Klasyfikacja materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug zunifikowanych norm europejskich

Transkrypt

1 MatCer Klasyfikacja materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug zunifikowanych norm europejskich JACEK SZCZERBA Wydzia³ In ynierii Materia³owej i Ceramiki Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Wstêp Materia³y ogniotrwa³e s¹ tworzywami ceramicznymi, bez których nie mo na przeprowadziæ procesów technologicznych odbywaj¹cych siê w wysokich temperaturach. G³ównym u ytkownikiem materia³ów ogniotrwa³ych jest hutnictwo elaza. Globalnie na œwiecie zu ywa ono oko³o 65% wszystkich materia³ów ogniotrwa³ych. Pozosta³e przemys³y zu ywaj¹ znacznie mniejsze iloœci i tak przemys³y: metali nie elaznych 3%, cementowy i wapienniczy 4 0%, szklarski 3 4%, ceramiczny 4 7%, chemiczny 4 %, inne oko³o 0%. Materia³y ogniotrwa³e stanowi¹ istotny element konstrukcyjny przemys³owych urz¹dzeñ cieplnych wp³ywaj¹cy na czas ich eksploatacji. Dlatego bardzo wa nym dla trwa³oœci i ekonomiki ka dego urz¹dzenia cieplnego jest w³aœciwy dobór tych materia³ów w zale noœci od warunków technologicznych prowadzonego w nich procesu termicznego. Tym samym rozwój technologii wytwarzania materia³ów ogniotrwa³ych jest determinowany wymaganiami stawianymi przez ich u ytkowników. Nowe rozwi¹zania techniczno-technologiczne urz¹dzeñ cieplnych z regu³y zmieniaj¹ warunki pracy wy³o enia ogniotrwa³ego. Koniecznoœci¹ jest tym samym bliska wspó³praca u ytkowników, konstruktorów i wykonawców pieców z producentami materia³ów ogniotrwa³ych. Aby ta wspó³praca by³a w³aœciwa, dobrze jest pos³ugiwaæ siê tymi samymi kryteriami podzia³u oraz posiadaæ podstawowe wiadomoœci o technologii i w³aœciwoœciach materia³ów ogniotrwa³ych. Podstawowe definicje dotycz¹ce materia³ów ogniotrwa³ych Materia³y ogniotrwa³e wed³ug miêdzynarodowej normy ISO 836 (00) [] definiuje siê jako niemetaliczne materia³y lub wyroby (nie wy³¹czaj¹c tych, które zawieraj¹ pewn¹ iloœæ metalu), których chemiczne i fizyczne w³asnoœci umo liwiaj¹ zastosowanie w œrodowisku wysokotemperaturowym. Tym samym w miêdzynarodowej normie dolna granica ogniotrwa³oœci zwyk³ej nie jest ju wyró nikiem uznania tworzywa za materia³ Materia³y ogniotrwa³y. O jego przydatnoœci do stosowania w wy³o eniu ogniotrwa³ym decyduje w du ej mierze œrodowisko pracy i z tym zwi¹zane korozyjne oddzia³ywania fazy gazowej, ciek³ej czy sta³ej. Dotychczas ogólnie przyjêtym podstawowym kryterium odró niaj¹cym materia³y ogniotrwa³e od innych tworzyw stosowanych w technice by³a w³aœnie ich ogniotrwa³oœæ zwyk³a. Pojêcie to jest cech¹ umown¹ i przyjmuje siê, e odpowiada ono temperaturze pocz¹tku topnienia substancji, objawiaj¹cego siê deformacj¹ pod w³asnym ciê arem. W tym ujêciu w wiêkszoœci krajów, w tym Polsce, uznawano tworzywo za ogniotrwa³e takie, które wykazuje ogniotrwa³oœæ zwyk³¹ mierzon¹ sto kiem pirometrycznym odpowiadaj¹cym temperaturze co najmniej sto kowi ISO 50 (ok. 500 o C) [, 3]. Dla pe³niejszego zrozumienia, czym jest materia³ ogniotrwa³y, mo na pos³u yæ siê definicj¹ F. Nadachowskiego [4] wed³ug, której za materia³y ogniotrwa³e uwa a siê nieorganiczne materia³y niemetaliczne, których ogniotrwa³oœæ zwyk³a odpowiada co najmniej sto kowi ISO 58 (ok. 580 o C), bêd¹ce tworzywami konstrukcyjnymi stanowi¹cymi elementy urz¹dzeñ pracuj¹cych w wysokich temperaturach. Kryterium ogniotrwa³oœci zwyk³ej pozwala³o podzieliæ materia³y stosowane na konstrukcje przemys³owych urz¹dzeñ cieplnych na ognioodporne, ogniotrwa³e i wysokoogniotrwa³e (tabela ). Wyroby ognioodporne, których ogniotrwa- ³oœæ zwyk³a jest ni sza od sto ka pirometrycznego ISO 50, spe³niaj¹ jednak inne wymagania dla materia³ów ogniotrwa- ³ych w konkretnej zabudowie. W wiêkszoœci materia³y ogniotrwa³e sk³adaj¹ siê z tlenków i ich kombinacji. Tworzywa ogniotrwa³e s¹ g³ównie wytwarzane z szeœciu tlenków: SiO, Al O 3, MgO, CaO, Cr O 3 i ZrO, których temperatury topnienia mieszcz¹ siê w zakresie 700 o C do 85 o C (tabela ), a raczej zwi¹zków miêdzy nimi oraz w kombinacjach tlenkowych sk³adników z wêglem lub zwi¹zkami o wi¹zaniu kowalentnym, przede wszystkim Sto ek pirometryczny (PN-EN 993-3) Tabela. Podzia³ materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug kryterium ogniotrwa³oœci Temperatura ISO Seger C ognioodporne < 50 < 7 < 500 ogniotrwa³e > 50 > 7 > 500 wysokoogniotrwa³e > 80 > 36 > MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

