PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII 1. Priorytety oceniania z geografii. a.. Edukacja geograficzna w gimnazjum stwarza uczniowi moŝliwości do: zrozumienia otaczającego nas i poruszania się w przestrzeni geograficznej, przygotowania do przemian społecznych, gospodarczych i politycznych, zachodzących w regionie, kraju i na świecie, kształtowania postaw ludzi otwartych, aktywnych, tolerancyjnych i twórczych, świadomego podejmowania decyzji. b. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć, którym w szczególności podlegają: przyrost wiadomości w zakresie wskazywania i opisywania faktów, nazw geograficznych, terminów, zrozumienia związków i zaleŝności zachodzących w przestrzeni geograficznej, przyrost umiejętności w zakresie samodzielnego porządkowania i wartościowania informacji, posługiwania się zdobytymi informacjami z róŝnych źródeł (np. interpretowanie danych statystycznych, czytanie mapy), praktycznego stosowania informacji (np. orientacja na ), twórczego rozwiązywania problemów, prezentowania treści geograficznych (np. formułowanie notatki w zeszycie przedmiotowym, wykonanie rysunku, szkicu, diagramu), postawy - systematyczność pracy ucznia przez cały rok (przygotowanie się do zajęć lekcyjnych, udział w wykonywaniu zadań na lekcji), aktywność i inicjatywa, rozwój własnych zdolności i zainteresowań. 2. Ocenianie osiągnięć ucznia ma na celu: a. poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie, b. pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju, c. motywowanie ucznia do dalszej pracy, d. zapobieganie niepowodzeniom w nauce, e. zmniejszanie dystansu uczeń - nauczyciel, f. dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia, g. umoŝliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno - wychowawczej. 3. Formy i metody sprawdzania i oceniania osiągnięć ucznia. Uczniowie mogą być oceniani: w sali lekcyjnej, podczas zajęć w terenie, działań na rzecz szkoły i środowiska, uczestnicząc w konkursach przedmiotowych. Mogą otrzymać ocenę za: a.. odpowiedź ustną - samodzielną, płynną wyczerpującą temat, zaprezentowaną poprawnym językiem z uŝyciem znanych terminów i nazw geograficznych, b. orientację na - w róŝnych formach: przy ściennej, w atlasie uczniowskim, na konturowej na sprawdzianach, c. przynajmniej 2 razy w semestrze (zapowiedziane tydzień wcześniej) sprawdziany pisemne (testy) 40 minutowe, d. niezapowiedziane sprawdziany pisemne (15 minutowe) z ostatnich trzech lub jednej lekcji, e. aktywną pracę na lekcji - samodzielną, odkrywczą kreatywną f. pracę domową- samodzielną, estetyczną, zgodną z tematem (nie kaŝda praca domowa otrzyma ocenę), g. wykonanie dodatkowych prac pisemnych - rysunków, itp. h. wykonanie zadań w zeszycie ćwiczeń (wskazanych przez nauczyciela), i pracę poza salą lekcyjną (na wycieczce, w terenie itp.). 1

