AUTOREFERAT. Katedra Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego. Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Transkrypt

1 Poznań, dnia 30 marca 2017 roku AUTOREFERAT przedstawiający dorobek naukowy dra Marcina Lemkowskiego Katedra Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu I. Imię i nazwisko: Marcin Lemkowski II. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe, tytuł rozprawy doktorskiej: a) dyplom magistra prawa uzyskany na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 2002 roku na podstawie pracy pt. Ochrona konsumenta w umowach bankowych i ubezpieczeniowych, przygotowanej pod kierunkiem prof. dra hab. Adama Olejniczaka; b) dyplom magistra Zarządzania i Marketingu uzyskany na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 2004 roku na podstawie pracy pt. Etyka zawodowa sędziów, przygotowanej pod kierunkiem prof. dra hab. Jacka Sójki; c) dyplom złożenia egzaminu sędziowskiego w Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu w 2005 roku; d) stopień naukowy doktora nauk prawnych uzyskany na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 2007 roku na podstawie rozprawy pt. Odsetki cywilnoprawne, opracowanej pod kierunkiem prof. dra hab. Adama Olejniczaka (recenzenci: prof. dr Zbigniew Radwański oraz prof. dr hab. Mirosław Bączyk). 1

2 III. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: a) studia doktoranckie na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w Katedrze Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego; b) od 2007 roku do chwili obecnej zatrudnienie na stanowisku adiunkta w Katedrze Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. IV. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U r. poz. 882): a) rodzaj osiągnięcia naukowego: monografia; b) tytuł osiągnięcia, wydawnictwo, rok wydania, liczba stron, recenzent wydawniczy: Świadczenie antycypacyjne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 348, recenzent wydawniczy prof. UJ dr hab. Andrzej Kubas; c) omówienie celu naukowego ww. pracy i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania: 1. Literatura polska. Monografia pt. Świadczenie antycypacyjne stanowi na pewno pierwsze w polskim piśmiennictwie prawniczym wszechstronne opracowanie stosunkowo często występującego zjawiska polegającego na tym, że przyszły dłużnik (solvens) spełnia na rzecz przyszłego wierzyciela (accipiensa) świadczenie, działając jedynie w oczekiwaniu na powstanie w przyszłości zobowiązania. Celem naukowym pracy była dogmatycznoprawna analiza polskiego porządku prawnego pod kątem wyszczególnienia i uzasadnienia zastosowania określonych norm prawnych do tego rodzaju zachowań podmiotów stosunków cywilnoprawnych. 2

3 2. Literatura światowa. W przeprowadzonych, wycinkowych badaniach piśmiennictwa zagranicznego nie napotkano żadnej wypowiedzi naukowej aspirującej do tego, aby w sposób monograficzny przedstawić problematykę świadczenia antycypacyjnego. W literaturze anglojęzycznej funkcjonuje wprawdzie określenie tego typu spraw jako tzw. anticipation contract cases (sprawy związane z oczekiwaniem zawarcia umowy tłumaczenie własne), jednak nikt jak dotąd nie podjął się szerszej analizy tego zjawiska z perspektywy wybranego porządku prawnego. 3. Terminologia. Monografia wprowadza do polskiego języka prawniczego kilka nowych pojęć. Jak dotąd funkcjonowało w tym obszarze badawczym jedynie pojęcie przedświadczenia (W. Serda, 1988), które w monografii nadal jest wykorzystywane i twórczo rozwijane. W pracy zaproponowano jednak całkowicie nowe terminy, takie jak tytułowe świadczenie antycypacyjne, a nadto przedświadczenie umowne i pozaumowne, symetryczne i asymetryczne, upadek przedświadczenia i inne. Praca niewątpliwie pod tym kątem daje szansę trwałego wzbogacenia polskiej nauki prawa cywilnego. 4. Inne nauki. Dla pełnego zbadania zjawiska nazwanego świadczeniem antycypacyjnym konieczne było sięgnięcie także do innych nauk. W szczególności pomocne okazały się ustalenia dokonane w psychologii, wyjaśniające zjawiska tzw. orientacji na przyszłość oraz efektu posiadania. Praca w części wspiera się ustaleniami psychologii zachowań (zwłaszcza motywacji), najszerzej korzystając z dorobku Zbigniewa Zaleskiego. 5. Piśmiennictwo i orzecznictwo zagraniczne. Jakkolwiek monografia w najmniejszym stopniu nie aspiruje do dzieła prawnoporównawczego, to jednak konieczne i przydatne było sięgnięcie do wybranych innych niż polski systemów prawnych w celu ustalenia czy może raczej potwierdzenia że przedświadczenie nie jest rodzimym zjawiskiem prawnym. W tym celu sięgnięto do systemów prawnych takich krajów jak Wielka Brytania, Holandia, Niemcy czy Australia. Badania te potwierdziły z jednej strony znaczny uniwersalizm przedświadczenia, a z drugiej brak jakiejkolwiek regulacji normatywnej poświęconej w sposób wyłączny świadczeniu antycypacyjnemu. 3