2 Tlenek T topnienia SiO 73 C Al O 3 00 C MgO 85 C CaO 65 C Cr O 3 65 C ZrO 700 C Tabela. Podstawowe tlenki wchodz¹ce w sk³ad materia³ów ogniotrwa³ych Rys.. Piramida tworzyw ogniotrwa³ych wed³ug Barthel'a [5]. Rys.. Zmiany energii swobodnej tworzenia siê niektórych tlenków ogniotrwa³ych [4]. z wêglikiem krzemu SiC, a tak e B 4 C czy azotkami (Si 3 N 4, BN). Mo liwe kombinacje przedstawia piramida podstawowych tworzyw ogniotrwa³ych opracowana przez H. Barthel'a (rysunek ) [5]. Wybrane w³asnoœci podstawowych ogniotrwa³ych tlenków, oraz ich zwi¹zków wystêpuj¹cych w surowcach i materia³ach ogniotrwa³ych zestawiono w tabeli 3. Stabilnoœæ tlenków w wysokich temperaturach okreœla zmiana energii swobodnej (DF) reakcji tworzenia siê z poszczególnych pierwiastków (rysunek ). Z przedstawionych tu tlenków najni sz¹ stabilnoœci¹ odznaczaj¹ siê SiO i Cr O 3. Oprócz tego tlenek krzemu w kontakcie z CaO i/ lub MgO tworzy fazy o niskich temperaturach topnienia, czy w kontakcie z Al O 3 tworzy mulit o ni szej temperaturze topnienia w stosunku do tlenku glinu. Z tych wzglêdów obecnoœæ dwóch tlenków w tworzywie ogniotrwa³ym jest niepo ¹dana. Dwutlenek cyrkonu w wysokich temperaturach odznacza siê szczególnymi w³asnoœciami, ale przez wysok¹ cenê jego stosowanie jest ograniczone. Z tego powodu baza tlenkowych sk³adników dla wysoko ogniotrwa³ych materia³ów jest ograniczona, szczególnie do trzech tlenków - Al O 3, MgO oraz CaO i ich kombinacji to znaczy: spinelu (MgO Al O 3 ), dolomitu i cementu glinowego. Stabilnoœæ produktów o wi¹zaniu kowalentnym ogranicza w wysokich temperaturach tlen zawarty w atmosferze. Pomimo tego wzrasta znaczenie sk³adników nietlenkowych, poniewa w wielu wypadkach zastosowanie tych tworzyw jest konieczne. Klasyfikacja materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug PN-EN Klasyfikacja materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug zunifikowanych norm europejskich PN-EN oparta jest na kilku zasadniczych kryteriach, takich jak: typ wyrobu okreœlany na podstawie sk³adu chemicznego, grupy klasyfikacyjne zgodne z zawartoœci¹ g³ównych sk³adników, rodzaju surowca (naturalny surowy lub spiekany, syntetyczny spiekany, koklinkier, topiony), charakter wi¹zania (wi¹zanie ceramiczne utworzone przez spiekanie w temperaturze > 800 o C, wi¹zanie chemiczne nieorganiczne utworzone w wyniku reakcji chemicznej w temperaturze 800 o C, wi¹zanie chemiczne organiczne, wi¹zanie hydrauliczne, poprzez topienie i odlewanie), dodatkowa obróbka (wygrzewanie w temperaturach do 800 o C, impregnacja), postaæ wyrobu w stanie dostawy (formowane, nieformowane), porowatoœæ ca³kowita (zwarte < 45% obj., izolacyjne > 45% obj.), metoda zabudowy (dla wyrobów nieformowanych), przeznaczenie w zale noœci od zastosowania. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zunifikowanymi normami krajowymi PN-EN, z normami EN Unii Europejskiej, wyró nia siê nastêpuj¹ce rodzaje materia³ów ogniotrwa³ych (tabela 4): wyroby ogniotrwa³e formowane: wyroby zwarte: -wyroby glinokrzemianowe (z tlenku glinu i tlenku krzemu), MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII 7

3 T Przewodnoœæ cieplna w Formu³a top. lub Rozszerzalnoœæ Ciep³o Gêstoœæ Symbol Zwi¹zek przemiany temperaturze, w W/mK tlenkowa g/cm 3 cieplna do 000 C w³aœciwe C % 0 C 000 C kj/kgk b-kwarc,,65 8 SiO S krystobalit, 73,9,3,0,4 (roz. an.) szk³o krzem.,0 0,06,4 4,5,5 Al O 3 A korund 00 3,99 0,8 53 9, MgO M peryklaz 85 3,58,4 6 0, CaO C wapno 65 3,3, ,95 Cr O 3 Cr (K) eskolait 65 5, 0,75 0,75 ZrO Z badeleit 700 5,56 0,8 (roz. an.) 9, 0,7 3Al O 3 SiO A 3 S mulit 850 3,6 0,45 9 5, MgO SiO M S forsteryt 890 3,,0 9 3,05 ZrO SiO ZS cyrkon 775 ink. 4,60 0, ,75 MgO Al O 3 MA spinel 35 3,57 0,85 7, MgO Cr O 3 MCr pikrochromit 350 4,4 0,70 0,9 CaO Al O 3 CA 600,98 0,76 CaO Al O 3 CA 750,9 0,6 CaO ZrO CZ 370 4,95,05 C grafit, wêgiel bezpost.,6,7,8 0,3 0,5 (s. aniz.) 0,4 SiC 300 ink. 3, 0,5 30 6, Si 3N (a. r.) 3,8 0, ,7 B 4 C 450 (a. r.),5 0, ,9 BN 3000 (a. r.),5 0, ,8 Tabela 3. Podstawowe w³asnoœci ogniotrwa³ych zwi¹zków wystêpuj¹cych w materia³ach ogniotrwa³ych > 400,5 -wyroby zasadowe zawieraj¹ce poni ej 7% wêgla Wyroby formowane resztkowego, -wyroby zasadowe zawieraj¹ce od 7% do 50% wêgla resztkowego, Wyroby glinokrzemianowe -wyroby specjalne. Norma PN-EN ISO 008-:005 klasyfikuje wyroby glinokrzemianowe na poni sze piêæ typów, dziel¹cych siê jesz- wyroby izolacyjne. nieformowane wyroby ogniotrwa³e. cze na grupy na podstawie zawartoœci tlenku glinu i/lub tlenku krzemu: Krajowe normy wyró niaj¹ ponadto: wyroby glinokrzemianowe kwasoodporne nieszkliwione (tabela 4). wysokoglinowe