Przegl ąd wybranych podejść do typol ogii krajobrazu

Transkrypt

1 Klasyfikacja krajobrazu. Teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2008, t. XX Przegl ąd wybranych podejść do typol ogii krajobrazu The review of chosen approaches to landscape typology Jerzy Solon Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polskia Akademia Nauk Twarda 51/55, Warszawa, Polska, j.solon@twarda.pan.pl Abstract. During the last decade the concept of landscape became the one of focal points in the field of environmental protection and sustainable development. At the same time new approaches to landscape typology and classification have been elaborated and applied to regional as well as to pan-european levels. A review of the current literature has shown that: - in the most cases the abiotic features of the environment (mainly hypsometry, geomorphology, geology, also soils and/or climate in some cases, very rarely other variables) are the main basis for the definition of landscape types; - land cover (or land use) became more and more popular characteristics to be included into the process of landscape typology; - in some cases the biotic features of the landscape (e.g. vegetation formations, biogeographic zones, NDVI) are also included; - there are also typologies based on the anthropogenic character of the landscape. In these cases the following variables are the most important: the share of agriculture land, the share of the built-up area, and road density). Neglecting differences in details, all analyzed typological and classification procedures can be unified into four types of approaches: The first approach is based on a priori defined, hierarchically ordered criteria taken from the theory of the landscape (e.g. the concept of leading and subordinate components of the environment). The core idea in this approach is to divide the whole area sequentially according to the differentiation of given abiotic components without distinguishing basic spatial units. It is the oldest and classical approach to landscape divisions. The second approach is based on the same input data as in the first approach, but the typological procedure is different. The first step is to distinguish the smallest homogenous units. The next step is to combine these units (in the typological sense, not regional). In this step two different approaches are possible: (a) establishing types according to a priori defined criteria, (b) establishing types according to a posteriori elaborated criteria, based on the interrelationships between features of basic units. The third approach to landscape typology may be applied either to basic units covering all the area in question as well as to sample points or to chosen test areas. It is based on multidimensional similarity between units, which are characterized by the vector of variables. In this approach we do not know natural criteria differentiating types; we only know the formal algorithm for making groups (clusters) of these basic units. The fourth approach is to be applied only for these basic units, which are heterogeneous by definition (e.g. administrative units, geometric figures). It is also based on multidimensional similarity between units, but this approach may take into account not only simple features but also compound measures of landscape structure (e.g. landscape metrics). Generally speaking, there is a lack of commonly accepted methodology for developing landscape typology. The new approaches applied in different countries differ in: the scope of environmental features taking into account, the presence and a character of basic units, the quality of input data, and the grouping algorithms. słowa kluczowe: typologia krajobrazu, kryteria klasyfikacji Key words: landscape typology, classification criteria 25

