Wykresografia przełom gutenbergiański w teologii

Transkrypt

1 Wykresografia przełom gutenbergiański w teologii

2

3 ks. Edward Wasilewski Wykresografia przełom gutenbergiański w teologii Gniezno 2017

4 Skład Jan Zbigniew Słowiński Korekta Dorota Gołda Projekt okładki ks. Edward Wasilewski Copyright by ks. Edward Wasilewski, 2017 Copyright by Wydawnictwo Gaudentinum, 2017 ISBN Wydawnictwo Gaudentinum Kuria Metropolitalna ul. Seminaryjna Gniezno tel / Druk i oprawa drukarnia@gaudentinum.pl

5 Księdzu Profesorowi Franciszkowi Drączkowskiemu, twórcy metody wykresograficznej, który dzięki wprowadzeniu wizualizacji geometrycznej dokonał przełomu gutenbergiańskiego w teologii, w podziękowaniu za inspiracje naukowe

6

7 Wstęp Epokowe znaczenie i wpływ wynalazku Gutenberga na rozwój kultury i cywilizacji światowej, w tym szczególnie europejskiej, trudny jest wprost do przecenienia. Do czasów Gutenberga książki przepisywane ręcznie były bardzo drogie i dostępne tylko dla bardzo wąskiej elity uprzywilejowanych. Wynalazek Gutenberga, umożliwiający zwielokrotnienie produkcji książki drukowanej, przyczynił się do jej rozpowszechnienia i co za tym idzie propagowania wiedzy i wszystkich dziedzin ówczesnej nauki. Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają teologów, by wciąż szukali coraz bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny ludziom sobie współczesnym (KDK 62). W świecie dzisiejszym, opanowanym przez Internet, telewizję i reklamę daje się zauważyć ciągle narastającą dominację obrazu. Nie pozostaje to bez wpływu na mentalność współczesnego człowieka, który w każdej dziedzinie nauki, w tym również teologii, oczekuje przedstawień wizualnych. Na kanwie powyższego postulatu ojców soborowych rodzi się pytanie, czy w teologii współczesnej pojawiła się jakaś nowa metoda, która odpowiadałaby na powyższe zapotrzebowanie dzisiejszego człowieka. W nawiązaniu do wynalazku Gutenberga można by dalej pytać, czy w teologii współczesnej dokonano podobnego odkrycia, które mogłoby, chociaż w przybliżeniu, odegrać analogiczną rolę w propagowaniu teologii jak wynalazek Gutenberga w upowszechnianiu książki. Odpowiadając pozytywnie na powyższe pytanie, E. Wasilewski przedstawił swoje argumenty, dotyczące tej kwestii, w artykule Ein»Gutenbergischer«Wendepunkt in der Theologie, opublikowanym w czasopiśmie Forum Katholische Theologie 32(2016), Heft 2, s Jego zdaniem, za takie odkrycie na gruncie teologii należy uznać, wypracowaną w latach przez F. Drączkowskiego 1, metodę 1 Ks. prof. dr hab. Franciszek Drączkowski urodził się 26 kwietnia 1941 roku w Bydgoszczy- Fordonie. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie. Studiował filologię klasyczną i historię Kościoła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim ( ) oraz patrologię w Rzymie ( ). Habilitował się w 1981 roku na podstawie rozprawy Kościół Agape według Klemensa

8 8 Wstęp wykresograficzną, określaną też nazwą wykresografia. W wymienionym artykule, z uwagi na jego skromną objętość, został przedstawiony tylko podstawowy zarys całej obszernej i złożonej problematyki, związanej z powyższym tematem. Teologia, dzięki wprowadzeniu ujęć wizualnych, wybiega naprzeciw oczekiwaniom współczesnego człowieka, ukształtowanego w swej recepcji przez kulturę obrazu, oraz ubogaca się metodologicznie i zyskuje nowe atuty naukowe i dydaktyczne. W związku z tym, postanowiono, w niniejszym opracowaniu, na nowo podjąć powyższy temat, rozwijając i poszerzając podstawowe tezy, zawarte w wyżej wymienionym artykule, w oparciu o poszerzoną bazę źródłową i literaturę przedmiotu. Bilans stanu badań dotyczących metody wykresograficznej obejmuje 16 publikacji naukowych (w tym 7 pozycji książkowych). Krzysztof Krukowski wydał 2 książki oraz 2 artykuły naukowe, poświęcone wartości gnozeologicznej i dydaktycznej tejże metody w teologii oraz próbie przeszczepienia jej założeń na grunt duchowości chrześcijańskiej. Jan Szulist opublikował artykuł stanowiący próbę adaptacji metody wykresograficznej do agapetologii. Edward Wasilewski wydał 5 pozycji książkowych oraz 6 artykułów naukowych, poświęconych w głównej mierze aplikacji założeń wykresografii do homiletyki, sakramentologii, teologii moralnej, duchowości chrześcijańskiej oraz katechetyki. Szczegółowe informacje dotyczące powyższych prac zostały podane w bibliografii załącznikowej. Źródłem niniejszej pracy są: Pismo Święte, dzieła ojców Kościoła oraz dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, w tym, w szczególności, Katechizm Kościoła katolickiego oraz jego Kompendium. Do źródeł niniejszego opracowania zaliczono też wszystkie wydane publikacje F. Drączkowskiego dotyczące metody wykresograficznej. Przechodząc do omówienia planu pracy, należy zaznaczyć, że podane materiały oraz układ kolejnych rozdziałów zostały tak zaplanowane, by całość pracy stała się również zrozumiała dla tych czytelników, którzy po raz pierwszy zetkną się z metodą wykresograficzną. Z tej racji, wydało się słusznym, by zacząć od prezentacji metody w podstawowym ujęciu, złożonym z 27 wykresów zamieszczonych w opracowaniach F. Drączkowskiego i wykresów, które są kolejną modyfikacją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach twórcy metody wykresograficznej oraz paralelnych objaśnień co zostanie przedstawione w pierwszym rozdziale. Na bazie tej prezentacji i w odwołaniu się do poszczególnych wykresów zostanie przedstawiona charakterystyka niniejszej metody z omówieniem jej definicji oraz Aleksandryjskiego (Lublin 1983). Był kierownikiem Katedry Patrologii na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W roku 1992 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. Jest autorem wielu książek i artykułów naukowych w języku polskim oraz językach obcych. Zob. M. Wysocki, Życie i działalność naukowa ks. prof. dra hab. Franciszka Drączkowskiego, VoxP 34 (2014), t. 62, s

9 Wstęp 9 walorów merytoryczno-formalnych i funkcji dydaktycznych. Wymienione kwestie zostaną zawarte w rozdziale drugim. W głębszym zrozumieniu założeń metody może pomóc poznanie jej początków oraz kolejnych etapów dojrzewania. Mając to na uwadze, w trzecim rozdziale zostanie omówiona geneza wykresografii oraz jej historia w podstawowym zarysie. Dla wielu krytycznych czytelników ważnym czynnikiem weryfikującym wartość wykresografii może być jej aprobata lub dezaprobata, wyrażona przez przedstawicieli różnych środowisk naukowych. Z tej racji, w rozdziale czwartym, ostatnim, zostaną przedstawione oceny i opinie teologów i pedagogów, dotyczące wartości metody wykresograficznej oraz propozycje jej wprowadzenia do wykładu teologii i dydaktyki Kościoła. W zakończeniu pracy zostaną krótko omówione wszystkie atuty i funkcje wykresografii, dzięki którym zarys teologii może być ukazany w sposób jasny, prosty i zwięzły, ułatwiający jej szerokie propagowanie i popularyzację.

