WZORCOWA WINNICA AMATORSKA

Transkrypt

1 G. I. KOBZAR Tłumaczył: W. Deptuła WZORCOWA WINNICA AMATORSKA Kijów 2001 r.

2 2 Od autora: Każdy posiadacz przydomowej działki chciałby wyhodować w swoim ogrodzie cudowne, słoneczne owoce, jakimi są piękne winogrona. Jak prawidłowo dobierać miejsce i odmiany, kiedy posadzić i jak pielęgnować krzewy, aby móc cieszyć siebie i bliskich dużymi, pięknymi i smacznymi owocami. O tym wszystkim szczerze piszę, odkrywam swoje tajemnice i dzielę się wieloletnim doświadczeniem. WINOROŚLARZ AMATOR G.I.KOBZAR

3 3 WSTĘP Wartości smakowe i uroda winogron znane są każdemu. Kto nie zatrzymał się zobaczywszy winogronowe grono, błyszczące w promieniach słońca i kto nie lubi aromatycznych słodkich owoców i przetworów z nich zrobionych? A jak pięknie są oplecione winoroślą altanki, balkony, pergole i zadaszenia, zwłaszcza w okresie dojrzewania jagód! I na koniec - już dawno obalono opinię, że winorośl można uprawiać tylko w rejonach południowych. Bardzo duży udział w obaleniu tej opinii mają entuzjaści, tysiące ludzi różnych zawodów i rejonów nadających się do uprawy winorośli. Ostatnio pojawia się coraz więcej zwolenników uprawy winorośli w rejonach, gdzie do tej pory uważano, że jest to niemożliwe, tj. w rejonach o chłodnym klimacie. Różnorodność odmian i dostęp do posadzeniowego materiału pozwala winoroślarzowi - amatorowi uprawiać odmiany nadające się do jego strefy klimatycznej. O tym, jakie konkretnie odmiany wybrać, jak je pielęgnować, jak prawidłowo przygotować i rozplanować działkę, od czego zacząć, a także udzielenie odpowiedzi na wiele innych pytań, było moim pragnieniem przy opracowywaniu tej broszury. Prawidłowa orientacja o okresie zakładania winnicy jest bardzo ważna. Książek o uprawie winorośli jest mało i nie zawsze można w nich znaleźć odpowiedzi na interesujące nas problemy, ponieważ interesy winoroślarzy producentów i amatorów rozchodzą się w wielu przypadkach, a wielu agrotechnicznych zabiegów przy uprawie winorośli na działce przydomowej, nie można zastosować w uprawie towarowej. Podjęto także problem rejonizacji odmian i głębokości ich sadzenia. Tym ogrodnikom i sadownikom amatorom, którzy jeszcze nie posadzili w swoim ogrodzie winorośli, proponuję spróbować. Zobaczycie, że jej uprawa nie jest trudna, za to, jakie cudowne wynagrodzenie czeka Was w przyszłości. Życzę sukcesów w uprawie GEORGIJ IWANOWICZ KOBZAR, WŁADYSŁAW DEPTUŁA

4 4 JAK USTRZEC SIĘ BŁĘDU? W ostatnim okresie pożytecznej i interesującej literatury dotyczącej uprawy winorośli wydano bardzo mało. Nie ma książek i informacji o nowych i przyszłościowych odmianach, elementach agrotechniki, sadzeniu, cięciu, podnoszeniu urodzajności, ochronie winnic przed chorobami zawierających porady czołowych specjalistów z dziedziny selekcji winorośli. Są oni jakby kompasem dla winoroślarzy amatorów, ale brak takich wydań uniemożliwia ich dotarcie do wielu tysięcy posiadaczy przydomowych działek. Analizując zawartość książek w swojej bibliotece winoroślarskiej (ponad 60 pozycji) zebranych przez wiele lat mojej praktyki, doszedłem do wniosku, że dla amatorów największą wartość mają książki napisane przez entuzjastów - praktyków. Wartość książek napisanych przez winoroślarzy badaczy polega na tym, że oni dzielą się swoimi obserwacjami, analizują zachowanie się różnych odmian winorośli, w różnych warunkach klimatyczno-glebowych, mówią o agrotechnicznych zabiegach, które nie są możliwe do zastosowania na winnicach przemysłowych, o ochronie przed przymrozkami, popełnionych błędach i sposobach ich usunięcia itp. Początkujący winoroślarze mogą te opracowania znaleźć u tłumacza tej książki, albowiem żadne wydawnictwo w Polsce nie jest zainteresowane ich wydaniem dla większej ilości zainteresowanych. Wyhodowanie tajemniczej i świętej rośliny jest przesłaniem dla człowieka, jak to uważali nasi przodkowie, przez samego Boga i w całości można posługiwać się jego owocami tylko przy wiedzy, zdobytej przez ludzkość i wielowiekową uprawę winorośli, a także korzystaniu z naukowych osiągnięć specjalistów, uczonych i badaczy winorośli, oraz przez studiowanie specjalistycznej literatury. Tylko w ten sposób możecie uniknąć niepotrzebnych i poważnych błędów oraz szybko otrzymać wysoki plon winogron. Jestem o tym mocno przekonany.

5 5 DOBRA SADZONKA -POŁOWA SUKCESU Jak prawidłowo wybrać sadzonkę winorośli? Do założenia winnicy wykorzystuje się najczęściej sadzonki jednoroczne gruntowe i rzadziej odkłady lub sadzonki pojemnikowe, wegetatywne (zielne). Im lepszy jest materiał sadzeniowy, tym wcześniej wstąpi on w owocowanie, tym wyższa jest jego urodzajność i długowieczność. Jaką sadzonkę uważa się za pełnowartościową? Przede wszystkim nie może być ona podsuszona, musi mieć dojrzały przyrost, nie mniejszy niż 20 cm, z 5-6-ma pączkami. Sadzonka nie powinna mieć mechanicznych uszkodzeń, narośli i plam (śladów chorób grzybowych). Oczka powinny być zwarte, twarde, nie zgnite i nieuszkodzone podczas długiego przechowywania. Najprościej jakość oczek można sprawdzić przez rozcięcie górnego z nich - powinno ono być zielone. Zdrowy system korzeniowy ma barwę słomy, a na przecięciach korzeni jasną. Przy zgięciu korzeń powinien być elastyczny i nie łamać się. Korzeni na piętce powinno być nie mniej niż 3-4, grubości 1-2 mm i długości nie mniejszej niż 10 cm. Nie należy nabywać sadzonek na rynku, jeżeli ich system korzeniowy nie jest chroniony przed słońcem, albowiem raz podsuszone, przez żadne późniejsze moczenie nie odbudowują się. Najlepsze są korzenie piętowe, mające odgałęzienia, z widocznymi korzonkami. Standardowa, wegetatywna sadzonka (wyhodowana w pojemniku, w pokojowych lub cieplarnianych warunkach) powinna mieć przyrost cm i cztery do pięciu listków(może być i więcej) zielonego koloru. Wskazane jest, żeby przez ścianki pojemnika przerastały nie mniej niż trzy piętowe korzenie. Szczególną uwagę należy zwrócić na zahartowanie sadzonek, to jest, ich adaptację do istniejących warunków zewnętrznych. Okres adaptacji 5-7 dni.

6 6 Przeniesioną z pokoju lub cieplarni, na stałe miejsce sadzonkę bez zahartowania łatwo można stracić z tego powodu, że nie wytrzymuje bezpośrednich słonecznych promieni oraz wahań temperatury. Hartowanie wegetatywnej sadzonki zaczyna się od jej wystawienia na 2-3 dni do cienia, przy ścianie jakiegoś budynku, a następnie, na 1-2 godz. rano i wieczorem na słońce, stopniowo zwiększając czas hartowania. Możliwe jest sadzenie sadzonek wegetatywnych z cieplarni lub innego pomieszczenia na miejsce stałe i bez hartowania, po nastąpieniu stałej, ciepłej pogody, ale wtedy zaleca się je przykryć starym wiadrem bez dna lub kawałkiem materiału nieprzepuszczającego promieni słonecznych (rys.1). Rys.1.Zacienienie wegetatywnych sadzonek przy ich sadzeniu na stałe miejsce. KIEDY SADZIĆ? WIOSNĄ CZY NA JESIENI? Odpowiedź na to pytanie można otrzymać tylko na rynku. Sadzonki można sadzić wiosną, jeżeli pozyskujemy je na wiosnę, ale lepiej jest jesienią, gdy sadzonki są w sprzedaży jesiennej. W literaturze także jednoznacznej odpowiedzi brak. Możliwe, że wszystkie zalecenia są właściwe, ale trzeba znać różnicę pomiędzy sadzeniem przemysłowym, amatorskim oraz techniką sadzenia i pielęgnacji.

7 7 W czasie swojej wieloletniej praktyki sadzonki sadziłem i wiosną i jesienią. Istotnej różnicy w dalszym ich rozwoju nie zaobserwowałem, (jeżeli prawidłowo jest dobrany okres sadzenia dla danego rejonu). Ogólnie, pojęcie "sadzenie wiosenne"(marzec - maj), lub jesienne (wrzesień - listopad) nie jest do końca rozpracowane i wymaga wyjaśnienia z punktu widzenia fizjologicznych właściwości winoroślowego krzewu. Dla dobrego przezimowania i szybkiego rozwoju sadzonki, największe znaczenie ma stan jej systemu korzeniowego i środowisko, do którego się ona dostała. Korzenie winorośli nie mają okresu spoczynku. Przy dostatecznej ilości ciepła, wilgoci i elementów odżywczych w glebie, mogą one rosnąć przez cały rok i tworzyć korzonki na młodych korzeniach w tym czasie, kiedy nadziemna część krzewu znajduje się w stanie spoczynku. Reżim wodny i odżywianie systemu korzeniowego łatwo można regulować, ale na warunki temperaturowe w strefie rozłożenia korzeni wpływu nie mamy. Zależy on od pory roku, mechanicznego składu gleby i miejsca położenia działki. Każdego roku obserwuje się dwie fazy rozwoju korzeni - wiosną, kiedy gleba w strefie rozłożenia korzeni nagrzeje się do powyżej +8 C i jesienią, kiedy zatrzymuje się rozwój pędów a gleba jest jeszcze dostatecznie ciepła, zwłaszcza w tych okresach są zauważalne zmiany temperatury gleby, następujące wraz z upływem czasu (rys.2). Rys.2.Zmiana cieplnego stanu gleby w okresach wiosna-jesień. Wiosną promienie słoneczne nagrzewają glebę od góry do dołu i stopniowo wyciskają zimne masy z jej niższych warstw.

8 8 Przedział temperatury składu gleby. Temperatura, przy której zaczyna się rozwój korzeni dla winorośli to +8 C. W okresie wiosennym, na część sadzonki znajdującej się w środowisku powietrznym (latorośl) działają temperatury wyższe niż na część podziemną (pień i korzenie). Zaczynają się też rozwijać pączki, ale nie są jeszcze zasilane przez system korzeniowy i rozwijają się kosztem zapasów substancji odżywczych, znajdujących się w starym drewnie. Taka nierównowaga będzie trwała tak długo, dopóki poziom stanu cieplnego nie osiągnie strefy tworzenia się korzeni +8 C i większej, zaczynają one intensywnie pracować i dostarczać potrzebne substancje odżywcze do nadziemnej części krzewu. Dlatego, wiosną należy sadzić winorośl w tym okresie, kiedy gleba na głębokości zalegania korzeni dobrze się nagrzeje tj. w końcu kwietnia - początku maja. Do tego czasu sadzonki należy przechowywać w chłodnym pomieszczeniu o temperaturze nie wyższej niż +5 C. Jeżeli z jakiegoś powodu sadziliśmy wczesną wiosną, to nadziemną część sadzonki należy przykryć kopczykiem ziemi wysokości 3-5 cm, co na jakiś czas wstrzymuje rozwój pąków. Niektórzy amatorzy uważają, że sadzonki winorośli trzeba sadzić jak tylko można najwcześniej. Jest to pogląd niewłaściwy. Wczesno wiosenne sadzenie doprowadza do tego, że pączki górne rozwiną się na 3-5 cm, wyczerpując zapas substancji odżywczych zraza i usychają, ponieważ system korzeniowy sadzonki nie zdążył wytworzyć nowych substancji, z powodu zbyt niskiej temperatury gleby. Przy sadzeniu jesiennym temperaturowy reżim gleby jest inny; z jej dolnych warstw ciepło podnosi się do góry, a warstwa górna ochładza. Po obniżeniu się temperatury gleby w strefie rozłożenia korzeni, do poniżej +8 C przestają, one rosnąć. Dlatego jesienią ważne jest, żeby nie tracić czasu, kiedy gleba jest jeszcze dostatecznie nagrzana i korzenie dobrze się przyjmują. Najlepszym okresem jesiennego sadzenia sadzonek na miejsce stałe jest miesiąc wrzesień - październik. Najodpowiedniejsza temperatura w strefie rozłożenia korzeni wynosi C.

9 9 Przy takiej temperaturze, w pierwszej połowie lata obserwuje się intensywny rozwój korzeni w granicach l0-12 cm na dobę (zaczynają rosnąć przy temp.+8 C), ale nie należy mylić jej z biologicznym zerem tj. temperaturą środowiska, przy której rośliny zaczynają swój pełny rozwój. Dla winorośli, jako biologiczne zero przyjęto temperaturę +10 C. I tak, sadzonki winorośli można sadzić i wiosną i jesienią. Ważny jest okres sadzenia, wynikający z waszych możliwości i stanu otaczającego środowiska. Oprócz tego, głównym argumentem przeciwko jesiennemu sadzeniu jest stwierdzenie, że sadzonka może być uszkodzona przez mrozy, ale jej przechowanie do wiosny także może być kłopotliwe, ponieważ możliwe jest podsychanie systemu korzeniowego lub wymakanie i wyparcie oczek z powodu nadmiernej wilgotności. SADZENIE SADZONEK I ICH PIELĘGNACJA Wielkość winnicy zależy od możliwości sadownika, powierzchni jego działki, urodzajności gleby oraz zapotrzebowania na winogrona w rodzinie (na jednego członka rodziny w przybliżeniu kg). Biorąc to pod uwagę, sadzimy odpowiednią ilość sadzonek. Winorośl można sadzić na dowolnych glebach, oprócz podmokłych i zasolonych, a także z wysokim zaleganiem wód gruntowych (mniej niż l,5 m). Indywidualny winoroślarz może założyć winnicę w całkowicie nieprzydatnych dla tego celu miejscach, jeżeli wcześniej ją przygotuje. Pod uprawę winorośli najbardziej nadają się południowe i południowo zachodnie skłony, a jeżeli działka jest równa, to w niezacienionym miejscu. Odmiany późnego okresu dojrzewania należy rozmieszczać koło południowych ścian budynków, w odległości l - l,5 m. Przy zakładaniu winnicy należy posługiwać się następującymi zasadami: - rzędy kierunkować z północy na południe; -rozstaw pomiędzy rzędami 2,5 m, a między krzewami w rzędach 1,5-2,5 m;

10 10 -jeżeli krzewy są posadzone w jednym rzędzie, to jego ukierunkowanie może być dowolne. Sadzonki sadzimy we wcześniej wykopane dołki o rozmiarach 50x50 lub 80x80 cm i głębokości cm. Na glebach ubogich niektórzy winoroślarze kopią rowy, które napełniają urodzajną ziemią, dodając do niej kompost, próchnicę i nawozy fosforowopotasowe. Należy pamiętać o tym, że po posadzeniu struktury gleby poniżej rozłożenia korzeni sadzonki nie da się zmienić, dlatego, do tego etapu prac należy podejść z należytą uwagą. Zwykle, przy sadzeniu sadzonki postępujemy w następujący sposób: na dno dołka dajemy warstwę gleby składającej się z czarnoziemu i próchnicy w stosunku 10:4, do tego dodajemy 250 g superfosfatu i 150 g siarczanu potasu. Na wierzch tej warstwy sypiemy w postaci kopczyka warstwę czarnoziemu, wysokości cm, na którym stawiamy sadzonkę, rozkładamy jej korzenie i przysypujemy mieszanką glebową, złożoną z próchnicy, czarnoziemu i piasku w stosunku l0:2:3 (rys.3). Rys.3 i 4.Sadzenie sadzonki Ten sposób sadzenia jest przeważnie stosowany przy sadzeniu jesiennym. Przy sadzeniu wiosennym stosujemy taką samą technologię, z tą różnicą, że systemu korzeniowego sadzonki nie zasypujemy do poziomu gleby, a tylko na cm. Nad dołkiem ustawiamy metalowe kabłąki, przykrywamy je folią, a brzegi przysypujemy lub przyciskamy kawałkami drzewa, kamieniami itp. (rys.4).

11 11 W ten sposób, w stworzonej mikrocieplarni trwa akumulacja ciepła, gleba w strefie korzeni szybko się nagrzewa i tworzą się korzystne warunki do rozwoju sadzonki. Im wyższa jest temperatura w mikrocieplarni (ale nie wyższa niż + 35 C) tym szybciej przyjmuje się sadzonka i zaczyna się rozwijać system korzeniowy. Przy stałej i ciepłej pogodzie (koniec maja) folię zdejmujemy, a sadzonkę zasypujemy ziemią do potrzebnego poziomu. Przedposadzeniowe przygotowanie sadzonki polega na przeglądzie systemu korzeniowego i odnowieniu zakończeń korzonków. Jeżeli sadzonka jest podsuszona, to trzeba ją wymoczyć w wodzie deszczowej, przez 2-3 doby. Pożyteczne jest zanurzenie korzeni w rzadkiej mieszance roztworu złożonego z gliny, krowieńca i jednego ze stymulatorów wzrostu korzeni. Dawkowanie stymulatorów zgodnie z ich instrukcją stosowania. W praktyce amatorskiej często zdarza się nabycie cennej odmiany, u której system korzeniowy jest słaby lub mocno uszkodzony. W takich przypadkach stosuje się sadzenie wiosenne do wiaderek bez dna. Dolną warstwę gleby w posadzeniowym dołku przygotowujemy tak, jak to pokazano na rys.3 i 4. Następnie do dołka wstawiamy wiadro bez dna (wąskim końcem do góry), napełniamy je warstwą gleby, próchnicy i piasku w stosunku 10:2:2 i sadzimy tam sadzonkę. Z góry dołek nakrywamy folią (rys.5). Rys.5.Wiosenne sadzenie sadzonki w wiadrze bez dna

12 12 W chłodną pogodę lub w czasie późnych wiosennych przymrozków, co często się zdarza, włączamy elektryczną lampkę z żarówką,o mocy W, wstawioną do posadzeniowego dołka. W ten sposób tworzy się sadzonce optymalne warunki rozwoju, niezależnie od warunków środowiska zewnętrznego. W wielu publikacjach winoroślarskich zaleca się sadzenie sadzonek na głębokość nie mniejszą niż 50 cm na glebach normalnych i nie mniej niż 60 cm na piaskach, co wyjaśnia się ochroną korzeni przed wymarznięciem w okresie zimowym. Zalecenia te mają uzasadnienie na uprawach polowych oraz nasadzeniach przemysłowych. Na swojej działce utrzymuję głębokość cm. Sadzenie głębsze na winnicy amatorskiej jest nieracjonalne i to z kilku powodów:. - przy karczowaniu lub przesadzaniu krzewów widać, że podstawowa masa korzeni znajduje się na głębokości cm od powierzchni gleby, gdzie jest najlepszy agroklimat dla ich rozwoju i wzrostu; - bliżej powierzchni gleba jest bardziej urodzajna. Krzew winorośli jest przy tym zabezpieczony w substancje odżywcze w dostatecznej ilości; - przy podlewaniu i dokarmianiu rozchodzą się znacznie mniejsze ilości wody i nawozów mineralnych; - korzenie podpowierzchniowe, rozłożone na głębokości 5-10 cm należy regularnie likwidować, gdyż przeważnie wymarzają. Pomimo tego, że ostatnio były mrozy C, to korzenie podstawowe nie były uszkodzone; - należy brać pod uwagę globalne ocieplenie, zimy są mniej surowe, a bardzo silne mrozy występują znacznie rzadziej; - przez wieloletnie obserwacje przekonałem się, że krzewy winorośli posadzone na głębokości mniejszej niż 50 cm (w granicach rozsądku) dawały w pierwszym roku ich rozwoju dużą masę aparatu liściowego, grubsze łozy, a następnie wyższy plon; - dla zabezpieczenia systemu korzeniowego przed wymarznięciem w okresie zimowym, na indywidualnej winnicy zawsze można wykonać

13 13 zapasowe, jesienne podlewanie, co na winnicach przemysłowych jest utrudnione lub praktycznie niemożliwe. Sadzenie sadzonek wegetatywnych (zielnych w pojemnikach) przebiega według takiej samej technologii, co i sadzenie wiosenne sadzonek jednorocznych, gruntowych. Na miejsce stałe należy je wysadzić po uprzednim zahartowaniu i ustaleniu się ciepłej pogody tj. koniec maja - początek czerwca. Szczególną uwagę należy zwrócić na uwolnienie sadzonki od pojemnika i przysypanie jej systemu korzeniowego ziemią, ponieważ młode korzonki są bardzo kruche. Pielęgnacja w pierwszych dwóch latach polega na podlewaniu w odpowiednim czasie, spulchnianiu gleby, likwidacji pasierbów i zbędnych pędów, opryskiwaniu przeciwko chorobom i szkodnikom. Jeżeli z jakiegoś powodu do dołków w czasie sadzenia nie dajemy nawozów organicznych i mineralnych, to przy podlewaniu rośliny dokarmiamy jednym z roztworów: krowieniec 1:10; ptasi pomiot 1: 20, przefermentowanym nastawem traw 1:10 lub słabym roztworem nawozów mineralnych - azot 10 g, fosfor i potas 5 g. Rys.6.Sadzenie jesienne. Okrycie młodego krzewu na zimę: 1 plastykowa butelka; 2 okrywający materiał.

14 14 OKRYCIE KRZEWÓW PO POSADZENIU JESIENNYM,W PIERWSZYM ROKU WEGETACJI Plastykową butelkę o pojemności 1,5 2 litry, u której obcięto szyjkę i zrobiono otwory w ściance bocznej i dnie, nakładamy na młody przyrost i przysypujemy warstwą gleby lub trocin, grubości 7-15 cm (rys.6). Taki sposób okrycia na zimę zapobiega wybiciu (rozwinięciu się) pąków, na skutek ich kontaktu z okrywającym materiałem i zmniejsza ryzyko wahań temperatury, ponieważ w butelce trwa stała cyrkulacja powietrza od dolnej, ciepłej, do górnej, chłodnej części plastykowego cylindra. Wiosną następnego roku, gdy będzie już stała plusowa temperatura, ziemię dookoła butelki rozgarniamy, zostawiając w ziemi 2-3 cm dolnej część butelki tak długo, dopóki nie rozwinie się młody przyrost długości 2-5 cm. Wtedy butelkę zdejmujemy. Przy zagrożeniu późno wiosennymi przymrozkami butelkę nakładamy ponownie i unikamy w ten sposób podmarzania rośliny. Przez zastosowanie takiego sposobu okrycia, w porównaniu z okryciem tradycyjnym, unika się rozwoju pąków oraz mechanicznych uszkodzeń w czasie wiosennego odkrywania krzewów oraz pojawienia się korzeni podpowierzchniowych dzięki temu, że nie ma kontaktu z ziemią jednorocznych młodych łóz a rosnący przyrost jest w całości widoczny. Aby uniknąć pojawienia się korzeni podpowierzchniowych, to podczas wiosennego sadzenia dołek zapełniamy nie do końca, a tylko na cm od poziomu gruntu (rys.7). W roku następnym, po sadzeniu jesiennym i późniejszym, wiosną zdejmujemy warstwę ziemi znad głowy krzewu do głębokości cm, tworząc dookoła misę, w której będzie się zbierała woda do podlewania.

15 15 Rys. 7 Sadzenie krzewów wiosną. WIOSENNE SADZENIE KRZEWÓW Jeżeli krzewy sadzimy wiosną, to w jednym z kątów posadzeniowego dołka wstawiamy plastykową rurkę grubości mm i długości cm, z przewierconymi lub przebitymi w dolnej, 10 cm części otwory średnicy 1-2 mm. Ażeby rura nie zamulała się, to przed jej wstawieniem, pod dolny koniec kładziemy kawałek folii albo rurę zatykamy zatyczką. Wszystkie podlewania i dokarmiania robimy przez wstawioną rurkę. Dla zmniejszenia parowania wody, nakrywamy ją. W sierpniu rurkę wyciągamy, ponieważ główna część systemu korzeniowego wyrosłego w ciągu pierwszego roku wegetacji wychodzi już poza granicę strefy nawadniania, wskutek dostarczania im elementów odżywczych przez rurkę i dlatego ją wyciągamy. Na wysadzonych wiosną sadzonkach, przy pomocy tej technologii, do jesieni można otrzymać po dwa pędy (łozy) długości 2, 5 3 m.

16 16 ROZMNAŻANIE WINOROŚLI Łoza - jest to dojrzały, do jesieni zdrewniały, bez liści jednoroczny pęd. Zraz - jest to część pędu różnej długości, przeznaczona do wegetatywnego rozmnożenia. Materiałem wyjściowym do sadzenia winorośli mogą być zrazy z jednorocznej dojrzałej łozy, jednoroczne i dwuletnie sadzonki, odkłady, sadzonki zielne (wegetatywne) wyhodowane pod osłoną. W praktyce największe rozpowszechnienie uzyskało rozmnażanie winorośli przez jednoroczne i wegetatywne sadzonki. Łozę należy przygotować na jesieni, kiedy całkowicie dojrzeje tj. od października, do 10 listopada. Do tego czasu łoza przechodzi stopniowe hartowanie, gromadzi maksymalną ilość substancji odżywczych, potrzebnych dla dobrego ukorzenienia się zrazów w okresie wiosennym. Oprócz tego, przechowuje się ją w korzystniejszych warunkach, bez ostrych, pogodowych zmian. Przy zimowym lub wczesnowiosennym przygotowaniu łoza będzie osłabiona przez działanie niskich temperatur, wiatru, ochłodzenie i odwodnienia. Do tego czasu substancje odżywcze przemieniają się w cukier i takie zrazy będą miały mniejszy procent ukorzenienia. Przygotowane zrazy długości do 1m przechowujemy w piwnicach, przechowalniach, w wilgotnym piasku lub trocinach, których stan, co jakiś czas sprawdzamy i w razie potrzeby nawilżamy. HODOWLA SADZONEK W SZKÓŁCE Szkółka, jest to działka ziemi, wydzielonej dla produkcji szczepionych lub korzeniowłasnych sadzonek, z posiadanych zrazów. Dlaczego przy rozmnażaniu winorośli pierwszeństwo dajemy hodowli sadzonek w szkółce, z późniejszym ich przesadzeniem na miejsce stałe, a nie od razu sadzeniu zrazów na stałe miejsce?

17 17 Problem w tym, że ogromny wpływ na ukorzenialność, gromadzenie masy przyrostu korzeniowego i późniejszy rozwój krzewu ma temperatura gleby, w której sadzi się zrazy. Jak już zaznaczono wcześniej, im głębiej jest od powierzchni ziemi, tym mniejsza jest jej temperatura. Spadek temperatury wynosi 2-3 C na każde 10 cm głębokości gleby i standardowy zraz długości cm nie może wytworzyć korzeni piętowych z powodu mniej korzystnych warunków temperaturowych w strefie jego piętki. Najczęściej, przy takim sadzeniu korzenie tworzą się na tym międzywęźlu zraza, który znajduje się bliżej powierzchni gleby tj. na głębokości 5-10 cm (rys.8). Rys.8. Sadzenie zraza na stałe miejsce i jego rozwój w zależności od temperatury gleby. Dla uniknięcia pomyłek, skrócone do 2-3-ch międzywęźli zrazy hoduje się w szkółce, gdzie formuje się dobrze rozwinięty system korzeniowy na piętkach. Dopiero potem sadzonki sadzi się na potrzebną głębokość i stałe miejsce. Miejsce pod szkółkę nie powinno być zacienione, ale dobrze nagrzane słońcem. Gleba powinna być urodzajna, o lekkim mechanicznym składzie. Dlatego, w zależności od jej składu dajemy próchnicę, kompost, piasek lub przegnite trociny. Zrazy do szkółki sadzimy tylko wiosną. Pora sadzenia zależy od warunków klimatycznych danej miejscowości. Jest bardzo ważne, aby zraz, zwłaszcza kallusowany mógł od razu rosnąć, a nie dusić się w glebie, tracąc swoją żywotność tj. gleba na głębokości cm powinna nagrzać się do +15 i więcej C. W tym czasie zaczynają rozwijać się pączki na winoroślowej łozie.

18 18 Przygotowanie zrazów do sadzenia polega na ich prawidłowym nacięciu. Cięcie dolne robimy bezpośrednio pod węzłem tak, żeby nawet mała część międzywęźla nie pozostała w dolnej części zraza. Korzeniotwórcza tkanka - miazga, znajduje się na przegrodzie i dlatego trzeba je "ogolić", żeby mogły wyrosnąć korzenie piętowe. Cięcie górne robimy 2-3 cm powyżej górnego pączka. W czasie cięcia dolne pączki trzeba oślepiać, a u zrazów nie hartowanych, przed ich posadzeniem, zrobić nożem bruzdy na piętkach, pobudzające rozwój korzeni. Dobry efekt pobudzający rozwój korzeni daje moczenie zrazów w stymulatorach pobudzających rozwój korzeni. Przy użyciu trzeba pamiętać, że powodzenie tego zabiegu zależy od prawidłowej koncentracji roztworu i okresu moczenia zrazów. Dlatego, należy ściśle trzymać się instrukcji stosowania. Po takiej obróbce zrazy można sadzić do szkółki bez kallusowania. TECHNIKA SADZENIA ZRAZÓW W bruzdy lub pod kołek. W przypadku pierwszym łopatą lub motyką robimy bruzdy, zalewamy je wodą i po jej wsiąknięciu pionowo wstawiamy do gleby zrazy, uważając, żeby górne pączki znajdowały się 1-2 cm powyżej poziomu gleby (rys.10). Rozstaw pomiędzy rzędami w szkółce cm, a w rzędzie pomiędzy zrazami cm. Przy sadzeniu pod kołek, drewnianym kołkiem lub metalowym prętem robimy w glebie wgłębienie i w nie wstawiamy zraz. Następnie podlewamy, żeby gleba ciasno przylegała do zraza. PRODUKCJA SADZONEK W CYLINDRACH Nabywając zrazy nowych, przyszłościowych odmian winoroślarz stara się wyhodować z nich jak najszybciej pełnowartościowy krzew.w tym celu hoduje się sadzonki w cylindrach, a następnie sadzi na stałe miejsce.

19 19 Rys.10.Sadzenie zrazów w bruzdy Zrazy do cylindrów można sadzić od początku do połowy kwietnia, ale najlepiej zrobić to od 1-10 marca. Na 3-4 dni przed sadzeniem zrazy wyjmujemy z przechowalni i przygotowujemy według tej samej technologii, co i sadzenie do szkółki (cięcie na potrzebną długość, moczenie, bruzdowanie, zaprawianie stymulatorami wzrostu itd.) i przygotowany w ten sposób zraz sadzimy do cylindra, zrobionego z kilku warstw twardego papieru, celofanu, folii lub obciętych plastykowych butelek, w których dnie robimy kilka otworów dla odpływu nadmiaru wody (rys.11). Dobre są butelki 1-2 litrowe po napojach. Mieszankę gleby robimy z urodzajnej ziemi, piasku i próchnicy w stosunku 10:2:2 z dodaniem l szklanki popiołu drzewnego,na 10litrów mieszanki glebowej. Posadzony do cylindra zraz podlewamy wodą o temperaturze pokojowej, stawiamy na podstawkę lub do plastykowej skrzynki na parapecie dobrze oświetlonego okna. Kiedy pojawią się 2-3 listki, należy zamontować dodatkowe oświetlenie w postaci lamp luminescencyjnych, ponieważ ilość godzin oświetlenia dziennego dla sadzonek będzie za mała, zwłaszcza w marcu na początku kwietnia.

20 20 Przy tym, temperatura otaczającego środowiska będzie w granicach C, co sprzyja szybkiemu rozwojowi sadzonki. Do otrzymania pełnowartościowych sadzonek wystarczy dni. Sadzimy je na stałe miejsce, gdy ziemia jest dostatecznie nagrzana i będzie stała, ciepła pogoda, a jest to okres od l5 maja do l0 czerwca tj., kiedy minie zagrożenie wiosennych przymrozków. Rys.11.Cylinder z folii lub plastykowej butelki Należy pamiętać o konieczności przedposadzeniowego zahartowania sadzonek tj. ich adaptacji do zewnętrznych warunków otaczającego środowiska, a zwłaszcza promieni ultrafioletowych. W tym celu, przez pierwsze 3-4 dni sadzonki trzymamy w cieniu, a następnie rano i wieczorem wystawiamy je na słońce na 1-1,5 godziny, stopniowo zwiększając czas ich przebywania pod promieniami słonecznymi. Po 8-10-ciu dniach sadzonki są gotowe do posadzenia na stałe miejsce.

21 21 Przedstawiony sposób rozmnażania winorośli wymaga dodatkowych zabiegów, ale z prawidłowo wyhodowanej i posadzonej sadzonki będzie można otrzymać pełnowartościowy krzew winorośli i szybki plon. ROZMNAŻANIE WINOROŚLI PRZEZ ODKŁADY Ten sposób rozmnażania jest dość prosty. Stosuje się go przy remoncie starych winnic, wypełniania wolnych miejsc w rzędach i otrzymania silnych jednorocznych sadzonek, zdolnych do owocowania już od drugiego roku po ich posadzeniu na stałe miejsce Szerokiego, praktycznego zastosowania ten sposób nie uzyskał z powodu zbyt małej ilości uzyskanych w ten sposób sadzonek. Do zapełnienia wolnego miejsca w rzędzie bierzemy łozę, położoną najbliżej ziemi i układamy ją w rowkach głębokości cm, a koniec jednorocznej łozy, z 3-4 pączkami wyprowadzamy na wierzch, Pozostałe pączki na całej długości łozy likwidujemy. Łozę przysypujemy urodzajną ziemią i podlewamy. Odkład z matecznego krzewu oddzielamy po 3-4-ch latach (rys.12). Rys.12.Wypełnianie wolnego miejsca PRODUKCJA SADZONEK W WIADRZE Dla uzyskania 5-10 sadzonek potrzebnej odmiany, wczesną wiosną wybieramy długą, dobrze dojrzałą łozę z dolnej części krzewu i układamy ją w rowkach głębokości cm. Gleba w rowku powinna być urodzajna i łatwa do uprawy (czarnoziem,

22 22 przegnity obornik i piasek w stosunku 10:2:2. Łozę w rowku mocujemy metalowymi haczykami zrobionymi z drutu i przysypujemy warstwą ziemi grubości 5-10 cm. Nie przykryte ziemią pączki likwidujemy. W miarę rozwoju pędów, rowek uzupełniamy glebą. Pielęgnacja polega na regularnych podlewaniach, spulchnianiu gleby i dokarmianiu. Na wszystkich węzłach łozy będą rozwijać się pędy i korzenie. Pod koniec lata kończymy podlewanie - dla lepszego dojrzenia łozy. Jesienią odkład ostrożnie odkopujemy i tniemy na oddzielne sadzonki (rys.13). Trzeba wiedzieć, że rozmnażać winorośl w ten sposób można tylko wtedy, gdy krzew ma trzy lata. Koniecznym warunkiem do tego celu jest dojrzała łoza, nie krótsza niż 50 cm w pierwszym roku życia sadzonki. Rys.l3.Produkcja sadzonek z odkładów W końcu maja - początku czerwca, na podstawce wysokości cm ustawiamy wiadro bez dna, wąskim końcem do góry, z podłużnym rozcięciem długości cm i szerokości l - 1,5 cm, gdzie wstawiamy część jednorocznej łozy i końcowy, zielny pęd. Następnie wiadro napełniamy urodzajną ziemią (rys.14).w miarę rozwoju pędu dosypujemy ziemi do wiadra. Na tej części zielnego pędu, którą przysypujemy, likwidujemy liście, a na części jednorocznej łozy, znajdującej się na zewnątrz wiadra nadcinamy korę i część drewna. Zabieg ten będzie utrudniał odpływ substancji odżywczych do korzeni krzewu, z wykonanego odkładu.

23 23 Pielęgnacja polega na podlewaniu i likwidacji pasierbów. Na początku września odkład oddzielamy od krzewu i sadzimy na stałe miejsce. Dołek powinien być dostatecznie szeroki, żeby było można bez problemu wyciągnąć podstawkę. W miarę napełniania posadzeniowego dołka ziemią wiadro podnosimy do góry. Ten sposób produkcji sadzonek sprzyja dalszemu szybkiemu rozwojowi i formowaniu się młodego krzewu. Rys.14.Produkcja sadzonek w wiadrze. KALLUSOWANIE ZRAZÓW Przy wiosennym sadzeniu zrazów, rozwój systemu korzeniowego nie jest równoczesny z rozwojem oczek. Jest to prawidłowe, bo oczko jest całkowicie uformowaną częścią zraza, a korzenie zaczynają rosnąć tylko wtedy, kiedy wsadzimy zraz do gleby nagrzanej, na głębokości sadzenia cm powyżej 12 C. Lepiej one rosną przy temp. gleby 20-25, ale takiej temperatury w kwietniu prawie nigdy nie ma. Pęd wyrastający z oczka szybko wyparowuje wilgoć i zużywa zapas substancji odżywczych zraza i tym samym utrudnia tworzenie się korzeni. Przy takim sadzeniu, pęd rozwijający się z pąka zraza, po osiągnięciu 3-5 cm długości często zasycha, ponieważ korzenie jeszcze się nie rozwinęły i nie dostarczają pożywienia do rosnącego pędu i rozwijających się pączków.

24 24 Może być i tak, że pęd zraza szybko rośnie, ale system korzeniowy tworzy się na głębokości 5-10 cm. Przy takich warunkach, część zraza, położonego poniżej tego poziomu zamiera. Aby zwiększyć przeżycie zrazów, należy stworzyć warunki dla jednoczesnego rozwoju pędów i systemu korzeniowego tj. koniecznie przyśpieszyć proces tworzenia się korzeni. W tym celu zrazy kallusujemy ( wcześniej kiełkujemy). Kallusowanie - jest to agrotechniczny zabieg, pozwalający przyśpieszyć tworzenie się zaczątków korzeniowych i jednocześnie zatrzymać rozwój oczek. Przy sadzeniu zrazów kallusowanych przyjęcie wynosi %, gdy nie kallusowanych tylko 30-35%. Należy wiedzieć i to, że u sadzonek ze zrazów kallusowanych rozwijają się korzenie piętowe, a bez kallusowania tworzą się one pod powierzchnią gleby. W przyszłości będzie to miało niekorzystny wpływ na system korzeniowy: latem korzenie będą podsychać, a zimą podmarzać. Jeżeli zrazy sadzimy do cylindrów, z ich późniejszym hodowaniem na parapecie lub w cieplarni, to kallusuje się je w styczniu - lutym, a jeżeli do odkrytego gruntu, to w pierwszej połowie kwietnia tj. na dni przed sadzeniem. Zrazy przed ich złożeniem do kallusowania należy przygotować. W tym celu tniemy zrazy potrzebnej długości, z prostym cięciem na dole pod samym węzłem. Jeżeli materiał posadzeniowy trochę podsechł, to trzeba go wymoczyć. Zrazy zanurzamy na 2/3 długości w wodzie o pokojowej temperaturze na 1-2 doby. Dobre warunki do tworzenia się korzeni stwarza moczenie zrazów przez dwie doby w roztworze zrobionym z jednej stołowej łyżki miodu i 10litrów wody. Następnie zrazy wiążemy w pęczek tak, żeby ich piętki znajdowały się na jednym poziomie. Jest kilka sposobów kallusowania zrazów w zależności od posiadanego materiału posadzeniowego i fizycznych możliwości winoroślarza. Niżej napiszemy o niektórych z nich.

25 25 Kallusowanie zrazów w warunkach pokojowych. Bierzemy dwa wiadra, jedno z nich bez dna (rys.15). Zrazy układamy piętkami do dołu, a wolną przestrzeń zasypujemy czystymi trocinami lub piaskiem. Takie ustawienie wiader można stosować w pomieszczeniu o temperaturze 5-7 C. Przy temperaturze wyższej mogą zacząć rozwijać się pączki, a to jest niepożądane. Kallusator ustawiamy w piwnicy, a temp. podgrzania regulujemy żarówkami o mocy 25-40W, uważając na to, żeby w strefie piętek zrazów była temperatura w granicach l 8-23 C. Rys.15.Kallusowanie zrazów w warunkach pokojowych. Przy temp. otoczenia powyżej +10 C, dobrym kallusatorem jest sposób pokazany na rys.16.

26 26 Rys.16 Kalusator Przy takim sposobie kallusowania, zrazy umieszczamy w wiadrze piętkami do góry. Wolną przestrzeń zapełniamy trocinami lub piaskiem, a z wierzchu nakrywamy je folią, żeby nie wysychały. Koniecznie trzeba przyhamować rozwój oczek, dlatego wiadro dolne stawiamy do pojemnika z bieżącą wodą lub, co jakiś czas ją zmieniamy. Kalusowanie w ten sposób zrazów trwa dni. W tym czasie sprawdzamy, czy nie wyschły trociny w strefie piętek i w razie potrzeby je nawilżamy. Kalusowanie w rowach przy pomocy promieni słonecznych. Ten sposób kalusowania zrazów stosuje się w pierwszej dekadzie kwietnia, po ustaleniu się ciepłej pogody. Przygotowanie do tego sposobu kallusowania rozpoczyna się na jesieni, jeszcze przed nastaniem przymrozków. W nasłonecznionym miejscu trzeba wykopać kanał lub dołek głębokości cm (można zalać go wodą, jeżeli nie będzie ona wsiąkała do gleby) i zasypać go trocinami do samej góry. Na tym przygotowanie jesienne można uważać za zakończone.

27 27 Po nastaniu stałej i ciepłej pogody, trociny z dołka wyjmujemy i zostawiamy tylko cm nad zamarzniętą w dołku wodą (lodem). Następnie do dołka wkładamy przygotowane do kallusowania zrazy, piętkami do góry. Wolną przestrzeń zapełniamy trocinami. Z wierzchu zrazy także przysypujemy warstwą trocin, grubości 5 cm i żeby nie podsychały, przykrywamy je szkłem lub folią. Następnie ustawiamy skrzynkę zbitą z desek grubości 2-3 cm. Jedna jej strona jest wyższa od drugiej o 7-10 cm (rys.17). Rys. 17. Kalusowanie w rowach. Wysokość strony wyższej 30 cm, a niższej 20 cm. Zamiast skrzynki można ustawić metalową obudowę i obciągnąć ją folią (rys.18). Rys.18.

28 28 Kallusowanie z zastosowaniem lamp hartowniczych. Przy tym sposobie kallusowania wykonujemy takie same zabiegi wstępne, jak i przy kallusowaniu z ogrzewaniem słonecznym. Skrzynka w tym przypadku wszystkie boki ma równe. Na jej bocznych ściankach mocujemy 2 lub 4-ry stanowiska dla żarówek hartowniczych, w zależności od rozmiarów kallusatorów. Używamy żarówek o mocy 25-40W i sprawdzamy, żeby temperatura w kallusatorze wynosiła C. W ciągu dnia, przy ciepłej pogodzie żarówki wyłączamy, a gdy jest zimno i w nocy włączamy. Dla lepszego i stałego tworzenia się kalusa na zrazach, do kallusatora wstawiamy termoregulatory. Wtedy temperatura będzie stała i odpada konieczność jej częstego kontrolowania. Sadzenie kallusowanych zrazów i ich pielęgnacja. Do sadzenia zrazów wybieramy miejsce dobrze nasłonecznione. Działkę starannie przygotowujemy jeszcze na jesieni. W czasie przygotowania gleby pod szkółkę należy dodać próchnicę lub kompost w ilości 4-5 kg/m²., jeżeli nawozów organicznych nie mamy, to dajemy mineralne w ilości g fosforowo potasowych na 1m². Przed sadzeniem glebę równamy i spulchniamy grabiami. Następnie drewnianym kołkiem lub metalowym prętem robimy otwory i wstawiamy tam po jednym zrazie. Rozstaw w rzędzie cm, a w międzyrzędziach 40 cm. Następnie podlewamy żeby gleba przylegała do zrazów. Można stosować również rowkowy sposób sadzenia. Pielęgnacja szkółki polega na podlewaniu i spulchnianiu gleby przez cały okres letni. Dla lepszego dojrzewania łozy, liście opryskujemy roztworem potasu w ilości 10 g /10 litrów wody. Robimy to w końcu sierpnia - początku września. Żeby przyspieszyć rozwój roślin - w drugiej połowie września obcinamy wierzchołki pędów. Stosując kalusowanie a także dobrą pielęgnację szkółki otrzymacie piękne sadzonki o dużej sile życiowej.

29 29 DOBÓR ODMIAN WINOROŚLI Dobierając do swojej działki odmianę winorośli sadownik posługuje się takimi jej właściwościami jak: okres dojrzewania, urodzajność, smak, wielkość gron i jagód, odporność na mróz i choroby itp. Bierze także pod uwagę ilość krzewów o różnej porze dojrzewania, żeby rodzina mogła spożywać świeże winogrona jak najdłużej. Rozwiązania tych problemów początkujący winoroślarz poszukuje w literaturze, gdzie zalecają sadzić odmiany rejonizowane, co ich ostatecznie dezorientuje. Gdzie można znaleźć wykaz odmian swojego rejonu, jeżeli nie jest to rejon winoroślarski? Co to są odmiany rejonizowane? Odmianami rejonizowanymi nazywa się te odmiany winorośli, które zostały stworzone dla danego rejonu i są cenne ze względu na urodzajność, jakość plonu, zestawu gospodarczo-biologicznych właściwości tj. odmiany, będące surowcem dla przemysłu danego rejonu. Dlaczego odmiana dostaje się do składu odmian rejonizowanych? Musi ona przejść drogę badań odmianowych upraw rolniczych, komisję, która zaleca do rejonizowania odmiany i poleca je do uprawy w danych rejonach. Trwa to około lat. Jak z tego widać, zalecenia stosowania rejonizowanych odmian na działce amatorskiej są dla działkowicza nie do przyjęcia, ponieważ ich interesują odmiany nowsze, z lepszymi wskaźnikami, a nie odmiany sprzed 15 lat. Kolejny problem czeka początkującego winoroślarza przy rozwiązaniu zagadnienia urodzajności. W literaturze czytamy "urodzajność odmiany wysoka ton z l hektara.dla winoroślarstwa przemysłowego jest to wskaźnik dobry, ale dla działki amatorskiej niezadowalający. Oto proste wyliczenie: 10 ton = kg; l hektar = m² tj. na lm² powierzchni winnicy przypada l kg owoców. Dla rodziny składającej się z 4-5 osób,

30 30 przy zapotrzebowaniu kg owoców na osobę potrzeba 3-3,5 ara ziemi, co jest nie ekonomiczne. Winnica amatorska, przy dobrej pielęgnacji może dać plon 3-5kg/m² i żeby otrzymać plon, dla 5-cio osobowej rodziny 350 kg, potrzeba powierzchni jednego ara. Nieocenioną zasługą winoroślarzy entuzjastów jest ich pomoc w rozwiązaniu problemu przydatności odmian dla danego rejonu i zwiększenie ich urodzajności, rozprzestrzenieniu i reklamie najnowszych odmian. Dokonać prawidłowego wyboru odmiany można tylko po dobrym poznaniu ich biologicznych i gospodarczych charakterystyk, a także możliwości danej odmiany. Zorientować się w tym można tylko przez odwiedzenie i obejrzenie istniejących winnic i działek winoroślarzy badaczy, w okresie dojrzewania plonu, którzy te odmiany posiadają. Przy wyborze odmiany bierzemy także pod uwagę sposób wykorzystania plonu: - dla spożycia na świeżo dobieramy odmiany różnego okresu dojrzewania - od bardzo wczesnych do późnych; - dla sprzedaży na rynku trzeba uprawiać odmiany o pięknych owocach i dużych gronach, bardzo wczesnego i średniego okresu dojrzewania; - do produkcji soków i wina nadają się odmiany o wysokiej zawartości cukru i z dobrą jakością produktów ich przetworzenia; Aby prawidłowo dobrać odmiany dla miejscowych warunków klimatycznych trzeba wiedzieć, że według okresów dojrzewania dzielą się one na grupy. Dla grupy odmian bardzo wczesnych, długość okresu produkcyjnego wynosi dni, a Suma Aktywnych Temperatur (SAT) C; u wczesnych odpowiednio dni i C SAT; wczesnośrednich dni i C; średnich dni i C; średniopóźnych dni i C; późnych 155-,165 dni i C. U grupy odmian bardzo późnych okres wegetacji od początku rozwoju pąków do pełnej dojrzałości jagód wynosi ponad 165 dni, a suma SAT ponad 3000 C. Odmiany z grupy późnej i

31 31 bardzo późnej w Polsce, w otwartym gruncie nie dojrzeją i można je uprawiać tylko pod osłoną. Suma Aktywnych Temperatur. Jest to suma średnio-dobowych temperatur za okres wegetacji winorośli i bierze się pod uwagę tylko dni ze średnio dobową temperaturą + 10 C i wyższą, ponieważ temperatura +10 jest absolutnym zerem dla winorośli. Sumy SAT dla różnych rejonów Ukrainy pokazane są w Tabeli l. Według tych danych dobieramy grupy odmian z okresem dojrzewania dla swojej działki. Trzeba przy tym brać pod uwagę zmienność i odchylenia warunków pogodowych w poszczególnych latach. Dlatego, dla gwarantowanego dojrzewania plonu lepiej jest orientować się według niższego poziomu SAT.(W ten sposób można orientować się według wskazań stacji meteorologicznych w Polsce, gdzie takie dane i w każdym rejonie się znajdują). Przy doborze odmian, winoroślarz-amator powinien znać odporność wybranej odmiany na choroby i szkodniki. Ocenia się ją według 5-cio stopniowego systemu: -bardzo wysoka - l stopień; -wysoka - 2 stopnie; -średnia - 3 stopnie;

32 32 -niska - 4 stopnie; -bardzo niska - 5 stopni. Odmiany o odporności 1-2 stopnie zasadniczo nie potrzebują opryskiwania przeciwko chorobom.odporność średnia - odmiana choruje na choroby grzybowe i potrzebuje 2-3-ch oprysków przeciwko chorobom w ciągu całego sezonu. Odporność niska tj 4 stopnie i bardzo niska - 5 stopni wymaga wielokrotnych oprysków przeciwko chorobom i praktycznie do uprawy amatorskiej się nie nadaje. Odporność na mróz. Jest to wskaźnik, pokazujący dolną granicę temperatury, po której zaczyna się uszkodzenie rośliny przez mrozy. Odporność na mróz ma decydujące znaczenie przy doborze odmian dla formowań sklepionych, wysokopiennych i in., które nie są na zimę okrywane, ani nie ma możliwości zabezpieczenia ich przed mrozem. Dany wskaźnik zależy od warunków wyrastania, prawidłowego dawkowania nawozów azotowych, podlewania, warunków hartowania się roślin w okresie jesiennym. Szczególnie duży wpływ na mrozoodporność odmian mają długie, zimowe ocieplenia. Pączki, kora, stare drewno, a miejscami gleba i korzenie roślin podmarzają i zaczynają się na nich rozwijać procesy biologiczne, zdejmujące z nich całe jesienne zahartowanie i odporność na niskie temperatury. Na przykład: odmiana o odporności na niskie temperatury -20 C, po długim ociepleniu może podmarznąć już przy temperaturze C. Oto, dlaczego nie zaleca się ochraniać krzewów przed mrozem folią, mającą możliwość wytworzenia efektu cieplarnianego w okresie ocieplenia. Kolor, rozmiar jagód i gron, ocena degustacyjna także jest brana pod uwagę przy wyborze odmian winorośli. Szczególnie ceni się za walory smakowe odmiany muszkatołowe takie jak: Bułgaria, Temp, Wostorg muszkatołowy, Galbena Noy, Timur, Frumoasa Albae. Trzeba zaznaczyć, że selekcjonerzy wyhodowali setki przepięknych, wysoce urodzajnych odmian winorośli.

33 33 Jednakże znaleźć taką, która przekroczyłaby odporność na mróz -26 C i podeszła do odporności 2 stopnie, jest bardzo trudno. Krzyżowanie zwrotne tj. krzyżowanie kompleksowo odpornych odmian z dawcami odporności grupy SW, oczekiwanych wyników nie dało. I tak GF l-153-1(sw x Wostorg) ma odporność na mróz -26 i odporność na choroby stopni; GF (SW x Wostorg) -25 C i 3 stopnia; GF (SW x Wostorg) -25 C i 3.5 stopnia; Woskowy (SW x Wostorg) -25 i 3 stopnia; Wostorg idealny (SW x Wostorg) - 25 C i 2,5-3 stopnia. Jak widać, co do odporności na mrozy i choroby nie ma istotnej różnicy w nowych odmian i hybrydowych form w porównaniu do dobrze znanej odmiany Wostorg z odpornością na mróz -26 C i na choroby 3 stopnie. W ten sposób, wybierając odmianę winorośli z większą odpornością na mróz rzędu -30 C (a są to zwykle odmiany izabellowe) dochodzi się do utraty wartości smakowych, wysokiej urodzajności, rozmiaru gron i jagód i na odwrót. Dlatego winoroślarz amator powinien zdecydować, jaki wskaźnik z charakterystyki odmiany jest dla niego najważniejszy. OPERACJE NA WINOROŚLOWYM KRZEWIE Niedostateczną uwagę zwracają początkujący winoroślarze na operacje wykonywane na zielnych częściach krzewu, wchodzących w kompleks zabiegów zapewniających uzyskanie wysokich plonów. Z ogólnej ilości wchłanianej przez krzewy fotosyntetycznej aktywnej radiacji (FAR) dobrze oświetlone liście pochłaniają 80-95%, zacienione częściowo do 20%, a silnie zacienione, wewnątrz krzewu, tylko 2 2,5%. A przecież liście, to fabryka produkująca substancje organiczne z nieorganicznych, które potem są rozprowadzane po całej roślinie. Trzeba pamiętać, że ta zielona fabryka pracuje tylko przy świetle.

34 34 Oprócz tego, przy pomocy zielonych operacji wykonywanych na krzewach można regulować rozwój i owocowanie, stworzyć lepsze warunki przewietrzania i zapylania kwiatostanów, równomiernego rozmieszczenia plonu oraz nie dopuścić do przeciążenia krzewów plonem. Obłamanie pędów zielnych. Jest to najważniejsza operacja, ze wszystkich operacji zielnych wykonywanych na krzewach winorośli, pozwalająca na usunięcie błędów zrobionych podczas cięcia i stwarza możliwość prawidłowego obciążenia krzewów plonem i podtrzymać przyjętą formę krzewu. Na krzewach owocujących robimy zwykle dwa obłamania. Obłamanie pierwsze robi się w drugiej połowie kwietnia, kiedy pędy odrosną na 3-5cm. Likwidujemy wtedy latorośle i tłuste pędy, wyrosłe ze śpiących pąków, na wieloletniej łozie.obłamujemy także wszystkie pędy podwójne i potrójne, zostawiając tylko najbardziej rozwinięty pęd, wyrosły z pąka głównego. Obłamanie drugie zaczynamy wtedy, gdy zaznaczą się kwiatostany i można odróżnić pęd owoconośny od bezpłodnego, (jeżeli na pędzie pojawił się wąsik i nie ma kwiatostanu, to taki pęd jest bezpłodny). Jak pokazują obserwacje roślin, dla nowych, kompleksowo odpornych odmian winorośli, ze średnimi gronami wystarczy zostawić 20% pędów bezpłodnych. Np. na odmianach Muromec, Ljana, Dekabrski, Elena, Wiktoria, Plewen i in; dla odmian z dużymi gronami - 30%-Jubileusz 70, Bułgaria, Kiszmisz tęczowy, Nadzieja AZOS, Arkadia, Wostorg biały, Ognik tairowski. Flaming i in; i odmian o gronach bardzo dużych - 40% -Straszeński, Wostorg idealny, Wostorg czerwony, Podarok Zaporożja, Denal, Kesza-1 i in. Na sęczkach zastępczych zostawiamy po dwa pędy, niezależnie od tego, czy są owocujące, czy nie. Pędy słabe, nawet z kwiatostanami likwidujemy, ponieważ pełnowartościowych gron i tak się z nich nie otrzyma Obłamanie pędów należy wykonać w swoim czasie, ponieważ na zlikwidowane pędy rozchodzi się dużo substancji odżywczych, ze stratą dla pozostałych.

35 35 Celem obłamania na krzewach wieloletnich jest prawidłowe i szybkie nadanie krzewom określonej formy. Likwidujemy wszystkie pędy, które nie są potrzebne dla wybranej formy krzewu, co sprzyja dobremu rozwojowi pozostałych i rozwojowi rośliny jako całości. Wiązanie pędów zielnych. Ta operacja na rosnących częściach krzewów jest konieczna dla nadania pędom odporności i równomiernego ich rozmieszczenia na szpalerach. Przywiązane łozy łatwiej się także opryskuje, są one lepiej oświetlone i przewietrzane. Nie umocowane, zielne pędy, przy silnym wietrze łatwo się wyłamują u podstawy, zwłaszcza, kiedy osiągną długość 50cm i więcej. Zielone pędy wiążemy wtedy, gdy przerosną kolejny drut szpaleru, rozkładamy je pionowo lub trochę skośnie, oddzielnie jeden od drugiego i nie dopuszczamy do plątania się. Do wiązania używamy miękkiego materiału. Wiązać trzeba tak, żeby uniemożliwić przecieranie się pędów o wiążący materiał lub drut szpaleru. Uszczykiwanie wierzchołków pędów. Pędy uszczykujemy (2-5 cm), gdy osiągną górny drut dla przyhamowania ich rozwoju, a także na 1-2 dni przed początkiem lub samym początku kwitnienia zawiązków. Wskutek czasowego przyhamowania rozwoju (10-12 dni) substancje odżywcze dostają się do kwiatostanów w większej ilości, co nie dopuszcza do nadmiernego osypywania się kwiatków i zawiązków. Uszczykujemy tylko pędy silnie rosnące, a te, które są na sęczkach zapasowych zostawiamy. Likwidacja pasierbów. Jest to likwidacja pędów drugiego porządku (pasierbów).ich ilość zależy od obciążenia krzewu, warunków odżywiania, nawadniania oraz odmianowych właściwości.pasierby tworzą się na krzewach niedociążonych. Zużywają one substancje odżywcze i zagęszczają krzew.dlatego, likwidację pasierbów należy wykonać - jak tylko można najwcześniej, zwykle w pierwszej połowie maja.

36 36 Niekiedy za pomocą pasierbów, na młodych krzewach, formuje się dodatkowe ramiona lub owoconośne strzałki, jeżeli z jakiegoś powodu jest za mało pędów zielnych. Uszczykując wierzchołki pędów likwidujemy równocześnie wszystkie pasierby, oprócz l-2-ch potrzebnych dla dalszego formowania krzewu. Ogławianie pędów. Jest to obcinanie sekatorem górnej części pędów (zwykle na poziomie górnego drutu) w celu przyśpieszenia dojrzewania plonu i jednorocznej łozy. Termin wykonania ogławiania dla odmian wczesnych to koniec lipca - początek sierpnia; późnych - druga połowa sierpnia. Ogławianie wcześniejsze jest niepożądane, albowiem prowadzi do intensywnego rozwoju pasierbów, które zużywają większą ilość substancji odżywczych, niż wierzchołek pędu, który likwidujemy. Sęczków zastępczych i młodych pędów nie ogławiamy Przerzedzanie i likwidacja kwiatostanów. Jest to wycinanie nożyczkami niektórych wewnętrznych części kwiatostanów. Robi się to na krzewach mających bardzo duże i zwarte grona. W zależności od stopnia przeciążenia kwiatostanami i gronami krzew może znacznie odstawać w rozwoju, wydłuża się dojrzewanie jagód, a do tego będą one znacznie mniejsze. Zwykle likwiduje się górny kwiatostan na pędzie. Na krzewach owocujących po raz pierwszy (zwykle jest to trzeci rok) należy zostawić nie więcej niż 3-4-ry kwiatostany. Uniknie się w ten sposób wyczerpania i zahamowania dalszego ich rozwoju. Podstawowym wskaźnikiem określającym obciążenie krzewu jest wielkość przyrostu i grubość jednorocznych łóz. Jeżeli na krzewie jest mniej niż 70% dobrze rozwiniętych łóz długości l,5 m i grubości 7-12 mm, to jego obciążenie powinno być utrzymane na poziomie roku ubiegłego. Optymalne obciążenie jest wtedy, przy którym krzew osiąga maksymalną wielkość plonu, a jakość jagód odpowiada wymaganym potrzebom. Oprócz tego, zapewnia ono dobry plon w latach następnych, normalne dojrzewanie łozy i dobre przezimowanie pędów.

37 37 Trzeba wiedzieć, że krzewu winorośli lepiej trochę nie dociążyć niż przeciążyć. W takim przypadku winoroślarz i tak jest wygrany, albowiem otrzymał grona o większej wadze, przyciągające wzrok, z dojrzałymi w swoim czasie owocami oraz o znakomitym smaku. PIERWSZY PLON - RADOŚĆ I ROZCZAROWANIE Pierwsze grona winogron, rosnące bezpośrednio na krzewach zobaczyłem na mojej działce wiele lat temu, kiedy pierwszy plon dały 4-ry krzewy, posadzone przez rodziców. Dwa z nich dojrzały wcześniej i była to Perła Czabańska. Dwa inne krzewy zaczęły dojrzewać przed samymi przymrozkami, a niekiedy nie zdążyły nawet dojrzeć. Osobiście, ta nieznana odmiana zauroczyła mnie i na całe życie pokochałem tę cudowną roślinę, jaką jest winorośl. Zachwyciła mnie swoją urodą i smakiem. Grona tej odmiany były znakomite - prawidłowa stożkowa forma długości około 35 cm, z ciemno-granatowymi owocami. Po odejściu ze służby wojskowej postanowiłem założyć niedużą winnicę. Nacięli mi zrazów interesujących mnie odmian i był to mój pierwszy błąd, albowiem widziałem grona odmian późnych i zacząłem je rozmnażać. Interesując się asortymentem winorośli, niektóre krzewy wykarczowałem i posadziłem odmiany wczesne Biała Róża, Kardynał, Wczesny Magaracza, Tokaj i in. i w ten sposób zrobiłem drugi błąd. Przecież łatwiej było tylko część zrazów wczesnych odmian posadzić do szkółki a pozostałe zaszczepić na odmianach późnych, przeznaczonych do likwidacji. Minęły 4-ry lata. Połowa krzewów zaczęła owocować.radości mojej nie było końca. Miałem nadzieję, że następnego roku dadzą plon wszystkie odmiany. Wiosną niecierpliwie czekałem na przyrost zielonych pędów, żeby zobaczyć kwiatostany i na pozostałych krzewach winorośli, ale ponownie ich nie było. Byłem rozczarowany, ale z jeszcze większym zapałem pielęgnowałem je, jak tylko mogłem. W końcu, w 6-tym roku zobaczyłem kwiatostany. Co prawda, na krzewach było po 1-3 grona, ale jakie to były grona!

38 38 Piękne, ogromne i z dużymi owocami. Szkoda było je zerwać. Każdego ranka chodziłem i zachwycałem się nimi. Były to odmiany Tajfi różowy, Chusaine, Jakdona, Himrang, Parkiencki różowy - arcydzieło z tego okresu. W 7-ym roku odmiany te ponownie dały maleńki, po 2-3 grona plon. Na moje cierpienie przyszedł koniec. Postanowiłem je wykarczować, bo inne odmiany od dawna cieszyły mnie swoimi owocami. Konsultowałem się z sąsiadami o przyczynach małego owocowania i czego się tylko nie nasłuchałem, że klon był słaby, że zrazy cięte z nieproduktywnej części łozy itd. Czułem, że znajduję się w ślepej uliczce i sam z tego nie wyjdę. Pojechałem za miasto szukać odpowiedzi u winoroślarza badacza. Opowiedziałem mu o swoich problemach i rozczarowaniu na tak pięknych odmianach. Po wysłuchaniu mojego opowiadania, zaprowadził mnie na swoją winnicę i pokazał takie same odmiany. Dokładnie opowiedział o formowaniu i cięciu tych odmian i krzewów. Okazało się, że dla grupy odmian azjatyckich potrzebne jest formowanie długoramienne, z zapasem starego drewna, a łozę należy ciąć na oczek. Ja wszystkie moje krzewy formowałem według 4-ry ramiennej, bezpiennej formy, a łozę ciąłem na 6-7 oczek. Była to moja kolejna pomyłka. Zobaczyłem grona takich samych odmian u tego winoroślarza. Byłem porażony i zachwycony ich urodą. Od tej pory ustanowiłem dla siebie zasady "Żeby mieć - trzeba znać" tj. studiować charakterystykę każdej odmiany i każdego krzewu oddzielnie. W taki sposób znalazłem przyczynę nieurodzajności moich odmian winorośli, ale moje niepowodzenia na tym się nie skończyły. Jeżeli z przeformowaniem w mniejszym lub większym stopniu sobie poradziłem, to zgłupiałem, kiedy zaczął się rozwój zielonych pędów. Było oczywiste, że były zagęszczone. Przecież sadzonki na miejsce stałe sadziłem w rozstawie l,5 - l,75 m i wtedy mi się wydawało, że to dużo. Musiałem wykarczować, co drugi krzew. Mój stan ducha był okropny. Oto jeszcze jedna pomyłka, zrobiona podczas sadzenia - brak wiedzy o właściwościach odmian.

39 39 Silnie rosnące odmiany azjatyckie rosły u mnie razem z europejskimi, dla których wystarczy rozstaw pomiędzy krzewami w rzędzie 2 m. Ostro postawiłem problem genaralnej przebudowy winnicy, który był już nie na moje siły. Po przeanalizowaniu wszystkich popełnionych błędów postanowiłem zmienić konstrukcję szpalerów i wybrałem wygodną do pracy i pielęgnacji krzewów. Oczywiście, wynikły i inne problemy w czasie pielęgnacji winnicy, ale ich rozwiązanie znalazłem w literaturze winoroślarskiej oraz informacjach od winoroślarzy - badaczy. TYPY I RÓŻNORODNOŚĆ SZPALERÓW Winorośl nie może być uprawiana bez podpór. Wielowiekowa praktyka winoroślarska zna wiele systemów prowadzenia krzewów, rodzajów podpór i szpalerów. Szpaler z drutami jest najlepszym rodzajem podpór, bo sprzyja przewietrzaniu krzewów, stwarza najlepsze warunki oświetlenia, dobremu rozwojowi pędów i otrzymaniu pięknych plonów. Stopień oświetlenia krzewów odbija się na ilości a głównie na jakości plonu, ponieważ dobrze oświetlone liście lepiej gromadzą substancje plastyczne w porównaniu z mniej oświetlonymi. Im lepiej jest przewietrzany krzew, tym mniej jest porażany przez choroby grzybowe. Ustawienie szpalerów na winnicy pozytywnie wpływa na stopień dojrzewania zielonych pędów oraz przyśpiesza dojrzewanie plonu. Typów szpalerów jest bardzo dużo. Zastosowanie danego typu szpaleru zależy od warunków klimatycznych danego rejonu, uprawianych odmian winorośli, ukształtowania terenu, systemu formowania krzewów i materialnych możliwości winoroślarza. Szpaler jednopłaszczyznowy pionowy. Na podporach naciągniętych jest 5-6 rzędów drutów, do których mocuje się owoconośne strzałki i zielone pędy. Krzew tworzy ciągłą, dekoracyjną ścianę (rys.19). Stosowanie tego rodzaju szpaleru ma szereg zalet: - pełne wykorzystanie energii słonecznej;

40 40 - równomierne dojrzewanie plonu; - wykonanie podpór jest proste; - pielęgnacja krzewów wygodna; - istnieje możliwość zmechanizowania uprawy gleby w międzyrzędziach (gospodarstwa towarowe); - można otrzymać dodatkowy plon owoców i jagód przez wykorzystanie do uprawy międzyrzędzi. Rys.19. Jednopłaszczyznowe szpalery pionowe proste i z daszkiem. Szpaler dwupłaszczyznowy. Są to dwa pionowe szpalery na jednym rzędzie winorośli. Odległość pomiędzy nimi na górze l - 1,3metra, a na dole 40cm. Krzewy znajdują się pomiędzy tymi szpalerami, a cała jego nadziemna część tj. ramiona, owoconośne łozy i strzałki są rozłożone pomiędzy nimi po równo (rys.20). Rys. 20. Rodzaje szpalerów dwupłaszczyznowych

41 41 Stosowanie tego typu szpaleru ma wiele zalet: - pełniejsze wykorzystanie przez liście słonecznego promieniowania; - bardzo dobre przewietrzanie krzewów; - formowanie krzewów z 6-8-ma ramionami i otrzymanie większego plonu; - wygodne wiązanie łozy i pędów zielnych oraz opryskiwanie; - piękny zewnętrzny wygląd winnicy. Jednakże, przy wykorzystaniu szpaleru dwupłaszczyznowego potrzebna jest większa powierzchnia, albowiem odległość pomiędzy rzędami wynosi 2,7 3 m i dwa razy więcej potrzeba materiałów na ich wykonanie. Również nie zawsze można wykorzystać glebę w międzyrzędziach do uprawy innych roślin. Szpalery do wysokiej uprawy winorośli. Tego typu szpalery stosuje się zwykle w rejonach południowych, gdzie nie ma konieczności ochrony krzewów przed mrozem lub przy sadzeniu odmian bardzo odpornych na mróz. Wybór danego typu szpaleru, przy formowaniu wysokopiennym zależy od siły wzrostu krzewu, technologii uprawy, powierzchni odżywiania, sposobu formowania korony, sposobu wykorzystania plonu itp. (rys.21). Rys.21.Szpalery do wysokopiennej uprawy winorośli Zalety tego typu systemu prowadzenia krzewów winorośli to: - mniejsze nakłady materiałowe; - nie trzeba wiązać zielonych pędów;

42 42 - łatwa pielęgnacja i zbiór plonu; - można mechanizować pracę na winnicy; Szpalery altanowe. Ten kombinowany szpaler, składający się ze szpaleru pionowego i płaskiego znalazł szerokie zastosowanie przy zazielenianiu skwerów, działek przydomowych, kącików odpoczynku, alej itp. Jest to piękna i efektowna forma prowadzenia krzewów winorośli. Na szpalerze altanowym liście krzewu mogą pochłaniać 80 95% fotosyntetycznej radiacji, co sprzyja uzyskaniu bardzo wysokiego plonu. Budowa podpór. W zależności od ekonomicznych i materiałowych możliwości wybieramy podpory drewniane, metalowe, kombinowane lub betonowe. Na działkach przydomowych i pracowniczych niezawodny, piękny i z niedużym nakładem, można zrobić szpaler z metalowych rurek grubości l,5 2 cale. Rury bardzo często można nabyć na składowiskach złomu. Zwykle 1,5-2 calowe rury, pocięte na kawałki odpowiedniej długości betonuje się na głębokości cm, a na ustawione podpory nakłada naciągi z oporami w ziemi. Rozstaw w rzędzie pomiędzy podporami 3,5 4 m. Dla nadania stabilności, górne końce podpór można połączyć między sobą rurkami grubości 0,5 - l cala. Pręty metalowe do łączenia podpór nie nadają się, bo się wyginają. W rurach można zrobić skośne otwory, przez które przeciąga się drut i mocuje na podporach końcowych. Najlepiej stosować rury ocynkowane i drut grubości 2-3 mm.

43 43 ZALECENIA ZWIĘKSZAJĄCE ZAWARTOŚĆ CUKRU W OWOCACH, ZWIĘKSZENIE MASY GRON, NIEDOPUSZCZENIA DO WYMARZANIA KRZEWÓW W OKRESIE ZIMOWYM ŻEBY OWOCE BYŁY SŁODSZE Cukrowość owoców. Jest to jeden z podstawowych wskaźników jakości plonu, zwłaszcza w nasadzeniach przemysłowych, pokazujacy zawartość cukru w soku dojrzałych owoców winogron. W owocach winogron może gromadzić się do 30% cukru. Według tych oznak obecny asortyment dzieli się na pięć grup. Do grupy wyższej zaliczają się te odmiany, w których zawartość cukru przekracza 25%. Jednakże wysoka cukrowość jagód, to wskaźnik potencjalny. Faktyczny poziom cukrowości winogron na konkretnej działce uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Główne z nich to: Suma Aktywnych Temperatur, reżim cieplny, wodny i cieplny, sumujące się w fazie formowania plonu, a także poziom stosowanej agrotechniki. Walka o wysoki poziom cukru w jagodach jest wielostopniowa, wymagająca stałej kontroli i umiejętnej ingerencji od fazy kwitnienia, do zbioru dojrzałego plonu. Głównym dostawcą "cukru" jest aparat liściowy krzewu. Węglowodany przemieszczają się z liści do wszystkich części rośliny, w tym także i do owoców. Część cukrów dostaje się do dojrzewających owoców z pnia i ramion krzewu. W ten sposób, tworzy się poziom cukru w owocach ogólnym wysiłkiem. W gromadzeniu cukru uczestniczą także i same owoce. Komórki zielonych zawiązków zawierają chlorofil, biorący udział w procesie fotosyntezy. Owoce produkują bardzo dużo cukru, ale go nie gromadzą. Problem w tym, że dla intensywnego rozwoju owoce potrzebują pięć razy więcej cukru niż same produkują. Po osiągnięciu normalnych, przypadających dla danej odmiany rozmiarów owoców, zaczyna gromadzić się w nich cukier.

44 44 Jak można pomóc roślinie w gromadzeniu cukru w owocach? Taki czynnik, jak suma aktywnych temperatur nie zależy od nas, natomiast straty spowodowane niewłaściwą agrotechniką i pielęgnacją roślin zależą tylko od nas samych tj. doświadczenia i pracy winoroślarza. Wysokiemu gromadzeniu cukru w owocach sprzyja: - prawidłowa regulacja plonu; - likwidacja pasierbów w odpowiednim czasie, a także ogławianie owoconośnych pędów w końcu lipca; - likwidacja zielonych pędów wyrosłych z pąków śpiących i zapasowych; -podlewanie w odpowiednim czasie; -umiejętne wnoszenie nawozów; - stosowanie dolistnych dokarmień, w połączeniu z mikronawozami - bor, cynk, jod; - zbiór plonu w odpowiednim czasie. Wykonanie tych zabiegów sprzyja nie tylko wysokiej cukrowości jagód, ale pozwala także na otrzymanie pelnowagowych gron. ZAPOBIEGANIE WYMARZANIU KRZEWÓW ZIMĄ I ICH OCHRONA PRZED WIOSENNYMI PRZYMROZKAMI Zimoodporność winorośli. Jest to zdolność winorośli do przeciwstawienia się szeregowi niekorzystnych zimowych warunków takich jak: silnym mrozom, wysuszeniu, wyparciu oczek, ochłodzeniu oraz innych niekorzystnych dla rośliny czynników. Na winnicach amatorskich uprawiane są wszystkie gatunki winorośli, a są to gatunki amerykańskie, amurskie, europejskie, europejsko amerykańskie, europejsko amurskie, europejsko azjatyckie odmiany i hybrydowe formy, mające różny stopień odporności na mrozy, które dzielą się na pięć grup (Tab.2).

45 45 Tabela 2. Taki podział na grupy nie jest absolutny, albowiem wegetacja roślin, warunki jej wyrastania, dojrzewania, hartowania, mrozy i ocieplenia każdego roku są inne i z tego powodu niektóre odmiany mogą przechodzić z jednej grupy do drugiej. Różne części krzewu także wykazują się różną odpornością na mróz. Wieloletnie drewno krzewu jest bardziej odporne na mróz i wynosi C.Odporność na mróz winoroślowego oczka także jest różna; najodporniejsze są pączki śpiące, mniej zapasowe, a najmniej - pąki główne (centralne). Skutecznej odporności winoroślowego krzewu na niskie temperatury w okresie zimowym sprzyjają: - skracanie w odpowiednim czasie pędów, przejście zimujących oczek i miazgi w stan ograniczonego spoczynku, zgromadzenie w nich dużej ilości zahamowujących rozwój substancji; - dojrzewanie jednorocznych pędów; - podtrzymujące wilgoć jesienne podlewanie; - hartowanie łozy przed jej okryciem przez słabe minusowe temperatury około -l..-5 C. Spełnieniu pierwszych dwóch warunków sprzyja: - likwidacja pasierbów i ogławianie łozy; - w odpowiednim czasie zaprzestanie podlewań; - wniesienie do gleby nawozów fosforowo potasowych; - warunki temperaturowe; - oświetlenie łozy. Dobrze dojrzała łoza kompleksowo odpornych odmian winorośli wytrzymuje mrozy do -25 C, a niektóre do -28 i wystarczy im minimalne okrycie. Jest wiele sposobów okrycia krzewów na zimę.

46 46 Okrycie ziemią. Jest to najprostszy sposób ochrony. Dla kompleksowo odpornych odmian winorośli warstwa ziemi10-15cm, a dla odmian europejskich cm całkowicie wystarczy. Przy nasadzeniach rzędowych, ziemię do okrycia bierze się ze środka międzyrzędzia, a dla krzewów pojedynczych - na przestrzeni nie mniejszej od l metra, od pnia krzewu. Podstawową wadą tego sposobu jest możliwość wymakania lub wyparcia pąków w czasie długich deszczy i ociepleń. W takich przypadkach trzeba na wierzch kopców układać kawałki twardego materiału lub folii, co zmniejsza dostęp wilgoci do pąków. Okrycie krzewów folią. Jest to sposób prosty i szybki. Łozę obcinamy, przyginamy ją do ziemi i przyszpilamy drewnianymi lub metalowymi haczykami. W takim stanie łoza hartuje się tak długo, dopóki temperatura powietrza nie spadnie poniżej - 5 C. Następnie okrywamy ją folią, przysypujemy jej brzegi ziemią lub przyciskamy innym materiałem. Jak widać, ten sposób okrycia krzewów ma szereg zalet, a zwłaszcza nie potrzebuje dużo czasu i pracy fizycznej, a co najważniejsze - pozwala łozie się zahartować. Jest także istotna wada tego sposobu - tworzenie się efektu cieplarnianego w czasie zimowych ociepleń, a to często się zdaża w ostatnich latach. W takich przypadkach łoza traci odporność i już nie może przeciwstawić się kolejnemu obniżeniu się temperatury, i jeżeli łoza mogła wytrzymać mrozy C, a pod folią i większe, to teraz mogą być dla niej zgubne już C. Przykładową w tym odniesieniu była zima 2000/2001 roku. Znaczne ocieplenie doprowadziło do tego, że w lutym na bzie i czarnej porzeczce pąki były już prawie gotowe do rozwoju. Drzewa i krzewy owocowe uratowało od podmarznięcia tylko to, że po ociepleniu temperatura spadła tylko do -9 C. Żeby uniknąć takich zjawisk na winnicach, łozę na początku okrywamy trocinami, opadłymi suchymi liśćmi, a dopiero potem folią. W tym przypadku trociny i liście spełniają rolę termoizolacji i łoza znajduje się w odpowiednio stałej temperaturze środowiska.

47 47 Ochronę krzewów przed mrozami na mojej winnicy robię następująco. W trzeciej dekadzie października robię ciecie winorośli, łozę wiążę w pęczki i przyszpilam do ziemi. Łoza hartuje się przez stopniowe obniżanie się temperatury, a w tym czasie na zapas nawadniam międzyrzędzia i przygotowuję liście do okrycia łozy. Z nastaniem mrozów łozę okrywam warstwą liści grubości cm i przyciskam je deskami grubości 2-4 cm, które w okresie letnim służyły jako ścieżki wzdłuż rzędów. W ten sposób okrywam krzewy młode, mające 3-4 lata. Krzewy starsze przykrywam innym twardym materiałem. Przez ostatnie 6-7 lat łoza nie wymarzła ani razu, albowiem uprawiam odmiany o podwyższonej odporności na mróz. Jeżeli zimowe mrozy szkody nie robiły, to wiosenne przymrozki roku przyniosły winoroślarzom duże straty. I tak, 3-6 maja 1999 roku przymrozki były do-6 C, 4-7 maja 2000 roku do -4 C. Do tego czasu młode pędy odrosły do cm i wypuściły kwiatostany. Jeżeli nie stosuje się zabiegów ochronnych, to młode pędy przy takiej temp. giną i krzewy winorośli pozostają bez plonu. Winoroślarze amatorzy opracowali kilka sposobów ochrony młodych łóz przed przymrozkami. Oto kilka z nich. Wiązanie łozy przed przymrozkami pionowo do góry. Przy tej operacji możliwe jest uszkodzenie zielonych pędów, ponieważ owoconośne strzałki trzeba uwolnić od wiązania poziomego, zrobionego wcześniej. Obserwacje pokazały, że temperatura powietrza koło gleby jest o 2-3 C niższa, aniżeli na wysokości cm. Jednakże ten zabieg nie daje dobrych wyników, jeżeli winnica jest usytuowana na nizinach, gdzie masa zimnego powietrza może dosięgnąć znacznej wysokości. Zorientować się, czy będą przymrozki na waszej działce można według następującej metody. Przy wyliczeniach tej metody mierzy się temperaturę powietrza o godz.13 w cieniu i 21.Bierzemy różnicę pomiędzy tymi wskaźnikami i obliczamy.na przykład. Temperatura powietrza o godz. 13 wynosiła + 10, a o 21 3,5 C. Różnica między nimi równa się 6,5. Dane z wyliczenia przenosimy na grafik (rys.21).

48 48 Punkt A na grafiku jest położony poniżej skośnej, prostej linii, pokazującej 100 %-ą wiarygodność wystąpienia przymrozków i śladowe przymrozki będą. Rys.22.Grafik określenia wiarygodności wysokości przymrozków. Przykład II. O godz. 13 temperatura powietrza wynosiła 12,5, a o godz C. Różnica wynosi tylko 2,5 C. Wynik przenosimy na grafik i punkt B na grafiku pokazuje, że wiarygodność wystąpienia przymrozków wynosi 18 %, a to oznacza, że przymrozki są mało wiarygodne. Na winnicy składającej się z krzewów korzystny jest taki zabieg jak polewanie niędzyrzędzi gorącą wodą. Parowanie wody przeszkadza w dostaniu się zimnego powietrza na działkę.

49 49 Opryskiwanie krzewów winorośli wodą. Ten zabieg jest pożyteczny wtedy, gdy opryskiwanie wodą trwa równocześnie na całej powierzchni winnicy, aż do ustąpienia przymrozków. Ten sposób ochrony stosuje się bardzo rzadko z powodu jego złożoności i drogiego montażu systemu opryskiwaczy. Zadymianie winnicy. Dymowe pryzmy rozstawiamy po całej działce, w odstępach - jedna na m² powierzchni działki. Po nastąpieniu przymrozków wszystkie pryzmy podpalamy, niezależnie od kierunku wiejącego wiatru. Problem w tym, że w ciągu nocy kierunek zimnego powietrza zmienia się. Zadymienie działki podwyższa temperaturę powietrza o 2-2,5 C, a to często ratuje młode, rozwijające się pędy przed uszkodzeniem przymrozkiem. Zaznaczamy, że koło ścian domów i innych budynków i ogrodzeń krzewy winorośli nie są uszkadzane. Strumień zimnego powietrza, omijając przeszkody, nie uszkadza krzewów. Dlatego, niektórzy amatorzy przed swoją winnicą, od strony napływu zimnego powietrza ustawiają ciągłe zasłony z eternitu, blachy lub pionowo naciągniętej folii. Można też wykorzystać inny sposób mojego pomysłu. Można zrobić okrycie w postaci skrzynek. Do tego celu przydały się paski płaskownika długości 80 cm i grubości 3-4 mm (bednarka) i drewniane listewki grubości mm, odpowiedniej długości. Paski bednarki wygiąłem w formie trapezu (można łuku) i do nich umocowałem 7 drewnianych listewek i obudowa, czyli skrzynka była gotowa (rys.22). Taką skrzynkę można zrobić z metalowych prętów lub drutu grubości 6mm, a jako pokrycie może być wykorzystany karton lub karton przykryty folią. Kartonowe skrzynki można nabyć na bazarach lub sklepach. Tnie się je na odpowiednią długość i szerokość.

50 50 Rys.23.Skrzynka do ochrony krzewów przed mrozem i wiosennymi przymrozkami Technika okrywania jest następująca: przed nastąpieniem przymrozków zdejmuję oczyszczoną lożę ze szpalerów, naginam do ziemi i przyszpilam haczykami. Następnie ustawiam na nich skrzynki. Na wierzchu skrzynki układam lekko nawilżony karton, a potem przykrywam je folią. Skrzynki stykają się ze sobą na całej długości rzędu winorośli. Żeby szpalery nie przeszkadzały w połączeniu skrzynek, krzewy winorośli sadzę od linii szpaleru o 30-40cm. Karton spełnia rolę termoizolacji, a także nie dopuszcza do wytworzenia się efektu cieplarnianego w czasie ocieplenia. Folia ociepla i ochrania przed dostaniem się do niej niepotrzebnej wilgoci. Ten sposób okrycia nożna z powodzeniem stosować także w okresie zimowym. ZWALCZANIE SZKODNIKÓW ORAZ CHORÓB WINOROŚLI Szkodników winorośli naliczono około 50 gatunków. Najpowszechniejsze z nich to kleszcze, zwójki, a także filoksera. Należy je zwalczać ogólnie dostępnymi preparatami zwalczającymi różne szkodniki ssące lub gryzące. Choroby infekcyjne. Wynikają wskutek zarażenia winoroślowych krzewów grzybami, bakteriami, wirusami, mikroplazmami itp. Nie mają one chlorofilu, nie mają możliwości fotosyntezy i odżywiają się organicznymi połączeniami, wytworzonymi przez rośliny.

51 51 Charakterystyczną właściwością chorób infekcyjnych jest możliwość u większości ich wzbudzicieli łatwego przemieszczania się z jednej rośliny na drugą, a także przy sprzyjających warunkach szybkiego rozmnażania się. Wśród wzbudzicieli chorób infekcyjnych winorośli najgroźniejsze są grzybowe patogeny. Wyróżniają się szerokim rozprzestrzenieniem i dużą szkodliwością. Do najbardziej rozpowszechnionych chorób winorośli zalicza się mildiu (mączniak rzekomy), oidium (mączniak prawdziwy), szarą pleśń, antraknozę i raka bakteryjnego. Mildiu (mączniak rzekomy). Poraża wszystkie zielone części krzewu: liście, pędy, kwiatostany, grona i wąsiki. Przy silnym zarażeniu z krzewu opadają wszystkie liście. Krzewy tracą plon roku bieżącego i przyszłego. W sprzyjających warunkach (częste deszcze, rosy, mgły i wysoka temperatura) w ciągu lata może być do 16 generacji. W okresie początkowym choroba przebiega skrycie (przez 4-10 dni), a potem pojawiają się oznaki choroby, żółtowate prześwity oleistych plam. Na dolnej stronie liścia takie plamy pokrywają się białym nalotem. Dojrzałe owoce nie są porażane. Oidium (mączniak prawdziwy) poraża wszystkie zielone części krzewu. Wzbudziciel choroby - grzybnia zimuje w pączkach i na zarażonych pędach. Okres inkubacyjny to 7-15 dni. Grzybnia najlepiej rozrasta się przy temperaturze C i suchym powietrzu. Pojawia się popielato szary nalot, niszczący zielone części krzewu, które potem zamierają i opadają. Porażone kwiatostany usychają, jagody pękają i obnażają nasiona. Mocno porażone krzewy mają nieprzyjemny zapach gnijącej ryby.

52 52 Szara pleśń. Poraża wszystkie zielone części krzewu: jagody i jednoroczne dojrzałe pędy. Grzybnia rozrasta się przy temp C.Wzbudziciel choroby zimuje na opadłych roślinnych resztkach. Zaczyna się rozwijać w maju. W lipcu-sierpniu pojawiają się ogniska choroby na gronach - owoce pękają i szybko gniją. Rak bakteryjny. Wywoływany jest przez bakterie, przenikające do starego drewna przez rany i pęknięcia. Porażają podziemny pień, szyjkę korzeniową, wieloletnie ramiona oraz miejsca szczepienia. Na zarażonych roślinach pojawiają się wzdęcia i narosty brudno białego koloru, przechodzące z czasem w brązowe. Narosty mogą osiągać 10-12cm średnicy. Rak bakteryjny obniża siłę rozwoju pędów, a niekiedy doprowadza do martwicy krzewu. Dlatego narosty trzeba likwidować i palić, a miejsce uszkodzone smarować 5% roztworem siarczanu miedzi. Zwalczanie chorób. Ze wszystkimi wyżej przedstawionymi szkodnikami i chorobami trzeba walczyć przy pomocy preparatów chemicznych, stosowanych do tego celu, zgodnie z instrukcją ich wykorzystania, z zachowaniem środków ostrożności, albowiem są to preparaty szkodliwe dla zdrowia. Należy stosować podstawowe zabiegi agrotechniczne na winnicy, gdzie pokazane są także okresy profilaktycznych zabiegów ochrony krzewów winorośli. W praktyce, przy przygotowaniu roztworu wykorzystuje się połączenie preparatów chemicznych przeciwko niektórym szkodnikom i chorobom, z niektórymi dokarmieniami. Należy zaznaczyć, że na dzień dzisiejszy dobrego i skutecznego preparatu przeciwko rakowi bakteryjnemu nie ma i najlepsze wyniki daje emulsja siarczanu miedzi.

53 53 PRZECHOWYWANIE, WAŻENIE I TRANSPORTOWANIE WINOGRON Okres spożycia świeżych winogron w większości rejonów ogranicza się do trzech miesięcy tj. sierpień, wrzesień i październik. Jednakże, w warunkach domowych można ten okres przedłużyć do stycznia-lutego, a nawet dłużej. Zadbać o to trzeba na długo przed kalendarzowym okresem spożycia, a praktycznie przez cały okres wegetacyjny. Co sprzyja dobremu przechowaniu się plonu? Przede wszystkim odmianowe właściwości winogron. Nie każda odmiana nadaje się do długiego przechowania. Do tego celu dobiera się odmiany winorośli, których owoce dojrzewają w okresie późniejszym, ale zdążą dojrzeć w danym okresie i rejonie. Skóra jagód powinna być mocna, nie pękać. Jagody powinny być mięsiste, bardziej lub mniej równomiernie dojrzewać na całej ich długości. Grono winorośli (kiść).jest to bardzo ważny, złożony element przechowania, ponieważ owoce w nich nie są jednakowej wagi, chemicznego składu i odporności na czynniki zewnętrzne. Grona znajdujące się bliżej podstawy pędu mają więcej cukru, wcześniej dojrzewają, lepiej leżą i przechowują się. Grona położone wyżej są drobniejsze, kwaśniejsze i gorzej się przechowują. Przechowywanie się winogron w dużym stopniu zależy od warunków glebowych i ukształtowania terenu, gdzie winorośl rośnie. Najlepsze dla tego celu są gleby piaszczyste i żwirowate, a także plantacje położone na południowych i południowo zachodnich i wschodnich skłonach. Winogrona wyhodowane na równinie mają zwykle mniejszą zawartość cukru i gorzej się przechowują. Znaczny wpływ na przechowanie mają także nawozy. Nadmiar azotu spowalnia dojrzewanie jagód i zatrzymuje się gromadzenie cukru. Są one bardzo uszkadzane, gdy nie są zebrane w terminie. Źle znoszą transport i słabo się przechowują.

54 54 Nawozy fosforowe i potasowe na winogrona mają wpływ dodatni, zwłaszcza w połączeniu z trzykrotnym, dolistnym dokarmianiem roślin cynkiem, jodem i borem. Pozytywnym czynnikiem przechowania się plonu jest normalne obciążenie krzewu i nie zagęszczenie pędami. Zauważono także, że grona z młodego krzewu przechowują się gorzej, aniżeli z krzewów dorosłych (mniej niż 7-mio letnich). Dlatego dla lepszego przechowania winogrona należy zdejmować z krzewów wybiórczo, bardzo ostrożnie i od wiosny wyznaczyć najbardziej nadające się do tego celu krzewy i zapewnić im odpowiednią agrotechnikę. Do przechowywania winogron nadają się piwnice, werandy, letnie kuchnie, szopy i inne nieogrzewane pomieszczenia, mające wentylację i temperaturę w granicach 0 do +6 C. Przed złożeniem winogron na przechowanie, wewnętrzne ścianki skrzynek i półki przecieramy czystą miotełką, zmoczoną w 5-cio % roztworze sody, a następnie przesuszamy je na słońcu. Winogrona w skrzynkach układamy tylko jedną warstwą i tak, żeby nie stykały się ze sobą. Każdą odmianę układamy osobno. Winogrona można ułożyć bezpośrednio na półkach, bez wkładania ich do skrzynek. Winogrona można przechowywać także w stanie podwieszonym, wiążąc grona do przekładek. Często ścinamy je z kawałkiem łozy. Grona nie powinny stykać się ze sobą, ścianami pomieszczenia lub konstrukcji. Można je w ten sposób przechowywać do dwóch miesięcy. Dla przechowania dłuższego grona przechowujemy na zielonych grzebieniach (rys.24).

