NR 1 KWARTALNIK POLSKIEGO TOWARZYSTWA FIZJOTERAPII QUARTERLY POLISH SOCIETY OF PHYSIOTHERAPY TOM 20

Transkrypt

1 KWARTALNIK POLSKIEGO TOWARZYSTWA FIZJOTERAPII TOM 20 NR ISSN QUARTERLY POLISH SOCIETY OF PHYSIOTHERAPY INDEXED IN: EMBASE/Excerpta Medica, Index Copernicus WROC³AW 2012

2 FIZJOTERAPIA Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii ISSN Wydawca: Copyright Akademia Wychowania Fizycznego Wydział Fizjoterapii Wrocław, al. Paderewskiego 35 tel Redaktor naczelny: Marek Woźniewski Consulting Editor: Liz Holey Sekretarz redakcji: Dorota Wojna Komitet Redakcyjny: Joanna Anwajler, Marek Bolanowski, Czesław Giemza, Michał Kuczyński, Małgorzata Słowińska-Lisowska, Tadeusz Skolimowski, Andrzej Szuba Tłumaczenie: Agnieszka Liwosz Adiustacja, korekta: Jolanta Wiecha Dorota Gostkowska-Baumgart Adres Redakcji: Wrocław, al. Paderewskiego 35 Akademia Wychowania Fizycznego Wydział Fizjoterapii tel fax Spis treści Prace oryginalne Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Evaluation of the time and the time/frequency structure of handgun noise as a basic for hearing loss prevention in sport shooters... 3 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Banerfeind Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Felicja Lwow, Anna Trzmiel-Bira, Łukasz Kaczmański, Jakub Trnka, Maurycy Pawlak, Katarzyna Balawejder Oczekiwania wobec instytucjonalnej pomocy dla chorych na chorobę Alzheimera (AD) i ich opiekunów. Badania pilotażowe Aleksandra Lis, Ewa Podhajska, Lucyna Górska-Kłęk, Krzysztof A. Sobiech Park rehabilitacyjny a problem wpływu niskobudżetowości na rozwiązania strukturalno-przestrzenne Aleksandra Krzyśków Niepełnosprawne ciało a seksualność (na przykładzie mężczyzn po urazie rdzenia kręgowego) Agnieszka Raniszewska-Wyrwa Chirurgia estetyczna. Etyczne aspekty nieterapeutycznych ingerencji medycznych w cielesność Jadwiga Knotowicz, Stefan Szary Dialogiczny wymiar ciała w aspekcie niepełnosprawności fizycznej oraz intelektualnej Tomasz Michaluk Przemiany znaczenia cielesności we współczesnym sporcie. Od sportu osób niepełnosprawnych do e-sportów Katarzyna Salamon-Krakowska Fenomenologiczne studium motoryki ciała Prace poglądowe Józef Opara, Teresa Socha, Andrzej Prajsner, Anna Poświata Fizjoterapia w wysiłkowym nietrzymaniu moczu u kobiet. Część III. Elektrostymulacja w wysiłkowym nietrzymaniu moczu fizkwart@awf.wroc.pl Prenumerata: Magdalena Zagrobelna Akademia Wychowania Fizycznego Wydział Fizjoterapii Wrocław, al. Paderewskiego 35 tel Oficyna Drukarska Jacek Chmielewski Warszawa, ul. Sokołowska 12 a tel./fax info@oficyna-drukarska.pl

3 KWARTALNIK POLSKIEGO TOWARZYSTWA FIZJOTERAPII TOM 20 NR ISSN QUARTERLY POLISH SOCIETY OF PHYSIOTHERAPY INDEXED IN: EMBASE / Excerpta Medica, Index Copernicus Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych

4 RADA NAUKOWA ADVISORY BOARD Karen L. Andrews, USA Michel Baspuin, Francja Miroslav Bechyne, Czechy Romuald Będziński, Wrocław Tadeusz Bober, Wrocław Eugeniusz Bolach, Wrocław Grażyna Dąbrowska, Wrocław Ewa Demczuk-Włodarczyk, Wrocław Lechosław Dworak, Poznań Jerzy Grossman, Warszawa Henry Haffray, Francja Wojciech Hagner, Bydgoszcz Liz Holey, Wielka Brytania John H. Hollman, USA Jean-Luc Isambert, Francja Anna Jaskólska, Wrocław Artur Jaskólski, Wrocław Zbigniew Jethon, Wrocław Renee de Lubersac, Francja Aleksander Kabsch, Poznań Tadeusz Kasperczyk, Kraków Henryk Knapik, Katowice Jitka Kopřirová, Czechy Milada Krejci, Czechy Kornelia Kulig, USA Andrzej Kwolek, Rzeszów Lena Labudova, Słowacja Francoise Giromini Mercier, Francja Przemysław Minta, Lądek Zdrój Władimir Muchin Igor Murawow, Radom Janusz Nowotny, Katowice Jaroslav Opavsky, Czechy Andrzej Pozowski, Wrocław Edward Saulicz, Katowice Klaus Schüle, Niemcy Tadeusz Skolimowski, Wrocław Krzysztof Spodaryk, Kraków Jan Ślężyński, Katowice Jan Szczegielniak, Wrocław Andrzej Wall, Wrocław Marek Woźniewski, Wrocław Zdzisława Wrzosek, Wrocław Waldemar Wysokiński, USA Zdzisław Zagrobelny, Wrocław Andrzej Zembaty, Katowice Ewa Zeyland-Malawka, Gdańsk Jacek Zieliński, Warszawa

5 Prace oryginalne Original papers Fizjoterapia 2012, 20, 1, 3-9 ISSN Evaluation of the time and the time/frequency structure of handgun noise as a basis for hearing loss prevention in sport shooters numer DOI /v Felicja Lwow 1, Paweł Jóźków 2, Marek Mędraś 2 1 Department of Basis of Health, Faculty of Physiotherapy, University School of Physical Education, Wroclaw, Poland 2 Deptartment of Sports Medicine & Nutrition, Faculty of Sport, University School of Physical Education, Wroclaw, Poland Abstract: Background and aim: it is well known that weapon noise poses a risk on the hearing organ of sport shooters. Disappointingly there are no uniform criteria for evaluation of shooting ranges acoustic environment. We aimed at presenting a method for an objective assessment of noise exposure in shooting sports. Materials and methods: we collected and described acoustic signals during training and competition in the 25 m shooting range. The recorded material was analysed with the orthogonal, adaptive parametrization by Shur. Results: the noise reaching the hearing organ of a shooter is combined of random, short-term, impulse-type signals emitted by weapon. We have found that among parameters required for the description of the shooting noise are: the effective duration of a specifi c signal, the time-domain structure of a combined signal, the time/frequency structure, the energy evaluation and the number of signals. Methods used for occupational noise evaluation are not appropriate for sport shooting because of differences of time and frequency characteristics of acoustic impulses. Conclusions: the orthogonal, adaptive parametrization by Shur recognizes the time-domain and the power spectrum of acoustic signals. It delivers adequate information on the hazard from the impulse noise in shooting sports. Key words: weapon, sports, noise-induced hearing loss, impulse noise, noise evaluation. Background and aim Noise excess is a threat not only in occupational environment, but also during exercise and leisure. There is no rehabilitation for persistent hearing loss. The only method to avoid ear disturbances is prophylaxis based on proper monitoring of noise exposure. Predicting the health-hazard associated with the exposure to the impulse noise emitted by weapon is diffi cult [1]. Several evaluation methods have been developed and they can be applied for military and occupational environments [2-8]. An intense impulse noise induces a damage to the middle and the inner ear [3, 7]. Auditory consequences depend on: the sound level, the duration and the number of impulses and an individual susceptibility as well [1, 9]. A number of criteria have been proposed to evaluate the auditory damage risk. Among these are: the iso-energy principle (the sound peak pressure, the duration and the number of the impulses) [9], the measurements based on the A-weighted energy [3] and the AHAAH model to analyze the weapon noise exposure of the human ear [1, 6, 10]. Shooting sport is characterized by a specifi c acoustic environment. Sport shooters are exposed to acoustic impulses during a single training session. The amount of noise is multiplied by the number of simultaneously exercising sportsmen. Professional sport shooters may be exposed to as many as acoustic signals during a training unit (90 minutes) and about acoustic stimuli in a year- long training macrocycle [11]. None of the existing standards to rate/evaluate the impulse noise is accurate for sport shooters. Another problem is that sport shooters are not suffi ciently protected against hearing trauma and they do not undergo proper audiological screening [12, 13]. Furthermore, the sport shooting rules exclude the use of silencers [14]. Although it is well documented that weapon noise is harmful to the hearing organ [15-21] there are no universal criteria for evaluation of this specific acoustic environment [2, 22-24]. Criteria used for the evaluation of the occupational noise exposure do not involve parameters specific for shooting ranges [22, 25-27]. Approaches such as the peak level method or the energy evaluation method have serious limitations. Their application is hindered by: differences of the time/frequency characteristics of recurrent impulses and an inadequacy of the equal energy principle in modeling risks for the hearing organ [22, 25-28]. Because of the specificity of impulse signals they cannot be analysed according to criteria routinely used for continuous noise [4, 29, 30]. Therefore it is also difficult to choose appropriate hearing protection devices (HPDs) for sport shooters. A complete description of shooters exposure should comprise: the type of a discipline, the signal s peak acoustic pressure, the spectrum (bandwidth), the duration, the energy level and the frequency of repetition. 3

