie. A i w makowcu też jest tajemnica, bo cokolwiek by się działo i na jakim cieście go robiło, to w nim mak jest najważniejszy, bo bez niego makowca by przecież nie było Mak zmielony ma być dobrze, ale najpierw oczyszczony, znaczy ziareneczka zimną wodą zalać należy, a zanieczyszczenia jak oliwa na wierzch wypłyną, zebrać je wtedy trzeba, a mak odcedzić i takiego czyścioszka zalać mleka odrobiną, potem gotować minut czterdzieści, a jak już po gotowaniu będzie, to znów odcedzić i zemleć, najlepiej trzy razy, ale jak czas nas goni, to i dwa razy wystarczy A później to już jak kto chce i lubi. Ja to lubię wymieszać go z żółtkami utartymi z cukrem, z masłem, bo ono potrawom w smaku cudownie pomaga, z miodem i bakaliami I wtedy już po wszystkim palce sobie oblizać to istny raj I masz rację, Hanuś, że nie zobaczysz, jak piernik robię, bo już jest gotowy, ale on w przygotowaniu łatwy jest i tajemnic ma niewiele, ale kobiety mają mu czego zazdrościć, bo to jedyne ciasto ze wszystkich, co się tak powoli starzeje

91 A sprawcą tej jego wiecznej młodości miód jest Ta płynna słodycz nie dosyć, że smaczna, to jeszcze konserwować potrafi A jak jej gorąco, to taki talent ma, że karmelizacji ulega. I możemy mieć ciasto barwy od złocistej do brązowej, w zależności od tego, ile miodu dodaliśmy i w jakiej temperaturze pieczone było A do piernika, Hanuś, najlepiej nadaje się miód płynny i ciemny, o smaku wyraźnym, gryczany albo wrzosowy Lepiej też mąki żytniej używać, bo bardziej aromatyczna jest i lepiej wilgoć w cieście utrzymać potrafi Barszcz pani Irenki

92 z uszkami Był tak pyszny, że wielu gości zażyczyło sobie dokładki, nie bacząc na to, że to dopiero początek wieczerzy 1 kg buraków 3 suszone borowiki 2 cebule 2 ziarenka ziela angielskiego liść laurowy pieprz sól cukier sok z 1 cytryny Grzyby namocz na noc w ½ litra wody, następnie ugotuj w tej samej wodzie. Buraki obierz, pokrój drobno lub zetrzyj na tarce o grubych oczkach, dodaj pokrojone cebule, ziele angielskie, liść laurowy, zalej zimną wodą (ok. 2 litrów) i ugotuj. Gdy wywar wystygnie, przecedź go, dolej wywar z grzybów, podgrzej (ale nie gotuj), przypraw sokiem z cytryny, solą i pieprzem. Do gorącego barszczu możesz włożyć łyżeczkę masła. Ugotowane grzyby możesz wykorzystać do farszu do uszek. Uszka