10

11 Rozdział I Prezentacja metody wykresograficznej W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiona metoda wykresograficzna (wykresografia) w 27 podstawowych ujęciach graficzno-obrazowych ilustrujących główne etapy historii zbawienia w ujęciu chrystocentrycznym. Do poszczególnych wykresów zostały załączone paralelne objaśnienia, w głównej mierze zaczerpnięte z Katechizmu Kościoła katolickiego oraz Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego, a także podręcznika dogmatyki Cz. Bartnika oraz artykułów zamieszczonych w Encyklopedii Katolickiej.

12 12 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 1: Bóg Jedyny , s F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym. Wydanie drugie, poszerzone, Lublin

13 Bóg Jedyny 13 Objaśnienie wykresu 1 1. Bóg jest duchem (J 4,24). Boga nikt nigdy nie widział (J 1,18). Obrazu Boga w żadnej formie człowiek nie jest w stanie sporządzić. Prawodawstwo Starego Testamentu radykalnie przeciwstawiało się ukazywaniu Boga w formie obrazowej, w obawie przed bałwochwalstwem (por. Wj 20,4; Wj 24,17; Pwt 4,9-28; Pwt 27,15). 2. Biblia, próbując przybliżyć istotę Boga, posługuje się obrazami symbolicznymi, którymi są: światło, ogień i słońce. Słońce jest źródłem światła, które rozprzestrzenia się koliście. Tarcza słońca jest kolista. 3. W przekazach patrystycznych pojawia się figura koła (kýklos), obrazująca symbolicznie istotę Boga, który jest miłością (Pseudo-Dionizy Areopagita). 4. Obraz koła można powiększać i pomniejszać w nieskończoność, a jego obręb rysować linią przerywaną. 5. Okrąg, symboliczny obraz Boga, ułatwia zrozumienie niektórych Jego przymiotów: doskonałość forma koła uważana jest za najdoskonalszą formę geometryczną (Arystoteles, Platon, św. Augustyn); duchowość forma koła bardziej przybliża tę prawdę, niż przedstawienia antropomorficzne, rozpowszechnione w sztuce sakralnej; wieczność bieg po okręgu może trwać wiecznie; wszechobecność okrąg powiększany w nieskończoność przenika wszystkie byty stworzone. 6. Okrąg znajduje zastosowanie w architekturze i sztuce sakralnej: kościoły budowane na planie koła, kopuły, forma promienisto-słoneczna monstrancji. 7. W nauce o Bogu często pojawiają się dwa zasadnicze błędy: hyloteizm (hyle materia, theos bóg), obraz Boga w kategoriach materialistycznych; apersonalizm deiczny negowanie osobowości Boga. Ma miejsce, kiedy Bóg jest określany jako najwyższa siła bliżej nie oznaczona albo też wtedy, gdy Bóg jest utożsamiany ze światem (panteizm).

14 14 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 2 Trójca Święta 2 2 Tamże, s. 19.

15 Trójca Święta 15 Objaśnienie wykresu 2 1. Trójca jest jednością. Nie wyznajemy trzech bogów, ale jednego Boga w trzech Osobach: «Trójcę współistotną». Osoby Boskie nie dzielą między siebie jedynej Boskości, ale każda z nich jest całym Bogiem (KKK 253). 2. Z powodu tej jedności Ojciec jest cały w Synu, cały w Duchu Świętym; Syn jest cały w Ojcu, cały w Duchu Świętym; Duch Święty jest cały w Ojcu, cały w Synu (KKK 255). 3. «Bóg jest miłością» (1J 4,8.16): miłość jest samą istotą Boga. Posyłając w pełni czasów swojego jedynego Syna i Ducha miłości, Bóg objawia swoją najbardziej wewnętrzną tajemnicę: jest wieczną wymianą miłości Ojcem, Synem i Duchem Świętym, a nas przeznaczył do udziału w tej wymianie (KKK 221). 4. Okrąg oraz wpisany w niego trójkąt równoboczny jest symbolicznym obrazem Trójcy Świętej: jeden okrąg oznacza jedność natury (substancji, istoty) Boskiej Trójcy Świętej; trójkąt równoboczny oznacza troistość i równość Osób Boskich; strzałki zamieszczone na okręgu oznaczają moc miłości, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną miłością Ich obu. 5. Spotykane w sztuce sakralnej przedstawienia obrazowe Trójcy Świętej (Bóg Ojciec jako starszy mężczyzna o siwych włosach, Syn Boży jako młodszy mężczyzna o ciemnych włosach, a Duch Święty w postaci gołębicy) mogą prowadzić do następujących błędów: antropomorfizmy (gr. anthropos człowiek, morfe kształt) pomniejszanie istoty Boskiej do kategorii ludzkich; tryteizm (gr. treis trzy, theos bóg) wiara w trzech bogów teandria (gr. theos bóg, aner mężczyzna) przekonanie, że Bóg jest mężczyzną subordynacjonizm (łac. subordinatio podporządkowanie) pogląd, że Syn i Duch Święty są podporządkowani Ojcu nie są równi Ojcu negatio coaeternitatis negacja współwieczności Syna Bożego i Ducha Świętego. 6. Przedstawienie symboliczne Trójcy Świętej (okrąg z wpisanym w niego trójkątem równobocznym), wolne od wyżej wymienionych błędów, ułatwia też ich korektę. 7. Pojawiające się w wielu obiektach sakralnych symboliczne obrazy Boga (okrąg z wpisanym trójkątem równobocznym; opromieniony trójkąt, w który zostało wpisane oko Opatrzności) świadczą o ich przynależności do chrześcijańskiego dziedzictwa religijno-kulturowego.

16 16 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 3 Stworzenie aniołów 3 3 Tenże, Skrót Katechizmu w ujęciu graficznym, Lublin-Sandomierz 2002, s. 13.

17 Stworzenie aniołów 17 Objaśnienie wykresu 3 1. Bóg stworzył z nicości stworzenia, które Pismo Święte nazywa ogólnie aniołami (KKK 328). Jako stworzenia czysto duchowe, aniołowie posiadają rozum i wolę: są stworzeniami osobowymi i nieśmiertelnymi. Przewyższają doskonałością wszystkie stworzenia widzialne (KKK 330). 2. W całym swym bycie aniołowie są sługami i wysłannikami Boga. Ponieważ zawsze kontemplują «oblicze Ojca który jest w niebie» (Mt 18,10), są wykonawcami Jego rozkazów, «by słuchać głosu Jego słowa» (Ps 103,20) (KKK 329). 3. Na omawianym wykresie okrąg środkowy oraz wpisany w niego trójkąt równoboczny oznacza Boga w Trójcy Świętej Jedynego; okrąg zewnętrzny, oznaczony linią przerywaną, można wielokrotnie powiększać, ponieważ zastępy aniołów są niepoliczalne. 4. Literą alfa (α), która jest inicjałem greckiej nazwy anioł (ángelos), zostały oznaczone poszczególne anioły, które nieustannie służą Bogu i od początku historii zbawienia były wierne Bogu. 5. Liczba aniołów jest tak ogromna, że przekracza ludzkie możliwości zliczenia. W Piśmie Świętym są podawane liczby symboliczne odnoszące się do niezliczonej liczby aniołów. 6. W sztuce sakralnej aniołowie przedstawiani są najczęściej jako istoty uskrzydlone, zachowujące wygląd i cechy ludzkie, co stanowi odwołanie się do możliwości poznawczych człowieka.

