Ceremoniał. Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny w Warszawie. Tekst roboczy

Transkrypt

1 Ceremoniał Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny w Warszawie Tekst roboczy

2 opracowanie Jakub Niżniowski zespół redakcyjny Michał Biegała, Wojciech Kasprzyk, Karol Kucharski, Jakub Niżniowski opieka merytoryczna ks. Sergiusz Dębecki do użytku wewnętrznego Duszpasterstwa Akademickiego św. Anny w Warszawie data pierwszej publikacji marzec 2014 data wydania 6 kwietnia 2014

3 Spis treści Wstęp...5 Skróty...6 Zagadnienia ogólne...8 Pryncypia...8 A. Jedność znaków...8 B. Troska o liturgię i jej przygotowanie...8 C. Porządek i piękno...8 D. Pobożność...9 Postawy liturgiczne...9 Postawa stojąca...9 Postawa siedząca...10 Postawa klęcząca...10 Gesty liturgiczne...11 Przyklęknięcie...11 Skłon głowy...11 Skłon ciała...12 Złożenie rąk...13 Rozłożenie rąk...14 Uderzenie się w piersi...14 Znak pokoju...14 Znak krzyża...15 Procesja...15 Uwagi ogólne...16 Posługi w prezbiterium...17 Ceremoniarz...17 Zadania ceremoniarza...17 Wykonywanie funkcji...18 Drugi ceremoniarz...19 Ministrant księgi...20 Zadania ministranta księgi...20 Wykonywanie funkcji...20 Formuły Mszału...21 Turyferariusz i nawikulariusz...22 Zadania turyferariusza i nawikulariusza

4 Wykonywanie funkcji...23 Ministrant światła...25 Zadania ministrantów światła...25 Wykonywanie funkcji...25 Ministrant ołtarza...26 Zadania ministrantów ołtarza...26 Wykonywanie funkcji...26 Lektor (ministrant słowa bożego)...30 Zadania lektorów...30 Wykonywanie funkcji...31 Psałterzysta...32 Zadania psałterzysty...32 Wykonywanie funkcji...32 Ministrant krzyża...33 Wykonywanie funkcji...33 Ministrant wody...34 Zadania ministranta wody...34 Wykonywanie funkcji...34 Ministranci mitry i pastorału...34 Zadania ministrantów mitry i pastorału...34 Wykonywanie funkcji...35 Choralista...35 Podział funkcji w prezbiterium...36 Przebieg Mszy Świętej...38 Przygotowanie liturgii...38 Kościół...38 Zakrystia...38 Obrzędy wstępne...39 Procesja wejścia...39 W prezbiterium...40 Liturgia słowa...40 Liturgia eucharystyczna...41 Obrzędy końcowe...42 Słowniczek trudnych pojęć...43 Wybrana bibliografia liturgiczna...46 Modlitwy służby liturgicznej

5 Wstęp Ta książeczka musiała powstać. Zaczęło się od zrozumienia, że liturgia, skarb Ko ścioła, potrzebuje ujednolicenia w obrębie Duszpasterstwa. Potrzebuje też jasnych zasad, które będą trwać dłużej niż nasze studia. Żaden człowiek tego nie zapewni. Tu może pomóc tylko książka. Ceremoniał. Ceremoniał to zbiór zasad, reguł, według których odbywa się ceremonia. Służyć ma to oczywiste głównie ceremoniarzowi, ale nie tylko jemu. Tekst ten został tak opracowany, aby każdy znalazł tu rozdział dla siebie, jakiś kawałek o swojej funkcji. Znajomość zasad to nie wszystko. Msza święta jest logiczna, składa się z zespołu znaków i czynności i każdy z nich ma swoje wyraźne uzasadnienie. Służyć więc znaczy także rozumieć. Ceremoniał nie jest podręcznikiem liturgii, ale powinien wskazywać, rozjaśniać. I to stara się czynić. W tekście roboczym brakuje jeszcze kilku istotnych rozdziałów. Wierzymy, że dzięki staraniom całej służby liturgicznej św. Anny uda się niedługo wydać pełną wersję, która uzupełni Ceremoniał o takie rozdziały, jak posługi poza prezbiterium, sakramenty i nabożeństwa itp. Być może uczynią to już nasi następcy. Z czasem na pewno pojawi się konieczność nanoszenia zmian. Zmieniają się cza sy, ludzie, przepisy liturgiczne. Ceremoniał powinien być dziełem dynamicznym: ci, którzy przejmą opiekę nad jego treścią i realizacją, będą musieli równoważyć trady cję z odnową, tak aby liturgia pozostała i trwała, i żywa. Oddajemy Wam Ceremoniał św. Anny ku pożytkowi duchowemu i praktycz nemu. Zespół redakcyjny Ceremoniału: Michał Biegała Wojciech Kasprzyk Karol Kucharski Jakub Niżniowski 5

6 Skróty Posługi (alfabetycznie) 6 A Akolita Bp Biskup Cer Ceremoniarz Cer2 Drugi ceremoniarz Dk Diakon Da Służba darów GC Główny celebrans WK Koncelebransi Kom Komentator L (L1, L..) Lektor (ministrant Słowa Bożego) M Ministrant mitry MK Ministrant księgi (mszału) MM Ministrant mikrofonu MO Ministrant ołtarza MP Posługa modlitwy modlitwy powszechnej (wiernych) MŚ (1,..) Ministrant światła MW Ministrant wody N Nawikulariusz (niosący łódkę z kadzidłem) PS Psałterzysta P Ministrant pastorału T Turyferariusz (niosący kadzielnicę) + Krucyferariusz (niosący krzyż)

7 Dokumenty KL Konstytucja Soboru Watykańskiego II o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium OWMR Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (numeracja na podstawie III wydania) WEP Wskazania Episkopatu Polski po ogłoszeniu nowego wydania OWMR (9 marca 2005 r.) CE Ceremoniał Liturgicznej Posługi Biskupów dostosowany do zwyczajów diecezji polskich (Caeremoniale Episcoporum) KSL Katechizm Służby Liturgicznej, wyd. Emmanuel 2012 CPL Ceremoniał Posług Liturgicznych, ks. Stanisław Szczepaniec, Kuria Metropolitalna w Krakowie 1987 ID Instrukcja w sprawie niektórych norm dotyczących Kultu tajemnicy Eucharystycznej Inaestimabile Donum Orientacja prezbiterium Prezbiterium orientujemy od strony wiernych, czyli: Lewa strona prezbiterium (LSP) strona, w której znajduje się ambona oraz kre dencja. Prawa strona prezbiterium (PSP) po tej stronie znajduje się miejsce przewodni czenia. 7

8 Rozdział I Zagadnienia ogólne Pryncypia Cztery poniższe zasady dotyczą każdego od początkującego ministranta po ce remoniarza. Niech będą ogólnymi wskazówkami, przydatnymi w sytuacjach nie pewnych i szczególnych nieopisanych w niniejszym Ceremoniale. A. JEDNOŚĆ ZNAKÓW Jedność znaków dotyczy postaw i gestów uczestników liturgii, ale nie tylko. Jed ność ta rozszerza się na całość liturgii Duszpasterstwa (wszystkie wspólnoty dążą do jedności w poszanowaniu swojej odrębności) oraz liturgii diecezjalnej, biskup diece zjalny bowiem, pierwszy szafarz Bożych misteriów w powierzonym mu Kościele, jest opieku nem, zwierzchnikiem i stróżem całego życia liturgicznego (OWMR 22). Dlaczego jedność znaków jest tak ważna? Zachowywanie przez wszystkich uczestników jednolitych postaw ciała jest znakiem jedności członków chrześcijańskiej wspólnoty zgromadzonych na sprawo wanie świętej liturgii: wyrażają one bowiem i kształtują duchowe przeżycia uczestniczących (OWMR 42). B. TROSKA O LITURGIĘ I JEJ PRZYGOTOWANIE Dbam o jak najlepszy przebieg liturgii, nawet jeśli problem nie dotyczy sfery mi powierzonej. Przygotowuję się do swojej funkcji: troszczę się o utensylia liturgiczne, prezencję szaty (alby, cingulum) oraz o jakość wykonywanej posługi. Dobre przygo towanie służy głębszemu przeżyciu Misterium mojemu oraz wszystkich wiernych, których uwagi nie rozprasza nic zbędnego. C. PORZĄDEK I PIĘKNO To nie tylko starannie przygotowane prezbiterium. To również logika w rozpo rządzaniu paramentami, wyznaczaniu funkcji, zajmowaniu miejsc w prezbiterium. Porządek oznacza także zachowanie go poza prezbiterium, a przejawia się np. w od powiednim wyznaczeniu miejsc do udzielania Komunii Świętej. Piękno i porządek są Bożymi przymiotami, które powinny zostać uwidocznione w liturgii. One też po magają w zgłębianiu znaków liturgicznych. 8