93 Ciasto 50 dag mąki 1 jajko sól trochę letniej wody (ile zabierze) Farsz 10 dag suszonych ugotowanych grzybów ½ średniej cebuli białko łyżka tartej bułki sól pieprz Grzyby namocz na noc w ½ litra wody, następnie ugotuj w tej samej wodzie. Odcedź, posiekaj. Dodaj posiekaną cebulę zeszkloną na maśle, białko i tartą bułkę. Dopraw solą i pieprzem. Z podanych składników przygotuj ciasto, następnie cienko je rozwałkuj. Wykrawaj kwadraciki 3 3 cm. Nakładaj farsz, składaj po przekątnej, zlep brzegi, potem rogi. Wrzuć do osolonej, wrzącej wody. Gotuj, aż wypłyną na powierzchnię. Karp smażony Mamy Mikołaja To dopiero był rarytas Sprawił, że na moment ucichły rozmowy przy stole I gdyby nie to, że kiedy kończyliśmy go jeść, przy stole pojawił się zdrożony wędrowiec, to nie wiadomo, co byłoby dalej A tak, znów się zaczęły rozmowy, nawet w obcym języku, tylko Dominika była dziwnie milcząca. To znaczy skomentowała sytuację jednym zdaniem: Dopiero początek wigilii, a tu już takie ciacho, w dodatku samo przyszło. 1 karp, ok. 1½ kg 2 duże cebule sok z 1 dużej cytryny 2 cytryny pokrojone w ósemki mąka do oprószenia ryby ½ litra dobrego oleju do głębokiego smażenia Sprawionego i podzielonego na dzwonka karpia wypłucz dokładnie w zimnej wodzie, osól. Następnie ułóż w głębokim naczyniu, po czym obłóż kawałki ryby plastrami cebuli, żeby pozbyć się zapachu mułu. Przykryj i wstaw na noc do lodówki. Przed smażeniem skrop sokiem z cytryny i delikatnie oprósz mąką. Smaż partiami na złoto na głębokim i dobrze rozgrzanym oleju. Dzwonka mają pływać podczas smażenia (jak pączki). Usmażone porcje przekładaj na ręcznik papierowy, by pozbyć się nadmiaru tłuszczu, a następnie do naczynia żaroodpornego. Wstaw do lekko nagrzanego piekarnika (50 60oC), żeby nie wystygły. Gdy usmażysz wszystkie porcje, podawaj z cytryną pokrojoną w ósemki. Groch z kapustą Dominiki To z pewnością stanie się naszą rodzinnątradycją, że groch z kapustą, a raczej kapusta z grochem, będzie popisowym daniem Dominiki. Nasza polonistka z liceum się nie myliła. Dominika jest specjalistką od grochu z kapustą! 50 dag kiszonej kapusty 3 4 suszone grzyby szklanka żółtego grochu 1 cebula 2 łyżki oliwy majeranek pieprz sól Groch namocz na noc, po czym ugotuj w tej samej wodzie. Dodaj

94 majeranek, sól i pieprz. Umyte i namoczone poprzedniego wieczoru grzyby ugotuj (również w tej samej wodzie). Odcedź. Kapustę drobno posiekaj, zalej wywarem z grzybów, dodaj pokrojone grzyby i ugotuj. Pokrojoną w kostkę cebulę usmaż na oliwie, dodaj do kapusty, połącz z ugotowanym grochem i krótko razem gotuj. Ryba po grecku Iwonki Przy tym daniu rozgorzał spór, oczywiście między kobietami, bo mężczyźni woleli udawać Greka. Czy ryba powinna być usmażona? A może przygotowana na parze? Albo upieczona w piekarniku? Ta, którą jedliśmy, była usmażona po uprzednim skropieniu cytryną, delikatnym posoleniu i obtoczeniu w mące. Była wyśmienita, ponieważ to pani Irenka przyrządziła marchewkową pierzynkę, ale najwięcej zasług przypisała sobie oczywiście Dominika, bo przecież gdyby nie kupiła takiego pięknego świeżego dorsza, to kto wie, czy całość byłaby taka wyśmienita. Rzeczywiście, kto wie? 1½ kg filetów z ryb morskich 3 duże marchewki 2 pietruszki 1 średni por 1 mały seler 3 cebule ½ szklanki oliwy 2 łyżki koncentratu pomidorowego ½ szklanki przecieru pomidorowego łyżeczka słodkiej mielonej papryki 2 liście laurowe 6 ziaren ziela angielskiego sok z cytryny lub ocet winny (jabłkowy) cukier sól Pora pokrój w paski, pozostałe jarzyny zetrzyj na tarce o grubych oczkach. Włóż jarzyny do rondla z mocno rozgrzaną oliwą, podlej kilkoma łyżkami wody, dodaj ziele angielskie i liść laurowy i duś pod przykryciem na małym ogniu przez 15 minut. Następnie dodaj koncentrat pomidorowy, przecier, gdy za gęsty ew. łyżkę wody i duś jeszcze 10 minut. Przypraw sokiem z cytryny lub octem winnym (około 1 łyżki) i mieloną papryką. Tak przygotowany sos wyłóż na kawałki ryby (uprzednio usmażonej bądź ugotowanej na parze) ułożone na półmisku i odstaw na 2 3 godziny w chłodne miejsce, żeby ryba przeszła smakiem sosu. Mój karp w galarecie Cóż, nie wypada się chwalić, dlatego powiem tylko, że najwięcej pochwał za tę potrawę zebrała Ula. To dzięki niej karp wyglądał tak, że Mikołaj zażartował, iż może lepiej nie niszczyć tego dzieła. Jak łatwo się domyślić, Zuza była innego zdania Tak czy inaczej, po karpiu nie został nawet ślad i tylko wtajemniczeni wiedzą, że w garażu na regale dobroci jest jeszcze jeden półmisek Przecież po Wigilii zawsze następuje Boże Narodzenie. cały karp, około 1½ kg 3 4 cebule 2 pietruszki ½ niedużego selera 2 marchewki 4 łyżeczki żelatyny 4 ziarna ziela angielskiego 4 ziarna pieprzu 1 liść laurowy plasterki cytryny (po jednym na porcję) natka pietruszki kilka różyczek ugotowanego brokułu (po jednej na porcję) łyżeczka cukru sól pieprz Karpia oczyszczam, sprawiam, płuczę w chłodnej wodzie, a następnie kroję na niewielkie dzwonka. Zachowuję głowę i resztki. Oczyszczone warzywa wkładam do rondla, zalewam litrem wody i gotuję kilka minut. Następnie

