Waldemar Furmanek. ZASADY PRZYGOTOWYWANIA PRAC DYPLOMOWYCH (licencjackich, inŝynierskich oraz magisterskich)

Transkrypt

1 Waldemar Furmanek ZASADY PRZYGOTOWYWANIA PRAC DYPLOMOWYCH (licencjackich, inŝynierskich oraz magisterskich) Rzeszów

2 Wprowadzenie Czas zakończenia studiów wiąŝe się z przygotowaniem pracy dyplomowej i jej obroną. W związku z tym chcę podzielić się własnymi refleksjami na ten temat. O tym jak wielkie jest znaczenie powyŝszych spraw nikogo chyba (?!) przekonywać nie potrzeba. W tym opracowaniu zamierzam wypowiedzieć się na temat wszystkich rodzajów prac dyplomowych. Zachęcam do podjęcia dyskusji nad podniesionymi kwestiami. Część pierwsza: STOPIEŃ ZAWODOWY, STOPIEŃ NAUKOWY, TYTUŁ NAUKOWY Zmiany, jakie nastąpiły w polskim szkolnictwie wyŝszym z chwilą wprowadzenia obok studiów magisterskich, takŝe wyŝszych studiów zawodowych spowodowały potrzebę doprecyzowania wielu kwestii formalnych związanych z ich funkcjonowaniem. Do takich kwestii naleŝy bez wątpienia odpowiedź na pytanie o: prace dyplomowe na tym poziomie studiów, uprawnienia absolwentów tych szkół i stąd wynikającą sprawę nazywania (określania) osób, które wyŝsze studia zawodowe ukończyły. Pozornie są to sprawy znane. Sens tytułów i stopni zawodowych Z mocy prawa uczelnie są uprawnione do wydawania określonych stopni, tytułów oraz uprawnień zawodowych. Stopnie i tytuły zawodowe obejmują system certyfikatów i tytułów, jakie otrzymują osoby, które (przynajmniej teoretycznie) dowiodły, Ŝe posiadają określony zasób wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania danego zawodu. Tytułów zawodowych nie naleŝy mylić z tytułami naukowymi, które są dowodem posiadania określonego poziomu wiedzy, określonych zdolności intelektualnych i kompetencji metodologicznych. Tytułów zawodowych istnieje cała mnogość, a ich hierarchia wygląda róŝnie w róŝnych grupach zawodowych. W Polsce w niektórych grupach zawodowych (technicy, lekarze, rzemieślnicy) istnieją ustawowo zadekretowane nazwy i hierarchie tych stopni, podczas gdy w innych krajach nie ma takich systemów. Do najczęściej spotykanych tytułów zawodowych naleŝą: tytuły zawodowe uzyskiwane w szkołach i placówkach oświaty: robotnik wykwalifikowany, technik; tytuły zawodowe uzyskiwane w szkołach wyŝszych: magister, magister inŝynier, magister inŝynier architekt, magister sztuki, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, magister pielęgniarstwa, magister połoŝnictwa, inŝynier, inŝynier architekt, licencjat, licencjat pielęgniarstwa, licencjat połoŝnictwa. W procesie przemian zachodzących w polskim szkolnictwie wyŝszym, po krótkiej i słabo upowszechnionej dyskusji, MEN zdecydowało się przyjąć terminologię stosowaną zwłaszcza w krajach romańskich. Obejmuje ona następujące tytuły zawodowe: licencjat (od średniowiecznego słowa łacińskiego licentiatus oznaczającego: oswobodzony, zwolniony, dla określenia osób, które ukończą takie studia. Odpowiada to w istocie stopniowi bakalaureata, bakałarza, stosowanego w innych krajach; studia licencjackie jako wyŝsze studia zawodowe, stanowiące według ustawodawcy pierwszy stopień pełnych studiów akademickich (magisterskich); inŝynier i odpowiednio studia inŝynierskie; magister i odpowiednio studia magisterskie zwane studiami drugiego stopnia jako jednolite (5-letnie) lub studia uzupełniające po studiach licencjackich. NiezaleŜnie od nich w Polsce mamy dwa stopnie naukowe: doktor, pierwszy stopień naukowy (drugi i ostatni to doktor habilitowany). Studia doktoranckie to studia trzeciego stopnia; doktor habilitowany, drugi i ostatni stopień naukowy 1. W koneksji z tymi ustaleniami pozostają pozostałe pojęcia, jakimi posługujemy się w opisie zjawisk występujących w tej formie studiów. Mówimy więc przykładowo o pracy licencjackej, egzaminie licencjackim. Licencjat, inŝynier oraz magister, według prawa o szkolnictwie wyŝszym, uwaŝane są za stopnie zawodowe. Co prawda, projektodawcy nie precyzują tego, czy są to tytuły czy stopnie zawodowe (stopnie kwalifikacyjne). W komentarzach wiele osób proponuje odejść od stosowanego określenia tytuł zawodowy. Wielu pracodawców nie godzi się takŝe na to, aby licencjat i magister były stopniami zawodowymi. 1 W ustawie o szkolnictwie wyŝszym (art.2, pkt. 7-11) 2