4 6. Piśmiennictwo i orzecznictwo polskie. Pomocą w stosowaniu dogmatycznoprawnej metody badawczej służyło jednak przede wszystkim piśmiennictwo i orzecznictwo polskie. Interesującym wynikiem tychże badań było ustalenie, że przedświadczenie jest zjawiskiem uniwersalnym nie tylko dlatego, że istnieje w innych porządkach prawnych, lecz także z tego względu, że występuje niezależnie od przyjętego systemu społeczno-gospodarczo-politycznego. Świadczenie antycypacyjne pojawiało się zarówno w gospodarce centralnie sterowanej, nakazowo-rozdzielczej (np. w formie przedpłat na samochody z Polmozbytu czy podejmowania wstępnych prac budowlanych przed zawarciem umowy), jak też występuje szeroko po okresie transformacji ustrojowej. Autorzy, których dorobek naukowy był najbardziej przydatny przy opracowywaniu osiągnięcia habilitacyjnego, to Alfred Ohanowicz i Wiktor Serda. 7. Badania empiryczne. W ograniczonym zakresie w pracy przedstawiono również wyniki badań empirycznych, polegające na zidentyfikowaniu, a następnie opisaniu takich zachowań podmiotów prawa cywilnego, co do których można było podejrzewać, że podmioty te dokonują względem siebie przedświadczenia. Tego rodzaju stany faktyczne, w przeważającej mierze występujące w rzeczywistości, a więc nie stanowiące jedynie przykładów stworzonych przez innych autorów badających to zjawisko prawne, zostały wskazane już na wstępie monografii. 8. Przedświadczenie umowne i pozaumowne. Na pierwszy plan jeśli chodzi o wagę poczynionych w pracy ustaleń naukowych niewątpliwie wysuwa się zaproponowany podział świadczenia antycypacyjnego na umowne i pozaumowne. W zależności od tego, czy obie strony, czy tylko jedna z nich (solvens) wyrazi wolę spełnienia (i przyjęcia) przedświadczenia, powstały stosunek będzie albo przedświadczeniem umownym, albo pozaumownym. To podział na przedświadczenie umowne i pozaumowne wyznacza też systematykę rozważań. Pierwsza część, bardziej obszerna, dotyczy przedświadczenia umownego, a druga pozaumownego. Osiągnięciem monografii jest to, że w dotychczasowym piśmiennictwie i orzecznictwie przedświadczenie niesłusznie wiązano wyłącznie ze sferą stosunków pozakontraktowych, a więc głównie z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia art k.c.). Praca w żadnej mierze nie neguje ustalenia, że nieosiągnięcie zamierzonego celu świadczenia, o którym mowa we 4

5 wspomnianym przepisie, stanowi modelowy przykład przedświadczenia. Rzecz jednak w tym, że nie jest to jedyny rodzaj przedświadczenia, gdyż równie istotne z perspektywy obrotu i znaczenia gospodarczego jest przedświadczenie umowne. Dotychczasowe badania mające za przedmiot ten rodzaj przedświadczenia kończyły się tymczasem na stwierdzeniu, że do tego rodzaju stosunku prawnego stosować należy normy prawne dotyczące umów i skutków ich niewykonania, jednak bez żadnego dalszego rozwinięcia. 9. Najważniejsze tezy (efekty) przedstawianego osiągnięcia. W pracy sformułowano wiele tez, będących wynikiem przeprowadzonych analiz i poczynionych ustaleń. Są one przedstawione w punktach od 10 do 31 autoreferatu. Wyraźnie na podkreślenie zasługuje to, że tezy te mają charakter w dużej części nowy, niewyrażany wcześniej w literaturze, choć są oczywiście i takie, które nawiązują do dotychczasowego dorobku nauki, rozwijając go. W kilku przypadkach przedstawiono w pracy uzasadnioną krytykę zapatrywań funkcjonujących do tej pory jako utrwalone i zgodne w literaturze. 10. Potrzeba budowy ogólnej koncepcji. Istnieje potrzeba i możliwość zbudowania ogólnej koncepcji określającej, jakie normy prawne znajdują zastosowanie w przypadku spełnienia świadczenia na poczet zobowiązania mającego dopiero powstać w przyszłości. W dotychczasowej literaturze niczego takiego nie opracowano, natomiast prowadzone w tym obszarze badania zawsze miały charakter jedynie wycinkowy, bardzo mocno ograniczony przedmiotowo i na ogół wiążący się jedynie pobocznie z innym, głównym nurtem badań zwykle dotyczącym instytucji bezpodstawnego wzbogacenia. 11. Podobieństwo do innych instytucji. Przedświadczenie wykazuje podobieństwo do niektórych uregulowanych ustawowo instrumentów prawa cywilnego, jednak nie może być jednoznacznie utożsamiane z żadnym nich. Wyjątek stanowi świadczenie określane zaliczką, które w określonych przypadkach stanowi także świadczenie antycypacyjne. Uzasadnia to potrzebę prowadzenia odrębnych badań naukowych poświęconych wyłącznie przedświadczeniu. Regulacje prawne odnoszące się do przedświadczenia mogą również znaleźć zastosowanie do niektórych przypadków świadczenia nazywanego kaucją. 5

6 12. Poszerzenie terminologiczne. Postulować należy wyraźne poszerzenie znaczenia terminu przedświadczenie w stosunku do tego, który dotąd funkcjonował w literaturze w ramach problematyki nienależnego świadczenia przez objęcie nim także stosunku umownego, wynikającego z czynności prawnej w pełnym tego słowa znaczeniu. Nietrafne było pozostawianie na uboczu dociekań naukowych problematyki umowy o przedświadczenie, charakterystyczne zwłaszcza w badaniach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, polegające na ich przerywaniu w momencie (trafnego) ustalenia, że dana materia objęta jest regulacją kontraktową. 13. Funkcje świadczenia antycypacyjnego. Przeświadczenie spełnia rozmaite funkcje, z których pierwszoplanową jest funkcja gwarantująca accipiensowi otrzymanie przyszłego świadczenia. To właśnie tę funkcję wykorzystuje ustawodawca, wprowadzając nieliczne przypadki przedświadczenia ustawowego (art. 70 ust. 1 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz. U. 2016, poz oraz art. 31 ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, Dz.U. 2016, poz. 1491). Pozostałe funkcje to funkcja przyspieszenia obrotu, zapewnienia terminowości wykonania zobowiązania, zachowawcza (zapobiegająca powstaniu negatywnej sytuacji prawnej albo faktycznej). 14. Psychologia motywacji. Skłonność do dokonywania przedświadczenia znajduje uzasadnienie w psychologii motywacji (tzw. orientacja na przyszłość). Zjawisko to polega na antycypacji, przewidywaniu, umiejscawianiu swojej osoby w przyszłych relacjach do określonych obiektów czy faktów. Antycypacja może w istotny sposób determinować teraźniejsze postępowanie człowieka. Równie ważne jest zidentyfikowanie tzw. efektu posiadania, polegającego na tym, że człowiekowi trudno jest zrezygnować z rzeczy, które już ma, wobec czego z posiadaniem danego przedmiotu, choćby pozyskanego w wyniku przedświadczenia, wiąże się często duża niechęć do rezygnacji z niego. 15. Umowa o przedświadczenie. Przez umowę o przedświadczenie przyszły dłużnik (solvens, przedświadczący) zobowiązuje się wobec przyszłego wierzyciela (accpiensa, przedświadczonego) do spełnienia przyszłego świadczenia (takiego, którego właściwy i definitywny obowiązek spełnienia będzie wynikał dopiero z zaistniałego w przyszłości zobowiązania). Umowa o przedświadczenie (umowa o świadczenie 6