95 wkładam głowę i resztki ryby, dodaję sól, łyżeczkę cukru, liść laurowy, ziele angielskie i pieprz i gotuję co najmniej godzinę pod przykryciem, na wolnym ogniu. Pod koniec gotowania dodaję zmielony pieprz. Wywar przecedzam i zachowuję marchew, którą następnie kroję w plasterki. Do wrzącego wywaru wkładam dzwonka karpia i gotuję 10 minut, po czym zdejmuję z ognia i pozostawiam do ostygnięcia pod przykryciem. Następnie wyjmuję dzwonka z wywaru, obieram z ości i skóry i przekładam na głęboki półmisek razem z marchewką. W kilku łyżkach zimnej wody namaczam żelatynę, a gdy napęcznieje, wkładam ją do rondla z gorącym wywarem i dokładnie mieszam, aż do całkowitego rozpuszczenia. Następnie tak przygotowanym wywarem zalewam karpia i marchew, a gdy nieco przestygnie, przybieram różyczkami brokułu i listkami pietruszki. Wstawiam do lodówki. Podaję z plasterkami cytryny. Pstrąg w migdałach Flory Danusia powiedziała, że przyrządzała to danie pierwszy raz, ale z pewnością nie ostatni, gdyż pracy przy nim nie ma prawie wcale, a jest to pychota jakich mało, jak celnie zauważył Januszek. Charles jadł pychotę, nie spuszczając oczu z Danusi, a Danusia nie wiedziała, gdzie oczy podziać To był piękny widok naprawdę. To musi być miłość. kilka średnich pstrągów (po jednym na osobę) 125 g masła 10 dag płatków migdałowych plasterki pomarańczy (po jednym na porcję) natka pietruszki pieprz sól Sprawione i umyte pstrągi osusz, natrzyj solą, oprósz pieprzem i smaż w całości na maśle na niezbyt silnym ogniu, po kilka minut z każdej strony. Usmażone ryby układaj na ogrzanym półmisku. Na patelni rozpuść 1 2 łyżki masła, lekko zrumień na nim płatki migdałowe i wyłóż je na ryby. Udekoruj danie pietruszką i plasterkami pomarańczy. Sałatka jarzynowa i sałatka śledziowa Pani Irenka powiedziała kiedyś, że miłości należy dodawać do każdej potrawy. To zdanie doskonale tłumaczy smak sałatek, których w Boże Narodzenie nie będziemy już jeść, bo zostały zjedzone podczas wigilii razem z całą miłością. A było jej w nich wiele. Miłość pani Irenki, Iwonki, Dominiki, moja, nawet Danusi, bo to ona dodała do tych sałatek oprócz miłości po prostu majonez Sałatka jarzynowa 3 duże ugotowane marchewki 2 ugotowane pietruszki 1 mały ugotowany seler 3 ugotowane ziemniaki 3 4 ogórki kiszone 1 cebula dymka 2 jajka ugotowane na twardo 1 jabłko 1 puszka zielonego groszku