9 Przywołajmy tu też Konstytucję o Liturgii Świętej Sacrosanctum Concilium: Obrzędy niech się odznaczają szlachetną prostotą, niech będą krótkie i jasne bez niepo trzebnych powtórzeń, dostosowane do pojętności wiernych, aby na ogół nie potrzebowały wielu wyjaśnień.(kl 34) D. POBOŻNOŚĆ Sprawowanie Świętej Liturgii wymaga dobrego przygotowania także od strony duchowej. Służba liturgiczna powinna być w stanie łaski uświęcającej, tak aby swo im przykładem pełnego uczestnictwa w liturgii (przez przystąpienie do Komunii) pociągać za sobą innych. Oznacza to także troskę o duchowe owoce liturgii wśród wiernych: jako sługa Boskiego Misterium, służę także ludziom, którzy je wspólnie celebrują. Dlatego wszystkie działania rozpatruję między innymi w kontekście więk szego dobra duchowego wiernych. Postawy liturgiczne Poprawne wykonywanie posługi liturgicznej wymaga od członków służby przyj mowania odpowiednich postaw, służących zewnętrznej jedności zgromadzenia. Każda postawa jest także znakiem pewnej rzeczywistości duchowej, która wyraża się właśnie poprzez przyjętą postawę ciała (por. WEP 47 51, OWMR 43). POSTAWA STOJĄCA jest postawą radości oraz wyczekiwania; oznacza także gotowość do podjęcia służby. Przyjmuje się ją: od procesji wejścia do kolekty włącznie, od śpiewu przed Ewangelią (aklamacji) do zakończenia Ewangelii, od wyznania wiary do zakończenia modlitwy powszechnej, 4. od okadzenia kapłana (podczas Mszy Świętej z okadzeniami), 5. od wezwania: Módlcie się, aby do rozpoczęcia modlitwy epikletycznej, 6. od aklamacji anamnetycznej po przeistoczeniu do Baranku Boży włącznie, 7. w czasie modlitwy po Komunii i obrzędów zakończenia Mszy Świętej, aż do wyjścia asysty i celebransów z kościoła (do krużganek lub do przedsionka). 9

10 POSTAWA SIEDZĄCA oznacza zasłuchanie w słowo Boże oraz dziękczynienie. Przyjmuje się ją: w czasie czytań (poza Ewangelią), psalmu responsoryjnego, homilii i se kwencji, w czasie przygotowania darów i procesji z darami, w czasie rozdawania Komunii oraz w czasie ciszy po Komunii, 4. w czasie ogłoszeń parafialnych. Uwagi: a) Powyższe wskazania tyczą się wiernych oraz tych, którzy nie czynią żadnej po sługi w tym czasie. b) Siadamy razem z celebransem, razem z nim również wstajemy. Jeśli są konce lebransi lub diakon, kierujemy się głównie postawą GC, chyba że np. stoi on przed amboną po Ewangelii. W spornych sytuacjach należy kierować się zachowaniem ce remoniarza lub w przypadku jego nieobecności pomocnika ceremoniarza. c) Postawa siedząca nie zwalnia z zachowania godnego miejsca i pełnionej posłu gi. Należy siadać prosto, a pozycja rąk i nóg jak w innych postawach powinna wyrażać mój czynny udział w liturgii. Nie może być w nim lekceważenia (nogi wy ciągnięte do przodu, ręce skrzyżowane) ani znudzenia (bawienie się palcami itp.). Ręce mogą być złączone albo położone na kolanach. d) Jeżeli brakuje miejsc siedzących, wówczas przyjmuje się postawę stojącą lub uczestniczy we Mszy w absydzie. POSTAWA KLĘCZĄCA to postawa adoracji, uwielbienia i pełnego oddania się Bogu. Przyjmuje się ją: od epiklezy i w trakcie przeistoczenia, wierni i służba liturgiczna wstają na aklamację po przeistoczeniu, do zakończenia doksologii małej, ministranci klęczą po Komunii od powrotu pierwszego szafarza do prezbite rium do zamknięcia tabernakulum. Nie dotyczy to ministrantów wykonujących po sługi. 10

11 Uwaga: Ludzie w starszym wieku, słabi i chorzy, mogą siedzieć w czasie całej Mszy świę tej i nie należy ich niepokoić (WEP 51). Gesty liturgiczne Podobnie jak postawy, również gesty są świadectwem jedności zgromadzenia li turgicznego, ale są również dostrzegalnymi znakami, które podtrzymują, umacniają i wyrażają wiarę (OWMR 20). PRZYKLĘKNIĘCIE Przyklęknięcie oznacza uwielbienie i oddanie czci Bogu. Wykonuje się je przez zgięcie prawego kolana aż do ziemi (OWMR 274, CE 69), bez żadnych innych zna ków (skłonu głowy lub znaku krzyża): w procesji wejścia po dojściu do ołtarza (WEP 8, CE 195). Jeśli procesja jest uroczysta, służba liturgiczna i celebransi podchodzą do ołtarza parami, każda para po kolei oddaje cześć ołtarzowi przez równe przyklęknięcie. Nie przyklękają osoby, które wnoszą coś procesyjnie (por. WEP 8), przechodząc przed ołtarzem, na którym znajduje się Najświętszy Sakrament, w procesji komunijnej w momencie, gdy stoi się za przyjmującym Najświęt szy Sakrament (por. WEP 38), 4. w procesji wyjścia cała służba oraz celebransi wykonują gest równocześnie, 5. przed Krzyżem świętym, od jego adoracji w Wielki Piątek do rozpoczęcia Wi gilii Paschalnej, 6. poza liturgią: przed Najświętszym Sakramentem, zarówno wystawionym, jak i w tabernakulum przy wejściu do kościoła oraz przy wychodzeniu z niego (CE 71, ID 26). SKŁON GŁOWY również jest wyrazem czci. Wykonuje się go: wymawiając razem imiona trzech Osób Boskich, imię Jezusa, Najświętszej Ma ryi Panny i świętego, na cześć którego sprawuje się liturgię (WEP 46, OWMR 275a, CE 68a), 11

