ZLECENIODAWCA: FUNDACJA EKOLOGICZNA ZIELONA AKCJA WYKONAWCY:

Transkrypt

1 RAPORT Z II ETAPU MONITORINGU PRZYRODNICZEGO I MONITORINGU RUCHU TURYSTYCZNEGO W RAMACH PROJEKTU DLA KWISY DLA NATURY PRZYGOTOWANIE MAŁEJ INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ SŁUŻĄCEJ ZABEZPIECZENIU RZEKI KWISY PRZED NADMIERNĄ PRESJĄ TURYSTÓW ZLECENIODAWCA: FUNDACJA EKOLOGICZNA ZIELONA AKCJA WYKONAWCY: ansee consulting Michał Jaśkiewicz ul. Św. Mikołaja 61-62/ Wrocław EKOPLAN Mariusz Szykasiuk ul. Jagiełły 25 a Oborniki Śląskie Krzysztof Smolnicki Joanna Kaszewska-Mejer Joanna Łaydanowicz Mariusz Szykasiuk Monika Szyrmer Wrocław, grudzień 2014

2 Spis treści MONITORING Przyrodniczy 1. Informacje wstępne Teren badań Metodyka Wyniki Zagrożenia i zalecenia ochronne Dokumentacja fotograficzna Mapy Literatura...52 MONITORING Turystyczny 2

3 Informacje wstępne Monitoring przyrodniczy zbiorowisk roślinnych i flory wykonywany jest w ramach projektu pn.: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów. Monitoring podzielony został na dwa etapy. Celem prowadzonego monitoringu w ramach etapu I była weryfikacja zbiorowisk roślinnych i flory przed wykonaniem małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów. W ramach etapu II przeprowadzone badania miały posłużyć do weryfikacji zbiorowisk roślinnych i flory pod kątem wpływu ruchu turystycznego po wykonaniu małej infrastruktury turystycznej. Projekt Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów realizowany jest przez Fundację Zielona Akcja i finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem projektu jest ukierunkowanie ruchu turystycznego w granicach obszaru Natura 2000 Doliny Dolnej Kwisy, tak aby turystyka na tym terenie nie zagroziła przyrodzie chronionej w ramach sieci Natura Projekt Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów został poddany opinii organów odpowiedzialnych za monitorowanie obszarów Natura Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim (na terenie województwa lubuskiego) oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu (na terenie województwa dolnośląskiego) w zakresie możliwości oddziaływania na obszary Natura Pismem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 16 lipca 2010 r. (NR: RDOŚ-08-WPN-II /10/ts) oraz pismem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 20 lipca 2010 r. (NR: RDOŚ-02-WPN-66380N/267/10/mł) stwierdzono, że realizacja przedmiotowego projektu nie będzie miała znacząco negatywnego oddziaływania na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, nie pogorszy integralności tych obszarów ani spójności sieci Natura Nie wskazano także konieczności przeprowadzenia oceny, o której mowa w art. 6 ust. 3 Dyrektywy 92/43/EWG. Założeniem do przeprowadzenia monitoringu przyrodniczego była próba określenia wpływu ruchu turystycznego na zbiorowiska roślinne i florę przed i po wykonaniu małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów. 3

4 Teren badań Projekt realizowany będzie na stanowiskach zlokalizowanych wzdłuż rzeki Kwisy, od miejscowości Nowogrodziec do miejscowości Trzebów. Większa część obszaru objętego badaniami leży w granicach województwa dolnośląskiego (obręby: Nowogrodziec, Tomisław, Nowa Wieś, Osiecznica, Kliczków, Przejęsław, Ławszowa) i w mniejszej części na terenie województwa lubuskiego (obręby: Łozy, Trzebów). Szczegółową lokalizację monitorowanych stanowisk przedstawiono w tabelach nr 1 i 2. Biorąc pod uwagę przynależność fizyczno-geograficzną większa część obszaru położona jest w mezoregionie Bory Dolnośląskie (317.74), wchodzącego w skład Niziny Śląsko Łużyckiej (317.4) będącej częścią Nizin Sasko Łużyckich (317) (Kondracki 2000). Niewielki południowy fragment obszaru położony jest na terenie Pogórza Izerskiego (332.26), który wchodzi w skład Pogórza Zachodniosudeckiego (332.2) będącego częścią Sudetów (322). Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej (według Tramplera i in. 1990) obszar należy do Krainy Śląskiej (V) Dzielnicy Równiny Dolnośląskiej (V.1). Zgodnie z podziałem geobotanicznym, charakteryzującym zespoły roślinności potencjalnej (Matuszkiewicz J. M. 2008) teren badań należy do Państwa: Holarktyka, Obszaru: Europejskich Lasów Liściastych i Mieszanych, Prowincji Środkowoeuropejskiej Właściwej, Działu Brandenbursko- Wielkopolskiego (B.), Krainy Południowowielkopolsko-Łużyckiej (B.4), Podkrainy Łużyckiej (B.4a). Główną rzekę obszaru stanowi Kwisa, będąca lewobrzeżnym najdłuższym dopływem Bobru, który należy do dorzecza Odry. Kwisa wypływa pomiędzy Izerskimi Garbami, a Przednią Kopą. Na jej źródła składają się potoki zwane Widły I, II i III wypływające na wysokości m n.p.m. Ujście swoje ma pomiędzy Szprotawą i Żaganiem, nieopodal wsi Wilczyce, na wysokości około 110 m n.p.m. Łączna długość wynosi około 126,8 km. Powierzchnia zlewni wynosi 1026,3 km 2. Ważniejszymi dopływami są lewobrzeżne Siniec, Wodopój, Czerwony Potok, Pluskotnik, Mokrzyca, Świeradówka, Czarny Potok; prawobrzeżne Struga, Płoka, Jarząbek, Bystrzyk, Krobicki Potok, Dzieża, Mrożynka, Iwnica. Kwisę charakteryzuje przeciętna szerokość ok. 20 m, głębokość waha się od 0,5 1 m, na odcinkach prostych i do 2,5 m na zakolach. Teren badań, oprócz stanowiska nr 1 w miejscowości Nowogrodziec, zlokalizowany jest w granicach projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony (SOO) siedlisk Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy PLH Przeważająca część obszaru objętego badaniami, bez jego południowego fragmentu, pokrywa się z Obszarem Specjalnej Ochrony ptaków (OSO) Bory Dolnośląskie PLB