oznaczone symbolem HA o zawartoœci Al Klasyfikacja poszczególnych odmian materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug zunifikowanych norm krajowych PN-EN O 3 ³ 45%, które dzieli siê na grupy w oparciu o minimaln¹ zawartoœæ Al z normami EN Unii Europejskiej (tabela 4) na typy i grupy O 3 podan¹ przy symbolu: HA 45, HA 55, HA 65, HA 75, HA 85, HA 95 i HA 98, oparta jest z regu³y na g³ównym sk³adniku chemicznym oraz szamotowe oznaczone symbolem FC o zawartoœci 30% w przypadku znacz¹cego udzia³u równie na drugim czy trzecim z kolei sk³adniku. O 3 < 45%, które dzieli siê na grupy w oparciu o mi- Al nimaln¹ zawartoœæ Al O 3 podan¹ przy symbolu: FC 30, Lp. Nr normy Tytu³. PN-EN ISO 008-:005 Materia³y ogniotrwa³e - Klasyfikacja zwartych formowanych wyrobów ogniotrwa³ych Czêœæ : Wyroby glinokrzemianowe (ISO 008-:003). PN-EN ISO 008-:005 Materia³y ogniotrwa³e - Klasyfikacja zwartych formowanych wyrobów ogniotrwa³ych Czêœæ : Wyroby zasadowe zawieraj¹ce poni ej 7 procent wêgla resztkowego (ISO 008-:003) 3. PN-EN ISO008-3:005 Materia³y ogniotrwa³e - Klasyfikacja zwartych formowanych wyrobów ogniotrwa³ych Czêœæ 3: Wyroby zasadowe zawieraj¹ce od 7 procent do 50 procent wêgla resztkowego (ISO 008-3:003) 4. PN-EN 475-4:00 Materia³y ogniotrwa³e - Klasyfikacja zwartych formowanych wyrobów ogniotrwa³ych - Wyroby specjalne 5. PN-EN 094-:00 Materia³y ogniotrwa³e Klasyfikacja formowanych wyrobów izolacyjnych 6. PN-EN 094-:000 Materia³y ogniotrwa³e Wyroby izolacyjne Terminologia wyrobów z w³ókien ceramicznych 7. EN 40-:003 Nieformowane wyroby ogniotrwa³e Czêœæ : Wprowadzenie i klasyfikacja 8. PN-77/H-0 Materia³y ogniotrwa³e Wyroby glinokrzemianowe kwasoodporne nie szkliwione Tabela 4. Normy dotycz¹ce podzia³u materia³ów ogniotrwa³ych w oparciu o kryterium chemiczne wg EN 8 MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

4 Nazwa grupy Nazwa grupy Zawartoœæ Al O 3 Gatunek wyrobu produkowany wed³ug PN-75/H-00 PN-76/H-030 LF 0 0 Al O 3 < 30 (SiO < 85 %) * - produkowane z mas plastycznych ** - produkowane z mas sypkich K; K* Ks; Ks** FC Al O 3 < 35 B*; Bs**; Bw** C*; Cs** FC Al O 3 < 40 A*; As**; Aw** FC Al O 3 < 45 E*, Es**; Ew** Tabela 5. Klasyfikacja wyrobów szamotowych zgodnie z PN-EN ISO 008-:005 Zawartoœæ Al O 3 Gatunek/rodzaj wyrobu produkowany wed³ug BN-75/ BN-74/ surowca HA Al O 3 < 55 szamotowe o podwy szonej zawartoœci Al O 3 HA Al O 3 < 65 AL60 andaluzytowe/ sylimanitowe HA Al O 3 < 75 AL70; ALM mulitowe HA Al O 3 < 85 AK75 boksytowe HA Al O 3 < 95 AK85; AK90 HA Al O 3 < 98 AK95; AK97 HA 98 Al O 3 ³ 98 wyroby z czystego korundu Tabela 6. Klasyfikacja wyrobów wysokoglinowych zgodnie z PN-EN ISO 008-:005 FC 35 i FC 40, szamotowe o niskiej zawartoœci tlenku glinu oznaczone symbolem LF, obejmuj¹ce jedn¹ grupê LF 0, o zawartoœci 0% Al O 3 < 30% i SiO < 85%, krzemionkowe oznaczone symbolem SS, obejmuj¹ce jedn¹ grupê SS 85, o zawartoœci 85% SiO < 93%, kwarcowe oznaczone symbolem SL, obejmuj¹ce jedn¹ grupê SL 93, o zawartoœci SiO ³ 93%. Wyroby krzemionkowe produkowane dotychczas w oparciu o ogólne normy jakoœciowe PN-69/H-00 Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby krzemionkowe (gatunki: SP, SE, SS, SK) i BN-77/6766- Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby krzemionkowe (gatunki: SE, SS, SK3, SK, SK0) nale y zgodnie z norm¹ PN-EN ISO 008-:005 klasyfikowaæ jako wyroby kwarcowe SL 93 o zawartoœci SiO ³ 93%. Natomiast wyroby krzemionkowe w gatunku SIHE produkowane w oparciu o normê jakoœciow¹ "BN-77/6766- Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby krzemionkowe nale y klasyfikowaæ zgodnie z norm¹ PN-EN ISO 008-:005 klasyfikowaæ jako wyroby krzemionkowe SS o zawartoœci 85% SiO < 93%. Przyporz¹dkowanie wyrobów kwarcowo-szamotowych i szamotowych produkowanych w oparciu o ogólne normy jakoœciowe PN-75/H-00 Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby kwarcowo-szamotowe i PN-76/H-030 Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby szamotowe w zale noœci od podanej w nich minimalnej zawartoœci Al O 3 zgodnie z norm¹ PN-EN ISO 008-:005 przedstawiono w tabeli 5. Próbê przyporz¹dkowania do norm europejskich produkowanych dotychczas wyrobów wysokoglinowych, wysokoglinowo-korundowych, korundowych w oparciu o ogólne normy jakoœciowe BN-74/ Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby wysokoglinowo-korundowe i korundowe lub BN- 75/ Materia³y ogniotrwa³e. Wyroby wysokoglinowe oraz w du ej mierze produkowane wyroby wysokoglinowe na bazie naturalnego andaluzytu i spiekanego