Cele i zadania przedszkola według nowej podstawy programowej

Transkrypt

1 OPUBLIKOWANO: 12 MAJA 2017 Cele i zadania przedszkola według nowej podstawy programowej Opracowała: Małgorzata Swędrowska, trener, nauczyciel, moderator, szkoli nauczycieli i studentów UAM, od 9 lat upowszechnia literaturę dziecięcą na warsztatach literackich w szkołach i przedszkolach, twórca koncepcji czytania wrażeniowego Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356). Podstawa programowa wychowania przedszkolnego jest aktem prawnym. Treści w niej zawarte mogą być poszerzane, nie wolno ich jednak zawężać. W związku z reformą edukacji wprowadzane są nowe zasady i regulacje. Dotyczą one także przedszkoli. Od 1 września 2017 r. cele i zadania przedszkola będzie wyznaczać Rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Nowa podstawa programowa obowiązywać będzie zarówno w przedszkolach, jak i w oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego. Pedagogiczny wymiar nowej podstawy W wymiarze pedagogicznym dokument został przygotowany w oparciu o założenia reformy edukacji z 1999 r., zapisy dotyczące efektów kształcenia wprowadzone w 2009 r. oraz o nową koncepcję całościowego kształcenia opracowaną przez prof. Ryszarda Więckowskiego. Według autorów nowej podstawy programowej Doroty Dziamskiej, Małgorzaty Małyski, Małgorzaty Wróblewskiej i Janusza Woźniaka prof. Więckowski stworzył jedyną istniejącą w Polsce zwartą i opartą na paradygmatach koncepcję kształcenia zintegrowanego.

2 Integracja rozumiana jest w niej szeroko: w aspekcie czynnościowym jako własna aktywność dzieci w procesie edukacyjnym, w aspekcie psychicznym jako oddziaływanie na wszystkie sfery osobowości dziecka, w aspekcie metodycznym jako wykorzystywanie przez nauczyciela różnych strategii i metod uczenia się, w aspekcie treściowym jako wielokierunkowa aktywność, dzięki której dziecko zyskuje wiedzę o charakterze zintegrowanym. Zgodnie z ideą prof. Więckowskiego edukacja ma być nastawiona na rozwój dziecka, a nie na rozwój przystosowany do edukacji. Założenia filozoficzne Założenia filozoficzne nowej podstawy koncentrują się wokół fundamentalnych pytań: Kim jest człowiek?, Kim jest dziecko?. Autorzy dokumentu powołują się na definicję prof. Krzysztofa Leśniewskiego z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w myśl której: Człowiek to byt relacyjny, wolny i rozumny. Każda osoba ludzka obdarzona jest niezbywalną godnością, gdyż jest kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Odkrywa swą wartość w byciu z innymi ludźmi, współtworząc wspólnoty i społeczności. Będąc istotą twórczą, człowiek posiada duchowe pragnienie dążenia do dobra, prawdy i piękna, by w ten sposób rozwijać swą potencjalność i stawać się coraz lepszym. Wiara, nadzieja i miłość stanowią podstawę sensu i celu ludzkiego życia, niezależnie od tego, czy mają one zakorzenienie w wyznawanej religii. Człowiek ujmowany jest więc integralnie, jako istota poszukująca prawdy o sobie i świecie, zorientowana na odkrywanie i realizację uniwersalnych wartości (godność, szacunek, prawda, piękno, dobro), rozwijająca się we wspólnocie: rodzinnej, rówieśniczej, narodowej. Kierunek zmian w programie wychowawczym przedszkola wyznaczają w nowej podstawie trzy słowa: dziecko, rozwój, przedszkole. Dziecko jest podmiotem edukacji, postrzeganym całościowo (holizm), rozwój zasadza się na integralności, harmonijnym łączeniu wielu sfer życia i działania, a przedszkole stanowi dla niego naturalną przestrzeń. W koncepcji tej kładzie się nacisk na zintegrowany rozwój, odchodząc od rozumienia edukacji jako wyposażania dziecka w określone umiejętności. Zmienia się również interpretacja podstawy. Nie jest już ona ogólnym opisem procesu wspomagania rozwoju i edukacji, ale dokumentem, w którym zostaje wskazany syntetyczny i precyzyjny cel wychowania przedszkolnego. Inaczej rozumiane jest także samo wychowanie. Nie