2 Solon J. Wprowadzenie W ciągu ostatnich kilkunastu lat ochrona i kształtowanie krajobrazu stały się jednym z głównych kierunków działań preferowanych przez Wspólnotę Europejską i liczne organizacje międzynarodowe. Podstawowe wytyczne o charakterze merytorycznym, metodycznym i prawnym, dotyczące sposobów traktowania krajobrazu w planowaniu praktycznych działań, zawarto w licznych ustaleniach międzynarodowych, z których najważniejsze to: - Ogólnoeuropejska Strategia Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej z 1995 r. (Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy), - Europejska Konwencja Krajobrazowa z 2000 r. (European Landscape Convention), - reforma wspólnej polityki rolnej w kierunku rozwoju obszarów wiejskich i zasad bardziej zrównoważonego rozwoju z 2000 r. (European Commission s reform of the Common Agricultural Policy towards rural development and more sustainable principles), - wiodące zasady zrównoważonego rozwoju przestrzennego przyjęte przez europejskich ministrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne w 2005 r. (Guiding Principles for Sustainable Spatial Development adopted by the European Conference of Ministers responsible for Regional Planning). Szybki rozwój teoretycznych i metodycznych podstaw ekologii krajobrazu w ostatnim dwudziestoleciu oraz propozycje zawarte w powyższych dokumentach spowodowały, iż krajobraz stał się obiektem wszechstronnie badanym i ocenianym dla potrzeb praktycznych. W szczególności rozwijają się narzędzia oceny rozwoju zrównoważonego krajobrazu wynikające z Dyrektywy Oceny Oddziaływania na Środowisko planów i programów z 2002 r. (Directive on Impact Assessment) oraz krajobrazowe wskaźniki rolnośrodowiskowe (Solon et al. 2007). Jednocześnie ugruntowało się traktowanie krajobrazu jako dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Wszystkie te działania doprowadziły do ponownego wzrostu zainteresowania problemami typologii, klasyfikacji i regionalizacji krajobrazowej. Należy przy tym podkreślić, że w przeciwieństwie do klasycznych i od dawna znanych sposobów definiowania krajobrazów tzw. naturalnych, wyróżnianych na podstawie zróżnicowania komponentów abiotycznych (por. Richling, Ostaszewska 2005) współcześnie rozwijają się podejścia uwzględniające w procesie klasyfikacyjnym również składniki antropogeniczne, wykorzystujące przy tym bardzo różne, niekiedy skomplikowane algorytmy grupowania jednostek podstawowych (Wascher 2005). Odmienność sposobów wyróżniania jednostek krajobrazowych powoduje często nieporównywalność klasyfikacji. Aby choć w części ułatwić orientację we współczesnych podejściach niezbędna jest analiza porównawcza stosowanych rozwiązań. Stanowi ona główny przedmiot prezentowanego artykułu. Celem dodatkowym jest przedstawienie propozycji uogólnionego schematu różnych algorytmów postępowania, prowadzącego do wyróżniania typów jednostek krajobrazowych. Podstawowe pojęcia dotyczące kl asyfikacji i typol ogii W ujęciu najbardziej ogólnym, klasyfikacja to podział zbioru obiektów na podzbiory według jednoznacznie przyjętych kryteriów. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje klasyfikacji. Pierwszy klasyczny sposób to wielostopniowy podział logiczny. Drugi rodzaj to klasyfikacja statystyczna (zwana często, choć nie zawsze właściwie, taksonomią numeryczną). Podział logiczny obiektów ze względu na jedną cechę może być przeprowadzony według jednego z dwóch możliwych kryteriów: (a) układu cech sprzecznych (podział dychotomiczny na dwie grupy, z których pierwsza obejmuje obiekty charakteryzujące się pewną właściwością, a druga grupuje obiekty pozbawione tej właściwości), (b) układu modyfikacji cechy (podział wieloczłonowy, w którym każda grupa obejmuje obiekty charakteryzujące się odmiennym natężeniem danej właściwości). Aby podział logiczny był poprawny spełniać musi trzy warunki: - warunek jednoznaczności, który jest spełniony wtedy tylko, gdy podział jest przeprowadzony według jednej zasady - warunek ten zwany jest również warunkiem jedyności zasady, 26

