Uczeń: fizyczna i społeczno- geoidą -ekonomiczna. omawia. sferami Ziemi. Ziemi

Transkrypt

1 Rozdział Lp. Temat I. Podstawy geografii 1. Czym zajmuje się geografia? Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy I gimnazjum Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający wyjaśnia, czym wyjaśnia różnice zajmuje się geografia między elipsoidą a fizyczna i społeczno- geoidą -ekonomiczna omawia podaje główne cechy współzależności kształtu i wymiarów zachodzące między sferami terminu geografia wymienia podstawowe dyscypliny nauk geograficznych wymienia sfery wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu omawia wpływ poszczególnych sfer na życie i działalność gospodarczą człowieka przedstawia ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów omawia wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie sfer 2. Współrzędne geograficzne terminu siatka geograficzna i globusie południki: 0 i 180 oraz półkule wschodnią i zachodnią i globusie równik oraz półkule północną i południową wymienia cechy południków i równoleżników wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe terminów: długość geograficzna, szerokość geograficzna geograficzne punktów i obszarów na mapie odczytuje współrzędne geograficzne na globusie matematyczno- -geograficzne punktów i obszarów na mapie lokalizuje na globusie i na mapie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu człowieka podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS

2 3. Mapa i jej skala terminów: mapa, skala mapy, siatka kartograficzna, legenda wymienia elementy mapy wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną rozróżnia rodzaje skali mapy wskazuje skalę mniejszą i większą posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie przekształca rodzaje skali mapy oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na mapie 4. Rodzaje map. Generalizacja terminu plan dokonuje podziału map ze względu na skalę i treść wskazuje różnice między mapą a planem wymienia i wskazuje przykłady map tematycznych dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych posługuje się w terenie planem wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność jej stosowania wskazuje możliwości praktycznego wykorzystania planów i różnych rodzajów map 5. Przedstawianie zjawisk na mapach wymienia metody prezentacji zjawisk na mapach wymienia metody prezentacji rzeźby terenu na mapach terminów: wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na mapie wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego 6. Czytamy mapę analizuje i interpretuje identyfikuje położenie posługuje się w terenie projektuje i opisuje wykazuje związek

3 treści map ogólnogeograficznych i tematycznych odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej II. Ruchy 7. Ruch obiegowy wymienia planety Układu Słonecznego terminów: orbita, ruch obiegowy, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych podaje cechy ruchu obiegowego podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię w ciągu roku terminów: górowanie, widnokrąg przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku świata obszary, na których występują dni i noce polarne wyjaśnia przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej dowodzi związku między ruchem obiegowym a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku przedstawia na ilustracji układ, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia terminów: galaktyka, Droga Mleczna, planety karłowate omawia wpływ ruchu obiegowego na zmiany w przyrodzie i życie człowieka oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem

4 8. Ruch obrotowy terminów: ruch obrotowy, doba, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy wymienia strefy oświetlenia podaje cechy ruchu obrotowego podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i Księżyca strefy oświetlenia wyjaśnia różnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska Słońca i Księżyca posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy, czas słoneczny, czas strefowy omawia zastosowanie gnomonu wskazuje zależność między ruchem obrotowym a rachubą czasu oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości geograficznej uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego wymienia skutki działania siły Coriolisa wyjaśnia, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180 omawia wpływ ruchu obrotowego na zjawiska przyrodnicze i życie człowieka III. Atmosfera i hydrosfera 9. Atmosfera. Temperatura powietrza terminów: atmosfera, troposfera, pogoda podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni omawia zmiany temperatury powietrza poszczególne warstwy atmosfery sporządza klimatogram, korzystając z danych klimatycznych oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza wyjaśnia na terminu inwersja termiczna omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza

5 10. Ciśnienie atmosferyczne i wiatr 11. Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne wymienia czynniki klimatotwórcze wpływające na wartość temperatury powietrza terminów: ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej terminów: wilgotność powietrza, wilgotność względna, kondensacja, resublimacja wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych w atmosferze, posługując się ilustracją świata obszary o najwyższej i najniższej temperaturze powietrza wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru świata obszary występowania pasatów i monsunów wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych świata obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmosferycznych wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych wyjaśnia zależność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza sporządza schemat wyżu i niżu barycznego rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na życie i działalność człowieka przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia atmosferycznego wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania omawia sposób powstawania opadów frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych

6 12. Klimaty kuli ziemskiej terminu klimat wymienia elementy klimatu podaje różnicę między klimatem a pogodą wymienia główne czynniki klimatotwórcze wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref klimatycznych wykazuje zróżnicowanie klimatyczne na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat danego obszaru wpływu klimatu na życie i działalność gospodarczą człowieka opadów atmosferycznych na podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia a strefami klimatycznymi klimat górski omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych ocenia wpływ klimatu na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej 13. Zasoby wodne wód powierzchniowych i podziemnych terminów: morze, zatoka, szelf kontynentalny, gejzer, wody termalne, wody mineralne omawia zasoby wodne, korzystając z diagramu podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych omawia zasolenie wód oceanicznych wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie omawia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód oceanicznych mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód wymienia i wskazuje na mapie świata przykłady omawia przyczyny występowania falowania i pływów gospodarczego wykorzystania wód podziemnych wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów wymienia przykłady zjawisko El Niño

7 IV. Wnętrze 14. Budowa wnętrza 15. Płytowa budowa litosfery. Trzęsienia ziemi świata oceany i podaje ich nazwy wymienia rodzaje ruchów wody morskiej wymienia metody badania wnętrza terminów: minerał, skała, prądy cieplne, magma wymienia kolejne warstwy wnętrza, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni terminów: ryft oceaniczny, grzbiet śródoceaniczny, hipocentrum, epicentrum 16. Wulkanizm terminów: lawa, świata terminów: ciepły prąd morski, zimny prąd morski ciepłych i zimnych prądów morskich badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza wskazuje różnicę między minerałem a skałą klasyfikuje skały ze względu na ich genezę wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską podaje główne cechy płytowej budowy litosfery podaje przyczynę ruchu płyt litosfery podaje przyczynę trzęsień ziemi omawia skutki trzęsień ziemi omawia budowę wulkanu, posługując się ciepłych i zimnych prądów morskich rozumie znaczenie mórz i oceanów w życiu i gospodarce człowieka kamieni szlachetnych wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów omawia budowę wnętrza, posługując się ilustracją podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu świata obszary wzmożonej aktywności sejsmicznej podaje skalę, w której określana jest siła trzęsień ziemi obszarów występowania gejzerów porównuje warstwy wnętrza rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych wykazuje związek pomiędzy płytową określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa działań podejmowanych przez człowieka w celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi

8 erupcja, wulkan, wymienia produkty erupcji wulkanicznej ilustracją omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie świata świata obszary wzmożonej aktywności wulkanicznej budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku świata najwyższe wulkany poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię 17. Powstawanie gór terminu ruchy górotwórcze wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery wymienia rodzaje gór wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów 18. Wietrzenie wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni terminu wietrzenie wymienia rodzaje podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach wymienia najważniejsze orogenezy w dziejach wymienia wielkie formy ukształtowania dna oceanów gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych wskazuje na mapie świata przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał terminu subdukcja wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji gór wypiętrzonych podczas poszczególnych orogenez omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenie proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich wysokości wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia

9 19. Procesy krasowe 20. Rzeźbotwórcza działalność rzek 21. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów wietrzenia podaje nazwę produktu wietrzenia terminu krasowienie wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja świata przykłady najdłuższych rzek świata terminu granica wiecznego śniegu świata obszary współcześnie zlodowacone wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego wskazuje na ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny wymienia przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki wymienia typy ujść rzecznych wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów wymienia formy rzeźby terenu powstałe omawia procesy krasowe i warunki, w których zachodzą świata obszary występowania rzeźby krasowe wyjaśnia proces powstawania meandrów i starorzeczy omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt i ujść lejkowatych świata przykłady ujść deltowych i lejkowatych rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy wyniku omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia posługuje się ze zrozumieniem pojęciem erozja przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności rzeki przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich omawia, korzystając z ilustracji, podobieństwa i różnice w krajobrazie polodowcowym ruchów masowych podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce oblicza średni spadek rzeki ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów

10 VI. Pedosfera i biosfera 22. Rzeźbotwórcza działalność morza 23. Rzeźbotwórcza działalność wiatru 24. Gleby i roślinność na terminu abrazja terminów: deflacja, korazja terminu gleba wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy wymienia czynniki glebotwórcze w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza wymienia typy wybrzeży morskich niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża ogólno-geograficznej świata największe pustynie terminu żyzność gleby wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej profil glebowy omawia, korzystając z ilustracji, proces cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei wskazuje na mapie świata typy wybrzeży morskich wyjaśnia różnice między barchanem a wydmą paraboliczną poziomy glebowe wybrane typy gleb strefowych i astrefowych omawia zróżnicowanie powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru porównuje profile glebowe różnych typów gleb wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami wykazuje związek pomiędzy zróżnicowaniem stref

11 Rozdział Lp. Temat Afryka 1. Warunki naturalne 2. Ludność i urbanizacja wymienia strefy roślinne na Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający oblicza rozciągłość wykazuje związki między geograficzne Afryki na kuli południkową budową geologiczną a ziemskiej i równoleżnikową Afryki ukształtowaniem wymienia czynniki wykazuje symetryczność pionowym Afryki geograficzne kształtujące stref klimatyczno- wyjaśnia mechanizm klimat Afryki -roślinno-glebowych powstawania systemu przyporządkowuje strefom Afryki rowów tektonicznych w klimatycznym wyjaśnia zależności Afryce odpowiednie formacje między rozmieszczeniem dowodzi związku między roślinne i typy gleb stref klimatycznych, warunkami klimatycznymi, porównuje linię brzegową roślinnych i glebowych ukształtowaniem Afryki z linią brzegową pionowym a gęstością i innych kontynentów układem sieci rzecznej wskazuje Afrykę na mapie świata terminów: obszar bezodpływowy, rzeka okresowa, rzeka epizodyczna wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno- -glebowych Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora Afryki oraz podaje ich nazwy terminu gęstość zaludnienia gleb strefowych i astrefowych omawia znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka wskazuje strefy roślinne na mapie świata terminów: eksplozja demograficzna, przyrost stref roślinnych na matematyczno- -geograficzne Afryki omawia wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat Afryki określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- -roślinno-glebowych klimat oraz formacje roślinne Afryki na podstawie mapy klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji wody powierzchniowe Afryki ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności typem genetycznym gleby wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na oblicza współczynnik przyrostu naturalnego wyjaśnia przyczyny roślinnych na a działalnością gospodarczą człowieka uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest kontynentem ludzi młodych

12 podaje liczbę ludności Afryki wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę wymienia nazwy obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w Afryce wymienia problemy mieszkańców Afryki naturalny, urbanizacja omawia zróżnicowanie ludności Afryki omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu urbanizacji w Afryce oraz wymienia nazwy największych miast Afryki opisuje problemy mieszkańców Afryki terminu produkt krajowy brutto omawia wskaźnik HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej omawia problemy związane z epidemią AIDS na kontynencie afrykańskim wymienia przyczyny i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie Afryki i skutki wysokiego przyrostu naturalnego analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce ocenia skutki wybranych konfliktów zbrojnych określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki 3. Gospodarka, Egipt, Republika Południowej Afryki opisuje poziom rozwoju gospodarczego Afryki wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w Afryce wymienia nazwy najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Afryce wymienia główne cechy środowiska Egiptu i Republiki Południowej Afryki wyjaśnia, dlaczego Afryka nazywana jest kontynentem rolniczym wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu rozwoju przemysłu w Afryce opisuje pasterstwo koczownicze opisuje poziom rozwoju usług w Afryce opisuje potencjał gospodarczy Egiptu i RPA omawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego Afryki analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu wyjaśnia przyczyny i skutki pustynnienia analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie ocenia warunki środowiska przyrodniczego Afryki pod kątem rozwoju rolnictwa analizuje mapy gospodarcze Afryki i formułuje wnioski porównuje cechy społeczno-gospodarcze na przykładzie Egiptu i RPA określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary dowodzi wpływu kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze Afryki wykazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państw afrykańskich Ameryka Północna i Południowa 4. Warunki naturalne wskazuje Amerykę na mapie świata terminów: Ameryka geograficzne Ameryki na kuli ziemskiej i matematyczno- -geograficzne Ameryki opisuje cechy klimatu oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki porównuje rozwinięcie wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki

13 5. Ludność i urbanizacja Łacińska, Ameryka Środkowa wskazuje elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz wymienia ich nazwy wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki i wymienia nazwy najważniejszych krain geograficznych, rzek i jezior w Ameryce Północnej i Południowej wymienia nazwy przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian mieszanych wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki obszary gęsto i słabo zaludnione w Ameryce oraz nazywa je wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe miasta Ameryki 6. Gospodarka wymienia cechy państw wysoko rozwiniętych gospodarczo i wymienia nazwy obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie opisuje linię brzegową Ameryki przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie zbiorowiska roślinne opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki na podstawie dostępnych źródeł wymienia przyczyny migracji do wielkich miast obszary o największej koncentracji przemysłu w Ameryce i nazywa je Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce wykazuje wpływ wybranych czynników przyrodniczych na klimat Ameryki wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne ludności Ameryki wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Ameryce Północnej i Południowej wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego ludności Ameryki opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego południa Ameryki wyjaśnia różnice między linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni Ameryki z innymi kontynentami omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w Ameryce analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Ameryki analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji w Ameryce opisuje warunki życia i pracy ludzi zamieszkujących wielkie miasta Ameryki analizuje przyczyny zróżnicowania gospodarczego bogatej północy i biednego wykazuje związki między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej omawia aktywność sejsmiczną uskoku San Andreas analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Ameryki ocenia warunki środowiska przyrodniczego Ameryki pod kątem rozwoju

14 7. Stany Zjednoczone wymienia nazwy krajów Ameryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę stolicy tego kraju i nazwy państw z nim sąsiadujących i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior USA wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego USA terminów: megalopolis, technopolia wymienia najważniejsze cechy gospodarki USA wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie USA geograficzne USA omawia cechy ukształtowania powierzchni USA opisuje zróżnicowanie ludności USA wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w USA wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego USA i wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo uzasadnia, że Amerykanie są narodem imigrantów udowadnia, że Stany Zjednoczone krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym USA regiony rolnicze w USA analizuje strukturę użytkowania ziemi określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej południa Ameryki opisuje związki między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem przemysłu w Ameryce analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu terminu produkt światowy brutto rolnictwa udowadnia, ze Stany Zjednoczone są potęgą gospodarczą świata

15 8. Brazylia świata Brazylię i podaje nazwę stolicy tego kraju i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek Brazylii i wymienia nazwy największych miast Brazylii wymienia najważniejsze cechy gospodarki Brazylii wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych uprawianych w Brazylii geograficzne Brazylii opisuje klimat Brazylii rozmieszczenie ludności w Brazylii opisuje poziom urbanizacji Brazylii terminu fawele omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa Brazylii obszary silnie uprzemysłowione oraz obszary rolnicze opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Brazylii opisuje warunki życia w wielkich miastach określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla amazońskiej selwy analizuje udział i miejsce Brazylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych korzystając z dostępnych źródeł porównuje poziom rozwoju gospodarczego Brazylii z poziomem rozwoju innych państw Ameryki Obszary okołobiegunowe 9. Arktyka i Antarktyka świata Arktykę i Antarktykę wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych terminów: góra lodowa, pak lodowy, nunatak, lodowiec szelfowy wymienia cechy klimatu przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy opisuje cechy środowiska obszarów okołobiegunowych klimat Antarktydy na podstawie klimatogramów wyjaśnia przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych klimat obszarów okołobiegunowych analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej w Antarktyce omawia status prawny Antarktydy ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad Antarktydą

16 Australia 10. Charakterystyka Australii i Oceanii Arktyki i Antarktyki świata Australię i Oceanię wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii terminu endemity i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, rzek i jezior Australii obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w Australii zróżnicowanie ludności Australii wymienia główne cechy gospodarki Australii geograficzne Australii i Oceanii na kuli ziemskiej opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii wymienia regiony geograficzne Oceanii cechy środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt analizuje strukturę użytkowania gruntów w Australii ocenia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki Australii analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Australii i Oceanii opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie australijskiego społeczeństwa omawia wybrane zagadnienia gospodarcze Australii ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa, rolnictwa i turystyki przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle warunków naturalnych oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii pod kątem warunków życia ludzi i rozwoju gospodarki wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania w rolnictwie Australii wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii oraz Oceanii ze środowiskiem innych kontynentów opisuje budowę niecki artezyjskiej i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich wykazuje zależność miedzy symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi