Człowiek i góry na przykładzie Alp Austriackich

Transkrypt

1 Aneta Szablowska-Midor 172 Człowiek i góry na przykładzie Alp Austriackich Alpy zajmują 63% powierzchni Austrii, dlatego nadano jej miano kraju alpejskiego. Na Alpy Austriackie składa się kilka łańcuchów o równoleżnikowym przebiegu, oddzielonych podłużnymi depresjami pochodzenia tektonicznego. Na północy rozpościera się strefa fliszowa, wapienna i łupkowa. W zachodniej części tej strefy występują Wysokie Alpy Wapienne i Północnotyrolskie Alpy Wapienne (na granicy z Niemcami) oraz Alpy Salzburskie i Alpy Austriackie, natomiast na północnym-wschodzie Las Wiedeński i łupkowe Alpy Kitzbuhelskie. Następnie strefa północna przechodzi ku południowi w łańcuch centralny zbudowany z granitów i gnejsów, z typową rzeźbą wysokogórską i licznymi lodowcami, oddzielony od łańcucha północnego przez obniżenie wykorzystywane m. in. przez rzekę Salzach. Na zachodzie łańcucha centralnego leżą Alpy Retyckie, Alpy Oetztalskie oraz

2 Alpy Stubaiskie, na wschodzie Alpy Zillertalskie, Wysokie Taury, Niskie Taury, Alpy Noryckie i Styryjskie. W Wysokich Taurach znajduje się najwyższy szczyt Austrii Grossglockner (3798 m n.p.m.). Granicę pomiędzy łańcuchem centralnym i południowym wyznacza dolina Drawy. Łańcuch południowy natomiast stanowią dwa równoległe pasma: wapienne Alpy Gailtalskie i wapienno-łupkowe Alpy Karnickie i Karawanki (Europa, 1998). Historia osadnictwa w Alpach Austriackich sięga I w p.n.e., kiedy to obszary te zostały podbite przez Rzymian. Obecnie w górach i na pogórzu występują małe osiedla skupione głównie w dolinach rzecznych. Niekiedy można jeszcze zobaczyć w nich dawną austriacką zabudowę wiejską, która należy do najpiękniejszych i najbardziej okazałych w Europie. Typy dawnych zagród wiejskich związane są z pewnymi regionami i ich kulturą ludową od setek lat (Galon, 1958). W zachodniej Austrii (Tyrol, Salzburg) dominuje typ określany mianem Einhof. Są to budynki łączące wszystkie funkcje mieszkalne i gospodarcze pod jednym dachem, bardzo obszerne, w przyziemiu znajdują się pomieszczenia gospodarcze, a wyżej mieszkalne z charakterystycznymi gankami. W Karyntii najczęściej spotykanymi są zagrody typu Paarhof. Są to dwa budynki o podobnej wielkości i architekturze, z których jeden jest mieszkalny, na piętrze obwiedziony gankiem, a drugi pełni funkcje gospodarcze. We wschodniej Karyntii natomiast można spotkać zagrody o nazwie Haufenhof. Jest to kilka rozrzuconych wokół podwórza budynków, z których największy to mieszkanie, jak i obora dla bydła. Charakterystycznym elementem wszystkich budynków jest ganek usytuowany w wyższej części, mieszkalnej, która od pewnego czasu podlega rozbudowie ze względu na rozwój turystyki, co prowadzi do zaniku poszczególnych typów zabudowy. W bardzo wielu domach wiejskich znajdują się kwatery do wynajęcia, stanowiące ważne źródło dochodu miejscowej ludności. Powstają również większe budynki wielopokojowych pensjonatów oraz domki letniskowe Austriaków (Lijewski, 1987). Wyższe części gór są prawie bezludne. Można tu spotkać schroniska czy raczej hotele górskie, takie jak Rudolfshutte, schronisko położone we wschodniej części Wysokich Taurów na wysokości 2315 m n.p.m. Jest to jednocześnie schronisko, hotel, ośrodek szkoleniowy i naukowy. Znajduje się w nim szkoła narciarska i wspinaczkowa. Lekarze prowadzą tu badania nad chorobami serca i kuracją górska tego typu schorzeń. Przyrodnicy korzystają z pomiarów wykonywanych w 173