3 Przegląd wybranych... - warunek ekonomiczności (rozłączności), który spełniony jest, gdy każda para jego członów pozostaje w zakresowym stosunku wykluczenia, - warunek zupełności, który jest spełniony wtedy tylko, gdy suma logiczna wszystkich jego członów jest zakresowo tożsama z całością dzieloną. W praktyce, przy zastosowaniach geograficznych, biologicznych i krajobrazowych stosuje się tzw. podejścia klasyfikacyjne wielopoziomowe, wykorzystujące kolejno kilka podziałów logicznych, przy czym kolejność cech będących kryterium podziału jest wyznaczana arbitralnie na początku postępowania. Klasyfikacja statystyczna ma nieco inny charakter. Jest to rodzaj algorytmu statystycznego, który przydziela obiekty do klas, bazując na podobieństwie wartości cech tych obiektów. Punktem wyjścia do stworzenia klasyfikacji jest zbiór dużej liczby cech, bez ich wstępnego wartościowania i hierarchizowania. Następnie, w zależności od przyjętej metody postępowania, można dokonywać redukcji liczby cech oraz wprowadzać ich hierarchizację lub przypisywać im wagi. Niezależnie od przyjętego sposobu porządkowania zbioru obiektów, jak i metody ich grupowania w klasy, końcowym stadium klasyfikacji powinno być zawsze określenie (wybór) reprezentantów (wzorców) otrzymanych grup obiektów. Uogólnienie tych wzorców prowadzi do zdefiniowania abstrakcyjnych typów obiektów i stworzenia typologii. Jednak w odróżnieniu od klasyfikacji typologia nie musi być ani wyczerpująca, ani też rozłączna, może też określać kategorie puste, tzn. takie, które nie są reprezentowane przez żaden obiekt (Chojnicki, Czyż 1973, Sneath, Sokal 1973, Gordon 1987, Grabiński et al. 1989, Ostaszewska 2002). Najczęstsze kryteria kl asyfikacyjne Składniki krajobrazu (i ich cechy) charakteryzują się różną trwałością, zgodnie z ogólną zasadą, iż składniki abiotyczne są znacznie trwalsze od składników biotycznych, a te z kolei od składników antropogenicznych. Cechy trwałe (składniki abiotyczne) są najczęściej podstawą ogólnych klasyfikacji naukowych, uwzględniających naturalne właściwości przestrzeni. Wykorzystanie innych cech dla klasyfikacji i typologii krajobrazu powoduje, że wynikowe klasyfikacje mogą mieć (i najczęściej mają) charakter nietrwały i zmienny w czasie zarówno pod względem cech wyróżniających typy, cech dodatkowo je charakteryzujących oraz pod względem zasięgu terytorialnego. Z przeglądu wybranych nowszych klasyfikacji krajobrazu (tab.1) wynika, że w większości przypadków charakterystyki abiotyczne są główną podstawą definiowania typów krajobrazów. Należy jednak podkreślić, że zakres uwzględniania składników środowiska abiotycznego jest bardzo różny. Najczęściej wykorzystuje się dane o zróżnicowaniu hipsometrycznym, geomorfologicznym (przede wszystkim główne formy rzeźby) i geologicznym (skała macierzysta), rzadziej uwzględnia się zróżnicowanie glebowe i klimatyczne (w tym jako cechy szczególne np. odległość od oceanu czy promieniowanie słoneczne). W wyjątkowych tylko wypadkach bierze się pod uwagę także inne charakterystyki jak np. gęstość sieci rzecznej. Równie często uwzględnia się formy pokrycia terenu lub użytkowanie ziemi, traktując je jako syntetyczny wyraz składników biotycznych i antropogenicznych krajobrazu. Czasami nawet jest to cecha wiodąca lub nawet jedyna podstawa klasyfikacji krajobrazu. W krajach europejskich dominuje przy tym wyrażanie pokrycia terenu w międzynarodowych kategoriach Corine Land Cover, podczas gdy w innych krajach uwzględnia się najczęściej jedynie główne kategorie użytkowania ziemi. Ważne jest przy tym, że stosowane są dwa różne podejścia: albo bierze się pod uwagę jedynie dominującą formę pokrycia, albo też uogólnioną charakterystykę mozaiki pokrycia terenu wyrażoną w postaci liczbowej. Znacznie rzadziej i w ograniczonym zakresie zmiennymi wykorzystywanymi w procesie klasyfikacji krajobrazu są charakterystyki biotyczne. Należą tu m.in. zróżnicowanie roślinności na poziomie formacji lub stref biogeograficznych, oraz niektóre zmienne ilościowe, jak np. indeks roślinności NDVI. Warto podkreślić, że szczególnie w ostatnich latach coraz częściej do delimitacji indywidualnych krajobrazów i ich typologii wykorzystuje się cechy charakteryzujące rolę człowieka w krajobrazie. Uwzględnia się przy tym udział obszarów rolniczych oraz budynków i instalacji technicznych, a także gęstość sieci drogowej. W mniejszym stopniu bierze się pod uwagę strukturę osadnictwa i strukturę własności, a jeszcze rzadziej elementy historii terenu i zróżnicowanie kultury regionalnej. 27