55 55 Rys.24.Przechowywanie winogron na zielonych grzebieniach W tym celu grona ścinamy z kawałkiem łozy, długości 30 cm. Dolny koniec łozy wkładamy do butelki z wodą i żeby woda się nie psuła, wkładamy do niej kilka kawałków węgla drzewnego i troszkę kwasku cytrynowego. Pomieszczenie przed złożeniem winogron na przechowanie odymiamy granulowaną siarką, spaloną na kuchence elektrycznej, przedtem dobrze zatykając wszystkie otwory wentylacyjne. Po 24 godzinach pomieszczenie przewietrzamy i wznawiamy wentylację. Do sprzedaży na rynku lub przewiezienia z działki do domu, plon winogron trzeba niekiedy przewozić na duże odległości. Najlepszym opakowaniem są drewniane, płytkie skrzynki, z małymi nóżkami, dzięki czemu można je stawiać jedna na drugiej. Są to typowe skrzynki do przewozu i przechowywania winogron. Jeszcze lepsze są skrzynki plastykowe, które łatwo się myje. Plon kg, wymagający przewiezienia, najlepiej przewozić na tylnym siedzeniu samochodu, co chroni grona przed dużym wstrząsem. Przy przewożeniu autem dużej ilości owoców, na miejsce stałego przechowania, trzeba położyć 20 cm warstwę słomy, wiórków lub ułożyć odpowiedniej grubości i wielkości gąbkę i na nich stawiać skrzynki z winogronem.

56 56 NAWADNIANIE I NAWOŻENIE WINNICY Roślina winorośli, mając mocny, głęboko przenikający system korzeniowy, znacznie lepiej od innych upraw rolniczych znosi suszę. Jednakże w lata suche otrzymanie dobrej jakości plonu bez podlewania jest niemożliwe. Nieraz widziałem u niektórych amatorów zwiędnięte, jeszcze zielone grona z powodu braku wilgoci. Winorośl bardzo dobrze reaguje na nawadnianie. Największą siłę wzrostu i maksymalną urodzajność winoroślowych krzewów obserwuje się na winnicach nawadnianych, przy zachowaniu okresów i norm podlewań. Normalne nawadnianie winnicy. Jest to podlewanie z węża i w bruzdach, zrobionych wzdłuż rzędów. Przy takim sposobie nawadniania nawilża się tylko górna warstwa gleby i żeby wilgoć doszła do korzeni, trzeba jej bardzo dużo. Ustalono, że średnio jeden litr wody może nawilżyć do l m² ziemi, na głębokość l mm, a jedno wiadro (10 litrów) na głębokość l cm. Jednym słowem, żeby zwilżyć działkę gleby 4 m²,na głębokość cm potrzeba 240 litrów wody. Takie podlewanie doprowadza do zalewania i zacieśniania się powierzchniowej warstwy gleby w międzyrzędziach. Aby uniknąć tych wad i ekonomicznie wykorzystać wodę, stosuje się podlewanie drenażowe lub kroplowe. Nawadnianie drenażowe. Na obrzeżach rzędu, przy pomocy świdra robimy w glebie otwory głębokości do 50 cm, do których wstawiamy metalowe lub plastykowe rury średnicy mm, wystające cm nad poziom gleby. W dolnej części rury wiercimy otworów średnicy 8-12 mm i w odległości od górnego brzegu cm (rys.25). Żadnego drenażu z kamieni lub tłuczonej cegły nie robimy. Spulchniona gleba dobrze przyjmuje wodę. W wyniku obserwacji ustalono, że przy podziemnym podlewaniu gleba się nie zacieśnia. Drenażowe rury rozkłada się po obydwu stronach rzędu, według schematu szachowego (rys.26).

57 57 Rys.25.Ustawienie drenażowej rury Podlewanie ze zbiorników ciepłą wodą, bezpośrednio do strefy rozłożenia korzeni ma bardzo korzystny wpływ na roślinę. Razem z podlewaniem można robić dokarmianie. Rozchód wody i nawozów jest znacznie mniejszy w porównaniu, z podlewaniem w bruzdach. Podlewanie pierwsze-robimy wtedy, kiedy pędy odrosną na 5-10 cm i łączymy je z nawożeniem - azot 30 g potas 40 g i fosfor 40 g na 10 litrów wody. Podlewanie drugie robimy w zależności od pogody i po 7-10-ciu dniach, po kwitnieniu. Podlewanie trzecie - przed początkiem dojrzewania owoców, połączone z dokarmianiem, ale bez nawozów azotowych. Podlewanie czwarte, podtrzymujące wilgoć robimy w drugiej połowie października i już bez nawozów mineralnych.

58 58 Rys.26.Schemat drenażowego nawadniania na winnicy. Nawadnianie kroplowe. Daje największe efekty, a jego zaletą jest niski rozchód wody, przy największym efekcie i praktycznie nie zabiera winoroślarzowi czasu. Do stworzenia nawadniania kroplowego potrzebny jest zbiornik na wodę, gumowy lub plastykowy wąż, wykorzystane lub nowe medyczne kroplówki lub oryginalne kapilary. Kroplówki można kupić w aptekach. Montaż nawadniania kroplowego polega na rozłożeniu rurociągu wzdłuż rzędu przeznaczonego do nawadniania.rurkę kroplówki wkładamy do gumowego lub plastykowego wężyka i kapilarowe rurki rozkładamy w miejscach wygodnych dla podlewania winnicy. Następnie podajemy wodę i regulujemy intensywność kapania wody przy pomocy regulatora. System trzeba wyregulować tak, żeby z jednej kapilary wychodziło ml wody na minutę. Przy takiej szybkości podawania wody, w glebie będzie tworzył się eliptyczny pęcherz wilgoci, a jego głębokość będzie większa lub mniejsza, w zależności od ilości podawanej wody. Przy mniejszej ilości wody wytworzy się elipsa mniejsza i rozłożona w głąb ziemi.

59 59 Ażeby wilgoć dostała się bezpośrednio do strefy rozłożenia korzeni, to końce kapilarowych przewodów należy zagłębić w glebie, na cm. Otwory w glebie można zrobić metalowym prętem lub wcisnąć do gleby gumowe lub plastykowe rurki. Dla dokarmiania winnicy, trochę wyżej nad zbiornikiem wodnym mocujemy pojemnik na 5-10 litrów i w razie potrzeby napełniamy go skoncentrowanym roztworem potrzebnych nam nawozów. Pojemnik ten łączy się z rurociągiem głównym, a podawanie odżywczego roztworu reguluje się przy pomocy regulatora. Jak widać, niczego skomplikowanego przy organizacji nawadniania kroplowego nie ma, a wygoda i ułatwienie nawadniania winnicy ogromne. Jest dużo więcej czasu i nie ma zależności podlewania, od czasu podania wody, nie jest naruszone przewietrzanie gleby po podlaniu oraz zmniejsza się zachorowalność winnicy na choroby grzybowe. System nawadniania kroplowego pokazany jest na rys.27. Nawadnianie należy łączyć z nawożeniem. Jak pokazuje praktyka, wskutek połączenia nawadniania z nawożeniem tworzą się możliwości do rozwoju, wzrostu i owocowania krzewu winorośli. Winorośl może rosnąć i owocować tak na czarnoziemach, jak i na słabo zabezpieczonych w substancje odżywcze glebach jak: piaszczyste, żwirowate i kamieniste i stąd wynikają różne potrzeby rośliny na nawożenie. Dlatego winoroślarz, powinien znać chociażby w przybliżeniu chemiczny skład gleby na winnicy i orientować się, jakie nawozy może do gleby wnosić. Na czarnoziemach i glebach bielicowych trzeba przestrzegać następujących norm mineralnego nawożenia, w przeliczeniu na l m² powierzchni odżywiania krzewu winorośli. - nawożenie połączone z wiosennym nawadnianiem gleby (przed rozwojem pąków) - superfosfat g, saletra amonowa g/m2; - dokarmianie na 5-7 dni przed początkiem kwitnienia, w formie wodnego roztworu ( 20 litrów na l m²) superfosfatu 15 g, saletry amonowej 5 g i soli potasowej 5 g;

60 60 - dokarmianie po zakończeniu kwitnienia (druga połowa czerwca) połączone z nawadnianiem - superfosfat 15 g, sól potasowa l0 g i saletra amonowa 5 g; - dokarmianie przed początkiem dojrzewania plonu (w drugiej połowie lipca) połączone z nawadnianiem - superfosfat 15 g i sól potasowa 15 g. Rys.27.Schemat nawadniania kroplowego Legenda: 1 - zbiornik na wodę 2 - zbiornik dla odżywczego roztworu 3 - regulator podawania odżywczego roztworu 4 - zawór 5 - rura centralna 6 - rurociąg nawadniający 7 - kapilary 8 - regulator przepływu wody do kapilar Dobre wyniki daje dokarmianie krzewów winorośli przefermentowanym ptasim pomiotem, zamiast nawozów mineralnych przed początkiem kwitnienia lub po nim.

61 61 Jeżeli nie mamy ptasiego pomiotu, to z takim samym powodzeniem można stosować przefermentowany krowieniec. Pomiot ptasi rozcieńczamy wodą w stosunku l: 20 (l część pomiotu na 20 części wody),a krowieniec 1:10. Bardzo dobrym nawozem organicznym jest przegnity obornik, ale rozrzucenie go po powierzchni gleby, z późniejszym przekopaniem na winnicy jest mało przydatne, ponieważ krzew winorośli, to nie warzywa. Dla nawożenia winnicy przegnitym obornikiem, trzeba w międzyrzędziach na sztych łopaty wykopać rów o szerokości cm ( w zależności od szerokości międzyrzędzi) i długości 2-3 m. Ziemię odkładamy na bok. Na dno rowu dajemy nawóz warstwą grubości cm, z dodaniem pełnego nawożenia mineralnego tj g/m2 i przekopujemy. Następnie, na kolejnej działce miądzyrzędzia kanał wydłużamy. Ziemię z nowego kanału przekładamy na wynawożoną część rowu, i tak do końca międzyrzędzia. Glebę z początku międzyrzędzia przenosimy na koniec. Robimy to raz na pięć lat. Szybsze i skuteczniejsze jest dokarmianie winorośli przez liście. W tym celu, razem z makronawozami (azot, fosfor, potas i wapń) stosujemy także mikronawozy w postaci roztworów lub soli cynku, molibdenu, siarki, boru, manganu, miedzi, żelaza i in. Mikronawozy są potrzebne roślinie w niewielkiej ilości, ale odgrywają ważną rolę w ich rozwoju. I tak, połączenie boru, cynku, manganu i miedzi zwiększa aktywność fotosyntezy, bierze udział w przemianie białek, ma wpływ na wymianę węglowodanową; - kobalt, mangan, miedź i bor zwiększają odporność rośliny na niekorzystne warunki pogodowe (zimno, upał, susza) i zwiększają rozmiary owoców; - bor, cynk i jod sprzyjają zwiększeniu się cukrowości jagód. Okresy stosowania dokarmiania dolistnego: 1 - na 2-3 dni przed kwitnieniem

62 po kwitnieniu i w okresie wzrostu owoców (pierwsza połowa lipca). Dokarmianie dolistne można połączyć z opryskiwaniem przeciwko chorobom i szkodnikom. Samodzielne przygotowanie roztworu do dokarmiania dolistnego jest utrudnione, ponieważ trzeba nabyć szereg chemicznych preparatów, co nie zawsze jest możliwe. Dlatego, najlepiej kupić kompleksowe nawozy płynne, zrobione na bazie polifosfatów typu Fructus 1;Fructus 2 (proszek) zawierające azot, fosfor i potas w stosunku potrzebnym roślinom i szybko rozpuszczającym się w wodzie. Z mikronawozów opłacalnym jest roztwór, w którego skład wchodzą wszystkie potrzebne roślinom mikronawozy. Nie należy zapominać i o takim organicznym nawozie, jakim jest popiół. Jest to cenny fosforowo-potasowy nawóz, w którym fosfor i potas znajdują się w łatwo dostępnej formie. Oprócz tego, w popiele, w nieznacznych ilościach znajduje się cały zestaw mikronawozów jak: bor, żelazo, magnez, mangan, molibden, siarka, cynk i in. Wartość popiołu jest jeszcze i w tym, że nie zawiera on chloru. Szczególnie pożyteczne jest stosowanie popiołu na glebach kwaśnych, darniowo bielicowych, szarych, piaszczystych, ubogich w potas, fosfor i mikroelementy. Procentowa zawartość mikroelementów w popiele jest zależna od materiału wyjściowego i podana jest w Tabeli 3. Tabela 3 Normy wniesienia popiołu na l m² ( z różnych roślin) na piaszczystych, piaszczysto gliniastych i średnio gliniastych to g, ciężko gliniastych g. Jednocześnie z popiołem trzeba wnosić do gleby nawozy azotowe.

63 63 Bardzo skuteczne jest dolistne dokarmianie winorośli nastawem popiołu (300 g na 10 litrów wody) i przefermentowanego nastawu traw i chwastów. Nastaw popiołu przygotowuje się na 2-3 dni przed jego zastosowaniem, co jakiś czas mieszając. Do przygotowania nastawu z traw potrzeba dni. Robi się to następująco. Pojemnik napełniamy do 2/3 trawami i chwastami, zalewamy je wodą i trzymamy na słońcu, co jakiś czas mieszając. Przed zastosowaniem rozcieńczamy go wodą w stosunku l : l, mieszamy z nastawem popiołu (pół wiadra nastawu popiołu i tyle samo rozcieńczonego nastawu traw) i lejemy do opryskiwacza. FORMOWANIE MŁODYCH KRZEWÓW I PIELĘGNACJA MŁODYCH WINNIC Celem formowania krzewu winorośli jest nadanie mu określonej formy, wygodnej do pielęgnacji i uzyskiwania wysokiego plonu. Formowanie może być bez pnia i z pniem. W przypadku pierwszym, ramiona krzewu zaczynają się u samej podstawy części nadziemnej, a drugim trochę wyżej. W zależności od sposobu rozłożenia na podporach nadziemnej części krzewu, tworzy się formę. Dlatego bywa ona różnorodna. W strefie winoroślarstwa okrywowego, najbardziej rozpowszechniona jest forma bezpienna symetryczna wieloramienna. Taka forma tworzy dobre warunki dla pielęgnacji krzewów, dojrzewania łozy i owoców oraz uzyskania dużych plonów. Takie krzewy uprawia się na jedno lub dwupłaszczyznowych szpalerach ukierunkowanych z południa na północ, umożliwiający lepsze pochłanianie energii słonecznej, przez aparat liściowy krzewu. Symetryczną czteroramienną formę tworzy się przez kilka lat w następujący sposób (rys.28). Rok pierwszy. Na wysadzonej jednorocznej sadzonce trzeba uformować dwa normalnie rozwinięte pędy.

64 64 Osiąga się to przez takie agrotechniczne zabiegi jak podlewanie, dokarmianie, spulchnianie gleby i wiązanie zielonych pędów. W początkowym rozwoju sadzonkę podlewamy, co dni, w ilości 20 litrów wody na krzew. Od drugiej połowy sierpnia krzewów już nie podlewamy, żeby lepiej dojrzała łoza. Dokarmianie pierwsze, zwykle połączone z podlewaniem robimy z mocznika (20g/10litrów wody) lub nastawu krowieńca. Drugi raz dokarmiamy wtedy, gdy zielony przyrost osiągnie cm długości. Bierzemy 30 g pełnego mineralnego nawozu na 20 litrów wody. Trzeci raz - na początku sierpnia (15 g nawozów fosforowych i 15 g potasowych / 10 litrów wody). Jeżeli na krzewie rozwija się więcej niż dwa pędy, to niepotrzebne likwidujemy. Jesienią krzewy podlewamy na zapas, obcinamy niedojrzałą część pędów i okrywamy krzew ziemią lub opadłymi liśćmi. Rys.27.Formowanie krzewu typu czteroramiennego symetrycznego. Rok drugi. Podstawowym zadaniem drugiej wegetacji jest wyhodowanie czterech, dobrze rozwiniętych pędów. W tym celu, wiosną dookoła pnia robimy dołek głębokości cm. Umożliwi to rozwinięcie się systemu korzeniowego w dolnej warstwie gleby.

65 65 Pielęgnacja krzewów w drugim roku wegetacji polega na podlewaniu, spulchnianiu gleby i dokarmianiu. Wykonujemy operacje zielne tj. likwidujemy pasierby przez cały okres wegetacji. W końcu sierpnia ogławiamy pędy dla ich lepszego dojrzenia. Profilaktycznie opryskujemy przeciwko mączniakom - pierwszy raz, kiedy na pędach pojawi się 5-7 liści i drugi raz - po 20 dniach. Rok trzeci. Zadaniem trzeciej wegetacji jest stworzenie ramion i wyhodowanie na każdym z nich po dwie łozy. W tym celu, wiosną uwalniamy krzewy spod okrycia i wiążemy łozy do drutów.kiedy pączki napęcznieją likwidujemy je i zostawiamy na każdym ramieniu po dwa górne pąki. Przy tym, dolny z pozostawionych pąków powinien znajdować się na zewnętrznej stronie ramienia. Wszystkie, pojawiające się w ciągu lata pędy obłamujemy, ponieważ ramię powinno być gołe. W ciągu sezonu wykonujemy zabiegi agrotechniczne tj. podlewanie,dokarmianie, spulchnianie gleby, operacje na zielonych częściach krzewu oraz opryskiwanie przeciwko chorobom i szkodnikom. W trzecim roku krzew ucieszy was już pierwszym plonem. Ważne jest, aby nie poddać się chęci pozostawienia wszystkich kwiatostanów, co doprowadzi do wyczerpania krzewu, zwłaszcza, jeżeli odmiana jest wielkoowocowa. Należy zostawić 1-2 grona, dla oceny wartości smakowej danej odmiany i upewnić się, że to jest ta odmiana, którą nabyliście. Aby uniknąć "płaczu" łozy w okresie wiosennym, ostateczne cięcie łozy kończymy na jesieni, przed okryciem krzewów na zimę. Na każdym ramieniu należy uformować owoconośne ogniwo, składające się z sęczka zastępczego i owoconośnej strzałki. W tym celu na ramieniu trzeba obciąć łozę na 2-3 pąki i będzie to sęczek zastępczy. Łozę górną na ramieniu tniemy na 5-8 oczek (owoconośna strzałka) w zależności od odmiany.

66 66 Rok czwarty. Wiosną na każdym ramieniu mamy już owoconośną strzałkę i zastępczy sęczek tj. krzew jest już gotowy do owocowania. Po uwolnieniu łozy spod okrycia, każde ramię przywiązujemy skośnie do pierwszego drutu szpaleru, a owoconośne strzałki poziomo. Poziome wiązanie owoconośnej strzałki sprzyja równomiernemu rozwojowi zielonych pędów na całej jej długości. Jeżeli owoconośne strzałki przywiążemy pionowo, (czego nie wiedząc robią niektórzy ogrodnicy) to bardzo mocno będą się rozwijać pędy górne, a na dole będą słabe lub, wogóle się nie rozwiną. Jest to oznaka pionowej biegunowości krzewu winorośli. Jedynym środkiem przeciwko temu zjawisku jest wiązanie owoconośnych strzałek w położeniu poziomym. W czwartym roku wegetacji winoroślowy krzew da już pełnowartościowy plon i dlatego, do wykonania wszystkich agrotechnicznych zabiegów należy podejść z całą odpowiedzialnością i należy wykonać następujące zabiegi tj. operacje zielne: - w swoim czasie likwidacja podwójnych i potrójnych pędów, wyrosłych z zapasowych pąków; - likwidacja pędów zielnych, wyrosłych na ramionach, z pąków śpiących; - w odpowiednim czasie wiązanie pędów zielnych; - likwidacja pasierbów; - ogławianie pędów; - likwidacja liści zacieniających grona przed ich dojrzewaniem. REGULACJA PLONU Nowe, kompleksowo odporne odmiany winorośli, przy ich prawidłowej pielęgnacji mogą dawać bardzo wysokie plony. Większość odmian zakłada więcej kwiatostanów, niż może utrzymać system korzeniowy. Jest to szczególnie ważne w pierwszym roku owocowania.

67 67 Opracowano wiele metod określających obciążenie krzewu, wyliczonych formuł, z zastosowaniem różnych współczynników. Dla zwykłego amatora są one skomplikowane i niezrozumiałe. Zróbmy wyliczenie "obciążenia krzewu", wychodzące z następujących pojęć. Jako przykładu użyjemy rozpowszechnioną i ogólnie znaną i podobającą się odmianę Kodrjanka. W czwartym roku, na krzewie zostawiamy 4-ry owoconośne, mające po 7-8 pąków łozy.obliczamy: 4 x 7 = 28 owoconośnych łóz. Na każdej z nich po 1-2 kwiatostany. Średnia waga grona u tej odmiany, to g, a niektórych ponad 1 kg. Do obliczeń bierzemy 700 g. 700 g x 28 gron = 19,6 kg. Czy krzew ma możliwość uniesienia tego plonu w czwartym roku wegetacji? Absolutnie nie. Normalne obciążenie dla młodego krzewu, to 5-7 kg i można zwiększyć je do l0 kg, ale tylko wtedy, gdy zapewnimy wykonanie wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych. O normalnym obciążeniu krzewów plonem świadczy dobry przyrost łozy i plonu. Jeżeli te parametry do końca wegetacji nie są naruszone, to na następny rok można zostawić plon o procent większy. Przeciążenie krzewów plonem źle wpływa tak na plon, jak i na całą roślinę: owoce są drobne, dojrzewanie wydłuża się o 15 i więcej dni, w owocach gromadzi się mało cukru, przyrost łozy zmniejsza się, słabo zakładają się kwiatostany w pąkach oraz słabo dojrzewa łoza do jesieni. Krzewu lepiej plonem nie dociążać, nim go przeciążyć. Jest to szczególnie ważne dla młodych krzewów, wstępujących w owocowanie. Zabiegi profilaktyczne przeciwko chorobom i szkodnikom są takie same, jak i wcześniej. Podlewanie i dokarmianie. O ważności tych zabiegów mówią następujące liczby. Pod młody, owocujący krzew, dający średnio 8-10kg winogron dajemy do gleby 80 g azotu, g fosforu, g potasu oraz mikro nawozy. O okresach wnoszenia nawozów napisałem w rozdziale Nawożenie i nawadnianie winnic.

68 68 CHARAKTERYSTYKA ODMIAN WINOROŚLI Asortyment odmian winorośli na działkach i ogródkach przydomowych jest różnorodny, ponieważ selekcjonerzy wyhodowali setki wspaniałych odmian. Z całego tego asortymentu chciałoby się widzieć odmiany stare, zasłużone i cenione za wspaniałą wartość smakową, zewnętrzny wygląd, wysoką odporność na choroby i mrozy, jak też i odmiany najnowszej selekcji kompleksowo odporne na choroby, mrozy i inne niekorzystne warunki zewnętrzne, a są to: Bułgaria (V-45/25).Odmiana kompleksowo odporna, selekcji bułgarskiej, wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże g, prawidłowej stożkowej formy. Owoce duże, 5-6 g, okrągłe, bursztynowe, z muszkatołowym aromatem, plonowanie wysokie. Potrzebuje regulacji plonu. Odporność na mróz do - 23 C.Odporność na choroby 2,5-3 stopnie. Wostorg (Wostorg biały).odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże, g, poszczególne do l,7 kg. Owoce duże i bardzo duże, 6-7 g owalne lub okrągłe, białe. Miąższ chrupiący. Wyróżniającą cechą tej odmiany jest jej wysoka odporność na mróz, do -25 C i urodzajność oraz możliwość zachowania plonu na krzewach do późnej jesieni bez utraty walorów smakowych owoców. Wiktoria. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże, g i większe, stożkowe, umiarkowanie zwarte, czasem luźne. Owoce duże 6-7,5 g owalnojajowate, o charakterystycznym smaku, czerwono-malinowe. Plonowanie wysokie. Ma skłonność do nadmiernego owocowania. Wysoka odporność na mrozy, do -26 C i choroby grzybowe.

69 69 Dekabrski. Jedna z lepszych odmian dla altanek i zadaszeń. Okres dojrzewania średnio późny, dni. Grona średnie, stożkowe, o wadze g. Owoce średnie, 4-4,5g, jajowate, ciemno granatowe, smak dobry, na poziomie większości odmian stołowych. Bardzo odporny na szkodniki i choroby 2 stopnie. Wytrzymuje mrozy do -28 C. Kodrjanka. Odmiana selekcji mołdawskiej. Jest bardzo rozpowszechniona wśród amatorów. Okres dojrzewania wczesny, dni. Grona duże g, niektóre na dorosłych krzewach do 1,8 kg, stożkowe, średnio-zwarte. Owoce bardzo duże, ciemnofioletowe, wydłużone, o wspaniałym smaku. Odmiana dobrze się przechowuje i dobrze znosi transport. Wytrzymuje mrozy do - 24 C,wykazuje się dobrą odpornością na choroby. Kiszmisz Łuczysty (Tęczowy). Odmiana selekcji mołdawskiej. Nie wykazuje kompleksowej odporności na choroby i mrozy, ale jako dobre osiągnięcie selekcji odmian beznasiennych, zasługuje na uwagę. Okres dojrzewania wczesnośredni, dni. Grona duże, g, poszczególne ponad l kg, cylindryczno stożkowe, średnio zwarte. Owoce duże 4 g, podłużno owalne, różowe, z lekkim muszkatołowym aromatem. Dobrze reaguje na opryskanie kwiatostanów gibberelinem. Kobzar. Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g rozgałęzione, średnio zwarte lub luźne. Owoce bardzo duże, 7-9 g okrągłe lub owalno okrągłe, białe, o zrównoważonym smaku, chrupiące. Odmiana bardzo urodzajna, silnie rosnąca. Ma mocny system korzeniowy i jeżeli w okresie dojrzewania padają deszcze, to owoce mogą pękać. Odporność na mróz do -23 C. Odpowiednio odporna na mączniaka rzekomego i prawdziwego.

70 70 Ognik tairowskai. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże, g, niektóre ponad l kg, cylindryczno stożkowe, średnio zwarte. Owoce duże, 6g,owalne różowe,o przyjemnym zrównoważonym smaku. Skóra delikatna. Odporność na mrozy do -23 C,na choroby grzybowe - 2,5 stopnia. Orginał. Lider średnio późnej grupy dojrzewania, dni. Odmiana silnierosnąca, grona duże i bardzo duże, g, stożkowe, luźne. Owoce bardzo duże, długość do 40 mm, podłużno-jajowate, z zaostrzonym końcem, bladoróżowe. Wyróżnia się pięknym zewnętrznym wyglądem towarowym i bardzo dobrym smakiem. Odporność na mrozy do -22 C, na choroby grzybowe bardzo wysoka. Plewen (V-25/20).Kompleksowo odporna stołowa odmiana selekcji bułgarskiej. Okres dojrzewania wczesny, dni, grona duże i bardzo duże, g, cylindryczno stożkowe. Bardzo dobry handlowy wygląd gron i owoców. Plonowanie stabilne. Owoce jajowate, 5-6 g, białe o wspaniałym smaku. Odmiana wyróżnia się wysoką odpornością na choroby. Odporność na mróz do -23 C. Pamięci Gołodrygi (PG - 12).Odmiana średniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, niektóre ponad l kg. Owoce duże, 7-8 g owalne, ciemnoczerwone. Smak zrównoważony. Ma piękny zewnętrzny wygląd, dobrze znosi transport, dobrze się przechowuje. Odporność na mróz do -24 C, na choroby grzybowe 2,5 stopnia. Straszeński. Odmiana selekcji mołdawskiej, średniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, niektóre ponad 1,8 kg, długości cm, luźne i średnio zwarte. Owoce bardzo duże, g, okrągłe, ciemno granatowe. Plonowanie bardzo wysokie. Potrzebuje regulacji plonu. Ma przyciągający zewnętrzny wygląd. Odporność na mróz do -24 C, na

71 71 choroby grzybowe 2,5 stopnia. Przy deszczowej pogodzie w okresie kwitnienia może nastąpić przerzedzanie owoców w gronach (osypywanie się zawiązków). Fantazja. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona wydłużone, stożkowe, o przyciągającym wzrok wyglądzie, duże i bardzo duże, g. Owoce duże, jajowate wydłużone, bladoróżowe, 7-8 g. Smak harmoniczny, miąższ mięsistosoczysty, z dobrym połączeniem cukru i kwasu. Plonowanie bardzo wysokie - może mieć na pędzie do 3-ch gron. Wymaga regulowania plonu. Odporność na mróz do - 23 C, na choroby grzybowe - 3 stopnie. Do odmian pokazujących swoje znakomite wartości i niezawodnych, można dołączyć takie odmiany jak: Pamięci Negrula, Kisziniowskie zorze, Tamajski, Liana, Frumoasa albae, Jubileusz 70, Kantemirowski, Impuls, Tęczowy, Rusmoł,Drużba, i in. Wszystkie w/w odmiany przeszły w swoim czasie długie laboratoryjne i polowe badania na odporność chorobową oraz obniżone temperatury. Niektóre nowe i najnowsze odmiany i hybrydowe formy są jeszcze niedostatecznie zbadane, co do odporności na choroby. Wiele z nich ma odporność 3-3,5 stopnia, ale uzyskały szerokie uznanie wśród amatorów - entuzjastów, za ich piękny zewnętrzny wygląd oraz duże grona i owoce. Dlatego, do doboru nowości zalecałbym podchodzić rozważnie, zwłaszcza przy sadzeniu dużej ilości krzewów dla celów konsumpcyjnych z tego powodu, że wśród nowości narazie znajduje się mało odmian tak znakomitych, jak "stare" np. Plewen, Pamięci Negrula, Orginał, czy Arkadia. Wśród nowych odmian i hybrydowych form bardzo dobrą opinię otrzymały: Arkadia (umownie zaliczona przeze mnie do "starych, ponieważ uzyskała wśród amatorów szerokie uznanie za swoje znakomite wartości)odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g. niektóre ponad 1,5 kg, cylindrycznostożkowe, średnio zwarte. Owoce duże, 8-10 g,

72 72 jajowate, białe, o charakterystycznym smaku. Plonowanie wysokie. Potrzebuje regulacji plonu. Odpowiednio odporna na choroby grzybowe. Odporność na mróz do -22 C. Alina: Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, dni, silnie rosnąca. Grona duże, g, stożkowe, średnio zwarte. Owoce duże, 8-10 g, owalno-stożkowe, bladoróżowe. Smak zrównoważony. Kwiatki funkcjonalnie żeńskie. Odporność na mroz do -24 C. Potrzebuje jeszcze badań na odporność chorobową. Ałyj 2.Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, często ponad l kg, cylindrycznostożkowe, średnio zwarte. Ma bardzo dobry wygląd handlowy. Owoce duże, 7-9 g, owalnostożkowe, różowe. Odporność na mrozy do -25 C, na choroby grzybowe 2,5-3 stopnie.jest ceniony za przyjemny wygląd, duże grona i znakomity smak. Woskowy. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, szeroko stożkowe, umiarkowanie zwarte. Owoce duże, 9 g, okrągłe, białe. Smak prosty, zrównoważony. Odporność na mróz do -26 C, na choroby grzybowe 2,5 stopnia. Wostorg czerwony (ZOS 1.Zosia).Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, niektóre ponad l kg, umiarkowanie luźne. Mają wygląd bardzo przyciągający wzrok. Owoce duże 7-9 g, owalno jajowate, ciemnoczerwone, o przyjemnym harmonicznym smaku. Kwiatek funkcjonalnie żeński, ale zapyla się dobrze. Odporność na mrozy do - 26 C. Bardzo odporny na choroby. Odmiana przyszłościowa. Wostorg idealny. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona bardzo duże 800-l000 g, często ponad 1,5 kg, umiarkowanie zwarte, stożkowe. Owoce duże 5-6 g, owalnosmoczkowe, białe, o przyjemnym zrównoważonym smaku.