2 Obowiązuje ocena waŝona. Waga 5 : sprawdziany, testy, prace klasowe i inne prace zapowiedziane przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem, konkursy Waga 3 : kartkówki, odpowiedzi ustne, dłuŝsze wypowiedzi pisemne realizowane na lekcji lub w domu Waga 1 : prace domowe, projekty, prezentacje, aktywność, nieprzygotowania, prace dodatkowe Uczeń otrzyma przynajmniej jedną ocenę kaŝdej wagi wciągu semestru. Nauczyciel moŝe zmienić wagę obszaru aktywności, wcześniej informując o tym uczniów. Zarówno odpowiedzi ustne jak i pisemne powinny być oparte o umiejętności korzystania z róŝnych źródeł informacji: podręcznika, zeszytu ćwiczeń, map o róŝnej treści, rocznika statystycznego, słownika geograficznego, czasopisma, literatury popularno - naukowej. Prowadzi to do praktycznego wykorzystania wiedzy geograficznej. Nieobecność na lekcji nie zwalnia ucznia z przygotowania się do lekcji i moŝliwości odpowiedzi. KaŜdą ocenę niedostateczną moŝna poprawić w ciągu dwóch tygodni. MoŜna wyróŝnić trzy zasadnicze rodzaje sprawdzania osiągnięć uczniów: sprawdzanie wstępne, sprawdzanie bieŝące - kształtujące, sprawdzanie końcowe - sumujące. 4. Kryteria oceniania osiągnięć ucznia. Oceny są: jawne, obiektywne, umotywowane, systematyczne. Uczeń moŝe je otrzymać w róŝnych formach, np. +" lub - pochwały, stopnia. Oceny pracy ucznia dokonuje się według skali od 1 do 6. zakres ocenianych wiadomości i umiejętności ujęto w opracowaniu Rozkład materiału nauczania geografii do ki. I, II, DI gimnazjum i liceum". Wiedzę i umiejętności ucznia sklasyfikowano na poziomach: a. podstawowym co łączy się z oceną dopuszczającą (2) lub dostateczną (3), b. ponadpodstawowym odpowiadający ocenom 4,5,6. Wymagania podstawowe obejmują treści: a. najbardziej przystępne, b. najprostsze i najbardziej uniwersalne, c. najpewniejsze naukowo i najbardziej niezawodne, d.. niezbędne na danym etapie wykształcenia, e. niezbędne na wyŝszych etapach wykształcenia, f. bezpośrednio uŝyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. => Wymagania ponadpodstawowe obejmują treści: a.. umiarkowanie przystępne, b. bardziej złoŝone i mniej typowe, c. w pewnym stopniu hipotetyczne, d. przydatne, ale nie niezbędne na danym etapie kształcenia, e. przydatne, ale nie niezbędne na wyŝszym etapie kształcenia, f. pośrednio uŝyteczne w pozaszkolnej działalności uczniów, g. trudne do opanowania, h. najbardziej złoŝone i unikatowe, i twórcze naukowo i oryginalne. Zatem: => ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności wykraczające ponad program nauczania, 2

3 - potrafi stosować wiadomości w sytuacjach nietypowych, problemowych, - osiąga sukcesy w konkursach pozaszkolnych, - sprostał wymaganiom (P) i (PP), => ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - w pełnym zakresie opanował wiadomości i umiejętności programowe, - jest samodzielny, korzysta z róŝnych źródeł wiedzy, - sprawnie stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów (według wymagań standardów), - sprostał wymaganiom (P) i (PP), => ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w duŝym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem nauczania, - poprawnie stosuje zdobyte wiadomości do rozwiązywania problemów, -=> ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w wiadomościach i umiejętnościach określanych programem nauczania, ale braki te nie przekreślają moŝliwości dalszego kształcenia, - potrafi z pomocą nauczyciela rozwiązać proste problemy, - sprostał w duŝym stopniu wymaganiom (P), => ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował tych wiadomości i umiejętności, które są konieczne do dalszego kształcenia się, - nie potrafi rozwiązać problemów o elementarnym stopniu trudności nawet z pomocą nauczyciela, - nie zna podstawowych informacji i pojęć geograficznych. Systematyczność pracy ucznia oznacza się w dzienniku lekcyjnym znakiem plus +" lub minus -. - trzy plusy otrzymane przez ucznia to ocena bardzo dobra (np. aktywność w czasie uczenia się, przy rozwiązywaniu zadań), - trzy minusy to ocena niedostateczna (np. trzykrotny brak zadania domowego pisemnego w zeszycie przedmiotowym lub zeszycie ćwiczeń). Uczeń oceniany jest co najmniej raz w semestrze z kaŝdej formy aktywności (odpowiedź ustna, pisemna lub inne formy odpowiedzi). Przy wystawieniu oceny semestralnej i końcoworocznej jest brane pod uwagę: - odpowiedź ustna i pisemną - prawidłowo wykonana praca dodatkowa, - systematyczna praca ucznia i jego samoocena. 5. Sposoby informowania uczniów i rodziców o ocenach. a.. KaŜdy uczeń jest informowany na bieŝąco o otrzymanych ocenach. b. Nauczyciel przedmiotu utrzymuje kontakt z wychowawcą klasy, informuje go o. braku postępów w nauce oraz o wybitnych osiągnięciach uczniów. c. Na miesiąc przed zakończeniem semestru uczniowie są informowani o planowanych ocenach semestralnych. O groŝących ocenach niedostatecznych jest informowany wychowawca klasy. d. Rodzice ucznia informacje o postępach w nauce otrzymują: - na spotkaniach klasowych, - w czasie spotkań indywidualnych, - w postaci informacji pisemnej sygnowanej przez wychowawcę lub szkołę. sprostał w duŝym zakresie wymaganiom (P) i (PP), 3