5 Obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy 1 Charakterystyka Obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy PLH o powierzchni 5972,2 ha, administracyjnie leży na terenie dwóch województw: dolnośląskiego i lubuskiego. Zdecydowana większość terenu (73,49%) położona jest w granicach województwa dolnośląskiego, na terenie takich gmin jak: Osiecznica i Nowogrodziec w powiecie bolesławieckim. W województwie lubuskim obszar Dolina Dolnej Kwisy leży na terenie gmin Żagań i Małomice w powiecie żagańskim. Ostoja położona jest w granicach Nadleśnictw Świętoszów, Węgliniec, Bolesławiec, Żagań, Szprotawa, Lwówek Śląski. Wartość przyrodnicza i przedmioty ochrony obszaru Natura2000 Dolina Dolnej Kwisy Główną oś ostoi stanowi Kwisa mająca tu charakter doskonale zachowanej rzeki włosienicznikowej (Ranunculion fluitantis). Na jej brzegach zachowały się fragmenty lasów łęgowych oraz zbiorowiska ziołoroślowe, a także łąki świeże oraz zmiennowilgotne. Koryto rzeki uregulowane jest w niewielkim stopniu. Dużą wartość przyrodniczą ma także cały kompleks siedlisk typowy dla słabo uregulowanej, w wielu miejscach meandrującej doliny rzecznej. W obszarze występują cenne wilgotne wrzosowiska objęte ochroną rezerwatową. Stanowią one w głębi kraju jedno z najlepiej zachowanych stanowisk wrzośca bagiennego, rzadkiego gatunku o charakterze atlantyckim. Obszar charakteryzuje się występowaniem bogatych siedlisk bezkręgowców i ma duże znaczenie dla zachowania populacji pachnicy dębowej Osmoderma eremita w Polsce Zachodniej. W ostoi znajdują się również kluczowe stanowiska ważek - trzepli zielonej i zalotki większej. Bóbr i wydra wykazywane są licznie na terenie całego obszaru. Stabilne populacje tych gatunków ssaków zasiedlają cały odcinek Kwisy wraz z licznymi mniejszymi dopływani i zbiornikami wodnymi, znajdującymi się w dolinie Kwisy. Obszar ma istotne znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej w skali całych Borów Dolnośląskich. Zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy, ochroną w ramach sieci Natura 2000 objętych jest 16 typów siedlisk przyrodniczych oraz 16 gatunków zwierząt. 1 Źródła: Plan Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy PLH Plany Zadań Ochronnych w pigułce na przykładzie obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim oraz Standardowego Formularza Danych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy (data aktualizacji: ). 5

6 Zagrożenia Do najistotniejszych zagrożeń w obszarze należy zaliczyć: Wkraczanie gatunków inwazyjnych (głównie rdestowce, niecierpek gruczołowaty, nawłocie, tawuła kutnerowata) Prace hydrotechniczne i obiekty piętrzące na Kwisie Sukcesja wtórna na siedliskach łąkowych Zmiana sposobu użytkowania trwałych użytków zielonych Zaburzony skład drzewostanów i zbyt małe zasoby martwego drewna w siedliskach leśnych Wydobywanie piasku i wykorzystywanie wydm w celach rekreacyjnych. Metodyka Drugi etap monitoringu zbiorowisk roślinnych i flory przeprowadzono na tych samych stanowiskach co etap I. W trakcie wizji terenowej zweryfikowano stan zachowania miejsc, gdzie rozpoczęto roboty związane z budową małej infrastruktury turystycznej. Podjęto próbę porównania stanu zbiorowisk roślinnych i flory ze stanem wyjściowym z dnia 22 kwietnia 2014r (I etap badań). Podczas wizji terenowej, która odbyła się w dniu 23 listopada 2014r. z planowanej infrastruktury w ramach przedmiotowego projektu stwierdzono zamontowanie tablic informacyjnych na części stanowisk. W ramach obserwacji monitoringowych wykonano dokumentację fotograficzną miejsc, gdzie mają zostać zlokalizowane lub zostały już posadowione elementy infrastruktury turystycznej. Ocena stanu zachowania poszczególnych siedlisk przyrodniczych została przeprowadzona w oparciu o obowiązującą metodykę Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) w ramach prowadzonego Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Monitoringiem objęto w szczególności siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz dominujące zbiorowiska roślinne. Klasyfikacji siedlisk przyrodniczych dokonano w ramach I etapu przeprowadzonego monitoringu w sezonie wegetacyjnym w oparciu o występowanie gatunków wskaźnikowych. Podstawą oceny stanu zachowania siedlisk przyrodniczych były dobrane stosownie do poszczególnych typów siedlisk wskaźniki (ocena jakościowa i ilościowa - w zakresie powierzchni zajmowanej przez siedlisko). Do identyfikacji poszczególnych gatunków posłużono się kluczami do oznaczania roślin (Rutkowski 2007; Szafer i in. 1986; Rothmaler 2009). Nomenklaturę taksonów przyjęto za Krytyczną listą roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2002). Zbiorowiska roślinne identyfikowano na podstawie 6