6 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Ocena struktury czasowej i czasowo/częstotliwościowej hałasu z broni krótkiej jako podstawa profilaktyki ubytków słuchu... Fizjoterapia 2012, 20, 1 4 Our objective was to propose criteria for evaluation of the weapon noise in sport shooters. Materials and methods In our investigation we analysed the noise exposure in the 25 m range. Records were made for several types of weapon and ammunition. Among them were pistols:.22lr Baikal MCM Margolin; central ignition CZ 75 Kadet;.38 special ZKR551; 7.62 mmtt; 5.6 mm rapid-fi re Walther, Bersa A 23; Glock 19; Hammerli standard 208. Ammunition comprised 5.6 mm (extra 75, R50); 9 mm Parabellum regular, 9 mm Parabellum, Combat 9 mm Parabellum (Parabelum Lapua). The acquisitions of acoustic signals were carried out by the 2230 Bruel & Kjaer (Denmark) sound level meter with adapters preventing false steering of signals exceeding 140 db. The device was connected to a 16-bit A/C transformer working at the speed of samples per second. The details of our investigation have been described previously [11]. We analyzed the recorded material with use of the orthogonal adaptive parametrization by Shur. It enables a detailed description of several features of acoustic signals: the duration, the time/frequency structure and changes of the impulses transient power. An extensive description of the method has been published elsewhere [31-33]. Here we summarize the idea of parametrization of acoustic signals. W e (ω) = 1 = W y (ω) A(jω) 2 A(jω) a transfer function of the innovation fi lter y(t) the innovation filter e(t) = white noise A(jω) stationary signal non-stationary signal Shur coeffi cients {ρ i } {ρ i (t)} the time structure the Levinson algorithm A(jω) A(jω,t) Parametric estimator of the power spectrum W y (ω) = A(jω) -2 W y (ω,t) = A(jω,t) -2 the time/frequency structure Power P(t) = Σ i ρ i 2 P(t) = Σ i ρ i (t) 2 the transient power An input acoustic signal is transformed by the perfect innovation fi lter with a transfer function A(jω) into the innovation signal (e(t)), called white noise. Shur coeffi cients are parameters of the fi lter and they are derived from the second level statistics of the input signal (power spectrum for f and covariance for t). Shur parametrization is a process of decorrealation of the input signal which enables calculation of the Shur coeffi cients and evaluation of the time-domain structure. With known Shur coeffi cients one can fi nd the transfer function A(jω) of the innovation fi lter (with use of the Levinson algorithm). Thus 1 = W y (ω,t) A(jω,t) 2 and W y (ω,t) = A(jω,t) -2. The new objective measures of acoustic impulse signals have been proposed: the effective time of time-domain structure modifi cation, the effective time of power density modifi cation and the effective time of maximum level acoustic power. The investigation of recorded real signals has been performed with prepared algorithms. They were used for description of: the duration, the time/frequency structure and changes in the power spectral density of signals. Results Our data show that a specific signal reaching sensors is combined of random signals emitted by the weapon (Fig. 1). The situation is similar during individual and group trainings. An effective duration of a single impulse is between 250 and 800 ms and consecutive signals appear in ms intervals [11]. Hypothetically two acoustic impulses could be concomitant. In our material (records from trainings and competitions) there were no such situations. Fig. 2 depicts the time-domain structure of a signal emitted by the Margolin sport pistol during an individual training (duration: 250 ms). Figure 3 shows changes of the time-domain structure (Shur coeffi cients) in the selected six cells of the parametrization fi lter. The time-domain structure (Shur coeffi cients) of a combined signal is modifi ed within the fi rst 0.5 ms. Further changes take place in the period between 3 and 5 ms, but they are relatively mild. After 5 ms changes of the time-domain structure are weak and account for approximately a few percent of Shur coeffi cients variability. Generally, the time-domain structure of a signal reaching shooters ears is modifi ed within the fi rst 3-5 ms for all kinds of weapon and ammunition. Upon our data we assume that only direct signals and signals reflected from obstacles located no further than m from a shooting stand are of importance to the hearing organ. A signal can be regarded as a single entity if the following impulse appears after at least 5 ms. An example of such a signal, recorded during a group training, is presented in Fig. 1. Another important parameter for evaluation of noise exposure is the time/frequency structure of signals. A typical example of fl uctuations of the spectral density of power is presented for the Margolin pistol (Fig. 4). In case of the Margolin pistol the signal is broadband in the fi rst phase, but after 0.5 ms several components disappear. Within this period (0.5 ms) the spectrum power decreases by 50 db when compared with baseline. The results are comparable for other disciplines and weapons (data not presented). In the period between 3-5 ms it is noted a decrease of the spectrum power even by 90 db. It is characteristic that low and medium frequency components (up to 6 khz) are the most important for these impulses. Another parameter that should be taken into account while evaluating the exposure to the impulse noise is the course of the transient power. Analyzing the distribution of the transient power associated with the Margolin pistol we have found that the highest level of the acoustic power lasts until the end of the fi rst 1 ms (Fig. 5). In the following 2 ms there is a decrease of power by 50 db and in 3 ms there is a decrease of power by 70 db. By 5 ms the power level is by 80 db lower than the initial value (138.2 dbc). In other disciplines results are similar to the above (data not presented). The highest level of the acoustic power is observed between 1-2 ms and a decrease of power by db appears within the first 5 ms. Thus we conclude that an effective duration of the high level of the acoustic power is between 1 and 2 ms. In our measurements the mean duration of a single acoustic signal was between ms. The C-weighted sound peak pressure level was db (depending on the type of weapon and ammunition). The time structure

7 Physiotheraphy 2012, 20, 1 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Evaluation of the time and the time/frequency structure of handgun noise as a basis for hearing loss prevention in sport shooters Relative intensity Time (s) Fig. 1. Acoustic signals acquired during competition (relative intensity = maximal sound pressure/temporary sound pressure). Notes. Competition; 25-m shooting range; 32 competitors Relative intensity Time (s) Fig. 2. Time history of an acoustic signal (relative intensity = maximal sound pressure/temporary sound pressure). Notes. Weapon: Margolin (Izhevsky Mekhanichesky Zavod, USSR); 25-m shooting range of signals was modifi ed in 3-5 ms. The changes in power emitted by N sources (N number of shooters). The spectral density took place between the 3 rd and the 5 th ms effective duration time of a resultant impulse is between and changes in the transient acoustic power were between ms. Consecutive impulses appear in intervals the 1 st and 2 nd ms. of several or several hundred milliseconds. An objective analysis of the acoustic environment requires calculation Discussion of the probabilistic characteristics of signals in given points of the acoustic fi eld. The weapon-derived impulse signals An acoustic signal reaching sensors in a given place of the are nonstationary (their spectrum is time-varying) and their acoustic fi eld is a combination of random acoustic impulses probabilistic characteristics change at random time points. 5

8 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Ocena struktury czasowej i czasowo/częstotliwościowej hałasu z broni krótkiej jako podstawa profilaktyki ubytków słuchu... Fizjoterapia 2012, 20, 1 Relative intensity Time (s) Fig. 3. Changes of the time-domain structure (Shur coeffi cients) in the selected six cells of the parametrization fi lter (relative intensity = maximal sound pressure/temporary sound pressure). Notes. Weapon: Margolin (Izhevsky Mekhanichesky Zavod, USSR); 25-m shooting range Sound level (db) 10 4 Time (s) Frequency (Hz) Fig. 4. Changes in power spectral density. Notes. In this graph 0 db = db of sound pressure; weapon: Margolin (Izhevsky Mekhanichesky Zavod, USSR); 25-m shooting range 6 For the above reasons it is diffi cult to analyze and interpret the acoustic phenomena in shooting sports. A short-term spectral analysis, as a method to describe the time-domain structure of the nonstationary signals, is complicated. In view of our results, the most important parameters that should be analyzed are probabilistic characteristics of the nonstationary signals. Among the latter one can count: changes of the time/frequency domain of the power spectral density and changes of the transient power of a signal that correspond with the acoustic pressure in a given time point. An effective method to calculate probabilistic characteristics of the nonstationary, random signals is the orthogonal adaptive parametrization by Shur. It enables

9 Physiotheraphy 2012, 20, 1 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Evaluation of the time and the time/frequency structure of handgun noise as a basis for hearing loss prevention in sport shooters Sound level (db) Time (s) Fig. 5. Changes in transient acoustic power. Notes. In this graph 0 db = 138, 2 db of sound pressure; weapon: Margolin (Izhevsky Mekhanichesky Zavod, USSR); 25-m shooting range. a precise description of the acoustic signals time-domain structure through parameters such as: fl uctuations of components, changes of the amplitude and the frequency and the power. Upon our analysis of the acoustic environment of a shooting range we propose a set of new, objective parameters for the impulse noise screening: the effective duration of the time structure modifi cation, the changes of the power spectral density and changes of the transient power. Up till now, an assessment of the impulse noise was based on parameters such as: intensity, long-term analysis of the spectrum, number and time distribution of impulses. It did not comprise parameters important for the defense response of the hearing organ. Acoustic trauma and a mechanical damage of the middle ear have been observed when the acoustic pressure exceeded 170 db. However levels of 125 db can be harmful to the inner ear [25]. The upper allowed limit of the acoustic pressure for the occupational exposure is 135 db. The European directive prohibits the exposure to peak pressure higher than 137 db(c) with the hearing protection [34]. In shooting sports this limit is often exceeded. The problem is that hearing loss is found in shooters using HPDs [17, 19, 35, 36]. It implies an important role of the frequency of repetition (number of impulses per second) and the time distribution of impulses [20]. Apart from the previously mentioned methods (peak level and energy evaluation) [22], it has been also introduced a theoretically based, mathematical model of the ear in which one can predict the risk of the hearing loss (AHAAH). This project was specially meant for the U.S. armed forces [27]. What seems intriguing there is a considerable interpersonal variability in regard to sensitivity to the impulse noise [37-40]. One of the methods used for the impulse noise screening is the long-term Fourier analysis. Although it analyses the spectrum of the impulse phenomenon (what is important for the ear physiology), it does not consider the time/frequency domain changes of the power spectral density and changes of the time-domain structure of a signal from different weapons and ammunition. It has been shown that there is an association between the site of the ear damage and the maximal level of the acoustic pressure [41]. There have been proposed critical thresholds for a more detailed evaluation of the impulse noise exposure. The impact of noise exceeding these limits tends to become mechanical rather than metabolic [21, 26]. Sensitivity of the ear to permanent signals of high frequency has been proven, but data on the impulse noise is lacking. Several authors proposed screening procedures with audiometry above Hz up to Hz [37, 42, 43]. In this range the occupational exposure to the impulse noise may lead to the hearing damage, though according to the Fourier method the power spectral density of these frequencies may be higher. In view of our results, measuring the effective duration time of the spectral evolution of the power density is more sensitive and accurate as an indicator of the time/frequency changes of the impulse signals. Common methods formerly used for the noise screening have been also questioned for the inadequacy of the A-weighing characteristics, especially for the aerodynamic impulses in sport shooting [22, 44]. The method of energy equivalence without concurrent evaluation of impulses spectrum has serious limitations either [22, 45]. An important parameter for the noise assessment is the time structure of a single impulse (raising time, duration, falling time) and the frequency of repetition [44, 46]. The hearing organ is also affected by the number of impulses of lower maximal acoustic pressure [27, 47]. Many authors underlined the importance of the time distribution of impulses in regard to eliciting defensive/ /adaptation mechanisms in the middle ear, physiological and pathological fatigue and a permanent hearing loss [20, 22, 25, 48]. Parametric, adaptive estimation of signals spectral density of power facilitates qualitative analysis of the acoustic impulse signals. Our approach is a new method 7