96 Sos majonez sól pieprz łyżeczka musztardy sok z cytryny Pokrój w równą, drobną kostkę marchew, pietruszkę, seler, ogórki, ziemniaki i jajka. Dodaj posiekaną zblanszowaną cebulę, starte na grubej tarce jabłko i osączony groszek z puszki. Wymieszaj. Połącz składniki sosu, dodaj do sałatki i dokładnie, ale delikatnie wymieszaj. Odstaw sałatkę jarzynową na kilka godzin w chłodne miejsce, aby składniki się przegryzły. Sałatka śledziowa 50 dag solonych płatów śledziowych (najlepiej matiasów) 70 dag ziemniaków 30 dag ogórków kiszonych 1 puszka zielonego groszku 4 jajka ugotowane na twardo 1 duża czerwona cebula 4 łyżki majonezu 1 łyżeczka musztardy sól cukier pieprz kilka gałązek trybuli (do przybrania) Śledzie umyj i wymocz w zimnej wodzie przez 2 godziny, następnie zmień wodę i mocz jeszcze drugie tyle. Ziemniaki ugotuj w mundurkach w osolonej wodzie. Cebulę obierz i pokrój w bardzo drobną kostkę. Ogórki obierz i drobno posiekaj. Obierz i posiekaj jajka. Wymoczone śledzie dokładnie osącz. Śledzie pokrój w trzycentymetrową kostkę. Ostudzone ziemniaki obierz i pokrój w kostkę. Dodaj posiekane jajka, cebulę, ogórki i dobrze odcedzony groszek. Delikatnie wymieszaj, tak żeby ziemniaki się nie rozpadły. Majonez połącz z musztardą i dodaj do sałatki. Wymieszaj. Dopraw cukrem, pieprzem i ewentualnie solą. Odstaw w chłodne miejsce na kilka godzin. Przed podaniem udekoruj gałązkami trybuli. Śledzie w śmietanie Mamy Przemka Okazało się, że wielbicielem śledzi w śmietanie jest Tomek. I Zuza, która przed kolacją zarzekała się, że choćby nawet w najbliższym roku miały ją ominąć jakieś przyjemności, to akurat tego do ust nie weźmie!. Nagle zmieniła zdanie Ale czegóż my, kobiety, nie zrobimy, by zwrócić na siebie uwagę tego, który może okazać się właśnie tym jedynym ½ kg solonych filetów śledziowych (najlepiej matiasów) 2 duże winne jabłka 1 szalotka ½ szklanki gęstej 12-procentowej śmietany sok z cytryny kilka gałązek koperku szczypta cukru sól pieprz Śledzie namocz w zimnej wodzie na 3 godziny, osącz. Jedno jabłko obierz, zetrzyj na grubej tarce, obficie skrop sokiem z cytryny, żeby nie sczerniało. Drugie pokrój w słupki (tyle słupków, ile płatów) i również polej sokiem z cytryny. Cebulę obierz i drobno posiekaj. Śmietanę przypraw do smaku solą, cukrem i sokiem z cytryny. Dodaj utarte jabłko i cebulę, po czym dokładnie wymieszaj.