3 chodzi już w nim tylko o przygotowanie dziecka do życia w zgodzie z samym sobą, drugim człowiekiem, przyrodą, ale o rolę i znaczenie wartości w procesie wychowawczym. Na pierwszy plan wysuwa się więc wymiar aksjologiczny i antropologiczna wizja prof. Leśniewskiego. W założeniach podstawy można dostrzec odejście od schematu, polegającego na realizacji poszczególnych zajęć w celu nabycia określonych umiejętności w zaplanowanym czasie. Od rozliczania się z konkretnych terminów ważniejsze jest wspieranie rozwoju dziecka w każdej chwili jego pobytu w przedszkolu. Cel ogólny wychowania przedszkolnego W myśl założeń nowej podstawy nadrzędnym celem wychowania przedszkolnego jest: wsparcie całościowego rozwoju dziecka ( ) realizowane (...) przez proces opieki, wychowania i nauczania uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia na pierwszym etapie edukacji. Takie rozumienie celu wychowania nawiązuje do fenomenologicznej koncepcji człowieka wybitnego polskiego filozofa Romana Ingardena. Istotne są tu: orientacja na uniwersalne wartości oraz indywidualizm i niepowtarzalność każdego dziecka, które poznaje to, co prawdziwe, czyni to, co dobre, i jest twórcą piękna. Przedszkole ma ten proces stymulować i wspierać. Wspieranie rozwoju powinno polegać na odkrywaniu przez dziecko własnych możliwości: fizycznych, emocjonalnych, społecznych, poznawczych oraz na poszukiwaniu sensu własnych działań. Oznacza to potrzebę uświadamiania dziecku celowości wszelkich zabiegów dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych, a także rozwijanie zdolności do interakcji, komunikacji, autorefleksji, tak by wszechstronnie przygotować je do podjęcia wyzwań w I klasie szkoły podstawowej. Zadania przedszkola Zadania przedszkola zostały opisane w 17 punktach. Wynikają one z nadrzędnego celu wychowania przedszkolnego (wspieranie całościowego rozwoju dziecka) i dotyczą organizacji procesu edukacji. Zadania powinny być realizowane w codziennej pracy placówki przez jej dyrektora i nauczycieli we współpracy z rodzicami, opartej na wzajemnym zaufaniu i dialogu. 1. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju. 2. Tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek

4 w poczuciu bezpieczeństwa. Zgodnie z holistycznym (całościowym) podejściem do rozwoju dziecka nauczyciel przedszkola w równym stopniu powinien zajmować się opieką, wychowaniem i nauczaniem małego dziecka. Według znanej teorii Abrahama Maslowa zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu jest możliwe tylko wówczas, gdy zrealizowane są potrzeby podstawowe. Dlatego np. potrzeba nowych przeżyć i doświadczeń może urzeczywistnić się w dziecku, które jest najedzone i wyspane. 3. Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych. 4. Zapewnienie prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzieci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony. Dobór odpowiednich metod dydaktyczno-wychowawczych, które angażowałyby jak najwięcej zmysłów dziecka, stanowi priorytet w projektowaniu zajęć. Procesy poznawcze, takie jak mowa, myślenie, uwaga, pamięć, są w okresie przedszkolnym szczególnie plastyczne, bardzo podatne na bodźce zewnętrzne. Nauczyciel powinien zaznajamiać dzieci z wartościową sztuką, muzyką, literaturą, kulturą słowa. 5. Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, dobór treści adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań. 6. Wzmacnianie poczucia wartości, indywidualność, oryginalność dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie. Grupa przedszkolna stanowi zbiór indywidualności. Choć dzieci funkcjonują razem, są skoncentrowane na sobie. Znajdują się dopiero u progu socjalizacji. Zadaniem nauczyciela jest uświadomienie im znaczenia życia społecznego, z uwzględnieniem faktu, że każda grupa składa się z niepowtarzalnych jednostek. Warto więc uczyć w przedszkolu np. tańców integracyjnych, umożliwiających wspólnotowe przeżywanie radości. Nie powinno w nich chodzić o precyzję, ale o spontaniczność. 7. Tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności, dbania o zdrowie, sprawność ruchową i bezpieczeństwo, w tym bezpieczeństwo w ruchu drogowym. 8. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji, pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci. 9. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki.

