OBSZAR ROZWOJOWY I AWSKO - DZIA DOWSKI

Transkrypt

1 WARMI SKO MAZURSKIEBIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO w OLSZTYNIE, FILIA w ELBL GU ul. Hetma ska 28, Elbl g wmbppelb@op.pl OBSZAR ROZWOJOWY I AWSKO - DZIA DOWSKI UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE ROZWOJU: GOSPODARCZE I PRZYRODNICZE TOM I ELBL G, 2008

2 W ARMI SKO MAZURSKIE BIURO PLANOW ANIA PRZESTRZENNEGO w OLSZTYNIE, FILIA w ELBL GU ul. Hetma ska 28, Elbl g wmbppelb@op.pl OBSZAR ROZWOJOWY I AWSKO - DZIA DOWSKI UWARUNKOWANIA LOKALIZACYJNE ROZWOJU: GOSPODARCZE I PRZYRODNICZE TOM I Dyrektor Warmi sko-mazurskiego Biura Planowania Przestrzennego w Olsztynie: Hanna J drasik Projektantprowadz cy: Zespó autorski: Opracowanie graficzne: Sk ad tekstu: Andrzej ywicki Mariola Deka ska,stanis aw Olech Urszula Juchnowska, Bo ena Ma ysko Ma gorzata Spiek, Beata Stolarek ELBL G, 2008

3 Obszar rozwojowy I awsko Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I SPIS TRE CI WPROWADZENIE CZ I POTENCJA LUDNO CIOWY I GOSPODARCZY 1 ROZDZIA 1. POTENCJA LUDNO CIOWY: DEMOGRAFICZNY I RYNKU PRACY 2 1. Uwagi wst pne Potencja demograficzny i potencja rynku pracy w regionie warmi sko-mazurskim 2 3. Potencja demograficzny obszaru i awsko dzia dowskiego Dynamika ludno ci Ruchy naturalne Migracje Struktura wiekowa i jej zmiany Podsumowanie i wnioski Potencja rynku pracy Aktywno ekonomiczna Problem bezrobocia Wykszta cenie ludno ci Rynek pracy mo liwo ci kszta towania Podsumowanie i wnioski. 18 Potencja demograficzny i potencja rynku pracy synteza i porównanie z innymi obszarami o du ym potencjale rozwoju i konkurencyjno ci. Za czniki tabelaryczne: Tabele 1-4 Za czniki graficzne: Rysunki ROZDZIA 2. POTENCJA GOSPODARCZY Uwagi wst pne Gospodarka województwa warmi sko-mazurskiego Podmioty gospodarki narodowej ze szczególnym uwzgl dnieniem przetwórstwa przemys owego na obszarze i awsko dzia dowskim Struktura przestrzenna i dynamika w latach Struktura wielko ciowa podmiotów gospodarczych Dzia alno produkcyjna podmiotów gospodarczych Poziom uprzemys owienia Wiod ce bran e w przemy le Dzia alno w obszarze wysokich technologii Zak ady osób fizycznych Prorozwojowe formy dzia alno ci gospodarczej Specjalne strefy ekonomiczne

4 Obszar rozwojowy I awsko Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 4.2. Klastry Pozosta e instytucje wspieraj ce przedsi biorczo Rola samorz dów w aktywizacji gospodarczej Dzia alno samorz dów Ranking samorz dów w Polsce w 2007 roku Dzia alno prorozwojowa samorz dów na obszarze iawsko dzia dowskim (wyniki ankiet) Podsumowanie i wnioski Potencja gospodarczo-produkcyjny synteza i porównanie z innymi obszarami o du ym potencjale rozwoju i konkurencyjno ci Ocena potencja ów demograficznego, rynku pracy i gospodarczego.. 41 Za czniki tabelaryczne: Tabele 1-8 Za czniki graficzne: Rysunki 1 10 oraz Rysunki 1A i 1B CZ II UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE Wprowadzenie Uwagi metodyczne Po o enie obszaru I awsko-dzia dowskiego na tle jednostek podzia u fizycznogeograficznego Struktura rodowiska przyrodniczego obszaru Charakterystyka uregulowa prawnych w zakresie lokalizacji przedsi wzi mog cych znacz co oddzia ywa na rodowisko. Ocena stopnia potencjalnej konfliktowo ci lokalizacji terenów rozwojowych wzgl dem jednostek struktury rodowiska przyrodniczego obszaru Podsumowanie.. 56 Za czniki graficzne: Rysunek nr 1A Obszar Rozwojowy Iawsko Dzia dowski. Uwarunkowania przyrodnicze (Po o enie terenów w stosunku do regionalnego systemu obszarów chronionych) Rysunek nr 1B Oznaczenia do rysunku 1A Rysunek nr 2A Obszar Rozwojowy Iawsko Dzia dowski. Uwarunkowania przyrodnicze (Po o enie terenów w stosunku do obszarów Natura 2000 i wybranych elementów struktury rodowiska) Rysunek nr 2B Oznaczenia do rysunku 2A

5 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I WPROWADZENIE Celem opracowania jest rozpoznanie regionalnych uwarunkowa rozwoju gospodarczego analizowanego obszaru oraz ocena mo liwo ci rozwoju tego obszaru. Dodatkowym celem, mo liwym do osi gni cia, jest zebranie bazy danych do wykorzystania dla potrzeb monitoringu zmian w zagospodarowaniu przestrzennym oraz dla potrzeb promocji regionalnej oferty terenów rozwojowych. Istotne jest równie rozpropagowanie pozytywnych wyników opracowania, zarówno na poziomie regionalnym jak i lokalnym. Prezentacja opracowania powinna przyci gn uwag inwestorów zewn trznych, co jest niezb dne dla wywo ania impulsu rozwojowego. Przetransponowanie analiz na poziom lokalny powinno zadzia a mobilizuj co pod k tem poprawy stopnia przygotowania terenów inwestycyjnych przez gminy. Obszar Rozwojowy Iawsko-Dzia dowski zosta wyodr bniony na podstawie wyników opracowania pt. Konkurencyjno Warmii i Mazur diagnoza problemowa (W. Dziemianowicz, J. Szlachta, W-wa 2005) oprócz kilku innych obszarów: Olszty skiego, Elbl skiego, Mr gowsko- Gi yckiego oraz Eckiego, dla których sporz dzono odr bne opracowania studialne. Analizy makroekonomiczne wykaza y, e na wskazanych obszarach istnieje znacz cy w skali województwa potencja rozwoju i konkurencyjno ci. Rozwój i konkurencyjno obszaru zosta y poddane analizom, które przeprowadzono: w odniesieniu do potencja u gospodarczo-produkcyjnego oraz uwarunkowa jego rozwoju, z akcentem postawionym na rozwój (rozumiany, jako proces wymagaj cy inwestycji zewn trznych), traktuj c konkurencyjno, jako cech wspomagaj c rozwój, na poziomie regionalnym, a wi c powy ej parametrów cechuj cych rozwój lokalny, w wymiarze przestrzennym, a wi c dotycz cym zjawisk z zakresu gospodarki przestrzennej. Potencja gospodarczo-produkcyjny (przedmiot analiz) zidentyfikowano na podstawie 2 kryteriów: 1) wed ug Polskiej Klasyfikacji Dzia alno ci (PKD): dzia alno gospodarcza w sekcji D, obejmuj ca szeroko rozumiane przetwórstwo przemys owe (wszystkie bran e dzia alno ci produkcyjnej i przetwórczej); 2) wed ug przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym: tereny zabudowy techniczno-produkcyjnej, do których zaliczaj si : zabudowa produkcyjna, sk ady i magazyny. W zarysowanym powy ej zakresie analiz zidentyfikowano i poddano ocenie te czynniki, które maj istotne znaczenie dla rozwoju gospodarczego. Zak adane efekty b d przydatne dla prowadzenia regionalnej polityki przestrzennej przez samorz d województwa ( cznie z aktualizacj planu województwa), a tak e dla pozytywnego oddzia ywania na polityk przestrzenn gmin (w sferach: wnioskowej, koordynacyjnej i promocyjnej). W wymiarze praktycznym uzyskane efekty mo na okre li nast puj co: - rozpoznanie uwarunkowa i mo liwo ci rozwoju obszaru, - dopracowanie kryteriów monitorowania ofert terenów inwestycyjnych (zaproponowanych wst p- nie we wcze niejszych opracowaniach dla Obszarów: Elbl skiego, Mr gowsko-gi yckiego oraz E ckiego); zak ada si mo liwo zastosowania tych kryteriów w szerszym zakresie, np. dla prowadzenia monitoringu zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, - zebranie ofert terenów inwestycyjnych, - ocena ofert, w tym selekcja ofert, wskazanie najlepszych ofert, wykluczenie ofert nie spe niaj - cych kryteriów regionalnych, - wskazanie potencjalnych terenów rozwojowych (nast pny krok po wykorzystaniu terenów inwestycyjnych zg oszonych w aktualnej ofercie), - wykorzystanie zebranych informacji do wniosków w sprawie sporz dzania studiów gmin oraz planów miejscowych, uzgadniania tych opracowa, a tak e do opiniowania projektów, programów i innych opracowa rozpatrywanych przez Zarz d Województwa. Zakres opracowania obejmuje: - cz analityczn zawieraj c uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju (tom I i tom II),