10 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Ocena struktury czasowej i czasowo/częstotliwościowej hałasu z broni krótkiej jako podstawa profilaktyki ubytków słuchu... Fizjoterapia 2012, 20, 1 to assess noise exposure in sport shooters, referees and coaches. It overcomes some previous limitations of signal noise evaluation as eg. of the AHAAH model that describes the hearing hazard of 95 th percentile ear, what is not acceptable for small arms fi re. Further research is needed for comprehensive auditory damage risk assessment of impulses with pressure between 115 and 160 db [10]. None of the present methods to rate the impulse noise is accurate for sport shooting. The orthogonal, adaptive parametrization by Shur makes it possible to analyse the time structure, changes of the power spectral density and changes in the transient power of impulse signals. It provides spectral information in the time domain. These parameters together with the sound peak level objectively describe the impulse signal and they can be used to assess the effectiveness of the defense mechanisms of the middle ear [11]. The prediction of the auditory damage in our paper is based on signal measurements at the tragus of the shooter s ear (without HPD). In our previous study [12, 13] we found that only 68% of female sport shooters and 52% of male sport shooters used individual HPDs during training. Health problems (tinnitus, recurrent otitis media, transient hearing threshold shift or chronic hearing loss) were reported by respectively 77% and 55% of the investigated women and men. The most common reason not to wear a HPD was: deconcentration or health aspects (ear infections, allergies, overheating). We have not evaluated the described method with HPDs yet. However we believe that the new interpretation of physical parameters of acoustic signals (the sound pressure and the time-domain and the frequency-domain) and a prediction of an immediate temporary threshold shift allow an optimal choice of HPDs. The middle ear muscle plays an important role in increasing the acoustic impedance of the ear, changing its conductivity between db (depending on frequency). The reaction of the middle-ear muscle plays an important role in the prevention of the hearing damage. The reaction time of the muscle comprises: the latency, the duration of the maximal contraction and the relaxation time. Those features are related to the types of impulses and the duration of stimulation. Their behavior adds a non-linearity that changes with time and differentially as a function of frequency [6]. In view of our results, we suppose that the low and the middle frequency components signifi cantly affect the ear and lead to pathological changes in the hearing organ. The method we use describes the structure of the impulse signal in the time and the frequency-domain. It makes possible to simulate an exposure of the ear in relation to a hypothetical jerk reaction [11]. In our data the duration of impulse acoustic signals in sport shooting was ms and the C-weighted sound peak pressure level was db (depending on the type of weapon and ammunition). After analyzing the duration and the time/frequency structure of signals in shooting sports we assume that the time structure of a specifi c signal can be modifi ed between the 3 rd and 5 th ms. Impulses that appear in intervals longer than 3-5 ms can be treated as separate ones. An acoustic signal impacts the ear in the fi rst 3-5 ms, though its total duration is much longer. Apart from the time structure, the signal can be also characterized by the effective duration, changes in the power spectral density and the transient acoustic power. We observed that an initial wide spectrum characteristic of a signal narrowed after 1-2 ms. After the 1 st ms the level of acoustic power decreased by db (depending on the type of weapon). Thus the highest effective level of acoustic power is expected between the 1 st and the 2 nd ms depending on the shooting event. Another im portant parameter in evaluating exposure to noise is the time/ frequency structure of an impulse (changes in the power spectral density). At fi rst the signal is broadband, but after 0.5 ms several components disappear and at this time the spectrum decreases by 50 db. These results give an insight into the damaging action of the impulse noise in the aspect of the temporary and permanent threshold shifts. Conclusions Prevention of hearing loss requires regular otoacoustic exams, the conventional bandwidth tonal audiometry and an application of appropriate HPDs. The exposure to the impulse signals in shooting sports cannot be properly evaluated by standard methods. Among specifi c features of the weapon noise that have not been considered by typical methods of noise screening are: the effective duration of signals, the time-domain structure modifi cation, changes of the power spectral density and changes of the transient power. Generally, the time-domain structure of a signal reaching the shooter s ears is modifi ed within the fi rst 3-5 ms for all kinds of weapon and ammunition. The adaptive parametrization by Shur enables a better recognition of the time and the time/frequency structure of acoustic signals in shooting sports. This novel approach covers the mechano-acoustic system of the middle ear. We believe that our method may give a new insight into the physiology of muscle fatigue under an exposure to the impulse noise (the tensor tympani and the stapedius muscle). It should explain the ear damage in sports shooters and broaden present models of hearing hazard assessment. Although the value of the Shur parametrization method in the evaluation of the impulse noise remains to be confi rmed it will be likely used by designers of HPDs. Piśmiennictwo References 8 [1] Price G. R. Weapon noise exposure of the human ear analyzed with the AHAAH model; 2010 [updated ; cited ]; Available from: [2] Dancer A. i in. The specifi c problems of noise in military life. Scand. Audiol. Suppl., 1998, 48, [3] Dancer A., Buck K. Noise: A limiting factor for the use of modern weapon system? Amersfoort, The Netherlands: NATO Research and Technology Organisation; 2005 Contract No.: Document Number [4] Forget P. Assessment of mean auditory hazard incurred by occupational exposure to impulse noise. Eur. Ann. Otorhinolaryngol. Head Neck Dis., 2011 Jan, 128(1), [5] Paakkonen R., Jussila J. A suppressor for indoor shooting sites. Applied Acoustics, 2011, 72, [6] Price G. R., editor. A new method of rating hazard from intense sounds: implications for hearing protection, speech intelligibility, and situation awareness. New Directions for Improving Audio Effectiveness (pp KN2-1-KN2-24) Meeting Proceedings RTO-MP-HFM-123, RTO; [7] Price G. R. RTO-MP-HFM-123 New Directions for Improving Audio Effectiveness. The RTO Human

11 Physiotheraphy 2012, 20, 1 Felicja Lwow, Paweł Jóźków, Marek Mędraś Evaluation of the time and the time/frequency structure of handgun noise as a basis for hearing loss prevention in sport shooters Factors and Medicine Panel (HFM) Symposium April Amersfoort, The Netherlands. NATO Research and Technology Organisation; [8] NATO RSG, editor. Reconsideration of the effects of impulse noise. The RTO Human Factors and Medicine Panel (HFM); 2003 April NATO Research and Technology Organisation. [9] Smoorenburg G. F., editor. Risk of hearing loss from exposure to impulse sounds, [10] Price G. R. Critique of An Analysis of the blast overpressure study data comparing three exposure criteria by Murphy, Khan, and Shaw: Auditory Hazard Analysis; 2010 Contract No.: Document Number. [11] Lwow F. i in. Occupational exposure to impulse noise associated with shooting. Int. J. Occup. Saf. Ergon., 2011, 17(1), [12] Lwow F. i in. Prevention of hearing impairment in sport shooters. Medicina Sportiva, 2007, 11(4), [13] Lwow F., Szmigiero L. Polymeric hearing protectors in sport shooting. Polim. Med., 2007, 37(3), [14] Paakkonen R. Enviromental noise reduction means of weapons. Acoustics 08, 2008, Paris, [15] Pawlaczyk-Luszczynska M. i in. Temporary changes in hearing after exposure to shooting noise. Int. J. Occup. Med. Environ. Health, 2004, 17(2), [16] Tambs K. i in. Hearing loss induced by occupational and impulse noise: results on threshold shifts by frequencies, age and gender from the Nord-Trondelag Hearing Loss Study. Int. J. Audiol., 2006 May, 45(5), [17] Paakkonen R., Lehtomaki K. Protection effi ciency of hearing protectors against military noise from handheld weapons and vehicles. Noise Health, 2005 Jan-Mar, 7(26), [18] Ylikoski M. i in. Physical characteristics of gunfi re impulse noise and its attenuation by hearing protectors. Scand. Audiol., 1995, 24(1), [19] Paakkonen R. i in. Noise attenuation of hearing protectors against heavy weapon noise. Mil. Med., 2000 Sep, 165(9), [20] Pekkarinen J. i in. Hearing loss risk from exposure to shooting impulses in workers exposed to occupational noise. Br. J. Audiol., 1993 Jun, 27(3), [21] Price G. R. Predicting mechanical damage to the organ of Corti. Hear Res., 2007 Apr., 226(1-2), [22] Starck J. i in. Impulse noise and risk criteria. Noise Health., 2003 Jul-Sep, 5(20), [23] McNamee R. i in. Predictive validity of a retrospective measure of noise exposure. Occup. Environ. Med., 2006 Dec, 63(12), [24] Lusk S. L. Noise exposures. Effects on hearing and prevention of noise induced hearing loss. AAOHN J., 1997 Aug, 45(8), , quiz [25] Henderson D. i in. Impact noise: the importance of level, duration, and repetition rate. J. Acoust. Soc. Am., 1991 Mar, 89(3), [26] Hamernik R. P. i in. The energy spectrum of an impulse: its relation to hearing loss. J. Acoust. Soc. Am., 1991 Jul, 90(1), [27] Price G. R. Validation of the auditory hazard assessment algorithm for the human with impulse noise data. J. Acoust. Soc. Am., 2007 Nov, 122(5), [28] Price G. R. i in. Hazard from weapons impulses: histological and electrophysiological evidence. J. Acoust. Soc. Am., 1989 Mar, 85(3), [29] Buck K. Performance of different types of hearing protectors undergoing high-level impulse noise. Int. J. Occup. Saf. Ergon., 2009, 15(2), [30] Canetto P. Hearing protectors: topicality and research needs. Int. J. Occup. Saf. Ergon., 2009, 15(2), [31] Dewilde P., Dym H. Shur recursions, error formulas and convergence of rational estimators for stationary stochastic processes. IEEE Transon IT, 1981(27), [32] Dewilde P. A course on the algebraic Shur and Nevanlinna-Pick interpolation problems. In: Deprettere A, editor. Algorithms and parallel VLSI architectures. London: Elsevier, 1991, p [33] Lee D. T. L. i in. Recursive least-squares ladder estimation algorithms. IEEE Trans on CAS, 1981(28), [34] Physical Agents Directive 2003/10/EC. (February 15, 2003). [35] Paakkonen R. i in. Ear plug fit and attenuation an experimental study. Acta Acustica united with Acustica, 2000, 86, [36] Paakkonen R. i in. Noise attenuation of hearing protectors in the human ear a method description. Acta Acustica united with Acustica, 2000, 86, [37] Fausti S. A. i in. Hearing health and care: the need for improved hearing loss prevention and hearing conservation practices. J. Rehabil. Res. Dev., 2005 Jul-Aug, 42(4 Suppl 2), [38] McBride D., Williams S. Characteristics of the audiometric notch as a clinical sign of noise exposure. Scand. Audiol., 2001, 30(2), [39] McBride D. I., Williams S. Audiometric notch as a sign of noise induced hearing loss. Occup. Environ. Med., 2001 Jan, 58(1), [40] Pfander F. Preliminary experience with the impulse noise simulator to identify individuals particularly sensitive to sound. Scand. Audiol. Suppl., 1991, 34, [41] Counter S.A. i in. Oto-traumatic effects of computer simulated magnetic coil impulse noise: analysis of mechanisms. Acta Otolaryngol., 1993 Nov, 113(6), [42] Fausti S. A. i in. The effects of noise upon human hearing sensitivity from 8000 to Hz. J. Acoust. Soc. Am., 1981 May, 69(5), [43] Turkkahraman S. i in. Findings of standard and high-frequency audiometry in workers exposed to occupational noise for long durations. Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg., 2003 Apr, 10(4), [44] Rylander R., Lundquist B. Annoyance caused by noise from heavy weapon shooting ranges. J. Sound Vibrat. [Research article], 1996, 192(1), [45] Price G. R., Kalb J. T. Insights into hazard from intense impulses from a mathematical model of the ear. J. Acoust. Soc. Am., 1991 Jul, 90(1), [46] Rice C. G. Human response effects of impulse noise. J. Sound Vibrat. [Research article], 1996, 190(3), [47] Patterson J. H., Jr. Effects of peak pressure and energy of impulses. J. Acoust. Soc. Am., 1991 Jul, 90(1), [48] Henselman L. W. i in. The effect of onditioning exposures on hearing loss from impulse noise. Hear Res., 1994 Jul, 78(1), Address for correspondence: Felicja Lwow MSc, PhD Department of Biomedical Basis of Health University School of Physical Education ul. Paderewskiego Wrocław, Poland tel jozkow@gmail.com, felicitas1@wp.pl Submitted: III 2012 Accepted: III

