Program prac konserwatorskich. Marmurowej posadzki w Pałacu na Wyspie

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do zapytania ofertowego z dnia 14 czerwca 2017 r. Program prac konserwatorskich Marmurowej posadzki w Pałacu na Wyspie 1.1. Stan zachowania W trakcie działań wojennych prowadzonych przez Niemców podczas II Wojny Światowej Pałac na Wyspie uległ dużemu zniszczeniu. Wnętrza oraz najbliższe otoczenie zostały zbombardowane i spalone. Szczęśliwie nie udało się całkowicie wysadzić budynku choć w ścianach przygotowano setki otworów pod ładunki wybuchowe. Jak czytamy w publikacji Jana Dąbrowskiego opisującej odbudowę Pałacu na Wyspie, zamieszczonej w Kronice Warszawskiej: W grudniu 1944 pałac spalono. Ogień zniszczył dach, wszystkie stropy i podłogi, posadzki drewniane i częściowo marmurowe, stolarkę oraz wnętrza przyziemia (od 50 do 80%) i całego pierwszego piętra w 100%. 1 Na jednej z powojennych fotografii przedstawiono taras południowy, który to w momencie historycznej odbudowy pałacu stanowił między innymi przestrzeń roboczą dla kamieniarzy i konserwatorów pracujących przy rekonstrukcji i konserwacji kamiennych elementów wystroju (ryc. nr 2). Ryc. nr 1. Pałac na Wodzie, odbudowa elewacji południowej. Elewacja, w tym portyk zasłonięte przez drewniane rusztowania. 1 Dąbrowski, op. cit., s. 51.

2 Fot. 1. Posadzka w Portyku Południowym Pałacu na Wyspie, widok od strony wschodniej stan aktualny. Fot. 2. Posadzka w Portyku Południowym Pałacu na Wyspie, widok od strony zachodniej stan aktualny.

3 Fot. 3. Posadzka w Portyku Południowym Pałacu na Wyspie, widok od strony południowo zachodniej stan aktualny. Fot. 4. Posadzka w Portyku Południowym Pałacu na Wyspie, widok od strony południowo wschodniej stan aktualny. Posadzka kamienna znajduje się portyku kolumnowym od strony południowej elewacji frontowej pałacu. Miejsce ekspozycji jest częściowo zacienione. W okresie letnim Fot. 5. Widok od strony zachodniej - fragment zapadniętej posadzki oznaczono pomarańczowym konturem.

4 część posadzki ulega intensywnemu nasłonecznieniu. Na charakter zniszczeń oraz stopień uszkodzeń wpłynęło wiele czynników. Duże wahania temperatur prowadzą do powstawania dużych odkształceń termicznych elementów składających się na posadzkę. Zdecydowanie większej degradacji uległa strona zachodnia posadzki po lewej stronie przed wejściem centralnym do korpusu pałacowego. Najbardziej uszkodzony obszar to ok. 2,5m 2 posadzki (fot. nr 2, 3, 5). Okładzina uległa znacznej degradacji, widoczne są uszkodzenia mechaniczne, powierzchnia faluje, posadzka częściowo zapada się. Płyty są obluzowane, część z nich klawiszuje. Kolejnym istotnym czynnikiem jest charakter przestrzeni w portyku. Funkcja posadzki jako przystanku bezpośrednio przed głównym wejściem udostępnionym dla ruchu turystycznego spowodowała intensywne ścieranie struktury kamienia. Marmur krystaliczny posiada umiarkowaną odporność na ścieranie (Ścieralność: marmur krystaliczny S = 0,2-0,5 cm). Piasek oraz inne zanieczyszczenia nanoszone na powierzchnię płyt spowodowały liczne rysy i zmatowienia wierzchnich stref marmuru. Dzięki profilaktycznym pracom polegającym na okresowym zabezpieczaniu powierzchni pastami woskowymi, ogólne wrażenie stanu zachowania nie jest zgodne z właściwym stopniem eksploatacji posadzki. Największe zmatowienia lica widoczne są w części centralnej portyku w intensywnie użytkowanym ciągu komunikacyjnym Rodzaj zniszczeń Na całej posadzce występuje szerokie spektrum zniszczeń o zróżnicowanym stopniu i charakterze. W perspektywie trwałości i stabilności okładziny, najistotniejszym uszkodzeniem jest zapadający się fragment posadzki (fot. nr 2,3,5,6). Niestabilne podłoże oraz brak lub niewystarczająca izolacja przeciwwilgociowa prowadzić będą do sukcesywnego pogorszenia się walorów technicznych i estetycznych płyt marmurowych. Obecnie w miejscu zapadliny widoczne są bardzo duże uszkodzenia płyt, właściwie uniemożliwiające przywrócenie im odpowiedniego stanu eksploatacyjnego (fot. nr 7-13).