97 Na każdym płacie śledzia umieść 1 słupek jabłka, zroluj, ułóż na półmisku, polej sosem. Przed podaniem udekoruj gałązkami koperku. Pierogi z kapustą, też Mamy Przemka Choć była to ostatnia potrawa przed deserem i wszyscy byli już nieprzyzwoicie najedzeni, to pierogi znikały z półmiska równie szybko jak te, które robi ciotka Anna. Mama Przemka pękała z dumy. Ja też. Bo moja siostra umiała się znaleźć. Chwaliła i ciasto, i farsz, i kształt i nawet w przypływie dobrego humoru nazwała swą teściówkę mamą, i to było w pierogach z kapustą Mamy Przemka najpyszniejsze

98 Ciasto 4 szklanki mąki 1 łyżeczka soli 1 łyżka masła lub oliwy 1 jajko letnia woda (ile zabierze)

99 Farsz duża garść suszonych grzybów (najlepiej kapeluszy borowików) 1 kg kiszonej kapusty ½ łyżeczki świeżo startej gałki muszkatołowej sól pieprz 3 łyżki oliwy 4 cebule pokrojone w kosteczkę Grzyby opłucz, zalej zimną wodą i odstaw na 2 godziny. Ugotuj w lekko osolonej wodzie. Odciśniętą z soku kapustę ugotuj do miękkości w wodzie z dodatkiem wywaru z grzybów, dokładnie odciśnij. Grzyby i kapustę bardzo drobno posiekaj. Pokrojone 3 cebule usmaż na oliwie, dodaj do farszu. Farsz dobrze wymieszaj, dopraw solą, pieprzem i gałką muszkatołową. Mąkę przesiej, dodaj jajko, sól i masło lub oliwę. Wyrabiaj ciasto, stopniowo dodając letnią wodę, aż będzie miękkie i elastyczne (około 10 minut). Ciasto podziel na trzy części. Dwie przykryj ściereczką, żeby nie wyschły, a jedną rozwałkuj cienko. Wycinaj kółeczka, na środek łyżeczką nakładaj farsz, składaj na pół i dokładnie zlepiaj brzegi (możesz sobie pomóc widelczykiem takie pierogi ładnie wyglądają). Gotowe pierogi wrzucaj partiami do osolonego wrzątku. Gdy wypłyną na powierzchnię, gotuj jeszcze około 3 minut. Wyjmuj ostrożnie łyżką cedzakową i układaj na półmisku polanym stopionym masłem lub oliwą. Następnie przygotuj pierogi z pozostałej części ciasta. Podawaj ze zrumienioną na maśle drobno pokrojoną cebulą. Kisiel żurawinowy Mamy Mikołaja To ja miałam przygotować kisiel żurawinowy,ale gdy się okazało, że piernik, który miała upiec Mama Mikołaja, przyjechał do nas z magicznej kuchni pani Irenki, bez namysłu oddałam przywilej zrobienia żurawinowego deseru swojej nowej Mamie. Zrobiłam to, by nie było jej przykro, że w wigilijnym przydziale dostała tylko smażonego karpia. To była dobra decyzja 50 dag mrożonych żurawin 6 8 dag mąki ziemniaczanej 10 dag brązowego cukru Żurawiny opłucz, rozmroź, rozgnieć tłuczkiem, zalej 3 szklankami wody, zagotuj i odstaw na 20 minut, żeby wywar nabrał smaku, następnie przecedź. Wywar osłódź. Mąkę rozprowadź w szklance zimnej wody i ciągle mieszając, wlej do gotującego się wywaru z żurawin. Jeśli kisiel jest za gęsty, dolej trochę wrzątku i dobrze rozmieszaj.