3 miejscowej stacji meteorologicznej i zajmują się badaniem procesów glacjalnych (Glocknergruppe..., 1995). W górach Wysokie Taury na terenie trzech landów: Karyntii, Salzburga i Tyrolu w 1991 roku utworzono Park Narodowy Wysokie Taury. Jest to największy park narodowy środkowej Europy, który zajmuje km 2 a zamieszkuje go 60 tys. ludzi. Symbolem parku jest orłosęp brodaty. Do głównych atrakcji parku należą: najwyższy szczyt kraju Grossglockner (3798 m n.p.m.), największe wodospady (Krimml) oraz największy lodowiec Wschodnich Alp (Pasterze, 19,5 km 2 ). Ochronie podlega zarówno krajobraz naturalny jak i zmieniony przez człowieka. W strefie wewnętrznej chroni się: góry wysokie, lodowce i skały, alpejskie murawy, świstaki oraz kozice. W strefie zewnętrznej natomiast stare zagrody gospodarcze i pastwiska. Bardzo charakterystyczne dla Alp Austriackich świstaki spotykane są głównie w Alpach Tyrolskich. Żyją w stadach liczących około 2 tuzinów. W przypadku zbliżania się drapieżnika wydają ostry krzyk rozpoznawany również przez giemzy (małe antylopy), które mają tych samych wrogów. Drążą całą sieć nor zakończonych 100 różnymi wyjściami a nad ukończeniem tego labiryntu pracują całe pokolenia. Świstaki potrafią pracować wszystkimi kończynami, śpią na legowiskach z suchej trawy oraz zapadają w sen zimowy (Urland..., 1993). W Alpach Austriackich hoduje się krowy rasy Pinzgau, które dostarczają głównie mleka i mięsa. Rasa ta powstała na terenie obecnego Parku Narodowego Wysokie Taury w XVIII wieku. Wytrzymuje surowe warunki klimatyczne, dlatego obecnie rozpowszechniona jest na obszarach górskich wszystkich kontynentów. Strefa zewnętrzna parku narodowego stanowi obszar historycznie pastwiskowy, gdzie kultywuje się dawne tradycje. Znajdują się tu liczne zagrody i szałasy, władze parku dbają bowiem o zachowanie równowagi pomiędzy działalnością gospodarczą człowieka, jaką jest hodowla, a ochroną przyrody (Urland..., 1993). Innym rodzajem działalności człowieka w Alpach Austriackich jest budownictwo wodne. Siła wodna stanowi najważniejsze źródło energii w Austrii. Elektrownie wodne dostarczają aż 69% energii elektrycznej kraju. Austria posiada około 1200 elektrowni wodnych, kilkanaście z nich to wielkie elektrownie szczytowo-pompowe zlokalizowane w Alpach. Zbiorniki retencyjne znajdujące się wysoko w górach posiadają niewielką powierzchnię, ale za to dużą głębokość. Połączone są z elektrowniami rurociągami, często podziemnymi. Pod 174

4 względem pojemności do największych sztucznych jezior należą: Zbiornik Gepatsch w Alpach Oetzalskich (140 mln m 3 ) oraz Schlegeis w Alpach Zillertalskich (127 mln m 3 ) (Europa, 1998). Najstarszy zespół wielkich elektrowni szczytowo-pompowych wybudowany w latach znajduje się w dolinie Kaprun w Wysokich Taurach. Stanowi go kilka zbiorników (największe to Mooserboden o powierzchni 85 mln m 3 z lustrem wody na wysokości 2036 m npm i Wasserfallboden 83 mln m3 z lustrem wody na wysokości 1672 m npm) i elektrowni (największa o mocy 220 MW). Elektrownie wykorzystują w dużym stopniu wodę z lodowca Pasterze, która jest przepuszczana tunelem o długości 11,6 km pod głównym grzbietem Wysokich Taurów. Rola lodowców w gospodarce wodnej jest bardzo istotna. Zatrzymują bowiem dużo wody oraz zasilają nią potoki również w zimie. Zespół elektrownii pracuje w trybie rocznym, gromadzi wodę głównie latem (170 mln m3), a produkuje energię głównie zimą, wtedy, gdy wydajność elektrowni przepływowych jest najmniejsza (Lijewski, 1987). Na podkreślenie zasługuje wyjątkowa estetyka wykonania budowli hydrotechnicznych i dbałość o harmonijne wkomponowanie ich w otaczający krajobraz. Austriacy posiadają również duże osiągnięcia w górskim budownictwie drogowym, ponieważ kraj ma charakter tranzytowy. Przecinają go szlaki komunikacyjne z Europy Środkowej do Europy Południowej. W Alpach na niektórych odcinkach długość drogi przewyższa wielokrotnie odległość w linii prostej. Wiele jest łuków i serpentyn, a na najbardziej stromych zboczach zastosowano gęste zakosy, których spadki sięgają nawet 28%. Dużo dróg posiada charakter turystyczny lub widokowy, często prowadzą na szczyty, grzbiety górskie lub wysoko położone przełęcze (Lijewski, 1987). Najbardziej atrakcyjną turystycznie drogą jest Grossglockner Hochalpenstrasse, która wspina się na wysokość 2504 m npm w miejscu zwanym Hochtor. Historia tej drogi swoimi początkami sięga czasów rzymskich. W średniowieczu była uczęszczana przez szajki rabusiów, którzy latem rabowali w tych okolicach złoto, a zimą powracali w wyższe partie gór, aby ukryć zdobyte skarby. Poczynając od końca XVIII wieku przez Hochtor wędrowało coraz więcej turystów. Po pierwszej wojnie światowej Austria utraciła południowy Tyrol, w związku z czym Tyrol Północny i Wschodni zostały od siebie oddzielone i nie istniało już żadne dobre połączenie drogowe łączące obydwie części. Dlatego też w roku 1924 Franz Wallack opracował plany budowy drogi przez obszar Grossglockner. Sześć lat później przeprowadzono pierwszy wybuch pod 175