18 18 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 4 Upadek aniołów 4 Zły duch 4 Tamże, s. 15.

19 Upadek aniołów 19 Objaśnienie wykresu 4 1. «Upadek» aniołów polega na wolnym wyborze dokonanym przez te duchy stworzone, które radykalnie i nieodwołalnie odrzuciły Boga i Jego Królestwo (KKK 392). 2. Aniołowie, jako byty duchowe i osobowe, zostali obdarzeni wolną wolą i, co za tym idzie, możliwością ostatecznego wyboru. Bóg obdarzył aniołów łaską uczestnictwa w Jego wewnętrznym życiu Następstwem grzechu aniołów jest odejście od Boga, «strącenie» z nieba i utworzenie piekła na «wieki wieków» (Ap 20,10; Mt 25,41.46; Mt 10,28). Pismo Święte i Tradycja nazywa upadłych aniołów szatanami lub diabłami (por. KKK 391). 4. Szatan działa w świecie przez nienawiść do Boga i Jego Królestwa w Jezusie Chrystusie, a jego działanie powoduje wielkie szkody natury duchowej, a pośrednio natury fizycznej dla każdego człowieka i dla społeczeństwa (KKK 395). 5. Na wykresie struktura górna oznacza aniołów, którzy pozostali wierni Bogu; struktura dolna oznacza społeczność upadłych aniołów, złych duchów, którzy odrzucili służbę Bogu i odłączyli się od Niego. 6. Nieregularna forma struktury dolnej oznacza chaos i nieuporządkowanie, które jest konsekwencją zerwania jedności z Bogiem; literą sigma (ς), która jest inicjałem greckiego słowa satanás (szatan), zostały oznaczone złe duchy upadli aniołowie. 7. W demonologii (nauce o Szatanie) pojawiają się dwa następujące błędy: negatio satanae negacja istnienia Szatana; antropomorficzny obraz Szatana ukazywanie Szatana jako monstrum o kształtach ludzkich; prowadzi to do zafałszowania jego natury duchowej oraz bagatelizowania jego wrogiej człowiekowi działalności. Diabeł (dia bolos) jest tym, który «przeciwstawia się» zamysłowi Boga i Jego «dziełu zbawienia» wypełnionemu w Chrystusie (KKK 2851). 5 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, Lublin 1999, t. 1, s. 478.

20 20 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 5 Przyjaźń człowieka z Bogiem 6 Człowiek Zły duch 6 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 21.

21 Przyjaźń człowieka z Bogiem 21 Objaśnienie wykresu 5 1. Pierwszy człowiek nie tylko został stworzony jako dobry, lecz także ukonstytuowany w przyjaźni ze swoim Stwórcą oraz w harmonii z sobą samym i otaczającym go stworzeniem (KKK 374). 2. Dopóki człowiek pozostawał w zażyłości z Bogiem, nie miał ani umierać, ani cierpieć. Wewnętrzna harmonia osoby ludzkiej, harmonia między mężczyzną i kobietą, a wreszcie harmonia między pierwszą parą i całym stworzeniem konstytuowała stan nazywany «pierwotną sprawiedliwością» (KKK 376). 3. Znakiem «zażyłości człowieka z Bogiem» jest to, że Bóg umieszcza go w ogrodzie. Człowiek żyje w nim, aby «uprawiał go i doglądał» (Rdz 2,15); praca nie jest ciężarem, ale współpracą mężczyzny i kobiety z Bogiem w doskonaleniu stworzenia widzialnego (KKK 378). 4. Człowiek, stworzony na obraz i podobieństwo Boże, jest osobą, jest podobny do Boga. To podobieństwo obrazuje mały trójkąt równoboczny, oznaczający człowieka. 5. Stan zażyłości i przyjaźni z Bogiem ilustruje złączenie małego trójkąta, oznaczającego człowieka, z górną strukturą (okrąg z wpisanym trójkątem równobocznym), symbolizująca Boga. 6. Strzałki na obrzeżach dolnej struktury obrazują działanie złego ducha, usiłującego oderwać człowieka od jedności z Bogiem.

22 22 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 6 Zerwanie przyjaźni z Bogiem 7 Człowiek Zły duch 7 Tamże, s. 23.

23 Zerwanie przyjaźni z Bogiem 23 Objaśnienie wykresu 6 1. Człowiek, stworzony przez Boga w sprawiedliwości, za podszeptem Złego od początku dziejów nadużywał swej wolności, powstając przeciwko Bogu i pragnąc osiągnąć cel swojego życia poza Bogiem (KKK 415). 2. Przez swój grzech Adam jako pierwszy człowiek utracił pierwotną świętość i sprawiedliwość, które otrzymał od Boga nie tylko dla siebie, lecz dla wszystkich ludzi (KKK 416). 3. Adam i Ewa przekazali swojemu potomstwu naturę ludzką zranioną przez ich pierwszy grzech, a więc pozbawioną pierwotnej świętości i sprawiedliwości. To pozbawienie jest nazywane «grzechem pierworodnym» (KKK 417). 4. Na skutek grzechu pierworodnego natura ludzka została osłabiona w swoich władzach, poddana niewiedzy, cierpieniu i panowaniu śmierci; jest ona skłonna do grzechu (tę skłonność nazywa się «pożądliwością» (KKK 418). 5. Grzech polegał na zerwaniu więzi z Bogiem jako Stwórcą i Zbawcą, a także z drugim człowiekiem i całym środowiskiem antropogenetycznym. Pociągnęło to za sobą obrazę Boga oraz szkodę dla człowieka i reszty stworzenia Wykres ilustruje tę prawdę: oderwanie małego trójkąta (oznaczającego człowieka) od struktury górnej (trójkąt równoboczny wpisany w koło, oznaczający Boga w Trójcy Świętej Jedynego) obrazuje zerwanie jedności z Bogiem i oddalenie się od Niego. 7. Złączenie małego trójkąta (symbolizującego człowieka) ze strukturą dolną, oznaczającą królestwo Szatana, obrazuje stan pierwszego człowieka, który, zrywając przyjaźń z Bogiem, popadł w niewolę Złego. 8. Określenie grzechu pierworodnego tylko w ujęciu legalistycznym, jako grzesznego nieposłuszeństwa, nie określa w pełni jego istoty i skutków. 8 Cz. Bartnik, Grzech pierworodny. II. W teologii katolickiej, w: EK, Lublin 1993, t. 6, kol. 287.

24 24 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 7 Maryja wolna od grzechu pierworodnego 9 Maryja Zły duch 9 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 25.