boksytu przedstawiono w tabeli 6. Zgodnie z norm¹ PN EN ISO 008-:005 oznaczenie zwartych wyrobów ogniotrwa³ych z grupy glinokrzemianowej powinno zawieraæ nastêpuj¹ce kryteria klasyfikacyjne: typ produktu, grupê, rodzaj surowca, charakter wi¹zania. Przyk³ady oznaczenia wyrobów ogniotrwa³ych z grupy glinokrzemianowej: wyroby wysokoglinowe z grupy HA 98, z syntetycznego spiekanego korundu z wi¹zaniem ceramicznym, wyroby wysokoglinowe z grupy HA 55, z naturalnego andaluzytu, z wi¹zaniem ceramicznym, wyroby wysokoglinowe z grupy HA 75, z naturalnego wypalonego boksytu i sylimanitu, z wi¹zaniem chemicznym nieorganicznym, wygrzewane, wyroby szamotowe z grupy FC 35, z naturalnej gliny wypalonej, z wi¹zaniem ceramicznym. Wyroby zasadowe o zawartoœci wêgla resztkowego poni ej 7% Norma PN-EN ISO 008-:005 dotycz¹ca wyrobów zasadowych zawieraj¹cych poni ej 7% wêgla resztkowego klasyfikuje je na typy na podstawie zawartoœci MgO. Podzia³ niektórych wyrobów (ML, D, L, Cr, MZ, MZS) uzale - niony jest tak e od zawartoœci CaO, Cr O 3, ZrO lub SiO. Norma wyró nia poni sze typy wyrobów: magnezjowe oznaczone symbolem M o zawartoœci MgO ³ 80%, magnezjowo-wapniowe oznaczone symbolem ML o zawartoœci 40% MgO < 90% i CaO ³ 0%, magnezjowo-dolomitowe oznaczone symbolem MD o zawartoœci 40% MgO < 90% i CaO ³ 0%, dolomitowe oznaczone symbolem D o zawartoœci MgO < 40% i CaO ³ 50%, wapniowe oznaczone symbolem L, obejmuj¹ce jedn¹ grupê L 70, o zawartoœci MgO < 30% i CaO ³ 70%, magnezjowo-spinelowe oznaczone symbolem MSp o zawartoœci MgO ³ 0%, forsterytowe oznaczone symbolem F, obejmuj¹ce dwie grupy F 40 o zawartoœci 40% MgO < 50% i F 50 o zawartoœci MgO ³ 50%, magnezjowo-chromitowe oznaczone symbolem MCr o zawartoœci 30% MgO 80%, chromitowe oznaczone symbolem Cr, obejmuj¹ce jedn¹ grupê Cr 30 o zawartoœci MgO < 30% i Cr O 3 ³ 30%, magnezjowo-cyrkonowe oznaczone symbolem MZ, obejmuj¹ce dwie grupy MZ 90 o zawartoœci MgO ³ 90% i ZrO 0% i MZ 70 o zawartoœci 70% MgO < 90% i ZrO ³ 0% MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII 9

5 Typ wyrobu Magnezjowy Magnezjowo-wapniowy Magnezjowo-dolomitowy Nazwa Zawartoœæ sk³adnika, grupy MgO CaO M 98 MgO ³ 98 M MgO < 98 M MgO < 95 M MgO < 90 M MgO < 85 ML MgO < 90 CaO ³ 0 ML MgO < 80 CaO ³ 0 ML MgO < 70 CaO ³ 30 ML MgO < 60 CaO ³ 40 ML MgO < 50 CaO ³ 50 MD MgO < 90 CaO ³ 0 MD MgO < 80 CaO ³ 0 MD MgO < 70 CaO ³ 30 MD MgO < 60 CaO ³ 40 MD MgO < 50 CaO ³ 50 Dolomitowy D 40 MgO < 40 CaO ³ 50 Wapienny L 70 MgO < 30 CaO ³ 70 Tabela 7. Klasyfikacja wyrobów zasadowych z szeregu magnezjowego i magnezjowo-wapniowego zgodnie z PN-EN ISO 008-:005 magnezjowo-cyrkonowo-krzemianowe oznaczone symbolem MZS, obejmuj¹c¹ jedn¹ grupê MZS 70 o zawartoœci 70% MgO < 90%, 5% ZrO < 5% i SiO ³ 5%, Zgodnie z przyjêt¹ zasad¹ klasyfikacji w normie PN-EN ISO 008-:005 zaliczane s¹ tutaj równie wyroby o zawartoœci wêgla resztkowego poni ej 7% (magnezjowo-wêglowe, magnezjowo-dolomitowe czy magnezjowowapniowe). Podzia³ na grupy wyrobów zasadowych o zawartoœci wêgla resztkowego poni ej 7% z szeregu wyrobów magnezjowych i magnezjowo-wapniowych oraz z szeregu wyrobów zasadowych zawieraj¹cych magnezjê przedstawiono w tabelach 7 i 8. Zgodnie z norm¹ PN EN ISO 008-:005 oznaczenie zwartych wyrobów zasadowych o zawartoœci wêgla resztkowego < 7% powinno zawieraæ nastêpuj¹ce kryteria klasyfikacyjne: typ produktu, grupê, rodzaj surowca, charakter wi¹zania. Przyk³ady oznaczenia wyrobów zasadowych: wyrób dolomitowy z grupy D 40, ze spiekanego naturalnego dolomitu, z wi¹zaniem ceramicznym, wyrób magnezjowy z grupy M 90 ze spiekanego syntetycznego klinkieru magnezjowego, z wi¹zaniem chemicznym organicznym, wygrzewany i impregnowany, wyroby magnezjowo-spinelowe z grupy MSp 80, ze spiekanego syntetycznego klinkieru magnezjowego i topionego spinelu magnezjowo-glinowego, z wi¹zaniem ceramicznym. Wyroby zasadowe o zawartoœci wêgla resztkowego od 7% do 50% Norma PN-EN ISO008-3:005 dotycz¹ca wyrobów zasadowych zawieraj¹cych wêgiel resztkowy od 7% do 50% Typ wyrobu Magnezjowo-spinelowy Forsterytowy Magnezjowo-chromitowy Nazwa Zawartoœæ sk³adnika, grupy MgO Cr O 3 ZrO SiO MSp 80 MgO ³ 80 MSp MgO < 80 MSp MgO < 70 MSp MgO < 60 MSp MgO < 50 MSp MgO < 40 MSp 0 0 MgO < 30 F 50 MgO ³ 50 F MgO < 50 MCr 80 MgO ³ 80 MCr MgO < 80 MCr MgO < 70 MCr MgO < 60 MCr MgO < 50 MCr MgO < 40 Chromitowy Cr 30 MgO < 30 Cr O 3 ³ 30 Magnezjowo-cyrkonowy MZ 90 MgO ³ 90 ZrO 0 MZ MgO < 90 ZrO ³ 0 Magnezjowo-cyrkonowy MZS MgO < 90 5 ZrO < 5 5 SiO Tabela 8. Klasyfikacja wyrobów zasadowych zawieraj¹cych magnezjê zgodnie z PN-EN ISO 008-:005 Szereg tych wyrobów zasadowych nale y poszerzyæ o nowy typy wyrobów bêd¹cych na rynku materia³ów ogniotrwa³ych: magnezjowo-hercynitowe oznaczone symbolem MH, w dwóch grupach: MH 90 o zawartoœci MgO ³ 90% i MH 80 o zawartoœci 80% MgO < 90%, magnezjowo-galaxytowe oznaczone symbolem MG, w dwóch grupach: MG 90 o zawartoœci MgO ³ 90% i MG 80 o zawartoœci 80% MgO < 90%. 0 MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