12 Fizjoterapia 2012, 20, 1, ISSN Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Athletic Identity Assessment in Disabled Sitting Volleyball Players numer DOI /v Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Katedra Kultury Fizycznej Osób Niepełnosprawnych AWF w Poznaniu Chair of Physical Culture in The Disabled, The University Of Physical Education in Poznan Streszczenie: Celem pracy była ocena i porównanie osobowości sportowej (OS) zawodników uprawiających siatkówkę na siedząco (SnS) z zawodnikami uprawiającymi piłkę siatkową (PS). Badania objęły również analizę związku poziomu OS z satysfakcją życiową siatkarzy pełno- i niepełnosprawnych. Badaniami objęto 40 sportowców (SnS = 20, PS = 20) w wieku od 17 do 65 lat. W badaniu wykorzystano 7-stopniową Skalę Pomiaru Osobowości Sportowej do oceny OS, Kwestionariusz Satysfakcji Życiowej w celu określenia poziomu subiektywnej jakości życia oraz kwestionariusz osobowy i kwestionariusz aktywności sportowej. Badanie wykazało, że poziom OS i satysfakcji życiowej osób uprawiających SnS był niższy niż zawodników grających w PS. Stwierdzono również pozytywną korelację pomiędzy OS a satysfakcją życiową niepełnosprawnych siatkarzy. Słowa kluczowe: osobowość sportowa, siatkówka na siedząco, satysfakcja życiowa. Abstract: The purpose of this study was to determine and compare athletic identity (AI) of sitting volleyball players (SVP) and able-bodied volleyball players (VP). The study also included an analysis of the relationship between AI level and life satisfaction in volleyball players with and without disabilities. 40 athletes (SVP = 20, VP = 20) in the age between 17 and 65 years participated in this study. The 7-item version of the Athletic Identity Measurement Scale was used to assess AI, the Life Satisfaction Questionnaire with the aim to evaluate subjective life quality, as well as personal questionnaire and questionnaire of sport activity. This study showed that level of AI and life satisfaction in SVP were lower than in VP. The study also showed positive correlation between AI and life satisfaction in SVP. Key words: athletic identity, sitting volleyball, life satisfaction. 10 Wprowadzenie W sporcie, oprócz przygotowania motorycznego i technicznego, istotne jest przygotowanie psychologiczne zawodników. Przykładowo w sporcie międzyuczelnianym zadaniem trenera jest pomoc uczniom-sportowcom w znalezieniu równowagi (tzw. złotego środka) między ich rozwojem sportowym oraz rozwojem jako jednostek, tj. uczniów i przyszłych profesjonalistów [1]. Jednym z narzędzi, które mogą pomóc trenerowi w odpowiednim ukierunkowaniu sportowca, tj. tak, aby dążąc do jak najlepszych wyników sportowych nie lekceważył innych ważnych obszarów funkcjonowania, jest ocena poziomu osobowości sportowej (OS). OS defi niowana jest jako stopień, w jakim jednostka identyfi kuje się z rolą sportowca [2]. Pojęcie to odnosi się zarówno do sportowców, jak i osób nieaktywnych sportowo [2, 3]. Do oceny poziomu OS wykorzystuje się narzędzie określane Skalą Pomiaru Osobowości Sportowej (ang. Athletic Identity Measurement Scale; AIMS), która mierzy jej trzy wymiary: 1) tożsamość społeczną, 2) wyłączność, 3) czynniki negatywne [2]. Tożsamość społeczna dotyczy Introduction In sport, physical and technical training is equally important as psychological preparation of the players. For instance, in varsity sport, it is the coach s task to help the student-players fi nd proper balance (so called golden mean ) between their sport and individual development as students and future professionals [1]. AI assessment (athletic identity) is one of tools that can help the coach in proper guiding of his players so that while pursuing the best sport result they do not neglect other important matters. AI is defi ned as a degree, to which individuals identify themselves with the role of a sportsman [2]. This notion can be referred to both sportspeople and people who practice no sports at all [2, 3]. AI level is measured by means of Athletic Identity Measurement Scale (AIMS), which evaluates three of aspects of AI: 1) social identity, 2) exclusiveness, 3) negative factors [2]. Social identity expresses the strength of one s identifi cation with the role of a sportsman. Exclusiveness, expresses the degree to

13 Physiotheraphy 2012, 20, 1 siły, z jaką dana osoba utożsamia się z rolą sportowca. Wyłączność to stopień do jakiego sportowiec identyfi kuje się z rolą sportowca, jednocześnie w mniejszym stopniu identyfi kując się z innymi życiowymi rolami (np. uczeń, przyjaciel, pracownik). Natomiast czynniki negatywne określane są jako negatywne reakcje emocjonalne, które są rezultatem zaprzestania treningów i współzawodnictwa z powodu urazu, choroby czy emerytury sportowej [2]. Badania prowadzone za pomocą skali AIMS były wykonywane wśród sportowców pełnosprawnych i niepełnosprawnych oraz wśród osób, które nie uprawiają sportu [3-6]. Wyniki wskazują na to, że silną OS charakteryzują zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty. Posiadanie silnej OS wśród sportowców pełnosprawnych związane jest z osiąganiem lepszych wyników sportowych, większym zaangażowaniem w aktywność sportową, wyższą skutecznością treningu oraz rozległą siecią kontaktów towarzyskich [3]. Jednak silna OS wykazywała korelację z brakiem dojrzałości w kierowaniu karierą sportową, depresją pourazową, większą podatnością na stosowanie środków dopingujących w sporcie oraz trudnościami adaptacyjnymi po przejściu na sportową emeryturę [7-9]. W ocenie poziomu OS paraolimpijczyków uprawiających narciarstwo alpejskie stwierdzono, że jest on zbliżony do poziomu OS sportowców pełnosprawnych startujących w zawodach o podobnej randze [10]. Nie wiadomo jednak, czy podobne zależności, tj. zbliżony poziom OS, charakteryzuje sportowców pełno- i niepełnosprawnych uprawiających zespołowe gry sportowe, np. siatkówkę, w której sukces sportowy zależy od współpracy wszystkich członków zespołu. W badaniach osób po urazach rdzenia kręgowego Tasiemski i Brewer wykazali pozytywną korelację OS z satysfakcją życiową osób uprawiających sporty zespołowe [11]. Interesujące wydaje się zweryfi kowanie tej tezy w odniesieniu do konkretnej zespołowej gry sportowej, np. siatkówki na siedząco (SnS). SnS została stworzona z myślą o osobach niepełnosprawnych, które chcą trenować piłkę siatkową (PS). Zasady gry dla osób pełno- i niepełnosprawnych różnią się nieznacznie, np. w SnS zawodnicy mają możliwość atakowania piłki z zagrywki przez zawodnika linii ataku oraz możliwość blokowania zagrywki [12, 13]. Uprawianie SnS wpływa na poprawę siły mięśniowej kończyn górnych i tułowia, koordynację ruchową oraz parametry krążeniowo-oddechowe. Jak wykazują dotychczasowe badania, 94% niepełnosprawnych siatkarzy uważa, że sport ten pełni w ich życiu funkcję rehabilitacyjną [14]. Dodatkowo SnS jest przykładem gry zespołowej, która może być wykorzystywana do zajęć wychowania fizycznego jako forma integracji, ponieważ umożliwia wspólną grę osobom niepełnosprawnym i pełnosprawnym [15]. Mimo że SnS zyskuje coraz większą popularność na całym świecie, niewiele prac badawczych poświęcono tej dyscyplinie sportu. Dotychczasowe badania dotyczyły pomiaru poziomu sportowego zawodników i uwzględniały ocenę sprawności ogólnej oraz specjalnej, a także skuteczności gry w SnS [16-18]. Hasanbegovic i wsp. dowiedli wpływu zaprogramowanego treningu SnS na zmianę jakościową analizowanych zdolności motorycznych, np. zwiększenie szybkości przesuwania się zawodnika po parkiecie [19]. Z kolei Jadczak i wsp. wykazali, że osoby ze średnim stopniem niepełnosprawności są najbardziej predysponowane do gry w SnS, a wartości ich prób sprawności fizycznej i zdolności koordynacyjnych były wyższe w stosunku do osób zdrowych i zawodników z dużym stopniem niepełnosprawności [20]. Podejmowana była również tematyka urazowości i przeciążeń występujących u niepełnosprawnych siatkarzy [21, 22]. Dotychczas niewielu badaczy poruszało problematykę psychologicznych uwarunkowań uprawiania SnS przez osoby niepełnosprawne. Z badań Bolacha wynika, że Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Athletic Identity Assessment in Disabled Sitting Volleyball Players which one identifies oneself with the role of sportsman and with other life roles (i.e. student, friend, employee). The negative factors include negative emotional reactions, which are a result of discontinuation of training and competition due to injury, disease or retirement [2]. Tests using AIMS were done in both able-bodied and disabled sportsmen and in people, who practice no sports at all [3-6]. The results have shown that strong AI has positive and negative aspects. Up-to-date studies show that strong AI among able-bodied sportsmen correlates with better sport results, increased commitment in sport activity, higher effectiveness of training and vast network of social contacts [3]. On the other hand, strong AI also correlates with immaturity of decisions regarding one s sport career, post-traumatic depression, higher susceptibility to doping and adaptation problems after retiring from sports [7-9]. It was determined that AI level in Paralympics alpine skiers is similar to AI of the able-bodied skiers [10]. However, it has not been verifi ed whether similar correlations occur in the able-bodied and disabled sportsmen playing team sports such as volleyball, where success depends on cooperation of all members of the team. In studies of people with spinal cord trauma, Tasiemski and Brewer found positive correlation of AI with life satisfaction among people practicing team sports [11]. It occurred to the authors of this paper that it would be meaningful to verify above thesis regarding a particular team game i.e. sitting volleyball (SV). SV was created for disabled people, who want to train volleyball. Game principles for the able-bodied and the disabled players differ insignificantly for instance in SV serves can be broken or blocked by players from attack line [12, 13]. Practicing SV improves muscle force of the upper limbs and trunk, motor coordination and circulatory-respiratory parameters. So far, the studies have shown that 94% of the disabled SVPs believe that this sport is part of their rehabilitation [14]. Additionally, SV is an example of team game, which may be used for PE classes as a form of integration, since it makes it possible for the disabled and the able-bodied to play together [15]. Despite worldwide growing popularity of SV, the number of scientifi c studies and report on this discipline of sport is scarce. Publications up to date concerned assessment of the level of profi ciency, physical fi tness and effectiveness of SV players [16-18]. Hasanbegovic et al. observed qualitative change of the analyzed motor abilities, such as players speed on the fl oor, as a result to programmed SV training [19]. Jadczak et al. showed that persons with moderate disability are better predisposed for SV and have higher scores in terms of physical fi tness and coordination parameters than able-bodied players and players with signifi cant disability [20]. The issue of injuries and strain in disabled volleyball players was also studied [21, 22]. So far, only several researchers addressed the issue of psychological conditions for practicing SV by the disabled. Bloch claims that the main motives behind undertaking volleyball training by both the disabled and the able-bodied players are the possibility of achieving high level of physical fi tness, competition and emotions derived from the game [23]. Both Polish and foreign literature do not provide comparisons of AI level of the disabled and the able-bodied players practicing team sports, which are signifi cantly different from the individual sports. 11