7 klucza od oznaczania zbiorowisk roślinnych (Matuszkiewicz 2008), a siedliska przyrodnicze na podstawie poradników metodycznych Natura 2000 (Herbich 2004). Mapy z lokalizacją powierzchni monitoringu i płatami siedlisk przyrodniczych wraz z granicami działek ewidencyjnych przygotowano w formacie JPG (rozmiar A4, skala 1:2000 lub 1:2500 dopasowana do treści mapy). W celu umożliwienia odnalezienia powierzchni monitoringowej w terenie współrzędne geograficzne linii załamania powierzchni monitoringowych oraz miejsca wykonania zdjęć udokumentowano za pomocą odbiornika GPS (Garmin) w układzie PUWG 1992 w formacie dziesiętnym. Opracowanie zawiera: tabele zawierającą ocenę wskaźników charakteryzujących stan siedlisk przyrodniczych wraz z oceną stopnia wykształcenia (typowości) struktury siedliska przyrodniczego, wskazanie i charakterystyka przyczyn negatywnych zjawisk i procesów zaburzających strukturę i funkcje danego siedliska przyrodniczego (identyfikacja zagrożeń), wskazanie miejsc, w których następuje pogarszanie się stanu fitocenoz, adnotacje odnośnie charakteru i zakresu niezbędnych działań ochronnych. Wyniki W II etapie monitoringu zbiorowisk roślinnych i flory zweryfikowano powierzchnię stanowisk monitoringowych wytypowanych w I etapie (tab. 1). Następnie sporządzono uproszczony, ze względu na termin badań, opis florystyczny na poszczególnych stanowiskach, na których planowane jest wykonanie małej infrastruktury turystycznej. Wyniki przedstawiono w tabeli 2. W tabeli 3 zamieszczono informacje dotyczące oceny stanu zachowania stwierdzonych siedlisk przyrodniczych. Tabela 1. Współrzędne geograficzne linii załamania powierzchni monitoringowych Nr stanowiska 1 2 Współrzędne geograficzne linii załamania powierzchni monitoringowych ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Powierzchnia objęta monitoringiem (w m 2 )

8 Nr stanowiska 3 4 5a 5b 5c 6 7a 7b Współrzędne geograficzne linii załamania powierzchni monitoringowych ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Powierzchnia objęta monitoringiem (w m 2 )

9 Nr stanowiska Współrzędne geograficzne linii załamania powierzchni monitoringowych ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Powierzchnia objęta monitoringiem (w m 2 ) W trakcie przeprowadzonej wizji terenowej nie stwierdzono gatunków chronionych roślin lądowych, potwierdzono natomiast występowanie włosieniczników w Kwisie oraz trzech typów siedlisk przyrodniczych (tab. 2). Stwierdzone w trakcie przeprowadzonych podczas I etapu badań gatunki roślin, tj. konwalia majowa i bluszcz pospolity wraz z wejściem w życie nowej ustawy z dnia 9 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U poz. 1408) zostały usunięte z listy gatunków chronionych. W rozporządzeniu widnieją nadal: chroniony częściowo, pospolicie występujący mech rokietnik pospolity oraz cis pospolity i włosienicznik rzeczny, które zmieniły status ze ścisłej ochrony na częściową. Ze względu na znaczną przejrzystość i niski stan wody podczas przeprowadzonej jesiennej wizji stwierdzono występowanie większej liczby płatów włosienicznika rzecznego np. przy stanowiskach nr 1, 2, 3, 10, 11. 9