25 Maryja wolna od grzechu pierworodnego 25 Objaśnienie wykresu 7 1. Prawda o wolności Maryi od grzechu pierworodnego jest dogmatem wiary ogłoszonym przez Piusa IX w 1854 roku. Łaska Niepokalanego Poczęcia od strony pozytywnej wykracza daleko poza samą wolność od grzechu pierworodnego. Jest nie tylko łaską Boga (gratia Dei), czyli uczestnictwa w naturze Bożej, ale jest także «łaską Chrystusa» (gratia Christi), czyli łaską Osoby Syna Bożego, Odkupiciela i uczestnictwem w osobowym życiu Chrystusa Włączenie małego trójkąta, oznaczającego Maryję, w górną strukturę, symbolicznie obrazującą Boga w Trójcy Świętej Jedynego (włączenie Maryi oznaczone czerwonymi liniami przerywanymi), ilustruje prawdę o wolności Maryi od grzechu pierworodnego na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, jej Syna; Maryja została uprzednio odkupiona (prae-redempta) oraz włączona, przez Ducha Świętego, do wewnętrznej komunii z Osobami Trójcy Świętej. 3. Maryi nie dotknęły konsekwencje grzechu pierworodnego; pełnią łaski zjednoczona z Bogiem, zachowała: łaskę pierwotnej świętości, harmonię pierwotnej sprawiedliwości, absolutną wolność od wszelkich wpływów Szatana, absolutną wolność od wszelkiego, nawet najmniejszego grzechu. 4. Określenie niepokalana, etymologicznie oznaczające nie splamiona brudem grzechu, nie oddaje w pełni niezwykłego wyróżnienia i wyniesienia Maryi. 5. Wykres pełniej ukazuje prawdę o niepokalanym poczęciu Maryi, we wszystkich jego aspektach i wymiarach; w Maryi Bóg przygotował godne mieszkanie dla swego Syna. 10 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, Lublin 2003, t. 2, s. 390.

26 26 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 8 Wcielenie Syna Bożego 11 Maryja Człowiek Zły duch 11 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 27.

27 Wcielenie Syna Bożego 27 Objaśnienie wykresu 8 1. Wcielenie Syna Bożego, akt przyjęcia przez odwiecznie istniejące Słowo Boże, osobę Syna Bożego, drugą osobę Trójcy Świętej, pełnej natury ludzkiej, wziętej za sprawą Ducha Świętego z Maryi jako prawdziwej Matki Bożej, przy zachowaniu pełnej natury boskiej, ustanawiający w Jezusie Chrystusie ostateczną, substancjalną i osobową jedność; także stan trwałego zjednoczenia natur boskiej i ludzkiej w Chrystusie Słowo stało się ciałem, aby nas zbawić pojednując z Bogiem (KKK 457). Przez grzech pierworodny została zerwana jedność człowieka z Bogiem; przez wcielenie Słowa została na nowo przywrócona, aby wszystko na nowo zjednoczyć w Chrystusie jako Głowie (Ef 1,10). 3. Prawdę o Synu Bożym, który w łonie Maryi począł się z Ducha Świętego, oznaczają strzałki na górnym okręgu, przenikające trójkąt oznaczający Maryję. 4. By zobrazować zstąpienie Syna Bożego, wcielenie Słowa, wyprowadzono z górnej struktury duży trójkąt równoramienny, oznaczający Chrystusa 5. Syn Boży zstąpił z nieba cały w swoim Bóstwie, nierozdzielny z Ojcem i Duchem Świętym, co obrazuje dolny okrąg (półokrąg) wyprowadzony z górnej struktury. 6. Wymiar widzialny wcielenia obrazuje ikona Chrystusa (Jezus Dziecię); wymiar niewidzialny trójkąt równoramienny obrazujący (Mistyczne Ciało Chrystusa Kościół); jeden obraz ukazuje jedność Osoby Chrystusa, Boga Wcielonego; Maryja jest Matką Całego Chrystusa Matką Kościoła. 7. Mały trójkąt równoboczny (z napisem człowiek ), umieszczony u podstawy górnej struktury, oznacza wyrwanie człowieka z niewoli Szatana. 8. W chrystologii często jednostronnie eksponuje się prawdę o Jego człowieczeństwie; zstąpienie na ziemię bywa rozumiane jako odejście Syna od Ojca i Ducha Świętego; te dwa błędy można określić jako: kryptoarianizm ukryta negacja Bóstwa Chrystusa; anachoreza Syna (anachóresis wycofanie się) rozerwanie jedności Trójcy Świętej przez zstąpienie z nieba na ziemię Syna Bożego 12 P. Sokołowski, Wcielenie, w: EK, Lublin 2014, t. 20, kol. 316.

28 28 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 9 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 29.

29 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła 29 Objaśnienie wykresu 9 1. Według teorii inkarnacyjnej, zwanej też ontologiczną lub mistyczną (Orygenes, Klemens Aleksandryjski, św. Ireneusz z Lyonu, św. Atanazy Wielki, św. Grzegorz z Nyssy, św. Cyryl Aleksandryjski, bł. Jan Duns Szkot, J. A. Mühler, P. Teilhard de Chardin i inni), cały Kościół Chrystusowy narodził się już w momencie wcielenia Słowa Bożego, które stanowiło jutrznię królestwa Bożego [ ]. We wcieleniu nastąpił najdoskonalszy rodzaj odkupienia, polegający na ontycznym zjednoczeniu się Boga i człowieka na sposób osobowy (hipostatyczny). Wszystko inne jest już tylko historycznym rozwinięciem tej tajemnicy. A zatem Kościół narodził się w Betlejem lub już w Nazarecie Powyższa prawda została wyrażona pośrednio przez R. Łukaszyka w określeniu chrześcijaństwa: Chrześcijaństwo, religia monoteistyczna, zawdzięczająca swe powstanie eklezjotwórczej działalności Jezusa Chrystusa. Uznaje istnienie Boga w Trójcy Świętej Jedynego, który w osobie Syna Bożego dokonawszy wcielenia w naturę ludzką indywidualną (Jezus Chrystus) oraz społeczną (Mistyczne Ciało Chrystusa), nadał religii, będącej jednym z zasadniczych przejawów ludzkiej aktywności, charakter nadprzyrodzony i zbawczy; istoty chrześcijaństwa nie stanowi więc jakakolwiek idea, doktryna czy zasada, lecz konkretna osoba Jezusa Chrystusa Na omawianym wykresie Kościół Mistyczne Ciało Chrystusa (dolny trójkąt równoramienny), rzeczywistość duchowa, zyskuje geometryczne zobrazowanie, dzięki czemu mówienie o Mistycznym Ciele Chrystusa nie jest zawieszone w wyobrażeniowej próżni. 4. W powyższej strukturze geometrycznej aspekty: trynitarny, chrystocentryczny i eklezjalny łączą się i harmonijnie zespalają w jedną całość. 5. Powyższa struktura geometryczna, z uwzględnieniem modyfikacji tematycznych, jawi się we wszystkich dalszych wykresach. 14 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 2, s R. Łukaszyk, Chrześcijaństwo, w: EK, Lublin 1989, t. 3, kol. 397.

30 30 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 10 Misteria ziemskiego życia Chrystusa F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 31.

31 Misteria ziemskiego życia Chrystusa 31 Objaśnienie wykresu Całe życie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odkupienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzyża, ale to misterium jest obecne w całym życiu Chrystusa; jest już w Jego Wcieleniu, przez które, stając się ubogim, ubogaca nas swoim ubóstwem; w Jego życiu ukrytym, w którym przez swoje poddanie naprawia nasze nieposłuszeństwo; w Jego słowie, które oczyszcza słuchaczy; w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach, przez które «On wziął na siebie nasze słabości i nosił nasze choroby» (Mt 8,17); w Jego Zmartwychwstaniu, przez które nas usprawiedliwia (KKK 517). 2. Katechizm, w paragrafie pod tytułem Misteria publicznego życia Jezusa, omawia następujące wydarzenia: chrzest Jezusa, kuszenie Jezusa, bliskie jest Królestwo Boże, zapowiedź Królestwa Bożego, znaki Królestwa Bożego, klucze królestwa, antycypacja królestwa, Przemienienie, droga Jezusa do Jerozolimy oraz mesjański wjazd Jezusa do Jerozolimy (por. KKK ). 3. W nauczaniu tradycyjnym często eksponuje się obraz Chrystusa w Jego ikonie ludzkiej, przez co podkreśla się jednostronnie, że cała ziemska działalność Jezusa Chrystusa jest dziełem tylko drugiej Osoby Trójcy Świętej. 4. Omawiany wykres ułatwia i przypomina, że cała ziemska działalność Jezusa Chrystusa, która miała charakter eklezjotwórczy, dokonywała się w zjednoczeniu z Ojcem i Duchem Świętym, czyli z woli Boga Ojca w Duchu Świętym.