4 => ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w wiadomościach i umiejętnościach określanych programem nauczania, ale braki te nie przekreślają moŝliwości dalszego kształcenia, - potrafi z pomocą nauczyciela rozwiązać proste problemy, - sprostał w duŝym stopniu wymaganiom (P), => ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował tych wiadomości i umiejętności, które są konieczne do dalszego kształcenia się, - nie potrafi rozwiązać problemów o elementarnym stopniu trudności nawet z pomocą nauczyciela, - nie zna podstawowych informacji i pojęć geograficznych. Systematyczność pracy ucznia oznacza się w dzienniku lekcyjnym znakiem plus +" lub minus -. - trzy plusy otrzymane przez ucznia to ocena bardzo dobra (np. aktywność w czasie uczenia się, przy rozwiązywaniu zadań), - trzy minusy to ocena niedostateczna (np. trzykrotny brak zadania domowego pisemnego w zeszycie przedmiotowym lub zeszycie ćwiczeń). Uczeń oceniany jest co najmniej raz w semestrze z kaŝdej formy aktywności (odpowiedź ustna, pisemna lub inne formy odpowiedzi). Przy wystawieniu oceny semestralnej i końcoworocznej jest brane pod uwagę: - odpowiedź ustna i pisemną - prawidłowo wykonana praca dodatkowa, - systematyczna praca ucznia i jego samoocena. 5. Sposoby informowania uczniów i rodziców o ocenach. a.. KaŜdy uczeń jest informowany na bieŝąco o otrzymanych ocenach. b. Nauczyciel przedmiotu utrzymuje kontakt z wychowawcą klasy, informuje go o. braku postępów w nauce oraz o wybitnych osiągnięciach uczniów. c. Na miesiąc przed zakończeniem semestru uczniowie są informowani o planowanych ocenach semestralnych. O groŝących ocenach niedostatecznych jest informowany wychowawca klasy. d. Rodzice ucznia informacje o postępach w nauce otrzymują: - na spotkaniach klasowych, - w czasie spotkań indywidualnych, - w postaci informacji pisemnej sygnowanej przez wychowawcę lub szkołę. 4

5 Wymagania z geografii na poszczególne stopnie szkolne Rozdział Lp. Temat I. Podstawy geografii 1. Czym zajmuje się geografia? oceny dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:, czym róŝnice zna imiona lub przedstawia terminu zajmuje się między elipsoidą a nazwiska ewolucję poglądów geografia geografia fizyczna geoidą uczonych i ich na temat kształtu i i społeczno- omawia dokonania w wymiarów podstawowe -ekonomiczna współzaleŝności poznaniu kształtu omawia wpływ dyscypliny nauk podaje główne zachodzące działalności geograficznych cechy kształtu i między sferami omawia wpływ człowieka na sfery wymiarów poszczególnych funkcjonowanie sfer sfer na Ŝycie i działalność przykłady źródeł gospodarczą informacji człowieka geograficznej 2. Współrzędne geograficzne terminu siatka geograficzna i globusie południki: 0 i 180 oraz półkule wschodnią i cechy południków i równoleŝników globusie oraz zwrotniki i koła podbiegunowe odczytuje współrzędne geograficzne na globusie określa połoŝenie matematyczno- -geograficzne punktów i obszarów na ocenia umiejętności określania współrzędnych geograficznych w Ŝyciu człowieka podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS 5

6 zachodnią i globusie równik oraz półkule północną i południową długość geograficzna, szerokość geograficzna określa połoŝenie geograficzne punktów i obszarów na lokalizuje na globusie i na obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych 3. Mapa i jej skala mapa, skala mapy, siatka kartograficzna, legenda elementy mapy róŝnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną rozróŝnia rodzaje skali mapy wskazuje skalę mniejszą i większą posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie wykazuje skali mapy w przedstawianiu róŝnych informacji geograficznych na przekształca rodzaje skali mapy oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na 4. Rodzaje map. Generalizacja terminu plan dokonuje podziału map wskazuje róŝnice między mapą a planem i wskazuje posługuje się w terenie planem, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia wskazuje moŝliwości praktycznego wykorzystania planów i róŝnych 6

7 ze względu na skalę i treść przykłady map tematycznych dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych konieczność jej stosowania rodzajów map 5. Przedstawianie zjawisk na mapach metody prezentacji zjawisk na mapach metody prezentacji rzeźby terenu na mapach wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą róŝnych metod kartograficznych, w tym równieŝ odczytuje wysokość bezwzględną oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego 6. Czytamy mapę analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych i tematycznych identyfikuje połoŝenie odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy 7