10 Nr stano wiska Lokalizacja stanowiska 1. Gmina Nowogrodziec, obręb Nowogrodziec, działka nr 553 i 557, działka wodna nr 206, lewy brzeg Kwisy na północ od mostu na ul. Lubańskiej w Nowogrodźcu, jedyne stanowisko poza ostoją Natura Gmina Nowogrodziec obręb Nowa Wieś, działka nr 525/6, działka wodna 40/2, lewy brzeg Planowana infrastruktura turystyczna Pomost dla kajakarzy, tablice edukacyjna i informacyjna, kosz na śmieci, ławostół. Ławostół, kosz na śmieci, tablice informacyjna i edukacyjna, pomost dla Wykonana infrastruktura 1 tablica informująca o wyjściu z wody 2 tablice informujące o wyjściu z wody Opis szaty roślinnej Z uwagi na termin przeprowadzonych badań nie potwierdzono obecności większości gatunków roślin zielnych wykazanych w trakcie I etapu monitoringu. Potwierdzono natomiast obecność gatunków krzewów i drzew t.j. jeżyny, głóg jednoszyjkowy oraz pojedyncze krzewiaste wierzby a także rozprzestrzeniające się nawłocie i mozgę trzcinowatą. Na wale pojedyncze młode czereśnie i brzozy. W korycie rzeki widoczne liczne płaty włosieniczników. Zgodnie z wynikami I etapu monitoringu brzeg Kwisy stanowi tu uboga florystycznie łąka, nawiązująca do zbiorowisk z rzędu Arrhenatheretalia elatioris. Z uwagi na termin Obecność siedlisk przyrodniczych chronionych siecią Natura Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, na lądzie brak 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, Obecność chronionych gatunków roślin Brak na lądzie, w rzece włosienicznik rzeczny Ranunculus fluitans Brak na lądzie, w rzece włosienicznik rzeczny Ranunculus Uwagi Teren nie użytkowany, zarastający, nie stanowiący większej wartości przyrodniczej, na zawalu znajduje się boisko do piłki nożnej. Przeciwległy brzeg silnie opanowany przez rdestowce. Stwierdzono postawienie tablicy informacyjnej oraz nawiezienie na brzeg piasku. Nie miało to jednak wpływu na stan siedliska Wykonane tablice informacyjne nie wpłynęły na stan siedliska. 10

11 Kwisy, Nowa Wieś, na północ od przebiegu autostrady A18 3. Gmina Osiecznica obręb Tomisław działka nr 41, działka wodna 40/2, lewy brzeg Kwisy, Tomisław, na południe mostu kajakarzy. Miejsca postojowe pojazdów, ogrodzenie, miejsce na ognisko, ławostoły, wiata z ławostołami, kosze na śmieci, tablice edukacyjna i informacyjna, pomost dla kajakarzy. Brak bez zmian prowadzenia prac nie potwierdzono obecności gatunków charakterystycznych, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Obok łąki na monitorowanym stanowisku znajduje się pole uprawne, część brzegu umocniona jest narzutem kamiennym, na brzegu jedynie pojedyncze wierzby, w korycie włosieniczniki. Nieużytek, z uwagi na termin prowadzenia prac, zdominowany przez ekspansywne gatunki t.j. mozga trzcinowata, jeżyny i nawłocie. Nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły sztuczne zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego a jedynie postępująca sukcesja. Na południe od tego stanowiska znajduje się pole uprawne. Brzegi Kwisy porasta wąski pas wierzb kruchych (formy drzewiaste i krzewiaste) będący formą regeneracyjną łęgów wierzbowych, jednak ze względu na powierzchnię i na lądzie brak 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis. fluitans Brak na lądzie, w rzece włosienicznik rzeczny Ranunculus fluitans - 11

12 4. Gmina Osiecznica obręb Osiecznica działka nr 32/35, działka wodna nr 33, lewy brzeg Kwisy, Osiecznica 5a. Gmina Osiecznica, obręb Kliczków, działka nr 865, działka wodna nr 667, lewy brzeg zbiornika na Kwisie, Osiecznica Schody terenowe, wiata widokowa, kosz na śmieci, tablice edukacyjna i informacyjna, pomost dla kajakarzy. Pomost edukacyjny, tablice edukacyjna i informacyjna. Brak bez zmian Brak bez zmian zniekształcenie nie zaliczony do siedlisk przyrodniczych. Na wierzbach pnie się kolczurka klapowana gatunek inwazyjny. Na skarpie młody las liściasty, tylko miejscami nawiązujący do grądu, poniżej skarpy drzewostan budują olsze i brzozy, w podszycie dominuje czeremcha zwyczajna. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności gatunków budujących runo, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Występują tu 2 gatunki roślin inwazyjnych: rdestowiec sachaliński i słonecznik bulwiasty. Brzeg zbiornika ubogi w roślinność. Rosną tu jedynie pojedyncze drzewa. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności gatunków charakterystycznych dla runa żyznych lasów liściastych, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, na lądzie brak. Brak, wcześniej wykazywany gatunek stracił status ochronny. Wydeptana ścieżka wzdłuż brzegu i na stoku. - - Obok wychodnie skalne piaskowców będące siedliskiem przyrodniczym o kodzie

13 5b 5c Gmina Osiecznica, obręb Kliczków, działka nr 865, działka wodna nr 667, lewy brzeg zbiornika na Kwisie, Osiecznica Gmina Osiecznica, obręb Kliczków, działka nr 865, działka wodna nr 667, lewy brzeg zbiornika na Kwisie, Osiecznica Tablice edukacyjne, schody terenowe, kosz na śmieci, ława. Schody terenowe, tablice edukacyjna i informacyjna, kosz na śmieci, ławostół Brak bez zmian Brak bez zmian zmianę składu gatunkowego. Skarpa znajdująca się powyżej brzegu porośnięta jest przez młody las nawiązujący do grądu. U podnóża skarpy rośnie klon zwyczajny. Na zboczu rośnie las grądowy ze zróżnicowanym wiekowo drzewostanem budowanym przez: dęby, buki, graby, klony i jawory. Warstwa krzewów słabo wykształcona budowana przez pojedyncze okazy dzikiego bzu czarnego. Przy brzegu zbiornika rosną jedynie pojedyncze drzewa olsze. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności gatunków charakterystycznych dla runa żyznych lasów liściastych, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Na zboczu występuje tu las grądowy w postaci bardziej zniekształconej i uboższej niż na stanowisku 5b. Drzewostan budują tu: buki, dęby, sosny, klony, brzozy. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności 9170 Grąd środkowoeuropej ski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum) 9170 Grąd środkowoeuropej ski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum) Brak, wcześniej wykazywane gatunki straciły status ochronny. Schody mają prowadzić wzdłuż wydeptanej ścieżki przez las, na górze miejsce z ławostołami, tablica górna zaplanowana jest na skraju lasu na trawniku, tablica dolna, kosz i ława na brzegu zbiornika. Jesienią stwierdzono śmieci przy ścieżce. - Wydeptana ścieżka na zboczu, na górze punkt widokowy - fragment wydeptany z pniakami po ściętych drzewach. 13