100 Rozlej do schłodzonych salaterek. Gdy ostygnie, możesz go ozdobić kleksem słodkiej śmietanki. Kutia Januszka Jedząc kutię Januszka, Mikołaj przestałdostrzegać cokolwiek, podobnie Mateusz. Znów byli małymi chłopcami obserwowanymi z miłością przez rodziców. Jedli z apetytem, podczas gdy ich rodzice na nich patrzyli z jeszcze większym apetytem. Ktoś kiedyś powiedział, że prawdziwa miłość to apetyt na życie. Wiedział, co mówi 1 szklanka suchego maku ½ szklanki pszenicy ½ szklanki płynnego miodu, najlepiej spadziowego ½ szklanki łuskanych orzechów włoskich ½ szklanki rodzynek, najlepiej dużych sułtanek 3 suszone figi ½ szklanki daktyli bez pestek 2 łyżki siekanej kandyzowanej skórki pomarańczowej łyżka migdałów bez skórki Pszenicę namocz na noc, ugotuj do miękkości, odcedź. Mak zalej wrzątkiem i zostaw na parę godzin, po czym odcedź. Dwukrotnie zmiel przez drobne sitko, połącz z pszenicą i miodem. Orzechy, migdały, figi i daktyle posiekaj. Dodaj rodzynki i skórkę pomarańczową, a następnie połącz wszystkie składniki. Odstaw na parę godzin, żeby składniki się przegryzły. Kompot wigilijny

101 mojej Mamy Smakował jak Mamy identycznie byłam wniebowzięta 10 dag polskich suszonych śliwek 5 dag suszonych jabłek 5 dag suszonych gruszek 5 dag suszonych moreli (tych brązowych, bez konserwantów) 4 szare lub złote renety 1 cytryna 4 goździki 1 pomarańcza sparzona i pokrojona w ćwiartki razem ze skórką 2 gruszki z kompotu 20 dag brązowego cukru Umyte suszone owoce mocz przez kilka godzin. Jabłka obierz. Dwa litry wody zagotuj z cukrem, dodaj ćwiartki jabłek, zagotuj, do gorącego kompotu dodaj namoczone suszone owoce, goździki, zagotuj i na końcu włóż pokrojone gruszki z kompotu, plasterki cytryny i ćwiartki pomarańczy. Odstaw, żeby nabrało smaku. Serduszka piernikowe

102 Uli i Zuzy Dzień przed Wigilią rozpoczął się bladym świtem i zapachem rosołu. O brzasku, zanim zdążyły zgasnąć ogrodowe lampy, salon wypełnił się zapachem domowego rosołu. Wiejską kurę na ten rosół przywiozła pani Irenka i gotując go, nie mogła się nadziwić, jak to się ludzie potrafią zmienić Kurę bowiem dostała w prezencie od Majorkowej Ot co! Później do zapachu rosołu dołączył nieziemski aromat naleśników i wtedy to ja nie mogłam się nadziwić, jak to możliwe, że zawekowane przez panią Irenkę jagody smakują tak, jakby przed chwilą zostały zerwane z karłowatego krzaczka o małych liściach. Gdy nacieszyłam się już zapachami, które opanowywały coraz większą powierzchnię domu, w kuchni pojawił się zapachowy zwycięzca. Jego woń sprawiła, że wszyscy domownicy wylegli ze swych sypialni i każdy chciał brać udział w przygotowywaniu serc z piernika. Niestety, nie wszyscy mogli dostąpić tego zaszczytu, ponieważ Zuza, czując, że jej pozycja lidera jest zagrożona, nabzdyczyła się niemożebnie i tylko Uli, i to w drodze wyjątku, po starej znajomości pozwoliła sobie pomagać. 1 kg mąki pszennej (tortowej) 45 dag miodu 25 dag cukru 10 dag masła 3 łyżki posiekanej kandyzowanej skórki pomarańczy 2 jajka ½ łyżeczki zmielonych goździków 1 łyżeczka mielonego cynamonu ½ łyżeczki mielonego imbiru szczypta startej gałki muszkatołowej szczypta mielonego kardamonu 6 płaskich łyżeczek proszku do pieczenia szczypta soli 2 dobre, gorzkie czekolady z pomarańczą (70% kakao) na polewę Przygotuj ciasto: w garnku połącz miód z cukrem i masłem, podgrzewaj na małym ogniu, stale mieszając, aż powstanie jednolita masa, zdejmij z ognia i mieszając, schłodź. Mąkę połącz z proszkiem do pieczenia, jajka wymieszaj z solą i skórką pomarańczową. Do masy miodowej dodaj przyprawy i jajka wymieszane ze skórką. Stolnicę podsyp mąką i z przygotowanej masy zagnieć gładkie ciasto. Rozwałkuj ciasto na placek centymetrowej grubości. Wycinaj foremką serduszka, układaj na blasze i piecz 15 minut w piekarniku nagrzanym do 180oC. Przygotuj polewę. Czekoladę roztop w kąpieli wodnej. Każde serduszko zanurz do połowy w czekoladzie i odkładaj do wystygnięcia na papier do pieczenia. Ciasta pani Irenki piernik, makowiec, placek drożdżowy Z naszego Tomaszka to dopiero jest obżartuch.w jednej rączce trzymał kawałek piernika, w drugiej placek drożdżowy i był tak skupiony na jedzeniu, że poza ciastami świata nie widział. A świat wokół niego wirował różnymi kolorami, bo Zuza z Ulą i Tomkiem roznosili prezenty spod choinki. Było głośno i bardzo wesoło. Wszyscy wszystkim dziękowali, wszyscy wszystkich całowali i do głowy by mi nie przyszło, że w takiej chwili można płakać. A jednak Jak zwykle to, co niemożliwe, udało się pani