7 antycypacyjne, umowa o świadczenie a conto) jest ważną umową obligacyjną, dopuszczalną na zasadzie swobody umów (art k.c.). 16. Umowa nienazwana i kauzalna. Forma umowy. Z uwagi na brak własnej, odrębnej regulacji normatywnej, umowa ta stanowi umowę nienazwaną. Umowa o przedświadczenie jest umową kauzalną (causa obligandi vel aquirendi). Umowa o przedświadczenie nie wymaga zachowania żadnej formy szczególnej, w szczególności takiej, jaka została przewidziana dla mającej zostać zawartej umowy, chyba że wymóg formy przewidziany jest w sposób ogólny dla określonego rodzaju świadczenia (np. przeniesienia własności nieruchomości). 17. Związek z oczekiwanym zobowiązaniem. Pomiędzy obowiązkiem świadczenia a conto a przyszłą umową (zobowiązaniem) istnieje silny, nierozerwalny związek, którego istnienie przesądza o bycie oraz o potrzebie prawnej i faktycznej powołania do życia tej konstrukcji prawnej. Związek ten można określić nazwą akcesoryjności odwróconej albo zawieszonej. Umowa o przedświadczenie, z treści której wespół z okolicznościami jej zawarcia i czynnikami wskazanymi w art. 56 k.c. nie da się ustalić, na poczet jakiego spodziewanego zobowiązania ma nastąpić przedświadczenie jest nieważna. 18. Upadek przedświadczenia. Skutek prawny polegający na tym, że jeśli do powstania zobowiązania nie dojdzie, byt prawny straci także umowa o przedświadczenie, nie musi być zastrzeżony explicite w tej umowie, gdyż jego istnienie wynika z jej natury (art. 56 k.c.). Umowę o przedświadczenie od innych typów umów odróżnia to, że w razie niedojścia do skutku umowy właściwej, przedświadczenie podlega zwrotowi, a jeśli jeszcze nie przedświadczono, obowiązek przedświadczenia wygasa. Umowa o przedświadczenie jest odwrotnie akcesoryjna względem mającego powstać zobowiązania, co oznacza, że jeśli zobowiązanie to nie powstanie, upada również stosunek prawny przedświadczenia. 19. Wykonanie umowy o przedświadczenie. Do wykonania umowy o przedświadczenie znajdują wyprzedzająco zastosowanie normy określające reguły spełniania przyszłego świadczenia. Strony mogą postanowić o czasie spełnienia przedświadczenia, o jego miejscu, o konieczności osobistego spełniania przez solvensa, o świadczeniu do rąk 7

8 trzeciego zamiast do accipiensa, o wyłączeniu przelewu, o potrąceniach itp. Wszelkie przepisy, które ustawa odnosi do zasad spełnienia świadczenia, można i należy odpowiednio stosować do przedświadczenia. Można także modyfikować je w umowie o przedświadczenie, o ile mają charakter dyspozytywny. 20. Cesja praw z umowy o przedświadczenie. Przeniesienie praw z umowy o przedświadczenie wymaga zgody drugiej strony umowy i może dokonać się tylko łącznie z przekształceniem podmiotowym tego stosunku prawnego, powstanie którego strony antycypują. 21. Zaskarżalność. Podmiot, na rzecz którego przedświadczenie miało być dokonane, może skutecznie domagać się przed sądem jego zasądzenia na swoją rzecz. Umowa o przedświadczenie może być zawarta także na rzecz osoby trzeciej. 22. Niewykonanie umowy. Naruszenie umowy o przedświadczenie obwarowane jest sankcją odszkodowawczą (art. 471 k.c.) w graniach dodatniego interesu umownego, także wówczas, gdy przedświadczenie zastrzeżono w ramach umowy przedwstępnej. Jednak przy ustalaniu odszkodowania należy brać pod uwagę, czy ostatecznie doszło, czy nie doszło do powstania oczekiwanego zobowiązania. Przed zakończeniem stosunku przedświadczenia należy najpierw zażądać od drugiej strony zawarcia umowy, względnie podjęcia działań zmierzających do powstania zobowiązania pozaumownego, także wtedy, gdy żądanie takie jest prawnie bezskuteczne z uwagi na brak roszczenia o zawarcie umowy. 23. Przedawnienie. Roszczenie o wykonanie przedświadczenia zastrzeżonego w umowie przedwstępnej nie ulega przedawnieniu w terminie określonym w art k.c., podobnie jak roszczenie o zwrot przedświadczenia po jego upadku. Roszczenie o wykonanie umowy o przedświadczenie ulega przedawnieniu w termiach określonych wyłącznie w art. 118 k.c., a więc dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej będzie to termin 3-letni, podobnie jak dla przedświadczenia okresowego, natomiast dla roszczeń pozostałych termin 10-letni. Artykuł 118 k.c. określa także termin przedawnienia dla roszczeń o zwrot przedmiotu przedświadczenia. 8