14 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Fizjoterapia 2012, 20, 1 głównym motywem zachęcającym do uprawiania PS, zarówno przez zawodników niepełnosprawnych, jak i pełnosprawnych, jest możliwość osiągnięcia wysokiego poziomu sprawności oraz możliwość współzawodnictwa i związanych z tym emocji [23]. Zarówno w piśmiennictwie krajowym, jak i zagranicznym nie natrafi ono na próby porównania poziomu OS zawodników pełno- i niepełnosprawnych uprawiających zespołowe gry sportowe, które swoją specyfi ką różnią się od dyscyplin rozgrywanych indywidualnie. 12 Założenia i cel pracy Głównym celem niniejszej pracy była ocena poziomu i zróżnicowania OS zawodników grających w SnS i PS oraz ocena związku OS z subiektywną jakością życia (satysfakcją życiową) zawodników pełno- i niepełnosprawnych. Celem dodatkowym była analiza potencjalnego zróżnicowania OS ze względu na wybrane zmienne pośredniczące (liczbę lat poświęconych na aktywność sportową, wiek zawodników w dniu badania) oraz weryfi kacja rzetelności skali AIMS dla zawodników grających w siatkówkę. Materiał i metody Uczestnicy badań W badaniu wzięło udział 40 sportowców (mężczyzn), w tym 20 niepełnosprawnych i 20 pełnosprawnych. Zawodnicy niepełnosprawni reprezentowali kluby SnS: Start Wrocław, Start Jelenia Góra, Cichy Lew Legnica. W związku z brakiem krajowych rozgrywek ligowych w SnS (tylko 10 zespołów w Polsce uprawia SnS) jako grupę porównawczą dla zawodników niepełnosprawnych dobrano zawodników II Ligi PS ( Sudety Kamienna Góra i MKS Cuprum MUNDO Lubin), a elementem łączącym badane grupy był poziom sportowy określany na podstawie indywidualnych osiągnięć członków zespołu, tj. zdobycie medalu na zawodach krajowych w PS. Średni wiek niepełnosprawnych siatkarzy wynosił 35 lat (SD = 14,5), a pełnosprawnych 24 lata (SD = 3,7). W grupie osób niepełnosprawnych (SnS) 55% badanych mieszkało w mieście, 30% w mieście wojewódzkim, a 15% na wsi, natomiast w grupie sportowców pełnosprawnych (PS) większość (80%) mieszkała w mieście, 5% w mieście wojewódzkim i 15% na wsi. Większość badanych miała średnie wykształcenie (55% SnS i 60% PS). 80% zawodników PS stanowili kawalerzy, natomiast 60% SnS miało żonę lub żyło w stałym związku. Z analizy odpowiedzi udzielonych przez grających w SnS wynika, że prawie połowa badanych (45%) została niepełnosprawna z powodu urazu w wyniku wypadku, a u 30% przyczyną była wada wrodzona. Większość (60%) z nich należała do tzw. grupy z minimalną niepełnosprawnością, a u 30% niepełnosprawnych siatkarzy stwierdzono amputację przynajmniej jednej kończyny dolnej. Narzędzia badawcze W badaniach wykorzystano anonimowy kwestionariusz, który składał się z czterech elementów: 1) Kwestionariusz osobowy. Siedem pytań obejmowało dane demografi czne badanych osób: wiek, płeć, poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania, rodzaj wykonywanego zajęcia oraz stan cywilny. Dodatkowe trzy pytania były skierowane do sportowców niepełnosprawnych i dotyczyły: daty urazu, rodzaju oraz przyczyny niepełnosprawności. 2) Kwestionariusz Aktywności Sportowej [24]. W niniejszym badaniu wykorzystano wybrane pytania kwestionariusza, które dotyczyły liczby godzin trenin- Aims The primary purpose of this research was to assess AI level among the disabled and the able-bodied volleyball players and determine correlation between AI and life satisfaction of the examined players. As secondary goals, the researchers analyzed the potential differentiation of AI level due to selected mediating variables (years spent on sports activity, player s age at the day of examination) and verifi ed reliability of AIMS for volleyball players. Material and Methods Research Population There we 40 male players who agreed to participate in this study (20 able-bodied and 20 disabled). The disabled players represented the following SV clubs: Start Wroclaw, Start Jelenia Gora, Cichy Lew Legnica. As there is no SV league in Poland (only 10 SV teams), 2 nd league volleyball players were chosen for the control group ( Sudety Kamienna Gora and MKS Cuprum MUNDO Lubin). Profi ciency level was the common element for both examined groups and was determined on the basis of individual achievements of team players, i.e. winning a medal in domestic volleyball games. The mean age of the disabled SVPs was 35 years (SD = 14.5), while the able-bodied VPs were younger with mean age of 24 years (SD = 3.7). In the disabled group, 55% of players lived in towns, 30% in cities and 15% in the country. In the able-bodied group, majority of players lived in towns, 5% in cities and 15% in the country. Majority of players received secondary education (55% SVPs and 60 VPs). VPs were mostly single (80%), while 60% of SVP were either married or in a long-standing relationship. The analysis of SVPs answers showed that in 45% of players the disability was caused by trauma and in 30% it was inborn. Majority of SVPs (60%) had slight disability and 30% had had at least one limb amputated. Research instruments A 4-item anonymous questionnaire was employed in the research: 1) Personal Questionnaire: Contains 7 questions regarding demographic information: age, gender, education, domicile, occupation and marital status. Additional 3 questions were created specifically for the disabled players and concerned: time of injury, type and cause of disability. 2) Sport Activity Questionnaire [24]: Selected items of this questionnaire were used for the purposes of this study and regarded the amount of time [h] spent on sport weekly, training experience (how