8 lotniczych oraz mapach topograficznych identyfikuje obiekty geograficzne na i w terenie) lokalizuje na mapach (równieŝ konturowych) najwaŝniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyŝyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) topograficznej II. Ruchy 7. Ruch obiegowy planety Układu Słonecznego orbita, ruch obiegowy, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych podaje cechy ruchu obiegowego podaje górowanie, widnokrąg przedstawia (wykorzystując równieŝ własne obserwacje) zmiany w oświetleniu oraz w długości trwania dnia i nocy w róŝnych szerokościach przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej dowodzi związku między ruchem obiegowym a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do galaktyka, Droga Mleczna, planety karłowate omawia wpływ ruchu obiegowego na zmiany w przyrodzie i Ŝycie człowieka oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem 8

9 daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego najwaŝniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię w ciągu roku strefy oświetlenia geograficznych i porach roku przyczyny występowania astronomicznych pór roku obszary, na których występują dni i noce polarne podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i KsięŜyca płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku przedstawia na ilustracji układ, Słońca i KsięŜyca podczas zaćmienia Słońca i KsięŜyca 8. Ruch obrotowy ruch obrotowy, doba, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy podaje cechy ruchu obrotowego podaje najwaŝniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego przyczynę występowania dnia i nocy strefy oświetlenia róŝnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym posługuje się mapą stref czasowych do określania róŝnicy posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy, czas słoneczny, czas strefowy omawia zastosowanie gnomonu wskazuje zaleŝność między, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180 omawia wpływ ruchu obrotowego na zjawiska przyrodnicze i Ŝycie człowieka 9

10 , dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty czasu strefowego i słonecznego na nazwy stref czasowych, w których obrębie połoŝona jest Polska ruchem obrotowym a rachubą czasu oblicza czas miejscowy, znając róŝnicę długości geograficznej uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego skutki działania siły Coriolisa III. Atmosfera i hydrosfera 9. Atmosfera. Temperatura powietrza atmosfera, troposfera, pogoda podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego czynniki klimatotwórcze wpływające na wartość nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliŝej powierzchni omawia zmiany temperatury powietrza w atmosferze, posługując się ilustracją ogólnogeografi- poszczególne warstwy atmosfery sporządza klimatogram, korzystając z danych klimatycznych wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza oblicza średnią roczną temperaturę oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza terminu inwersja termiczna omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego 10

11 temperatury powietrza cznej obszary o najwyŝszej i najniŝszej temperaturze powietrza powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych 10. Ciśnienie atmosferyczne i wiatr ciśnienie atmosferyczne, niŝ baryczny, wyŝ baryczny, izobara jednostki ciśnienia atmosferycznego przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej przyczynę powstawania wiatru obszary występowania pasatów i monsunów zaleŝność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza sporządza schemat wyŝu i niŝu barycznego rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania 11. Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne wilgotność powietrza, wilgotność proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii omawia warunki powstawania omawia sposób powstawania opadów frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych 11

12 względna, kondensacja, resublimacja rodzaje opadów i osadów atmosferycznych obszary o najwyŝszych i najniŝszych rocznych sumach opadów atmosferycznych negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na Ŝycie i działalność człowieka poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na 12. Klimaty kuli ziemskiej terminu klimat elementy klimatu podaje róŝnicę między klimatem a pogodą główne czynniki klimatotwórcze wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na stref klimatycznych wykazuje zróŝnicowanie klimatyczne na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych połoŝonych w róŝnych strefach klimatycznych omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych podaje na podstawie map tematycznych zaleŝności między strefami oświetlenia a strefami klimatycznymi klimat górski omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych ocenia wpływ klimatu na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej 12

13 oraz map stref klimatycznych na na klimat danego obszaru wpływu klimatu na Ŝycie i działalność gospodarczą człowieka 13. Zasoby wodne wód powierzchniowych i podziemnych morze, zatoka, szelf kontynentalny, gejzer, wody termalne, wody mineralne oceany i podaje ich nazwy rodzaje ruchów wody omawia zasoby wodne, korzystając z diagramu podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych omawia zasolenie wód oceanicznych typy mórz i wskazuje ich przykłady na ciepły prąd morski, zimny prąd morski omawia przyczyny zróŝnicowania zasolenia wód oceanicznych mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód i wskazuje na przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich rozumie mórz i oceanów w Ŝyciu i gospodarce omawia przyczyny występowania falowania i pływów gospodarczego wykorzystania wód podziemnych mechanizm funkcjonowania gejzerów przykłady obszarów występowania gejzerów zjawisko El Niño 13