12 w procesji wejścia dotyczy osób, które wnoszą coś procesyjnie (por. WEP 8, CE 70). Jeśli Ewangeliarz wnosi diakon, opuszcza on skłon głowy składa Ewange liarz na ołtarzu i całuje go wraz z celebransami (OWMR 173). Jeśli Ewangeliarz wno si lektor, wykonuje on skłon głowy, składa Ewangeliarz na ołtarzu i odchodzi na swoje miejsce (WEP 8, OWMR 195), przed czynnością liturgiczną i po jej zakończeniu (wobec ołtarza, celebransa lub diakona). Uwagi: a) Punkt odnosi się do sytuacji, w których wymawia się jedno z podanych imion. Jeśli wymawiają je tylko celebransi (np. w modlitwie eucharystycznej por. WEP 46), wierni nie wykonują skłonu! Podobnie też logika liturgii wymaga, by L, PS, Kom, MP czy MK nie czynili skłonu w czasie swojej posługi. b) Brak skłonu głowy na znak szacunku dla świętych imion to częsty błąd. Warto więc zwrócić uwagę, że imiona te występują m.in.: w pierwszej formie aktu pokutnego, w hymnie Chwała na wysokości Bogu, w wyznaniu wiary, w modlitwie Chwała Ojcu (doksologii małej) występuje np. w Liturgii Godzin. c) Nie należy przesadzać z ilością skłonów, tak ciała, jak i głowy. W pewnych sy tuacjach mogłoby bowiem dojść do zbytniego nagromadzenia gestów, co kolei pro wadzi do ośmieszenia liturgii. Czasami lepiej zrezygnować ze skłonów przed i po czynności liturgicznej (np. przy przygotowaniu ołtarza), a zostawić jeden z nich ten drugi. Nie czynimy też skłonu przed podaniem ampułek i lawaterza, a jedynie przed odejściem. SKŁON CIAŁA kładzie jeszcze większy nacisk na oddawany Bogu szacunek niż skłon głowy. Skłon ciała wykonuje się: w wyznaniu wiary: na słowa I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Ma ryi Dziewicy i stał się człowiekiem lub który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny. Na te słowa w uroczystość Zwiastowania i Narodzenia Pańskie 12

13 go przyklęka się (WEP 25, por. OWMR 137). W ten sposób wyrażamy szacunek dla tajemnicy Wcielenia, jednej z najważniejszych tajemnic wiary, przechodząc przed ołtarzem, na którym nie ma Najświętszego Sakramentu, wobec biskupa po podejściu do biskupa, po spełnieniu wobec niego posługi oraz przy przechodzeniu przed nim (CE 76), 4. turyferariusz i nawikulariusz przed okadzeniem osób lub rzeczy (z wyjąt kiem ołtarza i złożonych na nim darów) oraz po jego wykonaniu (OWMR 277, CE 91), 5. jeśli wierny stoi w czasie konsekracji w momencie, gdy GC przyklęka (OWMR 43), 6. W procesji komunijnej zamiast przyklęknięcia, jeśli wierny nie może go wy konać (WEP 38), 7. diakon gdy prosi o błogosławieństwo przed głoszeniem Ewangelii oraz przed procesją z Ewangeliarzem do ambony (OWMR 175). Uwaga: zdarza się, że po przyklęknięciu w procesji wyjścia służba wykonuje jesz cze skłon w stronę ołtarza. Kłóci się to z zasadą szlachetnej prostoty (KL 34) stano wi zbędne powtórzenie znaku. Nie powinniśmy tego czynić nawet wtedy, gdy skłon wykonuje celebrans póki służba wykonuje gesty jednakowo, nie kłóci się to z zasa dą jedności znaków. Podobnie lektorzy i psałterzysta nie wykonują skłonu w stronę ołtarza przed czytaniem i po nim, jeśli nie przekraczają osi ołtarza i poruszają się po prezbite rium (np. kiedy zajmują miejsce po lewej stronie prezbiterium i na nie wracają). Czynią to natomiast ci, którzy wchodzą do prezbiterium, zgodnie z punktem b) (więcej: rozdział Przebieg Mszy Świętej, s. 38). ZŁOŻENIE RĄK to średniowieczny gest oddania się na służbę; wykonywał go wasal wobec swoje go seniora, a do dziś wyświęcany prezbiter wkłada swoje ręce w dłonie biskupa. Złożone ręce (palcami do góry, na wysokości piersi) to postawa wszystkich wier nych, ale szczególnie służby liturgicznej. Oznacza ona pragnienie służby, jest wyra zem gotowości do niej (przyjmujemy ją, gdy nie wykonujemy żadnej czynności w postawie stojącej). Należy dbać o jej zachowanie również ze względu na wiernych, 13

14 którzy biorą przykład z posługujących przy ołtarzu; ponadto taka postawa jest este tyczna, niedbałe trzymanie rąk może zaś prowadzić do dekoncentracji wiernych, a nawet zgorszenia. ROZŁOŻENIE RĄK w czasie Eucharystii przysługuje TYLKO celebransom. Częste wśród wiernych rozkładanie rąk w czasie Modlitwy Pańskiej jest niepoprawne: gest ten jest zarezer wowany dla tego, kto w naszym imieniu zanosi wspólną modlitwę do Boga. Wyraża on zarówno jedność ludu Bożego zgromadzonego wokół ołtarza, jak i wyjątkową rolę celebransa, działającego in persona Christi w imieniu Chrystusa. UDERZENIE SIĘ W PIERSI czynimy w czasie pierwszej formy aktu pokutnego. Gest ten wyraża skruchę i pragnienie uleczenia serca z niszczących je grzechów. Uderzamy delikatnie w pierś prawą ręką, lekko zaciśniętą w pięść na słowa moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina, podczas gdy lewa ręka spoczywa poniżej piersi). W DA św. Anny przyjęło się potrójne uderzenie w piersi i tak też powinna czynić cała służba litur giczna w imię jedności znaków. Uwaga: Nie wykonujemy tego gestu, gdy mówimy Baranku Boży ani Panie, nie je stem godzien. Nie są to formuły wyznania win, lecz ukorzenia się przed Bogiem. Po dobnie nie czynimy go w czasie I Modlitwy Eucharystycznej (na słowa Również nam, Twoim grzesznym sługom...). Akt pokuty jest jedynym momentem, w którym wierni mogą wykonać ten gest. ZNAK POKOJU służy okazaniu jedności i miłości bliźniego przed przyjęciem Najświętszego Sa kramentu (OWMR 82). W polskim Kościele tym znakiem jest ukłon lub podanie ręki (WEP 33). W naszym Duszpasterstwie używa się drugiej formy: członkowie służby liturgicznej podchodzą do ołtarza, by otrzymać znak pokoju od celebransa lub diakona (OWMR 181) przez podanie ręki, a następnie w ten sam sposób przekazu ją go sobie wzajemnie. Znak pokoju przekazujemy tylko najbliżej stojącym (OWMR 82). Gest ten wykonujemy w milczeniu lub używając formuły Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą albo Pokój z tobą (po łacinie: Pax tecum ), 14

15 przyjmujący zaś odpowiada Amen. Nie wolno używać formuły: Pokój nam wszyst kim (WEP 33). Uwaga: Celebrans może przekazać znak pokoju usługującym i niektórym wier nym, jednak nie opuszcza prezbiterium (OWMR 154), chyba że w liturgii uczestni czy przedstawiciel władz państwowych, który z racji pełnionego urzędu uczestniczy w liturgii. W takim wypadku diakon lub jeden z koncelebransów może opuścić pre zbiterium, by przekazać mu znak pokoju (CE 102). Tę kwestię należy ustalić przed rozpoczęciem Eucharystii jest to zadanie ceremoniarza. ZNAK KRZYŻA istnieje w dwóch formach: małej i dużej. Mały wykonuje się na czole, ustach i sercu (wyrażamy w ten sposób pragnie nie życia Ewangelią rozumem i sercem oraz głoszenia jej) przed Ewangelią razem z celebransem lub diakonem wypowiadającym formułę Słowa Ewangelii według świętego N. (OWMR 134, WEP 17, CE 74). Wykonujemy go wspólnie, czyli równo cześnie z szafarzem Ewangelii, aby zachować piękno tego wspólnotowego gestu. Duży wykonujemy w czasie Eucharystii: na początku Eucharystii, w obrzę dzie błogosławieństwa na końcu Mszy, w przypadku aspersji oraz po błogosławień stwie Ewangeliarzem przez biskupa. Uwaga: Nie robimy znaku krzyża na błogosławieństwo rzeczy, miejsc i innych osób (wody, pokarmu w Wielką Sobotę, kaplicy, małżonków...), ani też w I modli twie eucharystycznej razem z celebransem. W czasie gestu lewa ręka spoczywa na piersi, prawa powoli robi znak krzyża. PROCESJA to także gest liturgiczny (por. OWMR 44), jednak szczególnym, bo wykonywa nym w ruchu. Jednak ruch jest znamienną cechą Żywego Kościoła, który podąża drogą zbawienia; jest wspólnotą pielgrzymującą. W Eucharystii uczestniczymy (bez pośrednio lub pośrednio) w kilku procesjach: na wejście, z księgą Ewangelii, z dara mi, do Komunii oraz na wyjście. Kilka uwag odnośnie do procesji: Powinna być niespieszna, dostojna, godna wydarzenia, któremu służy. 15