4 Solon J. Główne schematy procedur kl asyfikacyjnych Już pobieżny przegląd opracowań cytowanych w tabeli 1 wskazuje na bardzo szeroki wachlarz podejść metodycznych i zróżnicowanie procedur klasyfikacyjnych. Rysuje się przy tym podział na dwa główne kierunki postępowania (ryc. 1). W pierwszym punktem wyjścia do dalszych działań jest przyjęcie pól podstawowych, wyodrębnianych na podstawie kryteriów zewnętrznych w stosunku do cech wykorzystywanych w procesie klasyfikacji. Mogą to być np. krajobrazowe wydzielenia glebowe, obręby katastralne lub jednostki administracyjne. Drugi kierunek postępowania zakłada wyróżnianie pól podstawowych (indywidualnych jednostek krajobrazowych) w trakcie procedury klasyfikacyjnej. Możliwe są przy tym różne podejścia: albo indywidualne jednostki krajobrazowe powstają w wyniku interpolacji przestrzennej danych punktowych, albo też są wynikiem podziału powierzchni zgodnie ze zróżnicowaniem przestrzennym poszczególnych składników krajobrazu. Ryc. 1. Schemat ideowy głównych podejść stosowanych w klasyfikacji krajobrazu Fig. 1. The schematic flowdiagram of different approaches to landscape classification Bardziej szczegółowa analiza porównawcza umożliwia sformułowanie czterech najbardziej rozpowszechnionych schematów procedur klasyfikacyjnych. Schemat pierwszy najstarszy i klasyczny w odniesieniu do podziałów krajobrazowych. Bazuje na przyjęciu a priori kolejności i hierarchii podziałów, co wynika z przyjętych wcześniej przesłanek teoretycznych lub modelowych (np. model hierarchii komponentów nadrzędnych i podporządkowanych). Odpowiada wielopoziomowym podziałom logicznym. Składa się z następujących kroków: - podział terenu na główne klasy według zróżnicowania jednego wybranego komponentu (określonego na podstawie kategorii jakościowych, lub ale rzadziej - skal przedziałowych), - podział głównych klas na klasy niższego rzędu według zróżnicowania kolejnych komponentów. Schemat drugi bazuje na identycznych materiałach jak w schemacie pierwszym, natomiast procedura postępowania jest odmienna i składa się z następujących kroków: - wyróżnianie najmniejszych jednostek jednorodnych pod względem uwzględnionych składników w wyniku nakładania na siebie map poszczególnych komponentów, - wybór zasad klasyfikacji. W tym kroku są dwie możliwości: albo przyjmuje się zasadę łączenia jednostek 28

5 Przegląd wybranych... według zasad przyjętych a priori, wtedy wynik jest najczęściej identyczny z wynikiem postępowania według schematu pierwszego, albo też zasady klasyfikacji są tworzone a posteriori na podstawie analizy powiązań charakterystyk jednostek podstawowych (z wykorzystaniem rozmaitych technik statystycznych, takich jak: analiza korelacji, tablice czteropolowe, metoda Twinspan, analiza głównych składowych, analiza dyskryminacyjna lub inne, sugerujące redukcję liczby zmiennych lub wagę poszczególnych kryteriów podziału), - przypisanie jednostek podstawowych do określonych klas i ewentualnie łączenie jednostek sąsiadujących, jeśli ich charakterystyki nie różnią się istotnie ze względu na przyjęte kryteria klasyfikacji. Schemat trzeci stosowany w przypadku niepełnej wiedzy o zróżnicowaniu całego obszaru, i przy posiadaniu bardzo szczegółowych charakterystyk poszczególnych punktów lub obszarów testowych. Charakteryzuje się tym, że nieznane są merytoryczne podstawy klasyfikacji, znany jest natomiast algorytm formalny tworzenia systemu klasyfikacyjnego, a rolę poszczególnych cech krajobrazu można odtworzyć dopiero po szczegółowej analizie wyników klasyfikacji. Obejmuje następujące kroki: - wybór punktów lub obszarów testowych traktowanych jako pola jednorodne wewnętrznie, - charakterystyka punktów na podstawie cech opisanych według skal jakościowych, przedziałowych i ilorazowych, - klasyfikacja (lub typologia) wielocechowa