9 24. Zaliczenie świadczeń. Skutek prawny w postaci zaliczenia przedświadczenia na poczet świadczenia następuje z mocy prawa, bez potrzeby składania przez strony dodatkowych oświadczeń i należy do treści czynności prawnej przedświadczenia z mocy art. 56 k.c. 25. Zamierzony cel przedświadczenia nie został osiągnięty. W razie upadku przedświadczenia (niedojścia zobowiązania do skutku) przedmiot przedświadczenia podlega zwrotowi, a podstawę prawną roszczenia o zwrot stanowi art k.c. (zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty). Strony mają przy tym swobodę umownego określenia skutków prawnych upadku przedświadczenia także w inny sposób. Zwrotu na podstawie art k.c. nie wyłączają reguły określone w art. 222 i nast. k.c. Solvens nie musi opierać swojej skargi o zwrot przedmiotu przedświadczenia w pierwszym rzędzie na podstawie przepisów konstruujących roszczenie windykacyjne. 26. Odpowiedzialność obiektywna. Zwrot przedświadczenia w razie jego upadku nie jest zależny od przyczyn wywołujących upadek przedświadczenia, w szczególności odpowiedzialności jednej ze stron za tenże upadek. Nie wyklucza to jednak konstruowania odpowiedzialności na innej podstawie. Nieuzasadniona odmowa nawiązania oczekiwanego stosunku prawnego po dokonaniu i przyjęciu przedświadczenia może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art k.c. Strony mogą wyłączyć obowiązek zwrotu przedświadczenia w razie niedojścia zamierzonego zobowiązania do skutku. Jednak postanowienie takie nie będzie skuteczne, jeśli stroną wyłącznie winną takiego stanu rzeczy miałaby być strona zatrzymująca przedświadczenie. 27. Wyłączenie z art. 411 pkt 1 k.c. Artykuł 411 pkt 1 k.c. wyjątkowo mocno chroni zasadę autonomii woli podmiotów stosunków cywilnoprawnych i to nawet kosztem dopuszczenia do powstania przysporzenia majątkowego istotnie odróżniającego się od innych typów tego rodzaju zdarzeń cywilnoprawnych. Przepis ten nie znajduje zastosowania w przypadku kondykcji polegającej na nieosiągnięciu zamierzonego celu świadczenia. 9

10 28. Porozumienie woli. Nie istnieje konstruowana na gruncie art k.c. kategoria prawna w postaci porozumienia woli niebędącego czynnością prawną. W razie porozumienia się stron co do spełnienia przedświadczenia mamy do czynienia z przedświadczeniem umownym, natomiast w braku tegoż z przedświadczeniem pozaumownym, z perspektywy którego istotne jest jedynie to, do jakiego celu zmierzał świadczący. Zamiar dłużnika ma istotne znaczenie z perspektywy przedświadczenia pozaumownego. Dłużnik musi świadczyć w nadziei na powstanie przyszłego zobowiązania. Jeśli takiej woli nie objawia, przedświadczenie nie zachodzi. 29. Odmowa przyjęcia przedświadczenia. Accipiens, któremu solvens chce przedświadczyć pozaumownie, ma prawo odmowy przyjęcia przedświadczenia. Uprawnienia takiego nie ma accpiens przy przedświadczeniu umownym, który musi je przyjąć. Odbiorca przedświadczenia pozaumownego również ma prawo korzystania z przedmiotu przedświadczenia. 30. Rozwiązania konsumenckie. Ochrona konsumenta w zakresie przedświadczenia na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z 30 maja 2014 roku o ochronie praw konsumenta (Dz.U. 2014, poz. 827) ma zastosowanie tylko wtedy, gdy konsument stanie się adresatem zachowania uznawanego za agresywne praktyki rynkowe na podstawie art. 9 pkt 6 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz oraz z 2014 r. poz. 827). 31. Wykorzystanie wyników prac. Przedstawiona praca pt. Świadczenie antycypacyjne będzie wykorzystywana zarówno w procesie stosowania prawa przez sądy, jak i przez innych badaczy. Nie można wykluczyć także przydatności fragmentów pracy przy ewentualnych pracach legislacyjnych w obszarze przedświadczenia. Niektóre ustalenia mogą mieć znaczenie dla innych nauk, zwłaszcza dla psychologii motywacji. 10

11 V. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych 32. Zakres przedmiotowy. Omówieniu w dalszej części autoreferatu podlega ta część mojego dorobku naukowego, która nie wiąże się przedmiotowo z rozprawą doktorską pt. Odsetki cywilnoprawne. Z zakresu omówienia wyłączono zatem wszystkie te wypowiedzi naukowe, które powstały przed rozprawą doktorską i podejmowały badane w niej zagadnienie odsetek w prawie cywilnym (a więc dotyczące tzw. prawa odsetkowego, niem. Zinsrecht). 33. Podejmowana tematyka badań. Podejmowane przeze mnie badania nie ograniczały się ani do poszczególnych działów prawa cywilnego, ani do określonego typu instytucji prawnych. Wypowiadałem się także w różnych formach (artykuły, glosy, komentarze, fragmenty w dziełach zbiorowych). Niemniej na potrzeby przedstawienia dorobku podjąłem próbę przedmiotowego usystematyzowania badanych zagadnień. 34. Prace z zakresu prawa zobowiązań. Najwięcej miejsca w prowadzonych przeze mnie badaniach naukowych poświęciłem prawu zobowiązań. Nie tylko obie rozprawy doktorska i habilitacyjna dotyczyły tego działu prawa cywilnego. Także zdecydowana większość wszystkich pozostałych publikowanych wypowiedzi koncentrowała się wokół stosunków obligacyjnych. W dalszej części autoreferatu zostaną one przedmiotowo usystematyzowane (pkt 35 52). 35. Kontynuacja prac nad regulacją prawną odsetek. Po opublikowaniu rozprawy doktorskiej (2007) podejmowałem nadal okazjonalnie zagadnienia związane z odsetkami cywilnoprawnymi. Opracowałem m.in. krytyczną glosę do wypowiedzi Sądu Najwyższego, w której dopuszczono kumulację odsetek za opóźnienie i odsetek kapitałowych, argumentując, że od wymagalnej wierzytelności należne są jedynie odsetki za opóźnienie (glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 1 grudnia 2010 r., I CSK 28/10, opublikowana w Orzecznictwie Sądów Polskich nr 6/2011, poz. 64). Zajmowałem się również zagadnieniem dyspozytywności art k.c. (w glosie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 stycznia 2005 r., I ACa 869/04, Palestra nr 5-6/2007), wskazując, że przepis ten ma charakter względnie wiążący. 11