3 Stwierdzają wprost, Ŝe...ukończenie studiów wyŝszych nie oznacza, ogólnie biorąc, uzyskania uprawnień do wykonywania określonego zawodu. Wiedza ta moŝe (choć nie musi) być podstawą do uzyskania określonych uprawnień zawodowych, z reguły w drodze odrębnego postępowania. Następuje więc próba czy aby udana?! rozdzielania treściowego tych pojęć. Jednocześnie proponuje się utrzymanie tradycyjnych nazw stopni: inŝynier, magister inŝynier jako odpowiednio równowaŝnych stopniom licencjata i magistra. Licencjat W ustawie o szkolnictwie wyŝszym (art.2, pkt. 7-11) czytamy, Ŝe są to: 7) studia pierwszego stopnia studia licencjackie lub inŝynierskie, umoŝliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie kształcenia, przygotowujące do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inŝyniera. Dla przybliŝenia treści tych pojęć warto odnotować kilka faktów. Określeniem licencjat posługujemy się w dwóch znaczeniach: a) dla określenia tytułu zawodowego niŝszego od tytułu magisterskiego (Art. 2, pkt.6. Ustawy określa, iŝ tytuł zawodowy tytuł licencjata, inŝyniera, magistra lub tytuł równorzędny). Dodajmy, Ŝe tylko w naszych uwarunkowaniach ma to miejsce. W innych krajach licencjat jest stopniem i tytułem naukowym niŝszym od doktora, ale wyŝszym od magistra. Taką sytuację mamy w Polsce obecnie w szkołach podległych prawu kościelnemu; b) dla określenia osoby posiadającej ten stopień. Dodatkowo warto zauwaŝyć, Ŝe w mowie polskiej posługujemy się określeniem licencja. Mówimy, Ŝe ktoś posiada np. licencję pilota, licencję do prowadzenia określonej działalności; np. licencjonowana pielęgniarka, Ŝe ktoś wykupił licencję np. na produkcję kleju do znaczków pocztowych, czy licencję na technologię wytwarzania samochodów. Oznacza to wówczas, Ŝe ktoś posiada urzędowe zezwolenie uprawniające go do czegoś; przykładowo posiada pozwolenie na produkcję kleju do znaczków czy samochodu według określonych w niej technologii (mówimy, samochód licencyjny). Pozwolenie to moŝe odnosić się takŝe do urzędowego zezwolenia na wykonywanie określonych czynności zawodowych. To, Ŝe ktoś posiada licencję oznacza, Ŝe nabył ją w sposób prawnie określony, tzn. zakupił, lub dopełnił prawnie określonych wymagań (złoŝył odpowiednie egzaminy przed powołaną do tego komisją). Pojęcie licencja w terminologii związanej z ochroną praw autorskich oznacza takŝe, pozwolenie na uŝytkowanie opatentowanego wynalazku (utworu) czy zarejestrowanego wzoru (modelu działania, np. moŝe nim być oryginalny plan studiów opracowany dla kierunku prowadzonego w danej uczelni, por.: tzw. sylabusy). W dalszych zapisach prawa o szkolnictwie wyŝszym zauwaŝamy brak jednoznaczności. RozróŜnia się bowiem dwa profile licencjatu: zawodowy i uniwersytecki. Pierwszy byłby prowadzony przez wyŝsze szkoły zawodowe; drugi przez wyŝsze szkoły akademickie, jako pierwszy stopień studiów. Licencjat zawodowy dawałby, w tej sytuacji, przygotowanie do wykonywania określonego zawodu. InŜynier InŜynier to człowiek zajmujący się inŝynierią. InŜynier w swojej działalności wykorzystuje wyobraźnię i doświadczenie, umiejętność oceny i rozumowanie, stosując świadomie własną wiedzę do projektowania, tworzenia, eksploatacji i usprawnienia uŝytecznych maszyn oraz procesów (np. inŝynieria procesów produkcji, inŝynieria środowiska, bioinŝynieria) 2. InŜynieria jest to działalność polegająca na projektowaniu, konstrukcji, modyfikacji i utrzymaniu efektywnych kosztowo rozwiązań dla praktycznych problemów, z wykorzystaniem wiedzy naukowej oraz technicznej. Działalność ta wymaga rozwiązywania problemów róŝnej natury oraz zróŝnicowanej skali. Bardziej ogólnie, inŝynieria zajmuje się teŝ rozwojem technologii. W ściślejszym (systemowym) sensie, inŝynieria to uŝywanie właściwości materii, energii oraz obiektów abstrakcyjnych dla tworzenia konstrukcji, maszyn i produktów, przeznaczonych do wykonywania określonych funkcji lub rozwiązania określonego problemu. 2 Słowa inŝynieria i inŝynier pochodzą od francuskich słów ingénieur oraz ingénierie. Określenia te pochodzą z kolei od starofrancuskiego terminu engigneor, które oznaczało konstruktora machin wojennych. Angielskie słowa engineering oraz enigineer, choć podobne w brzmieniu, mają zupełnie inny rodowód. Co więcej, nie pochodzą one, jak moŝna by przypuszczać, od słowa engine (maszyna) lecz od łacińskiego ingeniosus oznaczającego osobę wykształconą kierunkowo. 3

4 Osoba po uzyskaniu tytułu inŝyniera jest profesjonalistą zajmującym się tworzeniem lub wykorzystaniem wiedzy inŝynierskiej. Współcześnie warunkiem uzyskania statusu inŝyniera jest ukończenie wyŝszej szkoły technicznej, w Polsce najczęściej politechniki. Uzyskane wykształcenie, według obowiązujących przepisów, nie zezwala jeszcze na sprawowanie samodzielnych funkcji technicznych w niektórych specjalnościach inŝynierskich. MoŜliwość taką uzyskuje się dopiero po zaliczeniu wymaganego okresu praktyki w zawodzie oraz po pozytywnym zaliczeniu egzaminu przed komisją powoływaną przez odpowiedni organ samorządu zawodowego. Inną nazwą określającą ten proces jest "uzyskanie uprawnień". Magister W ustawie o szkolnictwie wyŝszym (art.2, pkt. 7-11) czytamy, Ŝe: 8) studia drugiego stopnia studia magisterskie, umoŝliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak równieŝ przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego; 9) jednolite studia magisterskie studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, umoŝliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak równieŝ przygotowujące do twórczej pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego; ich ukończenie umoŝliwia ubieganie się o przyjęcie na studia trzeciego stopnia. Magister (z łac. mistrz, nauczyciel, skrót mgr) tytuł zawodowy nadawany przez wyŝsze uczelnie po ukończeniu studiów drugiego stopnia (dawniej: magisterskich studiów uzupełniających), a w przypadku niektórych kierunków (farmacja, prawo, psychologia) studiów jednolitych drugiego stopnia (dawniej: studiów jednolitych magisterskich) oraz wcześniejszym uzyskaniu absolutorium, złoŝeniu pracy dyplomowej i zdaniu egzaminu magisterskiego. Po ukończeniu niektórych kierunków, nadawane są tytuły równorzędne tytułowi magistra: tytuł lekarza po ukończeniu medycyny, lekarza dentysty po stomatologii oraz lekarza weterynarii po weterynarii, które to kierunki faktycznie są studiami magisterskimi. Jest to odstępstwem od Deklaracji Bolońskiej, ustanawiącej jednolite rozwiązania dla krajów UE, Ŝe po ukończeniu studiów magisterskich absolwent otrzymuje tytuł zawodowy magistra. Magister inŝynier Magister inŝynier (mgr inŝ.) tytuł zawodowy nadawany absolwentom kierunków technicznych, którzy uzyskali tytuł zawodowy inŝyniera. Studia magisterskie trwają 5 lat uzupełniające dla inŝynierów 2 lata. Stopnie naukowe. Doktor i doktor habilitowany Prawo o szkolnictwie wyŝszym wprowadza dwie nazwy dotyczące stopnia naukowego. Są to doktor i doktor habilitowany. Uzyskanie stopnia naukowego świadczy o nabyciu kwalifikacji do pracy naukowej lub kierowania pracą naukową innych osób. Stopnie naukowe są nadawane w instytucjach, którym takie prawo przyznała Centralna Komisja do Spraw Tytułu i Stopni Naukowych. Podejmując decyzję bierze ona pod uwagę następujące przesłanki: poziom działalności naukowej lub artystycznej jednostki oraz liczbę zatrudnionych w niej osób posiadających tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego. W ustawie o szkolnictwie wyŝszym (art.2, pkt. 7-11) czytamy: 10) studia trzeciego stopnia studia doktoranckie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający tytuł magistra albo tytuł równorzędny, umoŝliwiające uzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej dziedzinie lub dyscyplinie nauki, przygotowujące do samodzielnej działalności badawczej i twórczej oraz uzyskania stopnia naukowego doktora; Stopnie naukowe są uregulowane zapisami Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z 14 marca 2003 (Dz. U. z 2003 r. Nr 65, poz. 595). Ustawa przewiduje następujące stopnie naukowe: doktora i doktora habilitowanego. Stopień doktora i doktora habilitowanego jest nadawany w drodze przewodu wszczętego na wniosek osoby ubiegającej się o nadanie stopnia. Stopień doktora nadaje się osobie, która posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inŝyniera, lekarza, lekarza weterynarii lub inny równorzędny; zdała egzaminy doktorskie w zakresie określonym przez radę jednostki organizacyjnej i przedstawiła oraz obroniła rozprawę doktorską. Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora, powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, a takŝe umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej. 4

5 Stopień naukowy doktora habilitowanego Ten stopień naukowy uzyskuje się w Polsce po przeprowadzeniu procedury przewodu habilitacyjnego. MoŜe być do niego dopuszczona osoba, która posiada stopień doktora i uzyskała znaczny dorobek naukowy lub artystyczny, a ponadto przedstawiła rozprawę habilitacyjną. Rozprawa habilitacyjna powinna stanowić znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej lub artystycznej. Tytuł naukowy: profesor Od stopni naukowych naleŝy odróŝnić tytuł naukowy profesora, który jest nadawany przez Prezydenta RP w oparciu o wniosek uczelni macierzystej zaakceptowany uprzednio przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów. Tak rozumiany tytuł profesora (tzw. profesor belwederski) naleŝy odróŝnić od tytułów profesorskich nadawanych przez wyŝsze uczelnie. 5

