Zagadnienia ekonomiki rolnej

Transkrypt

1

2 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 1 (338) 2014 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

3 RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, M. Halamska, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) RECENZENCI M. Adamowicz, B. Borkowski, J. Franc-Dąbrowska, M. Gruda, M. Halamska, M. Hamulczuk, J. Jędrzejczyk, W. Józwiak, A. Kowalski, S. Stańko, R. Urban, W. Ziętara Redaktor: E. Dzierżawa Redaktor techniczny: B. Walkiewicz Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta RUCH pod numerami: lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, Warszawa: tel. +48 (22) , +48 (22) , +48 (22) Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER oraz Dział Wydawnictw. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) , (22) faks (22) , (22) zer@ierigz.waw.pl Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach ) Prenumerata roczna 1 egz. w 2014 r. (4 numery) wynosi: wersja papierowa / elektroniczna 84,00 zł Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20 pok. 210a (skr. poczt. 984), Warszawa zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/Warszawa nr W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER Warszawa 2014 Nakład 300 egz.; ark. wyd. 15,5, ark. druk. 11,7 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel. (22)

4 PROBLEM GEOGRAFICZNEGO ZAKRESU RYNKÓW/SEKTORÓW W DOBIE GLOBALIZACJI I REGIONALIZACJI Wprowadzenie industry 1 industry -

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 Literatura

20 -

21 -

22

23 JACEK KULAWIK Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB Warszawa WYBRANE ASPEKTY FINANSOWE PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH Wprowadzenie Główną podstawą teoretyczną analiz środowiskowych jest ekonomia dobrobytu będąca subdyscypliną w ramach ekonomii neoklasycznej. Współczesna ekonomia dobrobytu, nazywana także nową ekonomią dobrobytu, łączy w sobie ponadstuletni dorobek szkoły neoklasycznej, psychologicznej i matematycznej. Z kolei, w jej warstwie teoretyczno-modelowej i aplikacyjnej próbuje się w niej integrować teorię efektów zewnętrznych i dóbr publicznych, wyboru społecznego i optymalizacji ogólnej oraz analizę kosztów i korzyści. Na niższym poziomie w ekonomii dobrobytu operuje się znanymi kategoriami mikroekonomicznymi (teoria i renta konsumenta, teoria i renta producenta, różne modele konkurencji i użyteczności oraz dobrobytu), makroekonomicznymi (teoria równowagi ogólnej) oraz ze sfery polityki gospodarczej (optimum dobrobytu społecznego, teoria finansów publicznych). Problemy projektowania kontraktów bardzo ściśle łączą natomiast ekonomię dobrobytu z teorią zarządzania, a w szczególności z teorią agencji, oraz z ekonomiczną teorią informacji i teorią gier. Kwestie efektów zewnętrznych i dóbr publicznych są z kolei podstawą współczesnej ekonomii środowiskowej i zasobów naturalnych. Jak z powyższego wynika, problemy agrośrodowiskowe tworzą bardzo złożony układ różnorakich współzależności, nie do końca jeszcze rozpoznanych, wymagający interdyscyplinarnej wiedzy, doświadczenia i dysponowania efektywnymi modelami ekonomiczno- -ekologicznymi do ich analizowania, symulacji oraz doskonalenia narzędzi polityki ukierunkowanych na osiąganie zakładanych celów. Podstawy analizy kosztów korzyści Ważne miejsce we współczesnej ekonomii dobrobytu zajmuje analiza kosztów-korzyści (polski akronim AKK, angielski CBA). Istnieje wiele definicji powyższego rodzaju rozwiniętego rachunku mikroekonomicznego. Wspólną ich cechą jest to, że składa się on z pewnego zbioru technik, mających ułatwiać

24 Metody wyceny Wycena pieni na (Analiza sk onno ci do p acenia-wtp i sk onno ci do przyj cia zap aty-wta) Niepieni na wycena u yteczno ci/korzy ci Analiza kosztów-korzy ci (CBA) ustalenie ró nicy mi dzy pieni nie wyra onymi korzy ciami i kosztami Analiza efektywno ci kosztowej okre lenie ró nicy mi dzy kosztami pieni nymi a korzy ciami niepieni nymi Analiza warto ci u ytkowej ustalenie porz dku warto ci u ytkowych Obserwacja ujawnionych preferencji dla dóbr o charakterze u ytkowym Obserwacja deklarowanych preferencji dla wszystkich kategorii dóbr Obserwacja deklarowanych preferencji dla wszystkich kategorii dóbr Obserwacja deklarowanych preferencji dla wszystkich kategorii dóbr ceny hedoniczne metoda kosztów podró y metoda wyceny warunkowej ceny hedoniczne modele kardynalne (scoringowe) modele porz dkowe preferencji metoda kosztów podró y Rys. 1

25 24 Jacek Kulawik - - total environmental value Q Rys. 2

26 - - CC MSB MU CC MU a MC - Q E P,C,B MSB=MU+MEB MU=D=MR MSC 1 =MSC 2 MC P* P 1 MEB -t MEC 1 MAC MEC 2 b Q S Q E Q MAC MC MC MEB MEC MSC MU Rys. 3