15 Physiotheraphy 2012, 20, 1 gów tygodniowo, stażu treningowego, największych osiągnięć sportowych (medal na igrzyskach paraolimpijskich, na mistrzostwach świata, punktowe miejsce w pucharze świata, medal na zawodach krajowych lub brak rezultatów) oraz podjęcia aktywności sportowej. 3) Skala AIMS [2]. Badani odpowiadali na siedem pytań określających stopień, w jakim identyfi kują się z rolą sportowca. Na każde pytanie udzielali odpowiedzi w siedmiostopniowej skali, w której 1 oznaczała zdecydowanie nie zgadzam się, a 7 zdecydowanie zgadzam się. W celu określenia poziomu OS wyliczono średnią arytmetyczną ze wszystkich pytań skali. Skala AIMS została opracowana z myślą o osobach pełnosprawnych [2], ale była również stosowana w badaniach osób niepełnosprawnych [5, 6, 25, 26]. Rzetelność skali AIMS w odniesieniu do osób pełnosprawnych była dobra i wyniosła Cronbach alfa od 0,81 do 0,93 [1]. Podobnie wśród osób niepełnosprawnych, skalę AIMS charakteryzowała dobra rzetelność (Cronbach alfa od 0,87 do 0,90) [6, 11]. 4) Kwestionariusz Satysfakcji Życiowej (ang. Life Satisfaction Questionnaire; LiSat-9) [27]. Skala LiSat-9 zawiera dziewięć pytań, w tym jedno odnośnie do całościowej satysfakcji z życia i osiem odnoszących się do poszczególnych dziedzin życia (samoobsługa, czas wolny, sytuacja zawodowa, fi nansowa, życie rodzinne, seksualne, relacje z partnerem, kontakty z przyjaciółmi). Badani udzielali odpowiedzi w 6-stopniowej skali, w której 1. oznaczała bardzo niesatysfakcjonujące, a 6 bardzo satysfakcjonujące. Skala służy do subiektywnego pomiaru jakości życia; gdzie wynik od 1 do 4 punktów świadczy o braku satysfakcji, a punkty od 5 do 6 o odczuwaniu satysfakcji z życia w jego poszczególnych dziedzinach. Skalę LiSat-9 z powodzeniem wykorzystywano w badaniach osób pełno- i niepełnosprawnych [6, 27-29]. Rzetelność LiSat-9 dla osób niepełnosprawnych była dobra i wyniosła Cronbach alfa od 0,82 do 0,85 [11, 24]. Analiza statystyczna Do prezentacji wyników podstawowych wykorzystano metody statystyki opisowej: częstości (N), procent (%), średnia arytmetyczna (x ), odchylenie standardowe (SD), minimum (Min), maksimum (Max). W celu analizy rzetelności skali AIMS wyliczono współczynnik alfa Cronbacha, gdzie na wysoką rzetelność skali wskazywały wartości większe od 0,7. Ze względu na brak normalności rozkładu zmiennych i niejednorodność wariancji do oceny zróżnicowania OS oraz satysfakcji życiowej, pomiędzy SnS i PS, wykorzystano test nieparametryczny U Manna-Whitney a (z), gdzie zmienną testowaną były wszystkie elementy poszczególnych skal, a zmienną grupującą było posiadanie lub brak niepełnosprawności. Do oceny potencjalnej korelacji między OS a jakością życia oraz OS a zmiennymi pośredniczącymi (liczbę lat poświęcanych na aktywność sportową, wiek zawodników w dniu badania) wykorzystano współczynnik korelacji rang Spearmana (r s ). Wyniki badań Porównując poziom sportowy obu grup stwierdzono, że sportowcy pełnosprawni poświęcali więcej czasu na treningi (ponad 10 godzin tygodniowo) niż sportowcy niepełnosprawni (3-5 godzin tygodniowo), ale rezultaty sportowe obu grup były zbliżone. Dla większości ankietowanych osób największym osiągnięciem sportowym był medal na zawodach krajowych (SnS 75%, PS 85%). SnS uprawiali aktywność sportową średnio od 9,55 roku (SD = 6,96), many years), greatest sport achievement (Paralympics medal, World Championships medal, World Cup points, domestic competition medal or none of the above) and reasons for undertaking sport activity. 3) AIMS [2]: Players answered 7 questions determining the degree to which they identify themselves with the role of a sportsman. Each question was answered using a 7 grade scale, where 1 meant definite disagreement and 7 full agreement. In order to determine the AI level, an arithmetic mean value from all questions was calculated. AIMS was designed for able-bodied people [2], but it was also used for examining the disabled [5, 6, 25, 26]. AIMS reliability for the able-bodied was satisfactory and Cronbach Alpha ranged from 0.81 to 0.93 [1]. Similar level of reliability was observed in the case of the disabled (Cronbach Alpha from 0.87 to 0.90) [6, 11]. 4) Life Satisfaction Questionnaire (LiSat-9) [27]: LiSat-9 questionnaire is build of 9 items, including one regarding overall life satisfaction and 8 regarding satisfaction in different spheres of life (self-dependence, leisure time, occupational status, fi nancial status, family life, sexual life, partner relations, friend relations). Answers were given on a 6-grade scale, where 1 meant indescribably unsatisfactory and 6 meant very satisfactory. This scale measures subjective quality of life score 1 to 4 means lack of satisfaction, anything above that means general life satisfaction and satisfaction in the listed spheres of life. LiSat-9 was successfully used for the whole research population [6, 27-29]. LiSat-9 reliability was satisfactory (Cronbach Alpha ranged from 0.82 to 0.85) [11, 24]. Statistical Analysis Descriptive statistics methods were used for presentation of the results: size (N), percent (%), arithmetic mean (x ), standard deviation (SD), minimum (Min), maximum (Max). In order to analyze AIMS reliability, Cronbach Alpha coeffi cient was calculated values 0.7 and higher meant high reliability. Due to lack of normalcyin the distribution of variables and heterogeneity of variation, the Mann-Whitney U test (z) was used to evaluate diversifi cation of AI and life satisfaction between SVP and VP all items of scales were the tested variable and presence or lack of disability was the grouping variable. Spearmann (rs) rank correlation coeffi cient was used to evaluate the potential correlation between AI and life satisfaction, and between AI and mediating variables (years spent on training, age of players at the day of test). Results Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Athletic Identity Assessment in Disabled Sitting Volleyball Players While comparing profi ciency level in both groups it was observed that the able-bodied VPs spent more time training (more than 10 hours a week) than the SVPs (3-5 hours a week), but the sport results in both groups were similar. For majority of players, a medal won in domestic competition was the highest sport achievement (SVP 75%, VP 85%). SVPs had been training for 9.55 years on average (SD = 6.96) and VPs for

16 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Fizjoterapia 2012, 20, 1 natomiast PS średnio od 10,35 roku (SD = 3,58). Za najważniejsze przyczyny uprawiania sportu, zarówno SnS jak i PS, uznali utrzymywanie dobrej kondycji fi zycznej i odczuwanie radości, przy tym zawodnicy grający w SnS częściej niż PS wybierali radość z uprawiania sportu, odwrotnie niż w pytaniu o utrzymanie kondycji. Rzetelność skali AIMS była wysoka w przypadku SnS i wyniosła Cronbach alfa = 0,84, natomiast w przypadku PS Cronbach alfa = 0,72. Rzetelność skali po usunięciu poszczególnych składowych przedstawiono w tab. 1. Wynika z niej, że w przypadku SnS po usunięciu pytania dotyczącego przyjaciół sportowców rzetelność skali wzrasta do Cronbach alfa = 0,87, a w przypadku PS po usunięciu pierwszej pozycji ( Uważam siebie za sportowca wyczynowego ) rzetelność skali wzrasta do Cronbach alfa = 0,76. Ponieważ zaobserwowane różnice były niewielkie, analizie poddano odpowiedzi ze wszystkich siedmiu pytań skali AIMS. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi wyliczono poziom OS dla poszczególnych grup. Sportowcy niepełnosprawni charakteryzowali się istotnie niższym poziomem OS (x = 4,12) niż sportowcy pełnosprawni (x = 5,33) (z = 3,034, p = 0,002). Wyniki testu U Manna-Whitney- a ujawniły istotne różnice między zawodnikami SnS i PS w odniesieniu do pięciu pytań skali AIMS (tab. 2). Siatkarze pełnosprawni w porównaniu do SnS istotnie częściej myślą o sporcie niż o czymkolwiek innym (z = 2,746; p = 0,006), częściej czują się źle, gdy nie odnoszą sukcesów sportowych (z = 2,256, p = 0,028), wyżej oceniają rolę sportu w swoim życiu (z = 2,905; p = 0,004), mają więcej przyjaciół, którzy są sportowcami wyczynowymi (z = 2,596; p = 0,009) oraz w większym stopniu uważają siebie za sportowca wyczynowego niż SnS (z = 2,798; p = 0,005). Nie stwierdzono korelacji między poziomem OS a wiekiem badanych (SnS: r s = 0,08, p = 0,70; PS: r s = 0,14, p = 0,55) oraz czasem poświęconym na aktywność sportową wyrażonym w latach (SnS: r s = 0,19, p = 0,41; PS: r s = 0,10, p = 0,66). Średnie wyniki LiSat-9 wskazują, że SnS są usatysfakcjonowani ze swojego życia jako całości (x = 4,56), ale satysfakcja ta jest istotnie niższa (z = 3,270, p = 0,001) w porównaniu z PS (x = 5,22). Najwyżej ocenianym obszayears on average (SD = 3.58). The motives behind taking up and practicing volleyball in both groups were staying fi t and joy of sport, yet SVPs more often than VPs indicated joy of sport as the main motive and staying fi t as the secondary one. Reliability of AIMS was high in SVP and Cronbach Alpha was 0.84, while in VP Cronbach Alpha was AIMS reliability after removal of individual components is presented in Table 1. This table shows that after removal of sport friends item, reliability grew to 0.87 Cronbach Alpha in SVP. In the case of VP, removal of the fi rst item ( I regard myself as a pro sportsman ) reliability grew to 0.76 Cronbach Alpha. As the observed differences were insignifi cant, all of the 7 items of AIMS were analysed. AI level was calculated for both groups basing on questionnaire results. Disabled volleyball players showed signifi cantly lower AI level (x = 4.12) than the able-bodied players (x = 5.33) (z = 3.034, p = 0.002). Mann-Whitney U test results showed signifi cant differences between SVP and VP regarding 5 items of AIMS (Table 2). VPs when compared to SVPs think of sport more often than of anything else (z = 2.746; p = 0,006), they more often felt bad if they were not successful (z = 2.256; p = 0.028), rated the role of sport higher in their life (z = 2.905; p = 0,004), had more friends who were pro sportsmen (z = 2.596; p = 0.009) and consideedr themselves pro sportsmen to a higher degree than SV players (z = 2.798; p = 0.005). No correlation was found between AI level and age of players (SVP: rs = 0.08, p = 0.70; VP: rs = -0.14, p = 0.55) and between AI level and years spent on training (SVP: rs = 0.19, p = 0.41; VP: rs = -0.10, p = 0.66). The mean LiSat-9 results indicated that SVPs were satisfi ed with their lives in general (x = 4.56), but that satisfaction is signifi cantly lower (z = 3.270, p = 0.001) in comparison with VPs (x = 5.22). Self-dependence was the most value sphere of life in both groups and fi nancial status received the lowest rating. Moreover, it should be noted that none of VPs rated any of the aspects of their as unsatisfactory, while some of SVPs gave negative responses. Mann-Whitney U test showed that Tabela 1. Rzetelność AIMS dla zawodników grających w siatkówkę po usunięciu poszczególnych pozycji skali Table 1. The AIMS reliability for athletes playing volleyball after the removal of individual items of the scale 14 Uważam siebie za sportowca wyczynowego I consider myself a pro sportsman Mam wiele celów związanych ze sportem I have several goals related to sport Skala Pomiaru Osobowości Sportowej (AIMS) Athletic Identity Measurement Scale (AIMS) Większość moich przyjaciół to sportowcy wyczynowi Majority of my friends are pro sportsmen Sport jest najważniejszym elementem mojego życia Sport is the most important element of my life Spędzam więcej czasu myśląc o sporcie niż o czymkolwiek innym I spend more time thinking of sport than of anything else Czuję się źle, gdy nie odnoszę sukcesów sportowych I feel bad when unsuccessful in sport Byłbym przygnębiony, gdybym był chory lub uległ urazowi i nie mógł uprawiać sportu I would be depressed if I was ill or had a trauma and would not be able to practice sport alfa Cronbacha po usunięciu pozycji Cronbach Alpha SnS SVP PS VP 0,796 0,760 0,819 0,679 0,873 0,709 0,802 0,654 0,828 0,633 0,813 0,660 0,818 0,664