6 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I - syntetyczn ocen mo liwo ci rozwoju (tom III), rozszerzon o analiz terenów rozwojowych i kryteria monitorowania takich terenów. TOM I uwarunkowa lokalizacyjnych rozwoju Obszaru I awsko-dzia dowskiego zawiera nast puj ce analizy: 1) Potencja ludno ciowy (demograficzny i rynku pracy) znaczenie dla rozwoju gospodarczoprodukcyjnego analizowanego obszaru. 2) Potencja gospodarczy w kontek cie uwarunkowa lokalizacyjnych rozwoju gospodarczoprodukcyjnego analizowanego obszaru. 3) Uwarunkowania rodowiskowe rozwoju gospodarczo-produkcyjnego analizowanego obszaru. TOM II uwarunkowa lokalizacyjnych rozwoju Obszaru Iawsko-Dzia dowskiego zawiera nast puj ce analizy: 1) Uwarunkowania komunikacyjne rozwoju gospodarczo-produkcyjnego analizowanego obszaru. 2) Uwarunkowania infrastrukturalne rozwoju gospodarczo-produkcyjnego analizowanego obszaru. TOM III zawiera ocen mo liwo ci rozwoju Obszaru I awsko-dzia dowskiego w uj ciu syntetycznym. W jej sk ad wchodz nast puj ce zagadnienia: 1) Znaczenie atrakcyjno ci inwestycyjnej dla rozwoju i konkurencyjno ci gospodarki, w tym: krajowe uwarunkowania rozwoju, warunki osi gni cia sukcesu inwestycyjnego oraz prorozwojowe formy dzia alno ci gospodarczej. 2) Ocena mo liwo ci rozwoju analizowanego obszaru, w tym: ocena wyników analiz uwarunkowa lokalizacyjnych rozwoju, ocena oferty terenów rozwojowych, potencjalne tereny rozwojowe, syntetyczna ocena mo liwo ci rozwojowych analizowanego obszaru. 3) Ocena i monitorowanie ofert terenów inwestycyjnych, w tym: kryteria monitorowania regionalnej oferty terenów inwestycyjnych, ocena ofert, wskazanie najlepszych ofert. Rozwój gospodarczy miasta (gminy), tworzenie nowych miejsc pracy oraz wspieranie i zach canie przedsi biorców do inwestowania ( ) to priorytetowe zadania realizowane przez w adze samorz dowe ( ). Tak wizj rozwoju prezentuje samorz d jednego z wa niejszych miast województwa warmi skomazurskiego. Patrz c w du ym skrócie, formu a ta mog aby pos u y, jako motto niniejszego opracowania. Ocena uwarunkowa rozwoju dokonana z perspektywy ponadregionalnej, wyra ona w diagnostycznej cz ci analiz do projektu Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej , dobrze uzupe nia t wizj : Jedn z barier stoj cych na drodze przyspieszenia procesu rozwoju gospodarczego jest brak nowych inwestycji. ( ) Konkurencja w poszukiwaniu inwestycji zewn trznych ( ) jest silna, ( ) ka dy region stara si o przyci gni cie inwestorów, kapita u i nowych firm. Bez skutecznej promocji oraz kompleksowej obs ugi prawno-administracyjnej, jest to zadanie niewykonalne.

7 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 1 CZ I. POTENCJA Y LUDNO CIOWY I GOSPODARCZY Autorzy opracowania: mgr Mariola Deka ska tech. bud. Bo ena Ma ysko

8 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 2 ROZDZIA 1. POTENCJA LUDNO CIOWY: DEMOGRAFICZNY I RYNKU PRACY 1. UWAGI WST PNE Opracowanie niniejsze jest cz ci wi kszej pracy, dotycz cej obszaru iawskodzia dowskiego. Jest to tak e kontynuacja prac nad obszarami o du ym potencjale rozwojowym i konkurencyjno ci w województwie warmi sko-mazurskim. W pracy omówiono najwa niejsze elementy sk adaj ce si na potencja ludno ciowy, tzn. demograficzny i rynku pracy w kontek cie mo liwo ci rozwojowych obszaru opracowania. Celem by o wyodr bnienie terenów, które cechuj si najlepszymi potencja ami w skali obszaru. Porównano tak e pod tym wzgl dem obszar i awsko - dzia dowski z omawianymi wcze niej obszarami elbl skim, e ckim i gi ycko mr gowskim. Zasadniczymi jednostkami odniesienia by y miasta i gminy na obszarze opracowania, co podyktowane by o przede wszystkim dost pno ci danych analitycznych. Gównymi ród ami i danych by y: dane statystyczne z roczników, stron internetowych Urz du Statystycznego w Olsztynie; dane statystyczne pochodz ce ze stron internetowych G ównego Urz du Statystycznego w Warszawie, g ównie z Banku Danych Regionalnych; ankiety przeprowadzone w urz dach gmin; dane pochodz ce z innych publikacji oraz instytucji, g ównie z ich stron internetowych. W trakcie analiz skupiano si na zagadnieniach, które w najwi kszym stopniu kszta tuj omawiane potencja y. Integraln cz ci opracowania s rysunki, tabele oraz wykresy. Rysunek gówny, wspólny dla potencja ów ludno ciowego i gospodarczego, oznaczony 1A znajduje si na ko cu rozdzia u POTENCJA DEMOGRAFICZNY I POTENCJA RYNKU PRACY W REGIONIE WARMI SKO-MAZURSKIM Potencja demograficzny województwa warmi sko-mazurskiego na tle Polski nie przedstawia si zbyt imponuj co. Mieszka cy naszego regionu to zaledwie 3,7 % ludno ci Polski. Znacznie ni sza ni rednia w kraju jest g sto zaludnienia, stanowi niespe na 50% g sto ci notowanej w kraju. Spo ecze stwo naszego regionu jest demograficznie do m ode. Cechuje si du ym udzia em osób w wieku przedprodukcyjnym i jednocze nie mniejszym udzia em osób w wieku poprodukcyjnym. Procesy starzenia si ludno ci s tu mniej zaawansowane ni w innych regionach Polski. Wyst puje oczywi cie zró nicowanie wewn trz regionalne, co oznacza, e i tutaj obserwuje si gminy maj ce spo ecze stwo o zaawansowanym stopniu starzenia si. Istotnym problemem jest emigracja, bowiem region nasz cechuje si wzmo onym odp ywem ludno ci. Wyje d aj przede wszystkim ludzie m odzi, w tzw. wieku mobilnym (mi dzy 18 a 44 rokiem ycia) oraz dobrze wykszta ceni, poszukuj cy dobrej pracy. Wprawdzie taki sam trend obserwowany jest generalnie w Polsce, ale w regionie jest znacznie bardziej nasilony (saldo migracji -0,3 na 1000 mieszka ców wobec -2,2 na mieszka ców). O ile w kraju deficyt zwi zany z emigracj pog biany jest przez ujemny przyrost naturalny (-0,1 na 1 tys. ludno ci), to w warmi sko-mazurskim cz ciowo rekompensowany jest przez przyrost dodatni (1,6 na 1 tys. ludno ci). Potencja rynku pracy mo na uzna za niewystarczaj cy i nie chodzi tu wcale o liczb pracuj cych, czy te potencjalnych pracuj cych, ale o ich wykszta cenie i kwalifikacje zawodowe. Mieszka cy regionu plasuj si na ostatnim miejscu w kraju pod wzgl dem poziomu wykszta cenia. W NSP 2002 odsetek ludno ci powy ej 12 roku ycia z wykszta ceniem ponadpodstawowym wyniós w regionie 58,9%, w kraju 64,6%. Wykszta ceniem wy szym legitymowa o si 8,3% ludno ci (8,4% w kraju), policealnym 2,9% (3,2% w kraju), rednim zawodowym i ogólnokszta c cym 26,3% (28,3% w kraju). Prawie 5% ludno ci mia o wykszta cenie podstawowe nieuko czone, b d nie mia o adnego wykszta cenia.