6 klasyfikuje je na typy na podstawie zawartoœci MgO i grupy na podstawie zawartoœci CaO i C. Norma wyró nia poni sze typy wyrobów: wyroby magnezjowo-wêglowe oznaczone symbolem MC o zawartoœci MgO ³ 80% i zawartoœci wêgla resztkowego 7% C < 50%, wyroby magnezjowo-wapniowo-wêglowe oznaczone symbolem MLC o zawartoœci MgO < 90%, CaO ³ 0% i zawartoœci wêgla resztkowego 7% C < 50%, wyroby magnezjowo-dolomitowo-wêglowe oznaczone symbolem MDC o zawartoœci 40 % MgO < 90%, CaO ³ 0% i zawartoœci wêgla resztkowego 7% C < 30%, wyroby dolomitowo-wêglowe oznaczone symbolem DC o zawartoœci MgO < 40%, CaO ³ 50% i zawartoœci wêgla resztkowego 7% C < 30%. Podzia³ na grupy wyrobów zasadowych o zawartoœci wêgla resztkowego od 7% do 50%, z podzia³em na wyroby magnezjowo-wêglowe, magnezjowo-wapniowo-wêglowe oraz wyroby magnezjowo-dolomitowo-wêglowe i dolomitowowêglowe przedstawiono w tabelach 9 do. Zgodnie z norm¹ PN EN ISO 008-3:005 oznaczenie zwartych wyrobów zasadowych o zawartoœci wêgla resztkowego 7% C < 50% powinno zawieraæ nastêpuj¹ce kryteria klasyfikacyjne: typ produktu, grupê, rodzaj surowca, charakter wi¹zania. Przyk³ady oznaczenia wyrobów zasadowych: wyrób magnezjowo-wêglowy z grupy MC 95/ 0, z naturalnej spiekanej magnezji, z chemicznym wi¹zaniem organicznym, wygrzewany, wyrób magnezjowo-wêglowy z dodatkiem antyutleniaczy, z grupy MC 85/0A, z syntetycznej spiekanej magnezji, z chemicznym wi¹zaniem organicznym, wygrzewany i impregnowany. Zawartoœæ MgO Zawartoœæ wêgla resztkowego MC 98/7 7 C < 0 MC 98/0 0 C < 5 MC 98/5 MgO ³ 98 5 C < 0 MC 98/0 0 C < 5 MC 98/5 MC 98/30 MC 95/7 7 C < 0 MC 95/0 0 C < 5 MC 95/5 95 MgO < 98 5 C < 0 MC 95/0 0 C < 5 MC 95/5 MC 95/30 MC 90/7 7 C < 0 MC 90/0 0 C < 5 MC 90/5 90 MgO < 95 5 C < 0 MC 90/0 0 C < 5 MC 90/5 MC 90/30 MC 85/7 7 C < 0 MC 85/0 0 C < 5 MC 85/5 85 MgO < 90 5 C < 0 MC 85/0 0 C < 5 MC 85/5 MC 85/30 MC 80/7 7 C < 0 MC 80/0 0 C < 5 MC 80/5 80 MgO < 85 5 C < 0 MC 80/0 0 C < 5 MC 80/5 MC 80/30 zawartoœæ tlenku magnezu oznacza siê na wypra onych próbkach wyrobu zgodnie z EN ISO 0058 i EN ISO 677 zawartoœæ wêgla resztkowego oznacza siê po skoksowaniu próbek wyrobu zgodnie z EN Tabela 9. Klasyfikacja wyrobów magnezjowo-wêglowych MC zgodnie z PN- EN ISO 008-3:005 Wyroby specjalne Norma PN-EN 475-4:00 klasyfikuje wyroby specjalne w zale noœci od udzia³u g³ównych sk³adników chemicznych i wyró nia poni sze typy wyrobów: z tlenków glinu i chromu oznaczone symbolem ACr o zawartoœci Al O 3 ³ 50% i 5% Cr O 3 < 50%, z tlenku chromu oznaczone symbolem Cr o zawartoœci Al O 3 < 50% i Cr O 3 ³ 50%, z tlenków glinu, chromu, cyrkonu i krzemu oznaczone symbolem ACrZS o zawartoœci 0% Cr O 3 < 80%, 5% Al O 3 < 60% i 0% ZrO + SiO < 50%, z tlenku cyrkonu oznaczone symbolem Z o zawartoœci ZrO ³ 70% i 0% SiO < 5%, z tlenku cyrkonu i krzemu oznaczone symbolem ZS o zawartoœci 35% ZrO < 70%, Al O 3 < 0% i 5% SiO < 50%, z tlenków glinu, cyrkonu i krzemu oznaczone symbolem AZS o zawartoœci 5% ZrO < 50%, 30% Al O 3 < 95% i SiO < 40%, z tlenku glinu i wêgla oznaczone symbolem AC o zawartoœci Al O 3 ³ 30% i % C < 30%, z tlenku glinu, wêglika krzemu i wêgla oznaczone symbolem ASC o zawartoœci Al O 3 ³ 60%, % SiC < 5% i % C < 5%, z wêglika krzemu oznaczone symbolem SiC o zawartoœci SiC ³ 30%, wêglowe oznaczone symbolem C o zawartoœci C ³ 60%. Podzia³ na grupy wyrobów specjalnych przedstawiono w tabelach do 6. Inne wyroby ogniotrwa³e Niektóre wyroby, w których zawartoœæ g³ównego sk³adnika przekracza 50%, nie s¹ klasyfikowane. Dotyczy to wyrobów: azotków, borków, wêglików (innych ni wêglik krzemu), spineli (innych ni chromit i spinel magnezjowy), wyrobów korundowo-magnezjowo-wêglowych, ceramiki tlenkowej i nietlenkowej (wyrobów specjalnych opartych na tlenkach i nietlenkach, w przypadku których stosowano jeden MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

