Geometria w służbie teologii

Transkrypt

1 Geometria w służbie teologii

2

3 ks. Edward Wasilewski Geometria w służbie teologii Pelplin 2015

4 Projekt okładki ks. Edward Wasilewski Korekta Hanna Kasica Skład Jan Słowiński Nihil obstat Imprimatur Copyright by ks. Edward Wasilewski, 2015 Wydawnictwo Bernardinum Sp. z o.o. ul. Biskupa Dominika 11, Pelplin tel , fax bernardinum@bernardinum.com.pl Druk i oprawa Drukarnia Wydawnictwa Bernardinum Sp. z o.o., Pelplin ISBN

5 Wstęp Termin geometria, występujący w tytule niniejszej pracy oraz w jej korpusie, wymaga bliższego dookreślenia. Geometria to najstarsza, obok arytmetyki, gałąź matematyki, pierwotnie badająca właściwości figur i stosunków przestrzennych, obecnie obejmuje różne teorie matematyczne związane tematycznie bądź genetycznie z tradycyjnym zakresem badań 1. W niniejszej pracy, posługując się terminem geometria, zasadniczo mamy na uwadze planimetrię, to jest dział elementarnej geometrii euklidesowej, poświęcony badaniu własności figur płaskich (położonych na płaszczyźnie) 2. Na pomocniczą funkcję poznawczą geometrii wskazywali już czołowi przedstawiciele epoki patrystycznej. W systemie stworzonym przez Klemensa Aleksandryjskiego geometria spełnia ważną funkcję propedeutyczną w procesie poznania prawdy odwiecznej 3. Zdaniem Klemensa Aleksandryjskiego geometria ułatwia poznanie istoty bytów oraz rzeczywistości duchowej 4. W wykładzie chrystologii odwołuje się do figury koła (kýklos): I nie stanowi Syn po prostu czegoś pojedynczego jako jedności ani wielokrotności jako połączenia części, ale stanowi jedność jako zespolenie wszystkiego. I z Niego wszystko wyrasta. Bo jest On jakby kołem wszystkich dyspozycji, 1 R. Borkowski, Geometria, w: EK, t. 5, kol Planimetria, w: Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996, t. 4, s F. Drączkowski, Metoda geometryczna (wykresograficzna) w teologii, RTK 4 (2006), s Por. Stromata, VI 80, 2. 5

6 Wstęp w jedno skupionych i połączonych 5. Święty Augustyn w dziele O wielkości duszy (De quantitate animae) twierdzi, że geometria zaprawia umysł do poznania rzeczywistości duchowej oraz dostarcza ewidentnych dowodów, dzięki którym uzyskujemy poznanie jasne i pewne 6. Omawia właściwości figur geometrycznych: trójkąta, kwadratu, rombu i koła, stwierdzając iż najdoskonalszą figurą jest koło 7. Na kanwie opinii wyżej cytowanych Ojców Kościoła, rodzi się pytanie, czy współczesna teologia poszukująca nowych form przekazu dostosowanych do mentalności człowieka ery atomowej gloryfikującego wartość nauk ścisłych nie zgłasza nowych rozwiązań dotyczących wykorzystania noetycznych walorów geometrii w wykładzie prawd nauki wiary? Można wyrazić nadzieję, że odpowiedź na powyższe pytanie łaskawy czytelnik znajdzie po wnikliwej lekturze tej pracy. Zasadniczym celem niniejszego opracowania będzie ukazanie służebnej i pomocniczej funkcji geometrii, ściślej mówiąc planimetrii, w wykładzie teologii. Należy nadmienić, że powyższej problematyce szereg publikacji książkowych poświęcił ksiądz prof. dr hab. Franciszek Drączkowski 8. Zosta- 5 Tamże, IV 156, 2. 6 Por. De quantitate animae, XV Por. tamże, VIII 13-X F. Drączkowski, urodził się roku w Bydgoszczy Fordonie. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie. Studiował filologię klasyczną i historię Kościoła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim ( ) oraz patrologię w Rzymie ( ). Habilitował się w 1981 roku na podstawie rozprawy Kościół Agape według Klemensa Aleksandryjskiego (Lublin 1983). Był kierownikiem Katedry Patrologii na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W roku 1992 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. Jest autorem wielu książek i artykułów naukowych w języku polskim oraz językach obcych.

7 Wstęp ną one omówione i wykorzystane w niniejszym opracowaniu. Nawiązując do wyników jego badań, niniejsze opracowanie skupi się priorytetowo na funkcji kategorii geometrycznych, eksponując ich wartość gnozeologiczną w wykładzie teologii. Skromne ramy niniejszej pracy ujętej w formie isagogi pozwalają tylko na przedstawienie zarysu szerokiej i złożonej problematyki związanej z podjętym tematem. Szereg zasygnalizowanych zagadnień wymaga głębszego opracowania i szczegółowego omówienia. Całość pracy została podzielona na dwie części zawierające wykład oraz ilustracje graficzne. W części pierwszej pod tytułem Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii zostaną omówione figury geometryczne występujące w wykładzie dogmatyki ks. prof. Romana E. Rogowskiego oraz w niektórych obiektach sztuki sakralnej. Następnie opisane zostaną figury geometryczne występujące w kolejnych pracach F. Drączkowskiego. W drugiej części, pod tytułem Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach graficzno-obrazowych zostaną zamieszczone 33 wykresy geometryczno-obrazowe ilustrujące wykład głównych prawd wiary z objaśnieniami zamieszczonymi na paralelnych stronach. W zakończeniu zostaną też podane propozycje dotyczące wprowadzenia wykresografii do poszczególnych dyscyplin teologii pastoralnej. Całość dopełni wykaz skrótów i streszczenie w języku angielskim. Miejsca cytowanych dokumentów kościelnych podane są w nawiasach bezpośrednio w tekście (skrót i numer artykułu). 7

8

9 Wykaz skrótów EK Encyklopedia Katolicka, Lublin DS H. Denzinger, A. Schönmetzer, Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, Freiburg im Br KDK Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 1965 KK Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 1964 KKK Katechizm Kościoła Katolickiego, 2012 Komp. Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, 2005 RTK Roczniki Teologiczno-Kanoniczne (od 1991/1992 Roczniki Teologiczne ), Lublin

10

11 CZĘŚĆ PIERWSZA Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii

12

13 1. Figury geometryczne w wykładzie dogmatyki i w sztuce sakralnej Ojcowie Soboru Watykańskiego II w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes kierują pod adresem współczesnych teologów wymowny apel dotyczący szukania nowych form przekazu prawd nauki wiary dostosowanych do mentalności dzisiejszego człowieka: Poza tym zachęca się teologów, żeby przy zachowaniu metod i wymogów właściwych nauce teologicznej, wciąż (semper) szukali coraz to bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny ludziom sobie współczesnym (KDK 62). Podkreślają przy tym, że powyższy postulat dotyczy tylko nowości formy przekazu, a nie treści niezmiennego depozytu prawd wiary (por. KDK 62). Tradycyjną i podstawową formą przekazu stosowaną dotychczas w wykładzie prawd wiary były w zasadzie ujęcia czysto werbalne wyrażone w określonej formie słownej. Od powyższej zasady odbiega forma przekazu zastosowana w pracy pod tytułem ABC teologii dogmatycznej (Oleśnica Wrocław 1993), gdzie do tekstu korpusu pracy zostały wprowadzone ujęcia wizualne złożone w głównej mierze z rysunków graficznych i figur geometrycznych. Autorzy powyższej pracy: S.J. Stasiak oraz R. Zawiła sygnalizują we Wstępie, że podstawą ich opracowania były wykłady ks. prof. Romana E. Rogowskiego prowadzone na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu, co zostało odnotowane w podtytule wymienionej pracy: Notatki z wykładów ks. prof. Romana E. Rogowskiego. 13

14 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii 14 Przechodząc do omówienia wykresów, zamieszczonych w powyższej pracy, należy zauważyć, że R.E. Rogowski posługuje się w swoim wykładzie najczęściej trzema figurami geometrycznymi, którymi są: koło, trójkąt i prostokąt. Warto też dodać, że w zależności od omawianej tematyki z wymienionymi figurami wiązane są różne treści i oznaczenia. Mając na uwadze skromne ramy niniejszego opracowania, zwrócimy uwagę tylko na niektóre wykresy, złożone z figur geometrycznych. Na stronie 96 został zamieszczony wykres obrazujący prawdę o dwóch naturach Chrystusa i jednej Jego Boskiej Osobie. Na bazie jednego płaskiego prostokąta widać dwa małe koła, przylegające do siebie. W prostokącie został umieszczony napis: Osoba Boska, a w dwóch kółkach napisy: Natura Boska Natura Ludzka. Na stronie 104 znajdujemy wykres obrazujący prawdę o jednej Boskiej naturze, Jedynego Boga w trzech Osobach: w duży trójkąt równoboczny o pogrubionych liniach zostały wpisane trzy małe kółka zachodzące na siebie na obrzeżach, zaś na dwu bokach trójkąta zostały wpisane dwa wyrazy: Natura Boska. Wewnątrz małych kółek zostały zamieszczone trzy duże litery: O, S, D oznaczające imiona trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Jeden trójkąt oznacza jedność natury Boskiej jedyność Boga, a trzy kółka troistość Osób Boskich. Na stronie 118 prawda o Wcieleniu Syna Bożego została przedstawiona następująco. Na szczycie trójkąta równobocznego zostało zmieszczone małe kółko, w które została wpisana litera O (Ojciec), na dwu dolnych rogach trójkąta zamieszczono dwa małe koła, w które wpisano litery: S (Syn) oraz D (Duch Święty). Z kółka oznaczającego literę S (Syn) wyprowadzono strzałkę skierowaną ku dołowi, na końcu której zamieszczono małe kółko z wpisanymi w nie literami Cz (Człowiek). Opisany wykres obrazuje prawdę, że tylko Syn równy w Bóstwie Ojcu