6 Część druga: PRACE DYPLOMOWE 1. Istotne cechy prac dyplomowych KaŜda praca dyplomowa jest pracą kwalifikacyjną, z tego powodu musi odpowiadać następującym kryteriom: Problematyka oraz temat pracy powinny wiązać się z podstawowymi funkcjami oraz zadaniami przyszłego zawodu, co określone jest ogólnie w sylwetce absolwenta, jaka zamieszczona zostaje w standardach kształcenia; Pracę dyplomową przygotowuje się pod kierunkiem promotora wskazanego przez Radę Instytutu. Problematyka pracy dyplomowej musi być zaaprobowana przez Promotora na początku ostatniego roku studiów, a następnie zatwierdzony przez Radę Instytutu. Studiujący powinien przejawić inicjatywę w zakresie wyboru i werbalizacji tematu, jego zakresu i podstawy źródłowej. Zatwierdzony temat pracy, określone w arkuszu pracy dyplomowej zadania i wymagania (wzór w aneksie) nie mogą być zmieniane bez zgody Rady Instytutu. Proces przygotowania poszczególnych komponentów pracy dyplomowej podlega kontroli i jest przedmiotem oceny w ramach seminarium dyplomowego. Warunkiem zaliczenia zajęć seminaryjnych ostatniego roku studiów jest złoŝenie przez studiującego i przyjęcie przez promotora tekstu pracy wraz z dokumentacją i ewentualnymi aneksami. W pracy dyplomowej studiujący powinien wykazać się znajomością podstawowej i najnowszej literatury naukowej związanej z tematem, znajomością niektórych publikowanych źródeł wskazanych przez promotora. Praca powinna świadczyć o opanowaniu przez studiującego warsztatu naukowego i metodologii badań, powinna być napisana dobrze pod względem językowym, zawierać uzasadnione wnioski, poprawną dokumentację (przypisy, bibliografia, zestawienie źródeł, ew. aneksy) oraz aparat pomocniczy. Powinna być logicznie podzielona na rozdziały i opatrzona wstępem oraz spisem treści oraz wykazem bibliograficznym prac wykorzystanych. Doświadczenia wyniesione ze studiów i wysiłków nad tematem pracy, a nadto teŝ sam zgromadzony i opracowany materiał do niej, powinien stanowić podstawę do podjęcia w przyszłości pracy magisterskiej. 2. Praca licencjacka Praca licencjacka jest kwalifikacyjną pracą dyplomową, którą przedstawia student studiów wyŝszych zawodowych do komisyjnej oceny, po to, aby uzyskać urzędowe potwierdzenie (stanowi podstawę oceny) jego kompetencji do wykonywania czynności zawodowych, do których przygotować ma dany kierunek studiów. Władze uczelni (instytutu) prowadzącej dany kierunek studiów działają z pozwolenia odpowiednich władz państwa, stanowią więc formalnie organ uprawniony do wydawania pozwoleń (licencji) do wykonywania odpowiednich czynności zawodowych, pełnienia funkcji wynikających z charakterystyki danego zawodu. Najkrócej mówiąc, praca licencjacka jest pracą kwalifikacyjną, na podstawie której oceniamy kompetencje i dojrzałość jej autora do poprawnej i odpowiedzialnej realizacji zadań powierzonych jej autorowi w miejscu pracy zgodnym z ukończonym kierunkiem studiów. Pozytywnie oceniona praca licencjacka uprawnia do wydania dyplomu ukończenia studiów wyŝszych zawodowych (licencji). A osobę posiadającą taką licencję nazywamy licencjatem. Jakim więc wymaganiom formalnym powinna odpowiadać praca licencjacka? W Polsce łatwiej jest nam powiedzieć o tym, jakim wymaganiom powinna odpowiadać praca magisterska, która takŝe jest pracą kwalifikacyjną. MoŜemy takŝe szukać analogii w działalności pozauczelnianej. Przykładowo na tytuł czeladnika lub mistrza w zawodzie naleŝy wykonać pracę kwalifikacyjną tzw. sztukę. Jest nim np. wytwór reprezentatywny dla danego zawodu, na podstawie jakości wykonania w ustalonym czasie komisja, po dodatkowym egzaminie, stwierdza Ŝe jej autor wykonawca tej pracy posiada wystarczające kompetencje do wykonywania zawodu. W pracy dyplomowej studiujący powinien wykazać się znajomością podstawowej i najnowszej literatury naukowej związanej z tematem, znajomością niektórych publikowanych źródeł wskazanych przez promotora. Pragnę dodać, Ŝe: problematyka pracy licencjackiej powinna wiązać się niemal ściśle z zadaniami i funkcjami zawodu; powinna stwarzać sposobność do udokumentowania przez autora jego dojrzałości do wykonywania zadań zawodu; 6

7 poniewaŝ ma być takŝe ogniwem w procesie dalszego kształcenia na poziomie studiów magisterskich powinna do nich przygotowywać tak pod względem merytorycznym jak a moŝe przede wszystkim metodologicznym; powinna odpowiadać wymaganiom formalnym ustalonym w uczelni. Myślę tutaj o formie pisarskiego i edytorskiego jej przygotowania, trwałej oprawie całości dokumentu (bo takim ona bez wątpienia jest). Dla studentów ale i prowadzących seminaria dyplomowe waŝne jest ujednolicenie wielu spraw szczegółowych. NaleŜą tutaj np. pracochłonność pracy dyplomowej (zakres zadań), jej orientacyjna objętość, ilość egzemplarzy do wykonania, terminy składania prac, sposoby oceniania i forma egzaminu dyplomowego (w niektórych uczelniach rezygnuje się z niego!). Sądzę, Ŝe te kwestie zwyczajowo są juŝ ustalone. Pragnę jednak dodać własne zdanie odnośnie pracochłonności prac licencjackich. OtóŜ zwyczajowo (ale i w niektórych uczelniach formalnie) przyjmuje się, Ŝe czasochłonność wykonania pracy magisterskiej powinna wynosić około 600 godzin. MoŜna więc wnosić aby czas poświęcany na wykonanie prac licencjackich był krótszy. Zwykle proponuje się obciąŝenia autorów prac licencjackich wymiarem 400 godzin. Przychylam się do takiego stanowiska. Jeszcze inną kwestią jest kierowanie procesem przygotowania prac dyplomowych. Te kwestie ustalają regulaminy studiów. Przyjmuje się zwyczaj, Ŝe promotorem prac powinna być osoba posiadająca o dwa stopnie wyŝsze kwalifikacje. A więc promotorami prac magisterskich powinni być w tej konwencji doktorzy habilitowani i profesorowie. Promotorami prac doktorskich powinni być profesorowie. Odpowiednio więc, promotorami prac licencjackich mogą być co najmniej doktorzy. Uwzględnia się tutaj to, Ŝe pośrednim stopniem jest magister. Podobną zasadę stosuje się zwykle takŝe przy doborze recenzentów prac kwalifikacyjnych w tym dyplomowych. Praca kwalifikacyjna powinna świadczyć o opanowaniu przez studiującego warsztatu naukowego i metodologii badań, powinna być napisana dobrze pod względem językowym, zawierać uzasadnione wnioski, poprawną dokumentację (przypisy, bibliografia, zestawienie źródeł, ew. aneksy) oraz aparat pomocniczy. Powinna być logicznie podzielona na rozdziały i opatrzona wstępem, spisem treści oraz wykazem bibliograficznym prac wykorzystanych. 3. Praca inŝynierska W pracy inŝynierskiej student powinien wykazać się znajomością stanu literatury oraz rozwiązań praktycznych badanego obszaru techniki. Cel pracy powinien być sformułowany w kategoriach inŝynierskich, jak np. badanie, analiza nowych rozwiązań, opracowanie nowego programu, opracowanie rozwiązania sprzętowego, itp. Powinny dominować zagadnienia słuŝące praktycznemu rozwiązaniu problemu, przy znacznie mniejszym nacisku na dyskusję problemów teoretycznych. W tym znaczeniu prace inŝynierskie wypełniają zadania wynikające przede wszystkim z prakseologicznych funkcji badań naukowych. A. Wymogi merytoryczne. Praca inŝynierska powinna zawierać: określenie celu i zakresu pracy, przedstawienie stanu rozwiązań nawiązujących do tematu pracy, przedstawienie załoŝeń technicznych rozwiązywanego problemu, przedstawienie opracowanego rozwiązania problemu pracy (dokumentacja projetu, implementacji, obsługi), ocenę rozwiązania np. poprzez pilotowe uruchomienie i/lub przeprowadzenie badań i przedstawienie ich wyników, sformułowanie wniosków na podstawie przeprowadzonej analizy. Przygotowanie pracy inŝynierskiej powinno ukształtować lub pogłębić umiejętności: projektowania i znajomość metod wytwarzania produktów, przedmiotów bądź obiektów charakteryzujących się cechami uŝytkowymi, eksploatacji obiektów bądź do organizacji procesu produkcyjnego, rozwiązywania zadań inŝynierskich z wykorzystaniem wiedzy ogólnej i specjalistycznej, w zakresie wykorzystania współczesnych narzędzi działania inŝynierskiego, w tym technik komputerowych, powiązania wyników pracy badawczej z praktyką inŝynierską, prowadzenia logicznego toku wywodów, posługiwania się jasnym, precyzyjnym oraz poprawnym stylowo i gramatycznie językiem. 7