14 6. Gmina Osiecznica obręb Kliczków działka nr 36/24, działka wodna nr 33, prawy brzeg zbiornika na Kwisie, Kliczków 7a. Gmina Osiecznica obręb Kliczków działka nr 86, działka wodna nr 33, prawy brzeg Kwisy powyżej mostu na drodze nr 350, Kliczków Wieża obserwacyjna, kosz na śmieci, tablice informacyjna i edukacyjna, pomost dla kajakarzy. Pomost dla kajakarzy, tablice informacyjna i edukacyjna, kosz na śmieci, ławostół. Brak bez zmian Bez zmian, jedynie tablica informacyjna przy drodze gatunków charakterystycznych, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Brzeg zbiornika porasta roślinność trawiasta z pojedynczymi sosnami i krzewiastymi wierzbami. Z uwagi na termin powadzenia prac dominowała tu mozga trzcinowata. Nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Na zboczu rosną: sosna, brzoza, stare dęby szypułkowe, klon, lipa i jarząb. Stwierdzono tu młode okazy czeremchy amerykańskiej gatunku inwazyjnego. Wzdłuż brzegu rzeki zachowały się zarośla i zadrzewienia łęgowe budowane głównie przez wierzbę kruchą (formy drzewiaste, krzewiaste i odroślowe) oraz z krzewów przez czeremchę zwyczajną. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności większości gatunków 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, - Rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, 2 pozostałe wcześniej wykazywane gatunki straciły status ochronny Wychodnie skalne na zboczu, wzdłuż zbiornika droga. Teren miejscami zaśmiecony. - Liczne ślady żerowania bobrów. 14

15 7b. Gmina Osiecznica, obręb Kliczków, działka nr 207, Kliczków 8, Kompleks Zamkowy Zamku Kliczków 8. Gmina Osiecznica, obręb Przejęsław, działka nr 21, działka woda nr 26, prawy brzeg Kwisy przy elektrowni wodnej Przejęsław Ścieżka edukacyjna, zaplanowana po istniejącej ścieżce spacerowej, kosze na śmieci, ławy, wiata z ławostołami, tablice edukacyjne. Tablice edukacyjna i informacyjna, pomost dla kajakarzy, kosz na śmieci. Brak bez zmian 1 tablica informująca o wyjściu z wody budujących runo, wykazanych w trakcie I etapu monitoringu a jedynie jeżyny, pokrzywę i nawłocie. Nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Park z urządzoną roślinnością i trawnikami. Naturalną i cenną roślinność stanowią tu tylko okazy starych drzew: głównie lipy (w tym będące pomnikami przyrody) i buki. Z uwagi na termin powadzenia prac nie potwierdzono obecności gatunków charakterystycznych dla runa żyznych lasów liściastych, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego oprócz typowego użytkowania roślinności parkowej. Skarpę brzegu porastają brzozy, przy samym brzegu pojawiają się pojedyncze krzewiaste wierzby, na skraju wydeptanej ścieżki rosną jeżyny, małe krzewy dzikiego bzu czarnego. Z uwagi na termin olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe - Cis pospolity Taxus bacata (prawdopod obnie nasadzony) Istniejąca ścieżka spacerowa wokół Zamku Kliczków z ławkami i tablicami edukacyjnymi. - - Umocniony narzutem kamiennym brzeg przy Elektrowni Wodnej Przejęsław z małym pomostem. 15

16 9. Gmina Osiecznica, obręb Ławszowa, działka nr 103/7, działka wodna 410/4, prawy brzeg Kwisy, powyżej mostu w Ławszowej Pomost dla kajakarzy, miejsca postojowe dla pojazdów, miejsce na ognisko, ogrodzenie, ławostoły, wiata z ławostołami, kosz na śmieci, tablice informacyjna i edukacyjna. jedynie tablica informacyjna przy drodze, na południe od mostu tablica informująca o wyjściu z wody i o atrakcji turystycznej przeprowadzonych badań nie potwierdzono obecności większości gatunków roślin zielnych wykazanych w trakcie I etapu monitoringu, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Jesienią dominowała tu mozga trzcinowata. Teren porastają drzewiaste i krzewiaste wierzby kruche, pojedyncze topole czarne, czeremcha zwyczajna, dziki bez czarny, trzmielina zwyczajna i pojedyncze drzewa owocowe. Z uwagi na termin przeprowadzonych badań nie potwierdzono obecności większości gatunków roślin zielnych typowych dla łęgów, wykazanych w trakcie I etapu monitoringu. Potwierdzono obecność nawłoci, pokrzywy i mozgi trzcinowatej. Nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, fragmenty regeneracyjne siedliska 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe - Piaszczystożwirowe odsypy w korycie. 10. Gmina Osiecznica, Ławostoły, 1 tablica W centralnym miejscu na 3260 Nizinne i - Teren wydeptany z 16