15 Figury geometryczne w wykładzie dogmatyki i w sztuce sakralnej i Duchowi Świętemu przyjął ludzką naturę stał się Człowiekiem. Powyższa prawda została powtórnie ukazana na wykresie złożonym z trzech kół i dwóch płaskich trójkątów, co można zauważyć na stronie 202. Na stronie 222 został zamieszczony trójkąt równoboczny, podzielony poziomymi liniami na sześć płaszczyzn, w które zostały wpisane kolejno, idąc od dołu ku górze, cztery rzeczowniki: Laikat, Prezbiterzy, Biskupi i Papież. Jest to, jak wyjaśnia autor, superhierarchiczna wizja Kościoła wypracowana przez teologów średniowiecznych. Kościół przedstawiony jest jako piramida hierarchii, w której laikat pozostaje na samym końcu. Reasumując, należy stwierdzić, że R.E. Rogowski posługując się figurami geometrycznymi, w tym głównie kołem, trójkątem i prostokątem bądź ich różnorodnymi złożeniami, tworzy wykresy graficzne obrazujące treści związane zarówno z wykładem trynitologii, chrystologii i pneumatologii jak i eklezjologii oraz mariologii. Należy też dodać, że poszczególne wykresy, jako autonomiczne jednostki, nie układają się w jeden globalny, logicznie uporządkowany zamknięty system. Zawarte w całym omawianym wykładzie zarysu dogmatyki przedstawienia wizualne pełnią w zasadzie funkcję czysto ilustrującą i obrazującą, wtórnie tylko niekiedy również funkcję korygującą. Wartość przyczynkową związaną z tematem niniejszej pracy posiada graficzny symbol Trójcy Świętej zamieszczony na okładce książki J. Gliścińskiego pod tytułem Współistotny Ojcu (Łódź 1992). Jego geometryczna, oryginalna forma zasługuje na bliższe omówienie. Obrzeże omawianego przedstawienia złożone jest z trzech okręgów o różnej średnicy wpisanych w siebie i kolejno zmniejszających się dośrodkowo. W najmniejszy środkowy okrąg został wpisany trójkąt równoboczny zwrócony szczytem ku dołowi. Na trzech kątach 15

16 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii 16 wymienionego trójkąta zamieszczono trzy małe kółka równej wielkości, w które wpisano łacińskie określenia trzech Osób Boskich: Pater (po lewej stronie), Filius (po prawej stronie) oraz Spiritus (u dołu). W centrum wyżej opisanego przedstawienia geometryczno-graficznego, został zamieszczony fragment mozaiki Deesis znajdujący się w południowej emporze bazyliki Hagia Sophia w Konstantynopolu, który przestawia Chrystusa Pantokratora. Autorem projektu okładki wymienionej książki jest J. Nowiński. Na kanwie wyżej omawianego graficznego symbolu Trójcy Świętej warto zwrócić uwagę na niektóre, choćby podobnego rodzaju, przedstawienia, które spotykamy w sztuce sakralnej. Do najbardziej znanych w Polsce należy zaliczyć przedstawienie symboliczno-geometryczne (koło z wpisanym w nie trójkątem równobocznym) zamieszczone w górnej części monumentalnego ołtarza głównego bazyliki katedralnej w Pelplinie, pochodzące z pierwszej połowy XVII wieku. Koło z wpisanym w nie trójkątem równobocznym, stanowi centrum kompozycji artystycznej, w której czytelne są określone przesłania teologiczne. Wokół okręgu (koła) zamieszczone zostały uskrzydlone głowy ośmiu aniołów, adorujących nieustannie Boga (Iz 6,3). Wewnątrz trójkąta równobocznego, umieszczony został napis: Quis ut Deus (Któż jak Bóg), streszczający prawdę o tym, że Bóg jest Panem Najwyższym i Jedynym; «jest pełnią Bytu i wszelkiej doskonałości» (K 213); «Tym, Który jest» («Ja Jestem Tym, Który jestem» Wj 3,14) ponad wszystkimi i ponad wszystkim. Na ramionach trójkąta zostały umieszczone, w języku hebrajskim, imiona Boże, występujące w Biblii: Jahwe, Elohim, Adonai. Cała kompozycja, podtrzymywana jest przez dwóch aniołów. Kompozycja wyżej opisana, została zamieszczona na okładce traktatu J. Buxakowskiego: Bóg Jeden w Trójcy Osób, Pelplin Jest to, być może, pierwszy sygnał, że przedstawienia graficzne (koło z wpisanym w nie

17 Figury geometryczne w wykładzie dogmatyki i w sztuce sakralnej trójkątem równobocznym) zaczną powracać do podręczników dogmatyki 1. Do mniej znanych, lecz równie cennych jak powyższe, należy zaliczyć geometryczno-obrazowe przedstawienia symbolu Trójcy Świętej zamieszczone w górnej części klasycystycznego ołtarza głównego z pierwszej połowy XVIII wieku w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja w Łabiszynie (diecezja bydgoska). Na tle srebrzystego obłoku został zamieszczony trójkąt równoboczny ciemnego koloru, w który zostały wpisane trzy złote okręgi częściowo zachodzące na siebie na obrzeżach. W poszczególnych okręgach zostały zamieszczone znaki symboliczne, które określają trzy Osoby Boskie. W górnym kole gołębica, w lewym dolnym krzyż, w prawym dolnym ręka. Zwieńczeniem całej kompozycji artystycznej są złote promienie, zamieszczone na bokach trójkąta w układzie centralno-kolistym 2. Z symbolicznymi przedstawieniami Trójcy Świętej związane są kompozycje artystyczne złożone z opromienionego trójkąta, w który zostało wpisane otwarte oko będące symbolem Opatrzności Bożej. Wymienione przedstawienie w różnych modyfikacjach jest dość często spotykane zarówno w kościołach zabytkowych jak i współczesnych. Przykładów można by cytować wiele. Oto niektóre występujące na terenie diecezji bydgoskiej. Oko Opatrzności zostało zamieszczone nad amboną w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy 3. Na mozaice witrażowej kościoła pod wezwaniem Świętych Polskich Braci Męczenników w Byd- 1 F. Drączkowski, Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie graficzne, Pelplin 2008, s Por. Diecezja Bydgoska. Kościoły, Bydgoszcz 2011, Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, s Por. tamże, s

18 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii goszczy 4, w górnej części ołtarza głównego kościoła pod wezwaniem św. Jana Nepomucena w Sipiorach 5, w zwieńczeniu ołtarza głównego kościoła pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej w Wysokiej 6, na szczycie ołtarza głównego w kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Zakrzewie 7. W podsumowaniu można stwierdzić, że figury geometryczne pełnią ważną funkcję pomocniczą szczególnie ilustrującą w wykładzie prawd wiary. W oparciu o przedstawiony materiał można powiedzieć, że do najczęściej stosowanych figur należą: trójkąt (równoramienny i równoboczny), koło (okrąg) i prostokąt. W sztuce sakralnej występują często przedstawienia złożone bądź z okręgu, w który został wpisany trójkąt, bądź z trójkąta, w który zostały wpisane okręgi, bądź złożenia z pojedynczych trójkątów. Można też skonstatować, w oparciu o podany materiał, że dotychczas nie udało się wypracować globalnego systemu, który by pozwolił na przedstawienie całego wykładu prawd wiary według jednolitej genetycznie i logicznie uporządkowanej metody. Należy też zapytać, czy zostały podjęte badania zmierzające do wypracowania takiej metody? 2. Prostokąt i trójkąt w strukturze agape Badania nad agapetologią Klemensa Aleksandryjskiego podjął w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia F. Drączkowski, który wyniki swych badań opublikował w pracy pod 4 Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s

19 Prostokąt i trójkąt w strukturze agape tytułem Agape w pismach Klemensa Aleksandryjskiego (Pelplin Lublin 1980). Ilustrując kolejne tezy wspomnianego Ojca Kościoła, autor posłużył się dwoma figurami geometrycznymi: prostokątem oraz trójkątem. Należy dodać, że wymienione figury występują w złożeniach tworzących dalsze wykresy. Warto też znaczyć, że Klemens Aleksandryjski w swym wykładzie posługuje się licznymi określeniami obrazowymi, które ułatwiają, tworzenie przedstawień graficznych. W wykładzie aretologii Klemens Aleksandryjski akcentuje, że wiara, nadzieja i miłość, jawią się w określonym układzie hierarchicznym podobnym do schodów (bathmos). Pragnąc zobrazować graficznie powyższą prawdę, F. Drączkowski posłużył się figurami trzech prostokątów różnej wielkości nałożonych na siebie 8. Agape jest zwieńczeniem wszystkich cnót. Z tej racji autor uznał, że winna być ona przedstawiona w formie trójkąta zamykającego całą strukturę graficzną. W ten sposób, po uproszczeniu linii bocznych otrzymujemy trójkąt podzielony na trzy warstwy 9. Celem doskonalenia chrześcijańskiego według Klemensa Aleksandryjskiego jest miłość doskonała (agape teleia) będąca owocem długiego procesu doskonalenia obejmującego zarówno sferę intelektualno-mądrościową jak i moralno-wolitywną człowieka. Kolejne etapy doskonalenia intelektualnego układają się w następujący łańcuch genetycznych zależności: sztuka pisania i czytania (ta grammata), wykształcenie ogólne (enkyklios paideia), filozofia (filosophia), mądrość (sophia) oraz gnoza (gnosis). By zobrazować graficznie powyższe treści autor posłużył się figurą trójkąta podzielonego na pięć płaszczyzn ułożonych 8 Por. F. Drączkowski, Agape w pismach Klemensa Aleksandryjskiego, Pelplin Lublin 1980, s Tamże, s