punktów według przyjętego algorytmu, najczęściej z wykorzystaniem analizy zgrupowań (Cluster Analysis), często również przy wykorzystaniu procedury tworzenia klasyfikacji rozmytych (Fuzzy Clustering), - interpolacja powierzchniowa zasięgów indywidualnych jednostek krajobrazowych, - identyfikacja powierzchniowa typów krajobrazu. Należy tu podkreślić, że możliwa jest również modyfikacja powyższej procedury polegająca na tym, że zamiast rozproszonych punktów można wykorzystać podział całej powierzchni na równe kwadraty, sześciokąty lub inne figury, traktowane jako jednorodne wewnętrznie nie zmienia to dalszych sposobów postępowania. Schemat czwarty dotyczy typologii powierzchni podstawowych wyróżnionych wcześniej w sposób niezależny od cech wykorzystywanych w procesie klasyfikacji. Takie powierzchnie podstawowe są z założenia niejednorodne wewnętrznie. Schemat postępowania obejmuje następujące kroki: - charakterystyka powierzchni podstawowych na podstawie cech opisanych według skal jakościowych, przedziałowych i ilorazowych. W przeciwieństwie do innych schematów postępowania możliwe jest również uwzględnienie udziałów powierzchniowych typów jednorodnych oraz syntetycznych wskaźników struktury krajobrazu (metryki krajobrazowe) lub jego funkcjonowania, - klasyfikacja (lub typologia) wielocechowa powierzchni podstawowych według przyjętego algorytmu, najczęściej z wykorzystaniem analizy zgrupowań (Cluster Analysis), często również przy wykorzystaniu procedury tworzenia klasyfikacji rozmytych (Fuzzy Clustering), - przypisanie powierzchni podstawowych do określonych klas lub typów. Przykłady każdego ze schematów przytoczono w tabeli 1. Uwagi końcowe Na podstawie przeprowadzonej analizy współczesnych podejść metodycznych, stosowanych przy tworzeniu klasyfikacji i typologii krajobrazu, nasuwa się kilka uwag o charakterze ogólnym. Przede wszystkim należy odnotować brak standardowych procedur tworzenia klasyfikacji i typologii krajobrazu oraz stosunkowo dużą dowolność doboru cech klasyfikacyjnych. Jednocześnie zaczynają przeważać podejścia, w których poza stabilnymi komponentami abiotycznymi wykorzystuje się zróżnicowanie bardziej labilnych składników biotycznych i antropogenicznych. W końcu wreszcie należy podkreślić, że przy tworzeniu klasyfikacji i typologii wykorzystuje się powszechnie zaawansowane metody statystyczne i geostatystyczne, a materiały wyjściowe pochodzą z cyfrowych baz danych o różnym stopniu szczegółowości i wiarygodności. Jak powszechnie wiadomo w zadaniach klasyfikacji jednym z ważniejszych problemów jest dobór zmiennych diagnostycznych. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że dobór ten jest coraz częściej warunkowany dostępnością danych, a nie rzeczywistymi potrzebami czy wcześniej opracowanymi modelami teoretycznymi. Dlatego też na wstępnych etapach przygotowań należy bardzo precyzyjnie określić możliwości uzyskania 29

6 Solon J. danych podstawowych, których zakres zależy od wyboru: a) komponentów przyrodniczych oraz składników biotycznych i antropogenicznych, które będą uwzględnianie w procedurze klasyfikacji; b) cech (zmiennych) charakteryzujących składniki krajobrazu; c) skal opisujących zmienne (ilościowe, jakościowe, kategorialne) oraz wyboru wag przypisywanych poszczególnym zmiennym (cechom); d) rodzaju materiałów źródłowych (dane punktowe lub powierzchniowe) - co ściśle wiąże się z punktem c); e) przyjętego poziomu granicznego, przy którym wartości cech uznaje się za identyczne, co wiąże się również ze skalą i szczegółowością opracowania. Z przeprowadzonego przeglądu wynika także, iż skala i szczegółowość opracowania w znaczącym stopniu wpływa na dobór cech wykorzystywanych w procesie klasyfikacji krajobrazu. Rysuje się przy tym pewna prawidłowość: im większy teren analizy, tym w większym stopniu klasyfikacja opiera się na zróżnicowaniu komponentów abiotycznych wyrażanym w skalach jakościowych, natomiast przy obszarach małych dużą rolę odgrywają składniki biotyczne i antropogeniczne opisywane za pomocą skal ilorazowych (ryc. 2). Ryc. 2. Zróżnicowanie charakteru cech diagnostycznych i procedur klasyfikacyjnych w zależności od wielkości rozpatrywanego terenu. Fig. 2. The differentiation of diagnostic features and classificational approaches versus the extend of analyzed area. Literatura Banko G., Zethner G., Wrbka T., Schmitzberger I., Landscape types as the optimal spatial domain for developing landscape indicators. [In:] Dramstad W., Sogge C. (eds). Agricultural Impacts on Landscapes: Proceedings from NIJOS/OECD Expert Meeting on Agricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7 9, Norwegian Institute of Land Inventory. As. Norway Chojnicki Z., Czyż T., Metody taksonomii numerycznej w regionalizacji geograficznej. PWN. Warszawa. Fairbanks D.H.K., Benn G.A., Identifying regional landscapes for conservation planning: a case study from KwaZulu-Natal, South Africa. Landscape and Urban Planning

7 Przegląd wybranych... Fry G., Puschmann O., Norway: The National Landscape Character Programme. [In:] Wascher D.M. (ed.). Landscapes and Sustainability - Proceedings of the European workshop on landscape assessment as a policy tool 25th-26th March 99, Strasbourg, France Garca-Quintana A., Martin-Duque J. F., Gonzallez-Martin J. A., Garcia-Hidalgo J. F., Pedraza J., Herranz P., Rincon R., Estevez H., Geology and rural landscapes in central Spain (Guadalajara, Castilla-La Mancha). Environ. Geol Gordon A. D., A review of hierarchical classification. Journal of the Royal Statistical Society, ser. A Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno gospodarczych. PWN. Warszawa. Hladnik D., Spatial structure of disturbed landscapes in Slovenia. Ecological Engineering 24, Jobin B., Beaulieu J., Grenier M., Bélanger L., Maisonneuve C., Bordage D., Filion B., Landscape changes and ecological studies in agricultural regions, Québec, Canada. Landscape Ecology 18, Meeus J.H.A., Pan-European landscapes. Landscape and Urban Planning 31, Mücher C.A., Update of the European Landscape Typology and Map a biophysical approximation. Wageningen, May Ostaszewska K., Geografia krajobrazu. Wybrane zagadnienia metodologiczne. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Pinto-Correia T., Cancela d Abreu A., Oliveira R., Landscape Units in Portugal and the Development and Application of Landscape Indicators. [In:] Dramstad W., Sogge C. (eds). Agricultural Impacts on Landscapes: Proceedings from NIJOS/OECD Expert Meeting on Agricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7 9, Norwegian Institute of Land Inventory. As. Norway Richling A., Malinowska E., Lechnio J., Typologia i regionalizacja krajobrazu terenów w strefie oddziaływania Płockiego Zespołu Miejsko-Przemysłowego. [w:] Richling A., Lechnio J. (red.). Z problematyki funkcjonowania krajobrazów nizinnych. WGiSR. Warszawa Richling A., Ostaszewska K. (red.), Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Sneath P.H., Sokal R.R., Numerical taxonomy. W. H. Freeman. San Francisco Solon J., Matuszkiewicz J.M., Kulikowski R., Integrated Environmental Impact Assessment of Agricultural Land Management and RD Agri-Env Measures in a Region in Poland. Contract number FISC. Final Report. Warsaw. Sun-Kee H., Sungwoo K., Ki-Hwan C., Jae-Eun K., Sinkyu K., Dowon L., Ecotope mapping for landscape ecological assessment of habitat and ecosystem. Ecological Research 19, Wascher D.M. (ed)., European Landscape Character Areas Typologies, Cartography and Indicators for the Assessment of Sustainable Landscapes. Final Project Report as deliverable from the EU s Accompanying Measure project European Landscape Character Assessment Initiative (ELCAI), funded under the 5th Framework Programme on Energy, Environment and Sustainable Development (4.2.2), x pp. Alterra Report No. 1254, Wageningen. Wascher D.M., Overview on Agricultural Landscape Indicators Across OECD Countries. [In:] Dramstad W., Sogge C. (eds). Agricultural Impacts on Landscapes: Proceedings from NIJOS/OECD Expert Meeting on Agricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7 9, Norwegian Institute of Land Inventory. As. Norway