12 Twierdzenie o dyspozytywności art k.c. zyskało aprobatę Sądu Najwyższego (por. np. post. z dnia 5 lutego 2015 r., V CSK 231/14). 36. Komentarz do przepisów o odsetkach znowelizowanych z dniem 1 stycznia 2016 roku. Najpoważniejszą moją wypowiedzią od roku 2007 w zakresie odsetek jest komentarz do art oraz k.c., a więc przepisów istotnie znowelizowanych z dniem 1 stycznia 2016 roku (red. M. Gutowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2016, t. I, s , t. II, s ). Prace nad nowym prawem odsetkowym prowadziłem w okresie przypadającym jeszcze przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, bez oparcia w piśmiennictwie. Komentarz prezentuje mimo to bardzo pogłębioną analizę stanu normatywnego. Sądzę, że to właśnie poziom merytoryczny wyników moich badań stał się podstawą licznych cytowań przez innych autorów komentujących nowe regulacje prawne (por. np. A. Zbiegień-Turzańska, w: KC Komentarz, red. K. Osajda, 2017, kom. do art. 359, dostępny w Legalis; Ł. Cudny, w: Ustawa o termiach zapłaty w transakcjach handlowych. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2017, kom. do art. 4a, 5 i 7, dostępny w Legalis; W. Borysiak, w: KC Komentarz, red. K. Osajda, 2017, kom. do art. 481 k.c., dostępny w Legalis). 37. Uwzględniane postulaty de lege ferenda. Na podkreślenie zasługuje, że nowelizując prawo odsetkowe ustawodawca w wielu przypadkach uwzględnił uwagi de lege ferenda wyrażone uprzednio w mojej monografii. Chodzi m.in. o postulowane przeze mnie uniezależnienie wysokości odsetek ustawowych od decyzji Rady Ministrów i posłużenie się w to miejsce jedną ze stóp procentowych banku centralnego (Odsetki cywilnoprawne, s ). Sądzę, że dokonując zmiany art. 481 k.c. ustawodawca przychylił się także do zajętego m.in. przeze mnie stanowiska, że odsetki za opóźnienie nie były wcześniej objęte ograniczeniem dotyczącym wysokości odsetek maksymalnych. 38. Kara umowna. Wiele z moich prac dotyczyło także kary umownej. Badania tej instytucji podejmowałem w bardzo różnych obszarach. W pracy: Wybrane aspekty zastrzegania i miarkowania kary umownej, opublikowanej w Monitorze Prawniczym nr 5/2008, s , podjąłem się przebadania wielu złożonych zagadnień, takich m.in. jak dopuszczalność zastrzegania kary umownej w przypadku odstąpienia od 12

13 umowy. Poza wcześniejszą wypowiedzią Z. Radwańskiego (Orzecznictwo Sądów Polskich z. 10/2003, poz. 124), brak było na tamten czas jakichkolwiek stanowisk w przedmiocie tego jakże istotnego dla praktyki obrotu zagadnienia. W tym samym artykule pokusiłem się także o konkretyzację okoliczności wpływających na konieczność miarkowania kary umownej. Podkreślić trzeba, że również to zagadnienie było wówczas zdecydowanie mniej rozpowszechnione niż obecnie zarówno w literaturze, jak i w judykaturze. Temu samemu problemowi w całości poświęcony został napisany przeze mnie fragment będący częścią dzieła zbiorowego: Spory cywilne i gospodarcze. Przykłady z praktyki, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2011, s , zatytułowany Miarkowanie kary umownej. Opracowałem także wspólnie z M. Lechną artykuł: Kara umowna: teoria i rzeczywistość, opublikowany w Prawie Europejskim w praktyce, nr 3/2016, formułując pewne postulaty de lege ferenda. Najpoważniejsze badania kary umownej prowadziłem jednak w ramach prac nad komentarzem do Kodeksu cywilnego pod red. M. Gutowskiego. Mojego autorstwa są analizy art. 483 i 484 k.c., zawierające nie tylko charakterystykę aktualnych poglądów prezentowanych w literaturze i judykaturze, ale także ich krytyczną ocenę i uzupełnienie o własne stanowisko. 39. Wykonanie zobowiązań. Bardzo wiele uwagi w moich badaniach dotyczyło problematyki wykonywania zobowiązań i skutków ich niewykonania. Prowadziłem je w różnych okresach mojej pracy badawczej, niemniej zagadnienia te towarzyszyły mi w mojej pracy nieustannie, głównie z tego względu, że jestem świadomy ich praktycznej doniosłości, a jednocześnie tego, jak wiele trudności w stosowaniu w praktyce te regulacje powodują. 40. Komentarz do przepisów regulujących wykonywanie i skutki niewykonania umów wzajemnych. Najobszerniejszą, a tym samym wieńczącą najbardziej dogłębne badania z tego obszaru publikacją jest komentarz do części przepisów kodeksu cywilnego o zobowiązaniach, zatytułowany: Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. Komentarz do art Kodeksu cywilnego, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2012, s W pracy tej przeprowadziłem głęboką analizę fundamentalnych dla praktyki obrotu przepisów, w tym zwłaszcza art. 487, 488, 491, 492 i 494 k.c. Przedstawiłem pojęcie umowy wzajemnej i wskazałem, zastosowanie którego z przepisów art k.c. podlega modyfikacji bądź 13