27 Jacek Kulawik Z 0 - A

28 produkcja rolnicza warto pieni na PPF konkurencyjna koszt alternatywny ES konkurencyjno Z ES-dodatnie 0 Z 1 Z 0 Z 1 ES-dodatnie produkcja rolnicza warto pieni na PPF komplementarno- konkurencyjna koszt alternatywny ES komplementarno - konkurencyjno Z 0 Z 1 A ES-dodatnie Z 0 Z 1 A ES-dodatnie produkcja rolnicza warto pieni na PPF suplementarno- konkurencyjna suplementarno - konkurencyjno koszt alternatywny ES Z 0 Z 1 A ES-dodatnie Z 0 Z 1 A ES-dodatnie Rys. 4

29 28 Jacek Kulawik - Z 0 - CC Z targeting addition- al - windfall

30 - additional - - additional - additional casual - additional windfall Rys. 5 additional windfall time trend bias - - selection bias additional -

31 Jacek Kulawik - - Rys CC CC - baseline - - CC polluter pays principle nia CC- CC - CC

32 the provider gets principle - CC - compliance windfall c 1, c2 c* CC a+c* CC MRC CC Rys. 7 cross-compliances (CC -

33 32 Jacek Kulawik - compliance b + PP = WI + KE + KA b PP WI KE KA - b = (WI + KE + KA PP PP

34 n = b S n S 3 3

35 34 Jacek Kulawik - - NPV 5 5 NPV PR 1 1 bt t 1 PP t t t 1 r t 1 1 r WI t KE t t KA t t 1 r 1 r r t t 1 t 1 t 1 1 r ENPV - NPV PP t - - -

36 - - NPV NPV Emissions Trading Systems, 4 Podsumowanie

37 Jacek Kulawik Literatura

38 - - -

39 38 Jacek Kulawik 38. Streit B.: Umwellorientierte Investitionsplanung. Studienbrief Auflage. FHL, Berlin Weimer L.D., Vining R.A.: Policy analysis. Pearson, New York Zrównoważony rozwój doświadczenia polskie i europejskie (red. S. Czaja). Wydawnictwo I-BIS, Wrocław Żylicz T.: Ekonomia środowiskowa i zasobów naturalnych. PWE, Warszawa JACEK KULAWIK Institute of Agricultural and Food Economics National Research Institute Warszawa SELECTED FINANCIAL ASPECTS OF AGRI-ENVIRONMENTAL PROGRAMMES Summary Agri-environmental programmes should be designed, implemented and evaluated on the basis of the use of the scientific output of new welfare economics, and in particular to its part defined as the cost-benefit analysis. Then, there is a chance that the public goods and internalised externalities offered by the farmers will be optimised. Subsequently, it will be possible to properly define the increase in total costs and the effects occurring in the farms that choose to participate in the available agri-environmental projects. This means that the rates of payments to farmers for agri-environmental services will be calculated on an objectified basis. In a larger scope, it will be possible then to rely on the diversity of rates of remuneration of farmers. This way, it will be possible to improve cost and allocation efficiency of the programmes themselves and to streamline public expenditure incurred on the agri-environmental policy and to reduce the welfare losses caused by taxation.

40 STEFANIA CZEKAJ EDWARD MAJEWSKI Wprowadzenie

41 Zazielenienie WPR (greening (ecological focus area EFA)

42 ecological focus area EFA

43

44

45

46 - - - Wyszczególnienie Trzodowe Mieszane Zwolnione Zielone Brak EFA Brak EFA

47 DR = p T (x y) + s T x + fs fc d T x x T Qx x i

48 DR p n y n x n x y s n fc fs A m n), B m d T x x T Qx over-specialization - - -

49

50 - - No_Green_2019 Green_2019 Baseline_2019=100 Pszenica 100,50 102,34 100,54 102,56 100,45 102,34 Owies 100,49 102,37 Kukurydza (ziarno) 100,35 101,93 100,45 102,39 100,41 101,98 100,33 101,72 100,08 100,41 Buraki cukrowe 100,00 100,20 100,33 101,82 100,20 100,82 100,09 100,52 Mleko 100,10 100,49 No_Green_2019 Green_2019 Baseline_2019=100 Pszenica 100,17 100,78 100,17 100,68 100,18 100,73 Owies 100,17 100,78 Kukurydza (ziarno) 100,17 100,66 100,09 100,54 100,08 100,41 100,00 98,77 100,00 100,09 Buraki cukrowe 100,00 100,08 100,19 100,75 100,00 100,19 Krowy chów intensywny 100,00 100,00 Krowy chów ekstensywny 100,00 100,00.