103 Irence. Patrzyła na swój rzymski prezent i przez łzy mówiła: Dzieci, ale jak ja się wam odwdzięczę, a ja, zamiast powiedzieć coś mądrego, też się popłakałam A co mi tam Piernik

104 Ciasto 3 szklanki mąki 1 opakowanie przyprawy do piernika 2 łyżki prawdziwego ciemnego kakao dag masła 1½ szklanki cukru (najlepiej brązowego) 3 jajka 3 łyżki miodu 3 łyżeczki sody Krem 1½ szklanki mleka 2 łyżki kaszy manny 25 dag masła 1½ szklanki cukru pudru aromat waniliowy słoik powideł śliwkowych (bez cukru) Jaja starannie utrzyj z cukrem i masłem. Następnie dodaj miód oraz mąkę wymieszaną z sodą, przyprawę do pierników i kakao i zagnieć gładkie ciasto. Podziel je na 3 równe części, rozwałkuj na 3 jednakowe okrągłe placki i upiecz. Na mleku ugotuj kaszę mannę, wystudź ją. Masło utrzyj z cukrem i nie przerywając ucierania, porcjami dodawaj zimną mannę. Potem dodaj aromat waniliowy i wszystko starannie wymieszaj. Wystudzony krążek ciasta posmaruj grubo powidłami, a następnie kremem, przykryj drugim krążkiem, ten także posmaruj powidłami i kremem, przykryj go trzecim krążkiem. Owiń piernik folią do żywności i na 1 2 dni przenieś w chłodne miejsce, by dojrzał. Przed podaniem możesz polać wierzch ciasta białą polewą czekoladową. Makowiec

105 Ciasto 3 szklanki mąki 5 dag drożdży ¾ szklanki mleka ½ szklanki cukru 185 g masła 1 jajko 2 żółtka 1 opakowanie cukru z prawdziwą wanilią