73 73 Odporność na mróz do - 26 C, na choroby grzybowe 2,5 stopnia. Plonowanie wysokie. Odmiana przyszłościowa. Wiśniowy. Nowa odmiana średniego okresu dojrzewania, dni, Grona duże i bardzo duże, g, szeroko stożkowe, umiarkowanie zwarte. Owoce bardzo duże, g, jajowato stożkowe, ciemnoczerwone. Smak zrównoważony. Odporność na mrozy do -24 C, na choroby grzybowe 2,5-3 stopnie. Odmiana przyszłościowa. Galbena Noy. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, szeroko stożkowe, umiarkowanie luźne. Owoce bardzo duże, 7-9 g, okrągłe, kremowo żółte, z muszkatołowym posmakiem. Odporność na mrozy do -26 C, na choroby grzybowe 2,5-2,7 stopnia. Elegant super wczesny (GFFV-3-15). Hybrydowa forma bardzo wczesnego okresu dojrzewania, l dni. Grona duże, g, cylindrycznostożkowe, umiarkowanie zwarte. Owoce duże, 6 g owalnosmoczkowe, zielonobiałe, z muszkatołowym posmakiem i dużą zawartością cukru. Odporność na mróz do -25 C, na choroby grzybowe 2,7-3 stopnie. Denal. Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, średnio zwarte, stożkowe. Owoce duże 7-9 g, owalnostożkowe, bladoróżowe o harmonicznym smaku. Odporność na mrozy do -23 C, na choroby grzybowe dobra. Italia odporna. Odmiana średniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g i do l kg. Owoce duże 7-8g, okrągłe, białe. Smak muszkatołowy. Odporność na mrozy do -23 C. Odporna na choroby grzybowe. Odmiana przyszłościowa. Kesza - l (FV - 6-6). Odmiana średniego okresu dojrzewania, 130 dni. Wyróżnia się dużymi gronami, do 2 kg i owocami do l5 g.

74 74 Owoce okrągłe, zielonobiałe. Smak zrównoważony. Odporność na transport dobra. Lider wśród odmian ze względu na wysoką handlową wartość, rozmiar gron i owoców oraz wygląd zewnętrzny. Odporność na mrozy do -25 C, na choroby 3 stopnie. Lora. Odmiana wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, często ponad l kg, cylindryczno stożkowe, średnio zwarte. Owoce bardzo duże 7-9 g, owalne, białe. Smak harmoniczny. Odporność na transport wysoka. Odmiana bardzo urodzajna. Odporność na mróz do - 23 C. Odporna na choroby grzybowe. Kwiatek funkcjonalnie żeński, ale zapyla się dobrze. Odmiana przyszłościowa. Nadzieja AZOS. Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, 125 dni. Grona duże i bardzo duże g, stożkowe, luźne. Owoce bardzo duże, 9 g, owalno-smoczkowe, ciemnogranatowe, o zrównoważonym smaku, ma bardzo dobry wygląd handlowy i odporność na transport. Odporność na mróz do -22 C. Odporna na choroby i szkodniki. Jest uważana za jedną z najlepszych odmian o ciemnych owocach. Natalia. Odmiana bardzo wczesnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, stożkowe, luźne. Owoce duże 6-7 g, jajowate, ciemno granatowe. Smak zrównoważony. Odporność na mróz do -22 C, na choroby grzybowe 2,5-2,7 stopnia. Jesienny czarny. Odmiana średnio późnego okresu dojrzewania, dni. Jeden z liderów w tej grupie. Ma piękne duże grona, o wadze g. Jest bardzo odporny na transport. Owoce duże i bardzo duże 7-15 g, owalne, ciemnogranatowe. Smak harmoniczny. Dojrzewanie owoców w gronie prawie jednoczesne. Odmiana bardzo urodzajna. Odporność na mróz do -23 C, na choroby grzybowe wysoka. Nadaje się do długiego przechowania.

75 75 Podarek Zaporoża. Odmiana wczesnośredniego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, niektóre do 1,5 kg, cylindrycznostożkowe. Owoce bardzo duże, g, owalne, bursztynowo białe. Smak harmoniczny. Odporność na mróz do -24 C, na choroby grzybowe 3 stopnie. Odmiana przyszłościowa dla winoroślarstwa amatorskiego. Kwiatek funkcjonalnie żeński. Timur. Odmiana bardzo wczesnego okresu dojrzewania dni. Grona duże, g i większe, cylindrycznostożkowe, średnio zwarte. Owoce duże 6-8 g, owalnosmoczkowe, z ostrym końcem, bursztynowe. Miąższ zwarty, chrupiący, z muszkatołowym aromatem i dużą zawartością cukru, odporność na mróz do -25 C, na choroby grzybowe 2,5-3 stopnie. Odporny Dokuczajewej. Odmiana średniego okresu dojrzewania, dni. Grona bardzo duże, g, niektóre ponad 1,5 kg, stożkowe, rozgałęzione, umiarkowanie zwarte. Owoce bardzo duże 8-9 g, długie 38 mm, cylindryczne, bursztynowo białe. Smak harmoniczny. Odporność na transport wysoka. Odmiana bardzo urodzajna. Wymaga regulacji plonu. Odporność na mróz do -21 C. Odporna na choroby grzybowe. Flaming. Jedna z najlepszych odmian ze względu na walory zewnętrzne, średniego i średnio późnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, średnio zwarte, cylindrycznostożkowe. Owoce bardzo duże g, okrągłe, różowe, o harmonicznym smaku. Odporność na mróz do -23 C, na choroby grzybowe 2,5-3 stopnie. Elegant (FV-2-6). Odmiana bardzo wczesnego okresu dojrzewania, 110 dni. Grona duże i bardzo duże, g, cylindrycznostożkowe, umiarkowanie zwarte. Owoce duże 7 g, owalno-smoczkowe, z ostrym końcem, mlecznobiałe, z lekkim

76 76 muszkatołowym aromatem i dużą zawartością cukru. Odporność na mróz do -25 C, na choroby grzybowe 2,5-3 stopnie. Jarosławka. Odmiana średniopóźnego okresu dojrzewania, dni. Grona duże i bardzo duże, g, cylindryczno-stożkowe, umiarkowanie zwarte. Owoce duże, 7 g, owalno-smoczkowe, o charakterystycznym smaku. Odmiana bardzo odporna na transport. Bardzo dobra do długiego przechowania i wyróżnia się pięknym wyglądem. Oraz wiele, wiele innych pięknych odmian Uwaga!!! Ze względu na to, że do tej pory nie wyhodowano odmiany winorośli, która byłaby całkowicie odporna na choroby grzybowe, zaleca się, pomimo bardzo wysokiej odporności na choroby odmian kompleksowo odpornych, wykonać dwa profilaktyczne (przed i po kwitnieniu) opryski przeciwko mączniakowi rzekomemu i prawdziwemu, oraz szarej pleśni. Nowe odmiany są zbyt piękne i cenne dla każdego hodowcy, aby mógł tego zaniedbać, a potem żałować, że tego nie zrobił. Jest to tylko roślina i w bardzo niekorzystnych warunkach także może zachorować. Autor - G.I.Kobzar Tłumacz Władysław Deptuła

77 77 S P I S T R E Ś C I 01 Od autora 2 02 Wstęp 3 03 Jak ustrzec się błędu 4 04 Dobra sadzonka połowa sukcesu 5 05 Jak prawidłowo wybrać sadzonkę winorośli 5 06 Jaką sadzonkę uważa się za pełnowartościową? 5 07 Kiedy sadzić?wiosną czy na jesieni? 6 08 Sadzenie sadzonek i ich pielęgnacja 9 09 Okrycie krzewów po posadzeniu jesiennym,w pierwszym roku wegetacji Wiosenne sadzenie krzewów Rozmnażanie winorośli Hodowla sadzonek w szkółce Technika sadzenia zrazów Produkcja sadzonek w cylindrach Rozmnażanie winorośli przez odkłady Kallusowanie zrazów Kallusowanie zrazów w warunkach pokojowych Kallusowanie w rowach przy pomocy promieni 26 słonecznych 19 Kallusowanie z zastosowaniem lamp hartowniczych Sadzenie kallusowanych zrazów i ich pielęgnacja Dobór odmian winorośli Co to są odmiany rejonizowane? Suma aktywnych temperatur Odporność na mróz Operacje na winoroślowym krzewie Obłamanie pędów zielnych Wiązanie pędów zielnych Uszczykiwanie wierzchołków pędów Likwidacja pasierbów Ogławianie pędów 34

78 78 31 Przerzedzenie i likwidacja kwiatostanów Pierwszy plon radość i rozczarowanie Typy i różnorodność szpalerów Szpaler jednopłaszczyznowy pionowy Szpaler dwupłaszczyznowy Szpalery do wysokopiennej uprawy winorośli Szpalery altanowe Budowa podpór Żeby jagody były słodsze Cukrowość jagód Jak można pomóc roślinie w gromadzeniu cukru w 42 jagodach? 42 Wysokiemu gromadzeniu cukru w jagodach sprzyja Zapobieganie wymarzaniu krzewów zimą i ich 42 ochrona przed wiosennymi przymrozkami 44 Zimoodporność winorośli Spełnieniu pierwszych dwóch warunków sprzyja Okrycie ziemią Okrycie krzewów folią Wiązanie łozy przed przymrozkami pionowo do góry Opryskiwanie krzewów winorośli wodą Zadymianie winnicy Zwalczanie szkodników oraz chorób winorośli Choroby infekcyjne Mildiu Oidium Szara pleśń Rak bakteryjny Zwalczanie chorób Przechowywanie,ważenie i transport winogron Co sprzyja dobremu przechowywaniu się plonu? Grono winorośli Nawadnianie i nawożenie winnicy Normalne nawadnianie winnicy Nawadnianie drenażowe 53

79 79 64 Podlewanie pierwsze Podlewania kolejne Nawadnianie kroplowe Okresy stosowania dokarmiania dolistnego Formowanie młodych krzewów i pielęgnacja młodych 59 winnic 69 Rok pierwszy Rok drugi i trzeci Rok czwarty Regulacja plonu Podlewanie i dokarmianie Charakterystyka odmian winorośli Koniec 71

80 80 WZORCOWA WINNICA AMATORSKA Część II

81 81 OD AUTORA Po ukazaniu się broszury "Obrascowyj winogradnik część I" (Wzorcowa winnica część I) miałem wiele próśb o poszerzenie tematu pielęgnacji winorośli. Cieszy to, ponieważ winoroślarstwo amatorskie z powodzeniem rozwija się praktycznie wszędzie tam, gdzie tylko jest możliwa uprawa winorośli i we wszystkich krajach i rejonach. Wierzę, że książka " Wzorcowa winnica część II Szanowni Czytelnicy Wam w tym pomoże. Jej treść jest Waszym życzeniem. Niektóre tematy poruszone w pierwszym wydaniu omówiono bardziej szczegółowo i dociekliwie. Wielu winoroślarzy amatorów interesują sposoby formowania, cięcia, przeszczepiania krzewów, nawadniania itd., które, jak mi się zdaje są opisane dostępnie i dobrze. Poruszono także temat winoroślarstwa farmerskiego, którego nie można pominąć. Bardzo wielu ludzi posiada większy lub mniejszy kawałek ziemi i bardzo ważne jest jej odpowiednie zagospodarowanie tak, żeby przynosiły zadowolenie a także były wsparciem domowego budżetu. Tym winoroślarzom amatorom, którzy chcieliby wyhodować własne odmiany winorośli, przekazano informacje jak to zrobić. Uprawa winorośli na działce lub koło domu jest bardzo interesująca i urzekająca, a także przynosząca korzyści finansowe dla całej rodziny. Wraz z upływem lat mogą wyniknąć także problemy, związane z agrotechniką, badaniem odmian itd. w których rozeznać się pomogą Wam winoroślarze badacze amatorscy i profesjonaliści z uprawą winorośli związani. Życzę powodzenia Georgij Iwanowicz Kobzar

82 82 OD TŁUMACZA W warunkach klimatycznych Polski niskie temperatury w okresie zimowym nie stanowią w uprawie winorośli większego problemu Winorośl właściwie pielęgnowana i nawożona wytrzymuje mrozy do - 25 C, a niektóre odmiany nawet do - 30 C. Zagrożenie dla upraw winorośli stanowią natomiast późne, majowe przymrozki, które często przychodzą wtedy, gdy winorośl jest już w pełni wegetacji, a więc posiada krótkie, zielone pędy z zalążkami kwiatostanów i tym samym przyszłych gron. W większości przypadków mrozowe uszkodzenia młodych, zielonych pędów winorośli oznaczały, jeśli nie utratę całkowitą to, co najmniej znaczną obniżkę plonu winnych gron w danym roku. Ten sam problem istniał również w krajach typowo winiarskich takich jak: Węgry, Słowacja, Bułgaria, Francja, Niemcy, itd. Hodowcy winorośli pracowali, więc intensywnie od wielu lat nad tym jak uchronić winorośl przed zgubnymi skutkami wiosennych przymrozków, które powodowały spustoszenie i straty gospodarcze. Po wielu latach żmudnych prac hodowlanych problem ten wreszcie udało się pomyślnie rozwiązać. Wyhodowano nową generację odmian odpornych na mróz i choroby grzybowe. Określono je mianem rezystentnych", czyli po prostu odpornych". Czym charakteryzują się owe, resystentne odmiany? Otóż, w przypadku wystąpienia późnych (majowych) przymrozków, gdy znajdują się one w stanie zaawansowanej wegetacji, potrafią po uszkodzeniach mrozowych zregenerować się w takim stopniu, że przynoszą prawie pełny plon winogron. Zdolność regeneracji tych odmian polega na tym, iż posiadają one pąki tzw. zapasowe, które po późnych przymrozkach osiągających nawet - 6 C zachowują zdolność wydania nowych pędów z prawie pełną nasadą kwiatostanów. Owocują, więc one corocznie. Najistotniejszym zaś dla zachowania czystości środowiska jest fakt, że odmiany te nie są podatne na choroby grzybowe, nie wymagają, więc oprysków środkami chemicznymi, co pozwala zaliczyć je do grupy roślin ekologicznych, których uprawa nie

83 83 powoduje zanieczyszczenia środowiska naturalnego i nie zagraża ludzkiemu zdrowiu. Wyhodowanie tych odmian jest niewątpliwie największym osiągnięciem w hodowli winorośli ostatnich lat. Odmiany te mogą być z powodzeniem uprawiane w polskich warunkach klimatycznych na terenie całego kraju przy pełnej rentowności ekonomicznej. Biorąc powyższe pod uwagę, a także fakt, iż uprawianie winorośli cieszy się w Polsce coraz większą popularnością i zainteresowaniem, należy liczyć się z szybkim wzrostem upraw, i to w niedługim czasie. Krajowe placówki naukowo-badawcze, zajmujące się dotychczas problematyką, winoroślarstwa nie dysponują dziś środkami z centralnych źródeł finansowania, co praktycznie uniemożliwia kontynuowanie prac badawczych. Zaniechanie badań grozi utratą dotychczasowego dorobku w tym zakresie, co w naukach przyrodniczych byłoby stratą niepowetowaną. Według prof.dr Bolesława Sękowskiego - bodaj najlepszego polskiego specjalisty w dziedzinie uprawy winorośli oraz seniora polskich, winoroślarzy pana Henryka Tomczyka - wprowadzenie do uprawy w kraju odmian rezystentnych zrewolucjonizowałoby niejako tę dziedzinę, a przy korzyściach płynących dla środowiska naturalnego, niesie niewątpliwie korzyści ekonomiczne i społeczne. Do tych ostatnich zaliczyć należy fakt niebagatelny, jakim jest tworzenie nowych miejsc pracy zarówno na wsi, jak i w miastach. Rozszeszenie upraw na dużą skalę pozwoli na wypracowanie środków, na finansowanie prac badawczych. W związku z tym, że polskiej literatury na temat uprawy winorośli jest bardzo mało, a ja taką literaturę, opracowaną przez specjalistów od uprawy winorośli w Rosji, Ukrainie, Mołdawii, Słowacji, Czechach posiadam i tłumaczę, to mam nadzieję, że trafi ona do polskich winoroślarzy i bardzo im pomoże w uprawie tej szlachetnej rośliny. Uprawa winorośli w w/w krajach jest na najwyższym poziomie agrotechnicznym i naukowym, w warunkach klimatycznoglebowych, zbliżonych do polskich, przy czym warunki polskie są niejednokrotnie korzystniejsze od warunków Rosji, czy północnej Ukrainy. Tłumacz: Władysław Deptuła

84 84 ROZPLANOWANIE I PRZYGOTOWANIE DZIAŁKI DO SADZENIA WINOROŚLI Problemy z rozplanowaniem i zagospodarowaniem przydomowej lub pracowniczej działki wynikają dość często, tak przy zagospodarowywaniu nowej, jak i starej działki, z nieproduktywnymi i zagęszczonymi drzewami owocowymi i krzewami, wymagającymi wykarczowania. Rozmiary działki, chęć uprawy drzew owocowych lub warzyw, winnica, czy coś innego i czemu dać pierwszeństwo, są to problemy, które musi rozwiązać każdy z nas indywidualnie, ale musi przede wszystkim dobrze rozplanować działkę i wykonać szereg prac w przygotowaniu gleby i poprawieniu jej struktury. Od czego zacząć podział powierzchni działki przydomowej i działki pod założenie winnicy? Prace przy zagospodarowywaniu działki należy zaczynać od wykonania projektu rozmieszczenia owocowych i ogrodowych upraw. Bierzemy przy tym pod uwagą położenie, zacienianą przez drzewa powierzchnię, budynki. Dla maksymalnej wygody na działce zaleca się przewidzieć miejsce do odpoczynku z ustawieniem na niej altanki, pergoli lub innej konstrukcji owiniętej winoroślą. Pod winnicę przeznaczamy miejsca dobrze oświetlone i niezacienione, a między sadem a winnicą możemy zaplanować uprawy warzywne lub jagodowe. Winorośl można posadzić i wzdłuż dróżki do domu, podjazdu do garażu przez ustawienie dekoracyjnych podpór, a także pionowego zazielenienia budowli. Czy trzeba zadbać o doprowadzenie wody do działki? Bezwarunkowo. Winnicy potrzebne są minimum trzy podlewania w sezonie: wiosną, w okresie rozwoju pąków, latem w okresie dojrzewania jagód i jesienią podlewanie na zapas.

85 85 W zależności od nasycenia w wodę danego miejsca problem podlewania rozwiązuje się różnie. Może to być podlewanie z wodociągu, studni, zbiornika wody deszczowej. Należy pamiętać, że bez nawadniania żadne nawożenie winnicy nie przyniesie pozytywnego efektu. Jak i kiedy przygotować działkę pod winnicę? Działkę pod winnicę przygotowujemy wcześniej.jeżeli jest to możliwe, o robimy głęboką orkę na całej powierzchni działki przy pomocy traktora lub przekopujemy ręcznie na dwa sztychy łopaty, z odłożeniem pierwszej warstwy gleby na bok. Przy jesiennym sadzeniu sadzonek przygotowanie gleby i posadzeniowych dołów trzeba zrobić na 2-3 tygodnie przed sadzeniem. Przy sadzeniu wiosennym prace przygotowawcze na działce wykonujemy jesienią. Oprócz prac podstawowych wcześniej przygotowujemy także narzędzia, podpory, druty oraz wyposażenie do podlewania. Jak zasilić glebę nawozami przed sadzeniem winorośli? Koniecznie trzeba wcześniej zgromadzić w glebie, w dostępnej dla rośliny formie elementy odżywiania na możliwie długi okres. W tym celu przed uprawą winorośli wysiewa się mieszanki zbożowe jako nawozy zielone, a przed orką lub kopaniem dodajemy nawozy mineralne. Winoroślarze amatorzy przy zakładaniu winnicy ograniczają się zwykle do poprawienia gleby w posadzeniowych dołkach przez wniesienie do nich zwiększonych dawek nawozów, a poprawę struktury gleby na pozostałej części działki przeprowadzają w latach następnych. Ile trzeba dać nawozów do jednego posadzeniowego dołka?

86 86 Zależy to od rodzaju wnoszonych nawozów i rozmiarów dołka. Im większy jest dołek, tym więcej trzeba dać nawozów. Jeżeli do dołka dajemy nawozy organiczne, to nawozów mineralnych azotowych dawać nie należy. Tabela 1. Przykładowe dawki wniesienia nawozów do jednego posadzeniowego dołka przy sadzeniu winorośli Do określenia przykładowych dawek nawozów należy posłużyć się Tabelą l. Jest rzeczą oczywistą, że nie dajemy do dołka wszystkich wymienionych w tablicy nawozów równocześnie, a tylko jeden z wymienionych. Do nawożenia dołów pod krzewy można stosować również inne wieloskładnikowe nawozy ogrodnicze zgodnie z instrukcją ich stosowania. Technologia przygotowania mieszanki glebowej. Górną warstwę gleby otrzymaną przy kopaniu dołka pod sadzonkę mieszamy z nawozami organicznymi i mineralnymi w stosunku pokazanym w Tabeli l i napełniamy nim posadzeniowy dół do głębokości sadzenia sadzonki. Następnie sypiemy warstwę

87 87 czarnoziemu, zmieszanego z piaskiem grubości 5-10 cm, zalewamy wodą (3-5 wiader) i w takim stanie posadzeniowy dół zostawiamy do momentu sadzenia sadzonki. Jaka powinna być odległość między krzewami w rzędzie oraz pomiędzy rzędami? Praktyka winoroślarstwa amatorskiego pokazuje, że w zależności od sposobu formowania, odległość pomiędzy krzewami w rzędzie powinna wynosić nie mniej niż 2 m. Zwykle wybiera się wariant odległości od 2 do 3-ch metrów. Duży rozstaw pomiędzy krzewami szczególnie korzystnie wpływa w piątym-siódmym roku, kiedy krzew winorośli wstępuje w pełne owocowanie. Technologia pielęgnacji krzewów na winnicy amatorskiej różni się od przemysłowej, zwłaszcza u troskliwego gospodarza. Trzeba brać pod uwagę to, że krzew winorośli w szóstym-siódmym roku może dawać plon 30kg i więcej. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy krzew ma dostateczny zapas starego drewna. Dlatego pożądane jest sadzenie krzewów w rozstawie około 3 m. Odległość pomiędzy rzędami od 2,5 do 3-ch metrów. Gospodarz mający działkę 5-8 arów, oprócz winorośli stara się uprawiać świeże warzywa i inne owoce, zostawiając dla nich część działki.w takim przypadku jest wygodniej, bez wydzielania powierzchni działki pod owoce, rozbić winnicę na większe międzyrzędzia 3 do 3,5 m. Wtedy i warzywa będzie można uprawiać w międzyrzędziach, a i winorośl będzie dobrze rosła i owocowała. Właściwości uprawy winorośli na piaskach Na piaskach w okresie wiosennym szybciej nagrzewa się system korzeniowy krzewu. Oprócz tego, duże natężenie ciepła latem odbitego od powierzchni gleby przyśpiesza przebieg faz rozwoju winorośli, a następnie i jej dojrzewanie o 7-12 dni w porównaniu do gleb ciężkich. Owoce mają większą zawartość cukru, piękne zabarwienie i wspaniałą wartość smakową. Gleba piaszczysta jest

88 88 bardzo uboga w substancje odżywcze, a nawozy mineralne rozpuszczone w wodzie szybko przeciekają znacznie niżej od rozłożonej podstawowej masy korzeni. Aby tego uniknąć, to na piaskach posadzeniowe dołki robimy trochę szersze i głębsze od normalnych i warstwami dajemy kompost zrobiony z obornika i ziemi bogatej w drobne cząsteczki iłu, tłustej gliny, torfu. Taki kompost zmniejsza przepuszczalność wody w posadzeniowych dołach. Nawozy mineralne dajemy tak samo, jak i na glebach normalnych, ale z dodatkiem magnezu. W okresie wiosenno-letnim robimy o 2-3 dokarmiania więcej, niż na glebach mocnych, ale dawki nawozów zmniejszamy na 1/3. Co to jest zmęczenie gleby i jak odnowić winnicę? Trzeba stwierdzić, że uprawa winnicy składającej się z małoproduktywnych i starych odmian winorośli jest obecnie nieopłacalna, zwłaszcza w porównaniu z kompleksowo odpornymi takimi odmianami jak: Arkadia, Lora, Straszeński, Podarek Zaporożu, Flaming, Demetra, Timur, Odporny Dokuczajewej, Talizman i wieloma innymi. Powstaje pytanie: jak odnowić winnicę i jak ją rekonstruować? Wykarczowanie starych krzewów i posadzenie na ich miejsce nowych pozytywnych wyników nie da, ponieważ z powodu wieloletniej uprawy na tym samym miejscu gleba jest zmęczona. Oprócz tego, po wykarczowaniu starych krzewów zostaje wiele korzeni, które z czasem gniją i zatruwają glebę. Dlatego po wykarczowaniu krzewów dajemy winnicy odpocząć przez dwa lata. Takie rozwiązanie problemu winoroślarza amatora nie zadowala, ponieważ pierwszy plon ponownie posadzonych krzewów zobaczy dopiero za 5 lat (dwa lata odpoczynku gleby plus 3 lata po posadzeniu).

89 89 Z tego też powodu wielu amatorów poszło inną drogą: starych krzewów nie karczują, a w międzyrzędziach sieją zboże lub rośliny strączkowe, glebę przekopują na głębokość 30cm razem z nawozami mineralnymi. Od wiosny do jesieni robią tak 3-4 razy. Stare krzewy karczują po zbiorze plonu. Nowe rzędy pod winnicę należy rozmieszczać po środku międzyrzędzi starych. Jesienią ostatni raz przekopujemy glebę na dwa sztychy łopaty i dajemy kompost lub próchnicę. Dla poprawienia struktury i urodzajności gleby bardzo korzystne jest stosowanie tak zwanej EM-technologii (Efektywne mikroorganizmy). EM-preparaty są to środowiska mikroorganizmów. Pod ich wpływem przebiega aktywizacja mikrobiologicznych procesów w glebie i odbudowuje się jej urodzajność. Dla sadowników i warzywników występują w sprzedaży pod kilkoma nazwami i można je kupić w sklepach ogrodniczych. Zawierają one około 80 rodzajów mikroorganizmów. Wykorzystuje się je w koncentracji 1:1000 (l stołowa łyżka na 10litrów wody). Co to jest ściółkowanie gleby i czemu służy? Ściółkowanie gleby jest to zabieg agrotechniczny, polegający na pokryciu gleby różnymi materiałami takimi jak: opadłe liście, słoma, drobny torf, skoszona trawa (przed wytworzeniem nasion), igliwie itd. Dzięki ściółkowaniu zahamowuje się parowanie wilgoci oraz poprawia strukturę i warunki temperaturowe gleby, utrudnia się rozwój chwastów. Jeżeli gleba nie wysycha, to tworzą się korzystne warunki do działania glebowych robaków i mikroorganizmów, a następnie krzewy winorośli otrzymują niezbędne pożywienie w dostępnej dla nich formie i dają dobre plony. Ściółkuje się ją wiosną po uprawie gleby i wniesieniu potrzebnych nawozów. Wielu winoroślarzy amatorów na swoich działkach stosuje czarny ugór, uzasadniając to szybkim nagrzewaniem się gleby w strefie rozłożenia korzeni. W okresie letnim, z powodu nadmiernego upału korzenie podsychają (przy temp. gleby w strefie korzeniowej powyżej +30 C).