17 Żagań obręb Łozy, działka nr 524/5, działka wodna nr 76, lewy brzeg Kwisy, powyżej mostu w Świętoszowie 11. Gmina Żagań, obręb Trzebów, działka nr 153/1 i 229, działka wodna nr 198, lewy brzeg Kwisy wiata z ławostołami, miejsce na ognisko, ogrodzenie, tablice edukacyjna i informacyjna, kosze na śmieci, miejsca postojowe pojazdów. Ławostoły, wiaty z ławostałami, kosze, tablice edukacyjne i informacyjne, pomosty dla kajakarzy, miejsca postojowe, informująca o wyjściu z wody 1 tablica informująca o wyjściu z wody i o miejscu biwakowym wydeptywanym trawniku zachował się okaz wierzby kruchej Salix fragilis. Resztę stanowią lasy i zarośla łęgowe budowane przez drzewiaste i krzewiaste wierzby kruche, topole czarne, krzewy dzikiego bzu czarnego, chmiel zwyczajny. Z uwagi na termin przeprowadzonych badań nie potwierdzono obecności gatunków roślin zielnych budujących runo, wykazanych w trakcie I etapu monitoringu, ale nie zaobserwowano, aby na tym stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Bliżej leśnej drogi rosną pojedyncze młode sosny a po drugiej stronie tej drogi znajduje się młody drzewostan sosnowy z brzozą. Teren zagospodarowany, z cennej roślinności zachowały się tu stare okazy drzew: dęby, brzozy i grusze. Z uwagi na termin przeprowadzonych badań nie potwierdzono obecności gatunków roślin zielnych, wykazanych w trakcie I etapu monitoringu, ale nie zaobserwowano, aby na tym podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, Forma regeneracyjna siedliska 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis Brak na lądzie, w rzece włosienicznik rzeczny Ranunculus fluitans miejscem po paleniu ognisk i koszem na śmieci. Piaszczysty nieumocniony brzeg ze śladami bytowania wydry, w korycie żwirowe łachy i roślinność ze związku Ranunculion. Teren zagospodarowany z ławami, stołami, miejscami na ognisko i kontenerem na śmieci, fragment wybetonowany a w innym miejscu nawieziony piasek 17

18 miejsce na ognisko, ogrodzenie. stanowisku zaszły jakiekolwiek zmiany mogące mieć wpływ na zmianę składu gatunkowego. Na samym brzegu rzeki rosną nieliczne krzewy, młode drzewka i pojedyncze nawłocie. Obok rosną m.in. wierzby kruche i topole białe. W wodzie przy brzegu włosienicznik i moczarka kanadyjska. 18

19 W tabeli nr 3 przedstawiono oceny płatów siedlisk przyrodniczych występujących na poszczególnych stanowiskach opracowane wg metodyki GIOŚ (oceny płatów w granicach ostoi zostały opracowane w oparciu o dane z Planu Zadań Ochronnych i zweryfikowane w ramach przeprowadzonej kolejnej terenowej). W porównaniu z wizją wiosenną nie zaobserwowano zmian w siedliskach. Oceny poszczególnych wskaźników i parametrów dla siedliska 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis nadano w oparciu o metodykę: Szoszkiewicz K., Gebler D Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis. W: Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa, s Oceny poszczególnych wskaźników i parametrów dla siedliska 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) nadano w oparciu o metodykę opracowaną dla siedliska 9160 Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) i rekomendowaną dla 9170 (obecnie 9170 nie ma opracowanej metodyki) : Pawlaczyk P Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum). W: Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s Oceny poszczególnych wskaźników i parametrów dla siedliska 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) i olsy źródliskowe nadano w oparciu o metodykę: Pawlaczyk P E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe). W: Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa, s Pawlaczyk P E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe). Modyfikacja metodyki monitoringu opublikowanej w Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa, s