5 Fot. 6. Najbardziej uszkodzony i zapadnięty obszar. Widoczne liczne uszkodzenia, pęknięcia i przesunięcia płaszczyzn kamienia względem siebie i właściwego poziomu posadzki. Fot. 7. Jedna z bardziej uszkodzonych płyt kamiennych posadzki widoczne pęknięcia oraz wtórne, jasne uzupełnienia ubytków.

6 Fot. 8. Detal uszkodzone narożniki płyt czarnego i białego marmuru. Fot. 9. Uszkodzony fragment posadzki. Pod tym kątem widoczne są przesunięcia płaszczyzn poszczególnych, połamanych fragmentów płyt. Liczne pęknięcia, połamane na drobne fragmenty płyciny, przesunięcia płaszczyzn względem siebie, szczeliny i in. stanowią grupę uszkodzeń, która w przypadku okładzin posadzkowych wiąże się z koniecznością wymiany elementu na nowy. W przypadku próby demontażu większość płyt ulegnie trwałemu rozfragmentowaniu.

7 Na płytach widoczne są liczne duże i średnie ubytki materiału skalnego (fot. nr 10 13). Mają one charakter mechanicznych uszkodzeń, utrąceń. Są to przede wszystkim ubytki przy krawędziach płyt oraz w obrębie pęknięć i szczelin. Krawędzie ubytków zostały wyoblone wskutek intensywnego wycierania powierzchni przez zwiedzających. Fot. 10. Stan zachowania jednej z płyt z czarnego marmuru. Widoczne liczne uszkodzenia materiału skalnego: pęknięcia, szczeliny, ubytki formy, wżery na powierzchni, przesunięcia płaszczyzn i in. Fot. 11. Stan zachowania jednej z płyt z białego marmuru. Na zbliżeniu widoczne są liczne uszkodzenia materiału skalnego: pęknięcia, szczeliny, ubytki formy, przesunięcia płaszczyzn odłamanych fragmentów.

8 Fot. 12. Uszkodzenia krawędzi trójkątnej płyciny narożnika południowo zachodniego. Fot. 13. Stan zachowania płyt z czarnego i białego marmuru. Na tym zbliżeniu widoczne są liczne uszkodzenia materiału skalnego: pęknięcia, szczeliny, ubytki formy, przesunięcia płaszczyzn. Z powodu intensywnej eksploatacji posadzki, na jej powierzchni widoczne są liczne grube zarysowania. Drobniejsze rysy powstałe w większym zagęszczeniu powodują zmatowienia powierzchni. Uszkodzenia tego typu powstały w pobliżu wejścia do pałacu; dolna krawędź skrzydeł drzwi ocierając o posadzkę spowodowała głębokie zarysowania i zmatowienia lica kamienia (fot. nr 14).

9 Fot. 14. Rysy na powierzchni marmuru spowodowane ocieraniem się dolnej krawędzi prawego skrzydła drzwi wejściowych do korpusu głównego. Głębokie rysy powstały również na trzech progach wejściowych otworów drzwiowych. Uszkodzenia te także powstały wskutek ocierania się dolnego rantu drewnianych drzwi o kamień (fot. nr 15). Fot. 15. Rysy na powierzchni marmuru spowodowane ocieraniem się dolnej krawędzi skrzydeł drzwi wejściowych od strony zachodniej do pałacu.

10 Fot. 16. Uszkodzenia na belce progowej wejścia głównego na osi pałacu. Widoczne rysy, zmatowienia oraz wtórne uzupełnienia ubytków z czarnej masy syntetycznej. Na powierzchni materiału skalnego widoczne są także ubytki w formie licznych drobnych zagłębień (wżery, odpryski). Są to uszkodzenia mechaniczne spowodowane naturalnym wietrzeniem skał oraz intensywną eksploatacją detali. Tego typu uszkodzenia widoczne są przede wszystkim na płycinach progowych otworów drzwiowych (fot. nr 16 i 17). Fot. 17. Uszkodzona płycina progowa drzwi wschodnich liczne ubytki w powierzchni, wżery i odpryski materiału skalnego. W zagłębieniach zgromadzone zanieczyszczenia, piasek i in. naniesione z powietrza oraz przez turystów.