9 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 3 Aktywno zawodowa pozostaje na poziomie nieco ni szym ni przeci tnie w Polsce. Wspó czynnik aktywno ci zawodowej w czasie bada NSP 2002 wyniós 55,1% - 10 miejsce w kraju. Tutaj równie widoczne jest znaczne zró nicowanie wewn trz regionu od 45,2% w gminie Rychliki, a do 60,5% w gminie Rozogi i mie cie Lubawa. Zanotowano wyra ny spadek bezrobocia do poziomu 23,6% w roku 2006 (wspó czynnik bezrobocia rejestrowego), a wi c o 5,6% w ci gu dwóch lat, ale nadal jest to jeden z najwy szych wspó czynników bezrobocia w skali kraju. Samo zjawisko zmniejszenia bezrobocia jest pozytywne, ale cz ciowo spowodowane jest nasilonym odp ywem pracowników do bardziej rozwini tych gospodarczo krajów Unii Europejskiej, a to powoduje niedobór pracowników w okre lonych zawodach na regionalnym rynku pracy. Zjawisko deficytu pracowników w niektórych zawodach jest coraz bardziej widoczne w ca ej Polsce. 3. POTENCJA DEMOGRAFICZNY OBSZARU I AWSKO - DZIA DOWSKIEGO 3.1. DYNAMIKA LUDNO CI Na obszarze opracowania w 2006 roku mieszka o osób. Z tego 46% to ludno miejska. redni wska nik urbanizacji w województwie warmi sko-mazurskim wynosi w tym samym roku 60%, co oznacza, e taki procent osób mieszka w miastach. Ni szy wska nik na obszarze i awsko-dzia dowskim spowodowany jest brakiem du ych o rodków miejskich. Zwi kszona koncentracja ludno ci wyst puje przede wszystkim w miastach oraz w ich najbli szym otoczeniu. Najwi kszym o rodkiem jest I awa, licz ca 32,5 tys. mieszka ców, nast pnie Dzia dowo blisko 21 tys. mieszka ców oraz Nowe Miasto Lubawskie nieco ponad 10 tys. mieszka ców. Pozosta e miasta obszaru maj mniej ni 10 tys. mieszka ców, przy czym ró ni si mi dzy sob pod tym wzgl dem do znacznie, bowiem Lubawa liczy ponad 9,3 tys. osób, a najmniejsze Kisielice 2,2 tys. mieszka ców. Rozmieszczenie ludno ci na obszarach wiejskich równie nie jest równomierne. Niektóre obszary pozostaj prawie niezamieszka e, przede wszystkim z racji warunków geograficznych, a g ównie znacznych obszarów le nych (najwi ksze powierzchnie zajmuj w gminach Iawa, Lidzbark i Susz) oraz wodnych. Ich uwzgl dnienie znacznie koryguje wska nik gsto ci zaludnienia w niektórych gminach (Za. 1). W roku 2006 rednio na terenach wiejskich obszaru opracowania na 1 km 2 przypada o 52 osoby. Najg ciej zaludnione obszary obejmuj po udniowocentraln cz obszaru iawsko-dzia dowskiego, w zespole gmin Nowe Miasto Lubawskie i Kurz tnik oraz gminy Rybno i I owo-osada. Najmniejsz g sto ci cechuj si jednostki po o one peryferyjnie w pó nocno-zachodnim i po udniowo-wschodnim fragmencie terenu opracowania. Przestrzenne zró nicowanie g sto ci zaludnienia terenów wiejskich obrazuje Rys. 1. W latach na obszarze opracowania przyby o cznie osób, tj. 1,3%. W tym samym czasie w województwie warmi sko-mazurskim nast pi nieznaczny spadek liczby ludno ci o 0,2 %. Podobna tendencja utrzymywa a si w Polsce (ubytek mieszka ców o 0,3%). Dodatnia dynamika liczby ludno ci to zdecydowanie pozytywne zjawisko, wyst pi o w wi kszo ci gmin na terenie opracowania. Ujemn dynamik zaobserwowano w miastach: Lidzbark i Iawa oraz na terenach wiejskich gmin: I owo Osada i P o nica. W przypadku miast, a w szczególno ci I awy ubytek mieszka ców w znacznej mierze jest spowodowany nasilonym procesem zasiedlania terenów wokó miasta, ale ju na obszarze gminy wiejskiej I awa. W mniejszym stopniu ten sam proces zachodzi w pozosta ych miastach obszaru opracowania, ale nie ma tak znacz cego wp ywu na dynamik liczby ludno ci. Najbardziej dynamicznie pod wzgl dem demograficznym rozwija si gmina I awa, gdzie liczba ludno ci w 2006 roku stanowi a 107,4% liczby ludno ci z roku 2000 (przy za o eniu, e rok 2000=100), a tak e obszary wiejskie gmin Lubawa i Nowe Miasto Lubawskie (Rys.2 i Za. 1)

