STRATY I SZKODY POWODZIOWE W POLSCE

Transkrypt

1 STRATY I SZKODY POWODZIOWE W POLSCE Antropogeniczne uwarunkowania powodzi zostały omówione w sposób ogólny w rozdziale 3. PoniŜej przedstawione zostaną skutki powodzi w Polsce poprzez odpowiednie zestawienia szkód i strat. Szkodami nazywamy straty rzeczowe, których wielkość charakteryzuje się np. liczbą zniszczonych lub uszkodzonych budynków, liczbą zniszczonych mostów lub długościa uszkodzonych dróg. Straty zaś mają wymiar finansowy, czyli oznaczają wartość uszkodzonych lub zniszczonych obiektów w złotych polskich. Warto pamietać, Ŝe bardziej lub mniej szczegółowo inwentaryzowane, oceniane i publiczni podawane straty powodziowe nie obejmują indywidualnego majątku rochomego, bedącego własnością prywatną osób poszkodowanych w czasie powodzi. Ze względu na zmiany wartości złotego w Polsce porównanie strat na przestrzeni dłuŝszego okresu jest trudne. Bez większych komplikacji moŝna porównać wartość strat wywołanych powodziami w roku 1997 i 2001 (tab. 8.1). Tab Straty powodziowe w Polsce w roku 1997 i 2001 [mld zł] Rok Dorzecze Wisły Dorzecze Odry Ogółem ,1 5,8 7, ok. 3,0 nieznaczne 3,0 W tabeli 8.2. podano zestawienie szkód wywołanych czterema z pośród najwiekszych powodzi XX wieku w Polsce. Tab.8.2. Szkody powodziowe w Polsce Rodzaj szkody Jednostka Wartość szkód Zalana powierzchnia gruntów ha Zniszczone i uszkodzone budynki szt Zniszczone i uszkodzone mosty szt Zniszczone i uszkodzone drogi km Zniszczone i uszkodzone wały p-pow. km Dogłębna analiza przyczyn szkód powodziowych, zestawionych w tabeli 8.2 wymagałaby znajomości parametrów hydrologicznych charakteryzujących te wezbrania, stanu i efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej i tp. Nawet jednak nie mając tych danych moŝna bez wątpliwości stwierdzić, Ŝe wzrost szkód (a zatem i strat) powodziowych spowodowany jest przede wszystkim wzrostem wartości obiektów i majątku zgromadzonego w obszarze spływu wielkich wód. Dość zaskakujące moŝe być zaś to, Ŝe obiekty mające słuŝyć ochronie p-pow., tzn. obwałowania same ulegają uszkodzeniu, co łączy się oczywiście 1

2 ze stratami finansowymi nie tylko ze względu na zniszczenie tych budowli, ale takŝe innymi, wynikającymi z zalania obszarów, które przez te budowle powinny być chronione. Warto uzmysłowić sobie przyczyny awarii wałów. Sa to w wiekszości budowle stare, pochodzace z poczatku XX wieku, które: często charakteryzują się niedoborem wysokości z punktu widzenia aktualnych potrzeb ochrony określonych obszarów, wykonane czasami bywały z wykorzystaniem technologii nie gwarantujących odpowiedniej stabilności i szczelności, przez długie okresy nie były odpowiednio utrzymywane i konserwowane, skutkiem czego wykazują zły stan techniczny. Przyczyny awarii obwałowań w Polsce ilustruje rys Przyczyny przerwań wałów przeciwpowodziowych w Polsce Przelanie się wody przez koronę wału 32% Inne 8% Zsuwy skarp 3% Przecieki przez budowle 1% Filtracja przez korpus wału 24% Przecieki przez podłoŝe 25% Niesprawne budowle 7% Rys Przyczyny awarii wałów w Polsce Rysunek 8.2. pokazuje natomiast jakie są potrzeby w zakresie modernizacji wałów przeciwpowodziowych w Polsce. 2

3 500 km Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Rys Długość obwałowań wymagających modernizacji w Polsce Patrząc na dane zamieszczone w tabeli 8.1 warto zwrócić uwagę na fakt, Ŝe wielkość powodzi w Polsce w danym roku jest wyraźnie róŝna w dorzeczu Wisły i Odry. Jeszcze wyraźniej ten fakt, który wiąŝe się z ograniczonym zasięgiem opadów w danej sytuacji metorologicznej, ilustruje rysunek 8.3 Rys Udział strat powodziowych w dorzeczu Wisły i Odry w latach