90 90 Ściółkowanie chroni glebę tak przed podwyższoną temperaturą, jak i przed ochłodzeniem. Warstwa ściółki powinna być nie mniejsza niż 3-5 cm. Corocznie jesienią, w okresie opadania liści w skwerach, parkach i wzdłuż chodników można zobaczyć kubki pryzmy opadłych liści, przygotowanych do wywozu lub spalenia. Zimą można wykorzystać je do okrycia łozy przed mrozem, a latem jako ściółka i na jesieni można je przekopać jako nawóz i poprawić strukturę gleby. DOBÓR ODMIAN Zainteresowanie uprawą słonecznych owoców u ludności z każdym rokiem wzrasta i dlatego od początkujących winoroślarzy słyszy się prośby dotyczące zasad doboru odmian. Wielu interesują odmiany nowe, których z każdym rokiem pojawia się coraz więcej. Wykorzystanie owoców jest różne. Jeden chce robić soki i wino, inny spożywać w postaci świeżej, a jeszcze ktoś inny sprzedawać owoce na rynku. Dla każdego trzeba dobrać odpowiednie odmiany winorośli nadającej się do jego strefy klimatycznej, a nawet konkretnej działki. Współczesny asortyment odmian winorośli dla działki amatorskiej jest ogromny. Aby go poznać, trzeba przejrzeć wiele katalogów, odwiedzić wielu winoroślarzy badaczy lub długi czas z nimi korespondować, przeglądać różne pisma i czytać artykuły na ten temat z ostatnich 3-5 lat. Analiza posiadanych informacji i własnej praktyki z uprawy winorośli pozwoliła wyciągnąć odpowiednie wnioski dotyczące winoroślarstwa amatorskiego, którymi chciałbym się z Wami szanowni czytelnicy podzielić. Co jest uprawiane na naszych przydomowych działkach? U amatorów, którzy ciągle dobierają dla siebie nowe odmiany winorośli w zależności od własnego smaku i wymagań, rośnie około odmian. Z tej ilości na działkach najczęściej spotyka się odmian winorośli, które znalazły uznanie właścicieli i zajmują godne miejsce na ich działkach. Oprócz tego każdy amator

91 91 uprawy winorośli sprawdza u siebie około nowości, czekających na swoją obiektywną ocenę. Odmiany winorośli uprawiane przez amatorów zauroczonych pięknymi owocami to: % kompleksowo odporne stołowe odmiany i hybrydowe formy winorośli; 2-3 % - odmiany mrozoodporne izabellowe i amurskie; 3-4 % - odmiany nieodporne, o wysokiej towarowej i smakowej wartości; 0,5 - l % - odmiany beznasienne; l - 2 % - techniczne odmiany winorośli mające dużą zawartość cukru, dobry smak i aromat i są wykorzystywane do produkcji win, soków, oraz do spożycia w postaci świeżej (nie należy mylić ich z odmianami izabellowymi). Według mnie, właśnie taki jest obecnie stosunek odmian w amatorskim zestawie odmian, uprawianych na działkach do 200 krzewów. Jeżeli brać pod uwagę farmerskie lub jakiekolwiek inne wspólne winoroślarstwo, to odmianowy asortyment będzie znacznie różnił się od amatorskiego. W tym przypadku podstawowym kryterium jest opłacalność, wykorzystanie danej odmiany dla konkretnego regionu, popyt na rynku itd. Jakim odmianom dajemy pierwszeństwo? Wraz z pojawieniem się stołowych odmian o podwyższonej odporności na choroby i mrozy winoroślarze amatorzy muszą robić przegląd swoich odmian na działce i żałując jakiejś odmiany lub nie. Zrezygnować z takich odmian jak: Perła czabańska, Krasa Donu, Madlen Anżewin, Królowa winnic, Bułgar i wiele innych im podobnych. Wyższość nowych kompleksowo odpornych odmian nad wyżej przedstawionymi jest oczywista. Jest to: - podwyższona odporność na choroby (wystarczą dwa profilaktyczne opryski fungicidami zamiast czterech-pięciu, a w niektóre lata i więcej);

92 92 - podwyższona odporność na mrozy (około C,w zależności od odmiany),co pozwoliło w cieplejszych rejonach na uprawę winorośli bez okrycia, a w pozostałych stosować tylko okrycie lekkie i brak szczególnych nakładów materialnych i fizycznych; - bardzo dużo nowych kompleksowo odpornych odmian winorośli według towarowości i urodzajności przewyższa te, które uprawiali wcześniej; - większy zakres doboru odmian według formy i barwy jagód, okresu dojrzewania, możliwości wykorzystania i przechowania; - możliwość uprawy winorośli w rejonach północnych, gdzie do tej pory było to niemożliwe. Wśród kompleksowo odpornych odmian winorośli jest wiele takich, którym wystarczy Sumy Aktywnych Temperatur ( SAT) w granicach C. Na winnicach amatorskich kompleksowo odporne odmiany winorośli na początku lat 90-tych ubiegłego wieku zajmowały % wszystkich nasadzeń; w połowie 90-tych do 50 %, a w końcu wieku już %. I chociaż w tym okresie asortyment kompleksowo odpornych odmian winorośli nie był tak bogaty jak obecnie, to informacja i ich nabycie było możliwe. W okresie wdrażania kompleksowo odpornych odmian na winnicach amatorskich (początek lat ) zaszło znaczne ulepszenie asortymentu winogron stołowych. Przeglądając swoje stare zapiski dotyczące asortymentu amatorskiego doszedłem do wniosku, że prawie u wszystkich były takie same odmiany jak: Wierul 59, Suruczeński biały, Merciszor, Agat doński, Mołdowa, Rosyjski konkord, Szuller i wiele innych, które już u mało, kogo zostały. Jest to w pełni uzasadnione i ekonomiczne, ponieważ w ciągu ostatnich 20-stu lat selekcjonerzy Mołdawii, Rosji, Ukrainy i innych państw na całym świecie wyhodowali setki nowych, znaczących odmian i hybrydowych form, zasługujących na uwagę winoroślarzy amatorów i nie tylko ich. I tak: W IWiW im.w.e.tairowa ( Odessa-Ukraina) otrzymano odmiany: Lora, Arkadia, Zarewo, Kobzar, Orginał, Riszelie, Nadzieja, Ognik tairowski, Odporny Dokuczajewej i in.

93 93 Na AZOS (miasto Anapa - Krym): Nadzieja AZOS, Fantazja, Kardinał AZOS, Kubań, Łunnyj, Impuls, Kiszmisz AZOS i in. W rosyjskim NIIW i W im. J.I.Potapenko (Nowoczerkask): Kesza-1 (Talizman),Elegant super wczesny (FV-3-15), Wiktoria, grupa Wostorgów, Timur, Rusmoł, Feja (Ludmiła), Saszenka, Muskat kryształowy i in. W IWiW Mołdawii (Kisziniew): Kodrjanka, Kisziniowskie gwiazdy, Straszeński, Flaming, Jesienny czarny, Dekabrski,, Kiszmisz tęczowy, Muskat letni, hybrydowa forma V (Orginał czarny). Pamięci Negrula, Swietłyj i in. W Związku winoroślarzy "Winoroślowa Elita" ( Zaporoże - Ukraina): Atlant, Podarek Zaporożu, Nowy podarek Zaporożu, Podarek Ukrainie, Denal, Demetra, Weneczny, Beżowy, Donara i in. W Bułgarii: hybrydowa forma I-83-29; V-52-46; V-52-24; Płowdiw, Plewen kompleksowo odporny, Bułgaria odporna i in. Także w innych krajach Europy i świata powstało wiele pięknych odmian, z których ogromna ilość jest już w kolekcjach winoroślrzy badaczy Ukrainy i Polski. Wiele odmian winorośli z grupową odpornością na choroby i mrozy, wyhodowanych przez selekcjonerów na początku i połowie lat 80-tych ubiegłego stulecia nadal zajmuje znaczącą pozycję na przydomowych i działkowych winnicach. Zaczęto je nawet łaskawie nazywać rdzennymi i przyszłościowymi. O odmianach rdzennych i niezasłużenie zapomnianych Jak już zaznaczyłem powyżej, wychowaniu nowych odmian, mających grupową odporność na szkodniki i choroby, a także bardzo dobry wygląd gron i jagód, zaczęto poświęcać szczególną uwagę na początku lat 80-tych ubiegłego wieku.

94 94 Komisja państwowa postanowiła przyjąć do badań państwowych odmiany stołowe, wykazujące te właściwości. Selekcjonerzy w tym czasie główną uwagę zwracali na otrzymanie odmian z dostateczną odpornością i nie zawsze wysoką towarowością gron, mających dobry smak oraz duże owoce. Otrzymano też i takie odmiany, które miały takie cechy. Za ostatnie dwadzieścia lat uzyskały one wszechstronną aprobatę i u wielu działkowiczów są nadal odmianami wiodącymi. Nie ma sensu przedstawiać ich charakterystyk, gdyż są one dostatecznie znane, dlatego wystarczy odnotować ich korzystne cechy. Wostorg biały - dojrzewanie wczesne (10-20 sierpień), wysoka odporność na choroby. Odporność na mróz do -25 C. Wspaniały smak owoców, duże grona, które mogą wisieć na krzewach, nie tracąc smaku do przymrozków, a owoce z upływem czasu nabierają pięknego bursztynowego zapalenia. Plewen kompleksowo odporny (V-25/20) - odmiana wczesnego okresu dojrzewania (15-20 sierpień). Wysoka odporność na choroby i praktycznie nie choruje po jednym profilaktycznym oprysku. Duże grona i owoce. Odmiana bardzo towarowa. Kodrjanka - bardzo wczesny okres dojrzewania (5-10 sierpień). Duże ciemnofioletowe owoce 32x21 mm, grona średnio luźne, duże dochodzące do l kg i więcej, bardzo długo mogą wisieć na krzewach. Bardzo dobry smak i towarowy wygląd. Cieszy się dużym popytem na rynku. Wymaga ochrony owoców przed osami oraz zaprzestania podlewania od momentu początku dojrzewania owoców. Bułgaria kompleksowo odporna - wczesny okres dojrzewania (10-15 sierpień), bardzo urodzajna. Owoce jajowate, bursztynowe. Smak zrównoważony, muszkatołowy. Grona stożkowe, średnio zwarte, niektóre powyżej l kg.

95 95 Straszeński - średniego okresu dojrzewania (5-15 wrzesień). Bardzo duże, ciemnogranatowe jagody (30x27 mm), g. Grona duże i bardzo duże, średnio zwarte długości do 40cm i wagi l500 g. Odmiana bardzo odporna na choroby.smak zrównoważony. Pamięci Negrula - dojrzewa 5-10 wrzesień. Ma niepowtarzalną urodę kształtu jagód - wydłużona 33x21 mm, smoczkowa z przewężeniem, ciemno-granatowego koloru. Grona duże g, luźne, stożkowe. Plon bardzo długo przechowuje się na krzewach. Odporność na mróz do -25 C. Flaming - średnio-późnego okresu dojrzewania (20-30 wrzesień). Owoce bardzo duże, okrągłe, delikatnie różowe. Grona bardzo piękne o wadze do 1500 g, bardzo towarowe. Wykazuje się wysoką odpornością na choroby. Odporność na mróz do -22 C. Orginał - dojrzewa w drugiej połowie września. Jedna z najpiękniejszych odmian. Owoce bardzo duże 33x21 mm, podłużnosmoczkowe, delikatnie różowe lub z różowym bokiem (zależnie od oświetlenia) i wspaniałym smaku. Grona luźne, prawidłowej stożkowej budowy, bardzo duże o wadze do l kg. Odmiana ma wysoką odporność na choroby. Odporność na mróz do -22 C. Nadaje się do długiego przechowania. Oprócz tych szeroko rozpowszechnionych odmian jest grupa odmian, wykazujących wyżej przedstawione cechy, ale mało rozpowszechnionych wśród amatorów z powodu słabej o nich informacji. Są to odmiany: Odporny Dokuczajewej, Nadzieja, Łunnyj, Pamięci Gołodrygi (PG-12), Frumoasa albae, Jesienny czarny, Swietłyj, Tairowski ognik, Bohun, Feja (Ludmiła) itd. Amatorzy widząc grona tych odmian natychmiast chcieliby je mieć w swojej kolekcji i uprawiać na własnej działce. Życzenie to jest uzasadnione.

96 96 Wśród amatorów powstało silne przekonanie, że pierwsze odmiany z odpornością grupową są bardziej odporne na choroby i szkodniki, lepiej się zapylają i zawiązują owoce, zawsze mają pełnowartościowe grona, są mniej wrażliwe na warunki klimatyczne z ostrą różnicą pogody - przy przejściu na warunki rynkowe selekcjonerzy zaczęli większą uwagę zwracać na tworzenie odmian o dużych owocach i wczesnym dojrzewaniu, mniej zwracając uwagę na odporność, zapylanie i zawiązywanie owoców. Jest to widoczne na odmianach polecanych winoroślarzom amatorom w ostatnim okresie. W poszukiwaniu najlepszych odmian Zdobycie dla swojej kolekcji najnowszych, odpowiadających wysokim wymaganiom odmian zawsze było pragnieniem i będzie nadal przez winoroślarzy amatorów. Selekcjonerzy stale tworzą nowe odmiany winorośli, intrygujące amatorów. Dlatego w każdym sezonie mają na uwadze jakąś odmianę i zastanawiają się jak ją zdobyć? Często starsi amatorzy słonecznych owoców mają na swoich działkach kolekcje złożone z odmian, a u niektórych jest ich ponad l00. Niewątpliwie każdy amator rozumie nieracjonalność i nieekonomiczność uprawy takiej ilości. Dla potrzeb własnej rodziny całkowicie wystarczy odmian, żeby zaspokoić potrzeby na winogrona. Jeżeli winnicę zakładamy dla sprzedaży owoców na rynku, to przy takiej ilości odmian i owocu problemów nie będzie i będzie ułatwiona pielęgnacja nasadzeń. Ale czasami miłość do winorośli, zainteresowanie nową odmianą jest silniejsze i amator uspokaja się dopiero wtedy, gdy wymarzona odmiana znajdzie się na jego działce i winnicy. Tak stopniowo, rok za rokiem tworzy się solidna kolekcja odmian winorośli. Pozyskanie nowszych odmian niekiedy przynosi amatorowi i rozczarowanie, zwłaszcza w ostatnim czasie, kiedy dla uzyskania dochodu reklamuje się zawyżone charakterystyki odmian lub przemilcza ich wady. Co zatem robić? Wielu amatorów pozbyło się odmiany Woskowy z powodu osypywania się jagód przed ich dojrzeniem i miernego smaku.

97 97 Różna opinia powstała o odmianie Galbena Noy. Ich obserwacje u pięciu amatorów pokazały, że ustępują one takim muszkatołowym odmianom jak: Bułgaria odporna, hybrydowa forma XVII , Frumoasa albe. Odmiana winorośli w opisie ma wskaźniki odmienne, to, dlaczego nie ma ich na działkach amatorów? Na szczególną uwagę zasługuje odmiana winorośli Wostorg czerwony z powodu wielu zalet: wczesne dojrzewanie, duże piękne owoce, wspaniały smak oraz wysoka urodzajność, ale jest u Wostorga czerwonego i jedna istotna wada - słabo się zapyla, szczególnie w deszczowe dni w czasie kwitnienia, wskutek czego grona tracą towarowość. Odmiana ta potrzebuje szczególnej pielęgnacji w czasie kwitnienia (zapylenie uzupełniające, uszczykiwanie owoconośnych pędów, stosowanie gibberellinu). W ciągu ostatnich dziesięciu lat znakomicie zareklamowały się takie odmiany jak: Arkadia, Elegant super wczesny, Timur, Natalia, Lora, Talizman (Kesza-1), Saszenka, Podarek Zaporożu, Atlant, Demetra, Nadzieja, Kubań, Ałyj-2, Beżowy i in. Szczególną uwagę należy zwrócić na jeszcze mało rozpowszechnioną odmianę Elegant super wczesny (FV 3-15). Jest to rzeczywiście bardzo wczesna odmiana, dojrzewająca lipca, z białymi podłużnymi owocami, muszkatołowym smaku, dobrze się zapyla (obserwacje z ostatnich lat). Docierają już takie nowinki jak Jubileusz chersońskiego Dacznika, Nowy Podarek, Riszelie, Podarek Ukrainie, Biały Kokl, Weneczny, Złoto Donu, Wizantia, Pobieda Berencewa i wiele innych stołowych odmian i hybrydowych form, czekających na swoje potwierdzenie na przydomowych i pracowniczych działkach winoroślarzy amatorów. Odmiany techniczne (przerobowe) w amatorskiej uprawie winorośli Co do odmian technicznych, to winoroślarstwo amatorskie jest rozwinięte jeszcze słabo. Z ogólnej ilości odmian uprawianych na

98 98 amatorskich winnicach odmiany techniczne zajmują tylko 1-2 % i tylko u niektórych jest to około 5 %. Przyczyn jest kilka. Jest to słaba o nich informacja oraz niższa cena przy sprzedaży na rynku (3-5 razy). Ustępują one stołowym odmianom wyglądem, smakiem, rozmiarem gron i jagód, ale mają także szereg zalet - wyższa odporność na mróz, wysoka urodzajność, możliwość stosowania formowań wysokopiennych bez okrywania łozy na zimę. W rejonach, gdzie jest rozwinięta przemysłowa produkcja wina (Krym, Zakarpacie) uprawa technicznych odmian jest łatwiejsza z tego powodu, że przedstawiciele winiarni kupują winogrona w domu plantatora i w dowolnych ilościach. I to też muszą brać pod uwagę winoroślarze zamierzający uprawiać winorośl dla przetwórstwa. Hodowanie, rozmnażanie i wybór lepszych technicznych odmian jest najważniejszym problemem w ostatnim dziesięcioleciu, kiedy jest możliwość nabycia ziemi i ludzie stali się ich właścicielami. Nabycie sadzonek nowych kompleksowo odpornych technicznych odmian do założenia 2-3-ch hektarów na dzień dzisiejszy nie stanowi problemu. Z odmian technicznych, wykazujących się wysoką odpornością na mróz, szkodniki i choroby można wymienić ( w nawiasach pokazana jest odporność odmiany na mróz): Dekabrski (-27 C), Ananasowy (-30 C), Ananasowy wczesny (-30ºC), Buffalo (-30 C), Liusil (-30 C), Ontario (-30 C), Seneka (-28 C), Ekstra (-30 C), Złocisty odporny (-25 C), Wiorika (-25 C), Saperawi północny (-28 C), Pifos (-29 C), Owidiopolski (Nachodka) (-27 C), Muskat odeski (-28 C), Zagrej (-27 C), Gołubek (-26 C), Dniestrowski różowy (-24 C). O dziesięciu najlepszych odmianach Dążenie do uprawy najlepszych kompleksowo odpornych odmian i hybrydowych form winorośli, to w pełni prawidłowe zjawisko dla każdego amatora. W związku z tym, w literaturze periodycznej zaczęły się ukazywać artykuły winoroślarzy amatorów, w których wymieniają około 10-ciu odmian, które uważają za najlepsze. Ale, po

99 99 pierwsze - odmian winorośli są tysiące, a nadających się do uprawy amatorskiej setki. Po drugie - każdy amator uprawia odmian i z nich może wskazać 10, które według niego są najlepsze, a co z pozostałymi (dobrymi),których oni w kolekcji nie mają? Oto, dlaczego mówienie o dziesiątce najlepszych odmian często polega na ich reklamie, tym bardziej, kiedy do dziesięciu dostają się całkowicie nowe hybrydowe formy, jeszcze niesprawdzone przez czas uprawy. To nie znaczy, że o lepszych odmianach należy milczeć i nie wymieniać tych, które według amatorów dobrze się zareklamowały. Trzeba to jednak robić z uzasadnieniem. Uważam, że poważnie i bardzo uargumentowanie do tego problemu podszedł kierownik państwowego ekologiczno-naturalistycznego centrum P.A.Mazur w swojej książce "północne winoroślarstwo". Wymieniając 10 z jego 200 odmian jego kolekcji, autor wziął pod uwagę warunki uprawy i konkretnej strefy, ich dostosowanie do gleby, dobrego dojrzewania oraz walorów smakowych i towarowych. Pan Mazur wskazuje szereg współczesnych odmian, które nie na "słuch" u wielu amatorów, ale w warunkach województwa kijowskiego dobrze się zareklamowały. Takie obserwacje i rekomendacje zawsze będą pożyteczne dla sadowników nawicjuszy i dla winoroślarzy badaczy. Przyszła "postać " winnicy amatorskiej Podstawą amatorskiej uprawy winorośli był i jest odmianowy skład. Rozwój selekcji winoroślarstwa i skrócenie okresów przemysłowych badań nowych odmian sprzyjało otrzymaniu przez amatorów mnóstwa hybrydowych form winorośli, których dokładnie zbadać nie mogą nawet winoroślarze badacze, ponieważ w opisach odmian brakuje danych o ich pochodzeniu z konkretnej strefy. Naukowej bazy do rozwiązania tego problemu nie ma, nie ma też i naukowych rekomendacji. W ten sposób, rozwiązanie tego problemu złożono na barki winoroślarzy amatorów, entuzjastów swojej pracy, a

100 100 informacje z obserwacji powinny docierać do wszystkich amatorów przez środki masowej informacji i specjalistyczną literaturę. W ostatnim czasie znacznie wzrosło zainteresowanie uprawą winorośli, powiększają się kręgi winoroślarzy amatorów, a równocześnie i tendencja tworzenia klubów i sekcji amatorskiego winoroślarstwa w miastach, rejonach i województwach. Znaczenie tych klubów dla rozwoju winoroślarstwa jest niewątpliwe i udowadniać tego nie trzeba. Obecnie jest ogromna ilość odmian winorośli, odpowiadających wymogom winoroślarstwa amatorskiego. Oto odmiany, mające przyciągający wygląd i duże owoce o wadze 6-10 g. Uważam, że selekcjonerzy nadal będą pracować w kierunku zwiększenia wielkości owoców. Są już odmiany z owocami o wadze ponad l0g Demetra, Atlant, Talizman (Kesza-1),Podarek Zaporożu,V-52-24, Jesienny czarny, Straszeński, Flaming, i in. Szkoda, ale mało jest jeszcze odmian bardzo wczesnego okresu dojrzewania i muszkatołowych. W tym kierunku także są prowadzone prace selekcyjne, ale moim zdaniem, mało aktywnie. Współczesne, stołowe kompleksowo odporne odmiany osiągnęły, można by powiedzieć, określoną granicę odporności na mróz C. Jest oczywiste, że w najbliższym czasie granica ta zostanie podniesiona. Wiadomo już, że uczeni znaleźli i wydzielili gen jednej z antarktycznych ryb, odpowiadający za chłód (jest to ryba,która może zamarznąć w lodzie i po odtajaniu jest żywa).gen ten został "przeniesiony" do ciepło-lubiących upraw warzywnych, które w laboratoryjnych warunkach dobrze zniosły przymrozki. Większą uwagę będzie się zwracać także na odporność odmian na szkodniki i choroby na równi z ich towarowością i wielkością owoców, ponieważ w poprzednich latach ubiegłego stulecia te wymagania z wielu powodów były trochę osłabione.

101 101 ODPORNE UNIWERSALNE (STOŁOWO - PRZEROBOWE) I TECHNICZNE ODMIANY WINOROŚLI Jest to największa grupa odmian, ponieważ około 80 % zbiorów winogron w świecie przetwarza się na wino.w nasadzeniach przemysłowych zajmują one pierwsze miejsce. Trzeba brać pod uwagę, że przyszłościowe odmiany techniczne powinny odpowiadać następującym wymaganiom: - wysoka cukrowość - w granicach %; - optymalna kwasowość - 12 g/1; - wysoki procent soku w jagodzie % wagi owocu; - niski wskaźnik budowy grona - stosunek masy owoców do masy grzebienia; - oryginalność smaku i aromatyczność. Dla technicznych odmian winorośli takie wskaźniki, jak zewnętrzny wygląd i wielkość gron oraz wielkość owoców istotnej roli nie grają. Jest to jedna z przyczyn ich małego rozpowszechnienia w kolekcjach winoroślarzy amatorów. Jednakże, ze względu na to, że wśród technicznych odmian winorośli są odmiany wytrzymujące mrozy do C i więcej, mogą one być wykorzystywane do zazieleniania działki przydomowej, w przemysłowych nasadzeniach rolników i sprzyjać rozwojowi winoroślarstwa w rejonach północnych. Odmiany o wysokiej odporności na mróz pozwalają na stosowanie wysokopiennego formowania krzewów winorośli i otrzymywanie plonu większego niż na okrywanych formach krzewów. Podaję opis niektórych, kompleksowo odpornych technicznych odmian winorośli, które się dobrze sprawdziły w miejscowych, surowych warunkach bez okrycia. Aksaj (Fioletowy wczesny x Stepnoj) okres dojrzewania średni dni. Grona g, stożkowe, luźne. Owoce średnie około 2g, okrągłe, białe. Miąższ soczysty, smak zrównoważony. Krzewy średniej siły wzrostu. Pędy dojrzewają dobrze.

102 102 Odporność na mróz do C, na mildiu 3 stopnie, na oidium trochę mniej, na filokserę nie odporna. Wykorzystuje się do produkcji białych wytrawnych win wysokiej jakości. Alan 3 - złożona międzygatunkowa hybryda selekcji zachodnioeuropejskiej. Okres dojrzewania średni dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona cylindryczno-stożkowe, umiarkowanie-zwarte, wagi g. Owoce średnie l,5g, okrągłe, białe z różowym odcieniem i zrównoważonym smaku. Pędy dojrzewają dobrze. Cukrowość jagód 17-19%, kwasowość 8-10 g/1. Plonowanie wysokie. Obciążenie oczek na krzew, przy długości cięcia owoconośnych łóz - 40 oczek. Odporność na mrozy do -29 C, na mildiu i szarą - pleśń 2 stopnie, oidium 3 stopnie, filokserę 3,5-4 stopnie. Wykorzystuje się do produkcji wysokiej jakości wytrawnych win stołowych. Ananasowy - otrzymana w USA, międzygatunkowa hybryda Vitis Labruska x Vitis Vinifera, odmiana późnego okresu dojrzewania (koniec września - pierwsza połowa października). Krzewy silnie rosnące. Grona cylindryczne, duże, wagi 700-l000g. Owoce białe, duże, wagi 5-7g, owalne, z pięknym złocistym zapaleniem na stronie słonecznej. Miąższ mięsisto soczysty, ale nie tak śluzowaty, jak u innych izabellowych odmian. Smak przyjemny, aromat przypomina zapach ananasa. Odporność na mildiu 3-3,5 stopnia. Odporność na mróz wysoka - do -28 C. Przy cięciu owoconośnych łóz na 6-8 oczek obciążenie na krzew wynosi oczek owoconośnych. Ananasowy wczesny (Ananasowy x Perła Czabańska) - dojrzewa w końcu sierpnia. Krzewy silnie rosnące, łoza ciemno-brązowa, dojrzewa prawie na całej długości przyrostu. Grona luźne g.Jagody owalne 5g,mleczno-sałatkowego koloru, aromat i smak ananasowy. Przy uprawie sklepionej daje wysokie plony w granicach

103 kg i więcej z krzewu. Odporność na mróz do C. Odporność na choroby grzybowe 3-3,5 stopnia. Bałabanowski (Wilder x Muskat hamburski) - dojrzewa w trzeciej dekadzie sierpnia. Krzewy silnie rosnące. Grona średnio luźne, cylindryczne, g. Owoce okrągłe, ciemno różowe, 4-5g. Smak zrównoważony. Zasługuje na uprawę w warunkach amatorskich. Odporność na choroby grzybowe i mrozy wysoka. Na wschodzie Ukrainy jest uprawiana bez okrycia. Buffalo (Gelbert x Uotkina) - odmiana pochodzenia amerykańskiego. Krzewy silnie rosnące. Wyróżniającą cechą odmiany jest zabarwienie jednoletniej łozy, która ma ciemno-brązowy kolor. Grona średnie, luźne, stożkowe, wagi g. Owoce czarne, lekko owalne, wagi 5g. Ma oryginalny poziomkowy smak. Pełne dojrzewanie na wschodzie Ukrainy następuje 5-15 września. Zawartość cukru 19-21%, przy kwasowości 5,5-9,5g/1. Wyróżnia się wysoką urodzajnością i przy formowaniu sklepionym może dawać do 100kg owoców z krzewu. Pędy dojrzewają na 90 % ogólnego przyrostu. Praktycznie jest odporny na mildiu i oidium. Odporność na mróz do C. Zasługuje na uwagę winoroślarzy amatorów za wysokie plony, znakomity smak oraz wysoką odporność na mróz. Zrobione z niego wino i soki mają oryginalny smak i aromat. Wenecznyj (Cimlański czarny x SW )x(SW x Kozaczka).Nowa techniczna odmiana WNITWiW im. J.T.Potapenko. Odmiana wczesno średniego okresu dojrzewania (pierwsza dekada września). Krzewy powyżej średniej siły - wzrostu. Grona średnio duże g. Owoce ciemne, wagi 3g. Smak zrównoważony. Zawartość cukru 25% przy kwasowości 11g/l. Urodzajna. Odporność na choroby grzybowe wysoka - 1,5 stopnia. Odporność na mróz do -27 C. Odmiana zasługuje na uwagę do rozmnożenia na winnicy przydomowej.