14 wyłączeniu w sytuacji, gdy zobowiązanie wynika z tego rodzaju umowy. Głęboko wniknąłem w zagadnienie jednoczesności świadczeń wzajemnych, np. w związku z obrotem bezgotówkowym, obrotem nieruchomościami, w zobowiązaniach ciągłych (trwałych). Próbowałem wskazać, jaki termin będzie odpowiedni w rozumieniu art k.c. w poszczególnych rodzajach zobowiązań (np. pieniężnych), jak również podjąłem się odpowiedzi na pytanie, czy i jak dalece strony mogą umownie modyfikować treść art k.c. Zająłem się także rzadko analizowanym problemem rozliczenia nakładów poniesionych na rzecz będącą przedmiotem umowy wzajemnej, w stosunku do której wykonano następnie ustawowe prawo odstąpienia. 41. Zwłoka wierzyciela. W komentarzu do art. 486 k.c. pod redakcją M. Gutowskiego zajmowałem się także zwłoką wierzyciela. Wynikiem tych badań było m.in. ustalenie, że zbyt ogólne jest powszechnie przyjmowane stanowisko, w myśl którego zwłoka wierzyciela zachodzi jedynie w przypadkach, w których wykonanie zobowiązania uzależnione jest od odpowiedniego współdziałania wierzyciela. W zwłokę może popaść także taki wierzyciel, który przy spełnieniu świadczenia współdziałać nie musi. 42. Komentarz fragmentaryczny. Jestem autorem komentarza do art. 450 k.c. (częściowe wykonanie zobowiązania) w Komentarzu fragmentarycznym do Kodeksu cywilnego napisanym przez przyjaciół dla Profesora Adama Olejniczaka, pod red. J. Haberko, Z. Kuniewicza i P. Machnikowskiego, Poznań 2015, s Ta szczególnej natury publikacja zawiera uwagi pozwalające na rozróżnienie świadczeń częściowych i podzielnych, odpowiada także na pytanie, jakie konkretne okoliczności należy uwzględniać przy ustalaniu, czy odmowa przyjęcia świadczenia częściowego narusza uzasadniony interes wierzyciela. 43. Termin wykonania zobowiązania. Zagadnienia terminu wykonania zobowiązania, w tym zwłaszcza błędnie pojmowanego w wielu wypowiedziach pojęcia wymagalności roszczenia, dotyczy moja glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, opublikowana w Orzecznictwie Sądów Polskich nr 7-8/2005, poz. 94, s Wyraziłem tam zdecydowany pogląd, że dzień wymagalności następuje zawsze następnego dnia po terminie spełnienia świadczenia (terminie płatności przy zobowiązaniach pieniężnych). Zbliżony krąg zagadnień jest przedmiotem badań w artykule: O terminie na korzyść dłużnika, opublikowanym w materiałach III 14

15 Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów mającego miejsce we Wrocławiu, w publikacji pod nazwą: Zaciąganie i wykonywanie zobowiązań, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s Na szczególne podkreślenie zasługuje wykorzystanie w tej publikacji przy wykładni art. 457 k.c. Europejskich Zasad Prawa Kontraktów (PECL), jak również wskazanie, że w przepisie tym błędnie pominięto jako przesłankę dopuszczalności wcześniejszego spełnienia świadczenia zbadanie, czy naruszałoby to uzasadniony interes wierzyciela. 44. Odstąpienie ustawowe. O odstąpieniu od umowy na podstawie art. 492 k.c. (lex commissoria), a także o zadatku traktuje z kolei glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15 września 2005 r., II CK 72/05, opublikowana w Monitorze Prawniczym nr 22/2006, s Nieuchronne niewykonanie zobowiązania. Krótko po uzupełnieniu Kodeksu cywilnego o nowy przepis, art k.c., opublikowałem obszerny artykuł na temat tej instytucji, w którym przedstawiłem wiele problematycznych kwestii wiążących się z odstąpieniem od umowy na skutek protestatio dokonanego przez dłużnika Zapowiedź niespełnienia świadczenia (protestatio) jako podstawa odstąpienia od umowy wzajemnej (art KC) opublikowany w Monitorze Prawniczym 1/2015, s. 9. Wiele z tez wypowiedzianych po raz pierwszy właśnie w tym artykule spotkało się już z aprobatą innych autorów, niektóre zaś są przedmiotem twórczej polemiki (głównie w komentarzach do Kodeksu cywilnego; por. też A. Olejniczak, Ustawowe prawo odstąpienia od umowy wzajemnej na podstawie art k.c., Rejent nr 8/2015, s. 9). Problematyka antycypacyjnego naruszenia umowy, którą reguluje art k.c., wykazuje pewne pokrewieństwo z przedświadczeniem, z tego powodu, że także w art k.c. określone skutki prawne wiązane są z przewidywanym jedynie biegiem wydarzeń. 46. Wyprzedzające stosowane przepisów o sprzedaży. W glosie do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 lutego 2012 r., opublikowanej w Orzecznictwie Sądów Polskich z. 4/2013, poz. 44, zająłem się trudnym zagadnieniem obejmującym stosowanie przepisów o sprzedaży, a konkretnie o rękojmi, jeszcze przed zawarciem tej umowy, tj. na etapie umowy przedwstępnej sprzedaży. I ta problematyka jest częściowo sprzężona ze świadczeniem antycypacyjnym w tym znaczeniu, że także w 15

16 przypadku przedświadczenia dopuszczalne jest wyprzedzające stosowanie norm prawnych właściwych dopiero zobowiązaniu definitywnemu. 47. Walutowość, nominalizm, waloryzacja. W moich pracach zajmowałem się dwiema nowelizacjami art. 358 k.c., czyli przepisu wprowadzającego niegdyś tzw. zasadę walutowości. Pierwsza wypowiedź była krytyczna pod adresem ustawodawcy i została przedstawiona w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2007 r., I CSK 4/07, opublikowanej w Monitorze Prawniczym nr 3/2009, s Wnioskiem płynącym z tych badań było stwierdzenie, że wymóg dokonywania płatności w walucie polskiej po kursie z dnia wymagalności był błędem legislacyjnym, gdyż nie pozwalał na dokonanie takiego przeliczenia zwłaszcza w przypadku zapłaty przed terminem płatności. Wcześniej tę samą problematykę podejmowałem w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2001 r., V CKN 1840/00, OSNC nr 7-8/2001, poz. 144, w szczególności jeśli chodzi o tzw. klauzulę efektywnej zapłaty. Studia te kontynuowałem następnie przy pracy nad komentarzem do art. 358 k.c. w komentarzu do Kodeksu cywilnego pod red. M. Gutowskiego. Badania związane z tą częścią komentarza obejmowały także zasadę nominalizmu, ujętą w art k.c., w których ustalałem m.in. historyczne źródło rozróżnienia zobowiązań pieniężnych na zobowiązania pieniężne sensu stricto i sensu largo, podważając celowość utrzymywania tego podziału w przyszłości, oraz waloryzację sądową i umowną. W komentarzu do art. 358 k.c. przedstawiam też problematykę walut prywatnych (cyfrowych), niesłusznie pomijaną jak dotąd w tego typu opracowaniach. 48. Zadatek. W tym samym komentarzu (red. M. Gutowski) badałem szczegółowo instytucję zadatku (art. 394 k.c.). Efektem moich badań był m.in. wniosek, zgodnie z którym zadatek nie należy do kategorii czynności prawnych. Ustawa (art. 394 k.c.) określa jedynie skutki prawne jego wręczenia, które to zdarzenie jest czynnością faktyczną (danie zadatku). Wbrew communis opinio argumentowałem, że samo nazwanie świadczenia zaliczką nie uprawnia jeszcze do stawiania tezy, że wolą stron było wyłączenie skutków prawnych określonych przez art. 394 k.c. Rozważam także stosowanie tego przepisu w przypadku nienależytego wykonania zobowiązania, a także dopuszczalność jednoczesnego zastrzeżenia za to samo naruszenie umowy kary umownej i zadatku. Podnoszę również argumenty za tezą, że zastrzeżenie zadatku nie wyklucza dochodzenia naprawienia szkody na podstawie art. 471 k.c. 16