7 Nazwa grupy Zawartoœæ sk³adnika MgO CaO Zawartoœæ wêgla resztkowego MLC 80/7 7 C < 0 MLC 80/0 0 C < 5 MLC 80/5 5 C < 0 80 MgO < 90 CaO ³ 0 MLC 80/0 0 C < 5 MLC 80/5 MLC 80/30 MLC 70/7 7 C < 0 MLC 70/0 0 C < 5 MLC 70/5 5 C < 0 70 MgO < 80 CaO ³ 0 MLC 70/0 0 C < 5 MLC 70/5 MLC 70/30 MLC 60/7 7 C < 0 MLC 60/0 0 C < 5 MLC 60/5 5 C < 0 60 MgO < 70 CaO ³ 30 MLC 60/0 0 C < 5 MLC 60/5 MLC 60/30 MLC 50/7 7 C < 0 MLC 50/0 0 C < 5 MLC 50/5 5 C < 0 50 MgO < 60 CaO ³ 40 MLC 50/0 0 C < 5 MLC 50/5 MLC 50/30 MLC 40/7 7 C < 0 MLC 40/0 0 C < 5 MLC 40/5 5 C < 0 40 MgO < 50 CaO ³ 50 MLC 40/0 0 C < 5 MLC 40/5 MLC 40/30 MLC 7 7 C < 0 MLC 0 0 C < 5 MLC 5 5 C < 0 MgO < 40 CaO ³ 50 MLC 0 0 C < 5 MLC 5 MLC 30 zawartoœæ tlenku magnezu i tlenku wapnia oznacza siê na wypra onych próbkach wyrobu zgodnie z EN ISO 0058 i EN ISO 677 zawartoœæ wêgla resztkowego oznacza siê po skoksowaniu próbek wyrobu zgodnie z EN Tabela 0. Klasyfikacja wyrobów magnezjowo-wapniowo-wêglowych MLC zgodnie z PN-EN ISO 008-3:005 lub kilka sk³adników o czystoœci wiêkszej ni 99,5%). Zgodnie z norm¹ PN EN 475-4:00 oznaczenie zwartych formowanych wyrobów specjalnych powinno zawieraæ szeœæ kryteriów klasyfikacyjnych to jest: typ produktu, grupê, surowiec, rodzaj surowców, charakter wi¹zania i obróbkê dodatkow¹. Przyk³ady oznaczenia wyrobów specjalnych: wyrób z tlenków glinu i chromu z grupy ACr 70, ze spiekanego syntetycznego korundu i tlenku chromu, z tlenkowym wi¹zaniem ceramicznym, wyrób z tlenku glinu i wêgla z dodatkiem antyutleniaczy z grupy AZS 5, ze spiekanego syntetycznego korundu i naturalnego cyrkonu, z tlenkowym wi¹zaniem ceramicznym, wyrób z tlenku glinu i wêgla z dodatkiem antyutleniaczy, z grupy AC 80/5A, ze spiekanego naturalnego boksytu, z wi¹zaniem organicznym, wygrzewany, wyrób z wêglika krzemu z grupy SiC 70, z syntetycznego wêglika krzemu, wi¹zany azotkiem krzemu, wyrób wêglowy z grupy C 60/M, z syntetycznego grafitu, z wi¹zaniem organicznym, utworzonym w wy szych temperaturach. Wyroby izolacyjne formowane Wed³ug normy PN-EN 094-:00, formowane wyroby izolacyjne to wyroby, których porowatoœæ ca³kowita wynosi co najmniej 45%. Podzia³ ich na grupy opiera siê na temperaturze ( o C), przy której trwa³a zmiana wymiarów wynosi poni ej % oraz gêstoœci pozornej (0,40,60 g/cm 3 ). Wy³¹czone s¹ z niej wyroby z w³ókien ceramicznych. Zgodnie z norm¹ PN-EN 094-:00 oznaczanie formowanych wyrobów izolacyjnych powinny zawieraæ: grupê (okreœlan¹ na podstawie temperatury, przy której badana jest trwa³a zmiana liniowa), gêstoœæ pozorna, przynale noœæ do klasy (okreœlanej na podstawie dopuszczalnej górnej granicy gêstoœci pozornej). Przyk³ady oznaczenia formowanych wyrobów izolacyjnych: formowany wyrób izolacyjny zgodny z EN 094-, grupa, do której nale y (5), gêstoœæ pozorna (0,8) - EN ,8, formowany wyrób izolacyjny zgodny z EN 094-, grupa, do której nale y (40), gêstoœæ pozorna (0,85) i jeœli ma to zastosowanie, fakt przynale noœci do klasy L - EN ,85 - L. Wyroby ogniotrwa³e izolacyjne z w³ókien ceramicznych Wed³ug normy PN-EN 094-:000 za w³ókna ceramiczne uznaje siê rodzaj produkowanych w³ókien mineralnych, stosowanych jako materia³ termoizolacyjny, zawieraj¹cych mniej ni % wagowe tlenków alkalicznych i tlenków ziem alkalicznych. Norma PN-EN 094-:000 wyró nia nastêpuj¹ce wyroby i materia³y ogniotrwa³e z w³ókien ceramicznych: w³ókna ceramiczne, we³na (w³ókna luzem), maty, filc, masy do odlewania, masy do ubijania, p³yta, kszta³tki formowane, papier, przêdza, sznur, taœma (tkanina). Nieformowane materia³y ogniotrwa³e Wed³ug normy PN-EN 40-, nieformowane materia³y ogniotrwa³e s¹ to mieszaniny, które sk³adaj¹ siê z kruszywa MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

8 Zawartoœæ sk³adnika MgO CaO zawartoœæ tlenku magnezu i tlenku wapnia oznacza siê na wypra onych próbkach wyrobu zgodnie z EN ISO 0058 i EN ISO 677 zawartoœæ wêgla resztkowego oznacza siê po skoksowaniu próbek wyrobu zgodnie z EN Tabela. Klasyfikacja wyrobów magnezjowo-dolomitowo-wêglowych MDC i dolomitowo-wêglowych DC zgodnie z PN-EN ISO 008-3:005 czy kruszyw i spoiwa lub spoiw, przygotowane jako gotowe do zastosowania bezpoœrednio w postaci w której s¹ dostarczone, lub po dodaniu jednej lub wiêcej odpowiednich cieczy. Mog¹ one zawieraæ w³ókna metaliczne, organiczne lub ceramiczne. Mieszaniny te mog¹ byæ zwarte albo izolacyjne. Mieszanki izolacyjne to te, których porowatoœæ ca³kowita, oznaczona zgodnie z norm¹ EN 094-4, na próbce do badañ wypalonej w okreœlonych warunkach, jest nie mniejsza ni 45%. Na w³asnoœci nieformowanych materia³ów ogniotrwa³ych wp³ywa sposób wykonania obmurza ogniotrwa³ego. Norma PN 40- obejmuje równie prefabrykaty to jest wyroby formowane z nieformowanych materia³ów ogniotrwa- ³ych i poddane