16 Nie każde jednak przemieszczanie się jest procesją. Nie należy więc nadawać przesadnej dostojności i uroczystej formy każdej zmianie miejsca (np. przyniesienie ampułek do ołtarza, gdy nie ma procesji z darami albo zbieranie ofiar na tacę). Uczestniczący w procesji, którzy przechodzą przed Najświętszym Sakramen tem nie przyklękają (OWMR 274). 4. Zdarzają się również inne procesje, np. na uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało) lub procesja pogrzebowa. Wobec nich stosuje się te same zasady, co w przypadku procesji w czasie Mszy Świętej. Instrukcje szczegółowe, dotyczące niektórych postaw i gestów (szczególnie wobec służby liturgicznej) znajdują się w rozdziale Przebieg Mszy świętej, s. 38. UWAGI OGÓLNE Wszystkie postawy i gesty wykonujemy równo, razem z innymi posługującymi oraz z celebransami. Przy większej liczbie usługujących ceremoniarz może wydawać polecenia słowne, jednak służba liturgiczna powinna dążyć do nabierania wyczucia, które pozwoli wykonywać gesty i zmieniać postawy równocześnie. Gesty i postawy muszą wyglądać godnie, a więc i ich zastosowanie, przyjęcie lub zmiana domagają się odpowiedniej dbałości. I tak np. przyklękamy bez pośpie chu, dbając, by kolano dotknęło ziemi. Pośpiech zawsze źle wygląda. Usługujący nigdy nie idą ani nie biegną, tylko kroczą. Jest w tym kroczeniu jakaś powaga i dostojeństwo płynące z wielkości przeżywanych tajemnic. Odnosi się to wszystkim do procesji, ale nie tylko. W każdym przejściu w czasie liturgii zachowujemy taką postawę. Z człowieka idącego w procesji liturgicznej promieniuje chwała Boża i radość służenia Panu (CPL, s. 39). Należy więc pamiętać o godnej postawie ciała i ułożeniu rąk, a także by nie po tykać się o albę lub nie wpadać na innych uczestników liturgii. W prezbiterium nigdy nie chodzimy tyłem! Nawet jeśli mam uczynić tylko kil ka kroków (np. od dzwonków do miejsc siedzących), należy się odwrócić wokół własnej osi i przejść na miejsce. Chodzenie tyłem grozi potknięciem i wygląda nie elegancko: kolumna wojskowa nigdy nie będzie zawracać, idąc tyłem, bo naraziłaby się na śmieszność. 16

17 Rozdział II Posługi w prezbiterium Ceremoniarz Celem zapewnienia piękna, prostoty i porządku celebracji, szczególnie tej, której przewod niczy biskup, konieczny jest mistrz ceremonii, aby ją przygotował i poprowadził przy ścisłej współpracy z biskupem oraz innymi osobami odpowiedzialnymi za poszczególne jej części, zwłaszcza pod względem duszpasterskim. Mistrz ceremonii powinien być naprawdę znawcą świętej liturgii, jej historii i znaczenia, jej praw i przepisów. Winien się także orientować w dziedzinie duszpasterstwa i tak kształto wać święte obrzędy, aby lud owocnie w nich uczestniczył i by odznaczały się pożądanym pięknem. Winien się troszczyć o przestrzeganie zasad świętych celebracji tak w zakresie ich ducha, jak i poszanowania prawomocnych tradycji Kościoła partykularnego [ ].(CE 34, por. OWMR 106) Każda liturgia wymaga starannego przygotowania (OWMR 111) oraz służby w duchu posłuszeństwa. Dlatego w przypadku bardziej okazałych Eucharystii cere moniarz jest niezastąpionym członkiem służby liturgicznej. Do tej funkcji potrzebne jest doświadczenie w służbie liturgicznej, znajomość przepisów liturgicznych i zwy czajów miejscowych (czyli również niniejszego Ceremoniału), a także formacja litur giczna przygotowanie duchowe i merytoryczne są równie istotne! ZADANIA CEREMONIARZA Odpowiada za przeprowadzenie próby zespołu liturgicznego we współpracy z kapłanem kierującym przygotowaniami; przydziela funkcje przed liturgią i wyjaśnia członkom zespołu, jak mają wyko nać powierzone im zadania; informuje GC o przyjętych rozwiązaniach w tej konkretnej liturgii, pokazuje także czytanie w Ewangeliarzu; 4. odpowiada za całościowe przygotowanie prezbiterium do Eucharystii; 17

18 5. troszczy się o zachowanie ciszy przed rozpoczęciem liturgii, tak aby możliwe było modlitewne skupienie w zakrystii; 6. formuje procesję wejścia oraz procesję wyjścia może iść na jej czele, jeśli uzna to za konieczne (może to uczynić również ktoś przez niego oddelegowany, np. Cer2); 7. może dać znak do rozpoczęcia procesji wejścia (w DA św. Anny zwykle czyni to GC) przez hasło procedamus; 8. Asystuje Dk (lub celebransowi pełniącemu tę posługę) w podawaniu insy gniów biskupich; 9. czuwa nad przebiegiem całej liturgii, zwracając uwagę na sposób wykonywa nia posług przez członków zespołu liturgicznego i w razie potrzeby dyskretnie in struując o momencie i sposobie przeprowadzenia posługi; 10. interweniuje w nieprzewidzianych sytuacjach (np. brak klucza do tabernaku lum musi być) lub deleguje usługujących do wykonania pewnych nieprzewidzia nych wcześniej czynności (np. pójście z pateną do procesji do Komunii); 1 prowadzi modlitwę przed Mszą i po powrocie do zakrystii (jeśli nie robi tego GC); 1 odpowiada za pomoc siostrze zakrystiance w uprzątnięciu prezbiterium po li turgii; 1 czyni krótkie podsumowanie z usługującymi, wskazuje, co było dobrze, a co było źle w tym drugim przypadku wyjaśnia delikatnie, co należy poprawić i w jaki sposób. WYKONYWANIE FUNKCJI Ceremoniarz zajmuje miejsce przy miejscu przewodniczenia. Dzięki temu jest blisko celebransów, może więc w razie potrzeby bezpośrednio im usługiwać. Chociaż każdy usługujący odpowiada za przygotowanie siebie i prezbiterium do pełnienia swojej funkcji, ceremoniarz sprawuje pieczę nad całością. Może więc (i powinien) zwracać uwagę, jeśli ktoś nie dopełnia swoich obowiązków. Jeśli skład zespołu jest pomniejszony, ceremoniarz może pełnić funkcję niekoli dującą z jego zadaniami (np. MK). 18