17 49. Umowne prawo odstąpienia. To dodatkowe zastrzeżenie umowne stało się przedmiotem moich badań z uwagi na dosyć powszechne przekonanie o mankamentach jego kodeksowego unormowania. Własną ocenę przedstawiam w komentarzu pod red. M. Gutowskiego tezy do art. 395 i 396 k.c. 50. Prawo konsumenckie. Zagadnieniem z pogranicza części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań były podejmowane przeze mnie studia nad prawem konsumenckim. W tym obszarze podkreślenia wymaga praca pt. Materialna ochrona konsumenta opublikowana w Ruchu Prawniczym, Ekonomicznym i Socjologicznym z. 3/2002, s Ten obszerny artykuł powstał krótko po wprowadzeniu ustawą z 2 marca 2000 r. do polskiego prawa cywilnego instytucji niedozwolonych postanowień umownych i stanowił pogłębioną analizę art. 385 i kolejnych k.c. Artykuł ten doczekał się bardzo wielu przytoczeń, np. w Tomie 5 Systemu Prawa Prywatnego, Wyd. C.H. Beck, we wszystkich wydaniach, przez autorkę przedstawiającą problematykę wzorców umownych (M. Bednarek). 51. Prawo bankowe i ubezpieczeniowe. Na pewnym etapie pracy naukowej zajmowałem się także prawem bankowym i ubezpieczeniowym. Zwieńczeniem tych prac były następujące opracowania, których tytuł dostatecznie wyjaśnia, jakie zagadnienia są tam podejmowane: a) Znaczenie definicji konsumenta dla umowy ubezpieczenia artykuł opublikowany w Wiadomościach Ubezpieczeniowych nr 9-10/2002, s ; b) Zakres odszkodowania z ubezpieczeń komunikacyjnych w świetle orzecznictwa artykuł opublikowany Prawie Ubezpieczenia Reasekuracja nr 1/2003, s : c) Uprawnienia banku do pobierania opłat i prowizji w umowie rachunku bankowego artykuł opublikowany w Biuletynie Bankowym nr 2/2003, s ; d) Pojęcie kradzieży w ogólnych warunkach ubezpieczenia AC artykuł opublikowany w Wiadomościach Ubezpieczeniowych nr 1-2/2004, s ; 17

18 e) Różnice w wykładni warunków ubezpieczeń dobrowolnych i obowiązkowych artykuł opublikowany w: Prawo wobec wyzwań współczesności, tom II, Poznań 2005, s ; f) W sprawie regresu Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego" artykuł opublikowany w: Prawo wobec wyzwań współczesności, tom III, Poznań 2006, s Pozostałe zagadnienia podejmowane w badaniach nad prawem zobowiązań. Oprócz wskazanych powyżej zagadnień zajmowałem się także takimi, które trudno zakwalifikować do którejś ze wskazanych wyżej kategorii, a jednocześnie mało przydatne wydaje się wyodrębnianie kolejnych. Do grupy tej należą: a) rozpoczęcie w piśmiennictwie dyskusji w przedmiocie tego, czy świadczenie wykonawcy w umowie o roboty budowlane jest świadczeniem podzielnym. Stanowisko negujące ten pogląd przedstawiłem w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 19 marca 2004 r., IV CK 172/03, opublikowanej w Rejencie nr 1/2006, s Zostało ono następnie poparte przez wielu innych autorów, choć wskazać trzeba, że nadal i to zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie można spotkać stanowisko odmienne. W glosie tej przedstawiłem też pogłębioną wykładnię art. 635 k.c., pozwalającego zamawiającemu odstąpić od umowy o dzieło z uwagi na spodziewane jedynie naruszenie umowy; b) wskazanie na odpłatność przechowania w sytuacji, gdy podstawą nawiązania tego stosunku prawnego są przepisy kodeksu postępowania karnego (w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2004 r., II KK 38/03, opublikowanej w Państwie i Prawie nr 11/2005, s ); c) analiza występowania regresu ówcześnie istniejących Kas Chorych do sprawcy wypadku komunikacyjnego w glosie do uchwały Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2001 r., III CZP 5/01, opublikowanej w Prawie i Medycynie nr 12 (vol. 4)/2002, s , a w konsekwencji także do jego ubezpieczyciela; 18