8 4. Praca magisterska Jak zauwaŝyliśmy wcześniej do prac promocyjnych, kwalifikacyjnych lub dyplomowych naleŝą prace licencjackie oraz magisterskie. Prace te róŝnią jednak podstawowe wyznaczniki opisujące ich charakter, strukturę i warunki przygotowania. Wszystkie rodzaje prac promocyjnych naleŝą do prac o charakterze naukowym. Celem zaś kaŝdej pracy naukowej jest dąŝenie do wykrywania zasad, reguł czy praw naukowych. Realizacja powyŝszych zadań wynikających z eksplikatywnej funkcji działalności naukowej jest podstawowym wyznacznikiem klasyfikacyjnym prac róŝnego typu. Materiał badany powinien być obiektywnie zebrany i dobrany, odpowiednio przeselekcjonowany i uporządkowany. Poprawność przyjętej metody postępowania powinna być naukowo uzasadniona. Rozwiązanie postawionego problemu opierać się powinno na jasnym wywodzie i przemyślanej interpretacji uzyskanych wyników. Opracowania nienaukowe podają jedynie fakty. Mają charakter informacyjny. Prace magisterskie są w hierarchii prac promocyjnych lokalizowane pomiędzy licencjackimi a doktorskimi. Takie ich umiejscowienie wskazuje juŝ na niektóre ich cechy. Warto dodać, Ŝe zasadniczym celem pracy magisterskiej jest nauczanie autora umiejętności stosowania metod i procedur badawczych charakterystycznych dla danego typu dyscyplin naukowych. Dlatego w pracy magisterskiej autor powinien zaprezentować taki poziom naukowego rozwoju, który mógłby być podstawą do nadania stopnia magisterskiego. Wszak praca magisterska jest pierwszym krokiem do prowadzenia dalszych badań. Dlatego od pracy magisterskiej Ŝądamy dokładniej dokumentacji badawczej. Ona bowiem umoŝliwia ocenę poprawności procedur i metod ich analizy a takŝe daje podstawę do oceny trafności formułowania wniosków. Praca magisterska pełni w procesach studiowania następujące funkcje: ćwiczebną, kontrolną i twórczą. W uproszczeniu moŝna powiedzieć, Ŝe praca magisterska jest sprawdzianem: poziomu nabytej wprawy w umiejętnościach zbierania faktów, ci selekcjonowania, klasyfikowania i sposobu wykorzystywania w procesach wnioskowania; umiejętności korzystania z piśmiennictwa naukowego i wykorzystywania go w pisarskim opracowaniu wyników; umiejętności opracowywania i przedstawiania wyników całego procesu przygotowania pracy. Praca magisterska takŝe powinna odpowiadać wszystkim wymaganiom stawianym pracom kwalifikacyjnym. Wymagania stawiane pracom magisterskim moŝna ująć w bardzo róŝny sposób. Najprostszym rozwiązaniem jest przyjąć za podstawę kryteria konieczne do uwzględnienia w ocenie prac dyplomowych, które przygotowują Promotorzy oraz wyznaczeni Recenzenci. Zwracam więc uwagę na to, Ŝe do regulaminowych wymogów, którym powinna odpowiadać praca magisterska naleŝą: umiejętność pisemnej prezentacji problemu określonego w temacie pracy; poprawność metodologiczna struktury treści pracy w zaleŝności od charakteru problemu i zakresu pracy. W tym przypadku naleŝy dodać, Ŝe szczególnie waŝne jest prawidłowe rozłoŝenie akcentów w całej strukturze pracy. Przykładowo, praca nie powinna zawierać zbyt szerokiej analizy i literatury przedmiotu kosztem prezentacji własnych wyników badań i analiz problematyki badań; merytoryczna poprawność, w której zawiera się umiejętność prezentacji treści związanej z problematyką. Składa się na to poza merytoryczną bezbłędnością szereg wymogów szczegółowych. Zaliczam do nich te, które wskazują na poziom opanowania takich umiejętności jak: prezentacji własnych opinii sądów, oceny i opisu zjawisk, logicznego łączenia poszczególnych sekwencji w większe całości (niektórzy nazywają to umiejętnością prowadzenia wykładu wpisania się), posługiwanie się nabytymi wiadomościami, samodzielność myślenia. Mimo najbardziej wyuczonej znajomości problematyki i metod punktem zasadniczym decydującym o ocenie pracy z tego względu jest samodzielność wywodu logicznego. Podstawą oceny prac magisterskich jest zawsze myślenie uzewnętrzniające się w niej. To jest element najcenniejszy, świadczy o dojrzałości autora, kwalifikuje lub nie kwalifikuje go do grupy ludzi z wyŝszym wykształceniem świadczy o profilu przyszłego magistra. W treści pracy magisterskiej Czytelnik powinien wyraźnie dostrzegać fakt, Ŝe autor wie coś więcej na ten temat. To, co przedstawia w tekście jest potrzebne mu po to, aby dokładnie przejść wyznaczoną przez problem ścieŝkę myślową. Na tej drodze osiąga się odpowiednią konstrukcję pracy, nadaje się jej jasną i przejrzystą logiczną i metodologiczną. Praca magisterska daje odpowiednie uprawnienia zawodowe. Stąd powinna być sprawdzianem: posiadanych umiejętności wykonawstwa określonych badań, umiejętności korzystania z piśmiennictwa naukowego, umiejętności krytycznego i jasnego przedstawiania wyników uzyskanych w ciągu całego okresu badań przygotowania pracy; 8