106 Nadzienie 2 szklanki maku mleko 2 jajka ¾ szklanki cukru 2 łyżki masła 3 łyżki miodu 10 dag rodzynków 5 dag posiekanej kandyzowanej skórki pomarańczowej 2 3 posiekane figi po kilka posiekanych orzechów laskowych, włoskich i migdałów Mak dobrze oczyść, zalej niewielką ilością mleka (2 cm nad powierzchnię), a potem gotuj 40 minut, odcedź i zmiel, najlepiej trzy razy. Wymieszaj go z jajkami utartymi z cukrem, z masłem, miodem i bakaliami. Odstaw, by przeszedł smakiem. Drożdże pokrusz, rozetrzyj z łyżką cukru i ciepłym mlekiem. Dodaj 3 łyżki mąki, wymieszaj, przykryj. Rozczyn odstaw w ciepłe miejsce na kilkanaście minut do wyrośnięcia. Masło stop w rondelku, ostudź. Jajko i żółtka utrzyj z pozostałym cukrem i cukrem waniliowym na puszystą masę. Mąkę przesiej do miski, wlej wyrośnięty rozczyn i masę jajeczną, dokładnie wymieszaj. Wyrabiaj, aż pokażą się pęcherzyki. Wlej masło i wyrabiaj, aż ciasto zacznie odchodzić od rąk. Odstaw do wyrośnięcia na 30 minut. Ciasto rozwałkuj, rozłóż nadzienie, pozostaw wolny brzeg. Placek zwiń, włóż do dużej brytfanki i pozostaw na 15 minut do wyrośnięcia. Piecz około 50 minut w piekarniku nagrzanym do 180oC. Ciasto drożdżowe ze śliwkami 1½ szklanki ciepłego mleka 3 dag świeżych drożdży 1 łyżeczka cukru 1/2 kg mąki tortowej 12 dag masła 2 jajka 3 żółtka 1 opakowanie cukru z prawdziwą wanilią 40 dag śliwek bez pestek (mogą być mrożone) Z mleka, drożdży i łyżeczki cukru zrób zaczyn i odstaw na 15 minut w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Masło roztop i przestudź. Jajka i żółtka utrzyj z cukrem waniliowym na puszystą masę. Dodaj mąkę oraz zaczyn drożdżowy i wyrabiaj. W trakcie wyrabiania dodaj przestudzone masło. Ciasto wyrabiaj, aż zacznie odchodzić od dłoni. Gotowe ciasto odstaw w ciepłe miejsce do wyrośnięcia na około 20 minut, po czym przełóż na blachę wyłożoną papierem do pieczenia. Na wierzchu równomiernie ułóż połówki śliwek, środkiem do góry. Ciasto piecz w piekarniku rozgrzanym do 170oC przez minut. Po upieczeniu delikatnie posyp cukrem pudrem. Kochani, ostatni goście właśnie wyszli. Dominika z Przemkiem i Tomaszkiem zostali na noc. To przecież też

107 jest ich dom. Pani Irenka wzięła na siebie obowiązek okiełznania dziewczynek, którym wigilijne przeżycia i prezentowe znalezione pod choinką atrakcje na pewno nie ułatwią dziś zasypiania. Mikołaj odpoczywa w salonie, Iwonka z Jurkiem na pewno już śpią, a ja Chciałabym podzielić się z Wami mą radością. Znów jest mi dobrze. Nie musicie się o mnie martwić. Nie jestem tu sama. Mam przecież Was i wszystkich, którzy tu ze mną dziś byli i wciąż są. Jutro znów się spotkamy. Będziemy razem świętować. Na obiedzie u rodziców Mikołaja, teraz też moich rodziców Wiem, że pewnie i tak się o mnie martwicie, bo ja też się o Was martwię Ale widocznie już tak musi być z tymi, którzy się kochają Gdy miną święta, kiedy skończy się zima, będziemy mieli ogromny powód do radości, a tak naprawdę mamy go już od jakiegoś czasu W pierwszych dniach wiosny przyjdzie na świat nasze Szczęście. Nasze wspólne Szczęście Wtedy też napiszę do Was kilka słów, bo przecież zawsze chciałam dzielić się z Wami swoim szczęściem Właśnie dlatego piszę do Was ten list, z nadzieją że tam gdzie teraz jesteście, też spotyka Was szczęście. Mam nadzieję, że macie go w nadmiarze Tylko czy może istnieć nadmiar szczęścia? Przeżyłam dziś taki dzień, że myślę, że może Kochani, bardzo za Wami tęsknię, chociaż dziś czułam wyraźnie, że jesteście w pobliżu, i mam nadzieję, że nic nigdy tego nie zmieni Chcę się tak czuć już zawsze Kocham Was bardzo, uśmiecham się do Was i życząc wesołych Świąt, przytulam mocno Hania

108