14 morskiej ciepłych i zimnych prądów morskich człowieka IV. Wnętrze 14. Budowa wnętrza metody badania wnętrza minerał, skała, prądy cieplne, magma kolejne warstwy wnętrza, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza wskazuje róŝnicę między minerałem a skałą klasyfikuje skały ze względu na ich genezę róŝnicę między litosferą a skorupą ziemską kamieni szlachetnych przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów omawia budowę wnętrza, posługując się ilustracją podaje zaleŝność między głębokością a temperaturą we wnętrzu porównuje warstwy wnętrza rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa 15. Płytowa budowa litosfery. Trzęsienia ziemi procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni ryft oceaniczny, grzbiet podaje główne cechy płytowej budowy litosfery podaje przyczynę ruchu płyt litosfery podaje przyczynę trzęsień ziemi omawia skutki trzęsień ziemi obszary wzmoŝonej aktywności sejsmicznej podaje skalę, w której określana wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, działań podejmowanych przez człowieka w celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi 14

15 śródoceaniczny, hipocentrum, epicentrum jest siła trzęsień ziemi grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych 16. Wulkanizm lawa, erupcja, wulkan, produkty erupcji wulkanicznej omawia budowę wulkanu, posługując się ilustracją omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych przykłady wulkanów i wskazuje je na obszary wzmoŝonej aktywności wulkanicznej wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku najwyŝsze wulkany poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy 17. Powstawanie gór terminu ruchy górotwórcze nazwy er, zaczynając od najstarszej ery rodzaje gór wielkie podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach najwaŝniejsze orogenezy w dziejach wielkie terminu subdukcja zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji gór wypiętrzonych na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych proces powstawania gór wulkanicznych najwyŝsze szczyty na kontynentach i podaje ich wysokości 15

16 formy ukształtowania powierzchni lądów formy ukształtowania dna oceanów gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów podczas poszczególnych orogenez wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię 18. Wietrzenie procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni terminu wietrzenie rodzaje wietrzenia podaje nazwę produktu wietrzenia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał omawia zaleŝność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenie proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wyniku i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych niebezpieczeństw groŝących człowiekowi wskutek wystąpienia ruchów masowych 19. Procesy formy omawia procesy omawia formy podaje nazwy i 16

17 krasowe terminu krasowienie nazwy skał ulegających krasowieniu krasu powierzchniowego i podziemnego krasowe i warunki, w których zachodzą obszary występowania rzeźby krasowej krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia wymiary najdłuŝszych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce 20. Rzeźbotwórcza działalność rzek erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja przykłady najdłuŝszych rzek ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki typy ujść rzecznych proces powstawania meandrów i starorzeczy omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt i ujść lejkowatych przykłady ujść deltowych i lejkowatych posługuje się ze zrozumieniem pojęciem erozja przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności rzeki oblicza średni spadek rzeki 17

18 21. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów terminu granica wiecznego śniegu obszary współcześnie zlodowacone wskazuje róŝnice między lodowcem górskim a lądolodem czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich omawia, korzystając z ilustracji, podobieństwa i róŝnice w krajobrazie polodowcowym powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów 22. Rzeźbotwórcza działalność morza terminu abrazja form powstałych w wyniku omawia, korzystając z ilustracji, proces przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich działań mających na celu ochronę 18

19 rzeźbotwórczej działalności morza typy wybrzeŝy morskich cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei typy wybrzeŝy morskich genezę typów wybrzeŝy morskich rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza wybrzeŝy klifowych przed abrazją 23. Rzeźbotwórcza działalność wiatru deflacja, korazja niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoŝa największe pustynie róŝnice między barchanem a wydmą paraboliczną przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru VI. Pedosfera i biosfera 24. Gleby i roślinność na terminu gleba, na czym polega proces glebotwórczy terminu Ŝyzność gleby wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej poziomy glebowe wybrane typy gleb strefowych i astrefowych omawia zróŝnicowanie porównuje profile glebowe róŝnych typów gleb wykazuje zaleŝności zachodzące między uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami wykazuje związek pomiędzy zróŝnicowaniem 19

20 czynniki glebotwórcze strefy roślinne na profil glebowy gleb strefowych i astrefowych omawia gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka wskazuje strefy roślinne na stref roślinnych na czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby wykazuje wpływ klimatu na zróŝnicowanie roślinności i gleb na stref roślinnych na a działalnością gospodarczą człowieka 20