5 Nauczyciel przedszkola powinien być reżyserem chwili i wiedzieć, jak reagować na zmienną rzeczywistość dziecięcych zachowań. Ważne, by stwarzał podopiecznym warunki do kreatywnych działań. Warto, by nie tylko przekazywał wiedzę, ale inspirował do jej odkrywania (można w tym celu stosować metodę projektów). Istotne jest jednak zachowanie właściwych proporcji między działaniem planowym a twórczym. 10.Tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otaczającej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości i umożliwiających poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka. Przedszkole jest miejscem umożliwiającym edukację także poza murami budynku, na różnorodnych wycieczkach, wyprawach, spacerach. Jego rolą jest m.in. kształtowanie w dzieciach świadomości ekologicznej, szacunku dla przyrody, wskazywanie na jej piękno, harmonię i znaczenie dla człowieka. 11.Tworzenie warunków umożliwiających bezpieczną, samodzielną eksplorację elementów techniki w otoczeniu, konstruowania, majsterkowania, planowania i podejmowania intencjonalnego działania, prezentowania wytworów swojej pracy. 12.Współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warunków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka. 13.Kreowanie, wspólne z wymienionymi podmiotami, sytuacji prowadzących do poznania przez dziecko wartości i norm społecznych, których źródłem jest rodzina, grupa w przedszkolu, inne dorosłe osoby, w tym osoby starsze, oraz rozwijania zachowań wynikających z wartości możliwych do zrozumienia na tym etapie rozwoju. Rodzina jest pierwotnym środowiskiem dziecka. Przedszkole może i powinno współpracować z rodzicami, wykorzystując w edukacji ich potencjał (np. przez zapoznawanie dzieci z wykonywanymi przez nich zawodami). Współdziałanie nauczyciela przedszkola z rodzicami powinno być oparte na wzajemnym szacunku, zrozumieniu i zaangażowaniu. Zadaniem dyrektora jest stworzenie przestrzeni dla takiej relacji. Warto, by rodzice współuczestniczyli w realizacji programu wychowawczego przedszkola. 14.Systematyczne uzupełnianie, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju. 15.Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie poziomu umożliwiającego podjęcie nauki w szkole. 16.Organizowanie zajęć zgodnie z potrzebami umożliwiających dziecku poznawanie kultury i języka mniejszości narodowej lub etnicznej lub języka regionalnego

6 kaszubskiego. 17.Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających budowaniu zainteresowania dziecka językiem obcym nowożytnym, chęci poznawania innych kultur. Człowiek realizuje się nie tylko w najbliższym otoczeniu, ale również w tym, co wykracza poza jego codzienny horyzont. Naturalna potrzeba poznawania i eksplorowania świata powinna być dostrzegana i kształtowana już w wieku przedszkolnym. Warto uwrażliwiać dziecko na różnorodność perspektyw, stopniowo odsłaniać przed nim złożoność rzeczywistości, ujawniającą się m.in. w obyczajach, kulturze, języku. Projektując zajęcia edukacyjne, warto pamiętać o uwzględnianiu tych elementów (np. wprowadzaniu słów i zwrotów z języka angielskiego lub też zabawy wyrazami zaczerpniętymi z języków mniejszości etnicznych). Szczegółowo przedstawione zadania przedszkola, obejmujące swoim zakresem szereg działań, potrzeb i możliwości dzieci, a także zobowiązań dyrektorów, nauczycieli, wychowawców mają na celu realizację naczelnej idei nowej podstawy programowej wszechstronnego, zintegrowanego rozwoju dziecka przedszkolnego. Wkrótce się przekonamy, czy ta koncepcja znajdzie odzwierciedlenie w praktyce edukacyjnej.