51 n i i N

52 99,9 99,

53

54

55

56

57 STEFANIA CZEKAJ EDWARD MAJEWSKI - -

58 Instytut Ekonomiki Rolnictwa Warszawa * - wym *

59

60

61

62

63

64 R R - R 2 - -

65

66

67 66 Wady - - torium

68

69 (borrowing constraint)

70 /

71

72 Podejście behawioralne i eksperyment ekonomiczny w finansach rolnictwa 71 cd. tab. 6 Badacze S. Gomezy Paloma i in. a [11] Kluczowe wyniki badań Dla próby 63 gospodarstw autorzy sporządzili modelowe rozwiązania z wykorzystaniem wielokryterialnego programowania dynamicznego. Badacze zwrócili uwagę na zróżnicowane zamierzenia inwestycyjne, wyjaśnione raczej przez indywidualne cechy rolnika i zasoby gospodarstwa niż przez system gospodarowania i kierunek produkcji. T. Siudek b [39] Autor, dostrzegając niedostatek modeli teoretycznych wyjaśniających zachowanie banków spółdzielczych, proponuje teoretyczny model behawioralny banku spółdzielczego, uwzględniając warunek maksymalizowania korzyści członów z transakcji zawieranych z bankami spółdzielczymi. a Jednym ze współautorów jest E. Majewski, stąd artykuł zaliczono do badań polskich. b Pośrednio z podejściem behawioralnym związana jest praca T. Siudka [39], odnosząca się do otoczenia finansowego gospodarki żywnościowej. Źródło: Opracowanie własne. Perspektywy wykorzystania podejścia behawioralnego i eksperymentu ekonomicznego w finansach rolnictwa Możliwości wykorzystania eksperymentu ekonomicznego są niezwykle obiecujące. Po pierwsze, jak zauważa A.E. Roth [37], metoda ta, bazująca na wykorzystaniu kontrolowanego środowiska, dostarcza wsparcie dla teorii, które nie mogą być jasno przeanalizowane za pomocą danych możliwych do uchwycenia. Z drugiej strony, jeśli występują rozbieżności między wynikami pochodzącymi z eksperymentów a rzeczywistością ekonomiczną (np. w sprawozdawczości finansowej), eksperymenty (jak również sondaż diagnostyczny) stanowią podstawę wyodrębnienia stylizowanych faktów (stylized data), które mogą stanowić asumpt do tworzenia nowej teorii. Jak przedstawiono w tabeli 7, szeroki wachlarz zastosowań eksperymentu ekonomicznego w przypadku badań z zakresu opodatkowania rolnictwa jest niezwykle obiecujący. Biorąc pod uwagę, jak na razie, założenie wprowadzenia tzw. podatku dochodowego od działalności rolniczej (dalej: PITrol) dla gospodarstw o najwyższej sile ekonomicznej, trudno będzie przewidzieć, jak rolnicy będą zachowywać się w gąszczu początkowo niezrozumiałych przepisów prawa podatkowego. Można na podstawie pogłębionych badań ankietowych lub wywiadów próbować określić najbardziej preferowaną stopę podatkową, a także, w jakim stopniu rolnik skłonny jest zrezygnować z podatku rolnego na rzecz PITrol. Jak zauważa T. Zaleśkiewicz [52], model stromego zbocza opracowany przez niemiecki zespół Ericha Kirchlera może być pomocny w rozpoznaniu skłonności do uchylania płacenia podatków. Można go też odnieść do problemu niewywiązywania się rolników ze spełniania wymagań w przypadku dotacji rolniczych, biorąc pod uwagę siłę administracji (w tym przypadku: agencji płatniczej) oraz zaufanie rolnika do administracji. Interesujące wydają się możliwości aplikacyjne eksperymentu ekonomicznego w zakresie programów rolno-środowiskowych, mając na względzie dążenie do unowocześnienia

73 ryzyka - - nansowania -

74

75

76

77 - www com - - -

78 Warszawa

79 Uniwersytet Przyrodniczy Wprowadzenie

80 -

81 - - - ZDG - - i i - J - i j p ij - p ij - J J ( ) j =

82 oraz i y i cut-points x i i i i i N i j - j

83 J ) p 0 - -

84 liczba trafnych prognoz

85 V - - oraz

86 WVAB WAM WKP WPPKO WPKF WZSN WEP ROS ROT ROA MK ROE V V V WVAB WAM WKP WPPKO WPKF WZSN WEP ROS ROT ROA MK ROE - V V V

87 i V - na

88 na

89 ROE a a

90 <

91 - = - = = = ROE ROE a niski niski wysoki c a i c -

92 - - W2 - - W2 p> - j a priori - - ROE standardowy z p szans W2 cut2 p< - - na -

93 - - - ROE do i 2 do do testowa chi2 p W2 test p> do p> oraz W2 i - df

94 - do oraz do - - W ceteris paribus W

95 ROE standardowy z p szans W2 W2 W

96 - - - nicowania

97 - - -

98 Instytut Ekonomiki Rolnictwa Warszawa Wprowadzenie a a a a a a a a a a

99

100

101 Dania Holandia

102 2

103

104

105 ( )

106

107

108 Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia

109

110 Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia

111 Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia

112 Dania Holandia Dania Holandia Dania Holandia Dania * Holandia Dania Holandia

113

114

115 ż :