32 32 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 11 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa Tamże, s. 33.

33 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa 33 Objaśnienie wykresu Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia ostatecznie odkupienie ludzi przez Baranka, «który gładzi grzech świata», i ofiarą Nowego Przymierza, przywracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą pojednania z Nim przez «Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów» (KKK 613). 2. Ofiara Chrystusa jest jedna; dopełnia i przekracza wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca: Ojciec wydaje swego Syna, aby pojednać nas ze sobą. Jest ona równocześnie ofiarą Syna Bożego, który stał się człowiekiem; dobrowolnie i z miłości ofiaruje On swoje życie Ojcu przez Ducha Świętego, aby naprawić nasze nieposłuszeństwo (KKK 614). 3. Ta miłość aż do końca nadaje ofierze Chrystusa wartość odkupieńczą i wynagradzającą, ekspiacyjną i zadość czyniącą. On nas wszystkich poznał i ukochał w ofiarowaniu swego życia. [ ] Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, która przekracza i równocześnie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Głową całej ludzkości, umożliwia Jego ofiarę odkupieńczą za wszystkich (KKK 616). 4. Krzyż jest jedyną ofiarą Chrystusa «jednego pośrednika między Bogiem a ludźmi». Ponieważ jednak On w swojej wcielonej Boskiej Osobie «zjednoczył się w pewien sposób z każdym człowiekiem», «wszystkim daje możliwość uczestniczenia w tym misterium paschalnym w tylko Bogu znany sposób» (KKK 618). 5. Duży trójkąt równoramienny, który złączony jest z górną strukturą (z okręgiem i wpisanym w niego trójkątem równobocznym), oznaczającą symbolicznie Trójcę Świętą, ilustruje prawdę o tym, że Syn Boży, Jezus Chrystus, zawsze pozostawał w jedności z Ojcem i Duchem Świętym. 6. Krzyż wpisany w duży trójkąt równoramienny obrazuje, że Jezus Chrystus, druga Osoba Trójcy Świętej, składa ofiarę odkupieńczą Bogu Ojcu w jedności z Duchem Świętym. 7. Pasyjka dotyka górnego okręgu, ale nie wchodzi w jego głąb, natomiast wierzchołek trójkąta oznaczonego linią przerywaną wskazuje, że Ojciec i Duch Święty są doskonale zjednoczeni z Jezusem są Jednym Bogiem. 8. Wśród wielu błędnych poglądów dotyczących ofiary krzyżowej była herezja głosząca, że na Krzyżu, wraz z Chrystusem Bogiem, umiera Bóg Ojciec. Błąd ten określany jest jako patrypasjanizm 18. Omawiany wykres wyraźnie koryguje ten błąd. Tylko Chrystus, druga Osoba Trójcy Świętej, umiera na Krzyżu. 18 Por. Z. Krzyszowski, Patrypasjanizm, w: EK, Lublin 2011, t. 15, kol. 68.

34 34 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 12 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 35.

35 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa 35 Objaśnienie wykresu Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego. Zmartwychwstałe ciało, w którym się ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało ukrzyżowane i nosi ślady Jego męki, ale równocześnie uczestniczy w Boskim życiu w stanie chwały. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstały jest całkowicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak i kiedy chce, i pod różnymi postaciami (Komp. 129). 2. Po czterdziestu dniach, odkąd Jezus objawił się swoim Apostołom, gdy Jego chwała pozostawała jeszcze zakryta pod postacią zwyczajnego człowieczeństwa, Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Jest Panem, który teraz w swoim człowieczeństwie w wiecznej chwale Syna Bożego rządzi i wstawia się nieustannie za nami u Ojca. Posyła nam swego Ducha i daje nam nadzieję, że pewnego dnia będziemy z Nim na wieki (Komp. 132). 3. Pan wszechświata i historii, Głowa swego Kościoła, Chrystus uwielbiony pozostaje w sposób tajemniczy na ziemi, gdzie Jego Królestwo jest już obecne jako zalążek i zaczątek Kościoła. Pewnego dnia powróci w chwale, lecz nie znamy czasu [ ] (Komp. 133). 4. Duży trójkąt równoramienny, oznaczający symbolicznie Chrystusa, na poprzednich trzech wykresach ukazywał nierozdzielną jedność Trójcy Świętej w formie czysto geometrycznej. W obecny wykres wpisana została ikona Chrystusa Miłosiernego w formie mocno rozjaśnionej, by przypomnieć, że Chrystus jest światłością. Ja jestem światłem świata (J 8,12). 5. Chrystus przyjął pełną naturę ludzką i stał się człowiekiem. W Credo wyznajemy, że Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Na omawianym wykresie Chrystus Głowa Mistycznego Ciała włączony jest w górny trójkąt równoboczny ilustrujący symbolicznie obecność Ojca i Ducha Świętego. Chrystus przebywa w swym Ciele Mistycznym na ziemi, co obrazuje duży trójkąt równoramienny. 6. W Wyznaniu wiary postawiony jest akcent na odejście Chrystusa z tego świata i wstąpienie do nieba, gdzie zasiada po prawicy Ojca. W tym kontekście mówienie, że Chrystus nadal pozostaje z nami na ziemi, nie może być w żaden sposób wizualnie ukazane w tradycyjnych formach obrazowych. Przedstawienia Chrystusa wstępującego do nieba, ukazywane w sztuce sakralnej, sprzyjają takiemu myśleniu. Prezentowany wykres koryguje ten błąd.

36 36 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 13 Zesłanie Ducha Świętego Tamże, s. 37.

37 Zesłanie Ducha Świętego 37 Objaśnienie wykresu W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha (KKK 731). 2. Kiedy dopełniło się dzieło, którego wykonanie Ojciec powierzył Synowi na ziemi, został zesłany w dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty, aby ustawicznie uświęcał Kościół i aby w ten sposób wierzący mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostęp do Ojca. Wtedy «Kościół został publicznie objawiony wobec wielu, rozpoczęło się szerzenie Ewangelii» (KKK 767). 3. W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Królestwo zostaje otwarte dla tych, którzy w Niego wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty wprowadza świat w «czasy ostateczne», w czas Kościoła, Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione (KKK 732). 4. U podstaw dolnego trójkąta równoramiennego zostało umieszczonych 12 małych kółek oznaczających symbolicznie 12 apostołów. W środku zostało zamieszczone kółko z literką M, oznaczające Maryję obecną z apostołami w Wieczerniku. Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym samym miejscu (Dz 2, 1). 5. Czerwone linie przerywane, wychodzące z górnego trójkąta równobocznego, w którym została umieszczona głowa Chrystusa, oznaczają prawdę, że Chrystus wierny swej obietnicy zsyła na apostołów i Maryję, zgromadzonych w Wieczerniku, swego Ducha Ducha Świętego. 6. Powyższy wykres ilustruje prawdę o ścisłym zjednoczeniu Chrystusa z Jego Ciałem Mistycznym. Ta więź jedności nie oznacza tożsamości. Kościół Mistyczne Ciało Chrystusa jest Oblubienicą Chrystusa. 7. W przekazach patrystycznych eksponowana jest teza, że tak jak z boku śpiącego Adama została utworzona Ewa, tak z boku śpiącego na Krzyżu Chrystusa powstał Kościół Jego Oblubienica. Powyższa nauka nie ma uzasadnienia w przekazach biblijnych. W świetle wykresografii i opinii teologów powyższa teza jest nie do utrzymania. Kościół narodził się w momencie wcielenia Syna Bożego. 8. Poprzez kolejne etapy misterium odkupienia Kościół sukcesywnie wypełniał się, osiągając swoją pełnię w dniu Pięćdziesiątnicy.