20 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii wertykalnie 10. W procesie doskonalenia moralnego można również wyznaczyć pięć etapów, które tworzą łańcuch następujących wartości: wiara (pistis), bojaźń Boża przykazania (fobos entolai), nadzieja (elpis), ćwiczenie się w dobrym (askesis), gnoza (gnosis) 11. Powyższe procesy doskonalenia intelektualnego i moralnego realizowane paralelnie zostały określone jako dwie paideie (dyo paideiai). Pragnąc zobrazować powyższe prawdy, autor posłużył się dużym trójkątem równoramiennym podzielonym pionowo na dwie części. W środku trójkąta został narysowany długi, wąski prostokąt w pozycji wertykalnej z napisem wzrost agape (auksesis agapes). Lewa strona trójkąta została podzielona na pięć małych prostokątów, w które zostały wpisane nazwy określające kolejne etapy doskonalenia intelektualnego. Podobnie prawa strona trójkąta została podzielona na pięć małych prostokątów, w które zostały wpisane nazwy określające kolejne etapy wzrostu moralnego. W partii górnej trójkąta został zamieszczony napis: agape teleia (miłość doskonała) 12. Powyższa struktura geometryczna obrazuje sumarycznie całą drogę doskonalenia zmierzającą ku doskonałej miłości. Należy też dodać, że Klemens Aleksandryjski akcentuje, iż Bóg jest miłością (agape) (1J 4,16) i źródłem miłości. Aby zobrazować również tę prawdę autor sporządził wykres złożony z dwóch trójkątów wewnętrznie ze sobą złączonych w pozycji wertykalnej. W środku górnego trójkąta umieścił napis: theos agape 13. W ten sposób autor, opierając się na nauce Klemensa Aleksandryjskiego, przedstawił globalną strukturę agape w jej Bosko-ludzkim wymiarze. 10 Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s. 72.

21 Struktury złożone z figur geometrycznych w wykładzie eklezjologii 3. Struktury złożone z figur geometrycznych w wykładzie eklezjologii Aplikując wyniki swych badań do nauki o Kościele, F. Drączkowski opublikował pracę pod tytułem Kościół Agape według Klemensa Aleksandryjskiego (Lublin 1983¹; 1996²). W drugiej części wymienionej pracy pod tytułem Makrostruktura agape Chrystus Lud Boży 14 rozwinął tezę Ojca Kościoła, w myśl której struktura agape jest strukturą Kościoła w wymiarze makro 15. By zobrazować powyższą tezę, posłużył się wykresem złożonym z dwóch trójkątów złączonych ze sobą w pozycji wertykalnej. W górny trójkąt wpisał nazwy określające, że Chrystus jest Głową Kościoła. W dolny trójkąt, podzielony na trzy płaszczyzny, wpisał nazwy określające zróżnicowanie Ludu Bożego na trzy grupy: sług, wiernych sług oraz przyjaciół. W wykładzie Klemensa Aleksandryjskiego Kościół zachowujący jedną niezmienną strukturę agape rozpatrywany jest w trzech różnych ujęciach: jako Szkoła Logosu, Jako Państwo Logosu jako Zbawienie. Aplikując powyższą strukturę agape, do trzech różnych określeń Kościoła, F. Drączkowski posłużył się trzykrotnie tym samym wykresem, wpisując różne oznaczenia do poszczególnych trójkątów. Kościół Szkoła Logosu: Chrystus Głowa na wykresie trójkąt górny, jest Nauczycielem, Wychowawcą i Lekarzem. Lud Boży (na wykresie trójkąt dolny), chorzy (sklerokardioi), wierni słudzy ozdrowieńcy i przyjaciele 16. Kościół Państwo (polis) Logosu: Chrystus Król 14 Por. F. Drączkowski, Kościół Agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Lublin 1983¹, s Por. tamże, s Por. tamże, s

22 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii (Basileus) górny trójkąt i Lud Boży dążący do doskonałej miłości (trójkąt dolny) 17. Kościół jako Zbawienie : Chrystus Zbawiciel (Soter); Lud Boży prowadzony do zbawienia 18. Istotnym dopełnieniem powyższej struktury geometrycznej było wprowadzenie figury koła (kýklos) do wykresów zamieszczonych w pracy F. Drączkowskiego pod tytułem Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990¹; 1991²). Opierając się na wypowiedzi Pseudo-Dionizego Areopagity O imionach Bożych (De divinis nominibus 4,14), autor przedstawił symboliczny obraz Boga w Trójcy Świętej Jedynego w formie koła, w które został wpisany trójkąt równoboczny 19. By zobrazować dynamiczny wymiar miłości Bożej, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną miłością Ich Obu, autor zamieścił na okręgu trzy strzałki. Konsekwentnie do tego wykres obrazujący Kościół został przedstawiony w formie struktury geometrycznej złożonej z dwóch kół i dwóch trójkątów wewnętrznie ze sobą złączonych w pozycji wertykalnej 20. Warto dodać, że powyższa struktura geometryczna w formie zmodyfikowanej wielokrotnie powraca w następnych pracach wymienionego autora jako główny rdzeń i osnowa publikacji poświęconych eklezjologii. Dla ścisłości należy odnotować, że pierwsza modyfikacja wyżej opisanej struktury geometrycznej pojawiła się właśnie w pracy pod tytułem Miłość syntezą chrześcijaństwa 21. Autor pragnął zobrazować prawdę o świętych obcowaniu, gdzie przedłużył, linią przerywaną, boki górnego trójkąta, aż do po- 17 Por. tamże, s Por. tamże, s Por. F. Drączkowski, Miłość syntezą chrześcijaństwa, Lublin 1990¹, s Por. tamże, s Por. tamże, s. 186.

23 Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii ziomu podstawy dolnego trójkąta. W konsekwencji na wykresie pojawiły się (po lewej i po prawej stronie dolnego trójkąta) dwa paralelne prostokąty obrazujące czyściec. W górny trójkąt zostały wpisane słowa: Kościół niebieski, a w dolny trójkąt słowa: Kościół pielgrzymujący. Trójkąt dolny został podzielony liniami poziomymi na cztery płaszczyzny, obrazując tym samym etapy doskonalenia etapy wzrostu agape. 4. Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii Geneza metody wykresograficznej wiąże się ściśle ze studiami nad agapetologią, której zarys został przedstawiony w pracy F. Drączkowskiego pod tytułem Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990¹; 1991²). Trzy podstawowe wykresy geometryczne zamieszczone w powyższej pracy na stronach 37, 179, 186 a omówione w poprzednim paragrafie stały się podstawą i punktem wyjścia do opracowania nowej metody w teologii zwanej wykresograficzną lub geometryczną. Należy zaznaczyć, że wymieniona metoda, powstawała i sukcesywnie dojrzewała do wersji finalnej na przestrzeni wielu lat żmudnych badań. Autorem koncepcji jest profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, F. Drączkowski, który, w latach wydał 17 pozycji książkowych oraz 5 artykułów naukowych poświęconych metodzie wykresograficznej (geometrycznej). Mając na uwadze temat niniejszego opracowania uwzględnimy tylko te pozycje, w których przedstawienia geometryczne ulegały poszerzeniu i ubogaceniu o nowe znaki graficzne i modyfikacje strukturalne. Nawiązując do wcześniej poczynionych badań nad agapetologią, F. Drączkowski podjął próbę transpozycji powyższej 23

24 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii nauki na grunt soteriologiczny w pracy pod tytułem Poza miłością nie ma zbawienia (Pelplin Toruń 1996) złożonej z 10 wykresów geometrycznych i paralelnych tekstów komentarzy. Nowością jest przedstawienie początków historii zbawienia w geometrycznym ujęciu: stan przyjaźni człowieka z Bogiem obrazuje okrąg z wpisanym trójkątem równobocznym, z napisem Bóg ; do powyższej struktury został dołączony (u dołu) mały trójkąt z napisem człowiek 22. Przez grzech pierworodny człowiek oddalił się od Boga. By ten stan zobrazować trójkąt dolny oznaczający człowieka, został oderwany od struktury górnej (Bóg) i przesunięty w dół. Między człowiekiem i Bogiem wytworzyła się przepaść grzechowa 23. By zobrazować dzieło naprawy Wcielenie Syna Bożego z górnej struktury (okrąg z wpisanym trójkątem), został wyprowadzony trójkąt równoramienny z napisem Chrystus obejmujący swym zakresem trójkąt dolny (człowieka). Chrystus stał się mostem przerzuconym nad przepaścią grzechu 24. Następny wykres złożony z dwóch kół i dwóch trójkątów złączonych wewnętrznie w pozycji wertykalnej obrazuje Kościół Całego Chrystusa 25. Do tego przedstawienia geometrycznego, znanego z wcześniej omówionych prac, nawiązują dalsze wykresy obrazujące: chrzest 26, etapy doskonalenia chrześcijań Por. F. Drączkowski, Poza miłością nie ma zbawienia, Pelplin Toruń 1996, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s. 36.