9 poziomu nowości ujęcia problemu stanowi kryterium pomocnicze w ocenie kaŝdej pracy. Powiem wyraźnie, Ŝe jest to takŝe kryterium oceny Promotora pracy, a w dalszej kolejności dopiero studenta. KaŜdy problem, który nadaje się na temat pracy magisterskiej moŝna rozwiązać w zasadzie z róŝnych punktów widzenia, z zastosowaniem rozmaitych ujęć i podejść metodologicznych. Ocena prac grupy magistrantów prowadzonych przez danego Promotora daje obraz jego warsztatu metodologicznego; poprawności doboru piśmiennictwa i sposobu wykorzystywania przez studenta źródeł, na których opiera się przygotowana praca wiąŝe się z faktem, Ŝe kaŝda praca magisterska ma kształtować umiejętności metodologii badań naukowych. W tych zaś waŝne miejsce zajmują umiejętności osadzania problemu pracy w dotychczasowym dorobku naukowym. Oczywiście waŝne są informacje o tym jakiego rodzaju prace są wykorzystywane przez studentów (czy dominują prace własne Promotora!?) z jakich lat pochodzą, czy nie jest to praca w znaczeniu historycznym? Jak i to jaki jest zakres wykorzystywanej literatury. Szczególnie waŝną jest tutaj sprawa o charakterze etyczno-moralnym, która wiąŝe się z podawaniem przypisów, cytatów i źródeł, z jakich korzystał autor. Często o tej sprawie zapominają studenci, zbyt mało uwagi zwracają na nią Promotorzy; podniesiona w poprzednim kryterium sprawa odsyłaczy znajduje swoje rozwinięcie w ocenie formalnej strony pracy. Przyznać naleŝy, Ŝe ta strona prac magisterskich wymaga ciągłej czujności ze strony Promotorów. Studenci mają trudności w pisemnym redagowaniu tekstów w konwencji metodologicznej danej dziedziny. Umiejętność tę moŝna i naleŝy kształtować przez zwiększenie ilości prac proseminaryjnych i seminaryjnych studentów; o wartości pracy magisterskiej świadczy takŝe moŝliwość jej wykorzystania. Oczywiście zaleŝy to od stylu pracy promotora, umiejętności włączenia studentów w nurt badań prowadzonych przez niego i jego współpracowników, od tego jak formułowane są tematy prac dla grup seminaryjnych a takŝe od skrupulatnego przestrzegania terminów realizacji poszczególnych etapów prac w trakcie seminarium magisterskiego. 9

10 Część trzecia: PRZYGOTOWYWANIE PRAC DYPLOMOWYCH 1. Zasady ogólne przygotowania pracy dyplomowej i egzaminu końcowego Przygotowanie pracy dyplomowej oraz złoŝenie egzaminu końcowego jest warunkiem uzyskania tytułu zawodowego licencjata. Pracę dyplomową przygotowuje się pod kierunkiem promotora wyznaczonego przez dziekana, na seminarium dyplomowym i w toku konsultacji indywidualnych. Czas przeznaczony na przygotowanie pracy dyplomowej powinien być rozłoŝony racjonalnie na cały okres jej przygotowania. Z tego powodu wskazanym jest wcześniejsze opracowanie harmonogramu realizacji pracy, a po tym konsekwentne jego przestrzeganie i rozliczanie poszczególnych etapów. 2. Seminaria dyplomowe Seminaria dyplomowe są szczególnie waŝną formą zajęć akademickich prowadzonych przez samodzielnych pracowników nauki. Ich celem jest pogłębione poznanie wybranego zespołu problemów dyscypliny naukowej, a takŝe poznanie (teoretyczne i praktyczne) głównych zagadnień metodologii badań naukowych w tym zakresie. Seminaria, ze względu na ich organizację, mogą przyjąć formę: proseminariów. seminariów referatowo-dyskusyjnych seminariów konsultacyjnych (indywidualnych lub grupowych), seminariów ćwiczeniowych, seminariów badawczych. Ostateczne wyniki prac studentów powstających na kierowanym przez prowadzącego seminarium wyraŝają się w pogłębionym rozumieniu podjętych problemów oraz w opanowaniu elementarnego warsztatu badawczego stosowanego dla naukowego rozwiązywania tej grupy problemów naukowych. Niebagatelna jest takŝe umiejętność prezentowania własnych osiągnięć, krytycznego odbioru wyników i prowadzenia dyskusji naukowej nad omawianym problemem. Wyniki te powinny znaleźć swoje udokumentowanie w przygotowanych dla studentów opracowaniach seminaryjnych, a ostatecznie w pracy dyplomowej. Przyjmuje się, Ŝe na wykonanie pracy licencjackiej (inŝynierskiej) student powinien przeznaczyć ok. 400 roboczogodzin, zaś na wykonanie pracy magisterskiej autor powinien przeznaczyć około 600 godzin. Zasadnym jest więc wprowadzenie seminariów magisterskich juŝ na dwa lata przed formalnym terminem złoŝenia pracy magisterskiej (4 semestry zwykle po 30 godzin, czyli 120 godzin zajęć). Dotyczy to oczywiście jednolitych studiów magisterskich. Te cztery semestry seminarium magisterskiego powinno stanowić jednolity ciąg zajęć, w których przeplatana będzie problematyka metodologiczna i merytoryczna. Towarzyszyć temu powinny seminaria konsultacyjne oraz indywidualne konsultacje. Zwykle semestr pierwszy zajęć w ramach seminarium dyplomowego ma charakter konwersatorium (proseminarium), którego celem jest przygotowanie studentów do udziału w seminarium magisterskim. Treścią proseminarium powinny być przede wszystkim zagadnienia metodologii badań naukowych charakterystycznych dla danej dziedziny nauk. Łączyć je naleŝy z poznawaniem i krytyczną analizą prac naukowych róŝnych autorów, którzy podejmowali problemy badań charakterystycznych dla tych, z jakimi w swojej pracy magisterskiej spotkają się studenci. Ciekawą formą takiego referatu jest przygotowanie recenzji opisowej, a po niej recenzji analitycznej wybranego dzieła naukowego reprezentatywnego dla problematyki podejmowanej na seminarium. Ich prezentacja pozwoli na przejście od proseminarium o charakterze ćwiczeniowym do seminarium badawczego. Warunkiem zaliczenia proseminarium jest przygotowanie przez studenta referatu seminaryjnego, którego celem jest ćwiczenie studenta w redagowaniu tekstów naukowych. Semestr drugi seminarium magisterskiego powinien zakończyć opracowaniem przez kaŝdego studenta pełnego konspektu przyszłej pracy dyplomowej. Jego przygotowanie powinno stanowić podstawowy warunek zaliczenia zajęć seminaryjnych. Treścią zajęć seminaryjnych w tym czasie powinno być merytoryczne i metodologiczne pogłębienie znajomości przez studentów problematyki dyscypliny, z której będzie przygotowywana praca magisterska. Z tego powodu seminarium powinno zmienić swój charakter metodyczny. Wskazanym byłoby prowadzenie seminariów badawczych, ćwiczeniowych i referatowo-dyskusyjnych. Wielokrotne referowanie przez studentów konspektu pracy pozwoli na jego uszczegółowienie i pełną internalizację przez przyszłego autora. 10