10 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I RUCHY NATURALNE Urodzenia i zgony to podstawowe czynniki wp ywaj ce na populacj danego obszaru. Ró nic mi dzy nimi okre la si mianem przyrostu naturalnego. Generalnie w latach tylko w sporadycznych przypadkach by on nieznacznie ujemny, maksymalnie wynosi 6 osób w mie cie Susz w 2004 roku. cznie w latach w wyniku ruchów naturalnych na ca ym terenie przyby o osób. W przeliczeniu na 1000 mieszka ców przeci tnie by y to 24 osoby. Wi kszy przyrost naturalny zaobserwowano generalnie na terenach wiejskich, rednio 31 osób na 1000 mieszka ców, a w szczególno ci w gminach Susz (52), Lubawa (44), I awa (37) i Grodziczno (36). W miastach wska nik przyrostu naturalnego rednio wyniós 17 osób na 1 tys. mieszka ców. Najni sze warto ci, poni ej 10 osób, osi ga w miastach Lidzbark (8), Susz (8) i Nowe Miasto Lubawskie (9) (Tab. 1) Mniejszy ni przed laty przyrost naturalny spowodowany jest przede wszystkim zmianami psychologiczno - spo ecznymi. Typowy sk ad rodziny to 2+2 lub 2+1, a wi c s one mniej liczne. Cz ciej zdarzaj si te ma e stwa bezdzietne. M ode kobiety pó niej wst puj w zwi zki ma e skie i pó niej te pojawiaj si dzieci. Wszystko to powoduje, e przyrost naturalny jest mniejszy. Województwo warmi sko-mazurskie, a tak e obszar opracowania s tymi obszarami, na których liczba urodze przewy sza liczb zgonów. Jest to zjawisko pozytywne. Tab. 1. Przyrost naturalny w latach Wyszczególnienie miasta Przyrost naturalny ogó em w latach Suma Dzia dowo I awa Lubawa Nowe Miasto Lubawskie Kisielice Lidzbark Susz Miasta cznie obszary wiejskie Biskupiec Dzia dowo Grodziczno I awa I owo Osada Kisielice Kurz tnik Lidzbark Lubawa Nowe Miasto Lubawskie przyrost na 1 tys. mieszk.

11 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 5 P o nica Rybno Susz Obszary wiejskie cznie Ogó em ród o: Dane GUS, Bank Danych Regionalnych 3.3. MIGRACJE Ruchy migracyjne dotycz osób, które na sta e zmieni y miejsce zamieszkania, przekraczaj c przy tym granice jednostki administracyjnej (Tab. 2). W latach na terenie opracowania zameldowa o si cznie osób, w tym 99% stanowi y migracje krajowe, a zaledwie 1% zagraniczne. Najpopularniejszym celem migracji by o miasto Iawa wraz z otaczaj cym obszarem wiejskim oraz miasto Dzia dowo, cznie osiedli o si tutaj oko o 4,9 tys. osób. W przypadku mniejszych miast, jak Kisielice, Lubawa i Susz, liczba osiedlaj cych si by a mniejsza w miastach ni na terenach wiejskich wokó tych miast. Wymeldowania w latach obj y grup osób. Najwi ksz liczb emigrantów zanotowano w mie cie I awa (2,6 tys.), Dzia dowo (1,7 tys.) oraz w gminie Dzia dowo (1,1 tys.). Saldo migracji w ci gu omawianych lat na ca ym terenie by o ujemne, z tego obszaru wyprowadzi o si osób. W wi kszo ci by y to migracje wewn trzne (krajowe), wynosi y 87,4%. Pozosta e 12,6% to migracje zagraniczne. Oznacza to, e co 10 osoba wyjecha a na sta e poza granice Polski. Prawie w ka dej jednostce administracyjnej na obszarze opracowania obserwowano ujemne saldo migracji. Obszarami, gdzie nap yw ludno ci by wi kszy ni ich odp yw by y tylko tereny wiejskie wokó miasta I awy oraz Nowego Miasta Lubawskiego. Prawdopodobnie jest to skutek o ywionych ruchów budowlanych na terenach podmiejskich i przenoszenia si ludno ci miast na obszary o bardziej przyjaznym otoczeniu. W ostatnich latach wyst pi nasilony odp yw ludno ci poza granice kraju. Jest to problem istotny, charakterystyczny dla ca ej Polski, szeroko te komentowany. Szacuje si, e blisko 2 mln osób wyjecha o z Polski do krajów Europy Zachodniej. Na obszarze opracowania ten problem równie istnieje i jak wskazuj dane z ostatnich kilku lat pog bia si. Okre lenie dok adnej liczby osób, które wyemigrowa y z obszaru opracowania nie jest mo liwe. Statystyka obejmuje tylko osoby, które wymeldowa y si ze swojego sta ego miejsca zamieszkania. W rzeczywisto ci grupa ta mo e by znacznie wi ksza. W pocz tkowych latach poddanych badaniu ( ) saldo migracji zagranicznych z ca ych powiatów dzia dowskiego, iawskiego i nowomiejskiego nie przekracza o kilku, kilkunastu osób w ka dym roku. Tymczasem ju w roku 2003 saldo migracji zacz o wzrasta na niekorzy obszaru opracowania. Najwy sze by o w 2006 roku, osi gaj c w poszczególnych powiatach odpowiednio: dzia dowskim (-49 osób), iawskim, bez miasta i gminy Zalewo (-138 osób),nowomiejskim (-31 osób). Od roku 2000 do 2006 wzros o wielokrotnie (wykres poni ej). Przedstawione dane dotycz osób, które wymeldowa y si z miejsca zamieszkania. Zatem nale y mie wiadomo, e problem z emigracj zarobkow, bo o tak tu g ównie chodzi, jest znacznie powa niejszy ni to wynika z danych. Znaczna grupa osób, które wyje d aj za granic przebywa tam tylko przez cz roku, tam pracuj c i zarabiaj c, natomiast w kraju pozostaj cz sto ich rodziny. Skutki ekonomiczne niestety s bardzo powa ne, gdy w wi kszo ci na wyjazd decyduj si osoby posiadaj ce albo dobre wykszta cenie, albo b d ce fachowcami w konkretnej dziedzinie. Wskutek tego drena u pracowników odczuwalny staje si ich brak na rodzimym rynku pracy. Nie bez znaczenia pozostaj tak e skutki spo eczne i psychologiczne rozdzielenia rodzin, szczególnie w odniesieniu do dzieci. W wielu przypadkach mog one zdecydowa o ich psychice i postawie yciowej w przysz o ci.

12 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 6 W tabeli 2 przedstawiono wska nik salda migracji w poszczególnych jednostkach administracyjnych z lat w przeliczeniu na 1 tysi c mieszka ców w 2006 roku. Najwi cej osób wyemigrowa o z gminy P o nica i obszaru wiejskiego gminy Susz, odpowiednio 47 i 45 osób na ka dy tysi c mieszka ców. Wska nik przewy szaj cy 30 zaobserwowano równie na terenach wiejskich gmin Grodziczno, Dzia dowo i Kisielice. W wyniku ruchów migracyjnych mieszka ców przyby o jedynie w gminach wiejskich: I awa 26 osób/tys. mieszka ców oraz Nowe Miasto Lubawskie 9 osób/tys. mieszka ców. Niewielki ubytek ludno ci, nie przekraczaj cy 10 osób/tys., dotyczy miasta Nowe Miasto Lubawskie, a tak e gmin wiejskich Rybno i Lubawa. Tab. 2. Ruchy migracyjne w latach na obszarze opracowania Wyszczególnienie Miasta Zameldowania Wymeldowania Saldo migracji ruch wewn - trzny Zagra nica ruch wewn - trzny zagranica ruch wewn - trzny Zagrani -ca suma Saldo migracji na 1 tys. mieszk. w 2006 Dzia dowo I awa Kisielice Lidzbark Lubawa Nowe Miasto Lubawskie Susz Obszary wiejskie Biskupiec Dzia dowo Grodziczno I awa I owo Osada Kisielice Kurz tnik Lidzbark Lubawa Nowe Miasto lubawskie P o nica Rybno Susz Obszar opracowania ród o: GUS Bank Danych Regionalnych r.