25 Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii skiego 27, hierarchiczną strukturę Kościoła 28, czyściec 29 oraz świętych obcowanie 30. Szereg nowych ujęć geometrycznych oraz innowacji graficznych wprowadził autor do pracy pod tytułem Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne (Pelplin Lublin 2000) złożonej z siedmiu rozdziałów: Jeden Bóg w trzech Osobach, Dzieło Stworzenia. Człowiek, Jezus Chrystus Zbawiciel, Kościół Chrystusowy, Siedem sakramentów Kościoła, Powszechne powołanie do świętości w Kościele, Rzeczy ostateczne. Całość wykładu została zilustrowana w 30 kolorowych wykresach geometrycznych (graficznych). Autor posługuje się na przemian bądź linią przerywaną, bądź ciągłą, dobierając, stosownie do treści, odpowiednie kolory: czerwony, niebieski, czarny, zielony, fioletowy lub żółty. Wprowadza nowe wykresy obrazujące stworzenie i upadek aniołów. Czyni to za pomocą dwóch okręgów rożnej wielkości wpisanych w siebie oraz trójkąta równobocznego wpisanego w okrąg wewnętrzny. Królestwo upadłych aniołów przedstawia w formie płaskiego sześcioboku, zamieszczonego w dolnej części wykresu 31. Do kolejnych wykresów wprowadza półokręgi 32 oraz płaskie prostokąty 33. Główną osnową większości wykresów (wykresy od 11 do 29) jest struktura geometryczna Kościoła złożona z dwóch kół i dwóch trójkątów wewnętrznie ze sobą złączonych w pozycji wertykalnej. 27 Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. tamże, s Por. F. Drączkowski, Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne, Pelplin Lublin 2000, s Por. tamże, s Por. tamże, s

26 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii Nazwę metoda wykresograficzna wprowadził autor po raz pierwszy do tytułu pracy Metoda wykresograficzna w katechezie (Pelplin 2001). Na końcu wymienionej pracy zamieścił paragraf pod tytułem Charakterystyka metody wykresograficznej złożony z czterech punktów: 1. Struktura geometryczna, 2. Ukonkretnienie rzeczywistości duchowych, 3. Ewidentność nauk empirycznych, 4. Syntetyczna wizja globalna 34. Należy podkreślić, że dopiero od wydania powyższej pracy autor prawdopodobnie w pełni uświadomił sobie, iż stworzył nową metodę w teologii. Odtąd konsekwentnie, w kolejnych pracach posługuje się określeniami: metoda wykresograficzna, metoda geometryczna bądź złożeniem: metoda wykresograficzna (geometryczna). W pracy pod tytułem Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym (Lublin Sandomierz 2002), autor powrócił do stosowania czarnej linii ciągłej we wszystkich wykresach ujętych w geometrycznej formie wcześniej stosowanej. Drobne zmiany dotyczą znaków graficznych: w wykresach o stworzeniu i upadku aniołów autor posłużył się literą alfa α będącą inicjałem greckiej nazwy angelos na oznaczenie aniołów wiernych Bogu i literą sigma ς, która jest inicjałem greckiej nazwy satanas na oznaczenie aniołów upadłych. Królestwo Złego nie zostało oznaczone, jak poprzednie, wielobokiem, lecz formą o nieregularnych kształtach określającą chaos i zamieszanie panujące w społeczności upadłych demonów. W Słowie wprowadzającym ks. bp. prof. Wacław Świerzawski wyraził ocenę dotyczącą globalnej struktury metody wykresograficznej: Można nią wyrazić zarówno integralność, całość historii zbawienia, jej wewnętrznie spójną strukturę, jak i jej dynamikę: poszczególne wykresy ilustrują kolejne etapy realizacji Por. F. Drączkowski, Metoda wykresograficzna w katechezie, Pelplin 2001, s

27 Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii zbawczego planu Boga 35. Uznał też, że omawiana metoda jest odkryciem, co wyraził w słowach skierowanych do samego autora: Drogi Księże Profesorze, gratuluję odkrycia i dziękuję za dotychczasowy trud, życzę dalszych pomysłów w koniecznym dialogu ze współczesnością 36. Dalszy postęp dotyczy odkrycia nowych funkcji metody wykresograficznej. W wyżej omówionych pozycjach książkowych autor koncentrował się głównie na oznaczeniu funkcji obrazującej omawianych prawd wiary w formie struktur geometrycznych. W pracy pod tytułem Teologia w kategoriach geometryczno-matematycznych (Pelplin 2003) zwraca uwagę na drugą ważną rolę metody, jaką jest funkcja korygująca: Prezentowana w niniejszej pracy «struktura geometryczna», przez swą ewidentność wizualną, trudną do podważenia, staje się powszechnie «czytelna» i zrozumiała dla wszystkich wierzących 37. W sumie więc można powiedzieć, że wyżej przedstawiona «struktura geometryczna» teologii, dzięki swej ścisłości i matematycznej precyzji, może się okazać wielce przydatna w procesie naprawiania i korygowania licząc łącznie 16 różnych nieprawidłowości oraz błędów, występujących bądź w teologii, bądź w świadomości religijnej wielu wierzących 38. Następną istotną modyfikacją metody wykresograficznej stanowi jej obrazowe dopełnienie polegające na wpisaniu w wykres Christus totus ikony Chrystusa Miłosiernego w pracy pod tytułem Poza Kościołem nie ma zbawienia. Ujęcie graficzne (Pelplin 2008). Wprowadzenie powyższego 35 W. Świerzawski, Słowo wprowadzające, w: F. Drączkowski (red.), Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym, Lublin Sandomierz 2002, s Tamże, s F. Drączkowski, Teologia w kategoriach geometryczno-matematycznych, Pelplin 2003, s Tamże, s

28 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii dopełnienia obrazowego F. Drączkowski uzasadnia następująco: Obraz Chrystusa Jego ikona, znana tak dobrze z wielu przedstawień i ujęć rozpowszechnionych w świątyniach i domach prywatnych, zakodowała się głęboko w świadomości i wyobraźni współczesnych ludzi wierzących. Tych przyzwyczajeń nie można ignorować ani lekceważyć. Z tej racji, mając na uwadze zasadę akomodacji, postanowiono wprowadzić ujęcia paralelne (podwójne), obrazujące symbolicznie Kościół Chrystusowy: obok wykresów w ujęciu symboliczno-geometrycznym, zamieszczono równoległe ujęcia, w które została wpisana ikona Chrystusa (wykresy: 5, 7, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22). To wprowadzenie 9 wykresów paralelnych do niniejszej pracy, stanowi istotne novum dotyczące omawianej metody wykresograficznej 39. Należy zaznaczyć, że powyższa ikona Chrystusa przedstawiana jest w formie mocno rozjaśnionej bladej. Konieczność zastosowania takiej modyfikacji autor uzasadnia następująco: By zobrazować, że Kościół jest mistycznym Ciałem Chrystusa, postanowiono do wykresu siódmego wprowadzić pewną modyfikację. By zobrazować, ze Kościół jest mistycznym Ciałem Chrystusa, postanowiono Ciało Chrystusa, w ikonie ludzkiej, przedstawić jakby przeniknięte światłem. («Ja jestem światłością świata» J 8,12) 40. Odtąd konsekwentnie powyższa modyfikacja została zastosowana, we wszystkich następnych pracach wydanych przez autora metody. Dalsza trzecia funkcja, którą można określić jako funkcję estetyczną, została określona przez ks. prof. Krzysztofa Guzowskiego w następujących słowach: Ks. profesor Drączkowski poprzez wprowadzenie metody wykresograficznej 39 F. Drączkowski, Poza Kościołem nie ma zbawienia, dz. cyt., s Tamże, s

29 Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii w dogmatyce rewaloryzuje także kategorię piękna w teologii, przez wieki skupionej na kategoriach prawdy i dobra 41. Autor wymienionej pozycji w oparciu o dalsze badania sygnalizuje, że metoda wykresograficzna ułatwia korektę 21 błędnych poglądów pojawiających się w nauce niektórych teologów oraz w świadomości i podświadomości wielu wierzących. Tym samym listę wcześniej wymienionych błędów poszerza o 5 kolejnych. Dalszym wydarzeniem promującym niejako metodę wykresograficzną była rozprawa doktorska ks. Krzysztofa Krukowskiego pod tytułem Wartość gnozeologiczna i dydaktyczna metody wykresograficznej w teologii napisana pod kierunkiem ks. prof. K. Guzowskiego, której publiczna obrona odbyła się 31 stycznia 2013 roku, w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Można powiedzieć, że dzięki temu wydarzeniu metoda wykresograficzna doczekała się swej weryfikacji w akademickim kręgu lubelskich teologów dogmatyków. Wyniki swych badań K. Krukowski opublikował w dwóch pozycjach książkowych: Nowe narzędzie ewangelizacji. Metoda wykresograficzna (Lublin Pelplin 2011) oraz Geometryczna wizja Boskiej rzeczywistości (Pelplin 2013), w których transponuje zdolność korygującą metody wykresograficznej na grunt samej teologii. Jego zdaniem omawiana metoda jest w stanie również przełamać kryzys występujący we współczesnej teologii i zaradzić jej «słabościom», do których należy zaliczyć: neosofistyczny werbalizm, segmentowość oraz wyobcowanie teologii z funkcji kerygmatycznej Kościoła 42. Wybiegając w przyszłość, przyznaje tez nowej metodzie ważną funkcję 41 K. Guzowski, Przedmowa, w: F. Drączkowski (red.), Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane, Pelplin Lublin 2011, s K. Krukowski, Nowe narzędzie ewangelizacji. Metoda wykresograficzna, Lublin Pelplin 2011, s