19 Ceremoniarz ściśle współpracuje z zakrystianką (w przygotowaniu prezbite rium) i z GC (w kwestiach duszpasterskich, w których GC ma zawsze ostatnie słowo). Celebransi mogą pozostawić wolną rękę ceremoniarzowi w kwestiach technicz nych (np. co do kształtu procesji wejścia, miejsca przewodniczenia itp.), mogą mu także powierzyć dobór tekstów liturgicznych (prefacja, Modlitwa Eucharystyczna itp.). W praktyce jednak nie zawsze korzystają z tej możliwości. Dlatego funkcja ce remoniarza, oprócz doświadczenia liturgicznego, wymaga pokory i szczerych inten cji w pełnionej służbie. DRUGI CEREMONIARZ Jak już wspomniano, ceremoniarz powinien zająć miejsce jak najbliżej miejsca przewodniczenia. Dlatego w bardziej okazałych liturgiach (przy rozbudowanym ze spole liturgicznym) może okazać się niezbędne wyznaczenia pomocnika ceremonia rza. Zajmuje on miejsce przy kredencji, a jego zadaniem jest czuwanie nad posługa mi pełnionymi po jego stronie. Do przykładowych kompetencji należy: Pilnowanie, by usługujący pełnili swoje zadania w odpowiednim czasie (np. aby lektorzy poczekali, aż skończy się komentarz i aby MO poprawnie pełnili swoje funkcje); przełożenie lekcjonarza na półkę pod pulpitem, przed Ewangelią jeśli korzysta się z Ewangeliarza i jeśli nie uczynił tego PS lub L2; podawanie Modlitw Eucharystycznych (tzw. kanonów) WK stojącym po lewej stronie prezbiterium; pokierowanie usługujących do Komunii (oraz ew. wyznaczenie osób do wzięcia pateny); asysta przy puryfikacji, jeśli MO są jeszcze przy szafarzach. Drugi ceremoniarz służy swoim doświadczeniem i wiedzą, może podejmować de cyzje w sytuacjach, które wymagają natychmiastowej reakcji, jednak w całokształcie podporządkowuje się ustaleniom ceremoniarza. 19

20 Ministrant księgi Ministrant księgi (zwany manduktorem) odpowiada za Mszał księgę niezbędną do celebrowania Eucharystii. ZADANIA MINISTRANTA KSIĘGI Ustalenie doboru formularzy z Cer lub, jeśli tak zdecyduje Cer, bezpośrednio z GC; przygotowanie Mszału do Eucharystii (zaznaczenie stron patrz niżej oraz położenie go w odpowiednim miejscu prezbiterium); podawanie Mszału GC (jeśli rozpoczyna i kończy liturgię z miejsca przewodni czenia); 4. ustawienie Mszału na ołtarzu oraz zdjęcie go w odpowiednim momencie; 5. podawanie Modlitw Eucharystycznych WK (jeśli nie ma drugiej osoby do tego zadania po stronie słowa, rozdaje formularze wszystkim WK); 6. podawanie formularzy spoza Mszału (np. wezwania przed modlitwą po wszechną i po niej, rytuały sakramentów i sakramentaliów itp.) oraz innych tekstów (materiały do homilii, kartka z intencjami...). WYKONYWANIE FUNKCJI Ministrant księgi zajmuje miejsce po prawej stronie prezbiterium. Ministrant księgi musi znać strukturę Mszału. Od ministranta księgi wymaga się czujności i elastyczności GC może w trakcie liturgii zapragnąć udzielenia uroczystego błogosławieństwa lub też będzie potrzebo wać formularza, który zwykle mówił z pamięci. Każdorazowe podejście do GC powinien rozpocząć skłon głowy w jego stronę. Ministrant trzyma otwartą księgę (lub inny tekst) aż do odpowiedzi wiernych (Amen) włącznie. Wówczas zamyka księgę, znów czyni skłon i odchodzi na swoje miejsce. Jeśli ministrant księgi i MM przychodzą lub odchodzą razem, powinni czy nić te gesty równocześnie. 20

21 Zakładka powinna zasłaniać nieużywaną stronę otwartej księgi dzięki temu GC łatwiej zorientuje się, że interesujący go formularz znajdzie na odsłoniętej stro nie. Dotyczy to zarówno Mszału podtrzymywanego, jak i stojącego na ołtarzu. Podczas usługiwania GC przy miejscu przewodniczenia, ministrant księgi staje przy lewej ręce celebransa, a MM przy prawej. Dzięki temu nie zasłania GC i umożli wia mu kontakt wzrokowy z wiernymi. Aby mieć pewność, że GC znajdzie odpowiedni fragment, należy tak chwycić Mszał, aby w razie czego móc go dyskretnie wskazać palcem. Należy też wcześniej przygotować się na przełożenie strony, jeśli tekst danej modlitwy ma swoją kontynu ację na następnej stronie (np. założyć palcem lub zakładką) w miarę możliwości należy wykonać to samodzielnie, w odpowiednim momencie. Trzeba więc wcześniej zorientować się, w którym momencie formularza trzeba przełożyć stronę. Mszał powinien być trzymany pewnie i stabilnie, dlatego warto oprzeć go na piersi. Można też (jeśli ministrant księgi jest odpowiedniego wzrostu) chwycić go lewą ręką, a prawą pozostawić do przekładania stron w Mszale i odciążania lewej ręki. FORMUŁY MSZAŁU Formularze do ustalenia: Obrzędy wstępne czy podawać, Akt pokuty (który i czy podawać), Modlitwa Eucharystyczna (czy śpiewana), 4. Prefacja chyba że wynika to jednoznacznie z liturgii dnia (czy śpiewana), 5. Inne formularze (uroczyste błogosławieństwo, Msza wotywna lub w różnych potrzebach itp.). Zakresy stron (należy zaznaczyć w Mszale): Obrzędy wstępne: 2* 11*. Formularze: 1 28 Prefacje czytane: 18* 107*; śpiewane: 108* 301* (wykaz prefacji: (34), przed spi sem treści). 21

22 4. Modlitwy Eucharystyczne: I ME: 303* II ME: 313* III ME: 320* IV ME: 328* V ME: 334* I ME o tajemnicy pojednania: 343* II ME o tajemnicy pojednania: 348* I ME w Mszy z udziałem dzieci: 355* II ME w Mszy z udziałem dzieci: 359* III ME w Mszy z udziałem dzieci: 363* 5. Doksologia śpiewana (jeśli tego życzy sobie GC): 367*. 6. Uroczyste błogosławieństwa: 381* 393*. Turyferariusz i nawikulariusz Inaczej: ministrant trybularza (kadzielnicy) i ministrant nawikulum (łódki). Dym kadzidła już od czasów starotestamentowych towarzyszy nabożeństwom ku czci Bogu jako znak Jego obecności i naszej modlitwy, która wznosi się jak dym kadzidła (Ap 8,4). ZADANIA TURYFERARIUSZA I NAWIKULARIUSZA T i N przygotowują trybularz przed Mszą: zabierają z zakrystii wszystko co potrzebne i rozpalają trybularz na zewnątrz. Nawikulariusz dba o to, by w łódce była odpowiednia ilość kadzidła oraz by łyżeczka była tak umieszczona, by GC było łatwo od razu nabrać kadzidła. T i N pojawiają się w prezbiterium wtedy, gdy potrzebne jest kadzidło: przed obrzędami wstępnymi, na Ewangelię, podczas przygotowania darów oraz na konse krację. W pozostałych momentach troszczą się o ogień w trybularzu. Jeśli to możli we, mogą wysłuchać homilii w absydzie. 22