38 38 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 14 Kościół Ciało Mistyczne Chrystusa 21 Głowa Ciało Chrystusa 21 Tamże, s. 39.

39 Kościół Ciało Mistyczne Chrystusa 39 Objaśnienie wykresu Kościół jest Ciałem, którego Chrystus jest Głową (KKK 807); a Jego samego ustanowił nade wszystko Głową dla Kościoła, który jest Jego Ciałem (Ef 1,22); I On jest Głową Ciała Kościoła (Kol 1,18). 2. W swej najgłębszej istocie Kościół jest realnym Ciałem Chrystusa, jednak nie w znaczeniu biologicznym lub historycznym, lecz «mistycznym», czyli misteryjnym, duchowym, sakramentalnym Zdaniem papieża Piusa XII, wyrażenie «Mistyczne Ciało Chrystusa» jest najbardziej adekwatną definicją Kościoła. Nie można mu nadawać znaczenia czysto metaforycznego czy moralnego, gdyż w swej istocie jest on realnym Ciałem Chrystusa w znaczeniu mistycznym (misteryjnym, duchowym, sakramentalnym) 23. Oznacza ono organizm, w którym jedno życie Chrystusa rozlewa się na wszystkich członków związanych z Nim integralnie i organicznie. 4. Sobór wyjaśnił, że Kościół jako Ciało Chrystusa wyrasta ze zwiastowania i wcielenia, realizowany przez życie i dzieło Chrystusa Głowy Ciała, do którego się upodabnia Duży trójkąt równoramienny, oznaczony czerwonymi liniami, obrazuje, że Kościół jest duchowym organizmem, Mistycznym Ciałem Chrystusa, zbawczą rzeczywistością, która może być rozpatrywana w aspekcie ontycznym. Ten wymiar duchowy na wykresie oznaczony jest formą prześwietloną Chrystus jest światłością. 6. Głową Organizmu jest sam Jezus Chrystus, który swoje życie rozlewa na cały Organizm. Jezus Chrystus Głowa nierozerwalnie złączony jest z Ojcem i Duchem Świętym. Ta prawda jest ilustrowana przez górny okrąg i wpisany w niego trójkąt równoboczny. 7. W nauce o Kościele wielość różnych jego określeń ma uświadamiać wieloaspektowość i bogactwo tej jednej rzeczywistości, jaką jest Kościół Chrystusowy. Z drugiej strony nie wolno zapominać, że ta wieloaspektowość musi być podporządkowana jednemu nadrzędnemu określeniu. Mając na uwadze autorytet papieża Piusa XII, trudno nie uznać, że określenie Mistyczne Ciało Chrystusa jest najbardziej adekwatną definicją Kościoła. 8. Eksponując różne określenia Kościoła, należy je umieszczać w kontekście wyżej wymienionego określenia, że Kościół jest Ciałem Mistycznym. Jest ono w pełni zrozumiałe i poprawne, kiedy akcentuje się przynależność do niego. 22 Cz. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 2, s A. Czaja, Mistyczne Ciało Chrystusa, w: EK, Lublin 2008, t. 12, kol Tamże.

40 40 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 15 Kościół Lud Boży 25 Głowa Ciało Chrystusa 25 Niniejszy wykres jest kolejną modyfikacją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach F. Drączkowskiego.

41 Kościół Lud Boży 41 Objaśnienie wykresu Kościół jest Ludem Bożym, ponieważ spodobało się Bogu uświęcić i zbawić ludzi nie pojedynczo, lecz ustanowić ich jako lud, zgromadzony w jedności z Ojcem i Synem i Duchem Świętym (Komp. 153). 2. Chrystus ustanowił Nowe Przymierze, mianowicie nowy testament, we krwi swojej, powołując spośród Żydów i pogan lud, który nie według ciała, ale dzięki Duchowi miał się zrosnąć w jedno (KKK 781). 3. Lud Boży posiada cechy charakterystyczne, które zdecydowanie odróżniają go od wszystkich ugrupowań religijnych, etnicznych, politycznych czy kulturowych w historii: Jest on Ludem Bożym. Bóg nie jest własnością żadnego narodu. To On nabył dla siebie lud tych, którzy kiedyś nie byli ludem, «wybrane plemię, królewskie kapłaństwo, naród święty» (1 P 2,9). Członkiem tego Ludu staje się człowiek nie przez narodzenie fizyczne, ale przez «narodzenie z wysoka», «z wody i z Ducha» (J 3, 3-5), to znaczy przez wiarę w Chrystusa i chrzest. Zwierzchnikiem (Głową) tego Ludu jest Jezus Chrystus (namaszczony, Mesjasz), ponieważ to samo namaszczenie, czyli Duch Święty, spływa z Głowy na Ciało, dlatego jest on «Ludem mesjańskim» (KKK 782). 4. Małe kółka oznaczone kolorem czerwonym, wpisane w dolną część trójkąta równoramiennego, obrazującego Mistyczne Ciało Chrystusa, oznaczają osoby, które przez chrzest zostały włączone do wspólnoty Ludu Bożego. 5. Poszczególne litery wpisane w kółka są inicjałami imion: A Adam, B Barbara, M Maria, Z Zygmunt, T Tadeusz, E Ewa, C Cecylia. Osoby te stają się, przez chrzest, żywymi komórkami Ciała Chrystusa; konstytuują one wspólnotę Ludu Bożego. 6. Dolny trójkąt równoramienny, ilustrujący Ciało Mistyczne Chrystusa Lud Boży, ściśle złączony jest wewnętrznie z górnym okręgiem i wpisanym w niego trójkątem równobocznym, ilustrującym symbolicznie Chrystusa Głowę Syna Bożego zjednoczonego z Ojcem i Duchem Świętym. W ten sposób ewidentna jest i wizualnie postrzegalna prawda o tym, że Chrystus Głowa i Lud Boży Ciało Chrystusa stanowią jeden organizm. 7. Wszyscy członkowie Ludu Bożego, przez chrzest przyoblekają się w Chrystusa: Bo wy wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa (Ga 3, 27). W ten sposób członkowie Ludu Bożego, przez chrzest, stają się kimś jednym w Chrystusie (Ga 3, 28).

42 42 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 16 Kościół świątynia Ducha Świętego 26 Głowa Ciało Chrystusa 26 F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 41.