30 Funkcje figur geometrycznych w wykładzie teologii apologetyczną: Mając na uwadze siłę i zakres oddziaływania, można powiedzieć, że metoda wykresograficzna może stać się «bronią atomową» teologii 43. Dostrzegając potrzebę opracowań sumarycznych i syntetyzujących, F. Drączkowski opublikował pracę pod tytułem Synteza teologii w ujęciu graficznym (Pelplin 2012), złożoną z 16 wykresów geometryczno-obrazowych. W zakończeniu stwierdza, że metoda wykresograficzna (geometryczna) spełnia sześć istotnych funkcji w teologii oraz dydaktyce Kościoła: ilustruje prawdy wiary; rewaloryzuje kategorię piękna w teologii; promuje wykład teologii, który dzięki ujęciom geometrycznym zyskuje ścisłość i ewidentność nauk empirycznych; motywuje wybór ideału świętości; koryguje lub ułatwia korektę 33 błędów; ukazuje globalną wizję teologii w ujęciu chrystocentrycznym 44. Syntezę całej teologii upatruje w jednym ujęciu geometryczno-obrazowym: Christus totus 45. Jego zdaniem w tym przedstawieniu stają się wizualnie postrzegalne (ewidentne) następujące aspekty: teocentryczny, trynitarny, pneumatyczny, chrystocentryczny, eklezjalny, agapetyczny, historiozbawczy oraz eschatyczny 46. Zwieńczeniem wszystkich dotychczasowych publikacji poświęconych metodzie wykresograficznej jest praca F. Drączkowskiego pod tytułem Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone wydana przez Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II (Lublin 2014). Do zarysu przedstawionego w wydaniu pierwszym, złożonego z 16 przedstawień geometryczno-obrazo- 43 Tamże, s F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, Pelplin 2012, s Tamże, s Por. tamże, s. 50.

31 Metoda wykresograficzna (geometryczna) w teologii wych, autor dołączył 14 nowych wykresów poszerzających wizję syntezy teologii głównie o aspekty historiozbawcze i sakramentalne. W zakończeniu powyższej pracy autor poświęcił wiele miejsca omówieniu, jego zdaniem, ważnego błędu, jakim jest trychotomia teologiczna przejawiająca się w zupełnym oddzieleniu Boga w Trójcy Jedynego od Chrystusa i Kościoła 47. Należy suponować, że w powyższej pracy metoda wykresograficzna została przedstawiona w jej pełnej i finalnej wersji. 47 Por. F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone, Pelplin 2014, s

32

33 CZĘŚĆ DRUGA Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach graficzno-obrazowych

34

35 W drugiej części, niniejszej pracy, zostaną przedstawione i omówione 33 wykresy, ukazujące kolejne ogniwa metody wykresograficznej. Zamieszczone wykresy pochodzą z prac F. Drączkowskiego: Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone, Lublin 2014 (wykresy od 1-2; 5-32) oraz Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym, Lublin Sandomierz 2002 (wykresy od 3-4; oraz wykres 33). Podstawą objaśnień zamieszczonych na paralelnych stronach są następujące pozycje: Katechizm Kościoła Katolickiego, podręcznik dogmatyki Cz. Bartnika: Dogmatyka katolicka, t. 1-2, Lublin oraz publikacje F. Drączkowskiego wymienione w załączonej bibliografii. Z uwagi na charakter objaśniający zrezygnowano, w zasadzie, z zamieszczania szczegółowych przypisów. 35

36 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 1 Bóg Jedyny 36

37 Bóg Jedyny Okrąg (koło) uważany jest za najdoskonalszą figurę geometryczną (Platon, Arystoteles, Augustyn). Bóg jest duchem (J 4,24). Z istoty swej Bóg jest niewidzialny: Boga nikt nigdy nie widział (J 1,18). Bóg jest pełnią Bytu i wszelkiej doskonałości, bez początku i bez końca (KKK 213). Człowiek nie jest w stanie pojąć istoty Boga. Z tej racji nie jest w stanie przedstawić żadnego Jego obrazu. Przedstawienia antropomorficzne Boga w postaci obrazu jako starszego, potężnego mężczyzny o siwych włosach spotykane w przedstawieniach popularnych i w sztuce sakralnej deformują i pomniejszają Jego istotę do kategorii czysto ludzkich. Z tej racji już w Starym Testamencie istniał zakaz czynienia wizerunków Boga (por. Wj 20,4-5; Pwt 5,8-9). Poszukując symbolicznych obrazów Najdoskonalszego Boga zwrócono uwagę na figurę koła, która jak wspomniano wyżej, jest najdoskonalszą figurą geometryczną. Należy dodać, że to przedstawienie spotykane jest często w sztuce sakralnej, szczególnie w sztuce barokowej. Okrąg, symboliczny obraz Boga, ułatwia zrozumienie niektórych Jego przymiotów. Bóg jest wieczny. Bieg po okręgu może trwać w nieskończoność wiecznie. Bóg jest wszędzie obecny. Okrąg powiększany w nieskończoność przenika wszystkie byty stworzone. Bóg jest Bytem absolutnie prostym, nie składa się z żadnych elementów, części czy płaszczyzn. Tę cechę również obrazuje w przybliżeniu najprostsza figura geometryczna, jaką jest okrąg. 37

38 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 2 Trójca Święta 38

39 Trójca Święta W sztuce barokowej spotykamy bardzo często symboliczne przedstawienie Boga w Trójcy Świętej Jedynego w postaci okręgu, w który został wpisany trójkąt równoboczny. Jeden okrąg oznacza jedyność i jedność natury (substancji, istoty) Boskiej Trójcy Świętej. Trójkąt równoboczny wpisany w okrąg oznacza troistość i równość Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Bóg jest miłością (1J 4,16). Strzałki zmieszczone na okręgu oznaczają moc miłości, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną miłością ich Obu. Powyższe symboliczne przedstawienie Boga w Trójcy Świętej Jedynego wolne jest od antropomorfizmów. Przedstawienia obrazowe prowadzą do następujących trzech błędów, którymi są: tryteizm (wiara w trzech bogów), teandria (przekonanie, że Bóg jest mężczyzną), subordynacjonizm (pogląd, że Syn i Duch Święty nie są równi Ojcu). Omawiane przedstawienie geometryczne będące symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego ułatwia korektę powyższych błędów. Jeden okrąg oznacza jedność natury i istoty Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Trójkąt równoboczny obrazuje doskonałą równość wszystkich Trzech Osób Boskich. Przedstawiony symboliczny obraz Trójcy Świętej wolny jest od kategorii płci. 39

40 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 3 Stworzenie aniołów 40

41 Stworzenie aniołów Bóg stworzył z nicości stworzenia czysto duchowe (por. KKK 327), które Pismo Święte nazywa zazwyczaj aniołami (KKK 328). W całym swym bycie aniołowie są sługami i wysłannikami Boga. Ponieważ zawsze kontemplują «oblicze Ojca który jest w niebie» (Mt 18,10), są wykonawcami Jego rozkazów, «by słuchać głosu Jego słowa» [Ps 103,20] (KKK 329). Liczba aniołów jest tak ogromna, że przekracza ludzkie możliwości zliczenia. W Piśmie Świętym są podawane liczby symboliczne: Tysiąc tysięcy służyło Mu, a dziesięć tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim (Dn 7,10); do niezliczonej liczby aniołów (Hbr 12,22); I nagle przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich (Łk 2,13); a liczba ich była miriady miriad i tysiąc tysięcy (Ap 5,11) Na omawianym wykresie okrąg środkowy oraz wpisany w niego trójkąt równoboczny oznacza Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Okrąg zewnętrzny oznaczony linią przerywaną można wielokrotnie powiększać, ponieważ zastępy aniołów są nieprzeliczone. Literą alfa (α), która jest inicjałem greckiej nazwy anioła (angelos) zostały oznaczone poszczególne anioły, które nieustannie służą Bogu i u początków historii zbawienia były wierne Bogu. 41

42 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 4 Upadek aniołów Zły duch 42