obróbce wstêpnej przez wytwórcê tak, e mog¹ byæ one bezpoœrednio zabudowane w danym obiekcie. Bior¹c pod uwagê funkcjê jak¹ maj¹ do spe³nienia nieformowane materia³y ogniotrwa³e w urz¹dzeniach cieplnych, Zawartoœæ wêgla resztkowego MDC 80/7 7 C < 0 MDC 80/0 0 C < 5 MDC 80/5 80 MgO < 90 CaO ³ 0 5 C < 0 MDC 80/0 0 C < 5 MDC 80/5 MDC 70/7 7 C < 0 MDC 70/0 0 C < 5 MDC 70/5 70 MgO < 80 CaO ³ 0 5 C < 0 MDC 70/0 0 C < 5 MDC 70/5 MDC 60/7 7 C < 0 MDC 60/0 0 C < 5 MDC 60/5 60 MgO < 70 CaO ³ 30 5 C < 0 MDC 60/0 0 C < 5 MDC 60/5 MDC 50/7 7 C < 0 MDC 50/0 0 C < 5 MDC 50/5 50 MgO < 60 CaO ³ 40 5 C < 0 MDC 50/0 0 C < 5 MDC 50/5 MDC 40/7 7 C < 0 MDC 40/0 0 C < 5 MDC 40/5 40 MgO < 50 CaO ³ 50 5 C < 0 MDC 40/0 0 C < 5 MDC 40/5 DC 40/7 7 C < 0 DC 40/0 0 C < 5 DC 40/5 MgO < 40 CaO ³ 50 5 C < 0 DC 40/0 0 C < 5 DC 40/5 zgodnie z PN-EN 40-, dzieli siê je na (rysunek 3): betony ogniotrwa³e, masy ogniotrwa³e do natryskiwania, masy ogniotrwa³e do ubijania, zaprawy ogniotrwa³e do spoinowania, inne nieformowane wyroby ogniotrwa³e. Ze wzglêdu na sk³ad chemiczny wyró nia siê nastêpuj¹ce rodzaje wyrobów: wyroby glinokrzemianowe sk³adaj¹ce siê g³ównie z kruszyw: korundowego, krzemionkowego i glinokrzemianowego, wyroby zasadowe sk³adaj¹ce siê g³ównie z kruszyw: klinkieru magnezjowego, dolomitowego, magnezjowo-chromitowego, rudy chromowej i spinelu, wyroby specjalne zawieraj¹ce g³ównie kruszywa tlenkowe lub nietlenkowe inne ni podane wy ej. Mog¹ one zawieraæ wêglik krzemu, azotek krzemu, cyrkon i dwutlenek cyrkonu, wyroby zawieraj¹ce powy ej % wêgla. Nieformowane wyroby ogniotrwa³e nale y klasyfikowaæ zgodnie z nastêpuj¹cymi kryteriami: typ wyrobu i metoda zabudowy, g³ówny surowiec, temperatura klasyfikacyjna (definicja podana jest poni ej). G³ówny surowiec Nieformowane materia³y ogniotrwa³e mog¹ byæ klasyfikowane w oparciu o podstawowy surowiec w przypadku zawartoœci co najmniej 50% lub w oparciu o g³ówne surowce kiedy zawartoœæ ka dego wynosi poni ej 50%. Przyk³ady surowców stosowane do produkcji nieformowanych wyrobów to: korund, andaluzyt, boksyt, szamot, glina palona, mulit topiony, kwarc topiony, spinel topiony, elektrokorund bia³y i br¹zowy, magnezyt, oliwin, kwarc, tlenek glinu spiekany, dwutlenek cyrkonu, cyrkon, wêglik krzemu, spinel spiekany, mulit spiekany, wêgiel, dolomit. Temperatura klasyfikacyjna Nieformowane materia³y ogniotrwa³e nale y klasyfikowaæ zgodnie z ich temperaturami klasyfikacyjnymi podanymi w tabeli 7. Kryterium klasyfikacji jest ca³kowita zmiana wymiarów liniowych po wypaleniu. Temperatura klasyfikacyjna jest to temperatura, przy której ca³kowita zmiana wymiarów liniowych, oznaczana wed³ug PN-EN 40-6, wynosi: a) w przypadku zwartych nieformowanych wyrobów ogniotrwa³ych: dla wszystkich rodzajów betonów, dla materia³ów do natryskiwania: skurczliwoœæ wynosi poni ej,5%, MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII 3

9 Nazwa Zawartoœæ sk³adnika (w próbce wypra onej), grupy Al O 3 Cr O 3/SiO ZrO /SiO Wyroby z tlenków glinu i chromu ACr ACr 90 Al O 3 ³ 90 5 Cr O 3 < 0 ACr Al O 3 < 90 0 Cr O 3 < 5 ACr Al O 3 < 80 5 Cr O 3 < 30 ACr Al O 3 < Cr O 3 < 50 Wyroby z tlenków chromu Cr Cr 50 0 Al O 3 < Cr O 3 < 90 Cr 90 Al O 3 < 0 Cr O 3? 90 Wyroby z tlenków glinu, chromu, cyrkonu i krzemu ACrZS ACrZS 0 0 Al O 3 < 55 0 Cr O 3 < 5 5 ZrO +SiO < 50 ACrZS 5 5 Al O 3 < 60 5 Cr O 3 < 40 0 ZrO +SiO < 50 ACrZS 40 5 Al O 3 < Cr O 3 < 80 0 ZrO +SiO < 30 Wyroby z tlenków cyrkonu i krzemu ZS ZS 60 5 SiO < ZrO < 70 ZS SiO < ZrO < 60 ZS 35 Al O 3 < 0 5 SiO < ZrO < 50 Wyroby z tlenku cyrkonu Z Z 95 ZrO ³ 95 Z ZrO < 95 Z 70 0 SiO < 5 70 ZrO < 90 Wyroby z tlenków glinu, cyrkonu i krzemu AZS AZS 5 60 Al O 3 < 95 SiO < 35 5 ZrO < 5 AZS 5 50 Al O 3 < 80 SiO < 5 5 ZrO < 30 AZS Al O 3 < 55 SiO < 0 30 ZrO < 40 AZS Al O 3 < 55 5 SiO < ZrO < 50 Tabela. Klasyfikacja wyrobów ogniotrwa³ych specjalnych na bazie tlenków glinu, chromu, cyrkonu i krzemu zgodnie z PN-EN 475-4:00 dla materia³ów ogniotrwa³ych plastycznych i dla mieszanin do ubijania: skurczliwoœæ wynosi poni- ej %, b) w przypadku izolacyjnych nieformowanych wyrobów ogniotrwa- ³ych: dla betonów: skurczliwoœæ wynosi poni ej,5%, dla materia³ów ogniotrwa³ych do natryskiwania: skurczliwoœæ wynosi poni ej,5%. Zgodnie z norm¹ PN- EN 40- oznakowanie nieformowanego wyrobu ogniotrwa³ego powinno zawieraæ trzy kryteria klasyfikacji to jest: rodzaj wyrobu i metodê zabudowy, g³ówny surowiec oraz temperaturê klasyfikacyjn¹. Przyk³ady oznaczenia nieformowanych wyrobów ogniotrwa³ych: zwarty LCC beton boksytowy, samop³yn¹cy, 