116 Warszawa Summary

117 JAN ŠLAJS University of Economics Prague, Czech Republic TOMÁŠ DOUCHA Institute of Agricultural Economics and Information Prague, Czech Republic SITUATION IN THE CZECH AGRICULTURE AFTER 9 YEARS OF EU ACCESSION A RESEARCH POSITION TO STRATEGIC CHALLENGES FOR A FUTURE POLICY AFTER 2013 Introduction The Czech politicians, state administration, non-government organisations, researchers and academicians have been preparing and discussing for a longer time a Czech position to the reform of the EU CAP after To have a broader and a long time framework for these activities, the Czech minister of agriculture decided to prepare the strategy for the Czech agricultural and food industry developments, overcrossing the 2020 horizon [10]. The strategy, after large discussions and assessments among all main stake- yses of all decisive aspects of the Czech agriculture and food industry. Based on them and on other prepositions and expectations for the future, the long term The Institute of Agricultural Economics and Information (IAEI), together with some academicians, has played in the preparation of the strategy, partic , has been now in the hands of politicians with their own criteria. It means that some aspects of the strategy and the positions to the CAP can be even only slightly different from research conclusions, or can be interpreted in public in a different way. The presentation consists of the three parts. Part 1 presents the state of the art the main information and conclusions from the analyses of the present Czech agriculture. Part 2 is oriented on the main long-term goals for the sector. Part 3 -

118 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 117 The main characteristics of the present Czech agriculture a critical assessment from research point of view 1 Besides market and weather conditions, a decisive factor shaping the development of the Czech agriculture after EU accession in 2004 has been the Czech ures on the supports from the side of taxpayers are shown in table 1. Supports Supports for agriculture and food industry average average average average Table 1 Index CZK CZK CZK CZK / % % % % mil. mil. mil. mil Total x Farms income supports (incl. LFA) investment supports agro-env. payments Processors Other (including general services) Source: Ministry of Agriculture, IAEI, Regardless the sources of the supports (EU, national payments), after EU accession the total supports for farms have increased almost three times, of which mainly income supports and agro-environmental payments. To the contrary, the main part of these supports especially in the pre-accession period was oriented on the direct supports for biofuel production, which have been changed into supports from consumers and reduced during the next years. Particularly an enormous growth of income supports for farms, substantially improving their economic situation, have had on the other hand some negative impacts on the performance of the sector. Main characteristics of the Czech agriculture after 9 years of EU accession are as follows: ures relate to the share in the employment (2.62% compared with 4.17%). As production, the labour productivity in agriculture has been gradually approaching the national average (from the pre-accession 65% to nearly 70% in 2011). Nevertheless, measured by the sum of the production of private and public goods, the agriculture still belongs to the strategic sector of the national economy. 1 This part, based also on [2], updates and broadens the analyses published e.g. in [4].

119 118 Jan Šlajs, Tomáš Doucha The Czech agricultural potential represents roughly 3.5 mil. ha of agricultural land (a.l., according to LPIS), with the share of arable land more than 70%. Compared with the Czech natural and climatic conditions, this share is still extremely high. About 50% of a.l. is located in LFA at present. The changes in the balances for the main commodities between the actual and pre-accession periods are shown in table 2. Balances by commodities Table 2 Commodity Unit average /12 average Index /12 to P I C E % P I C E % P I C E % Cereals mil. t Rape seeds th. t Sugar th. t Potatoe th. t Vegetables th. t Fruits th. t Wine th. hl Milk bln. l Beef Pigs Poultry th. t lwe th. t lwe th. t lwe Eggs th.t Sheep and goats th.t lwe Source: Ministry of Agriculture, IAEI, The background of the changes in the commodity balances resides in the changes in the land use and in livestock headage (see table 3). The large-scale farming as a heritage from the socialistic regime has been still prevailing. The land use concentration in hundreds of large farms is accompanied by thousands of small and medium size mostly family farms, forming a typical dual structure (see table 4). The average size of Czech farms, regardless of the sources and methods of its calculation, exceeds highly the EU average. Nevertheless, some structural changes are visible after EU accession: a growing share of the smaller farms in the land use and a diminishing importance of cooperatives to the

120 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 119 (20, ,000 ha) have been founded, regardless of their fragmentation into property joined smaller units. Changes in the land use and livestock heads Crops, livestock category Unit Ø Ø Index Table 3 Cereals th. ha wheat th. ha barley th. ha maize th. ha Pulses th. ha Potatoe th. ha Sugar beet th. ha Feed crops on arable land th. ha Oil seeds th. ha Flax th. ha Vegetables th. ha Permanent crops th. ha th. ha th. heads Suckler cows th. heads Pigs th. heads Sheep and goats th. heads Poultry th. heads Source: Ministry of Agriculture, IAEI, Legal form Structure of Czech farms (with more than 3 ha) Share in number Share in agricultural land Table Farms as physical entities Farms as legal entities companies coops Total (%) Total: farms (ha) As regards the economy of the farm sector (see table 5), two separate developments can be recognized: the economic situation of farms has been sub- sector and in incomes from factors/awu), to be almost three times higher compared with the pre-accession period. This corresponds with the increase -