43 Upadek aniołów Pismo Święte i Tradycja Kościoła nauczają, że Szatan i inne złe duchy zostały stworzone przez Boga jako dobre z natury, ale same uczyniły się złymi, ponieważ z wolnego i nieodwołalnego wyboru odrzuciły Boga i Jego Królestwo, dając w ten sposób początek piekłu (Komp. 74). Następstwem grzechu aniołów jest odejście od Boga, strącenie z nieba i utworzenie piekła zła na wieki wieków (por. Ap 20,10; Mt 25,41.46; Mt 10,28). Struktura górna na powyższym wykresie oznacza aniołów, którzy pozostali wierni Bogu. Struktura dolna oznacza społeczność upadłych aniołów, które odrzuciły służbę Bogu i odłączyły się od Niego. Nieregularna forma struktury dolnej oznacza chaos i nieuporządkowanie, które jest konsekwencją zerwania jedności z Bogiem. Upadli aniołowie zostali oznaczeni literą sigma (ς), która jest inicjałem greckiego słowa satanas (szatan). 43

44 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 5 Przyjaźń człowieka z Bogiem Człowiek Zły duch 44

45 Przyjaźń człowieka z Bogiem [ ] Pierwsi rodzice Adam i Ewa zostali ukonstytuowani w stanie «świętości i sprawiedliwości pierwotnej». Tą łaską świętości pierwotnej było «uczestnictwo w życiu Bożym» (KKK 375). Znakiem «zażyłości» człowieka z Bogiem jest to, że Bóg umieszcza go w ogrodzie. Człowiek żyje w nim, aby «uprawiał go i doglądał» (Rdz 2,15); praca nie jest ciężarem, ale współpracą mężczyzny i kobiety z Bogiem w doskonaleniu stworzenia widzialnego (KKK 378). Powyższe prawdy zostały zobrazowane na wykresie w następujący sposób. Człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boże, jest osobą, jest podobny do Boga. To podobieństwo obrazuje mały trójkąt równoboczny. Stan zażyłości i przyjaźni z Bogiem oraz uczestnictwo w życiu Bożym ilustruje złączenie małego trójkąta oznaczającego człowieka z górną strukturą (koło i wpisany w nie trójkąt równoboczny symbolizujący Boga). Struktura dolna, oddzielona od górnej, oznacza grupę upadłych aniołów, którzy odłączyli się od Boga. Strzałki na obrzeżach dolnej struktury symbolizują Złego ducha, usiłującego oderwać człowieka od jedności z Bogiem. 45

46 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 6 Zerwanie przyjaźni z Bogiem Człowiek Zły duch 46

47 Zerwanie przyjaźni z Bogiem Jednakże człowiek, stworzony przez Boga w stanie sprawiedliwości, za poduszczeniem Złego już na początku historii nadużył swej wolności, przeciwstawiając się Bogu i pragnąc osiągnąć cel swój poza Nim (KKK 415). Przez swój grzech Adam jako pierwszy człowiek utracił pierwotną świętość i sprawiedliwość, które otrzymał od Boga nie tylko dla siebie, lecz dla wszystkich ludzi (KKK 416). Adam i Ewa przekazali swojemu potomstwu naturę ludzką zranioną przez ich pierwszy grzech, a więc pozbawioną pierwotnej świętości i sprawiedliwości. To pozbawienie jest nazywane «grzechem pierworodnym» (KKK 417). Oderwanie małego trójkąta (oznaczającego człowieka) od struktury górnej (trójkąt równoboczny wpisany w koło, oznaczający Boga w Trójcy Świętej Jedynego) ilustruje skutki grzechu pierworodnego jakimi są: zerwanie jedności z Bogiem i oddalenie się od Niego; oderwanie się od pełni życia, która jedynie jest w Bogu; wejście w grozę śmierci fizycznej i śmierć duchową, której sprawcą jest szatan. Złączenie małego trójkąta (symbolizującego człowieka) ze strukturą dolną, oznaczającą królestwo szatana, obrazuje stan pierwszego człowieka, który zrywając przyjaźń z Bogiem, popadł w niewolę Złego, czyli śmierć. Należy przy tym podkreślić, że nie ma stanu trwania między Bogiem i szatanem. Określenie grzechu pierworodnego tylko w ujęciu legalistycznym jako grzechu nieposłuszeństwa, nie określa w pełni jego istoty i skutków. 47

48 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 7 Maryja wolna od grzechu pierworodnego Maryja Zły duch 48

49 Maryja wolna od grzechu pierworodnego Najświętsza Maryja Dziewica od pierwszych chwil swego poczęcia, przez łaskę i szczególny przywilej Boga wszechmogącego, na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, została zachowana nienaruszona od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego (Ineffabilis Deus, w: DS. 2803). Uwolnienie Maryi od grzechu dokonało się nie na drodze innego stworzenia jej natury, lecz na drodze uprzedniego odkupienia (prae-redemptio), które objęło całą Osobę Maryi. Włączenie małego trójkąta równobocznego oznaczającego Maryję w górną strukturę symbolicznie obrazującą Boga w Trójcy Świętej Jedynego (włączenie Maryi oznaczone liniami przerywanymi), ilustruje prawdę o wolności Maryi od grzechu pierworodnego. Maryja została uprzednio odkupiona oraz włączona przez Ducha Świętego do wewnętrznej Komunii z Osobami Trójcy Świętej. Maryi nie dotknęły konsekwencje grzechu pierworodnego. Pozostała pełnią łaski zjednoczona z Bogiem i zachowała łaskę pierwotnej świętości, harmonię pierwotnej sprawiedliwości, absolutną wolność od wpływów szatana oraz absolutną wolność od wszelkiego, nawet najmniejszego grzechu. Etymologicznie określenie niepokalana oznaczające nie splamiona brudem grzechu nie oddaje w pełni jej niezwykłego wyróżnienia i wyniesienia. W Maryi Bóg przygotował godne mieszkanie dla swego Syna. 49

50 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 8 Wcielenie Syna Bożego Maryja Człowiek Zły duch 50

51 Wcielenie Syna Bożego Słowo stało się ciałem, aby nas zbawić i pojednać z Bogiem (KKK 457). Bóg postanowił, aby wszystko na nowo zjednoczyć w Chrystusie jako Głowie (Ef 1,10). Przez Wcielenie, Słowo zstąpiło na ziemię: On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. W ten sposób Słowo Wcielone Jezus Chrystus, stało się jakby pomostem przerzuconym nad przepaścią grzechu łączącym na nowo człowieka z Bogiem. Prawdę o Synu Bożym, który w łonie Maryi począł się z Ducha Świętego, oznaczają strzałki na górnym okręgu przenikające trójkąt oznaczający Maryję. By zobrazować zstąpienie Syna Bożego, Wcielenie Słowa, wyprowadzono z górnej struktury duży trójkąt równoramienny oznaczający Chrystusa. Syn Boży zstąpił z nieba cały w swoim Bóstwie, nierozdzielny z Ojcem i Duchem Świętym, co obrazuje dolny okrąg (półokrąg) wyprowadzony z górnej struktury. Należy przypomnieć, że Wcielenie posiada wymiar widzialny i niewidzialny. Jedna Osoba Jezusa Chrystusa ukazała się w postaci widzialnej Jezus z Nazaretu oraz niewidzialnej Mistyczne Ciało Chrystusa Kościół. Maryja jest Matką Całego Chrystusa : Matką Chrystusa z Nazaretu, a także Matką Ciała Mistycznego Chrystusa Kościoła. Powyższe prawdy dzięki przedstawieniu geometryczno- -obrazowemu stają się jasne i ewidentne. 51

52 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 9 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła 52

53 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła Poprzedni wykres obrazujący Wcielenie Syna Bożego ukazuje prawdę o narodzeniu Całego Chrystusa : Jezusa z Nazaretu i Jego Mistycznego Ciała Kościoła. Powyższa prawda zgodna jest z opinią wielu teologów, według której Cały Kościół Chrystusowy narodził się już w momencie Wcielenia Słowa Bożego 1. W momencie Wcielenia narodził się cały Kościół Chrystusowy, którego struktura wizualna została przedstawiona na omawianym wykresie. Bóg jest miłością (1J 4,16). Miłość jest wspólnotą życia (Klemens Aleksandryjski). Bóg jest doskonałą i pełną wspólnotą życia Trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. W Osobie Syna Bożego, który przez Wcielenie stał się Człowiekiem, ta wspólnota staje się Boskoludzką wspólnotą życia, wspólnotą Głowy i Ciała Kościoła. Kościół jest Mistycznym Ciałem Chrystusa, zgromadzeniem widzialnym i wspólnotą duchową (KKK 771). Powstały w swej zasadniczej strukturze w momencie Wcielenia Słowa Bożego sukcesywnie wzrasta, rozwija się i dojrzewa paralelnie do kolejnych etapów Misterium Odkupienia. Zdaniem teologów: Teologiczna geneza Kościoła nie może zacieśniać się do jakiegoś jednego momentu czy misterium, lecz Kościół jest owocem całej Osoby i całej historii Jezusa Chrystusa, a także dziełem Ojca i Ducha Świętego w absolutnej jedności 2. 1 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 2, Lublin 2003, s Tamże, s

54 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk re s 10 Misteria ziemskiego życia Chrystusa 54