23 4. Posługujący zostawiają zasypany trybularz na zewnątrz, tak aby nie wypełnić dymem zakrystii i krużganek. 5. Po aklamacji po przeistoczeniu wracają do prezbiterium, zostawiając trybularz na dziedzińcu, a łódkę w zakrystii. Następnie uczestniczą w Eucharystii jak pozostali posługujący. Wychodzą w procesji wyjścia bez trybularza i łódki. 6. Po liturgii T i N doprowadzają trybularz i dziedziniec do stanu sprzed liturgii: odkładają wszystkie narzędzia na swoje miejsce oraz oczyszczają trybularz z węgielków i kadzidła. WYKONYWANIE FUNKCJI Powinni być doświadczeni wymaga się od nich dobrej znajomości poszczegól nych części Mszy Świętej, doświadczenia w poruszaniu się po prezbiterium, zdolności do trzeźwej oceny sytuacji oraz umiejętności posługiwania się trybula rzem. Dobrze jest, jeśli chociaż jeden z nich ma doświadczenie w prowadzeniu uroczystej procesji wejścia: potrafi słuchać komend padających z tyłu oraz umie sta nowczo i spokojnie torować drogę między wiernymi. Jeśli brakuje doświadczonych osób i tylko jednej z nich można powierzyć trybu larz, to osoba doświadczona powinna być turyferariuszem, a niedoświadczona na wikulariuszem. Jeśli w czasie Eucharystii zakrystia ma zostać pusta, T i N muszą dysponować kluczem, aby swobodnie przechodzić do zakrystii, a przez nią do prezbiterium i z powrotem. W tych momentach, gdy trybularz w czasie trwania Mszy świętej pozostaje rozpalony na dziedzińcu (w wyjątkowych sytuacjach, np. intensywnego deszczu w krużgankach), kadzielnica powinna pozostać otwarta. Zapobiega to zduszeniu żaru oraz zbytniemu zanieczyszczeniu jej przez kadzidło. Postawy i gesty: Niosąc trybularz, T i N nie przyklękają zamiast tego czynią skłony. Klękają natomiast na czas konsekracji oraz przy zasypaniu przed Ewangelią, jeśli dokonuje go biskup. Turyferariusz idzie zawsze po prawej stronie nawikulariusza. 23

24 Jeśli muszą iść kolejno, nawikulariusz prowadzi. Sposób trzymania: Nawikulariusz trzyma łódkę w lewej dłoni; prawą dłonią otwiera przykryw kę oraz, jeśli to konieczne, stabilizuje trybularz do zasypania. Turyferariusz trzyma trybularz w lewej dłoni. Prawa ręka służy mu do pod noszenia trybularza i do okadzania. Kiedy prawa ręka jest bezczynna, T i N trzymają ją na piersi. Zasypanie: Dokonuje się ono kilkukrotnie: przed każdym okadzeniem oraz przed Eu charystią (na hasło Cer lub GC). T i N podchodzą do GC. N podnosi przykrywkę łódki (i ewentualnie usta wia łyżeczkę), a T pokrywę kadzielnicy (jak najwyżej). Chwytając łańcuszki tuż nad pokrywą, T podnosi trybularz na taką wyso kość, by GC mógł bez problemu dokonać zasypania. Podawanie trybularza: Przed przekazaniem trybularza T przekłada kadzielnicę do prawej ręki tak, by trzymać go za uchwyt łańcuszków, od dołu; dzięki temu GC lub D może chwycić za obie witki. Okadzanie: T w lewej ręce trzyma witki, prawą zaś chwyta łańcuszki tuż nad pokrywą trybularza. Lewa dłoń pozostaje nieruchoma, mniej więcej na wysokości piersi; pra wą wprawia się w ruch kadzielnicę. Należy dbać o to, by przy wahaniach trybularza nie uderzać nim o wiszące swobodnie łańcuszki. Dźwięk przy tym wykonywany niepotrzebnie zaburza li turgię. Dwoma rzutami kadzielnicy okadza się relikwie i obrazy świętych wysta wione do publicznej czci; wszystko pozostałe (w tym także GC i WK) T okadza trze ma rzutami (OWMR 277, CE 92). Koncelebransów okadza się razem (CE 96). 24

25 Ministrant światła Inaczej ceroferariusz. Dawniej tę funkcję pełnił akolita, dziś nie wiąże się tej posłu gi z niesieniem światła. Zapalona świeca jest symbolem samego Chrystusa Światło ści świata. Zadaniem ministrantów światła jest niesienie i trzymanie świec w procesji wejścia oraz na Ewangelię, a w okazalszej liturgii także w procesji wyjścia. ZADANIA MINISTRANTÓW ŚWIATŁA Odpowiadają za czystość świec (przed liturgią i po niej osłony powinny być oczyszczone z sadzy) oraz o odstawienie ich na miejsce po zakończeniu służby. Mają także zadbać o to, by świece ołtarzowe były zapalone przed liturgią. WYKONYWANIE FUNKCJI MŚ1 i MŚ2 powinni być podobnego wzrostu. Powinni także trzymać świece na tej samej wysokości, oburącz, symetrycznie, chwytając je w ten sam sposób. Co najmniej jeden z MŚ powinien mieć przy sobie zapałki lub zapalniczkę. Świe ce potrafią zgasnąć w najmniej oczekiwanym momencie. Jeśli świece nie posiadają osłon, należy szczególnie uważać na płomień w czasie przejść i procesji. Można osłaniać płomień dłonią (o ile świeca jest stabilnie przymo cowana do świecznika). W procesji MŚ idą po obu stronach krzyża. Towarzyszą mu także w czasie mo dlitwy przed wyruszeniem procesji w zakrystii. Jeśli jest zbyt wąsko, MŚ wysuwają się przed krzyż (świece w procesji oświetlają krzyż znak zbawienia i źródło nadziei życia wiecznego). Przy podchodzeniu do ołtarza lub odchodzeniu od niego MŚ wykonują lekki skłon głowy w jego kierunku (OWMR 274). Jeśli Cer nie poleci inaczej, MŚ zajmują miejsca po lewej stronie prezbiterium. Szczegółowy opis służby w czasie proklamacji Ewangelii znajduje się w rozdzia le Przebieg Mszy św., s

26 Ministrant ołtarza Ministranci ołtarza, jak wskazuje nazwa, odpowiadają za przygotowanie ołtarza i wszystkie paramenty związane z tym, co dokonuje się na ołtarzu w czasie Euchary stii. Mowa więc o kielichu, puszkach, ampułkach, lawaterzu itp. Ich zadanie jest bar dzo odpowiedzialne, choć niekoniecznie trudne już po niewielkim doświadczeniu można być MO na zwykłej Mszy. Uroczysta Eucharystia, szczególnie gdy towa rzyszy jej udzielanie sakramentów (chrztu, bierzmowania) lub wyjątkowe okoliczno ści, mogą wymagać obecności Cer ZADANIA MINISTRANTÓW OŁTARZA Dbają o to, by wszystkie potrzebne paramenty znalazły się przed Eucharystią na kredencji. Chociaż zwykle zajmuje się tym zakrystianka, MO wspierają ją w tym zadaniu. Jeśli przewidziana jest procesja z darami (o tym powinien poinformować ich Cer), przygotowują kredens z darami w głównym przejściu kościoła. Zwykle jest to mały stolik z obrusikiem, stawiany tuż obok ławek, mniej więcej w połowie długości kościoła. Asystują GC i Dk w przygotowaniu darów, Komunii (pateny) i puryfikacji. 4. Po zakończonej Mszy św. odnoszą paramenty do zakrystii. WYKONYWANIE FUNKCJI Jeśli MO nie łączą swojej funkcji z żadną inną, nic nie niosą w procesji z darami przyklękają więc przed ołtarzem i zajmują miejsca po lewej stronie prezbiterium. Jeśli jest procesja z darami, MO1 rozkłada kielich (lub przynosi go koncelebran sowi albo diakonowi na ołtarz), MO2 zaś pomaga GC w odbieraniu darów. Podział tych funkcji powinien nastąpić jeszcze przed Mszą. W św. Annie ampułki podaje jeden ministrant, zaś lawaterzem zajmuje się ich dwóch: jeden trzyma lawaterz, drugi ręczniczek. Przybrany kielich (z puryfikaterzem, palką, korporałem itd.) zawsze należy nieść oburącz: jedną ręką ujmuje się kielich, drugą przytrzymuje go od góry, tak by nic nie spadło na ziemię. Dlatego kielich zawsze niesie się osobno. Jeżeli więc na oł tarzu po puryfikacji pozostał kielich i puszka, zajmują się tym obaj MO. 26

27 Jeśli welon jest na kielichu, należy go zdjąć i złożyć przed przyniesieniem na oł tarz oraz nałożyć z powrotem po Komunii. Zgodnie z OWMR 118, welon powinien być używany na każdej Mszy świętej. Przy wszystkich posługach MO dbają, by celebrans lub Dk nie musiał na nich czekać. MO nie odpowiadają za Mszał i mikrofon znajdujący się na ołtarzu, nawet jeśli nie są wyznaczeni MK i MM. Rozkładanie kielicha: Jeśli MO sam rozkłada kielich na ołtarzu, zaczyna od korporału. Rozkłada go na środku ołtarza, tuż przy najbliższej długiej krawędzi, zgodnie z ryciną Jest on tak ułożony, by wszelkie drobinki Ciała Pańskiego, które mogą się na nim znajdo wać, pozostały w środku i nie wypadły. Dlatego nigdy nie odwraca się go na drugą stronę ( wypukłą stroną do góry). To także powód, dla którego rozkładnie korporału powinno zawsze odbywać się niespiesznie i niegwałtownie. Rycina Rozkładanie korporału Palka powinna znaleźć się po prawej stronie, podobnie kielich z puryfikate rzem. Jeśli na kielichu była patena, MO pozostawia na kielichu puryfikaterz i patenę. Przykład poprawnie rozłożonego kielicha na rycinie 27

28 Podawanie ampułek i lawaterza: Jest co najmniej kilka sposobów podawania ampułek. Zaleca się, by podawać ampułki zawsze prawą ręką. MO podchodzi więc do ołtarza, trzymając ampułkę z winem w prawej, a z wodą w lewej dłoni. Celebrans lub Dk zaczyna bowiem od wina. Gdy szafarz weźmie ampułkę z winem, MO przekłada ampułkę z wodą do prawej dłoni. Następnie odbiera lewą ręką ampułkę z winem, a prawą podaje wodę. Potem tą samą ręką ją odbiera. Rycina Przykładowy sposób rozłożenia kielicha wariant bez pateny Nie zostawiamy ampułek na ołtarzu, lecz podajemy je z ręki do ręki wysu wamy rękę z ampułką i po ampułkę, by jak najbardziej ułatwić zadanie szafarzowi. To MO powinien wiedzieć, kiedy i jaką ampułkę powinien przekazać! MO podaje ampułki uszkiem skierowanym do szafarza, aby nie miał proble mu z jej uchwyceniem. Po odebraniu obu ampułek ministrant czyni skłon i odchodzi od ołtarza. MO z lawaterzem i tacką staje po prawej stronie, a z ręczniczkiem po lewej. Obaj podchodzą równocześnie, pod sam ołtarz, tuż po zakończeniu modlitwy GC 28

29 nad darami. MO1 polewa delikatnie dłonie GC, tak by woda spływała na tackę. Na stępnie MO2 podaje rozwinięty ręczniczek. Po zakończeniu lavabo MO czynią równoczesny skłon i odchodzą od ołtarza. Komunia Święta: Jeśli jest więcej szafarzy i patenę biorą również inni ministranci (wyznaczeni przez MO lub Cer2), GC asystuje MO Jeśli są Dk, im także powinna towarzyszyć asysta. Dk zajmującemu się ołtarzem asystuje MO Jeśli szafarzy jest więcej niż paten, pierwszeństwo mają celebransi: począw szy od GC, przez asystujących mu przy ołtarzu, pozostałych WK, na pozostałych szafarzach kończąc. Ministrant staje po prawej stronie szafarza, trzymając patenę w prawej dłoni. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dwóch szafarzy stoi tuż obok siebie wówczas mi nistrant asystujący szafarzowi po lewej stoi po jego lewej stronie i trzyma patenę lewą ręką. Wolna ręka zawsze spoczywa na piersi. Należy zawsze pamiętać, w jakim celu ministrant stoi z pateną: chroni on drobinki Chleba Eucharystycznego przed upadkiem na ziemię. Dlatego patena po winna podążać za Hostią, od kielicha pod szyję przyjmującego Komunię św. Po Ko munii nie przechyla jej, lecz w pozycji poziomej zanosi na ołtarz, gdzie szafarz doko na puryfikacji. Niech ministrantowi zawsze towarzyszy świadomość, że na patenie niesie Ciało Pańskie! Ministrant z pateną przyjmuje Komunię jako pierwszy. Po rozdaniu Komunii patenę zanosi się na ołtarz. Jeśli ministrant wraca do prezbiterium po zakończonej puryfikacji, kładzie patenę przy tabernakulum. Puryfikacja: Jeśli w bardzo uroczystej liturgii nie jest wyznaczony Cer2 i jest wystarczają ca liczba osób do pateny, rozsądne jest, by MO2 pozostał w prezbiterium i czuwał nad prawidłowym przebiegiem asysty z pateną (np. czy nie doszedł kolejny szafarz) i puryfikacji (aby celebrans lub Dk nie musiał czekać na ampułkę z wodą). W trakcie puryfikacji MO1 podchodzi do ołtarza z ampułką z wodą. Nie po daje jej celebransowi, lecz sam nalewa wodę do kielicha i/lub głębokiej pateny. Nale 29

30 wa do czasu, gdy szafarza (zwykle przez uniesienie naczynia) da znak, że już wy starczy. Wymaga się od MO wrażliwości na oczekiwania szafarza. W rzadkich sytuacjach (np. gdy jest mało wody w ampułce) do puryfikacji może być użyte wino z drugiej ampułki. Po puryfikacji MO zabiera oczyszczone pateny z ołtarza, czyni skłon i odcho dzi do kredencji. Lektor (ministrant słowa bożego) Ministrant Słowa Bożego nie musi mieć błogosławieństwa biskupa (czyli nie musi być ustanowionym lektorem), lecz dla uproszczenia nazywa się go lektorem. Ustanowiony lektor, zgodnie z OWMR, ma pierwszeństwo w wykonywaniu funkcji lektora. Jeśli są dwa czytania i jeden ustanowiony lektor, powinien pełnić funkcję L W razie nieobecności Dk, niesie on Ewangeliarz. Nie jest to jednak obo wiązek; często zdarza się, że ustanowiony lektor potrzebny jest w innej funkcji, koli dującej z tymi zadaniami i nic nie stoi na przeszkodzie, by tak było. Istotne jest dobro liturgii. Lektor nie głosi swoich słów, lecz istotne jest, by Słowo Boże, które odczytuje, sam rozumiał i był zdolny do odniesienia do swojego życia. Lektor to świadek Słowa; przekazuje Słowo żywe i prawdziwe. Niezbędne jest więc, by i dla niego było ono treścią życia. Nie można głosić tego, czego się nie rozumie. Jednak istotne są także umiejętności i predyspozycje związane z głośną lekturą. Celem lektora jest dotrzeć ze Słowem do całej wspólnoty eucharystycznej. Niekiedy wada wymowy albo zbyt monotonne, ci che czy egzaltowane czytanie uniemożliwiają zrozumienie wypowiadanych treści. Na szczęście większość przeszkód można przezwyciężyć przez ćwiczenia i praktykę. ZADANIA LEKTORÓW Lektorzy zapoznają się z liturgią słowa przed przybyciem do zakrystii; chodzi o jak najlepsze przygotowanie duchowe. Uzgadniają z Cer (lub bezpośrednio z GC, jeśli tak zostało ustalone) liturgię słowa na dany dzień (szczególnie, jeśli jest kilka wariantów). 30