13 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 7 Saldo migracji wewntrznych na obszarze iawsko-dziadowskim w latach saldo m igracji ród o: G ówny Urz d Statystyczny, Regionalny Bank Danych Saldo migracji wewn trznych na ca ym obszarze iawsko-dzia dowskim we wszystkich badanych latach mia o warto ujemn (wykres). Najwi cej osób wyemigrowa o w roku 2001 (ponad 500), a najmniej w roku 2000 (ponad 250). Nie nale y uto samia przedstawionych danych jako rzeczywistej liczby osób opuszczaj cych obszar opracowania, poniewa cz tych osób zmieni a miejsce zamieszkania z jednej gminy na inn, ale w obr bie badanego obszaru. W tej grupie mieszcz si przede wszystkim ruchy w drówkowe na styku miasto otaczaj cy obszar wiejski. Ze szczególnym nasileniem mia y one miejsce w Iawie, gdzie zaobserwowano odp yw mieszka ców z miasta z jednoczesnym du ym nap ywem ludno ci w jego otoczeniu. Saldo migracji zagranicznych na obszarze i awsko-dzia dowskim w latach saldo migracji 3.4. STRUKTURA WIEKOWA I JEJ ZMIANY Procesy demograficzne zwi zane z ruchem naturalnym oraz ruchem w drówkowym kszta tuj w sposób zasadniczy struktur ludno ci zamieszkuj cej dany obszar. Przede wszystkim wp ywaj na struktur wiekow. W Polsce w coraz wi kszym stopniu uwidacznia si starzenie spo ecze stwa. Jest to zjawisko negatywne, w istotny sposób wp ywaj ce na ekonomiczne aspekty ycia ludno ci.

14 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 8 Udzia ludno ci w wieku poprodukcyjnym w ród ludno ci ogó em na obszarze opracowania w 2006 roku wynosi 12,8%. Udzia ten nie by zbyt wysoki, kszta towa si na poziomie ni szym ni rednia w województwie warmi sko-mazurskim (13,6%) oraz znacznie ni szym ni przeci tna w Polsce, wynosz ca 15,7%. Wewn trz obszaru opracowania równie widoczne s istotne dysproporcje tego wspó czynnika, dochodz ce do 6,6% (Za. 1). Najm odsze spo ecze stwo zamieszkuje obszary wiejskie gminy Kisielice - 9,5%, najstarsze natomiast gmin wiejsk P o nica 16,1%. W strukturze przestrzennej wed ug gmin zaznacza si do wyra nie skoncentrowany obszar, gdzie udzia osób w wieku poprodukcyjnym jest najni szy poni ej 11%. S to tereny pó nocno-zachodnie obszaru opracowania. Proces starzenia si ludno ci najbardziej zaawansowany jest z kolei w po udniowo-wschodniej cz ci obszaru. Udzia osób w wieku poprodukcyjnym przekracza tu 14%. Jednocze nie s to tereny, gdzie wska nik ten jest wy szy ni rednia w ca ym województwie. Z procesem starzenia si ludno ci zwi zany jest tak e wska nik obci enia demograficznego. Okre la on stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym. Przestrzenny rozk ad wska nika odpowiada poprzedniej danej. Im wi ksza jest liczba osób w wieku poprodukcyjnym tym wy sza warto wspó czynnika. Najwi ksze warto ci, co nie jest zjawiskiem korzystnym, osi ga generalnie na terenach wiejskich powiatu dzia dowskiego, od 0,22 do 0, PODSUMOWANIE I WNIOSKI O wielko ci potencja u demograficznego decyduje przede wszystkim liczba ludno ci zamieszkuj ca omawiany obszar. Na terenie i awsko-dzia dowskim jest to prawie 200 tys. osób. Najwi ksz koncentracj tworz oczywi cie o rodki miejskie: Iawa, Dzia dowo, Nowe Miasto Lubawskie i Lubawa. Obszary wokó tych miast w wi kszo ci równie cechuj si znacz c liczb mieszka ców (najmniej liczna jest gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie). W przypadku terenów wiejskich istotna jest za to g sto zaludnienia. Nie zawsze jest ona adekwatna do liczby ludno ci. Na obszarze opracowania najg ciej zaludnione tereny to: I owo Osada, Rybno, Kurz tnik i Nowe Miasto Lubawskie. Generalnie obszar cechuje si dodatni dynamik ludno ci, przede wszystkim za spraw przyrostu naturalnego, który by dodatni we wszystkich jednostkach. Negatywnym zjawiskiem jest natomiast odp yw ludno ci w wyniku migracji, tylko dwie gminy wiejskie Iawa i Nowe Miasto Lubawskie w latach zanotowa y saldo migracji dodatnie. Jest to skutek przede wszystkim nasilonych ruchów budowlanych wokó tych miast. Problem wyjazdów zagranicznych równie nie omin tego obszaru. W ci gu lat wzrós wielokrotnie i w ostatnim badanym roku obj grup ponad 200 osób. Post puje proces starzenia si ludno ci. W niektórych gminach ju teraz jest on do zaawansowany (gminy wiejskie Lidzbark i Po nica). W istotny sposób wp ywa to na jako potencja u demograficznego. Najm odsze spo ecze stwo zamieszkuje gminy wiejskie: Kisielice, Susz i I awa. Uwzgl dniaj c wszystkie czynniki demograficzne stwierdzi nale y, e najwy szym w skali opracowania potencja em demograficznym dysponuje centralna cz obszaru iawskodzia dowskiego (miasta i gminy w trójk cie I awa Lubawa Nowe Miasto Lubawskie) oraz miasto Dzia dowo. Najmniej korzystne parametry, przede wszystkim spowodowane negatywnymi procesami demograficznymi, wyst puj cymi ze znacznym nasileniem, maj gminy Po nica i Grodziczno.