121 120 Jan Šlajs, Tomáš Doucha rating (see e.g. the interim consumption/production indicator more than 70% compared with the EU average around 60%). The production/ha is very low (the EU average is almost double). The share of supports both in production and erage (the increase in the latter indicator from about 30% in the pre-accession period to more than 70% in the last years, compared with 41% as the EU average). farms and supressing a needed further growth in effectiveness and in restructuring in the sector. Economic indicators of the Czech agriculture Unit average average Table 5 Index / Total supports from public sources a mil. CZK operational supports mil. CZK investment supports mil. CZK Production/ha th. CZK Operational surplus mil. CZK x Incomes from factors/awu b th. CZK Interim consumption/production % Share of operational supports in production % Share of operational supports in incomes from factors % Number of workers (AWU) th. AWU a Without the so-called general services (research, education, extension services, etc.). b Net Value Added plus operational supports minus production taxes. Source: Ministry of Agriculture, IAEI, ; Economic Accounts for Agriculture (Czech Statistical The average and global values of the indicators mask a huge dispersion across the farm categories and among individual commodities (see also table 6 and [7]). From the point of view of the economic situation, the two categories and re- breeding; (b) large farms in plains oriented prevailingly on a relatively simple production of cereals and rape seeds. On the contrary, there are plenty of less effective farms surviving due to high supports. The differences in the economic situation on farms are mainly caused by the economically improper, unbalanced distribution of income supports (direct payments, LFA payments), ranging from CZK 6,000-18,000 per ha. decreasing) share of leased land on farms (about 70% in average today), orientation of supports and their conditioning have been generating serious problems in relations between agriculture and environment.

122 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 121 Table 6 a Commodity Best 1/3 Average 1/3 Worst 1/3 CR average Wheat Barley Rape seed Sugar beet Potatoe Apples Milk Beef Suckler cows Pigs Poultry Income from factors/awu (000 CZK) a The impact of agriculture on the environment is mostly negative and it has been for a long time deteriorating [6]: due to water and wind erosion, soil compression and loss of humus (also perty damages, etc. are estimated to about CZK 4-10 billion. - diversity, especially as regards invertebrates, birds and other kinds of small animals (e.g. the number of partridges was reduced by 82% since 1982). - 2 has not by far reached its potential. On the other hand, the agricultural area especially during the last years is intensively linked with the production of renewable energies. About one third of the rape seed production and a share of sugar beet and cereals production is used for biofuel. On farms, about 300 biogas stations are producing electricity. the policy, heavily contributes to negative impacts of agriculture to environment

123 122 Jan Šlajs, Tomáš Doucha and should be in different ways utilised. Caused also by still low effectiveness of the Czech food industry (particularly in the primary processing), there is a permanent tendency in the increasing exports of agricultural raw materials and in the increasing imports of processed products (sometimes even though produced from the Czech exported products). These facts are documented in table 7. Table 7 Commodity structure of the Czech agricultural trade balance (bil. CZK) Selected commodity aggregates KN average average Index Live animals , 03, Milk, dairy products, eggs Fruits and vegetables, including processed products 07, 08, Cereals Mill products, malt, starches Oil seeds Oils nad fats Sugars and sweets Feed In summary, general characteristics of the present Czech agriculture can be - ment. The competitiveness of these commodities (cereals, rape seeds, sugar beet) on the EU single market is relatively high. Mainly due to high coupled direct produce surpluses. To the contrary, the economy of poultry and particularly pigs more factors, there is a rapid and stable decrease especially in livestock, vegetable and fruit production. This development has not only negative impact on rural Strategic goals for the Czech agriculture Based on the analyses of the development of the Czech agriculture after the EU accession and its functioning on the EU single market, the following long term strategic goals from the research position can be derived 2 : and other environmental aspects related to agriculture as the decisive condition to maintain long-term production potential and in this way to contribute 2

124 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 123 to the national, European and global food security and smoothing risks in agriculture as well; to increase effectiveness and competitiveness of the Czech farms via and through their reasonable modernisation and all aspects of innovations, based also on a better transfer of research and knowledge to farms; to eliminate the differences in the economy of farms issuing from an unbalanced allocation of income supports; to increase the role of agriculture in production of renewable energy and in to improve relations between the agricultural and rural developments, particularly with new job opportunities in rural areas through orientation of farms Research position to the CAP reform after 2013 respecting the strategic goals reform after 2013 on the European level, discussions about the CAP changes sition would be a real political decision, based also on the position of many non-governmental organisations as stakeholders. Nevertheless, the role of the economic research is irreplaceable in this process. The following part presents the research positions to the main aspects of presented analyses of the present situation of the Czech agriculture and the long- -term strategic goals. With regards to the individual strategic goals, the Czech position from the research point of view should support the following measures in the future CAP and in the future Czech agricultural policy. Improvement of relations of agriculture to environment erosion 3. Full application of the greening components in direct payments, but respecting the Czech farm structure and the size of farms. It means e.g. the application of the greening only on farms exceeding 20 ha. It is approved by the supposition that the main environmental damages are generated on bigger farms and the ronmental externalities. with a higher level of their stimulation (payments), but with stricter and mea- 3 maximum.