43 Kościół świątynia Ducha Świętego 43 Objaśnienie wykresu Dlaczego Kościół nazywany jest świątynią Ducha Świętego? Ponieważ Duch Święty mieszka w Ciele, którym jest Kościół: cały w jego Głowie i cały w poszczególnych członkach, i buduje Kościół w miłości przez słowo Boże, sakramenty, cnoty i charyzmaty. «Czym jest nasz duch, to znaczy nasza dusza, dla członków ciała, tym jest Duch Święty dla członków Chrystusa, dla Ciała Chrystusa, którym jest Kościół» (Komp. 159). 2. Czerwone linie przerywane, wychodzące z górnej struktury (trójkąt równoboczny wpisany w koło), oznaczają działanie Ducha Świętego, jego moc zstępującą na Kościół, Ciało Chrystusa, oraz moc wstępującą, kierującą i wynoszącą wiernych ku doskonałości Głowy (co oznaczają strzałki na półokręgach, różnie ukierunkowane). 3. Duch Święty jest Duchem Chrystusa i Duchem Ojca; przez Niego Kościół Chrystusowy napełniony jest trynitarną obecnością Boga Zbawiającego. 4. Określenie Duch Chrystusa jest formułą teologiczną wyrażającą wzajemne przenikanie się nadprzyrodzonego działania Chrystusa Uwielbionego, a także Ducha Świętego w Kościele. 5. «Duch Chrystusa jest tą niewidzialną przyczyną, której należy przypisać utrzymywanie łączności wszystkich części Ciała między sobą i z ich wzniosłą Głową, ponieważ jest On cały w Ciele, cały w Głowie, cały w poszczególnych członkach». Duch Święty czyni Kościół «świątynią Boga żywego» (2 Kor 6,16) (KKK 797).

44 44 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 17 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (KKK 795) Niniejszy wykres jest kolejną modyfikacją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach F. Drączkowskiego.

45 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (KKK 795) 45 Objaśnienie wykresu Chrystus i Kościół tworzą więc «Całego Chrystusa» (Christus totus). Kościół stanowi jedno z Chrystusem. Święci mają bardzo żywą świadomość tej jedności: «Cieszmy się więc i składajmy dziękczynienie nie tylko za to, że uczynił nas chrześcijanami, lecz Chrystusem [ ]. Staliśmy się Chrystusem. Skoro bowiem On jest Głową, my Jego członkami; jesteśmy całym człowiekiem, On i my. Pełnia Chrystusa: Głowa i członki. Jaka to Głowa i jakie członki? Chrystus i Kościół. Nasz Odkupiciel okazał się jedną i tą samą osobą co Kościół, który przyjął. Głowa i członki są jakby jedną i tą samą osobą mistyczną» (KKK 795). 2. Dolny trójkąt równoramienny oznacza Mistyczne Ciało Chrystusa; małe kółka z wpisanymi inicjałami imion oznaczają Lud Boży; linie przerywane wychodzące z górnej struktury, ilustrują działanie Ducha Świętego. 3. W jednym ujęciu geometryczno-obrazowym Christus totus zespalają się i są wizualnie postrzegalne wszystkie trzy podstawowe określenia Kościoła: Ciało Mistyczne Chrystusa, Lud Boży, Świątynia Ducha Świętego. 4. Omawiany wykres może pomóc w korygowaniu następujących błędów, spotykanych dość często w nauce o Kościele: antyeklezjalizm (negacja istnienia Kościoła). Kto uznaje wcielenie Syna Bożego, które jest narodzeniem Kościoła, ten nie może nie uznać istnienia Kościoła. Oczywistość geometryczna tej prawdy nie może być podważona; polieklezjalizm (pogląd o istnieniu wielu Kościołów). Jest on nie do przyjęcia w świetle powyższego wykresu, który obrazuje prawdę o istnieniu jednego Boga, jednego Chrystusa, jednego Kościoła Ciała Mistycznego Chrystusa. 5. Oddzielenie Chrystusa od Kościoła jest nie do przyjęcia, w świetle omawianego wykresu. Kościół i Chrystus stanowią jedno Całego Chrystusa 6. Oddzielenie Chrystusa od Ludu Bożego jest nie do przyjęcia. Członkowie Ludu Bożego identyfikują się z Ciałem Chrystusa z Chrystusem. 7. Oddzielenie hierarchii kościelnej od Ludu Bożego jest błędem często spotykanym. Przedstawiciele hierarchii kościelnej, przez chrzest, również stają się członkami Ludu Bożego, jak wszyscy inni wierni.

46 46 Prezentacja metody wykresograficznej Wykres 18 Kościół wspólnota miłości F. Drączkowski, Synteza teologii w ujęciu graficznym, s. 43.

47 Kościół wspólnota miłości 47 Objaśnienie wykresu Określenie Kościół wspólnota miłości występuje w tytule drugiej części encykliki Benedyka XVI Deus caritas est. Sobór Watykański II nazwał Kościół zgromadzeniem miłości (KK 13), odnosząc się do Listu do Rzymian Ignacego Antiocheńskiego, gdzie Kościół został określony jako miłość agape. Kolejne człony definicji miłości można odnieść do Kościoła (totus Christus): Miłość chrześcijańska jest: Bosko-ludzką wspólnotą życia. Obrazują ją dwa koła i dwa trójkąty złączone ze sobą wewnętrznie w pozycji wertykalnej; Ożywianą świętą mocą (dynamis). Moc tę obrazują strzałki na okręgach i półokręgach; Zespoloną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnieniem dobra i piękna. Zespolenie to ilustruje półokrąg (oznaczony linią przerywaną) przenikający osoby oznaczone małymi kółkami i literami A (Adam), Z (Zofia), K (Krystyna), R (Roman); Prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa. Proces ten obrazują linie przerywane wychodzące z małych kółek ku górze, ku Chrystusowi Głowie. Natomiast żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest Głową ku Chrystusowi (Ef 4,15); Ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym. Stan zjednoczenia oznaczają linie przerywane kończące się strzałką przenikającą górny okrąg będący symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego. 2. Niniejszy wykres jest graficznym przedstawieniem Chrystusa Mistycznego Kościoła, który jest winnym krzewem : Ja jestem winnym krzewem, wy latoroślami (J 15,5). Miłość posiada dwa podstawowe wymiary: ontyczny rzeczywistość winnego krzewu, oraz dynamiczny moc Boża jednocząca i kierująca, którą oznaczają soki życia winnego krzewu. Te dwa wymiary są nierozłączne, gdyż soków winnej latorośli nie można odłączyć od winnego krzewu. 3. W nauce o miłości chrześcijańskiej pojawiają się dość często dwie tendencje. Pomija się niektóre jej istotne przymioty (selektywizm) bądź eksponuje się jakiś jeden wybrany aspekt jako wyłączny (parcjalizm). Tendencje te prowadzą do następujących błędów: deiprivatio caritatis negowanie Boskiego wymiaru miłości. Miłość jest «Boska», ponieważ pochodzi od Boga i łączy nas z Bogiem (DCE 18); separatio amoris a caritate oddzielenie erosu od agape. W rzeczywistości eros i agape miłość wstępująca i miłość zstępująca nie dają