15 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 9 4. POTENCJA RYNKU PRACY 4.1. AKTYWNO EKONOMICZNA Dane statystyczne dotycz ce aktywno ci ekonomicznej, w tym pracuj cych zosta y zanalizowane przede wszystkim dla roku W roku tym zosta przeprowadzony Narodowy Spis Powszechny, który jest jedynym ród em umo liwiaj cym ocen rzeczywistej aktywno ci ekonomicznej spo ecze stwa. Badaniami obj to grup Polaków powy ej 15 roku ycia. Do aktywnych zawodowo, zgodnie z zastosowan metod BAEL, zaliczono pracuj cych tj. wszystkich, którzy w tygodniu poprzedzaj cym spis wykonywali jak kolwiek prac zarobkow, czasem nawet dorywcz oraz osoby bezrobotne. Na obszarze i awsko dzia dowskim w po owie 2002 roku zanotowano pracuj cych w grupie osób powy ej 15 roku ycia. Najwi ksza koncentracja pracuj cych wyst puje w mie cie I awa (ponad 11,5 tys.) oraz Dzia dowo (prawie 7 tys.). Spo ród terenów wiejskich wyró nia si zdecydowanie gmina Lubawa (niemal 4 tys. pracuj cych) oraz gmina I awa (3,7 tys. pracuj cych). Wspó czynnik aktywno ci ekonomicznej mierzony udzia em aktywnych zawodowo w grupie osób powy ej 15 roku ycia w województwie warmi sko mazurskim wynosi w 2002 roku 55,1% nieznacznie tylko mniej ni wynosi a rednia dla Polski - 55,5%. Przestrzennie wska nik ten na obszarze opracowania wzrasta w kierunku centrum obszaru (gminy: Lubawa, I awa, Nowe Miasto Lubawskie, Kurz tnik) i osi ga warto powy ej 57%, a nawet powy ej 59%. Najni sze warto ci osi ga na pó nocno-zachodnich i po udniowo-wschodnich kra cach obszaru opracowania (gminy: Susz, Kisielice, Iowo Osada, Dzia dowo i Po nica), osi gaj c warto ci poni ej redniej wojewódzkiej (Rys. 3). Wi ksz aktywno ci cechuj si m czy ni. Najni szy wspó czynnik aktywno ci zawodowej zaobserwowano w mie cie Kisielice - 58, a najwy szy w gminie Lubawa 70,2. W grupie kobiet aktywno ta w adnej gminie nie przekracza 56%. Najwy sza jest w mie cie Kisielice 55,1 a najni sza w gminie Susz, gdzie osi ga warto 46. Poza rokiem spisowym uzyskanie tak szczegó owych danych dotycz cych aktywno ci ekonomicznej nie jest mo liwe. Dane jakimi dysponuj urz dy statystyczne obejmuj grup zatrudnionych oraz bezrobotnych. Przy czym nale y pami ta, e w zale no ci od jednostki odniesienia (powiat czy gmina) szczegó owo tych danych jest zró nicowana. Dane wed ug powiatów s pe niejsze, obejmuj tak e (czego nie uwzgl dnia si w danych dotycz cych gmin) zatrudnionych w rolnictwie indywidualnym, fundacjach i innych stowarzyszeniach. Podobnie jak dane wed ug gmin nie uwzgl dniaj natomiast osób zatrudnionych w ma ych przedsi biorstwach (do 9 osób) oraz duchownych. Jak mo na odczyta z tabeli nr 3 zró nicowana szczegó owo podawanych danych w sposób istotny wp ywa na ostateczny wynik danych. Okazuje si, e ju uwzgl dnienie pracuj cych w rolnictwie indywidualnym, fundacjach, stowarzyszeniach itp. stanowi w tych trzech powiatach prawie 13,5 tysi czn grup osób, a wi c ok. 28%. Trzeba mie wiadomo, e liczba pracuj cych jest jeszcze wy sza, bowiem przedstawione dane nie uwzgl dniaj osób pracuj cych w ma ych przedsi biorstwach, zatrudniaj cych do 9 osób. Informacja ta jest istotna, gdy statystyka wed ug powiatów dysponuje danymi na temat liczby ma ych podmiotów gospodarczych, nie mo na natomiast w sposób prosty uzyska informacji o liczbie zatrudnionych w tych przedsi biorstwach. St d wszelkie informacje na temat zatrudnionych w poszczególnych jednostkach administracyjnych nie oddaj w pe ni skali tego zjawiska.

16 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 10 Tab. 3. Zatrudnienie na obszarze opracowania wed ug gmin oraz powiatów w 2005 roku Pracuj cy w Lp. Wyszczególnienie fundacjach itp. (5-3) Pracuj cy wed ug liczby rolnictwie zatrudnionych indywidualnym, I awa miasto Lubawa miasto Kisielice miasto 377 a 4 Kisielice gmina 5 Susz miasto 1616 a Susz gmina 7 Zalewo miasto 945 a 8 Zalewo gmina 9 I awa gmina Lubawa gmina Nowe miasto Lubawskie miasto Biskupiec gmina Grodziczno gmina Kurz tnik gmina Nowe Miasto Lubawskie gmina Dzia dowo miasto a 19 Dzia dowo gmina I owo Osada gmina P o nica gmina Rybno gmina 692 Obszar cznie ród o: Bank Danych Regionalnych, GUS w Warszawie. 17 Lidzbark miasto 18 Lidzbark gmina a dane podawane s cznie dla miasta i obszarów wiejskich gminy Tab. 4. Podmioty gospodarki narodowej wed ug liczby pracuj cych na obszarze opracowania w 2005 roku. Ogó em Wyszczególnienie razem i wi cej Województwo ,3% 4,6% 1,0% 0,1% Powiaty dzia dowski ,9% 5,7% 1,3% 0,08% i awski ,0% 5,6% 1,3% 0,09% nowomiejski ,1% 6,1% 0,7% 0,04% Obszar cznie ,0% 5,8% 1,2% 0,08% ród o: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie warmi sko-mazurskim w 2005 r., Urz d Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2006.

17 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 11 W tabeli nr 4 zestawiono podmioty gospodarki narodowej wed ug liczby zatrudnionych w nich osób, w przedzia ach stosowanych zarówno przez statystyk polsk, jak i europejsk.. Zdecydowan przewag liczebn wykazuj podmioty gospodarcze z grupy przedsi biorstw ma ych. W ka dym powiecie, podobnie jak rednio w województwie ich udzia przekracza 90%. Niestety brak informacji o liczbie zatrudnionych w tych przedsi biorstwach nie pozwala oceni jak du y stanowi oni udzia na rynku pracy. Mo na jednak przypuszcza, e s to do du e liczby. Z danych GUS wynika, e rednio 1 ma y zak ad zatrudnia 2 osoby. Przy takim za o eniu liczba zatrudnionych osi ga aby warto odpowiednio w powiatach: dzia dowskim , i awskim i nowomiejskim Pozosta e rednie i du e zak ady w ka dym z powiatów stanowi niespe na 7 8%, a liczba pracuj cych wynosi w nich odpowiednio w dzia dowskim, w i awskim i w nowomiejskim. Kolejn grup, sk adaj c si na grup osób aktywnych zawodowo s bezrobotni. cznie na obszarze opracowania w 2005 roku by o ich prawie 20 tys. (Tab. 5) Liczniejsz grup w ród bezrobotnych stanowi kobiety - 59%. Problem bezrobocia zosta szczegó owo omówiony w rozdziale 4.2. Tab.5. Liczba bezrobotnych w gminach obszaru opracowania Wyszczególnienie Gminy miejskie Liczba bezrobotnych w 2005 roku ogó em m czy ni kobiety Dzia dowo I awa Lubawa Nowe Miasto Lubawskie Gminy miejsko-wiejskie Lidzbark Susz Kisielice Gminy wiejskie Biskupiec Dzia dowo Grodziczno I awa I owo Osada Kurz tnik Lubawa Nowe Miasto Lubawskie P o nica Rybno Ogó em ród o: G ówny Urz d Statystyczny w Warszawie, Bank Danych Regionalnych,