20 Nr stanowiska 1 2,3,4,7a,9, 10,11 Siedlisko przyrodnicze 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis Oceny wskaźników wg metodyki monitoringu GIOŚ gatunki włosieniczników: FV gatunki charakterystyczne: FV materiał dna koryta: FV ocena stanu ekologicznego JCWP: FV gatunki ekspansywne i inwazyjne: U1 zacienienie rzeki: FV gatunki włosieniczników: FV gatunki charakterystyczne: FV materiał dna koryta: FV ocena stanu ekologicznego JCWP: FV gatunki ekspansywne i inwazyjne: U1 zacienienie rzeki: FV 5b, 5c 9170 Grąd środkowoeurop ejski i subkontynental ny (Galio- Carpinetum, Tilio- charakterystyczne kombinacje florystyczne: U1 gatunki dominujące: FV udział w drzewostanie gatunków liściastych (bez wczesnosukcesyjnych): FV Oceny parametrów Powierzchnia: FV Struktura i funkcje: FV Perspektywy ochrony: FV Powierzchnia: FV Struktura i funkcje: FV Perspektywy ochrony: FV Powierzchnia: FV Struktura i funkcje: U1 Ocena ogólna FV FV U1 Uwagi Fragment rzeki znajdujący się poza ostoją Natura Na prawym brzegu przy moście rozprzestrzeniają się rośliny inwazyjne rdestowce, których obecność wpłynęła na obniżenie oceny jednego ze wskaźników struktury i funkcji siedliska przyrodniczego. Kwisa, niemal na całej długości, stanowi siedlisko przyrodnicze 3260, poza fragmentami zniekształconymi w wyniku budowy zbiorników, jazów itp. Do zagrożeń potencjalnych dla tego siedliska w Ostoi należą: - rozproszone zanieczyszczenie wód powierzchniowych z powodu działalności związanej z rolnictwem i leśnictwem, - rozproszone zanieczyszczenie wód powierzchniowych z powodu ścieków z gospodarstw domowych, - dalsza zabudowa hydrotechniczna na Kwisie, - odprowadzanie do Kwisy zanieczyszczonych wód z kopalni piasku w Osiecznicy, które może prowadzić do zmiany substratu dna w rzece poprzez nanoszenie ilastej zawiesiny i tym samym pogarszanie struktury i funkcji siedliska przyrodniczego. Siedlisko grądowe na skarpie wokół zbiornika w Osiecznicy. Zagrożeniem dla siedliska jest mała ilość martwego drewna i miejscami zniekształcony i zubożony skład gatunkowy w wyniku dawnej gospodarki leśnej wprowadzającej na siedliska grądowe np. sosnę. 20

21 Nr stanowiska 7a 9 Siedlisko przyrodnicze Carpinetum) na zboczu 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe Oceny wskaźników wg metodyki monitoringu GIOŚ udział graba w drzewostanie: FV gatunki obce geograficznie w drzewostanie: FV martwe drewno: U1 wiek drzewostanu: FV gatunki charakterystyczne: FV gatunki dominujące: FV gatunki obce geograficznie w drzewostanie: FV inne zniekształcenia (rozjeżdżanie, wydeptywanie, zaśmiecanie): U1 martwe drewno: U1 inwazyjne gatunki obce w podszycie i runie: U1 pionowa struktura roślinności: FV reżim wodny (w tym rytm zalewów jeśli występują): FV gatunki charakterystyczne: FV gatunki dominujące: FV gatunki obce geograficznie w drzewostanie: FV inne zniekształcenia (rozjeżdżanie, wydeptywanie, zaśmiecanie): U1 martwe drewno: U1 inwazyjne gatunki obce w podszycie i runie: U1 pionowa struktura roślinności: U1 reżim wodny (w tym rytm zalewów jeśli występują): U1 Oceny parametrów Perspektywy ochrony: FV Powierzchnia: FV Struktura i funkcje: U1 Perspektywy ochrony: FV Powierzchnia: FV Struktura i funkcje: U1 Perspektywy ochrony: U1 Ocena ogólna U1 U1 Uwagi Łęgi wierzbowe i wierzbowo-topolowe w różnej postaci występują powszechnie w Ostoi jednak większość płatów jest zniekształcona w wyniku np. umacniania brzegów i wkraczania gatunków inwazyjnych. Płat nie wykazywany w PZO jest formą regeneracyjną nadrzecznych łęgów wierzbowych o stosunkowo luźnym drzewostanie. 21

22 Nr stanowiska 10 Siedlisko przyrodnicze 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae) i olsy źródliskowe Oceny wskaźników wg metodyki monitoringu GIOŚ gatunki charakterystyczne: U1 gatunki dominujące: FV gatunki obce geograficznie w drzewostanie: FV inne zniekształcenia (rozjeżdżanie, wydeptywanie, zaśmiecanie): U1 martwe drewno: U1 inwazyjne gatunki obce w podszycie i runie: FV pionowa struktura roślinności: U1 reżim wodny (w tym rytm zalewów jeśli występują): FV Oceny parametrów Powierzchnia: FV Struktura i funkcje:u1 Perspektywy ochrony: U1 Ocena ogólna U1 Uwagi W PZO wydzielenie leśne, na którym zlokalizowany jest fragment łęgu 91E0 wykazany jest jako siedlisko 91F0 z adnotacją, że występuje tu mozaika siedlisk łęgowych. Zarośla wierzbowe występują jedynie przy samym brzegu rzeki. 22