31 Dbają, by na ambonie znajdował się odpowiedni lekcjonarz oraz by zaznaczo na była właściwa strona. 4. L1 przygotowuje Ewangeliarz, jeśli ma być użyty w liturgii (zaznacza właściwą stronę). 5. Jeśli nie ma diakona, L1 niesie Ewangeliarz w procesji wejścia. WYKONYWANIE FUNKCJI Lektorzy zajmują miejsce po lewej stronie prezbiterium. L1 niosący Ewangeliarz w procesji wejścia czyni skłon głowy przed ołtarzem (WEP 8). Następnie podchodzi do ołtarza od strony tabernakulum, kładzie Ewange liarz na środku ołtarza, zostawiając miejsce, by celebransi mogli ucałować ołtarz. Ewangeliarz kładziemy tak, by przednia okładka była na górze. Jednak ze względu na różne przyzwyczajenia celebransów, dobrze jest to ustalić przed Eucha rystią. Jeśli L w drodze do ambony nie mija osi ołtarza lub GC (o ile jest nim biskup) ani nie wchodzi do prezbiterium (bo już się w nim znajduje), nie wykonuje żadnych skłonów. Nigdy zaś nie oddaje czci ambonie czy lekcjonarzowi. Po lekcji nie unosi ani nie całuje lekcjonarza! L podchodzi do ambony krokiem spokojnym, dostojnym (we właściwym rozu mieniu tego słowa bez komicznej przesady). Staje przed amboną, ustawia mikrofon i otwiera lekcjonarz. Należy pamiętać o momentach ciszy przed i po lekcji. L może więc odczekać krótką chwilę, zanim podejdzie do ambony; na tyle niedługą, by nie wzbudziło to ni czyjego niepokoju, a na tyle długą, by była zauważalna. Cisza pomaga w lepszym rozumieniu usłyszanego Słowa i w przeżywaniu całego Misterium. L nigdy nie powinien się spieszyć. L1 rusza do ambony dopiero po zakończeniu kolekty, a zaczyna czytać gdy w kościele zapadnie cisza, a celebransi zasiądą na swoich miejscach. Niech obowiązuje tu zasada porządku i piękna liturgii! Jeśli w liturgii używany jest Ewangeliarz, L2 po swojej lekcji odkłada lekcjonarz na półkę pod pulpitem. Jeśli jest tylko jedno czytanie, czyni to PS lub L Praktyka 31

32 mówi jednak, że łatwo o tym zapomnieć; dlatego w sposób szczególny czuwa nad tym obaj lektorzy, na końcu zaś Cer Ewangeliarz jest odnoszony na ołtarz pod tabernakulum lub, jeśli to niemożliwe lub zostanie ustalone inaczej, inne godne miejsce; czyni to GC lub przekazuje go L1 (względnie L2 lub Cer2). W każdym momencie (również poza liturgią) Ewangeliarzowi należy się szcze gólny szacunek. Nie nosimy go pod pachą, nie niesiemy na nim żadnych para mentów. Psałterzysta Na ile tylko to możliwe, psałterzystą powinien być ktoś ze służby liturgicznej lub inny członek zgromadzenia. Psałterzysta także głosi Słowo Boże. Dlatego tu także istotny jest przekaz treści. Jednak oprócz tego psalm jest odpowiedzią Ludu Bożego na usłyszane Słowo. Aklamacja przed Ewangelią nie jest zadaniem psałterzysty, choć może być mu po wierzone, jeśli nie ma scholi ani organisty, do których to należy. Może ją wykonać z ambony. ZADANIA PSAŁTERZYSTY Uzgadnia z ceremoniarzem, który psalm ma zaśpiewać. Przygotowuje się do wykonania psalmu przed Eucharystią. Podobnie jak lekto rzy, przygotowuje się również duchowo. Oprócz tego ćwiczy melodię i głos. Jeśli jest tylko jedno czytanie i używa się Ewangeliarza i/lub psałterzysta wy konuje także aklamację przed Ewangelią, przed podejściem celebransa lub diakona odkłada lekcjonarz na półkę pod pulpitem. WYKONYWANIE FUNKCJI Psałterzysta zajmuje miejsce po lewej stronie prezbiterium. Psalm zawsze wykonuje się od ambony. Psalm wykonuje jedna osoba. Niepoprawne jest wykonanie przez kilka osób, a zupełnie niedopuszczalne wykonanie wielogłosowe. 32

33 Melodia psalmu powinna być na tyle prosta lub znana, by wierni mogli włączyć się w śpiewanie refrenu oraz by mogli zrozumieć, o czym jest psalm. Melodia po winna być dostosowana zarówno do treści, jak i okresu liturgicznego. Tak jak lektorzy, psałterzysta dba o chwile milczenia i o unikaniu pośpiechu. Psałterzysta podchodzi do ambony dopiero po odczytaniu I czytania. Jeśli obie osoby nie należą do służby liturgicznej, powinny razem uczynić skłon przed ołta rzem psałterzysta w drodze do ambony, lektor w drodze powrotnej. Przed Mszą psałterzysta ustala z organistą melodię psalmu. Ministrant krzyża Ministrant krzyża odpowiada za wniesienie krzyża do prezbiterium w procesji wejścia. Choć nie praktykuje się tego w św. Annie, zwykle także analogicznie odnosi on krzyż w procesji wyjścia. Niesienie krzyża to zaszczyt: widoczny znak Męki Chrystusa, źródła wszelkiej Liturgii i naszego odkupienia, przewodzi procesji, jest przypomnieniem, w czyje Imię i za Kim podążamy. Krzyżowi należy się stosowny szacunek. Krzyża w św. Annie nie wolno lekceważyć również z innego powodu: wi sząca nim figura Chrystusa jest zabytkowa. Dlatego + musi być ostrożny, uważać zwłaszcza na przejścia przez drzwi. WYKONYWANIE FUNKCJI Ministrant krzyża przynosi krzyż z prezbiterium do zakrystii przed Mszą Świętą i pilnuje go aż do wyruszenia procesji. Przed modlitwą w zakrystii obaj MŚ stają po obu stronach + przy wyjściu z za krystii, twarzą do asysty. W procesji krzyż jest uniesiony do góry. Należy jednak uważać na stropy, fra mugi drzwi i żyrandole, o które łatwo zahaczyć. W drzwiach, szczególnie w zakry stii i od strony krużganek, krzyż należy pochylić i przekręcić na bok. Niezależnie od dalszej trasy, krzyż zawsze powraca do godnej, procesyjnej pozycji. Po dojściu do ołtarza ministrant krzyża wykonuje skłon głowy (WEP 8, OWMR 274), następnie podchodzi do stojaka i wstawia w niego krzyż. Następnie odchodzi na prawą stronę prezbiterium, chyba że Cer nakazał mu inaczej. 33

34 Ministrant wody Woda święcona jest znakiem Tego, który daje nam Żywą Wodę (J 4,14), dzięki której nikt nie musi już łaknąć (Ap 7,16). Jest także znakiem naszego chrztu z wody i Ducha (J 3,5) oraz oczyszczenia. Dlatego woda potrzebna jest do chrztu, a poświę cona woda odpuszcza grzechy lekkie. W Eucharystii (nie licząc wspomnianego chrztu) woda używana jest do aspersji jednej z form aktu pokutnego. Wtedy właśnie potrzebny jest ministrant wody. ZADANIA MINISTRANTA WODY Dba, by kociołek z wodą i kropidło znalazły się w stosownym miejscu prezbi terium, a jeśli nie ma takiego miejsca przynosi je do prezbiterium przed aktem po kutnym. Podąża za GC z kociołkiem, gdy ten kropi lud. Po aspersji odstawia kropidło i kociołek na miejsce w prezbiterium lub poza nim. WYKONYWANIE FUNKCJI MW trzyma kociołek nie tylko za uchwyt, ale też za spód zapobiega to wyle waniu się wody. Jeśli GC podaje mu zamoczone kropidło, dotyka go dłonią i czyni znak krzyża. Ministranci mitry i pastorału Mitra i pastorał wpisują się w wielowiekową tradycję insygniów biskupich. Każde insygnium niesie ze sobą bogatą symbolikę, a w wymiarze podstawowym oznaczają pasterskie przewodzenie biskupa nad powierzonym sobie ludem. Zadaniem służby liturgicznej jest otoczenie opieką obu insygniów w tych momen tach Mszy Świętej, gdy biskup nie trzyma pastorału i nie nosi mitry. ZADANIA MINISTRANTÓW MITRY I PASTORAŁU M i P zakładają welony przeznaczone do trzymania insygniów w czasie li turgii. 34