17 Physiotheraphy 2012, 20, 1 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Athletic Identity Assessment in Disabled Sitting Volleyball Players Tabela 2. Porównanie poszczególnych odpowiedzi na pytania skali AIMS pomiędzy SnS i PS Table 2. Comparison of individual responses to the AIMS questions between SVP and VP Skala Pomiaru Osobowości Sportowej (AIMS) Athletic Identity Measurement Scale Uważam siebie za sportowca wyczynowego I consider myself a pro sportsman Mam wiele celów związanych ze sportem I have several goals related to sport Większość moich przyjaciół to sportowcy wyczynowi Majority of my friends are pro sportsmen Sport jest najważniejszym elementem mojego życia Sport is the most important element of my life Spędzam więcej czasu myśląc o sporcie niż o czymkolwiek innym I spend more time thinking of sport than of anything else Czuję się źle, gdy nie odnoszę sukcesów sportowych I feel bad when unsuccessful in sport Byłbym przygnębiony, gdybym był chory lub uległ urazowi i nie mógł uprawiać sportu I would be depressed if I was ill or had a trauma and would not be able to practice sport SVP (N = 20) x SD x SD VP (N = 20) Test z 4,00 1,62 5,32 1,14-2,798* 4,40 1,39 5,20 1,24-1,713 3,85 1,76 5,20 1,15-2,596* 3,95 1,64 5,45 1,23-2,905* 3,45 1,76 5,10 1,55-2,746* 4,15 1,98 5,55 1,19-2,256* 5,05 2,06 6,00 1,41-1,454 * p<0,05 rem życia w obu grupach były możliwości samoobsługowe, a najniżej sytuacja fi nansowa. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że żaden z PS nie ocenił ani jednego aspektu swojego życia jako niesatysfakcjonującego lub bardzo niesatysfakcjonującego, natomiast takie odpowiedzi odnotowano u SnS. Wyniki testu U Manna-Whitney a wykazały, że PS deklarują istotnie wyższą satysfakcję niż SnS w odniesieniu do: sytuacji fi nansowej (z = 3,334; p = 0,001), życia seksualnego (z = 4,156; p = 0,000) oraz relacji z partnerem (z = 2,239; p = 0,035). W przypadku pozostałych dziedzin życia nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy badanymi grupami (tab. 3). W celu określenia związku między satysfakcją życiową badanych sportowców a ich poziomem OS wyliczono współczynnik korelacji dla tych dwóch zmiennych. U SnS stwierdzono istotną zależność (r s = 0,529; p = 0,016), natomiast w przypadku PS wyniki nie były istotne statystycznie (r s = 0,063; p = 0,793). VP declared signifi cantly higher satisfaction than SVPs regarding the following aspects: fi nancial status (z = 3.334; p = 0.001), sexual life (z = 4.156; p = 0.000) and partner relations (z = 2.239; p = 0.035). There were no signifi cant differences between the groups regarding other spheres of life (Table 3). In order to determine signifi cance of correlation between life satisfaction and AI level, Spearman rank correlation coeffi cient was calculated only for those variables. In SVPs the correlation was signficant (rs = 0.529; p = 0.016), while in VPs the result was not statistically signifi cant (rs = 0.063; p = 0.793). Dyskusja Celem niniejszej pracy była ocena poziomu OS zawodników niepełnosprawnych grających w SnS i zawodników pęłnosprawnych grających w PS oraz analiza związku poziomu OS z satysfakcją życiową badanych osób. W związku z brakiem krajowych rozgrywek ligowych w SnS jako grupę porównawczą dla zawodników niepełnosprawnych dobrano zawodników II Ligi PS, a elementem łączącym badane grupy był poziom sportowy określany na podstawie indywidualnych osiągnięć członków zespołu, tj. zdobycie medalu na zawodach krajowych w PS (SnS 75% zawodników, PS 85% zawodników). Badania wykazały, że SnS charakteryzuje istotnie niższy poziom OS niż PS. W przypadku poszczególnych pytań skali AIMS badani SnS uzyskiwali niższe wyniki niż PS, co potwierdza związek OS z poziomem aktywności sportowej (PS poświęcali więcej czasu na treningi tygodniowo w stosunku do SnS). Podobne wyniki uzyskali w swoich badaniach Tasiemski i wsp. [6]. Większa liczba godzin po- Discussion The aim of this study was to evaluate the AI level of the disabled and able-bodied volleyball players and analyze correlations of AI level with life satisfaction of the respondents. As there is no SV league in Poland, 2 nd league volleyball players were chosen to the comparison group. Profi ciency level was the common element for both examined groups and was determined on the basis of individual achievements of teams players, i.e. winning a medal in domestic volleyball games (SVP 75% of players, VP 85% of players). Tests showed that SVPs have lower AI level than VPs. In the case of individual AIMS questions, the examined SVPs had lower scores than VPs, which confi rms the correlation between AI level and training activity level (VPs spent more time on training weekly than SVPs). Tasiemski et al. had similar fi ndings [6]. More hours spent weekly on training by players after spinal cord trauma correlated signifi cantly with higher AI level of those players. Intensity of training 15

18 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Fizjoterapia 2012, 20, 1 Tabela 3. Satysfakcja życiowa badanych SnS i PS Table 3. Life satisfaction in SVP and VP respondents Kwestionariusz Satysfakcji Życiowej Life satisfaction Questionnaire Życie jako całość Life as a whole Możliwości samoobsługowe Self-dependence Czas wolny Leisure time Sytuacja zawodowa Occupational status Sytuacja fi nansowa Financial Status Życie seksualne Sexual life Relacje z partnerem Partner relations Życie rodzinne Family life Kontakty z przyjaciółmi Contact with friends SnS (N = 20) x SD x SD PS (N = 20) Test z 4,80 1,06 5,00 0,73-0,430 5,45 0,75 5,85 0,37-1,886 4,80 0,89 4,90 0,85-0,172 4,10 0,33 4,90 0,79-1,796 3,30 1,34 4,75 0,85-3,334* 4,50 1,15 5,75 0,72-4,156* 4,55 1,36 5,40 0,94-2,239* 4,75 1,37 5,25 0,97-1,250 4,80 0,95 5,20 1,05-1,576 * p<0,05 16 święcana tygodniowo na aktywność sportową przez osoby po urazach rdzenia kręgowego była istotnie związana z wyższym poziomem OS tych osób. Intensywność treningów siatkarzy biorących udział w niniejszych badaniach nie odzwierciedlała jednak wyników sportowych, ponieważ sportowcy pełnosprawni osiągali rezultaty sportowe na podobnym poziomie jak sportowcy niepełnosprawni. Zaobserwowana sytuacja może wynikać z tego, że SnS nie należy do bardzo popularnych dyscyplin sportowych w Polsce (istnieje tylko 10 krajowych drużyn SnS), w przeciwieństwie do PS, dlatego zawodnikom niepełnosprawnym łatwiej jest osiągnąć sukces w tej dyscyplinie. Potwierdzeniem tego jest również fakt, że w pytaniu o przyczynę podejmowania aktywności sportowej zawodnicy grający w SnS, częściej niż PS, wybierali radość z uprawiania sportu, natomiast PS częściej wybierali utrzymywanie kondycji fi zycznej. Takie wyniki mogą świadczyć o bardziej rekreacyjnym niż zawodowym podejściu badanych do uprawianej dyscypliny. Podobne rezultaty osiągnął Bolach, który przebadał 60 zawodników, w tym zarówno zawodników niepełnosprawnych grających w siatkówkę na stojąco, jak i zawodników pełnosprawnych grających w PS [23]. Najistotniejszą motywacją do uprawiania sportu w obu tych grupach była potrzeba uzyskiwania wysokiego poziomu sprawności, a w przypadku zawodników niepełnosprawnych dodatkowo potrzeba wypełnienia wolnego czasu. W badaniach nie stwierdzono też zależności między poziomem OS a wiekiem sportowców, co może świadczyć o tym, że OS jako element osobowości człowieka, jest składową stabilną i nie zmienia się istotnie z upływem czasu. Z kolei brak związku poziomu OS z liczbą lat poświęcanych na aktywność sportową można tłumaczyć, jak już wcześniej wspomniano, bardziej rekreacyjnym niż profesjonalnym podejściem badanych osób do uprawiania sportu. Ze względu na brak w dostępnym piśmiennictwie krajowym i zagranicznym badań porównujących poziom OS of players participating in this study was not, however, refl ected in the results, as both the able-bodied and the disabled players showed similar level of achievements. This situation may result from the fact that SV is not an overly popular sport discipline in Poland (there are only 10 SV teams in Poland), as opposite to volleyball, and thus it is easier for the disabled players to achieve success in the SV. It is also confi rmed by the fact that when asked about the motive behind taking on sport activity the SV players more often chose joy of sport as an answer, while the able-bodied volleyball players choice was staying fi t. Such results may indicate that the disabled players have more emotional approach to the sport. Similar results were recorded by Bolach, who examined 60 volleyball players including the disabled and the able-bodied [23]. The most signifi cant motivation behind taking up sport in both groups was the need to keep fi tness at high level and additionally the disabled players wanted to fi ll their leisure time. Bolach did not observe correlations between the AI level and age of players, which may indicate that AI, as an element of human personality, is a stable component and does not change significantly with time. In turn, no correlation between AI level and years spent on training may be explained, as mentioned before, by more emotional than professional approach of the examined players towards the sport they practice. Due to a lack, in Polish and foreign literature, of publications on comparison of AI level of the able-bodied and the disabled team games players, the results of this study were confronted with the results from previous studies of swimmers with cerebral palsy, after amputations of limbs and spinal cord traumas [25] and healthy adults (sportsmen and non-sportsmen) [1]. The mean results for individual AIMS questions in the examined SVPs were lower than the results of swimmers (Table 4). Those differences may partially result from