125 124 Jan Šlajs, Tomáš Doucha - ronmental measures shall be more targeted and even tailored to individual farm conditions. Those measures shall be applied e.g. in the watersheds areas, where the agriculture still produces many negative externalities to the detriment of supply for the Prague region). The reservation of about 10-12% of the direct payments for coupled payments and the largest part of these payments invest on support to all categories of ruminants. The payments should be delivered per livestock unit (LU), with preferences for breeding on grassland (and LFA), but not per unit of production. By this, a needed growth in the number of heads of ruminants can be expected, sale of production and farms its market prices. The continuation of supports for land consolidation, which is very important measure to settle discrepancies between the land use and the land ownership, inherited from the socialistic era. Under this process, priorities to environmental issues should also be given. Any supports related to risk management and even for larger natural disasters should be conditioned by the realisation of preventive measures on farms, To apply direct or indirect supports for the increase of the share of own land to the detriment of leased land on farms, to stimulate the internalisation of farm systems in a proper and sustainable care for their own land. Increase of effectiveness and competitiveness of farms As it was mentioned, increase in the effectiveness in the long-time horizon is principally supported by measures related to environment. It can issue in on their effectiveness and restructuring, overwhelming their present sleeping should be treated very cautiously. The investment supports, based also on the Czech analyses, have ambiguous effects: they really improve the economy of supported farms, but some supported farms could anyway invest even without supports. This fact indicates some deadweight losses of the supports. One of the solutions could be to limit the supports only for small and medium size farms, together with a lower total limit of the supports per farm and the budgetary period.

126 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 125 The state can give some preferences for the investment supports, e.g. for livestock production, fruits and vegetable production, etc. But there are signals from in the investment supports. From the latest experience supported farms increase production and if there are problems on markets, they ask for higher market price or operational supports. animal welfare, energy savings, wastage treatment, etc. The economic position of selected commodities with a higher labour inputs (fruits, vegetables, etc.) should not be provided by a higher (coupled) income supports, but with supports on various forms of producer organisations. These supports can be applied on other commodities, of course. Under the climatic change and expected volatility of markets the risk management will be a serious problem in future. The strategy promotes a holistic by special (even though) limited policy measures (e.g. by supports of insurance payments). Nevertheless, much higher stress should be given to the research and technological development, accompanied by improved channels for the transfer of research into practice. The Czech Republic should create an effective Agricultural Knowledge and Innovation System (AKIS) and do its best in the utilisation of of co-operations. Balanced approach to distribution of supports The problem is more linked with the distribution of the direct payments and the LFA payments as the decisive parts of income supports. It should be pointed out, that income supports themselves shall not generate the differences in the farm economy among farm categories, like it has been up to now. First, the income and other supports for small and young farms shall be promoted, improving the age structure on farms and bringing into the sector some also one of the ways of increasing the effectiveness on farms. It is true that the largest part of the income supports is received by a limited number of very large farms, in majority with extensive systems, very low employment and weak links to rural communities. The ceilings and modulations of the supports according to size of farms, but respecting the employment on farms can be accepted. For the LFA payments any reasonable decrease of the payments should be land, up to now only on grassland), the present situation in the restructuring of

127 126 Jan Šlajs, Tomáš Doucha LFA farms and the solution in coupled direct payments for ruminants. Special degressive scheme should be prepared for the farms up to now ranged in the Agriculture and renewable energy competition between food and non-food use of agricultural production and by the care of governments on the level of consumer prices for food. In the Czech Republic it is strengthened by the care of the government on the level of energy prices, which heavily increased after the recent enormous supports for the solar energy. Nevertheless, the Czech agricultural area has huge potential for (even sustainable) increase in the production of the biomass for food and non-food use. Under supposed EU and domestic future general conditions in the supports generation biofuel to 5%, the announced reduction or even abolition of domestic to a large extent (even though temporarily) supressed. farms and for local use should be preserved, but under stricter conditions (utilisation of waste, slurry from pig breeding, etc.; a higher utilisation of produced heat). Agriculture and rural development human and social capital, rural infrastructure, etc. Almost all above mentioned policy measures are related to these aspects, particularly: to increase job opportunities in rural areas; the risk management on farms; more positive externalities in development of the human and social capital in rural areas. Conclusions The presented approach to the strategy for the Czech agriculture, based on the objective analyses of its development after EU accession and under the present CAP, represents the research position for the discussions with the government and with non-governmental organisations. Particularly it concerns the implementation of the strategic goals into policy measures for the CAP after The research approach can be utilised in the assessment of any real EU and domestic positions for the future CAP, based on political decisions and compromises.

128 Situation in the Czech agriculture after 9 years of EU accession 127 Literature: years after EU accession). Research study IAEI, Prague Industry Review), 6, and food industry under the CAP and on the EU single market [in:] European Union Food Sector after the last enlargements conclusions for the future CAP. Multi-Annual Programme , Report No Institute of Agricultural and Food Economics Rajgród, Warsaw Paper No. 17. ENARPRI, CEPS, Belgium, May impacts on the development of its multifunctionality. Agricultural Economics, Vol. 54, No. 4, Czech farms. Agricultural Economics, Vol. 56, No. 3, of the Czech agriculture with orientation on its main commodities; Part A Analysis of the hitherto development). Working document IAEI for the Ministry of Agriculture. Prague Czech agriculture). Prague Prague 2013.