11 Semestr trzeci zajęć związanych z przygotowaniem pracy magisterskiej powinien obejmować dwa wątki tematyczne: pogłębienie merytorycznej strony problematyki opracowywanej w pracy magisterskiej; systematyczne gromadzenie materiałów faktograficznych koniecznych do rozwiązania problemu pracy. Seminarium przyjmuje charakter seminariów konsultacyjnych i badawczych. Semestr czwarty to pełne seminarium magisterskie, które wypełnione jest sprawozdaniami studentów z wykonanych prac, redagowaniem tekstu, opracowaniem jego ostatecznej wersji. WaŜną formę realizacji tego etapu prac przygotowawczych są seminaria referatowo-dyskusyjne. W ramach studiów zawodowych (3-lenich) seminarium dyplomowe obejmuje dwa semestry zajęć. Wymaga to znacznej koncentracji uwagi prowadzącego seminarium jak i studentów. Semestr pierwszy powinien zakończyć się pełnym przygotowaniem teoretycznej części pracy dyplomowej i ustaleniem załoŝeń metodologicznych części zasadniczej pracy. Na jej przygotowanie powinien wystarczyć czas zajęć w semestrze drugim ostatnim. 2. Zasady przygotowania pracy licencjackiej oraz pracy inŝynierskiej W pracy licencjackiej i inŝynierskiej student powinien wykazać się znajomością zagadnień teoretycznych moŝliwych do wykorzystania w części praktycznej pracy inŝynierskiej (określoną inŝynierią). Wymogi formalne obydwu rodzajów prac są podobne; układ pracy: praca zawiera, poza rozdziałami przedstawiającymi problem pracy i jego rozwiązanie, wstęp, zakończenie oraz streszczenie w języku polskim i angielskim, we wstępie naleŝy zarysować ogólne tło badanego problemu, wskazać przesłanki wyboru tematu pracy, określić cel, zakres pracy, wskazać metody rozwiązania, zwięźle scharakteryzować wykorzystaną literaturę przedmiotu i materiały źródłowe, a takŝe przedstawić ogólne informacje o zawartości poszczególnych rozdziałów pracy, w zakończeniu naleŝy wskazać syntetyczne wnioski wynikające z pracy oraz ewentualnie zasygnalizować moŝliwości przyszłościowych rozwiązań, wykaz cytowanej literatury w alfabetycznej kolejności zgodny z wymogami opisu bibliograficznego, wykaz źródeł internetowych (z datą publikacji miesiąc/rok), wykaz tablic, wykaz rysunków (schematów, map, itp.), wykaz załączników. dodatkowo do pracy naleŝy dołączyć: oświadczenie o samodzielności wykonania pracy, płytę z pełną wersją elektroniczną pracy. 3. Zasady przygotowania prac magisterskich Przygotowanie pracy magisterskiej i złoŝenie egzaminu magisterskiego jest warunkiem uzyskania tytułu magisterskiego. Pracę magisterską student przygotowuje pod kierunkiem promotora wyznaczonego przez dziekana, zgodnie z Regulaminem studiów i w toku zajęć seminaryjnych oraz indywidualnych konsultacji. Praca magisterska powinna odpowiadać podobnym wymaganiom jak wszystkie prace dyplomowe, oczywiście na nieco większym poziomie. RóŜnica zasadnicza pomiędzy praca licencjacką a magisterską wynika chociaŝby z jej większej pracochłonności, co przekłada się na cztero semestralny czas jej przygotowania. Ponadto praca magisterska powinna akcentować zadania wynikające z eksplikacyjnej funkcji badań naukowych; powinna coś wyjaśniać, doprowadzać do zrozumienia czegoś W pracy licencjackiej oczekujemy zaś wskazań jak w konkretnej sytuacji zawodowej skutecznie, sprawnie i ekonomicznie działać Szczegółowe zasady przygotowywania maszynopisu określonego rodzaju prac dyplomowych Praca powinna zawierać 1) Strony tytułowe, w języku polskim i angielskim 2) Spis treści w języku polskim (ewentualnie takŝe w angielskim) 3) Streszczenie o objętości ok. ½ strony w języku polskim i angielskim 4) Szczegółowy wykaz wykorzystanej w pracy literatury. Zwracam uwagę na rok wydania poszczególnych pozycji. Proponuję oddzielne ujmować takŝe netografię; 5) Wersję cyfrową pracy, zawierającą wszystkie jej komponenty, takŝe aneks i materiały z badań; płyta CD powinna być opisana i podpisana przez autora; 11

12 6) Oświadczenie autora o świadomości odpowiedzialności oraz o tym, Ŝe praca została wykona samodzielnie Zasady edytorskiego przygotowania pracy: Praca dyplomowa powinna być przygotowana w wydruku komputerowych z zachowaniem obowiązujących zasad edycji tekstu. Oto najwaŝniejsze kwestie: a) cała praca powinna być przygotowana w sposób jednolity. JeŜeli więc autor wybiera czcionkę Times New Roman to powinna ona obowiązywać w całym tekście pracy; b) wielkość czcionki proponuję przyjąć jednakową 12 pkt. c) odstęp miedzy wierszami 1.5. d) na jednej stronie standardowego tekstu w ten sposób przygotowanego mieści się ok wiersze; e) Tytuły części, tytuły rozdziałów i podrozdziałów powinny być pisane w całej pracy w jednakowym stylu, zwykle czcionką pogrubioną o jeden lud dwa punkty większą; tytuły części piszemy wersalikami; f) wydruk moŝe być dwustronny; g) wszystkie strony ponumerowane h) zestawienia bibliografii alfabetycznie, według przyjętego wzoru edytorskiego z zachowaniem interpunkcji i wyróŝnień tytułów dzieł; Przyklady: DUTKIEWICZ W., Poradnik dla autorów prac magisterskich. Kielce 2007; M. śurek, Monitorowanie potrzeb przemysłu w zakresie rozwoju nowych treści kształcenia zawodowego, Pedagogika Pracy nr 53, 2008, s. 166; W. Furmanek, Czas jako wartość, (w:) Czas jako wartość we współczesnej pedagogice, pod red. W. Furmanka, Rzeszów 2008, s. 111; i) przypisy według obowiązujących norm, z zachowaniem zasad interpunkcji i edycji; j) odsyłacze i przypisy nie mogą dotyczyć całych rozdziałów, czy duŝych objętościowo fragmentów pracy. Muszą odnosić się do konkretnych sądów czy akapitów, najlepiej zaznaczonych cudzysłowem. k) obowiązkowo takŝe naleŝy podawać przypisy i odsyłacze do ódeł z jakich zaczerpnięto fotografie, rysunki, wykresy czy tabele danych. Reasumując: Wymienione najwaŝniejsze zasady edycji w takiej lub nieco zmienionej formie ustalonej przez promotora, bezwzględnie muszą być stosowane Wybrane pozycje z literatury przydatnej dla przygotowujących prace dyplomowe (przyklady z minionych lat): BOśYCZKO Z.: Metodyczne wskazówki do pisania pracy magisterskiej. Wrocław DUTKIEWICZ W., Poradnik dla autorów prac magisterskich. Kielce 2007; MAJCHRZAK J., MENDEL T.: Organizacja procesu pisania prac promocyjnych wraz z zasadami ich opracowania. Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań PIETER J.: Kryteria ocen i recenzje prac naukowych. PWN, Warszawa PYTKOWSKI W.: Organizacja badań i ocena prac naukowych. PWN, Warszawa RIECHERT J.: Jak studiować? PWN, Warszawa SKORNY Z.: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. PWN, Warszawa ŚWIĘCICKI M.: Jak studiować? Jak pisać pracę magisterską? PWN, Warszawa

13 Część czwarta Rozliczenie pracy dyplomowej 1. Przedstawienie pracy dyplomowej do oceny 1) Po przyjęciu pracy przez promotora student obowiązany jest przygotować maszynopis lub wydruk komputerowy w 3 egzemplarzach; 2) Wydruk musi odpowiadać wymaganiom określonym w szczegółowych zasadach przygotowywania maszynopisu określonego rodzaju prac dyplomowych; Oryginał pracy musi być opatrzony w adnotację o przyjęciu pracy, datę i podpis promotora; będzie on przechowywany w archiwum uczelni, kopie natomiast przeznaczone są dla promotora i recenzenta. 3) Oprawa pracy składanych promotorowi, recenzentowi i przeznaczonego do archiwum jest konieczna. Formę oprawy (czy blindowania) określa promotor; 4) Strona tytułowa pracy musi być przygotowana według podanego w aneksie wzoru 5) Praca powinna zawierać płytę CD z jej pełną cyfrową wersją (wraz z załącznikami). Płyta powinna być jednoznacznie opisana i podpisana przez Autora; 6) W pracy zamieścić naleŝy oświadczenie o tym, iŝ została ona wykonana samodzielnie, a autor pracy świadomy jest odpowiedzialności. 2. Ocena prac dyplomowych 1) Pracę dyplomową potwierdzoną przez Promotora składa student w sekretariacie Instytutu Techniki na dwa tygodnie przed planowanym egzaminem dyplomowym; 2) Dyrektor Instytutu po zapoznaniu się z pracą podejmuje decyzję co do jej przyjęcia (lub zwrotu do naniesienia poprawek) oraz wskazuje na wniosek promotora osobę proponowaną na recenzenta. Praca jest przekazana do dziekanatu; 3) Dziekan akceptuje (lub wskazuje) nazwisko recenzenta pracy oraz wyznacza termin egzaminu końcowego. Dziekan powołuje komisję egzaminacyjną złoŝoną z przewodniczącego, promotora pracy i jej recenzenta. Przewodniczących komisji jest dziekan lub prodziekan wskazany przez Dziekana; 4) Na tydzień przed planowanym terminem egzaminu promotor i recenzent składają do Dziekana recenzję pracy. 5) W przypadku ocen pozytywnych dziekan wyznacza termin egzaminu dyplomowego; 6) Student otrzymuje kopie recenzji, aby na ich podstawie mógł przygotować się do odpowiedzi na uwagi w nich zawarte; 7) W przypadku oceny negatywnej lub znacznej rozbieŝności ocen dziekan powołuje kolejnego recenzenta udostępniając mu wcześniej przygotowane recenzje; 8) Przynajmniej tydzień przed terminem egzaminu student rozlicza się w dziekanacie, składa indeks i kart zaliczeń; 3. Recenzje prac dyplomowych Oceny prac dyplomowych dokonują promotor i wyznaczony recenzent. Są to oceny pisemne przygotowane według standardowych wzorów obowiązujących w istocie we wszystkich polskich szkołach wyŝszych. Zasadą doboru recenzentów jest, Ŝe mogą być nimi osoby wskazane przez dziekana na wniosek promotora i dyrektora Instytutu. Przyjmuje się, ze recenzentem pracy, której promotorem jest samodzielny pracownik nauki moŝe być inny samodzielny pracownik lub adiunkt. W przypadku gdy promotorem pracy za zgodą Rady Wydziału jest adiunkt recenzentem musi być samodzielny pracownik. Ponadto przyjmujemy, Ŝe w sytuacji gdy promotorem pracy jest cudzoziemiec recenzentem musi być polski pracownik Instytutu. Ocena (recenzja) pracy dyplomowej wymaga bardzo starannego przygotowania. Dla ułatwienia pracy Sekretariat Instytutu udostępnia wersję cyfrową druków oceny. Zwrócić naleŝy uwagę na treść wszystkich punktów zawartych w arkuszu oceny. 4. Egzamin końcowy Egzamin końcowy w zasadzie jest egzaminem dwuczęściowym. Część pierwsza obejmuje: przedstawienie i obronę napisanej pracy, na którą składają się odpowiedzi autora na uwagi zawarte w recenzji i ewentualne dodatkowe wyjaśnienia. 13

14 Przedstawienie pracy (przez studentów ET-I) powinno przyjąć charakter prezentacji multimedialnej przygotowanej celowo na tę okoliczność. Czas trwania takiej prezentacji nie powinien przekraczać 5-7 minut. Po przedstawieniu pracy następuje dyskusja nad jej treścią. Całość podlega ocenie Komisji. Część druga egzaminu końcowego ma charakter merytoryczny. Dotyczy sprawdzenia ogólnego poziomu orientacji studenta w odniesieniu do treści kierunkowych zawartych w standardach kształcenia dla tego kierunku studiów. Jest to zwyczajowo ustne sprawdzenie znajomości całego materiału objętego standardami kształcenia dla kierunku studiów, ze szczególnym uwzględnieniem specjalizacji zamykającej się w wybranej problematyce. Zaleca się aby student otrzymał trzy pytania, z których kaŝde dotyczy jednego bloku treści: technika, informatyka i dydaktyka. Nie powinny to być tematy bezpośrednio związane z treścią pracy dyplomowej, lecz wyraźnie nawiązujące do sylwetki absolwenta i standardów kształcenia. Problematyka tych bloków powinna być udostępniona studentom znacznie wcześniej przed egzaminem (przynajmniej na początku ostatniego semestru zajęć). KaŜde pytanie jest oceniane niezaleŝnie. Szczegółowe zasady określa zarządzenie Dziekana Wydziału zamieszczone w aneksie 4. 14

15 Aneks1: Wzór arkusza tematu pracy dyplomowej: Rok studiów Rok akademicki PRACA DYPLOMOWA Rodzaj studiów: stacjonarne, niestacjonarne, licencjackie, inŝynierskie, magisterskie, magisterskie uzupełniające. Nazwisko i imię studenta Tytuł naukowy, nazwisko i imię promotora pracy: Wymagany regulaminem termin ukończenia pracy: TEMAT PRACY: Zadania do wykonania (z określeniem orientacyjnego terminu realizacji): Temat pracy otrzymałem: Podpis studenta: Podpis promotora: Podpis Kierownika Zakładu: Rzeszów dnia Pieczęć i podpis Dyrektora Instytutu 15

16 Aneks 2: Wzór strony tytułowej: UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY INSTYTUT TECHNIKI Temat pracy magisterskiej / dyplomowej Praca magisterska / dyplomowa Promotor Tytuł naukowy Imię i nazwisko Rzeszów

17 Przykładowa strona tytułowa: UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY INSTYTUT TECHNIKI ZAKŁAD DYDAKTYKI TECHNIKI i INFORMATYKI Maria Kowalska STAN POLSKIEJ EDUKACJI TECHNICZNEJ (Próba określenia tematu) Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Jana Zawady RZESZÓW