11 W narożnikach posadzki, przy cokołach i zagłębieniach struktury marmuru widoczne są zabrudzenia naniesione z powietrza. Są to przede wszystkim piasek, kurz, resztki roślin i in., naniesione w przestrzeń portyku przez wiatr oraz wniesione na podeszwach butów przez turystów (fot. nr 18). Na powierzchni marmuru przede wszystkim białego, widać miejscowo zażółcenia. Przebarwienia być może powstały wskutek chemicznej korozji skały lub pochodzą z naniesionych zanieczyszczeń migrujących w strukturę skały. Marmur jako skała metamorficzna powstała wskutek przeobrażenia wapieni, wrażliwa jest na działanie niektórych substancji chemicznych obecnych w wielu powszechnie dostępnych środkach czystości. Nieumiejętne stosowanie preparatów lub nieuwaga mogą spowodować przebarwienia lub nawet uszkodzenia powierzchni skały. Spoiny między płycinami wykonane są prawdopodobnie z zaprawy cementowo-piaskowej. Część spoin wykrusza się, przestrzenie fug są bardzo brudne. Zalegają w nich trwale zanieczyszczenia naniesione z powietrza oraz pozostałości past woskowych używanych do profilaktycznej ochrony marmuru. Fot. 18. Spoiny między płytami oraz szczeliny w miejscu spękań płycin. W zagłębieniach widoczne zalegające zanieczyszczenia m.in. piasek, kurz.

12 Na powierzchni posadzki widoczne są miejscowo wtórne uzupełnienia kamienia wykonane z żywic syntetycznych oraz zapraw prawdopodobnie cementowo-piaskowych. Uzupełnienia są nieliczne ale stan zachowania, charakter oraz walory techniczne i estetyczne wskazują na konieczność ich usunięcia (fot. nr 16, 19 i 20). Fot. 19. Wtórne, jasne uzupełnienia z masy syntetycznej. Kity nie spełniają właściwych parametrów technicznych i estetycznych. Kolor jest zbyt jasny, struktura nie posiada przejrzystości właściwej dla marmurów krystalicznych. Fot. 20. Wtórnie uzupełniony narożnik czarnej płyciny. Ubytek wypełniono szarą masą mineralną, prawdopodobnie zaprawą cementowo-piaskową.

13 1.3. Wnioski i założenia konserwatorskie Posadzka w Portyku Południowym została przełożona na początku XX wieku, być może częściowo z ocalałych po wojnie elementów kamiennych. Jako przedsionek wejścia głównego do korpusu stanowi istotny element architektoniczny wprowadzający turystów do wnętrz pałacowych (fot. nr 21). Fot. 21. Wejście do pałacu, widok na portyk od strony południowej. Sposób ekspozycji w warunkach zewnętrznych, działanie wysokich amplitud temperaturowych w niektórych, nasłonecznionych fragmentach oraz planowana eksploatacja wymagają od obiektu maksymalnie wysokich parametrów technicznych. Podłoże pod aktualną okładziną nie jest stabilne. Część posadzki uległa zapadnięciu a stan zachowania płyt marmurowych w tym obszarze jest bardzo zły. Aby ustabilizować i właściwie przygotować podłoże pod posadzką tarasu zaleca się kompletny demontaż wszystkich płyt z tarasu. W kolejnych pracach zaleca się przygotowanie podłoża na całym obszarze łącznie z wykonaniem systemu hydroizolacji a następnie ułożenie nowej posadzki z nowych płyt marmurowych maksymalnie zbliżonych technologicznie i wizualnie do obecnych. Wykonanie tarasu trwale odpornego na szkodliwe działanie warunków atmosferycznych wymaga sformułowania odpowiednich założeń projektowych i zastosowania materiałów odpowiedniej jakości, odpornych na działanie zróżnicowanych warunków atmosferycznych i możliwą degradację biologiczną. Projekt posadzki należy wykonać w oparciu o historyczny wzór dekoracji, łączący się stylistycznie z wystrojem kamieniarskim oraz rzeźbiarskim elewacji oraz wnętrz pałacu. Proponuje się dobór materiału ze złóż europejskich ze względu na jakość a w perspektywie trwałość materiału skalnego. Marmury pochodzące ze złóż