129 Miscellanea Uniwersytet Przyrodniczy POZYCJA POLSKIEJ EKONOMII ROLNEJ W EUROPIE Europejskiego Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnych (ESER), na forach któ ograniczenia rozwoju ekonomii rolnej w Polsce? - -

130 Miscellanea 129 i trzydziestych XX w. [8]. Już w tamtym czasie podejmowano wysiłki klasyfikacji wiedzy, oceny wartości prac naukowych i dorobku naukowego badaczy. Tamto podejście metodyczne jest aktualne do dnia dzisiejszego. Pozwala analizować strukturę ogłaszanych prac w czasopismach naukowych, dorobek publikacyjny autorów i jest przydatne w diagnozach rozwoju polskiej nauki [16], jak i nauk ekonomicznych [4, 15]. Z ogłoszonych analiz stanu polskiej nauki wynika, iż produktywność naukowa w Polsce nie jest wysoka [16, 18]. Także w wypadku ekonomii rolnej intensywność publikacji prac, jak i ich jakość nie należy do najwyższych w Europie [9, 10, 15, 19]. Zachodzi więc potrzeba weryfikacji tych ocen, jak i wejrzenia w strukturę prac polskich autorów na europejskich kongresach ekonomistów rolnych jako ważnych forach wymiany myśli naukowej. Celem badań jest określenie pozycji naukowej polskiej ekonomii rolnej na tle dorobku europejskiej myśli ekonomicznej w zakresie gospodarki rolnej i rozwoju obszarów wiejskich. Do szczegółowych celów zaliczono zbadanie zmian struktury problemowej i sesyjnej obrad, a także określenie roli polskiej ekonomii rolnej na tle dorobku europejskiego i światowego. Badaniom została poddana twórczość naukowa uczestników kongresów ESER (uniwersytetów i krajów), z których prace wniesiono na te zjazdy naukowe. Analizy dotyczą ostatnich 5 kongresów, obradujących w: Warszawie, Saragossie, Kopenhadze, Gandawie oraz w Zurychu. Okres badań obejmuje więc 15 lat, co pozwala określić tendencje rozwojowe ekonomii rolnej w Europie i w Polsce. Przedmiotem badań była intensywność publikacyjna autorów, struktura sesyjna, problemowa i narodowa obrad, w tym prac wniesionych przez ekonomistów polskich. Zbadano strukturę prac według miejsca powstawania (kraj, zagranica), zakres współpracy z uniwersytetami zagranicznymi, a także rolę ekonomistów polskich w kierowaniu obradami. Materiały i metody badawcze W analizach wykorzystano materiały kongresowe, w tym udostępnione w formie papierowej i elektronicznej, wykazane w bibliografii. Do analiz włączono wszystkie prace, eliminując jednak wystąpienia moderacyjne, organizacyjne i powitalne. Część materiałów kongresowych wykazywała wady związane z afiliacją prac, co utrudniło prowadzenie badań w ujęciu instytucjonalnym. W analizach określono intensywność wnoszenia prac na kongres oraz ich strukturę sesyjną, problemową i narodową. Zgromadzony materiał przeanalizowano według miejsca odbywania kongresu, form obrad, kraju siedziby uniwersytetu, afiliacji pracy uniwersytetu (miasta siedziby uniwersytetu). Prace polskich autorów podzielono na 3 grupy: autorów prowadzących badania w Polsce, opracowujących referaty przy współudziale autorów zagranicznych oraz pracujących za granicą pochodzenia polskiego. Łącznie te 3 grupy objęto nazwą ekonomiści polscy [10, 12].

131 Miscellanea prac

132 Miscellanea Struktura sesji i referatów sesje przedkonferencyjne -Biznes- -Event Euro- -Choices razem otwarcia/ plenarne kraju gospodarza organizowane i wspólne mowe plakatowe razem Razem struktura a - struktura struktura struktura - - struktura a

133 Miscellanea

134 Miscellanea

135 Miscellanea

136 Miscellanea Prace cji krajowych cji zagranicznych Saragossa Kopenhaga Gandawa Razem - cji zagranicznych Razem

137 Miscellanea - Kongresy plenarne organizowane mowe plakatowe razem plenarne organizowane mowe plakatowe razem - - Saragossa - - Kopenhaga Gandawa

138 Miscellanea Referaty prezentowane na sesjach plenarnych organizowanych mowych plakatowych Razem - z instytucjami zagranicznymi z instytucjami zagranicznymi z instytucjami zagranicznymi z instytucjami zagranicznymi z instytucjami zagranicznymi - -

139 Miscellanea

140 Miscellanea Kongres Saragossa Kopenhaga Gandawa Razem Gospodarstwa - - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Uniwersytet - Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu ,3 7 70, , , , ,3 a Razem a