5 budowę drogi. Przy budowie pracowało 3000 osób, czas budowy był nadzwyczaj krotki zważywszy, że w każdym roku jedynie przez cztery miesiące istniały korzystne warunki do budowy. W roku 1936 otworzono ją dla ruchu pojazdów (Glocknergruppe, 1995). Droga składa się z trzech odcinków: jednego głównego określanego jako Grossglocknerstrasse oraz dwóch odgałęzień o nazwie Edelweissstrasse oraz Gletscherstrasse. Grossglocknerstrasse biegnie z miejscowości Bruck w Salzburskiej dolinie Salzachtal (755 m npm) przez Hochtor (2504 m npm) na granicy landów Salzburg i Karyntii, tunelem pod szczytem o tej samej nazwie (2576 m npm), do Heiligenblut w dolinie Molltal (1291 m npm). Długość tego odcinka wynosi 47,9 km, maksymalne nachylenie max: 12%, posiada 27 zakrętów. Edelweissstrasse to trasa widokowa z Fuscher-Torl (2445 m npm) na szczyt Edelweissspitze (2572 m npm), który jest najwyższym punktem drogi Grossglockner Hochalpenstrasse oraz jednym z najwyższych szczytów, na który prowadzą drogi w Austrii. Rozciąga się stad dookolna panorama na 37 trzytysięczników i 19 pól lodowcowych. Długość tego odcinka to 1,8 km, nachylenia sięgają 14%, posiada 6 ostrych zakrętów. Gletscherstrasse również stanowi trasę widokową z Guttal (1859 m npm) do Franz-Josefs-Hohe (2370 m npm), na krawędź lodowca Pasterze (19,5 km 2 ), naprzeciwko szczytu Grossglockner (3798 m npm). Odcinek ma długość 8,7 km, nachylenie dochodzące do 12% i 5 zakrętów. Droga Grossglockner Hochalpenstrasse jest przejezdna od początku maja do początku listopada. Rocznie, głównie w drodze na Edelweissspitze i do lodowca Pasterze, przejeżdża nią 1,2 miliona odwiedzających w ok. 300 tys. pojazdów. Wzdłuż drogi zlokalizowano małe zatoki parkingowe oraz duże parkingi w miejscach szczególnie atrakcyjnych. Parking kryty przy lodowcu Pasterze mieści 450 samochodów, a w sumie na całej długości drogi znajduje się około 4 tys. miejsc parkingowych. Po obydwu stronach Grossglockner Hochalpenstrasse rozciąga się park Narodowy Wysokie Taury, natomiast sama droga jest wydzielona z obszaru parku. Za przejazd pobierane są opłaty (Glocknergruppe, 1995). Malowniczo wśród gór położone jeziora, duża powierzchnia lasów, łąk i pastwisk, bogaty świat roślinny oraz zwierzęcy stanowią niewątpliwe walory środowiska geograficznego Alp Austriackich. Małe zanieczyszczenie atmosfery i wód, troska mieszkańców kraju o zachowanie piękna krajobrazu i harmonijne wkomponowanie weń budynków oraz urządzeń technicznych dodatkowo podnoszą ich wartość. 176

6 Natomiast umiejętne wyeksponowanie i udostępnienie atrakcyjnych terenów, jak również zagospodarowanie turystyczne o wysokim standardzie i wzorowa obsługa przyciągają w austriackie góry turystów. W 1994 roku Austrię odwiedziło 17,9 mln turystów, głównie Niemców (54%), Włochów (5%), Holendrów (5%) i Szwajcarów (5%) (Europa, 2000), którzy kierowali się przede wszystkim do górskich landów: Tyrolu, Salzburga i Karyntii. Preferowanym typem wypoczynku jest wypoczynek indywidualny, w pensjonatach, kwaterach prywatnych oraz domkach wakacyjnych. Zanikają wędrówki piesze z noclegami w schroniskach, natomiast obserwowany jest już od dłuższego czasu rozwój motoryzacji. Turyści dojeżdżają w góry własnym samochodem i odbywają wędrówkę z parkingu lub stacji kolejki linowej. Alpy Austriackie dzięki walorom środowiska przyrodniczego, położeniu tranzytowemu oraz rozwiniętej infrastrukturze komunikacyjnej i turystycznej należą do najważniejszych regionów turystycznych kraju. Dzięki nim obsługa ruchu turystycznego jest jedną z głównych gałęzi gospodarki Austrii i również dominującą formą działalności człowieka w tych górach. LITERATURA Europa cz.1., 2000, red. R. Mydel, J.Groch, Fogra, Kraków. Europa, 1998, red. Z. Otałęga et al., "Opress", Kraków. Galon R., 1958, Alpy. Austria. Szwajcaria., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Glocknergruppe NP Hohe Tauern Kompass Wanderkarte 1:50000, 1995, Fleischmann & Mair GmbH Geographischer Verlag, Innsbruck. Lijewski T., 1987, Austria, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Urland und Kulturland Nationalpark Hohe Tauern, 1993, Bundesministerium fur Umwelt, Jugend und Familie, Carinthia, Klagenfurt. 177