14 dalekowschodnich charakteryzują się słabszymi parametrami technicznymi, często posiadają wady ukryte (przerosty mineralne, sztychy) niemożliwe do wykrycia przed montażem okładziny. Ze źródeł historycznych wiemy, że we wnętrzach znajdowały się kamienie nie tylko rodzime ale również sprowadzane z zagranicy: Do posadzek, oprócz marmurów krajowych użyto: marmur czarny (Belgia), marmur biały (Carrara- Włochy), do kominków marmur zielony (Grecja). 2 Przed kompleksowym wykonaniem prac zaleca się okazanie prób materiału skalnego Inwestorowi do komisyjnego zatwierdzenia przedstawionych gatunków marmuru. Szczegółowy program prac stanowi oddzielny punkt niniejszego opracowania. Jakiekolwiek zmiany w programie prac konserwatorskich należy skonsultować z Inwestorem PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH Program prac sporządzono po przeprowadzeniu przeglądu stanu zachowania posadzki in situ oraz na podstawie wniosków sformułowanych w trakcie prowadzenia tychże prac. Materiały proponowane w poszczególnych etapach prac stanowią podstawę technologiczną w oparciu o jakość produktów cenionych na rynku oraz możliwość ich bezpiecznego zastosowania w dziedzinie konserwacji zabytków. Stosowanie równoważnych zamienników należy skonsultować z Inwestorem i stosować po wyrażeniu pisemnej zgody i zatwierdzeniu oficjalnych zmian w treści programu prac. 1. Sporządzenie dokumentacji opisowej i fotograficznej stanu zachowania posadzki przed rozpoczęciem prac konserwatorskich. 2. Wymiarowanie oraz opracowanie rysunkowego planu aktualnego wzoru posadzki w skali. W projektowaniu posadzki zaleca się odwołać do historycznych źródeł opisowych i fotograficznych dostępnych w archiwach. 3. Demontaż i przewiezienie zdemontowanych płyt na wskazane przez Inwestora miejsce w obrębie parku pałacowego. Uwaga! Po zdemontowaniu płyt i częściowym odkryciu podłoża należy przeprowadzić badania warstw przez uprawnionych specjalistów z dziedziny budownictwa oraz z dziedziny geografii fizycznej - hydrologii. Zaleca się przeprowadzić analizę stanu 2 Dąbrowski, op. cit. S. 56.

15 zawilgocenia i ocenić ryzyko prowadzenia prac ingerujących w gospodarkę wodną gruntu. Wynikiem prac powinien być sporządzony komisyjnie protokół z przeprowadzonych ekspertyz z poszczególnych dziedzin. 4. Prace ziemne przy korycie tarasu: prace porządkowe, wywóz gruzu, oczyszczenie luźnych pozostałości zapraw itp. Uwaga! Przy pracach ziemnych zaleca się stały nadzór uprawnionego specjalisty z dziedziny archeologii. 5. Przygotowanie podłoża pod nową posadzkę: a) Wykonanie korytowania na dopuszczalną głębokość. b) Wykonanie podbudowy betonowej dylatowanej, zbrojonej siatką z włókna szklanego. Podkład zaleca się pozostawić do całkowitego utwardzenia i odparowania wody. c) Wykonanie hydroizolacji pionowej oraz poziomej podłoża. Proponuje się zastosowanie systemu ochronnego Multi Baudit 2K w technologii firmy Remmers, Niemcy. d) Przygotowanie podłoża: podsypanie piasku rzecznego lub pospółki na gł. ok. 10 cm a następnie (w razie konieczności) cykliczne zagęszczanie terenu (co 10cm). Prace budowlane z użyciem zagęszczarki oraz innych urządzań wywołujących wibracje gruntu należy prowadzić z zachowaniem szczególnej ostrożności mając na uwadze bezpośrednie sąsiedztwo zabytkowych elementów architektonicznych (kolumny, okładziny piaskowcowe itp.). e) Przygotowanie podsypki z płukanego piasku rzecznego oraz cementu trasowego w proporcjach 3:1. Optymalna grubość warstwy to 3cm. 6. Ułożenie dociętych płyt marmurowych o gr. 3cm na przygotowanym podłożu. Należy pamiętać o zachowaniu niewielkiego spadku (1-2%) w kierunku południowym w celu właściwego odprowadzania wód opadowych. Między płytami zaleca się zachować dylatację o szer. ok. 2mm. 7. Sezonowanie posadzki poprzez okresowe polewanie wodą (kilka dni). Przy temperaturze powyżej 10st.C., chodzenie po posadzce może odbywać się już po okresie doby natomiast pełne utwardzenie nastąpi w okresie ok. 30 dni.

16 8. Spoinowanie posadzki fugą mineralną bez cementu portlandzkiego, aby zapobiec powstawaniu wykwitów solnych na powierzchni kamienia. Proponuje się zastosować zaprawę mineralną np. Fugenmörtel (firmy Remmers, Niemcy). Przy doborze zaprawy do fugowania należy pamiętać, aby posiadała właściwości drenażowe. Nie zaleca się zapraw opartych na spoiwie żywicznym, ponieważ zbyt duże uszczelnienie powierzchni może prowadzić do kumulowania się wilgoci pod posadzką, bez możliwości swobodnego parowania. 9. Zabezpieczenie powierzchni właściwym preparatem ochronnym stosowanym profilaktycznie przez pracowników muzeum. Typ i rodzaj preparatu należy uzgodnić z Inwestorem. 10. Sporządzenie dokumentacji powykonawczej po zakończeniu prac. Uwaga końcowa: Dopuszcza się komisyjną zmianę technologii przygotowania podłoża i montażu płyt. Nowy program można będzie sformułować po odsłonięciu podbudowy, oczyszczeniu koryta tarasu i ocenie warunków klimatycznych a także stanu zachowania dna oraz ścian pionowych przy posadzce.