55 Misteria ziemskiego życia Chrystusa Całe życie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odkupienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzyża, ale to misterium jest obecne w całym życiu Chrystusa; jest już w Jego Wcieleniu, przez które, stając się ubogim, ubogaca nas swoim ubóstwem; w Jego życiu ukrytym, w którym przez swoje poddanie naprawia nasze nieposłuszeństwo; w Jego słowie, które oczyszcza słuchaczy; w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach, przez które «On wziął na siebie nasze słabości i nosił nasze choroby» (Mt 8,17); w Jego Zmartwychwstaniu, przez które nas usprawiedliwia (KKK 517). Katechizm w paragrafie pod tytułem Misteria publicznego życia Jezusa omawia następujące wydarzenia: chrzest Jezusa, kuszenie Jezusa, bliskie jest Królestwo Boże, zapowiedź Królestwa Bożego, znaki Królestwa Bożego, klucze królestwa, antycypacja królestwa, Przemienienie, droga Jezusa do Jerozolimy oraz mesjański wjazd Jezusa do Jerozolimy (por. KKK ). Jezus Chrystus przez okres całej swojej działalności ziemskiej jako druga Osoba Trójcy Świętej pozostawał w ciągłym zjednoczeniu z Ojcem i Duchem Świętym. Ta prawda słabo uwzględniana w kerygmacie Kościoła na załączonym wykresie jest ewidentna wizualnie postrzegalna. 55

56 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 11 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa 56

57 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia ostateczne odkupienie ludzi przez Baranka, «który gładzi grzech świata», i ofiarą Nowego Przymierza, przywracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą pojednania z Nim przez «Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów» [Mt 26,28] (KKK 613). Ofiara Chrystusa jest jedna; dopełnia i przekracza wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca: Ojciec wydaje swego Syna, aby pojednać nas ze sobą. Jest ona równocześnie ofiarą Syna Bożego, który stał się człowiekiem; dobrowolnie i z miłości ofiaruje On swoje życie Ojcu przez Ducha Świętego, aby naprawić nasze nieposłuszeństwo (KKK 614). Ta miłość aż do końca nadaje ofierze Chrystusa wartość odkupieńczą i wynagradzającą, ekspiacyjną i zadość czyniącą. On nas wszystkich poznał i ukochał w ofiarowaniu swego życia. «Miłość Chrystusa przynagla nas, pomnych na to, że skoro Jeden umarł za wszystkich, to wszyscy pomarli» (2 Kor 5,14). Żaden człowiek, nawet najświętszy, nie był w stanie wziąć na siebie grzechów wszystkich ludzi i ofiarować się za wszystkich. Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, która przekracza i równocześnie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Głową całej ludzkości, umożliwia jego ofiarę odkupieńczą za wszystkich (KKK 616). Chrystus, Bóg Człowiek umierając na krzyżu zachował pełnię swego Bóstwa i Człowieczeństwa. Prawda o śmierci Boga Człowieka została przedstawiona wizualnie na załączonym wykresie. 57

58 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 12 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa 58

59 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego. Zmartwychwstałe ciało, w którym się ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało ukrzyżowane i nosi ślady Jego męki, ale równocześnie uczestniczy w Boskim życiu w stanie chwały. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstały jest całkowicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak i kiedy chce, i pod różnymi postaciami (Komp. 129). Po czterdziestu dniach, odkąd Jezus objawił się swoim Apostołom, gdy Jego chwała pozostawała jeszcze zakryta pod postacią zwyczajnego człowieczeństwa, Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Jest Panem, który teraz w swoim człowieczeństwie w wiecznej chwale Syna Bożego rządzi i wstawia się nieustannie za nami u Ojca. Posyła nam swego Ducha i daje nam nadzieję, że pewnego dnia będziemy z Nim na wieki (Komp. 132). Pan wszechświata i historii, Głowa swego Kościoła, Chrystus uwielbiony pozostaje w sposób tajemniczy na ziemi, gdzie Jego królestwo jest już obecne jako zalążek i zaczątek Kościoła. Pewnego dnia powróci w chwale, lecz nie znamy czasu [ ] (Komp. 133). Chrystus Głowa Mistycznego Ciała Kościoła po Wniebowstąpieniu jest obecny z Ojcem i Duchem Świętym w niebie. Chrystus przebywa w swym Ciele Mistycznym na ziemi. By zobrazować powyższą prawdę w przedstawiony wykres została wpisana ikona Chrystusa Miłosiernego w formie mocno rozjaśnionej, obejmująca trójkąt górny i dolny. Wprowadzenie powyższej ikony do wykresu geometrycznego jest zgodne z zasadą akomodacji. Chrystus w ikonie ludzkiej został głęboko zakorzeniony w podświadomości wiernych. Powyższe przedstawienie geometryczno-obrazowe zostanie zachowane we wszystkich dalszych wykresach. 59

60 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 13 Zesłanie Ducha Świętego 60

61 Zesłanie Ducha Świętego W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha (KKK 731). Kiedy zaś dopełniło się dzieło, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi na ziemi, został zesłany w dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty, aby ustawicznie uświęcał Kościół i aby w ten sposób wierzący mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostęp do Ojca. Wtedy «Kościół został publicznie objawiony wobec wielu, rozpoczęło się szerzenie Ewangelii» (KKK 767). W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Królestwo zostaje otwarte dla tych, którzy w Niego wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty wprowadza świat w «czasy ostateczne», w czas Kościoła, Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione (KKK 732). Powyższe prawdy zostały wizualnie przedstawione na niniejszym wykresie: Chrystus ze swej pełni wylewa obficie Ducha (linie czerwone przerywane wychodzące z Głowy Chrystusa). Przez Ducha Świętego członkowie Ciała Chrystusa uczestniczą w komunii Trójcy Świętej, tak jak Apostołowie i Maryja. 61

62 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wy k re s 14 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (KKK 795) Głowa Christus totus Ciało Chrystusa 62

63 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (KKK 795) Chrystus «jest Głową Ciała Kościoła» (Kol 1,18). Kościół żyje dzięki Niemu, w Nim i dla Niego. Chrystus i Kościół tworzą «Całego Chrystusa»; «Głowa i członki są jakby jedną i tą samą osobą Mistyczną» (Komp. 157). W świetle powyższego wykresu pewne błędne poglądy dotyczące nauki o Kościele są nie do przyjęcia. Kto przyjmuje prawdę o Wcieleniu nie może w żaden sposób negować istnienia Kościoła (antyeklezjalizm), gdyż Bóg jest Jeden, Chrystus jest Jeden i Kościół jest jeden. Mówienie o istnieniu wielu Kościołów (polieklezjalizm) w świetle powyższego wykresu jest błędne i logicznie sprzeczne. Wszyscy wierni wszczepieni przez chrzest tworzą Jedno Ciało Mistyczne Chrystusa. Z tej racji błędne są poglądy dualistyczne usiłujące oddzielić Chrystusa od Kościoła, oddzielić Chrystusa od Ludu Bożego oraz oddzielić hierarchię od Ludu Bożego. Powyższa struktura Christus totus stanowiąca główną osnowę metody wykresograficznej powraca we wszystkich dalszych wykresach w formie identycznej bądź nieco zmodyfikowanej. 63

64 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 15 Kościół świątynia Ducha Świętego Głowa Ciało Chrystusa 64

65 Kościół świątynia Ducha Świętego Powyższa prawda w formie pytania i odpowiedzi została sformułowana przez Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego następująco: Dlaczego kościół nazwany jest świątynią Ducha Świętego? Ponieważ Duch Święty mieszka w Ciele, którym jest Kościół: cały w jego Głowie i cały w poszczególnych członkach, i buduje Kościół w miłości przez słowo Boże, sakramenty, cnoty i charyzmaty. Czym jest nasz duch, to znaczy nasza dusza, dla członków ciała, tym jest Duch Święty dla członków Chrystusa, dla Ciała Chrystusa, którym jest Kościół (Komp. 159). Duch Święty jest «Zasadą wszystkich żywotnych i rzeczywiście zbawczych działań w poszczególnych częściach Ciała». Na różne sposoby buduje On całe Ciało w miłości: przez słowo Boże, które jest «władne zbudować» (Dz 20,32); przez chrzest, który formuje Ciało Chrystusa; przez sakramenty, które dają wzrost i uzdrowienie członkom Chrystusa; przez «łaskę daną Apostołom, która zajmuje pierwsze miejsce wśród Jego darów»; przez cnoty, które pozwalają działać zgodnie z dobrem, a wreszcie przez wiele łask nadzwyczajnych (nazwanych «charyzmatami», przez które czyni wiernych zdolnymi i gotowymi do podejmowania rozmaitych dzieł lub funkcji [ ] (KKK 798). W ten sposób cały Kościół ukazuje się jako lud zjednoczony jednością Ojca i Syna, i Ducha Świętego (KKK 810). Działanie Ducha Świętego zamieszkującego Kościół Ciało Chrystusa zostało przedstawione na wykresie następująco. Czerwone linie przerywane wychodzące z górnej struktury (trójkąt równoboczny wpisany w koło) oznaczają działanie Ducha Świętego, Jego moc zstępującą na Kościół, Ciało Chrystusa oraz moc wstępującą, kierującą i wynoszącą wiernych ku doskonałości Głowy (co oznaczają strzałki na półokręgach różnie ukierunkowane). 65

66 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk re s 16 Kościół wspólnota miłości 66