19 d) Uprawnienie dzierżawcy do zakupu nieruchomości rolnej w następstwie częściowego rozwiązania umowy dzierżawy w artykule opublikowanym w Przeglądzie Prawa Rolnego nr 1/2016 o takim tytule przedstawiam niezwykle sporne i trudne teoretycznie zagadnienie, z jakiego rodzaju prawem podmiotowym mamy do czynienia w ustawie epizodycznej z 2011 roku, regulującej gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Krótko po opublikowaniu przeze mnie tej wypowiedzi Sąd Apelacyjny w Szczecinie skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne o treści, czy uprawnienie to stanowi prawo pierwszeństwa nabycia, czy też roszczenie o zawarcie umowy (za tym drugim rozwiązaniem opowiedziałem się w artykule); e) odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa z racji wydania niezgodnego z prawem orzeczenia. Problematyka ta, szczególnie ważna z perspektywy ustrojowej i wymagająca dojrzałego podejścia badawczego, została przeze mnie podjęta w artykule pt. O pojmowaniu niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem w sprawach cywilnych w orzecznictwie Sądu Najwyższego, przyjętym do publikacji w nr 4/2017 Przeglądu Sądowego, oraz w popularyzatorskonaukowej publikacji pt. Błąd może popełnić także sąd (Prawo Europejskie w Praktyce, nr 2/2017). Pracując nad tym zagadnieniem przebadałem wszystkie pozytywne dla skarżących orzeczenia Sądu Najwyższego uznające orzeczenia sądów powszechnych za niezgodne z prawem, dokonałem ich pogrupowania i usystematyzowania oraz zestawiłem z dominującą w orzecznictwie Sądu Najwyższego definicją niezgodności orzeczenia z prawem, jako mającej charakter oczywisty, elementarny, rażący i dostrzegalny dla każdego przeciętnego prawnika. W pierwszej kolejności tymi zagadnieniami planuję zajmować się w mojej dalszej pracy naukowej. 53. Zagadnienia z zakresu części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa procesowego. Do prac w tym zakresie zalicza się przede wszystkim problematyka zakresu pełnomocnictwa ogólnego w kontekście zapisu na sąd polubowny (glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 8 marca 2002 r., III CZP 8/02, Przegląd Prawa Handlowego nr 1/2003, s ). Opowiedziałem się wówczas, inaczej niż Sąd Najwyższy, za stanowiskiem, zgodnie z którym do zawarcia zapisu na sąd polubowny wystarczające 19

20 może być pełnomocnictwo ogólne. Pogląd ten został dostrzeżony przez innych przedstawicieli nauki (por. np. M. Tomaszewski, [w:] red. S. Włodyka, A. Szumański, System Prawa Handlowego, Tom 8, Arbitraż handlowy, Warszawa 2015, s. 366), a ostatecznie zagadnienie to zostało uregulowane na nowo w art k.p.c., częściowo zgodnie z moimi postulatami. Zajmowałem się także zagadnieniem dotyczącym tego, do jakiego sądu należy wnieść zażalenie na postanowienie o stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu zagranicznego w przypadku, gdy postępowanie toczyło się na podstawie konwencji z Lugano (glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 14 lipca 2004 r., IV CKN 495/03, opublikowana w Orzecznictwie Sądów Polskich z. 1/2005). Jest to o tyle szczególne postępowanie, że zażalenie na podstawie przepisów tej konwencji wnosi się bezpośrednio do sądu drugiej instancji, a nie za pośrednictwem sądu a quo. Problematyki ujętej w części ogólnej prawa cywilnego dotyczyła również moja wypowiedź mająca za przedmiot urządzenia przesyłowe, o których mowa w art. 49 k.c. (glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7 listopada 1997 r., II CKN 424/97, opublikowana w Monitorze Prawniczym nr 13/2001, s ), przepisie później gruntownie znowelizowanym. Opracowałem również komentarz do kilku przepisów k.c. o czynnościach prawnych, a dokładnie do art oraz 64 k.c. (w: J. Grykiel, M. Lemkowski. Czynności prawne. Art KC. Komentarz, Warszawa 2010, Wyd. C.H. Beck). 54. Prace z zakresu prawa rzeczowego. Do tej kategorii zalicza się glosa do wyroku Sądu Najwyższego dotyczącego pojęcia dobrej wiary na gruncie art k.c. (glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 20 maja1997 r., II CKN 172/97, opublikowana w Edukacji Prawniczej nr 9/2000, s ) oraz wypowiedź w przedmiocie tzw. hipoteki bankowej, czyli określonej w art. 95 Prawa bankowego (glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2001 r., III CZP 21/01, opublikowana w Przeglądzie Sądowym nr 2/2003). Jednak najpoważniejszą wypowiedź naukową z zakresu materii prawnorzeczowej stanowił artykuł zatytułowany: Znaczenie prawne ujawnienia praw osobistych i roszczeń w księdze wieczystej opublikowany w Rejencie nr 7-8/2010, s. 42. Wypowiedź ta stanowi istotny wkład w wykładnię i praktyczne stosowanie wielu przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w szczególności jeśli chodzi o art. 16 tej ustawy i określenie katalogu praw i roszczeń podlegających ujawnieniu. Opowiedziałem się za stanowiskiem, zgodnie z którym dla ujawnienia prawa osobistego nie jest konieczne wskazanie takiej możliwości wprost w przepisie 20

21 ustawy; w szczególności dotyczy to praw odnoszących się do nieruchomości wynikających z umów nienazwanych. Podkreśliłem znaczenie wpisu w księdze wieczystej prawa obligacyjnego (osobistego), jeśli chodzi o jego pierwszeństwo przed prawem nieujawnionym (art. 20 u.k.w.h.). Przebadałem także skutki prawne określone w ustawie jako uzyskanie skuteczności względem praw nabytych przez czynność prawną po ujawnieniu prawa obligacyjnego (art. 17 u.k.w.h.). VI. Uczestnictwo w konferencjach naukowych 55. W trakcie pracy naukowej brałem udział w konferencjach naukowych, m.in. w takich, jak: a) III, V i VI Ogólnopolski Zjazd Cywilistów (Wrocław 2008, Poznań 2014, Szczecin-Międzyzdroje 2016), w niektórych biorąc aktywny udział (por. publikacja wskazana w punkcie 43 autoreferatu) oraz współrecenzując przedstawiane referaty; b) Prawne i ekonomiczne aspekty rynku nieruchomości rolnych w Polsce. Stan i potrzeby zmian, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, grudzień 2016 roku; na tej konferencji wygłosiłem referat z punktu 52 lit. d) autoreferatu; c) Prawo wobec wyzwań współczesności, 2005 i 2006 r. konferencja na Wydziale Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, referaty w punktach 51 lit. e) i f) autoreferatu; d) Adwokatura wobec zmian w prawie cywilnym i karnym, Sejm RP, wrzesień 2016; na tej konferencji wygłaszałem referat dotyczący planowanych zmian w sądownictwie związanych z e-doręczeniami; e) German-Polish Legal Day, Berlin

22