48 48 Prezentacja metody wykresograficznej się nigdy całkowicie oddzielić jedna od drugiej. Im bardziej obydwie, niewątpliwie w różnych wymiarach, znajdują właściwą jedność w jednej rzeczywistości miłości, tym bardziej spełnia się prawdziwa natura miłości w ogóle (DCE 7); eros [ ] wymaga ascezy, wyrzeczeń, oczyszczeń i uzdrowień (DCE 5); dualitas praecepti caritatis podwójność przykazania miłości. Chrystus związał dwa przykazania miłości (Boga i bliźniego) w jedno. Nie ma innego przykazania większego od tych. Miłość Boga i miłość bliźniego są nierozłączone: są jednym przykazaniem (DCE 18); de-entisatio caritatis negowanie ontycznego wymiaru miłości. Jest ona (charitas) substancjalna, bo Bóg jest substancją, bo Bóg jest miłością, jak mówi Pismo Święte (1 J 4,16). Tak jak jest substancją wraz z Ojcem i Synem, tak samo miłość wraz z Nim (Augustyn, De Trinitate, VI 5,7); de-ecclesialisatio caritatis negowanie wymiaru eklezjalnego miłości. Kościół jest wspólnotą miłości; panemocjonalizm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery emocjonalnej (uczuciowej). Miłość nie jest tylko uczuciem. Uczucie może być cudowną iskrą rozniecającą, lecz nie jest pełnią miłości (DCE 17); pantelematyzm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery wolitywnej; panintelektualizm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery intelektualnej (poznawczej). Rozpoznanie Boga żyjącego jest drogą wiodącą do miłości, a «tak» naszej woli na Jego wolę łączy rozum, wolę i uczucie w ogarniający wszystko akt miłości (DCE 17); panergizacja agapetyczna zredukowanie miłości do działalności dobroczynnej; panaretyzm agapetyczny ujmowanie miłości wyłącznie w kategoriach cnoty. 4. Należy zaznaczyć, że wyżej wyliczone określenia miłości wtedy są poprawne, kiedy zaznacza się, że są one tylko jakimś jednym aspektem tej bogatej rzeczywistości, jaką jest miłość. Błąd powstaje wtedy, gdy określenia te traktuje się jako wyłączne i jedyne.

49 Kościół szkołą Chrystusa 49 Wykres 19 Kościół szkołą Chrystusa 29 Nauczyciel Wychowawca Lekarz przyjaciele wierni słudzy chorzy grzesznicy 29 E. Wasilewski, Podstawowe prawdy katechizmowe w 33 ujęciach graficzno-obrazowych, Gniezno 2016, s. 97.

50 50 Prezentacja metody wykresograficznej Objaśnienie wykresu Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem powołać do nawrócenia się sprawiedliwych, lecz grzeszników (Łk 5,32-32; por. Mt 9,10-13; Mk 2, 15-17). Chrystus odnosi określenie chorzy do celników i grzeszników, sam zaś siebie pośrednio nazywa lekarzem. Ponadto mówi: Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mego (J 15,15). 2. Ojcowie Kościoła, w oparciu o powyższe teksty, wyróżniali w kościele trzy grupy wierzących: chorych (grzeszników), którzy potrzebują leczenia, czyli nawrócenia; wiernych sług, którzy przez bojaźń Bożą i posłuszeństwo ćwiczą się w dobrym, oraz przyjaciół, którzy pragną pełniej poznać i zrozumieć naukę Bożą. 3. Każda z wymienionych grup potrzebuje kierownika o różnych kwalifikacjach: chorzy potrzebują lekarza, wierni słudzy wychowawcy, a przyjaciele nauczyciela. Chrystus Głowa pełni w swej szkole, wobec wyżej wymienionych grup, odpowiednie funkcje, gdyż Kościół jest szkołą Chrystusa, który prowadzi swe Ciało Lud Boży do pełni świętości. 4. Trójkąt równoramienny podzielony na trzy płaszczyzny obrazuje Lud Boży, który dzieli się na trzy grupy w zależności od stopnia zaawansowania na drodze doskonalenia: do najniższej grupy należą ci, którzy są uwikłani w nałogi i popełniają grzechy śmiertelne; do drugiej grupy należą ci, którzy odrzucili grzech śmiertelny i dążą do doskonalenia w cnotach; do trzeciej grupy należą przyjaciele Chrystusa, którzy przez doskonałą miłość upodobniają się do Boga. 5. Okrąg górny z wpisanym w niego trójkątem równobocznym obrazuje Chrystusa Głowę mistycznego Ciała Chrystusa Boga, który pozostaje w jedności z Ojcem i Duchem Świętym. Dla poszczególnych grup Chrystus-Głowa pełni różne funkcje: dla chorych grzeszników jest Lekarzem, dla wiernych sług jest Wychowawcą, a dla przyjaciół jest Nauczycielem. W ten sposób Chrystus-Głowa dla członków Ciała Mistycznego Ludu Bożego staje się lekarzem, wychowawcą i nauczycielem. 6. Należy podkreślić, że alumnami Szkoły Chrystusowej są wszyscy ochrzczeni, od momentu przyjęcia chrztu aż do końca życia. Niekiedy błędnie przyjmuje się pogląd, że podstawowa formacja kończy się w okresie przyjęcia sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego.

51 Chrzest wszczepieniem w Ciało Chrystusa Kościół 51 Wykres 20 Chrzest wszczepieniem w Ciało Chrystusa Kościół Niniejszy wykres jest kolejną modyfikacją, niespotykaną dotychczas w opracowaniach F. Drączkowskiego.

52 52 Prezentacja metody wykresograficznej Objaśnienie wykresu Katechizmowe określenia chrztu akcentują na przemian różne aspekty, traktowane oddzielnie: chrystologiczny Chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie (KKK 1277); eklezjalny Przez chrzest [ ] zostajemy wszczepieni w Kościół i stajemy się uczestnikami jego posłania (KKK 1213); pneumatologiczny Chrzest [ ] czyni neofitę [ ] świątynią Ducha Świętego (KKK 1265); trynitarny Istotny obrzęd chrztu polega na zanurzeniu kandydata w wodzie lub polaniu wodą jego głowy z równoczesnym wezwaniem Trójcy Świętej, to znaczy Ojca, Syna i Ducha Świętego (KKK 1278); hamartiologiczny Owoce chrztu lub łaski chrzcielnej są bardzo bogatą rzeczywistością. Obejmuje ona: odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechów osobistych (KKK 1279); charytologiczny Najświętsza Trójca daje ochrzczonemu łaskę uświęcającą, łaskę usprawiedliwienia, która uzdalnia go do wiary w Boga, do pokładania w Nim nadziei i miłowania Go przez cnoty teologalne. Daje mu zdolność życia i działania pod natchnieniem Ducha Świętego za pośrednictwem Jego darów. Daje mu możliwość wzrastania w dobru przez cnoty moralne (KKK 1266). Powyższe określenia są niespójne i segmentowe. W świadomości wielu wierzących zakorzeniona jest trychotomia teologiczna: Chrystus, Kościół oraz Trójca Święta traktowane są rozdzielnie. 2. Dolny trójkąt równoramienny oznacza Mistyczne Ciało Chrystusa; małe kółka z wpisanymi inicjałami imion oznaczają Lud Boży; linie przerywane, oznaczone kolorem czerwonym, wychodzące z górnej struktury, ilustrują działanie Ducha Świętego, który jest Duchem Ojca i Syna, Jego moc zstępującą na Kościół, który jest świątynią Ducha Świętego; małe kółko zamieszczone na dolnej części wykresu oznacza katechumena, który przez chrzest zostaje wszczepiony w Kościół Ciało Mistyczne Chrystusa. W ten sposób staje się on członkiem Ludu Bożego oraz mieszkaniem Ducha Świętego. 3. Powyższe trudności mogą być pokonane w świetle prezentowanego wykresu. Istnieje jedna wspólna płaszczyzna poznawcza, jedno syntetyczne ujęcie, w którym Chrystus i Kościół oraz Trójca Święta stanowią nierozdzielną jedność, Bosko-ludzką wspólnotę życia. Neofita przyjęty do tej wspólnoty życia jest zarówno komórką Mistycznego Ciała Chrystusa, członkiem Ludu Bożego, jak i mieszkaniem Ducha Świętego.