141 140 Miscellanea E. Rabinowicz w Szwecji. Po dwa opracowania powstały w Belgii (Gandawa) i Danii (Aarhus i Kopenhaga), 1 w Wielkiej Brytanii (Edynburg). Uogólniając można powiedzieć, że prowadzenie badań przez ekonomistów polskich na uniwersytetach zagranicznych jest zjawiskiem rzadkim. Niestety, w najbliższej przyszłości nie można oczekiwać z tego źródła większej liczby prac ekonomiczno-rolniczych. Tabela 7 Ekonomiści polscy na uniwersytetach zagranicznych i ich współpraca z ośrodkami zagranicznymi w latach Warszawa Saragossa Kopenhaga Gandawa Zurych USA, Griffin (4) USA, Griffin (2) USA, Griffin (1) USA, Griffin (1) USA, Berkeley (1) USA, Griffin (3) Niemcy, JAMO (1) Szwecja, Szwedzki Uniw. Nauk Roln. (1) OECD, Paryż (1) Wlk. Bryt., Edynburg (1) Ekonomiści polscy na uniwersytetach zagranicznych Niemcy, JAMO (1) Szwecja, Szwedzki Uniw. Nauk Roln. (1) Niemcy, JAMO (1) Niemcy, Uniwersytet Humboldta (1) Niemcy, JAMO (3) Niemcy, Uniwersytet Humboldta (1) Szwecja, Inst. Ekon. Roln. i Żywn., Lund (2) Dania, Uniwersytet w Kopenhadze (1) Belgia, Gandawa (2) Współpraca polskich ekonomistów rolnych z autorami zagranicznymi Francja, Paryż, INRA, Uniw. Paryż (1) Zesp. aut. z Wlk. Bryt., Francji, Hiszpanii, Czech, Węgier (1) Wlk. Bryt. Wayee College (1) Niemcy, JAMO (1) Finlandia, Uniw. Helsinki (1) Źródło: Materiały kongresów w Warszawie, Saragossie, Kopenhadze, Gandawie i Zurychu. Dania, Aarhus (1) Wlk. Bryt., Edynburg (1) Dania, Friederiksberg (1) Gyöngyös, Węgry (1)

142 Miscellanea sjom

143 Miscellanea Referaty prezentowane na sesjach plenarnych organizowanych pro- wych plakatowych w pracach danego typu Razem - - w pracach danego typu - - w pracach - - danego typu - - w pracach danego typu - w pracach danego typu nych im rang

144 Miscellanea - Kongres Saragossa Kopenhaga Gandawa referatu Sesje plenarne organizowane plakatowe Razem krajowa - zagraniczna - razem - krajowa - zagraniczna - - razem krajowa - - zagraniczna razem krajowa - zagraniczna - razem krajowa - zagraniczna - razem

145 Miscellanea kamentem polskiej ekonomii rolnej jest tendencja do lokowania prac kongreso th Congress st th Congress of th Congress of European mists in Eur

146 Miscellanea - th Congress th Congress of European - -

147 JADWIGA SEREMAK-BULGE Instytut Ekonomiki Rolnictwa Warszawa

148 Miscellanea a a a

149 Miscellanea

150 Miscellanea - Europa a a

151 Miscellanea Europa a a - - -

152 Miscellanea produkcja spo ycie Irlandia Dania Holandia Litwa Estonia Finlandia Austria Francja otwa Niemcy Polska UE 15 Szwecja UE 27 S owenia Belgia i Luksemburg UE 12 Czechy Cypr Rumunia Wielka Brytania Portugalia Grecja W ochy S owacja Bu garia W gry Hiszpania Malta - -

153 Miscellanea Import Eksport mln t a a c a c - -

154 Miscellanea - a a

155 Miscellanea

156 Miscellanea - c a c

157 Miscellanea a w tym a a w tym a a

158 Miscellanea a c a c

159 Miscellanea -

160 ZOFIA SAWICKA Uniwersytet Warszawski

161 Miscellanea

162 Miscellanea

163 Miscellanea

164 Miscellanea rozwojowa -

165 Miscellanea - Parkingi

166 Miscellanea

167 Miscellanea

168 Miscellanea

169 Miscellanea

170 Miscellanea - - -

171 Recenzje Polemiki ZYGMUNT WOJTASZEK Autorzy

172 Recenzje Polemiki Wprowadzeniu

173 Recenzje Polemiki

174 Recenzje Polemiki

175 Recenzje Polemiki

176 Kronika INNOWACYJNE PODEJSCIE DO LOGISTYKI W DOBIE KRYZYSU - - W pierwszej sesji dr Katarzyna Michniewska

177 176 Kronika - Konrad Robak Iwona Maksymiuk Grzegorz Szkultecki Druga sesja Maciej Majewski - -

178 Kronika 177 Julia Sturmfels - - Dominik Kupisz Trzecia sesja - Agnieszka Siarkiewicz - - -

179 Kronika Grzegorz Wroniszewski Piotr Polak

180 Kronika Joanna Baran

181 BÓRAWSKI P.:. Wydaw

182

183 - - Oprac. M.M.

184

185

186

187

188

189 ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ

190

191 PROBLEMS OF AGRICULTURAL ECONOMICS January March 2014 No. 1 (338) CONTENTS ARTICLES The problem of the geographical scope of the markets/sectors in the era of globalisation and regionalisation The application of ordered logit model Situation in the Czech agriculture after 9 years 116 MISCELLANEA in the congresses of the European Association of Agricultural Economists Consumption of milk

192 CHRONICLE JOANNA BARAN Economic and agricultural books worked out by M.M