8 Solon J. Tabela 1. Przykładowe metody wyróżniania typów krajobrazu Table 1. Examples of different approaches to landscape typology Obszar Autor Pole podstawowe Uwzględnione cechy Sposób wyróżniania Informacja dodatkowa Kanada - południowy Québec Jobin et al krajobrazowe wydzielenie glebowe 5 klas pokrycia terenu analiza zgrupowań (cluster analysis) analiza wieloczynnikowa zmiennych społecznoekonomicznych i sposobów Słowenia - cała Hladnik 2005 obręb katastralny klasy pokrycia terenu ujęcie hierarchiczne: najważniejszy udział lasów a następnie udział innych typów Hiszpania - część środkowa (Guadalajara, Castilla-La Mancha) Korea - Park Narodowy góry Sorak w prowincji Kangwon Rep. Południowej Afryki - prowincja KwaZulu-Natal Garca-Quintana et al brak geologia, geomorfologia, topografia, pokrycie terenu Sun-Kee et al punkty typ lasu, promieniowanie słoneczne, topografia, indeks roślinności NDVI, sieć rzeczna, sieć drogowa Fairbanks, Benn 2000 punkty wysokość npm, klimat, roślinność, geologia Europa - cała Meeus 1995 brak geologia, geomorfologia, klimat, gleby, kultura regionalna, zarządzanie, historia pokrycia terenu nakładanie komponentów z typowaniem, który w danym miejscu jest najważniejszy charakterystyka punktów, analiza korelacji między zmiennymi, wyróżnienie typów, określenie zasięgu korelacja, PCA, analiza zgrupowań (cluster analysis), delimitacja udział obszarów intensywnie uprawianych, system pól, wzór osadnictwa, jakość wizualna, użytkowanie zrównoważone, główne strefy geologiczno-klimatyczne uprawy ziemi uwzględniono zmiany pokrycia terenu i fragmentację lasów typy nazywane wg kształtu: wypukłe, wklęsłe, płaskie, złożone najmniejsze jednostki jednorodne - ekotopy zasięgi typów interpolowane na podstawie rozmieszczenia punktów Europa - cała Mücher 2005 brak strefy biogeograficzne, wysokość npm., skała macierzysta, użytkowanie ziemi Norwegia - cała Fry, Puschmann 1999 brak główne formy rzeźby, podłoże geologiczne, wody, roślinność, udział obszarów rolniczych, budynków i instalacji technicznych nakładanie komponentów możliwe 1603 kombinacje, ale zrealizowane jedynie 375 (to nowe typy) nakładanie komponentów (?) Poza typami także regionalizacja: 45 regionów krajobrazowych, 444 podregiony podzielone dalej na indywidualne obszary krajobrazowe 32

9 Przegląd wybranych... Obszar Autor Pole podstawowe Uwzględnione cechy Sposób wyróżniania Informacja dodatkowa Austria - cała Wascher 2003; Banko et al Anglia - cała Wascher 2003 w pierwszym etapie brak, a następnie Land Description Units (LDUs) poligony mozaika pokrycia terenu i elementów rzeźby granice konkretnych jednostek dostosowywane ręcznie wyróżniono12 głównych typów krajobrazu kulturowego i 37 podtypów dane abiotyczne i pokrycie terenu nakladanie map i wyróżnienie LDU dodatkowa charakterystyka i typologia LDU wg danych historyczno-kulturowych. Testowe powierzchnie 1km 2 dla oceny różnorodności biologicznej Niemcy - całe Wascher 2003 brak dane abiotyczne i pokrycie terenu nakładanie map wyróżniono 6 głównych typów krajobrazu podzielonych na 30 podtypów. W sumie wyróżniono 850 indywidualnych obszarów Portugalia - cała Pinto-Correia et al Polska - okolice Płocka Richling, Malinowska, Lechnio 2005 brak geologia, morfologia terenu, hipsometria, typ gleby, pokrycie terenu, struktura własności, struktura osadnictwa; uwzględniono również (jako zmienne modyfikujące) klimat i odległość od oceanu brak dane abiotyczne oraz pokrycie terenu nakładanie komponentów, granice otrzymanych jednostek modyfikowano na podstawie zdjęć i obrazów satelitarnych, wersja końcowa granic otrzymana w wyniku modyfikacji przez ekspertów hierarchiczny podział na rodzaje (o podobnej genezie), gatunki (wg morfometrii), typy i warianty (wg pokrycia terenu) krajobrazu efektem jest raczej regionalizacja hierarchiczna, ale każda jednostka ma cały wektor charakterystyk wg których możliwa jest klasyfikacja i typologia w sumie 1378 indywidualnych jednostek krajobrazowych na powierzchni ok km 2. 33

10