67 Kościół wspólnota miłości Sobór Watykański II nawał Kościół zgromadzeniem miłości (coetus caritatis) (KK 13). Miłość chrześcijańska jest Bosko-ludzką wspólnotą życia, ożywianą świętą Bożą mocą, zespalaną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnieniem dobra i piękna, prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa, ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym (F. Drączkowski). Bóg jest miłością (1J 4,16). Bóg Wcielony Christus totus jest Miłością, której obrazem jest winny krzew. Ja jestem winnym krzewem, wy latoroślami (J 15,5). Świętą moc miłości przenikającą osoby oznaczone małymi kółkami z literami A (Adam), Z (Zofia), K (Krystyna), R (Roman) prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa w pełnym zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Świętej Jedynego oznaczają czerwone linie przerywane wyprowadzone ze wszystkich kółek ku górze. Przedstawiony wykres ułatwia korektę dziesięciu błędów pojawiających się w nauce o miłości chrześcijańskiej: deiprivatio caritatis, separatio amoris a caritate, dualitas praecepti caritatis, de-entisatio caritatis, de-ecclesialisatio caritatis, panemocjonalizm agapetyczny, pantelematyzm agapetyczny, panintelektualizm gapetyczny, panergizacja agapetyczna, panaretyzm agapetyczny. 67

68 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykre s 17 Chrzest wszczepienie w Ciało Chrystusa Kościół 68

69 Chrzest wszczepienie w Ciało Chrystusa Kościół Chrzest czyni nas członkami Ciała Chrystusa: «Jesteście nawzajem dla siebie członkami» (Ef 4, 25). Chrzest włącza w Kościół (KKK 1267). Chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie. Zgodnie z wolą Pana, jest on konieczny do zbawienia, tak jak Kościół, do którego chrzest wprowadza (KKK 1277). Owoce chrztu lub łaski chrzcielnej są bardzo bogatą rzeczywistością. Obejmuje ona: odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechów osobistych, narodzenie do nowego życia, przez które człowiek staje się przybranym synem Ojca, członkiem Chrystusa i świątynią Ducha Świętego. Przez fakt przyjęcia tego sakramentu ochrzczony jest włączony w Kościół, Ciało Chrystusa i staje się uczestnikiem kapłaństwa Chrystusa (KKK 1279). Powyższe prawdy zostały przedstawione graficznie w sposób następujący: małe kółko zamieszczone u dołu wykresu oznaczone literą A (czarnym kolorem) oznacza katechumena. Wszczepienie w Ciało Chrystusa dokonujące się w chrzcie zostało oznaczone czerwoną linią przerywaną skierowaną ku dużemu trójkątowi równoramiennemu oznaczającemu Mistyczne Ciało Chrystusa. Status neofity został oznaczony małym kółkiem z wpisaną literą A oznaczoną czerwonym kolorem. 69

70 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 18 Upodobnienie do Chrystusa wzrost w miłości IV III II I 70

71 Upodobnienie do Chrystusa wzrost w miłości Miłość jest z Boga (1 J 4,7). Duch Święty, Uosobiona Miłość Ojca i Syna, jest dawcą Miłości: Miłość Boga rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany (Rz 5,5). Ten Dar, ta Miłość wzmacnia i oczyszcza naszą ludzką zdolność miłowania. Podnosi ją do nadprzyrodzonej doskonałości miłości Bożej (KKK 1827). Człowiek wszczepiony przez chrzest do Bosko-ludzkiej wspólnoty życia Kościoła zostaje objęty mocą Bożej Miłości, która przez upodobnienie do Chrystusa prowadzi go ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem. Proces wzrostu Miłości jest procesem doskonalenia chrześcijańskiego. Miłość obejmuje całego człowieka, zarówno jego sferę intelektualno-mądrościową jak i moralno-wolitywną oraz egzystencjalną. Człowiek wszczepiony w Chrystusa harmonizuje swoje poznanie i postępowanie z zasadami Jego nauki i w ten sposób stopniowo upodabnia się do Chrystusa. Ten proces wzrostu Miłości poprzez upodobnienie do Chrystusa dokonuje się na drodze określonych etapów i został przedstawiony na wykresie następująco. Można wyróżnić cztery etapy w procesie doskonalenia wzrostu w miłości: nawrócenie, oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie. Kolejne etapy drogi doskonalenia zostały oznaczone cyframi rzymskimi. Neofita, wszczepiony przez chrzest w Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą N), zaczyna upodabniać się do Chrystusa podejmując drogę doskonalenia w Miłości, drogę uświęcenia, która prowadzi do statusu przyjaciela Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą P). 71

72 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 19 Miłość bliźniego w miłości Chrystusa 72

73 Miłość bliźniego w miłości Chrystusa Miłość jest tylko jedna, ta sama, niepodzielna i cała w stosunku do Boga i bliźniego (Augustyn). Miłość do Boga odnosi się do Całego Chrystusa, Boga Wcielonego, tak do Chrystusa Głowy, jak i Ciała Chrystusa, którego członkami (komórkami) są nasi bliźni (co na wykresie ilustrują małe kółka oznaczone inicjałami imion: T Tadeusz, R Roman, A Anna, Z Zofia, J Jan, L Lucyna, M Maria. Zło wyrządzone bliźniemu godzi w Całego Chrystusa. Przez analogię do integralnego charakteru ludzkiego organizmu można powiedzieć, że ból zadany na przykład nodze odczuwa cały człowiek. Zadając ból bliźniemu, zadajemy ból Całemu Chrystusowi : Tak więc, gdy cierpi jeden członek, współcierpią wszystkie inne członki (1 Kor 12,26). Analogicznie miłość świadczona bliźniemu odnosi się do Całego Chrystusa. Chrystus obecny jest we wszystkich swych członkach: w Annie, Tadeuszu, Romanie i innych. Kto świadczy miłość członkom Chrystusa, świadczy miłość samem Chrystusowi. Miłość świadczona jednej komórce Ciała Chrystusa przechodzi na Całe Ciało i dociera do Głowy Chrystusa. Chrystus identyfikuje się z każdym członkiem swego Mistycznego Ciała: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili (Mt 25,40). 73

74 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 20 Miłość a dobroczynność dobroczynność chrześcijańska dobroczynność poza agape 74

75 Miłość a dobroczynność Dobroczynność związana z miłością chrześcijańską nie może być w żadnym wypadku z nią identyfikowana. Świadczy o tym odrębna terminologia stosowana do obu tych wartości. Dobroczynność określana jest w Piśmie Świętym jako eupoiia (Hbr 13,16), euergesia (1 Tm 6,2; Dz 4,9), agathopiia (1 P 4,19), eleemosyne (Mt 6,2. 3,4; Łk 11,41). Miłość chrześcijańska określana jest w Nowym Testamencie terminem agape bądź jego formą czasownikową agapao. Te dwie wartości są autonomicznie pełnowartościowe: I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości (agape) bym nie miał, nic bym nie zyskał (1 Kor 13,3). Te dwie opcje dobroczynności zostały przedstawione na wykresie w sposób następujący. Dobroczynność można praktykować nie posiadając miłości. Dobroczynność może być praktykowana dla uzyskania ludzkiego uznania i chwały. Chrystus ostrzega przed takim postępowaniem: Strzeżcie się, żebyście uczynków pobożnych nie wykonywali przed ludźmi po to, aby was widzieli; inaczej bowiem nie będziecie mieli nagrody u Ojca waszego, który jest w niebie. Kiedy więc dajesz jałmużnę, nie trąb przed sobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zaprawdę, powiadam wam: ci otrzymali już swoją nagrodę (Mt 6,1-3). Dobroczynność chrześcijańska jest wtedy pełnowartościowa, gdy motywowana jest miłością do Chrystusa (por. Mt 25,45). 75

76 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wykres 21 Kościół szkołą Chrystusa nauczyciel wychowawca lekarz 76

77 Kościół szkołą Chrystusa Kościół jest szkołą Chrystusa, Boskiego Logosu 1. Lud Boży, wychowankowie szkoły Chrystusowej dzielą się na trzy grupy: do pierwszej należą zatwardziali grzesznicy (sklerokardioi) określani jako chorzy, gdyż grzech jest chorobą duszy; do drugiej wierni słudzy (oiketai pistoi), którzy odrzucili grzech i ćwiczą się w cnotach i pełnieniu dobra; do trzeciej należą przyjaciele ( filoi) Chrystusowi, którzy dążą do doskonałej miłości przez głębsze poznanie i zrozumienie nauki Chrystusowej oraz wypełnienie wszystkich Jego nakazów. Każda z wymienionych grup potrzebuje kierownika o różnych kwalifikacjach: chorzy potrzebują lekarza, wierni słudzy wychowawcy, a przyjaciele nauczyciela. Chrystus Glowa Kościoła, kierownik swej szkoły pełni wobec wyżej wymienionych grup odpowiednie funkcje. Dla chorych jest Lekarzem (iatros), dla wiernych sług Wychowawcą (paidagogos), dla przyjaciół Nauczycielem (didaskalos). Powyższe prawdy zostały obrazowo przedstawione na wykresie. Niniejszy podział na trzy grupy oparty jest na podstawach biblijnych: Chrystus określa grzeszników jako chorych (por. Łk 5,31-32; Mt 9,10-13; Mk 2,15-17). W czasie Ostatniej Wieczerzy Pan Jezus swych uczniów nie nazywa sługami lecz przyjaciółmi (por. J 15,15). 1 Klemens Aleksandryjski, Pedagog III 98, 1. 77

78 Geometryczna struktura teologii w 33 ujęciach Wyk res 22 Bierzmowanie chrzest 78