19 Physiotheraphy 2012, 20, 1 sportowców pełno- i niepełnosprawnych uprawiających zespołowe gry sportowe wyniki niniejszych badań zestawiono z wcześniejszymi wynikami uzyskanymi przez niepełnosprawnych pływaków z porażeniem mózgowym, po amputacjach kończyn i po uszkodzeniu rdzenia kręgowego [25] oraz osób dorosłych w pełni sprawnych (sportowców i niesportowców) [1]. Wyniki średnie za poszczególne pytania skali AIMS wśród badanych SnS były niższe od średnich wyników uzyskanych przez pływaków (tab. 4). Różnice te mogą być częściowo uwarunkowane, wcześniej wspomnianą, małą popularnością SnS, która w stosunku do pływania jest młodą i słabo rozwiniętą dyscypliną sportu osób niepełnosprawnych. Ponadto na poziom OS zawodników może wpływać specyfika porównywanych dyscyplin sportowych. W pływaniu odpowiedzialność za sukces sportowy zależy od indywidualnych możliwości i predyspozycji jednostki, natomiast w zespołowych grach sportowych odpowiedzialność za sukces drużyny rozłożony jest na członków zespołu. Badania satysfakcji życiowej siatkarzy wykazały istotnie wyższy poziom zadowolenia PS, w porównaniu do SnS, w odniesieniu do satysfakcji ze swojej sytuacji fi nansowej, życia seksualnego oraz relacji z partnerem. Średni wynik w skali LiSat-9 u SnS wyniósł 4,56, a u PS 5,22. Dla porównania, osoby po urazie rdzenia kręgowego [24] uprawiające sport osiągnęły średni wynik 3,7 (Polska) i 4,3 (Wielka Brytania). Zróżnicowanie uzyskanych wyników można częściowo tłumaczyć rodzajem niepełnosprawności badanych grup (SnS byli w mniejszym stopniu niepełnosprawni niż osoby po urazie rdzenia kręgowego). Wyniki satysfakcji życiowej badanych z niniejszej pracy porównano z wynikami wcześniejszych badań, posługując się podziałem na te osoby, które były usatysfakcjonowane (5-6 punktów w skali LiSat-9) z poszczególnych dziedzin swojego życia i te, które satysfakcji nie odczuwały (1-4 punkty). Wyniki były zbliżone, tzn. zarówno wśród osób Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Athletic Identity Assessment in Disabled Sitting Volleyball Players the fact that sitting volleyball is not overly popular and in comparison to swimming is a fresh discipline of disabled sport. Moreover, the AI level may be infl uenced by specifi c characteristics of compared disciplines. In swimming, responsibility for success depends on individual abilities and predispositions, while in team games that responsibility is shared by the team members. Studies of life satisfaction showed signifi cantly higher level of satisfaction of VPs in comparison to SVPs regarding fi nancial status and partner relationship. The mean LiSat-9 result in SVP was 4.56 and 5.22 in VP. For comparison: people after spinal cord trauma [24] practicing sport scored on average 3.7 (Poland) and 4.3 (UK). Differentiation of the obtained result may be partially explained by the type of disability of the examined groups (SVPs were less disabled than people after spinal cord trauma). Results of life satisfaction from this study were compared with results of previous studies with division to satisfi ed (5-6 point on LiSat-9) in individual spheres of life and unsatisfi ed (1-4 points on LiSat-9). The results were similar i.e. both in the disabled and the able-bodied, satisfaction from fi nancial status was the lowest [24, 27]. Among Poles after spinal cord trauma [24], the highest number of respondents were satisfi ed with their family life. People with the motor system disorders were most often satisfi ed about their partner relations [27]. The examined SVPs and VPs declared the highest level of satisfaction regarding self-dependence. This result was similar to Fugl-Meyer s results, who studied able-bodied males [27]. Tests in this study showed correlation between AI level and life satisfaction in SVPs similarly as in previous studies of people after spinal cord trauma [11]. However, the AI level of SVPs and VPs was not similar, as in the case of alpine skiers [10]. Perhaps, this results from the fact that the professional level of the examined alpine skiers, both disabled and able-bodied, was very high Tabela 4. Średnie wyniki za poszczególne pytania skali AIMS w badaniach innych autorów Table 4. Mean results for the individual questions of the AIMS in studies of other authors Osoby niepełnosprawne Disabled players Osoby pełnosprawne Able-bodied players Skala Pomiaru Osobowości Sportowej (AIMS) Athletic Identity Measurement Scale SnS (badania własne) SVP (this study) Martin i wsp. (1994) PS (badania własne) VP (this study) Brewer, Cornelius (2001) x x x x Uważam siebie za sportowca wyczynowego I consider myself a pro sportsman Mam wiele celów związanych ze sportem I have several goals related to sport Większość moich przyjaciół to sportowcy wyczynowi Majority of my friends are pro sportsmen Sport jest najważniejszym elementem mojego życia Sport is the most important element of my life Spędzam więcej czasu myśląc o sporcie niż o czymkolwiek innym I spend more time thinking of sport than of anything else Czuję się źle, gdy nie odnoszę sukcesów sportowych I feel bad when unsuccessful in sport Byłbym przygnębiony, gdybym był chory lub uległ urazowi i nie mógł uprawiać sportu I would be depressed if I was ill or had a trauma and would not be able to practice sport 4,2 5,9 5,3 5,7 4,4 6,0 5,2 5,4 3,9 4,3 5,2 5,0 4,0 4,5 5,5 4,0 3,5 3,4 5,1 3,7 4,2 4,5 5,1 5,0 5,1 5,9 6,00 4,8 17

20 Marta Wiśniowska, Tomasz Tasiemski, Joanna Bauerfeind Ocena osobowości sportowej osób niepełnosprawnych uprawiających siatkówkę na siedząco Fizjoterapia 2012, 20, 1 18 niepełnosprawnych, jak i sprawnych najmniej badanych było usatysfakcjonowanych ze swojej sytuacji fi nansowej [24, 27]. Wśród Polaków po urazie rdzenia kręgowego [24] najwięcej osób było usatysfakcjonowanych z życia rodzinnego, natomiast osoby ze schorzeniem narządu ruchu, w badaniach Fugl-Meyera, najczęściej były usatysfakcjonowane z relacji z partnerem [27]. Badani SnS i PS deklarowali najwyższy poziom satysfakcji w odniesieniu do możliwości samoobsługowych. Wynik ten był zbliżony do wyników badań Fugl-Meyera, obejmujących pełnosprawnych mężczyzn [27]. Przeprowadzone badania wykazały korelację pomiędzy OS a satysfakcją życiową u sportowców niepełnosprawnych (SnS), podobnie jak we wcześniejszych badaniach osób po urazach rdzenia kręgowego [11]. Nie stwierdzono jednak zbliżonego poziomu OS zawodników uprawiających SnS i PS, jak wskazywały na to wcześniejsze badania narciarzy alpejskich [10]. Być może wynika to z faktu, że poziom sportowy badanych narciarzy alpejskich, zarówno pełno-, jak i niepełnosprawnych był bardzo wysoki (olimpijski/paraolimpijski) w porównaniu do badanych SnS i PS (przedstawiciele drugiej ligii). Uzyskane wyniki badań dotyczące poziomu OS i subiektywnej jakości życia zawodników grających w SnS i PS odnoszą się do stosunkowo nielicznej grupy sportowców (N = 40), dlatego obszar ten z pewnością wymaga dalszych badań. Ponadto podczas procesu badawczego napotkano inne ograniczenia, mogące mieć wpływ na wyniki badań, np. rozbieżność pomiędzy wiekiem badanych sportowców. Dojrzały wiek niepełnosprawnych siatkarzy prawdopodobnie związany jest z faktem, że SnS to stosunkowo nowa dyscyplina sportu osób niepełnosprawnych w Polsce i niewystarczjąco rozpropagowana. Poza tym większość zawodników to osoby po amputacjach kończyn, dokonanych po wypadkach w późniejszym okresie życia oraz osoby z tzw. niepełnosprawnością minimalną, które mają do wyboru wiele innych dyscyplin sportowych. Natomiast ze względu na duże obciążenie dla stawów i wysokie ryzyko urazu w PS oraz większą konkurencję i selekcją zawodników niż w SnS PS uprawiają przede wszystkim ludzie młodzi. Fakt, że 80% PS stanowili kawalerzy, a 60% SnS miało żonę lub żyło w stałym związku, również mógł mieć wpływ na różnicę w jakości życia badanych. Kolejnym istotnym czynnikiem, który mógł wpłynąć na uzyskane wyniki, był fakt, że badaniami nie objęto aktualnego mistrza Polski SnS IKS Atak Elbląg. Istotne więc wydaje się kontynuowanie badań, nie tylko w większej grupie zawodników, ale przede wszystkim wśród siatkarzy klasy międzynarodowej, gdyż na tym poziomie sport osób niepełnosprawnych nabiera profesjonalnego charakteru i różnice między zawodnikami sprawnymi a niepełnosprawnymi mogą być mniej istotne. Wskazane jest również przeprowadzenie w przyszłości badań obejmujących grupę porównawczą kobiet (dotychczas istnieje w Polsce tylko jedna żeńska drużyna SnS). Przeprowadzone badania potwierdzają potrzebę propagowania SnS jako skutecznej formy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, gdyż wpływa ona nie tylko na poprawę sprawności fi zycznej, ale również na poprawę jakości życia. Ocena OS zawodników umożliwia sportowcom pełniejsze poznanie siebie, natomiast trener znający dobrze możliwości psychiczne zawodnika może odpowiednio indywidualizować proces szkolenia. Wyniki powyższych badań mogą być przydatne nie tylko dla trenerów osób niepełnosprawnych w procesie programowania treningu sportowego oraz klasyfi kacji sportowców do poszczególnych dyscyplin sportowych, ale również dla fi zjoterapeutów poszukujących nowych, ciekawych form rehabilitacji ruchowej osób niepełnosprawnych, służących poprawie stabilizacji tułowia oraz siły mięśniowej kończyn górnych. (olympic, para-olympic) in comparison to SVPs and VPs (2 nd league). The obtained results regarding AI level and subjective quality of life among SVPs and VPs are of a relatively small group of players (N = 40) and that is why this issue needs further research. Moreover, various other limitations that can affect the result were encountered during research process, such as large differences in the age of subjects. Maturity of the SVPs is most likely to result from the fact that SV is a relatively new sport discipline and not overly popular in Poland. Apart from that, majority of SV players are people after limb amputations or with minimum disability, who have a wide variety of other sports to choose from. Due to high strain of joints and high risk of injury and strict selection of players, classic volleyball is played by mostly young people. The fact that 80% of VPs were single and 60% of SVPs were in a relationship could also be the reason for the differences in the quality of life. Another significant factor, which could affect the results, was the fact that the current SV Champion IKS Atak Elblag team did not participate in this study. Therefore, it seems well grounded to continue studies, not only on a larger population of players, but on Olympic and Paralympics players, since at this level of professionalism the differences between the able-bodied and the disabled players may be less signifi cant. The authors also recommend that future studies include female SV players (as of today, in Poland, there is only one female SV team). The studies conducted so far have confirmed the need to popularize SV as an effective form of rehabilitation of the disabled, as it not improves physical fi tness, but also increases life satisfaction. Assessment of AI level of players allows them to get to know themselves better and the trainer that knows the abilities of his players can prepare an individualized training plan for them. The results of this study may be useful not only for trainers of the disabled sportsmen in programming training and classifi cation of players for particular sport disciplines, but also for physiotherapists seeking new, interesting form of rehabilitation for the disabled that help improve trunk balance and muscle strength of the upper limbs.