600 o C, lekki beton izolacyjny Zawartoœæ Al O 3 Zawartoœæ wêgla resztkowego AC 90/ C < 5 AC 90/5 5 C < 0 AC 90/0 0 C < 5 Al O 3 ³ 90 AC 90/5 5 C < 0 AC 90/0 0 C < 5 AC 90/5 AC 80/ C < 5 AC 80/5 5 C < 0 AC 80/0 0 C < 5 80 Al O 3 < 90 AC 80/5 5 C < 0 AC 80/0 0 C < 5 AC 80/5 AC 70/ C < 5 AC 70/5 5 C < 0 AC 70/0 0 C < 5 70 Al O 3 < 80 AC 70/5 5 C < 0 AC 70/0 0 C < 5 AC 70/5 AC 60/ C < 5 AC 60/5 5 C < 0 AC 60/0 0 C < 5 60 Al O 3 < 70 AC 60/5 5 C < 0 AC 60/0 0 C < 5 AC 60/5 AC 50/ C < 5 AC 50/5 5 C < 0 AC 50/0 0 C < 5 50 Al O 3 < 60 AC 50/5 5 C < 0 AC 50/0 0 C < 5 AC 50/5 AC 30/ C < 5 AC 30/5 5 C < 0 AC 30/0 0 C < 5 30 Al O 3 < 50 AC 30/5 5 C < 0 AC 30/0 0 C < 5 AC 30/5 zawartoœæ tlenku glinu oznacza siê na wypra onych próbkach wyrobu zgodnie z EN 95-, ENV lub pren zawartoœæ wêgla resztkowego oznacza siê po skoksowaniu próbek wyrobu zgodnie z EN Tabela 3. Klasyfikacja wyrobów ogniotrwa³ych specjalnych AC na bazie tlenu glinu i wêgla AC zgodnie z PN-EN 475-4:00. 4 MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII

10 Beton zwarty lub izolacyjny (LW) Wi¹zanie chemiczne Wi¹zanie hydrauliczne Beton z up³ynniaczem MCC LCC Beton zwyk³y bez up³ynniacza Beton o œredniej zawartoœci cementu CaO >,5% Beton niskocementowy % < CaO,5% ULCC Beton ultraniskocementowy 0,% < CaO % NCC Beton Bezcementowy CaO 0,% Wi¹zane chemicznie Masy do natryskiwania zwarte lub izolacyjne (LW) Wi¹zane hydraulicznie Wi¹zane ceramicznie (masa plastyczna) Masy plastyczne Inne masy Masy do ubijania Masy do ubijania Suche mieszaniny Masy do wtryskiwania Zaprawy ogniotrwa³e Wi¹ ¹ce pod wp³ywem temperatury Masy ogniotrwa³e ochronne Wi¹ ¹ce w temperaturze otoczenia Masy do zatykania otworów spustowych Rys. 3. Rodzaje nieformowanych materia³ów ogniotrwa³ych wed³ug PN-EN 40- MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII 5

11 Zawartoœæ sk³adnika Zawartoœæ wêgla Al O 3 SiC resztkowego 3 ASC 80/ C < 5 ASC 80/5 5 C < 0 ASC 80/0 Al O 3 ³ 80 SiC < 5 0 C < 5 ASC 80/5 5 C < 0 ASC 80/0 0 C < 5 ASC 70/ C < 5 ASC 70/5 5 C < 0 ASC 70/0 70 Al O 3 < 80 5 SiC < 0 0 C < 5 ASC 70/5 5 C < 0 ASC 70/0 0 C < 5 ASC 60/ C < 5 ASC 60/5 5 C < 0 ASC 60/0 60 Al O 3 < 70 0 SiC < 5 0 C < 5 ASC 60/5 5 C < 0 ASC 60/0 0 C < 5 zawartoœæ tlenku glinu oznacza siê na wypra onych próbkach wyrobu zgodnie z EN 95-, ENV lub pren zawartoœæ wêglika krzemu oznacza siê na próbkach wyrobu w stanie dostawy zgodnie z prenv 698-, prenv 698-, prenv zawartoœæ wêgla resztkowego oznacza siê po skoksowaniu próbek wyrobu zgodnie z EN Tabela 4. Klasyfikacja wyrobów ogniotrwa³ych specjalnych ASC na bazie tlenu glinu, wêglika krzemu i wêgla zgodnie z PN-EN 475-4:00 Zawartoœæ SiC SiC 99 SiC ³ 99 SiC SiC < 99 SiC SiC < 90 SiC SiC < 80 SiC SiC < 70 SiC SiC < 50 zawartoœæ wêglika krzemu oznacza siê na próbkach wyrobu w stanie dostawy zgodnie z prenv 698-, prenv 698-, prenv Tabela 5. Klasyfikacja wyrobów ogniotrwa³ych specjalnych na bazie wêglika krzemu zgodnie z PN-EN 475-4:00 poni ej 00 o C nie klasyfikuje siê wyrobów zwartych poni ej 900 o C nie klasyfikuje siê wyrobów izolacyjnych Temperatura klasyfikacyjna dla nieformowanych wyrobów ogniotrwa³ych, C zwartych izolacyjnych >700 >700 Tabela 7. Temperatury klasyfikacyjne zwartych i izolacyjnych nieformowanych wyrobów ogniotrwa³ych o wi¹zaniu hydraulicznym, g³ówny sk³adnik glina spêcznia³a, odlewany, sztychowanie lub natryskiwanie, 00 o C, masa plastyczna do ubijania, g³ówny sk³adnik andaluzyt, 600 o C, Zawartoœæ C Zawartoœæ popio³u C 99 C ³ 99 < C C < 99 popió³ < 5 C C < 99 5 popió³ < 0 C 60/M* 60 C < 90 0 popió³ < 40 * - M oznacza, e wy sza zawartoœæ popio³u zale y od sk³adników niewêglowych (np. tlenku glinu, wêglika krzemu, metali itp.), które prowadz¹ do utworzenia struktury mikroporowatej. Tabela 6. Klasyfikacja wyrobów ogniotrwa³ych specjalnych wêglowych zgodnie z PN-EN 475-4:00 masa do otworów spustowych, g³ówny sk³adnik andaluzyt, wi¹zana ywic¹, zwarty ULLC beton do wibrowania, g³ówne sk³adniki korund/wêgiel/sic, 600 o C. Literatura [] ISO 836:00 Terminology for refractories. [] PN-69/H-000 Materia³y ogniotrwa³e. Ogólna klasyfikacja wyrobów. [3] PN-EN 993-3:00 Materia³y ogniotrwa³e. Metody badañ zwartych formowanych wyrobów ogniotrwa- ³ych. Czêœæ 3: Wymagania dla laboratoryjnych wzorcowych sto ków pirometrycznych. [4] F. Nadachowski: Zarys technologii materia³ów ogniotrwa³ych, Œl¹skie Wydawnictwo Techniczne, Katowice, (995), 60. [5] G. Routschka: Pocket manual refractory materials, Vulkan-Verlag, Essen, (997). 6 MATERIA Y CERAMICZNE /006 tom LVIII