18 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I PROBLEM BEZROBOCIA W ci gu ostatnich kilku lat liczba bezrobotnych w Polsce ulega a wahaniom, natomiast ostatnie dwa lata to wyra ny spadek liczby bezrobotnych - w 2006 roku w stosunku do roku 2000 wyniós on 17%. W województwie warmi sko-mazurskim w tym samym czasie ten spadek by wi kszy ni rednio w kraju, wynosi 24%. Jednak e podobnie jak w wielu innych regionach Polski bezrobocie stanowi tu nadal istotny problem. W 2005 roku na obszarze i awsko-dzia dowskim bezrobotni tworzyli grup prawie 20 tys. osób. W ród ludno ci w wieku produkcyjnym stanowili 16,6%, nieznacznie wi cej ni wynosi a w tym czasie rednia w województwie 16,5%. Najni sze wska niki bezrobocia na obszarze opracowania obserwowane s w miastach I awa i Lubawa wraz z gminami wiejskimi wokó nich, w mie cie Dzia dowo oraz gminie I owo Osada poni ej 15% (Rys. 4). Na uwag zas uguje gmina wiejska Lubawa, w której wska nik bezrobocia jest najni szy 11,7%. Wy szy jest w samym mie cie Lubawa 12,7, a nawet w najwi kszym mie cie obszaru: Iawie 12,1. adna z rozpatrywanych jednostek administracyjnych nie osi ga poziomu bezrobocia mniejszego ni rednia krajowa. Najbli ej przeci tnej, wynosz cej 11,3% jest gmina Lubawa. Najwy sze bezrobocie obserwowane jest w gminie miejsko-wiejskiej Susz oraz w gminie wiejskiej Rybno, prawie co czwarta osoba w wieku produkcyjnym jest tu pozbawiona pracy. Wi kszo bezrobotnych to kobiety, w ród nich wska nik bezrobocia wynosi rednio 20,2% tj. o dwa punkty procentowe wi cej ni wynosi rednia dla województwa warmi sko-mazurskiego (Tab 5). W trzech gminach wska nik ten przekracza 25%: gmina Rybno 26,2; miasto i gmina Susz 29,7; gmina Dzia dowo 31,0. Najmniej bezrobotnych kobiet mieszka w mie cie Iawa 14,5%, ale nawet to miasto cechuje si wy szym bezrobociem w ród kobiet ni wynosi rednia w kraju (12,5%). Zdecydowanie mniejsze bezrobocie panuje w ród m czyzn. Przeci tnie na terenie opracowania by o ono o dwa procent ni sze ni w województwie i wynosi o 13,2%. W trzech jednostkach wielko bezrobocia w ród m czyzn spad a poni ej 10%: w miastach I awa i Lubawa wynosi a odpowiednio 9,7 oraz 9,0% a w gminie Lubawa tylko 7,7%. Oznacza to, e jedynie w tych jednostkach bezrobocie jest ni sze ni wynosi przeci tnie w Polsce. Najwi cej bezrobotnych m czyzn jest w pó nocno-zachodniej cz ci obszaru, w gminach miejsko-wiejskich Susz i Kisielice, odpowiednio 20,0% i 17,9%. Nadal utrzymuje si wysoki udzia bezrobotnych w m odszych grupach wiekowych (Tab. 6), chocia generalnie wykazuje nieznaczn tendencj malej c. W porównaniu do rednich warto ci w województwie w grupie do 24 roku ycia na obszarze opracowania stanowi znacznie wy szy odsetek. Wyj tkiem w 2006 roku by jedynie powiat dzia dowski, gdzie najm odszych bezrobotnych by o o ponad 1% mniej ni przeci tnie w regionie. Obserwuje si tak e ni sz aktywno zawodow osób po 55 roku ycia na obszarze iawsko-dzia dowskim w stosunku do warto ci notowanych w województwie o 1,3%.

19 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 13 Udzia bezrobotnych w ludno ci w wieku produkcyjnym w 2005 roku % 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Tab.6. Bezrobotni wed ug wieku w 2005 i 2006 roku Wyszczególnienie Bezrobotni w wieku ogó em 24 i mniej i wi cej lat Powiaty dzia dowski ,3 26,8 23,1 23,1 3, ,0 25,4 23,0 25,9 4,7 i awski ,4 27,8 19,9 22,2 3, ,9 27,2 19,0 22,4 4,4 nowomiejski ,7 29,0 21,5 18,9 2, ,3 28,6 21,2 19,8 4,1 obszar i awskodzia dowski ,6 27,8 21,4 21,8 3, ,9 26,9 20,8 22,9 4,4 województwo ,5 27,1 21,5 24,4 4, ,2 26,9 20,9 25,3 5,7 ród o: G ówny Urz d Statystyczny, Bank Danych regionalnych

20 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 14 bezrobotni wg wieku w 2006 roku dzia dowski i awski now omiejski i mniej i wi cej wiek Tab. 7. Bezrobotni wed ug wykszta cenia w 2005 i 2006 roku Bezrobotni z wykszta ceniem rednim gimnazjalnym, Wyszczególnienie zasadniczym podstawowym ogó em wy szym ogólnokszta zawodowym zawodowym i niepe nym c cym podstawowym Powiaty Dzia dowski ,1 18,3 6,8 34,1 38, ,7 19,4 7,9 30,7 39,2 I awski ,1 20,5 6,9 32,7 36, ,8 19,6 8,7 30,5 37,4 nowomiejski ,0 19,5 6,6 38,3 33, ,4 19,6 7,6 35,6 34,7 obszar cznie ,5 19,5 6,8 34,5 36, ,1 19,6 8,2 31,8 37,3 województwo ,8 19,5 7,2 31,5 37, ,3 19,9 8,1 29,9 37,8 ród o: G ówny Urz d Statystyczny, Bank Danych Regionalnych

21 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 15 Struktura bezrobocia wed ug wykszta cenia jest zbli ona do lat poprzednich, tzn. nadal najwi ksz grup tworz osoby z najni szym wykszta ceniem, natomiast osoby z wykszta ceniem wy szym to grupa najmniej liczna. Taki rozk ad funkcjonuje zarówno na obszarze opracowania, jak i w ca ym regionie. Generalnie we wszystkich powiatach nast pi spadek liczby bezrobotnych i to do znaczny, w ci gu roku od ok. 600 w powiecie nowomiejskim, do ponad 1800 w powiecie dzia dowskim. Obserwuje si tak e wyra ne zmniejszenie udzia u osób z wykszta ceniem zasadniczym zawodowym w ród bezrobotnych oraz jednoczesny wzrost udzia u we wszystkich pozosta ych grupach (Tab. 7). Wyj tkiem jest tutaj tylko powiat i awski, w którym równie w ród osób z wykszta ceniem rednim zawodowym zanotowano spadek. Niew tpliwie istotny wp yw na radykalny spadek liczby bezrobotnych w tak krótkim czasie maj migracje zarobkowe mieszka ców do wy ej rozwini tych gospodarczo krajów Unii Europejskiej. Drugim czynnikiem jest polepszaj ca si koniunktura gospodarcza na rodzimym rynku, szczególnie w sektorze budowlanym oraz dzia alno ci pokrewnej. Tab. 8. Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w 2005 i 2006 roku Wed ug czasu pozostawania bez pracy (w miesi cach) Wyszczególnienie Powy ej ogó em 1 miesi c miesi cy Powiaty Dzia dowski ,4 12,6 13,5 15,1 14,7 38, a a 22,5 12,6 14,1 12,4 38,4 I awski ,8 16,9 13,1 16,8 14,1 33, a a 22,4 15,2 16,4 15,8 30,2 nowomiejski ,2 15,2 12,9 18,2 16,5 31, a a 22,3 12,4 14,9 16,3 34,0 obszar cznie ,5 15,0 13,2 16,5 14,9 34, a a 22,4 13,7 15,3 14,8 33,8 województwo ,6 15,0 13,4 15,3 15,7 34, a a 24,1 13,8 14,9 15,2 31,9 ród o: G ówny Urz d Statystyczny, Bank Danych Regionalnych a - w 2006 roku podano dane pozostaj cych bez pracy 3 miesi ce i mniej cznie, bez wyodr bniania pozostaj cych bez pracy 1 miesi c