104 104 Gruszewski biały (Saperawi północny x SW ) Okres dojrzewania późny dni. Grona średnie, g, cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte. Owoce okrągłe, białe, 2g. Miąższ soczysty. Cukrowość soku 20-22%, kwasowość g/1. Siła wzrostu krzewów średnia. Łoza dojrzewa dobrze. Plonowanie wysokie. Odporność na mildiu 3,5 stopnia, na oidium - 3 stopnie, filokserę-3,5 stopnia. Na mróz do -27 C. Wino i soki zrobione z tej odmiany są wysokiej jakości. Gołubek (Sewiernyj 22 x mieszanka pyłków odmian 40 lat Oktjabra, Odeski wczesny i hybrydowej formy ). Krzew średnio silnej siły wzrostu. Pędy dojrzewają dobrze. Wczesnego okresu dojrzewania dni. Grona średnie, g, cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, 2-2,5g, okrągłe, czarne, z silnym woskowym nalotem. Skóra cienka, mocna. Smak prosty, przyjemny, z odcieniem czarnej porzeczki. Odmiana bardzo urodzajna. Ilość gron na pędzie 1,8-2,4. Odporność na choroby grzybowe wysoka 2-2,5 stopnia, na mróz do -26 C. Wyróżnia się wysoką zawartością cukru w owocach %, przy kwasowości 8-9 g/1. Po przetrzymaniu plonu na krzewach kwasowość spada do 5g/l. Odmiana bardzo bogata w substancje dublujące i barwiące, wykorzystuje się do produkcji wysokiej jakości deserowych win o rubinowym zabarwieniu. Dekabrski (Mołdawski x SW ). Odmiana średnio późnego okresu dojrzewania (trzecia dekada września). Krzewy silnie rosnące. Pędy dojrzewają dobrze. Kwiatki obupłciowe. Grona średnie, do dużych g, cylindryczne, średniozwarte. Owoce duże, jajowate, ciemnofioletowe, z gęstym woskowym nalotem. Miąższ mięsisto soczysty, smak zrównoważony. Cukrowość owoców %, kwasowość 7-8 g/1. Odporność na transport wysoka, dobrze się przechowuje. Bardzo urodzajny, może dawać plon z oczek zapasowych. Odporność na mróz wysoka C, na choroby

105 105 grzybowe 2 stopnie, toleruje filokserę. Zasługuje na uwagę do sadzenia na działkach przydomowych. Zagrej (Owidiopolski x Muszkat różowy) - odmiana późnego okresu dojrzewania (koniec września). Krzewy średniej siły wzrostu. Pędy dojrzewają dobrze. Kwiatek obupłciowy. Grona średnie g, cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, okrągłe, białe. Miąższ soczysty, smak zrównoważony. Plonowanie wysokie. Cukrowość owoców 18-19%, kwasowość 8,5-13 g/1. Odporność - na choroby grzybowe 2-2,5 stopnia, na mróz -27 C. Illiczewski wczesny (Siewierny x Odesski odporny) - okres dojrzewania średni dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona stożkowe, średniej wielkości g, średnio zwarte. Owoce średnie, okrągłe, czarne. Smak prosty, miąższ mięsisto-soczysty, skóra mocna. Cukrowość %, kwasowość 5,9-6,5 g/1. Pędy dojrzewają dobrze. Plonowanie stabilne. Odporność na mildiu 3 stopnie, na oidium 2,5 stopnia, na mróz do -25 C. Odmiana przyszłościowa do produkcji czerwonych stołowych win i wysokiej jakości soków. Kozaczka (Kozaczka - l x Fioletowy wczesny) - odmiana wczesnego okresu dojrzewania -125 dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona średnie g, cylindryczno-stożkowe, zwarte. Owoce średnie, okrągłe, ciemno-granatowe. Miąższ soczysty, z lekkim muszkatołowym aromatem. Pędy dojrzewają dobrze. Odporność na mróz do -29 C. Odporność na mildiu średnia, na oidium słaba. W korzystne lata cukrowość soku osiąga %. Wykorzystuje się do produkcji deserowych win z lekkim muszkatołowym aromatem. Kristali - odmiana pochodzenia europejsko-amurskiego, węgierskiej selekcji, bardzo wczesnego okresu dojrzewania 110 dni. Siła wzrostu krzewów średnia. Grona cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte g. Owoce średnie 1,5 2 g, lekko owalne, białe. Smak

106 106 zrównoważony, miąższ soczysty, skóra mocna. Cukrowość 18 %, kwasowość 6-7 g/1. Plonowanie wysokie i stałe. Odporność na mróz do -29 C, na mildiu i oidium 2,5-3 stopnie. Wykorzystanie do produkcji stołowych win i soków. Moskiewski odporny [(Madlen Anżewin x Amurski) x Alfa] - okres dojrzewania wczesno średni dni. Grona małe, okrągłe, bursztynowe, muszkatołowo-ananasowego aromatu. Cukrowość 23 %, kwasowość 6-7 g/1. Odmiana silnie rosnąca. Odporność na mróz do -30 C, na mildiu i oidium 3 stopnie. Wykorzystuje się do produkcji win i soków. Muskat odeski (Muskat granatowy wczesny x Perrell)-odmiana wczesno-średniego okresu dojrzewania dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona cylindryczno-stożkowe g, średnio zwarte, często ze skrzydłem. Owoce średnie 14,5-13,6 mm, 2 g, okrągłe, bursztynowe. Smak zrównoważony, z silnym muszkatołowym aromatem. Miąższ mięsisto-soczysty, skóra cienka, ale mocna. Cukrowość %, kwasowość 5,5-9 g/1. Plonowanie stabilne. Odporność na mróz do -27 C, na choroby grzybowe 2-2,5 stopnia. Plon wykorzystuje się do produkcji wysokiej jakości stołowych, deserowych win i soków. Ontario (Uinczel x Dajmond) - odmiana pochodzenia amerykańskiego, wczesno - średniego okresu dojrzewania dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona cylindryczne, niekiedy ze skrzydłem g, średnio zwarte. Owoce okrągłe, zielono-białe, ze złocistym odcieniem, 3-4 g. Smak izabellowy, w tej grupie najsmaczniejszy. Odporność na mróz do -30 C, na choroby grzybowe 2 stopnie. Wykorzystanie do spożycia na świeżo i do produkcji win i soków. Owidiopolski, lub Nachodka (Północny x Odesski) - okres dojrzewania średnio późny -140 dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona średnie i duże g, cylindryczno stożkowe, średnio

107 107 zwarte. Owoce średnie, okrągłe, białe, l,5-2 g. Skóra mocna, z silnym woskowym nalotem. Miąższ soczysty, smaczny. Cukrowość 18-21%, kwasowość 6,7-8 g/1.plonowanie wysokie i stałe, odporność zimowa dobra, wytrzymuje mrozy do -27 C, odporność na choroby wysoka. Wykorzystuje się do produkcji białych win i soków. Rosinka - odmiana selekcji mołdawskiej wczesnego okresu dojrzewania dni. Krzewy średniej siły wzrostu. Grona średnie, g, cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, 2,7-3 g, okrągło-owalne, białe, o prostym smaku. Cukrowość 18-21%, kwasowość 6-8 g/1.odmiana urodzajna. Odporność na mróz do -28 C, na mildiu wysoka, na oidium średnia. Wykorzystuje się do produkcji wysokiej jakości stołowych win i soków. Riton (SW x Risling reński) - odmiana selekcji mołdawskiej, średnio późnego okresu dojrzewania dni. Krzewy silnie rosnące. Grona duże, g, stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, 2 g, okrągłe, białe. Smak prosty, miąższ soczysty, skóra cienka. Cukrowość 19%, kwasowość 9 g/1. Pędy dojrzewają dobrze. Odporność na mrozy do -27 C, na mildiu 2 stopnie, oidium - 3,5-4 stopnie, filokserę 4 stopnie. Plonowanie wysokie. Wykorzystuje się do produkcji stołowych win i soków wysokiej jakości. Saperawi północny (Saperawi x Siewierny) - okres dojrzewania późny dni. Na wschodzie Ukrainy dojrzewa w trzeciej dekadzie września. Grona średnie, g, stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, owalne, ciemno granatowe. Skóra mocna, miąższ soczysty. Krzewy średniej siły wzrostu. Pędy dojrzewają dobrze. Plonowanie wysokie i stałe. Cukrowość moszczu %, kwasowość 8-11 g/1. Odporność na mróz do -29 C, na choroby 3-3,5 stopnia. Wykorzystuje się do produkcji ciemnoczerwonych deserowych win o zrównoważonym smaku.

108 108 Fioletowy wczesny (Sewiernyj x Muskat hamburski) odmiana wczesnego okresu dojrzewania dni. Krzewy dużej siły wzrostu. Grona średnie g, stożkowe, luźne. Owoce okrągłe, 2-3 g, ciemno-fioletowe. Skóra mocna, miąższ soczysty, z zaznaczonym muszkatołowym aromatem. Plonowanie wysokie. Odmiana może dawać plon na pędach z pąków zapasowych. Zawartość cukru w owocach wysoka - do 23%, kwasowość 6 g/l. Odporność na mróz do -28 C, na choroby 3 stopnie. Wykorzystuje się do produkcji wysokiej jakości deserowych win i soków, posiadających aromat herbacianej róży. Cwetoczny (Kwiatowy) (Sewiernyj x mieszanka pyłków odmian muszkatołowych) - odmiana średniopóźnego okresu dojrzewania dni. Grona średnie, g, cylindryczno-stożkowe, średnio zwarte. Owoce średnie, wagi 2,5-3 g, okrągłe, bursztynowe. Miąższ soczysty, smak przyjemny, z silnym muszkatołowym aromatem. Cukrowość 23%, kwasowość 9 g/1. Krzewy średniej siły wzrostu. Pędy dojrzewają dobrze. Plonowanie wysokie. Odporność na mróz do C, na mildiu 3-3,5 stopnia, oidium - 4 stopnie. Wykorzystuje się do produkcji muszkatołowych win i soków wysokiej jakości. Ekstra - odmiana pochodzenia amerykańskiego. Krzewy powyżej średniej siły wzrostu. Niewymagający, co do warunków uprawy. Okres dojrzewania średnio późny, na wschodzie Ukrainy dojrzewa do 20 września. Grona średnie, g, okrągło-cylindryczne. Owoce duże, 3-5 g, okrągłe, czerwono-fioletowe. Miąższ mięsisto soczysty, z charakterystycznym muszkatołowym aromatem. Odmiana bardzo urodzajna. Odporność na mróz do -29 C, na choroby 2,5-3 stopnie. Wykorzystuje się do zabarwiania deserowych win. Elegia - odmiana wczesnego okresu dojrzewania dni. Krzewy silnie rosnące. Pędy dojrzewają dobrze. Owoce jajowate, 5-6 g, 25x23 mm, różowe. Grona duże, g, stożkowe, średnio

109 109 zwarte. Smak owoców zrównoważony, z lekkim kwiatowym muszkatołowym aromatem. Miąższ mięsisto soczysty. Cukrowość %, kwasowość 6-7 g/1. Odporność na mróz do -27 C, na choroby 2,5-3 stopnie. Wykorzystuje się do spożycia na świeżo, a także do produkcji wysokiej jakości deserowych win i soków. KOMERCYJNE PODEJŚCIE DO WINOROŚŁARSTWA FARMERSKIEGO I AMATORSKIEGO Przyszłość uprawy winorośli związana jest z prywatną oraz farmerską własnością i wysokim poziomem agrotechnicznym. Pomyślnemu rozwojowi sprzyja przyjazny klimat, urodzajność gleb i praca winoroślarzy na swoich winnicach. Rozwojowi winoroślarstwa farmerskiego sprzyja także nowa ustawa winoroślarska, dostosowana do ustawodawstwa unijnego. Co prawda, otrzymanie konkretnej pomocy od państwa jest problematyczne, ale nie należy się tym zrażać i z nadzieją patrzeć w przyszłość, śmielej i aktywniej rozwijać winoroślarstwo amatorskie. W zależności od posiadanej powierzchni ziemi i początkowego finansowego kapitału, strefy klimatycznej winoroślarzy można podzielić na następujące grupy: Grupa I - właściciele działek, ogrodów przydomowych, uprawiający po krzewów winorośli dla swojej rodziny; Grupa II - winoroślarze amatorzy, zajmujący się sprzedażą nadmiaru owoców na rynku, mający po krzewów winorośli (działki do 0,5 ha); Grupa III - winoroślarze, uprawiający winorośl na powierzchni od 0,5 do 2-3 ha lub od 500 do krzewów; Grupa IV - właściciele winnic o powierzchni powyżej 3 ha. Grupa III i IV to winoroślarstwo przemysłowe z różną formą własności, położonych zwykle w strefach tradycyjnej uprawy winorośli. Winoroślarze każdej grupy mają inne warunki uprawy winorośli i problemy z doborem odmian, wykonaniem zabiegów

110 110 agrotechnicznych, nabyciu oprzyrządowania, ilością podstawowych środków finansowych i materialnych do założenia winnicy. Są także problemy jednakowe dla wszystkich grup: - opłacalność; - prawidłowy dobór odmian winorośli; - wykonanie w swoim czasie zabiegów chroniących winnicę przed szkodnikami i chorobami. Grupa I. Winoroślarze z tej grupy zbyt dużych problemów nie mają. Oni uprawiają tak stołowe, jak i przerobowe odmiany, w zależności od własnego zapotrzebowania na wino, soki lub owoce świeże. Jeżeli z jakiegoś powodu plon stracą, to dużej straty dla domowego budżetu nie będzie. Grupa II. Jest to największa grupa winoroślarzy amatorów, obejmująca wszystkie rejony gdzie jest uprawiana winorośl. Do niej zaliczają się namiętni amatorzy, urzeczeni urodą słonecznych owoców, dla których sprzedaż swojej produkcji znajduje się na drugim miejscu i ludzie, zamierzający zająć się własnym biznesem. Cechą tej grupy jest możliwość założenia winnicy złożonej z krzewów, w ciągu 1-2 lat, bez nakładów finansowych z obcego źródła. Do uprawy gleby wystarczy im glebogryzarka i rodzina złożona z 2-3-ch osób, która jest w stanie wykonać wszystkie prace na winnicy i sprzedawać plon na rynku lub oddawać hurtownikom o % taniej. Podstawowym problemem, od którego rozwiązania zależy czy będzie to winnica o wysokiej opłacalności - jest prawidłowy dobór odmian. Koniecznie trzeba dobrać odmiany o podwyższonej odporności na choroby i mrozy. Z własnej praktyki wiem, że odmiany mające grona i owoce o oryginalnej formie, mają popyt dużo większy, aniżeli te ze średnimi owocami i gronem, chociaż te ostatnie są dużo tańsze. Uprawa odmian technicznych dla sprzedaży na rynku w postaci świeżej nie opłaca się, ale dla potrzeb własych, do wyrobu wina i soków nie ma równych i dla rodziny starczy 5-10 krzewów. Wymienię niektóre odmiany cieszące się dużym popytem na rynku:

111 111 - odmiany o białych owocach - Wostorg biały, Timur, Lora, Arkadia, Bułgaria odporna, Plewen odporny, Talizman (Kesza-1), Podarek Zaporożu, Rusmoletta, V-52-24, XVII-21-49, Odporny Dokuczajewej, Swietłyj. Paweł Gołodryga (PG-12). -odmiany o czerwonych i różowych owocach - Wostorg czerwony, Tairowski ognik, Impuls, Denal, Fantazja, Nadzieja Ukrainy, Łunnyj, Ałyj-2, Izjuminka, Atlant,Jarosławna, Kiszmisz tęczowy, Flaming, Orginał, Straszeński, i in. -odmiany o granatowych i fioletowych owocach - Natalia, Kodrjanka, Nadzieja AZOS, Riszelie, Jesienny czarny, Kubań, Pamięci Negrula i in. Ceny wyżej przedstawionych odmian na rynku w ostatnim czasie są różne i zależy to od okresu sprzedaży oraz towarowych i smakowych wartości. Opłacalność winnicy, gdzie rosną odmiany cieszące się popytem na rynku można łatwo podsumować, wykonując następujące proste wyliczenia. Na dziesięciu arach, w zależności od odmiany i typu szpaleru, można posadzić krzewów. Na trzeci rok z każdego krzewu otrzymamy 2-3 kg, na czwarty 5-7, a od piątego 15 kg winogron. Biorąc pod uwagę rok czwarty, przekonujemy się, że można otrzymać 5-7 kg x 25 krzewów = kg winogron. Cena hurtowa w wielu rejonach wynosi 4-6 złotych, a handlowa rośnie od 7 do 10 zł za kilogram. Sumę, którą można zarobić za winogrona przy sprzedaży hurtowej wyniesie zł, a handlowa detaliczna zł. Na piąty rok sprzedaż odpowiednio wzrasta kg x 25 krzewów = kg x 10 zł = zł. Przy uprawie ziemniaków przy tej samej powierzchni możemy zebrać plon wysokości kg i to przy dobrej pielęgnacji i sprzyjającej pogodzie. Przy cenie ziemniaków 0,70-0,80 zł za kilogram, to dochód w najlepszym przypadku wyniesie 600kg x 0,80 zł =480 zł. Jak widać, różnica w dochodzie ze sprzedaży winogron i ziemniaków jest nader oczywista.

112 112 Sadząc w międzyrzędziach winnicy truskawki, groch, cebulę, czosnek, pomidory i inne warzywa, otrzymamy jeszcze większy dochód z l metra kwadratowego winnicy. Planując takie sadzenie trzeba wiedzieć, że odległość pomiędzy rzędami powinna wynosić od 2,5 do 3,5 metra. Podstawowe nakłady przy zakładaniu winnicy to: zakup sadzonek, nawozy, narzędzia, stawianie podpór, sadzenie i uprawa gleby. Mogą się one zwrócić już na czwarty rok tj. po zbiorze i sprzedaży pierwszego, normalnego plonu. Grupę III można uznać za pośrednią między winoroślarstwem amatorskim a przemysłowym. Zależy to od przeznaczenia uprawianych odmian, popytu w rejonie jej uprawy i ilości uprawianych krzewów. Większość amatorów uprawy winorośli, dla zdobycia jakiejś sumy pieniędzy, na początku zakłada winnicę o powierzchni 3-5 arów. Duże winnice należałoby zakładać z odmian technicznych tylko tam, gdzie jest baza przerobu winogron tj. winiarnia lub plantator mający winnicę i urządzenia do przerobu. Tam, gdzie ich nie ma, wygodniej jest uprawiać odmiany stołowe do sprzedaży na rynku, na powierzchniach, warunkujących możliwość korzystnej sprzedaży plonu, a także warunkami pielęgnacji winnicy. Grupa IV - to winoroślarstwo przemysłowe, występujące w rejonach z rozwiniętym przetwórstwem przemysłowym, co z kolei gwarantuje rynek zbytu. REGULATORY WZROSTU I ICH ZASTOSOWANIE W UPRAWIE WINOROŚLI Większość działkowiczów uprawia na swoich działkach dziesiątki krzewów winorośli. Tylko niektórzy z nich stosują regulatory wzrostu. W czasie spotkań okazuje się, że oni, nawet tego nie podejrzewając, w praktyce od dawna wykorzystują regulatory wzrostu o różnym działaniu. Jest to moczenie nasion warzyw przed ich wysiewem w roztworach ultramaryny, aloesu, nastawie popiołu,

113 113 nastawie pokrzyw itp. Wszystko to jest skutecznym regulatorem wzrostu mającym wpływ na kiełkowanie nasion. Duża ilość naturalnych stymulatorów zawiera nawóz bydlęcy, koński oraz ptasi pomiot. Ich wartość jest nie tylko w tym, że zawierają podstawowe mikroelementy (azot, fosfor, potas), ale i w tym, że znajdujące się w ich składzie regulatory wzrostu pozwalają na pełniejsze wykorzystanie makro i mikroelementów. Do praktyki intensywnego warzywnictwa i sadownictwa, w tym także i winoroślarstwa wszedł nowy, bardzo efektywny zabieg intensyfikacji w postaci regulatorów wzrostu lub fitohormonów. Mechanizm wpływu stymulatorów na żywy organizm może być różny: jeden z nich ma wpływ na biosyntezę, a inny na zwiększenie i gromadzenie naturalnych fitohormonów w roślinie, które mogą przyśpieszać zakwaszająco-odbudowujące reakcje, wzmocnić oddychanie, fotosyntezę, tworzenie połączeń białkowych, wpływać na podział komórek i ich elastyczność, różnicowanie tkanek itd. Każdy stymulator ma wpływ na określone ogniwo wymiany substancji i może być wykorzystany w ściśle określonych przypadkach. Koncentracja danego stymulatora powinna ściśle odpowiadać instrukcji jego zastosowania, dla każdego rodzaju roślin. Wraz ze zwiększeniem koncentracji stymulatora i czasu jego działania na żywy organizm, efekt pobudzający zamienia się w hamujący i dławiący. Trzeba powiedzieć, że żaden stymulator nie może zastąpić lub uzupełnić braków dowolnego czynnika, koniecznego do wzrostu i rozwoju rośliny tj. światła, wody, powietrza, temperatury i pożywienia. W winoroślarstwie regulatory wzrostu wykorzystuje się do lepszego ukorzeniania się zrazów, sadzonek, zrastania zaszczepionych komponentów, do regulacji wzrostu wegetatywnych organów, tworzenia plonu oraz zapylania kwiatostanów.

114 114 OKRES KWITNIENIA I URODZAJNOŚĆ WINOROŚLI Ciężka praca, różne kłopoty i agrotechniczne zabiegi, które muszą pokonać winoroślarze amatorzy na swoich winnicach, ukierunkowane są na otrzymanie wysokich i stabilnych plonów. Od czego one zależą? Przede wszystkim, winoroślarz amator powinien wiedzieć, czy założyły się embrionalne kwiatostany w pączkach jednoletnich pędów. Jeżeli to się nie stało, to żadne późniejsze zabiegi sytuacji już nie poprawią. Wiosną z pąków rozwijają się młode pędy, wiele z nich ma tyle kwiatostanów, że trzeba regulować obciążenie krzewów plonem. Jednakże w poszczególne lata można obserwować i taką sytuację - na krzewach jest dużo kwiatostanów, które obficie kwitną, a potem grona otrzymuje się niepełnowartościowe - owoców jest mało, większość z nich jest mała, a wynikiem jest niedobór plonu. W czym jest przyczyna słabego zapylenia kwiatków w okresie kwitnienia? Ogólnie zapłodnienie winorośli przebiega w następujący sposób: po opadnięciu zdolnego do zapłodnienia pyłku na znamię słupka i jego rozwinięte pyłkowe trąbki, dostarczające męskie zarodniki do komórki jajowej w zarodnikowym woreczku przebiega zapłodnienie i rozwój zarodnika (rys.1).

115 115 Rys.1.Zapłodnienie u winorośli: a - pylnikowa trąbka, która po tkankach łącznika przenika do woreczka zarodnikowego; b - woreczek zarodnikowy (zalążnia). W zależności od odmiany jej kwiatki mogą być różnego typu: męskie, żeńskie lub obupłciowe(rys.2 i rys.3) Rys.2. Kwiatek męski 1-2 i funkcjonalnie żeński - 3. Kwiatki męskie mają proste pręciki i słabo rozwinięty zarodek bez słupka i pylnika. Ich pylniki mają możliwość zapłodnienia kwiatków innych odmian. Rośliny z męskim typem kwiatka owoców nie tworzą, chociaż mają i duże kwiatostany. W nasadzeniach amatorskich takich odmian się nie uprawia.

116 116 Kwiatki żeńskie według budowy są obupłciowe, mają i łącznik i pręciki. Pręciki u nich są zagięte do dołu i pyłek nie ma możliwości zapłodnienia i komora zarodnikowa jest pusta. Rys.3.Obupłciowy typ kwiatka (lewy):a-szypułka; b-kołpaczek; c-pierwszy pierścień nektarników; d-podłącznikowa tarczka (drugi pierścień nektarnikćw); e-słupki i pylniki; f-łącznik (zawiązek, słupek i znamię). Kwiatki obupłciowe mają dobrze rozwiniętą zalążnię i proste słupki z możliwym do zapłodnienia pyłkiem.główki pręcików są rozłożone na poziomie znamienia lub wyżej niego.takie kwiatki są samo zapylające. Kwitnienie winorośli Niezależnie od typów kwiatków kwitnienie winorośli obserwuje się w czerwcu.różnica w kwitnieniu odmian wynosi 6-10 dni.przy korzystnych warunkach pogodowych okres kwitnienia jednego kwiatostanu wynosi 4-8 dni, a długość kwitnienia wszystkich kwiatostanów na jednym krzewie 8-14 dni. Początek kwitnienia i jego długość zależy głównie od temperatury otaczającego środowiska. Kwitnienie zaczyna się przy temperaturze powietrza +15 C, a najlepsza jest 20-30ºC. Jeżeli temperatura jest poniżej +11 C,to pyłek nie kiełkuje, a przy ºC kiełkuje powoli. Przy temperaturze powyżej 30 C i wilgotności poniżej 45% owoce gorzej się zawiązują, ponieważ wydzielająca się ciecz na znamieniu szybko wysycha i spadający na nie pyłek nie może kiełkować.

117 117 Przy sprzyjających kwitnieniu warunkach pogodowych znamię łącznika kwiatka zachowuje możliwość zapłodnienia przez 4-6 dni. Przy obniżeniu temperatury do 11-l5 C, ciągłych deszczach i mgłach wieńce słabo są zrzucane, a pyłek w czasie deszczu jest ze znamienia zmywany. W okresie kwitnienia na glebie pod krzewem znajdują się opadłe wianeczki w postaci kołpaczków. Sygnalizuje to o początku zapylenia i zawiązywaniu owoców. Po 8-15 dniach od tego faktu przebiega częściowe opadanie kwiatków i zawiązków, co jest zjawiskiem normalnym. Większość stołowych odmian winorośli ma w swoim kwiatostanie około kwiatków. Jeżeli wszystkie owce, które się zawiązały, pozostaną, to grono będzie ważyło 5-7 kg z owocami wagi 8-12 g (Arkadia, Straszeński, Lora, Kesza-1, Odporny Dokuczajewej, Fantazja, Atlant, Demetra i in.). Napewno, takie grona my możemy z powodzeniem wyhodować, zostawiając - na krzewie po 3-4 sztuki. Przyroda jednak zadecydowała inaczej. W stanie dzikim plonu winorśli nikt nie reguluje i dlatego w genach pozostała taka właściwość, jak naturalne osypanie się 40-80% kwiatków i zawiązków tj. przebiega samoregulacja ilości pełnowartościowych owoców w gronie. Jak zapobiec nadmiernemu osypywaniu się owoców? Ważne jest, żeby formowanie gron przyczyniało się do normalnej zwartości jagód, przysługującej konkretnej odmianie. Bywają przypadki, kiedy zachodzi nadmierne osypanie się zawiązków, wskutek czego tworzą się grona luźne, z małą ilością jagód i o niskiej jakości.słabe zawiązywanie się jagód można obserwować tak u odmian obupłciowych (Straszeński. Kodrjanka, Muskat hamburski, Tomajski), jak i u odmian z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka (Talizman (Kesza-1),Wostorg czerwony, Czausz, Alina, Elegant i in.). Zależy to głównie od słabego zapylenia i zapłodnienia kwiatków, co z kolei spowodowane jest następującymi czynnikami:

118 118 - niekorzystne dla kwitnienia warunki pogodowe - niedostatek elementów odżywiania i wody - biologiczna niezgodność pyłku i kwiatka - brakiem odpowiedniego zapylacza, szczególnie dla odmian z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka - nadmierne zagęszczenie aparatu liściowego i zakrycie kwiatostanów. Dla regularnego otrzymywania plonu i wysoce towarowych gron, zmniejszenia osypywania się kwiatków i zawiązków, obniżenia drobnienia owoców, na winnicy wykonujemy takie zabiegi: - dla danej działki wybieramy tylko te odmiany winorośli, które dobrze się zapylają nawet w niekorzystnych warunkach pogodowych (Lora, Arkadia, Ljana, Plewen, Bułgaria, Flaming, Wostorg biały, Wostorg czarny i in.), co prawda, odmiany Lora, Flaming i Wostorg czarny mają żeński tym kwiatka, ale na mojej przydomowej działce zawsze dobrze się zapylały i dawały pełnowartościowe grona.; - w swoim czasie robimy wszystkie konieczne agrotechniczne zabiegi (dokarmianie, nawadnianie, regulacja obciążenia krzewów plonem i pędami, regulacja plonu itd.). Przed kwitnieniem winorośli obowiązkowo robimy: - dolistne dokarmianie makro i mikroelementami, łącząc je z opryskiwaniem przeciwko szkodnikom i chorobom; - likwidacja pasierbów i części liści tam, gdzie jest to potrzebne, aby pyłek mógł swobodnie dostać się do kwiatostanu; - głębokie uszczykiwanie pędów u odmian, które wykazują się nadmiernym osypywaniem się kwiatków i zawiązków (nad 6-8 liściem powyżej górnego grona), co sprzyja lepszemu przepływowi substancji odżywczych do kwiatostanów; - odmiany z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka należy sadzić w rzędach, w kolejności, co 2-3 odmiany obupłciowe; - krótkotrwałe mikrodeszczowanie przy temperaturze powietrza powyżej 30 C i wilgotności nie wyższej niż 45%. Inaczej wydzielająca się ciecz na łączniku znamienia nie może kiełkować; - w czasie zakładania amatorskiej winnicy brać pod uwagę okres kwitnienia różnych odmian, które posadzone razem pokrywają się

119 119 (Patrz załącznik: Tabela okresów kwitnienia stołowych odmian winorośli); - sztuczne i uzupełniające zapylenie tych odmian, które słabo się zapylają (tak obupłciowych, jak i z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka). Zapylenie sztuczne Przy zapyleniu sztucznym wykorzystuje się pyłek jednej lub kilku odmian, które jednocześnie kwitną. Wykonanie tego uzupełniającego zabiegu na krzewach winorośli zwiększa urodzajność o 20-40% i poprawia towarowy wygląd gron. Zapylenie sztuczne należy wykonać 2-3 razy: pierwszy raz na początku kwitnienia, drugi - dwa dni po pierwszym i trzeci raz - w końcu kwitnienia. Najlepszym okresem do wykonania tego zabiegu jest rano i wieczorem, a gdy jest pochmurno, to przez cały dzień. Do sztucznego zapylenia kwiatostanów wykorzystuje się puchówki zrobione z króliczej sierści. Żeby zapylenie było wykonane w optymalnym okresie, trzeba znać czas i kolejność początku kwitnienia odmian, które rosną, a także typ kwiatka każdej odmiany. Pozwoli to bardzo dobrze wykonać zapylenie. Przykładem może być tabela nr 6, wykonana w czerwcu ubiegłego roku w czasie obserwacji odmian rosnących na mojej działce. Kwitnienie zaczęło się 2-go czerwca, i stopniowo zwiększało do 5 lipca. Potem przyszły deszcze temperatura nocą obniżyła się do 8-10 C, w dzień było C, co zatrzymało początek kwitnienia u wielu odmian. Z nastaniem ciepłej, słonecznej pogody od 10-go lipca tempo kwitnienia winorośli zaczęło się zwiększać. Gdyby była stabilna i sprzyjająca pogoda, to okresy początku kwitnienia trochę by się zmieniły, co jest pokazane w Tabeli 6. Jak wspominałem wyżej, bardzo duży wpływ na początek kwitnienia ma temperatura otaczającego środowiska. W różnych

120 120 latach początek i koniec kwitnienia może być różny. Jednakże odmianowa kolejność początku kwitnienia utrzymuje się. Cd. na stronie 126.

121 121 Analiza przedstawionej Tabeli 6 pozwoli wyciągnąć następujące wnioski: - ilość odmian kwitnących jako pierwsze, jest ograniczona i dlatego dla lepszego zapylenia trzeba je sadzić w jednym rzędzie; - u większości odmian okres kwitnienia pokrywa się, co sprzyja ich lepszemu zapyleniu; -u odmian z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka okres kwitnienia pokrywa się z większością innych odmian winorośli, mających obupłciowy typ kwiatka, co także sprzyja ich lepszemu zapylaniu; - przy niekorzystnych warunkach pogodowych w okresie kwitnienia, u odmian, z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka należy wykonać zapylenie uzupełniające lub opryskać je gibereliną; - sadząc na działce kilka krzewów winorośli należy dobrać odmiany o jednoczesnym okresie kwitnienia i sadzić je w jednym rzędzie. Szczególnie należy zwracać uwagę na to, jeżeli wśród nich są jeden lub dwa krzewy z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka.