23 Zagrożenia i zalecenia ochronne Z uwagi na lokalizację planowanych elementów infrastruktury turystycznej poza zwartymi płatami siedlisk przyrodniczych oraz sam charakter projektu i planowanych prac (np. schody planowane po wydeptanych już ścieżkach) - na obecnym etapie badań nie przewiduje się zagrożeń związanych z bezpośrednią ingerencją w przedmioty ochrony Ostoi Natura Projekt nie zakłada wycinki drzew i krzewów, dlatego realizacja przedsięwzięcia nie będzie bezpośrednio oddziaływać na stan leśnych siedlisk przyrodniczych. Ruch kajaków po rzece Kwisie nie spowodował dotychczas negatywnego wpływu na siedlisko przyrodnicze rzeki włosienicznikowej 3260 i na gatunki związane z tym siedliskiem (ani żadne inne siedliska przyrodnicze) i nie przewiduje się, aby po realizacji przedsięwzięcia mogło dojść do zakłóceń w tym siedlisku w wyniku turystyki. Realizacja założeń projektu nie będzie miała negatywnego wpływu na populacje chronionych gatunków flory. Budowa schodów terenowych w siedliskach leśnych ograniczy wydeptywanie runa i doprowadzi do ukierunkowania ruchu turystycznego, co może w przyszłości mieć pozytywny wpływ na mogące się pojawiać chronione gatunki. Należy podkreślić, iż obniżone oceny wskaźników i parametrów dla wykazanych siedlisk przyrodniczych nie wynikają z presji turystycznej, a są głównie związane z zabudową i pracami hydrotechnicznymi na rzece, rozprzestrzenieniem się gatunków inwazyjnych (rdestowce, nawłocie, niecierpki), przekształconą strukturą drzewostanów, obecnością gatunków obcych siedliskowo i geograficznie, zbyt małymi zasobami martwego drewna w siedliskach leśnych oraz fragmentacją siedlisk występujących na brzegach rzeki Kwisy. Turystyka nie jest wymieniana jako zagrożenie dla przedmiotów ochrony w Ostoi Dolina Dolnej Kwisy. Biorąc pod uwagę, iż projekt Dla Kwisy dla Natury przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów realizowany jest w granicach obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy na planowanych tablicach edukacyjnych zaleca się zamieszczenie informacji o przedmiotach ochrony obszaru występujących w najbliższej okolicy danego stanowiska wraz z informacją o możliwych zagrożeniach związanych z nadmierną presją turystyczną. Wskazane jest także przeprowadzenie powtórnego monitoringu zbiorowisk roślinnych i flory po wybudowaniu małej infrastruktury w całym zaplanowanym zakresie wzdłuż Kwisy i w okresie wegetacyjnym. 23

24 Dokumentacja fotograficzna Poniżej zamieszczono zdjęcia wykonane na poszczególnych stanowiskach w ramach II etapu monitoringu wykonanego w listopadzie 2014 r. Stanowisko nr 1 Rycina 1. Stanowisko nr 1 wraz współrzędnymi geograficznymi ( , ) 24

25 Rycina 2. Stanowisko nr 1 wraz współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona tablica informacyjna Rycina 3. Stanowisko nr 1 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 2 25

26 Rycina 4. Stanowisko nr 2 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona tablica informacyjna Rycina 5. Stanowisko nr 2 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona druga tablica informacyjna dalej na północ Stanowisko nr 3 26

27 Rycina 6. Stanowisko nr 3 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 7. Stanowisko nr 3 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 4 27

28 Rycina 8. Stanowisko nr 4 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 9. Stanowisko nr 4 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 5a 28

29 Rycina 10. Stanowisko nr 5a wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 11 Siedlisko przyrodnicze 8220 w okolicach stanowiska nr 5a wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 5b 29

30 Rycina 12 Stanowisko nr 5b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 13. Stanowisko nr 5b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) 30

31 Rycina 14. Stanowisko nr 5b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 15. Stanowisko nr 5b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) 31

32 Stanowisko nr 5c Rycina 16. Stanowisko nr 5c wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 17. Stanowisko nr 5c wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) 32

33 Stanowisko nr 6 Rycina 18. Stanowisko nr 6 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 19. Stanowisko nr 6 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 7a 33

34 Rycina 20. Postawiona tablica informacyjna na drodze do stanowiska 7a (współrz. geogr ) Rycina 21. Stanowisko nr 7a wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 7b 34

35 Rycina 22. Stanowisko nr 7b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 23. Stanowisko nr 7b wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Stanowisko nr 8 35

36 Rycina 24. Stanowisko nr 8 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona tablica informacyjna Stanowisko nr 9 Rycina 25 Postawiona tablica informacyjna naprowadzająca do stanowiska nr 9 (współrz. geogr ) 36

37 Rycina 26. Stanowisko nr 9 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 27. Postawiona tablica informacyjna przed stanowiskiem nr 9 (współrz. geogr ) Stanowisko nr 10 37

38 Rycina 28. Stanowisko nr 10 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) Rycina 29. Stanowisko nr 10 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona tablica informacyjna Stanowisko nr 11 38

39 Rycina 30 Postawiona tablica informacyjna naprowadzająca do stanowiska nr 11 (współrz. geogr ) Rycina 31. Stanowisko nr 11 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) 39

40 Rycina 32. Stanowisko nr 11 wraz ze współrzędnymi geograficznymi ( ) postawiona tablica informacyjna 40

41 Mapy W rozdziale 8 zamieszczono mapy przedstawiającego poszczególne stanowiska monitoringowe. Poniższa legenda jest wspólna dla wszystkich map. 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 Literatura Herbich J. (red.), Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, W-wa Matuszkiewicz J. M Regionalizacja geobotaniczna Polski IGiPZ PAN, Warszawa Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridiophytes in Poland a checklist. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków. Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa. Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa. Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa. Plany Zadań Ochronnych w pigułce na przykładzie obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim. Praca pod redakcją Haliny Liberackiej i Andrzeja Ruszlewicza. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Wrocław Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77 poz.510.) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U Nr 0, Poz. 81.) Rutkowski L Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Standardowy Formularz Danych dla Obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy PLH Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (data aktualizacji: ). Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. 1986: Rośliny polskie. PWN, Warszawa. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A., 1990: Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL, Warszawa. Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Zarzycki K., Szeląg Z Red List of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków. 52

53 53