22 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I 16 Równocze nie z prawie 20% spadkiem bezrobocia na obszarze i awsko-dzia dowskim obserwowane s zmiany w strukturze bezrobocia wed ug czasu pozostawania bez pracy. Nasuwaj si dwie podstawowe konkluzje: nieznaczny wzrost udzia u osób pozostaj cych bez pracy do 3 miesi cy. Taki kierunek zmian wyst puje zarówno na obszarze opracowania, jak i w ca ym regionie. Najwi kszy wzrost zanotowano w powiecie dzia dowskim o 4,5%. Wyj tek stanowi powiat i awski, gdzie tendencje s odwrotne. spadek udzia u osób d ugotrwale bezrobotnych. Wyst puje w poszczególnych powiatach z ró nym nasileniem. Zaznacza si ju w ród pozostaj cych bez pracy powy ej 12 miesi cy, najwy szy spadek zanotowano w powiecie dzia dowskim 2,6%, taki jak rednia w województwie i wy szy ni przeci tna na obszarze opracowania. Wyj tkiem jest tu powiat nowomiejski, w którym w tym samym czasie zanotowano zwi kszenie udzia u d ugotrwale bezrobotnych WYKSZTA CENIE LUDNO CI Wspó czesne spo ecze stwo coraz bardziej docenia wp yw wykszta cenia na poziom i jako ycia jednostki w spo ecze stwie. Z tym zwi zany jest sta y wzrost zainteresowania kszta ceniem na poziomie szkó wy szych. W Narodowym Spisie Powszechnym, przeprowadzonym w 2002 roku zebrano dane dotycz ce poziomu wykszta cenia Polaków. Poziom wykszta cenia ludno ci na obszarze opracowania w podziale na miasta i gminy przedstawia Za. 2. Na poni szym wykresie przedstawiono natomiast zró nicowanie jednostek administracyjnych z uwagi na udzia osób z wykszta ceniem wy szym w ród osób w wieku 13 lat i wi cej. rednio na obszarze opracowania stanowi oni 5,3%. Jest to znacznie mniej ni wynosi rednia w województwie warmi sko-mazurskim 8,3% i rednia w Polsce 9,9%. Wida wyra n ró nic pomi dzy miastami oraz obszarami wiejskimi. W tych ostatnich udzia osób z wykszta ceniem wy szym jest znacznie mniejszy. Najwi kszy udzia osób z wy szym wykszta ceniem wyst puje w miastach: I awa, Dzia dowo i Nowe Miasto Lubawskie, ale tylko I awa ma wska nik wy szy ni wynosi przeci tna w województwie. Na obszarach wiejskich najwy sze wska niki maj gminy wiejskie Iowo Osada, Po nica i Rybno, najmniejsze natomiast obszary wiejskie wokó ma ych miast: Kisielice i Susz. Wydaje si, e poziom wykszta cenia ludno ci pozostaje w wyra nej korelacji z lokalnym rynkiem pracy. St d obszary wiejskie, gdzie wymagania istniej cych zak adów pracy pod tym wzgl dem nie s zbyt wysokie, nie przyci gaj osób wykszta conych. I odwrotnie, powstaj ce zak ady s lokalizowane w miejscach, w których wyst puj wystarczaj ce zasoby si y roboczej, tak e tej wykszta conej, zgodnie z potrzebami danej firmy. % 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Poziom wykszta cenia - wysze

23 Obszar rozwojowy I awsko - Dzia dowski. Uwarunkowania lokalizacyjne rozwoju. Tom I RYNEK PRACY MO LIWO CI KSZTA TOWANIA Dostrzeganie problemów oraz wiadome reagowanie na rzeczywiste potrzeby rynku pracy wymaga przemy lanego dzia ania instytucji, które w sposób bezpo redni lub po redni zainteresowane s rynkiem pracy. Przede wszystkim s to samorz dy lokalne, regionalne, instytucje odpowiedzialne za kszta cenie oraz przedsi biorstwa zatrudniaj ce pracowników. Istotne znaczenie ma sprawne wspó dzia anie tych organów. Od wielu lat prowadzona jest dzia alno maj ca na celu aktywizacj osób bezrobotnych, czy to w postaci zmiany zawodu, dokszta cania, zdobywania nowych umiej tno ci, czy te pomoc w rozpocz ciu wasnej dzia alno ci. Z czasem pojawi y lub te nasili y si inne problemy. Jednym z nich, wyst puj cym równie na obszarze opracowania, jest brak pracowników w odpowiednich zawodach lub o odpowiednich kwalifikacjach. W takiej sytuacji firmy maj ograniczone mo liwo ci rozwoju swojej dzia alno ci. Wa ne w takim przypadku jest dostosowanie kierunków kszta cenia w istniej cych szko ach rednich do aktualnych potrzeb rynku pracy. W ostatnich latach takie dzia ania by y podejmowane w szko ach ponadgimnazjalnych na obszarze opracowania. Obrazuje to za cznik 4. Ankiety telefoniczne, przeprowadzane w ród dyrektorów szkó oraz informacje ze stron internetowych, wskazywa y, e wprowadzane nowe kierunki nie zawsze znajdowa y ch tnych. Zdarza y si sytuacje, gdy nabór by zbyt ma y lub praktycznie nie by o go wcale. Skutkiem tego niektóre kierunki by y likwidowane na sta e lub na pewien czas. Cz sto powstawa y kierunki nawi zuj ce do ga zi gospodarki wa nych dla danego obszaru, g ównie zwi zane z budownictwem, turystyk, bran drzewn, obróbk szk a, us ugami dla ludno ci. Nie zawsze dzia ania samorz dów oraz wadz szkolnych s efektywne. Przyk adem jest jedna z iawskich szkó, która w porozumieniu zak adami mechanicznymi otworzy a kierunek kowalstwo. Zwi zane to by o z niedoborem pracowników w tym zawodzie, które dodatkowo pog bia o planowane odej cie cz ci pracowników na emerytur. Niestety kierunek ten nie cieszy si zainteresowaniem i zosta wycofany. Jednym z wa niejszych problemów rynku pracy w gminach na terenie opracowania jest generalnie wi ksze bezrobocie w ród kobiet. Na ogó rónica mi dzy liczb bezrobotnych m czyzn, a liczb bezrobotnych kobiet wynosi kilka procent. Bywa jednak i tak, e ró nice te przekraczaj 10 %. Przypadkiem szczególnym jest miasto Lubawa oraz gmina wiejska Lubawa. Maj one jedne z najni szych wska ników bezrobocia na obszarze opracowania. Wyra nie jednak zosta a w nich zachwiana struktura osób bezrobotnych. W obu przypadkach udzia niepracuj cych kobiet wyniós oko o 64-65%. To najwi kszy odsetek spo ród wszystkich omawianych gmin. Wnioskowa mo na zatem, e z du ym nasileniem wyst puje tutaj deficyt miejsc pracy dla kobiet. Obecne dzia ania w adz samorz dowych nastawione s na ukierunkowane poszukiwanie nowych inwestorów, takich, którzy zatrudni przede wszystkim kobiety. W pozosta ych gminach obszaru opracowania problem nadwy ki kobiet na rynku pracy równie wyst puje, ale nie jest tak nasilony. Kluczem do sukcesu wydaje si by przede wszystkim wspó dzia anie poszczególnych instytucji oraz sprawny przep yw informacji na linii przedsi biorstwa samorz d (instytucje) szko y, tak by szybko i sprawnie reagowa na potrzeby rynku pracy. Nie bez znaczenia jest tak e wspó dzia anie samych przedsi biorstw mi dzy sob tak mo liwo daj klastry. W ramach ich dzia alno ci mo na prowadzi m.in. szkolenia, podnoszenie kwalifikacji pracowników, wspólnie ponosz c koszty takiego przedsi wzi cia.