18 Aneks 3: Przykładowa koncepcja pracy dyplomowej Proponowana (przyjęta) tematyka seminarium dyplomowego: OPRACOWAĆ KONCEPCJĘ ZAJĘĆ DOSKONALĄCYCH (dokształcających) DLA POTRZEB WYBRANEJ GRUPY ZAWODOWEJ Uwagi: temat konkretnej pracy licencjackiej powinien być dopracowany z uwzględnieniem potrzeb studenta i jego przyszłej pracy zawodowej. Szczególnie jeśli chodzi o wybór tematyki, formy oraz grupy osób dla których to doskonalenie miałoby być przeznaczone. Tytuł pracy dyplomowej przyjąć moŝe przykładowo następującą postać: OPRACOWAĆ KONCEPCJĘ CYKLU ZAJĘĆ DOSKONALĄCYCH dla NAUCZYCIELI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA WYBRANYCH TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH CELE PRACY DYPLOMOWEJ: uzasadnienie konieczności systematycznego doskonalenia lub dokształcania się (a moŝe i jednego i drugiego) kaŝdej grupy zawodowej, a w szczególności.np. nauczycieli i wychowawców (cel eksplikacyjny, poznawczy); opracowanie koncepcji dokształcania (doskonalenia) zawodowego tej grupy zawodowej, obejmującej: dobór zakresu celów, treści i metod doskonalenia; opracowanie form realizacji; opracowanie form kontroli (samokontroli) efektów doskonalenia) cel projekcyjny, prakseologiczny; praktyczne sprawdzenie opracowanej koncepcji i opracowanie uwag optymalizujących koncepcję cel utylitarny. PROBLEMATYKA BADAŃ (problematyka pracy): Problem główny: jaki powinien być model metodyczno-organizacyjny procesu doskonalenia zawodowego np. nauczycieli szkół specjalnych? Problemy szczegółowe: Jakie są kierunki rozwoju zawodowego w danej grupie zawodów? Jakie zmiany w zadaniach, treściach i metodach realizacji zadań zawodu następują obecnie a jakich zmian moŝemy się spodziewać w najbliŝszej przyszłości? Inaczej: zawód (?) wczoraj dziś i jutro. Jakie zadania w zakresie doskonalenia zawodowego wynikają z przemian zachodzących w danym zawodzie? Jakie szczegółowe cele powinno realizować aktualnie doskonalenie zawodowe w zawodzie (.?)? Jaka powinna być optymalna struktura procesu doskonalenia zawodowego? Które z celów i treści doskonalenia zawodowego są szczególnie pilne? Jak, i na ile, moŝna w doskonaleniu zawodowym wykorzystać multimedia, w tym Internet? KaŜdy ze studentów powinien teraz odpowiedzieć sobie na szereg szczegółowych pytań, które złoŝą się na załoŝenia organizacyjno metodologiczne badań. Jaka grupa zawodowa Go interesuje? Jakie problemy doskonalenia zawodowego naleŝy rozwiązać? Jakie propozycje mogę zgłosić? Po tym naleŝy opracować szczegółowy konspekt konkretnej pracy dyplomowej. Poddać go ocenie Promotora, nanieść poprawki, przedstawić do oceny; opracować harmonogram realizacji pracy oraz wstępny wykaz bibliografii i do dzieła.. 18

19 Aneks 4: Ocena egzaminu końcowego *+Projekt uwzględniający uwagi zgłoszone na Radzie Wydziału Uchwała Rady Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uchwała Rady Wydziału Warunki dopuszczania i przeprowadzania egzaminu dyplomowego oraz zasady ustalania ostatecznego wyniku studiów stanowiące uszczegółowienie przepisów zawartych w 33, 34 Regulaminu studiów na Uniwersytecie Rzeszowskim (obowiązującym od ) 1 1. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu dyplomowego jest: a) uzyskanie zaliczeń z przedmiotów, praktyk zawodowych i pedagogicznych oraz zdanie egzaminów objętych planem studiów, b) uzyskanie pozytywnej oceny z pracy dyplomowej dokonanej przez promotora, która to ocena stanowi jednocześnie podstawę zaliczenia seminarium dyplomowego. 2. W przypadku rozbieŝności ocen pracy dokonanych przez promotora i recenzenta stosuje się następujące zasady: a) jeŝeli oceny promotora i recenzenta są rozbieŝne, ale inne niŝ 2,0 ustala się ocenę na zasadzie średniej arytmetycznej, b) w przypadku gdy recenzent oceni pracę na niedostateczny, dziekan moŝe powołać dodatkowego recenzenta lub na wniosek studenta skierować go na powtórzenie ostatniego roku studiów, c) w przypadku pozytywnej oceny pracy przez drugiego recenzenta, dziekan dopuszcza studenta do egzaminu dyplomowego, ustalając jej ocenę na zasadzie średniej arytmetycznej z uwzględnieniem oceny niedostatecznej (w egzaminie biorą udział obaj recenzenci). d) w przypadku negatywnej oceny pracy dyplomowej przez drugiego recenzenta dziekan na wniosek studenta kieruje go na powtórzenie ostatniego roku studiów zobowiązując jednocześnie do wyboru nowego tematu pracy (brak wniosku powoduje skreślenie z listy studentów). 4. Recenzentem pracy licencjackiej lub inŝynierskiej powinna być osoba posiadająca stopień naukowy co najmniej doktora, natomiast recenzentem pracy magisterskiej, której promotorem jest doktor powinna być osoba posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora. 5. Egzamin dyplomowy odbywa się przed komisją powołaną przez dziekana spośród nauczycieli akademickich posiadających stopień lub tytuł naukowy. W skład komisji wchodzą: dziekan jako przewodniczący lub osoba przez niego wyznaczona, promotor pracy dyplomowej oraz jej recenzent (z uwzględnieniem punktu 2c), przy czym w egzaminie magisterskim co najmniej jeden z członków komisji powinien posiadać stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora Egzamin dyplomowy jest egzaminem ustnym lub pisemnym przeprowadzanym według zasad szczegółowo opracowanych i zatwierdzonych przez Radę Instytutu/lub Kierownika Katedry po konsultacjach z przedstawicielami Samorządu Studentów. 2. Na egzaminie dyplomowym student powinien wykazać się ogólną wiedzą z przedmiotów kierunkowych oraz szczegółową w zakresie obranej specjalności lub specjalizacji określonych w standardach kształcenia dla danego kierunku studiów. 19

20 3. Przy ocenie wyniku egzaminu stosuje się oceny określone w 25 Regulaminu Studiów W przypadku oceny niedostatecznej z egzaminu dyplomowego, a takŝe nieusprawiedliwionego nieprzystąpienia do tego egzaminu w ustalonym terminie dziekan wyznacza drugi termin, jako ostateczny po upływie co najmniej dwóch tygodni od daty pierwszego egzaminu. 2. W przypadku niezdania egzaminu dyplomowego w drugim terminie, dziekan decyduje o skreśleniu z listy studentów lub na wniosek studenta kieruje go na powtórzenie ostatniego semestru Warunkiem otrzymania dyplomu ukończenia studiów jest złoŝenie egzaminu dyplomowego z wynikiem co najmniej dostatecznym. 2. Na ocenę końcową zamieszczoną w dyplomie jako wynik ukończenia studiów składa się: a) średnia arytmetyczna ocen egzaminów i zaliczeń (przedmiotów nie kończących się egzaminem) z całego okresu studiów, z uwzględnieniem ocen niedostatecznych stanowiąca 50% oceny końcowej, b) ocena pracy dyplomowej stanowiąca 25% oceny końcowej, c) ocena egzaminu dyplomowego stanowiąca 25% oceny końcowej. 3. W dyplomie wpisuje się jako wynik ukończenia studiów średnią ocen uzyskaną w sposób opisany powyŝej, po zaokrągleniu jej według zasady: bardzo dobry średnia plus dobry średnia 4, ; dobry średnia ,25 dostateczny plus średnia dostateczny średnia do 3,24 z następującym zastrzeŝeniem: jeśli średnia arytmetyczna ocen egzaminów i zaliczeń z oceną z całego okresu studiów jest niŝsza od 3,0, to ocena na dyplomie nie moŝe być wyŝsza niŝ 3,5. 4. Komisja przeprowadzająca egzamin dyplomowy moŝe wnioskować do dziekana o podwyŝszenie oceny końcowej w dyplomie zgodnie z 34 pkt.3 Regulaminu Studiów. Wniosek powinien być zapisany w protokole egzaminu dyplomowego. 5. W przypadku pracy dyplomowej wyróŝnionej przez promotora i recenzenta wpisuje się w protokole egzaminacyjnym oraz w indeksie ocenę z pracy: bardzo dobry z wyróŝnieniem. 20