4 Jak widać zawsze znacząco bardziej poszkodowane jest jedno z dorzeczy. PoniŜej przytoczono dane dotyczące szkód i strat w dorzeczu górnej Wisły, wywołanych powodzią, jaka miała miejsce w 2001 roku. Jak widać (tab. 8.3 i 8.4) wartość tych strat w wielu powiatach/gminach stanowiła znaczący procent ich dochodów. W kilku przypadkach nawet straty te znacząco przewyŝszały te dochody. Oznacza to, Ŝe straty powodziowe relatywnie są bardzo duŝe, a koszty usuwania szkód przekraczają moŝliwości budŝetowe powiatów/gmin. Muszą więc być w zasadniczej części finansowane przez państwo, zwłaszcza, Ŝe gminy mają obowiązek finansowania wielu rodzajów aktywności (np. szkolnictwo). Tab Straty powodziowe w Małopolsce w roku 2001 Powiat Suma strat w infrastrukturze gminnej i powiatowej [zł] Plan dochodów własnych [zł] Udział strat w dochodach własnych [%] Osuwiska (nie wchodzą w ogólną sumę strat) bocheński % brzeski % chrzanowski % dąbrowski % gorlicki % krakowski % limanowski % miechowski % myślenicki % nowosądecki % nowotarski % olkuski % oświęcimski % proszowicki % suski % tarnowski % tatrzański % wadowicki % wielicki % Suma Straty w infrastrukturze komunikacyjnej wojewódzkiej i krajowej [zł] Straty w infrastrukturze hydrotechnicznej [zł] Ogólna suma strat

5 Tab Straty powodziowe w gminach na obszarze zlewni Raby w roku 2001 Powiat Gmina Straty ogółem [zł] Plan dochodów własnych [zł] Udział strat w dochodach własnych [%] Osuwiska (nie wchodzą w ogólną sumę strat) bocheński Bochnia % bocheński Łapanów % bocheński Trzciana % bocheński śegocina % limanowski Jodłownik % limanowski Mszana % Dolna limanowski Niedźwiedź % myślenicki Dobczyce % myślenicki Lubień % myślenicki Myślenice % myślenicki Pcim % myślenicki Raciechowice % myślenicki Tokarnia % myślenicki Wiśniowa % nowotarski Raba WyŜna % nowotarski Rabka Zdrój % wielicki Biskupice wielicki Gdów % wielicki Kłaj Suma Na rysunku 8.4 zobrazowano relacje pomiędzy stratami powodziowymi w powiecie Ŝywieckim, jakie miały miejsc w latach Dane te obejmują więc powódź roku Bardzo wysoka wartość tych strat to m.inn. skutek tego, Ŝe Soła jest najbardziej powodziogennym karpackim dopływem Wisły. Fakt, Ŝe blisko 50% strat dotyczy miasta śywiec kolejny raz wskazuje na zaleŝność wysokości strat od stopnia zagospodarowania obszaru, czyli od ilości i wartości majątku zlokalizowanego w obszarze podatnym na powódź. 5

6 UJSOŁY 6215 tys. PLN RADZIECHOWY 5981 tys. PLN KOSZARAWA 5805 tys. PLN JELEŚNIA 7349 tys. PLN RAJCZA 8196 tys. PLN ŁODYGOWICE 9194 tys. PLN ŁĘKAWICA tys. PLN ŚWINNA tys. PLN WĘGIERSKA GÓRKA tys. PLN ŚLEMIEŃ 5147 tys. PLN MILÓWKA 5094 tys. PLN GILOWICE CZERNICHÓW 4250 tys. PLN LIPOWA 1869 tys. PLN 651 tys. PLN śywiec tys. PLN Rys Straty powodziowe w gminach powiatu Ŝywieckiego w latach Na koniec naleŝy powiedzieć, Ŝe straty powodziowe wiąŝą się nie tylko z zalaniem terenu przez wody rzeki. Straty te wynikają z wielu zjawisk wynikających nie tylko z przejścia wysokich fal wezbraniowych ale takŝe obfitych opadów, które są naturalną przyczyną powodzi. Jednym z takich zjawisk jest uruchamianie się osuwisk. Jest to zjawisko charakterystyczne dla fliszu karpackiego, bardzo częste w prawostronnej części dorzecza górnej Wisły, bardzo niebezpieczne i przynoszące wysokie straty. Budowa geologiczna zboczy karpackich jest przyczyną ich podatności na zsuwy. Zawilgocenie gruntu na skutek intensywnych opadów wzmaga podatność zboczy na osuwanie się. Zabudowa, stanowiąca dodatkowe obciąŝenie zboczy działa przyspieszająco na uruchomienie osuwiska, wraz z którym zjeŝdŝa posadowiona na zboczu zabudowa ulegając całkowitemu zniszczeniu. Liczbę zinwentaryzowanych w 1997 roku osuwisk w zlewni rzeki Łososiny (dopływ Dunajca), gdzie to zjawisko jest bardzo intensywne, przedstawia tabela 8.5, zaś ich lokalizację rysunek

7 Tab Osuwiska w gminach leŝących na terenie zlewni Łososiny w roku 1997 DOBRA LIMANOWA LASKOWA ŁOSOSINA SUMA DOLNA a) Osuwiska b) Większe zerwy c) Podcięcia drogowe d) Podcięcia tras rzecznych e) Spływy gruzowe i gruzowo-błotne RAZEM: obszary zagroŝenia osuwiskiem Rys Lokalizacja osuwisk w dolinie Łososiny w 1997 roku. 7