122 122 Obserwacje i wnioski W czasie kwitnienia winorośli w latach w naszym regionie pogoda nie sprzyjała normalnemu zapylaniu kwiatostanów i zawiązywaniu owoców. Były deszcze, a temperatura obniżyła się do+8 C. Na podstawie obserwacji działki mojej i innych winoroślarzy amatorów, doszedłem do następującego wniosku: wiele nowych odmian, pojawiających się obecnie i są bardzo modne wśród amatorów, w takich ekstremalnych warunkach okazały się bardzo niepewne, co do zapylenia i formowania pełnowartościowych gron.i tak, Wostorg czerwony, Alina, Denal, Demetra, Galbena noy, Kesza1 dawały grona niskiej jakości, które praktycznie nie nadawały się do sprzedaży. Jednakże, jeżeli weźmiemy pod uwagę charakterystykę tych odmian, to są one powyżej wszelkich pochwał. Dlatego w czasie kwitnienia na takich odmianach należy stosować zapylenie uzupełniające, opryskać kwiatostany gibereliną. W tym samym czasie odmiany Fantazja, Arkadia, Plewen, Lora, Timur, Ałyj-2, Nadzieja Ukrainy, Wiśniowy i in. kwitnące w tym samym czasie i przy jednakowych warunkach pogodowych miały w pełni ukształtowane i pełnowartościowe grona. Należy wyciągnąć wniosek, że winoroślarze zajmujący się sprzedażą winogron na rynku powinni rozważniej podchodzić do sadzenia odmianowych nowości, a kupując sadzonki, interesować się nie tylko rozmiarem owoców i gron, porą dojrzewania, ale i zdolnością odmiany do zapylenia przy niekorzystnych warunkach pogodowych. FORMOWANIE KRZEWÓW WINOROŚLI Każdy właściciel przydomowego lub pracowniczego ogródka napewno widział krzewy winorośli, których łoza owija altankę, ciągnie się wzdłuż płotu lub jest rozłożona na różnego rodzaju podporach, przy których młode pędy, liście i grona są u nich

123 123 rozłożone na wysokości 1,5-2,5 m, a inne wiszą prawie przy samej ziemi. U początkującego winoroślarza problemy te stoją na pierwszym miejscu z powodu nieznajomości i obawy zrobienia pomyłki. Praca fizyczna tj. uprawa gleby, kopanie posadzeniowych dołów, dodanie urodzajnej gleby, (jeżeli gleba jest uboga) to wszystko nic nie znaczy i z obawy przed cięciem wielu z uprawy winorośli rezygnuje. Czy to jest takie skomplikowane? Od czego zaczyna się formowanie krzewu? Formowanie krzewu zaczyna się od planowanego rozmieszczenia łóz na altanie, koło ścian domów, płotów, na podporach itp. Łoza winorośli jest plastyczna, łatwo się zgina i bez trudu przyjmuje potrzebne położenie w przestrzeni. W każdym przypadku, w pierwszym roku wegetacji sadzonki winoroślarz powinien starać się wyhodować, co najmniej dwa silne pędy tj. takie, które do jesieni będą miały grubość nie mniejszą niż 6-7 mm w średniej jego części. Później z tych łóz formuje się ramiona. Na rys.4 jest pokazana forma krzewu typu wieloramiennego, symetrycznego, którą najczęściej spotyka się w winoroślarstwie amatorskim. Z biegiem lat system korzeniowy krzewu jest coraz mocniejszy i wtedy formujemy dodatkowe ramiona i owoconośne ogniwa. Rys.4. Formowanie krzewu typu wieloramiennego symetrycznego Rok 1. Wiosna Jesień Rok 2. Wiosna Jesień

124 124 Rok.3.Wiosna Jesień Rok 4.Wiosna Jesień l-ramię; 2-łoza owocowania; 3-sęczek zastępczy; 4-rosnące ramię (rożki); 5-pęd wilczy Rok pierwszy. W tym okresie staramy się wyhodować dwa pełnowartościowe pędy. Jesienią tniemy je na długość cm. Rok drugi. Wiosną na pędach oślepiamy dolne pąki i zostawiamy tylko dwa górne na każdym pędzie. Jesienią dolny pęd tniemy na 2-3 pąki, a górny na 6-8 pąków. Rok trzeci. Wiosną ramiona i łozę wiążemy. Jesienią wycinamy owocowe ogniwo, a na sęczku zastępczym formujemy nowy owoconośny pęd i sęczek zastępczy. Z pędu wilczego formujemy ramię trzecie. Rok czawarty. Wszystkie operacje są takie same jak w roku trzecim. Z pędu wilczego formujemy trzecie ramię. Co to jest metoda szybka? Sedno tej metody polega na uszczykiwaniu rosnących pędów dla pozyskania silnych pasierbów, które wykorzystuje się do formowania ramion i owoconośnych pędów. Umożliwia to o rok wcześniej wprowadzić krzewy w owocowanie. Ten sposób stosuje się na bazie wysokiej agrotechniki i na odmianach, mogących dawać silne pasierby i szybkie dojrzewanie łozy. Jak przyśpieszyć formowanie krzewu? Wybieramy jednoletnią łozę, najlepiej mającą dwa pędy, z dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym. Sadzimy ją jak zwykle i

125 125 wykonujemy wszystkie agrotechniczne zabiegi tj. podlewanie, dokarmianie, spulchnianie, dostateczne oświetlenie i nagrzewanie gleby sprzyjające dobremu wzrostowi 3-4-ch pędów. Pędy zbędne likwidujemy w miarę ich rozwoju. Kiedy na pędach rozwinie się 8-10 liści (1-2-a dekada czerwca) ogławiamy je, zostawiając na każdym po 5-6 liści. Rozwój krzewu trwa i po 8-10-iu dniach zaczynają rosnąć pędy pasierbowe z pachwin pędów podstawowych. Na każdym pędzie zostawiamy po dwa górne pasierby, a pasierby położone niżej likwidujemy. Wskazane jest, żeby drugi dolny pasierb był skierowany na zewnątrz, jako przyszły sęczek zastępczy. Dzięki takiej operacji możemy stworzyć młode ramiona z pędów głównych, zachowujących jeszcze swoje liście (rys.5). Rys.5. Schemat przyśpieszonego formowania krzewu Rok pierwszy - wiosna. Sadzenie sadzonki z dwoma sęczkami. Jesień - przy dobrym rozwoju pędów uszczykujemy je nad 5-6-ym liściem. Rok drugi - wiosna. Na każdym pędzie zostawiamy po dwa górne pasierby, a rozwijające się niżej likwidujemy. Jesień przed okryciem na zimę pędy tniemy. Na każdym pędzie podstawowym zostawiamy owoconośną łozę (górną) i sęczek zastępczy (dolną). Dla szybkiego rozwoju pasierbowych pędów robimy dokarmianie krzewów nastawem krowieńca 1:10 lub ptasiego pomiotu 1:20. We wrześniu, co dni robimy dwa dokarmiania dolistne nastawem nawozów potasowych (20-40 g/10 litrów wody), co

126 126 sprzyja lepszemu dojrzewaniu łozy. Przed okryciem krzewów na zimę łozę górną tniemy na 5-7 pąków, a dolną na 2-3 pąki. Wiosną następnego roku, na głównych pędach likwidujemy wszystkie nabrzmiałe pąki i tym samym kończymy budowę ramion krzewu winorośli. Na rys.5 schematycznie pokazano szybkie formowanie krzewu w ciągu okresu letnio-jesiennego. Jeżeli dokładnie trzymać się tego schematu formowania krzewu, a dokładnie:4 owoconośne łozy i 4 sęczki zastępcze, to w następnej wegetacji krzew będzie znacznie przeciążony i będzie widoczna różnica pomiędzy rozwojem systemu korzeniowego i części nadziemnej. Żeby tego nie było, postępujemy w następujący sposób: - z czterech rozwiniętych pędów zostawiamy dwa najmocniejsze i kontynuujemy formowanie zgodnie z rys.6 a. Jest to najlepszy sposób szybkiego rozwoju krzewu w przyszłej wegetacji. Na drugi rok takiego krzewu plonem nie obciążamy. Zostawiamy tylko dwa grona dla kontroli; - przy dobrym przyroście i dojrzeniu pasierbów można zostawić trzy pędy, z których dwa mają łozę owocowania i sęczek zastępczy, a jeden tylko skróconą łozę rys.6 b; - przy słabym rozwoju pasierbowych pędów lub ich niedostatecznym dojrzeniu, jeden pęd zostawiamy na owocowanie, a na dwóch innych tylko pędy skrócone, z 2-4-ma pączkami rys.6 c. Rys.6.Różne sposoby cięcia krzewu winorośli w zależności od rozwoju jednoletniej łozy.

127 127 JAK FORMUJE SIĘ KRZEWY DLA SKLEPIEŃ ŁUKOWYCH I KOŁO ŚCIAN BUDYNKÓW? W zależności od strefy uprawy dla tego celu dobiera się odmiany o podwyższonej odporności na mróz, takie jak: Fioletowy wczesny, Rosinka, Lidia, Rosyjski konkord, Saperawi, Sewierny,Wiktoria,VI ,Wostorg idealny, Wostorg biały, Muromec, Mołdowa i in. W pierwszym roku wegatacji i wzrostu sadzonki naszym zadaniem jest wyhodowanie jednego pełnowartościowego pędu. Jeżeli do połowy lata osiągnie on metr długości, to go uszczykujemy, co sprzyja rozwojowi dwóch górnych pasierbów (rys.7 b). Jeżeli pęd odstaje w rozwoju to go nie uszczykujemy. Likwidujemy wszystkie pasierby w miarę ich pojawiania się t.j.powodujemy, żeby pęd urósł jak można najdłuższy (rys.7 a). Jesienią niedojrzałe pędy obcinamy. Rys.7.W pierwszym roku wegetacji trzeba wyhodować jeden pełnowartościowy pęd. Rok 1.Wiosna.Przy rozwoju pąków zostawiamy tylko jeden a pozostałe likwidujemy. Lato - przy słabym rozwoju pędu sprzyjamy jego rozwojowi przez likwidację wszystkich pasierbów. Jesień - jeżeli do połowy lipca pęd osiągnie metr długości, to go uszczykujemy i dla rozwoju zostawiamy 2 górne pasierby.

128 128 Rys.8.Schemat formowania krzewu dla sklepień łukowych i koło ścian budynków. Rok-2.Lato-jesień. Wiosną oślepiamy nabrzmiałe pączki, zostawiając tylko te, które są potrzebne dla rozwoju pędów pierwszego i drugiego piętra. Jesienią tniemy je dla uformowania owoconośnych ogniw pierwszego i drugiego piętra. Rok-3.Jesień.Jesienią pędy tniemy i formujemy owoconośne ogniwa pierwszego i drugiego piętra. Wiosną drugiego roku na krzewie likwidujemy niepotrzebne pączki, zostawiając tylko pączki dla stworzenia pędów pierwszego i drugiego piętra. Jesienią jednoletnie pędy podcinamy, zostawiając tylko 2-3pączki. W trzecim roku staramy się otrzymać 2 łozy na każdym skróconym pędzie, a jesienią formujemy owoconośne ogniwa, składające się z łozy owocowania i sęczka zastępczego. W taki sposób do 4-go roku wegetacji krzew ma 4 sformowane ogniwa owocowania i jest gotowy do dawania plonu. Kiedy stosuje się Z-podobną formę krzewu? W strefie winoroślarstwa okrywanego, a to większość terytorium Ukrainy, dla zazielenienia alej, altanek, ogrodzeń, ścian domów itp. sadzi się odporne na mróz odmiany winorośli, których towarowy

129 129 wygląd i wartość smakowa nie zadowalają większości sadowników. Głównym kryterium, zachęcającym do sadzenia takich odmian jest ich wysoka odporność na mrozy, rzędu C. Czy zamiast tych odmian można sadzić kompleksowo odporne, takie jak Arkadia, Wostorg biały, Timur, Kodrjanka, Wiktoria, Plewen, i wiele innych odmian, których odporność na mróz jest w granicach C? Okazuje się, że można. Trzeba tylko stosować Z- podobną formę krzewów winorośli. Takie formowanie pozwala rozmieszczać owoconośne łozy na wysokości 2-2,5 m, a na zimę bez szczególnych zabiegów przygiąć je do ziemi i przykryć asfaltową papą, paskami łupka lub czymś innym i w taki sposób ochronić łozę przed silnymi mrozami. Z-podobne formowanie krzewu składa się z 2-3-ch, w jedną stronę skierowanych wydłużonych ramion długości do 2-ch metrów, z Z-podobnym zgięciem u podstawy. W górnej części ramion formujemy po 2-3 rozwidlenia, na których znajdują się 3-4 owoconośne strzałki i 2-3 sęczki zastępcze. Obecność Z-podobnego zgięcia ramion zabezpiecza nam lekkie przygięcie całej części krzewu do ziemi, i, jeżeli trzeba, to okrycie na zimę. Formowanie krzewów według pokazanego formowania kończymy do końca, trzeciego-czwartego roku wegetacji. Zależy to od siły wzrostu krzewu, stopnia dojrzenia jednorocznego przyrostu i agrotechnicznych zabiegów. Długość ramion i wysokość miejsca, gdzie formują się rozwidlenia, zależy od wysokości sklepienia. Przykładowe rozmiary formowania krzewu dla sklepienia wysokości 2-3 m są pokazane na rys.9a i 9b. Od 5-6-go roku zaczynamy formować ogniwo odmłodzenia u podstawy krzewu, zabezpieczającego w odpowiednim czasie zamianę ramion. Rys.9a.Schemat długoramiennego jednostronnego formowania z Z-podobnym zgięciem.

130 130 Rok l.wiosna-jesień. W pierwszym roku wegetacji staramy się wyhodować dwa pędy. Rok 2. Wiosna-jesień. Wiosną oślepiamy wszystkie pączki na pędach, oprócz górnych. Pożądanym jest zostawienie pąków do rozwoju na stronie, w którą będziemy formować przyszłe ramiona. Rys.9b.Schemat długoramiennego jednostronnego formowania z Z-podobnym zgięciem. Rok 3. Jesień. Wiosną ramiona przyginamy do dolnego drutu i tworzymy Z-podobne zgięcie. Na każdym ramieniu z górnych pąków hodujemy po dwa pędy, które na jesieni obetniemy na 2-3 pąki. Rok 4. Jesień. Na każdym ze skróconych pędów tworzymy owoconośne ogniwa, składające się z owoconośnej łozy i sęczka zastępczego. Z-podobna forma krzewu charakteryzuje się posiadaniem 2-3-ch w jedną stronę skierowanych wydłużonych ramion długości do 2-ch metrów, z Z-podobnym zgięciem u podstawy. W górnej części ramion formujemy po 2-3 rozgałęzienia, na których znajdują się 3-4 owoconośne strzałki i 2-3 sęczki zastępcze. Obecność Z-podobnego zgięcia ramion zapewnia nam łatwe przyginanie całej części krzewu do ziemi i jeżeli potrzeba, jego okrycie na zimę. Formowanie

131 131 krzewów według tego schematu kończy się do końca trzeciego, czwartego roku wegetacji. Zależy to od siły wzrostu krzewu, stopnia dojrzewania corocznego przyrostu i zabiegów agrotechnicznych. Długość ramion i wysokość miejsca, gdzie formujemy rozwidlenia, zależy od wysokości sklepienia. Od piątego-szóstego roku zaczynamy formować ogniwo odmłodzenia u podstawy krzewu, zapewniającą w swoim czasie zamianę ramion. Kilka uwag dotyczących formowania krzewów winorośli Roślina winorośli jest to ljana, mająca łatwo gnącą się łozę z możliwością zajmowania w przestrzeni potrzebnego nam położenia. Do tej pory opracowano kilkadziesiąt formowań krzewów winorośli. My rozpatrzymy najbardziej rozpowszechnione w amatorskiej uprawie winorośli. Wszystkie wywodzą się z jednej zasady tj. stworzenie owoconośnych ogniw, na potrzebnej wysokości budowanych sklepień łukowych, altanek, okrycia łozy na zimę lub jej ochrony przed mrozem. A co należy zrobić, żeby owinąć balkon na trzecim piętrze winoroślową łozą? Posłużcie się rys.8 (drugi rok jesień), gdzie pokazano budowę ramion potrzebnej nam długości. W taki sposób wykorzystując poszczególne elementy rozpatrywanych typów formowań, można stworzyć potrzebne nam własne formy krzewu winorośli. CIĘCIE KRZEWÓW NA OWOCOWANIE I OBCIĄŻENIE ICH PLONEM Jaki jest cel cięcia? W pierwszych 2-3-ch latach, kiedy dominują procesy wzrostowe a owocowania brak lub formują się tylko pojedyncze grona, głównym zadaniem cięcia jest nadanie krzewowi odpowiedniej formy,a głównie pnia, ramion potrzebnych rozmiarów i zajmujących w przestrzeni potrzebne położenie.

132 132 W przyszłości, kiedy, u winoroślowych roślin harmonicznie łączą się procesy wzrostu i owocwania, celem cięcia jest zachowanie formy i utrzymanie korony w granicach wyznaczonej powierzchni odżywiania, zostawiając na krzewach określoną ilość owoconośnych łóz (obciążenie oczkami), ale tak, żeby w konkretnych warunkach środowiska uprawy móc otrzymywać wysokie i dobrej jakości plony. Jaka jest zależność wzrostu i owocowania krzewu od cięcia? Każdy winoroślarz chciałby otrzymywać wysokie i dobrej jakości plony. Osiąga się to nie tylko wysoką agrotechniką, ale i umiejętnym cięciem (obciążeniem) krzewów. Wiele współczesnych odmian może dawać plon wyższy, aniżeli system korzeniowy krzewu może zapewnić potrzebnego pożywienia. Dlatego winoroślarz musi regulować wzrost i owocowanie krzewów winorośli. Znaczenie cięcia jako sposobu regulacji wzrostu i owocowania można zaobserwować na następującym przykładzie. Jeżeli weźmiemy trzy krzewy jednakowej siły wzrostu, jednej odmiany i obetniemy je na obciążenie 20,40 i 60 oczek, to zgodnie z zapasem odżywczych substancji i ilością różnej jakości prowizorycznych organów (śpiących i zapasowych pąków) rozwinie się jednakowa ilość pędów tj. około 40, ale obserwuje się przy tym następujące zjawisko: - w przypadku pierwszym tylko 20 pędów, rozwijających się z centralnych pąków, będzie z plonem, a pozostałe z pąków zapasowych i śpiących będą bezpłodne. Plon będzie niski, ale dobrej jakości; - w przypadku drugim prawie wszystkie 40 pędów będzie z plonem, ponieważ rozwijają się one z pąków centralnych. Wykonując nieznaczne przerzedzanie kwiatostanów, otrzymamy maksymalny plon dobrej jakości; - w przypadku trzecim, wskutek niedostatku substancji odżywczych nie rozwijają się nawet centralne pąki oczek. Z powodu dużego obciążenia oczkami została naruszona równowaga między

133 133 korzeniową i nadziemną częścią krzewu. Plon może być wysoki, ale niskiej jakości, z wydłużonym okresem dojrzewania owoców. Dlatego, zwiększanie obciążenia krzewów oczkami należy wykonywać stopniowo i do określonej ilości, biorąc pod uwagę wiek krzewów winorośli i stosowanej agrotechniki. Określenie obciążenia plonem Przed przystąpieniem do cięcia krzewów winorośli musimy wiedzieć ile owoconośnych łóz zostawić, na jaką długość je obciąć i jaka ogólna ilość oczek powinna być na krzewie dla otrzymania optymalnego plonu i dobrej jakości. Biorąc pod uwagę to, że od 5-6-go roku krzew jest całkowicie uformowany i może dawać pełny plon, to do czasu 3-4-go roku jego rozwoju starajmy się nie obciążać krzewu plonem, a dokonajmy ostatecznego formowania. W literaturze obciążenie krzewów plonem określa się według różnych formuł, z wzięciem pod uwagę ilości pędów, cukrowości soku owoców, martwych oczek itp. co w winoroślarstwie amatorskim jest nie do przyjęcia. Amatorscy winoroślarze badacze, cięcie winoroślowych krzewów wykonują wizualnie, określając ich obciążenie według następujących oznak: rozwój pędów, ich grubość, średnia waga grona danej odmiany, powierzchnia odżywiania oraz poziom agrotechniki stosowanej na winnicy. Dla amatorów obciążenie krzewów określa się następująco: - określa się powierzchnię odżywiania krzewów (odległość między krzewami w rzędzie x odległość pomiędzy rzędami); - przyjmuje się średni plon 1,5-2 kg/m² przy przeciętnej agrotechnice na winnicy i 3-5 kg/m² - wysokiej; - określa obciążenie krzewu gronami OG; OG = przewidywany plon: średnia waga grona lub

134 134 OG = powierzchnia odżywiania x plon/m²: średnia waga grona - określa ilość zielonych pędów, które zapewnią odpowiednie obciążenie krzewu kwiatostanami. IZP = ilość gron: 0,6-0,8, gdzie 0,6-08 to współczynnik owoconośności pędów; - biorąc pod uwagę to, że aparat liściowy jednego pędu może zapewnić zgromadzenie normalnej ilości cukru dla g winogron, a u współczesnych odmian średnia waga grona (u większości) wynosi g, to obciążenie krzewu zielonymi pędami wynosi: przewidywany plon - 0,4kg; - biorąc pod uwagę, że negatywny wpływ środowiska zewnętrznego w czasie zimowania mógł zniszczyć do % oczek, to zwiększamy je o tą ilość. Rozpatrzymy obciążenie krzewu oczkami na odmianie Arkadia. Dane do wyliczeń: rozstaw między krzewami 2 m, między rzędami 2,5 m, średnia waga grona g. Powierzchnia odżywiania krzewu 2 x 2,5 = 5 m². Przy wysokiej agrotechnice 3 kg /m². Plon z krzewu będzie wynosił 3x5 = 15 kg. Ustalamy obciążenie krzewu gronami: OG = 15:0,8 = 19 gron. Wiadomo, że grona Arkadii są bardzo duże, to nie należy zostawiać ich po dwa na jednym pędzie tj. robimy przerzedzanie i grona górne likwidujemy. Ustalamy ilość zielonych pędów: IZP - 19:0,8 = 23 zielone pędy. 23 pędy dają nam l9 gron, ale cukier w potrzebnej ilości nie będzie zabezpieczony. Dlatego obciążenie zielonymi pędami będzie następujące: 15 kg: 0,4 przewidywany plon = 37 pędów. Z obliczeń przezimowania przyjmujemy ostateczne obciążenie krzewu oczkami: % = oczek.

135 135 Teraz podejdę do krzewu przed cięciem. Pokazanych obliczeń amator nie będzie robił, ale przedstawione wyliczenia pokażą tylko ile trzeba i skąd biorą się cyfry, gdy w opisach odmian są zalecenia obciążenia krzewu oczkami. W ten sposób, wychodząc z powyższego, przy obciążeniu krzewu oczkami (cięciu) bierzemy pod uwagę następujące czynniki: Odmianowe właściwości krzewu: - wielkość gron odpowiadająca danej odmianie; - ilość owoconośnych pędów, a stąd i cięcie: krótkie na 3-5 oczek, średnie na 6-8 oczek i długie na 9-15 oczek; - odpowiedni stosunek plonu do powierzchni aparatu liściowego, mogącego zapewnić normalną zawartość cukru w owocach; - wiek krzewu, siła rozwoju, gęstość sadzenia, przyjęta forma i rodzaj podpór; - obciążenie krzewu w ubiegłym sezonie, agrotechniczne zabiegi, nawozy, podlewanie, dokarmianie dolistne, spulchnianie gleby, zielone operacje itp. wykonywane na winnicy; - klimat i warunki przezimowania winorośli, dla czego zostawiamy % -y zapas oczek przy cięciu. Kiedy tniemy krzewy winorośli? Winnice przydomowe, położone wśród budynków, płotów, osłonięte od zimnych wiatrów drzewami są lepiej chronione przed negatywnym wpływem pogody i dlatego ostateczne cięcie krzewów robi się jednym zabiegiem tj. przed nastaniem przymrozków (koniec października 1-2-a dekada listopada). Umożliwia to lepsze i z mniejszymi stratami okrycie łozy, a oprócz tego, uniknąć wiosennego "płaczu" łozy. Na wypadek zginięcia niektórych oczek zostawiamy ich o % więcej, o czym mówiliśmy powyżej. Co to jest płacz łozy?

136 136 W miejscach skaleczeń, złamań i innych ran, wiosną wydziela się płyn komórkowy (patoka) ściekający kroplami. Jest to pierwszy objaw życiowej działalności systemu korzeniowego po zimowym spokoju. Ponieważ liście jeszcze się nie wykształciły, to ciśnienie soku komórkowego w drewnie łozy jest dość wysokie i wynosi około 2 atm. Po pojawieniu się liści część cieczy rozchodzi się na formowanie części krzewu, część paruje i "płacz" łozy ustaje. Przy "płaczu" traci się nie tylko wodę, ale i znajdujące się w niej fizjologicznie aktywne substancje, potrzebne do wzrostu i rozwoju krzewu. W okresie "płaczu" poszczególne krzewy mogą tracić do litrów patoki. W związku z tym, krzewy tniemy jesienią, a w rejonach południowych można i zimą, ale tak, żeby miejsca cięcia mogły się obkorkować. Technika cięcia krzewów winorośli Wyjaśnimy takie zagadnienia, jak wpływ cięcia na owocowanie krzewu, obciążenie krzewu pączkami w zależności od jego wieku, okresów cięcia, zasady formowania krzewu i in. Przystępując bezpośrednio do cięcia krzewów winorośli musimy wiedzieć, że: - największą owoconośność mają pędy jednoletnie, rozłożone na dwuletnim drewnie; - najmocniejsze pędy rozwijają się z najdalej położonych od podstawy łozy oczek. Dlatego, dla uniknięcia corocznego wydłużenia ramion - poniżej łozy owocowania zostawiamy sęczek zastępczy, skierowany na zewnątrz od krzewu; - w pączkach pędów słabych rozwijają się słabe grona lub takie pędy są bezpłodne. Dlatego je likwidujemy lub tniemy krótko; - większej jakości plon formuje się w bardziej oddalonych od podstawy łozy oczkach;

137 137 - duża ilość wieloletniego drewna na krzewach sprzyja wysokim plonom, bo jest to magazyn odżywczych substancji. Jak już wspominaliśmy w poprzednim artykule, każde ramię ma owoconośne ogniwo, składające się z łozy owocowania i zastępczego sęczka. Dlatego nie będziemy opisywać techniki cięcia krzewów, a pokażemy tylko technikę i warianty cięcia jednego ramienia(rys.10). Rys.10.Ramię i owoconośne ogniwo:1-przed cięciem;2-po cięciu. Rys.11.Wariant B,C.D. Wariant A. Na sęczku zastępczym rozwinęły się normalne pędy(rys.10). Przy normalnym rozwoju 2-3-ch pędów na sęczku zastępczym likwidujemy łozy owocowania z częścią dwuletniego drewna, a na sęczku zastępczym formujemy nowe owoconośne ogniwo tj. sęczek zastępczy cięty blisko podstawy łozy na 2-3

138 138 oczka, i łozę owocowania, wybierając z dwóch pozostałych pędów ten silniejszy. Długość cięcia łozy owocowania zależy od sposobu formowania i odmianowych właściwości, zwykle na 6-10 oczek. Wariant B. Na sęczku zastępczym rozwinęły się normalne pędy (rys.11), ale przy klasycznym cięciu (wariant A) krzew może nie być obciążony optymalną ilością oczek. Zdarza się to przy likwidacji ramienia z powodu zamiany lub zastępstwa, a także w przypadku uszkodzenia poszczególnych części krzewu. W takim przypadku na sęczku zastępczym zostawiamy dwie łozy owocowania, stwarzając tzw. ogniwo wzmocnione. Wariant C. Na sęczku zastępczym rozwinął się tylko jeden pęd.w tym przypadku tniemy go na nowy sęczek zastępczy (2-3 oczka), a na rozłożonej wyżej dwuletniej łozie zostawiamy 1-2 jednoletnie dojrzałe pędy na owocowanie. Pozostałą łozę wycinamy (rys.11). Wariant D. Na sęczku zastępczym nie rozwinął się ani jeden pęd. W tym przypadku sęczek likwidujemy. Na dwuletniej łozie, bliżej do podstawy pęd tniemy krótko (na sęczek zastępczy), a wyżej położone l lub 2 pędy zostawiamy na owocowanie (rys.11). Wariant E. Na sęczku zastępczym rozwinęły się normalne pędy, ale poszczególne ramiona są uszkodzone lub zlikwidowane z jakiegoś powodu. Wskutek tego krzew może być niedociążony oczkami. W takim przypadku na sęczku zastępczym tworzymy wzmocnione ogniwo (dwie owoconośne łozy i sęczek zastępczy), a także zostawiamy pęd na łozie owocowania (rys.12).

139 139 Rys.12 Kiedy robi się zamianę ramion krzewu? Prawidłowo uformowane ramiona, którym z młodości nadano prawidłowe nachylenie dla wygodnego ich zgięcia do ziemi zimą, mogą służyć lat. Jest to możliwe przy zachowaniu i ochronie drewna przed plamistą nekrozą, mechanicznymi uszkodzeniami, bakteryjnym rakiem na ramionach, prawidłowej likwidacji wysłużonego drewna. Związane jest to z tym, że ramię może być "zarżnięte" tj. przy nieprawidłowym cięciu koło ran zamierają przewodzące tkanki. Dlatego wieloletnie drewno ścinamy zostawiając tylko pieńki długości 1-2 cm, które likwidujemy w następnym roku. Likwidując jednoroczny przyrost tniemy go u podstawy pędu tak, żeby nie uszkodzić dwuletniego drewna, na którym on wyrósł. Sygnałem do zamiany ramienia jest słaby przyrost jednoletniej łozy na końcu danego ramienia, zmniejszenie masy grona danej odmiany w porównaniu z poprzednimi latami. Praktyka winoroślarstwa amatorskiego pokazuje, że najczęściej wymianę ramion robi się na 6-8 rok. Odbudowa formy zaniedbanego krzewu

140 140 Z wielu powodów krzew winorośli przez wiele lat nie może się ukształtować, a wobec tego, taki krzew nie może dawać wysokich plonów, ani gron i owoców takich rozmiarów, jakie należą do danej odmiany. Dla winoroślarza amatora bez praktyki cięcie takich krzewów i ich formowanie będzie trudne. Oto kilka rad, które pomogą uporać się z tym problemem: - poznać charakterystykę danej odmiany, a dokładnie: jej odporność na mróz, co pozwoli rozwiązać problem formowania krzewu - wysokopienna bez okrycia lub bezpienna wieloramienna przy jej okryciu na zimę; średnią wagę grona i urodzajność odmiany przy określonym obciążeniu krzewu oczkami i długości cięcia owoconośnych łóz; - wiek krzewu i jego stan - dla określenia możliwości owocowania; - zapoznać się z typami formowań i wariantami cięcia ramion na owocowanie,o czym pisano powyżej; - określić, jaka ilość ramion jest potrzebna, biorąc pod uwagę wiek i możliwość plonowania. Ramiona niepotrzebne likwidujemy; - zostawiamy ramiona, których łoza będzie zajmować w przestrzeni potrzebne nam położenie, a same ramiona będą łatwe do okrycia; - na każdym ramieniu formujemy owoconośne ogniwo tj. sęczek zastępczy i łozę owocowania; - zostawiamy jednoletnią łozę z 3-4-ma pączkami, nadającą się w przyszłości do uformowania owoconośnego ogniwa, jeżeli na ramieniu nie można stworzyć nowego. SZCZEPIENIA NA WINNICY Konieczność szczepienia krzewów winorośli wynika z wielu powodów: dla zamiany jednej odmiany na inną z cenniejszymi jakościowo charakterystykami, dla szybkiego rozmnożenia nowych, deficytowych odmian przy rekonstrukcji winnicy, szczepienie na filoksero-odporne podkładki w strefie uprawy krzewów, zarażonych filokserą.

141 141 Ta część rośliny, którą szczepimy nazywa się przyrostem, a na którą zaszczepiamy - podkładką. Poniżej miejsca szczepienia zawsze pozostaje stara odmiana (podkładka) z jej niezmienioną jakością, a wyżej - odmiana nowa, zachowująca swoje dziedziczne cechy. W ten sposób, dwa komponenty (przyrost i podkładka), wskutek szczepienia tworzą jeden organizm, zachowujący każde dziedziczne cechy swoich rodziców. W praktyce winoroślarze amatorzy szczepią na odmiany silnie rosnące, ponieważ stwierdzono, że szczepienie odmian silnie rosnących na słabo rosnące daje słaby przyrost i niski plon. Tabela 12.

142 Cięcie łóz owocowania i obciążenia 142 krzewów plonem Składniki skutecznego szczepienia

143 143 Podstawowymi czynnikami powodzenia szczepienia na winnicy są: jakość szczepionych zrazów i ich przygotowanie przed szczepieniem, zgodność komponentów, nawyki i umiejętności winoroślarza, użycie dobrej jakości owijającego materiału i instrumentu. Rozpatrzymy te czynniki i niektóre inne zagadnienia szczepienia bardziej szczegółowo, ponieważ powodzenie różnych sposobów szczepienia zależy od nich. Analizując przyczyny nieudanych szczepień na przestrzeni wielu lat, doszedłem do wniosku, że ich wynik zależy nie tylko od techniki szczepienia, ale i od terminów ich wykonania.jest to szczególnie ważne przy szczepieniu wiosennym, gdzie podstawowe znaczenie ma czynnik temperaturowy - nie niżej 16 C w strefie szczepienia. Nie należy porównywać terminów szczepienia drzew owocowych ze szczepieniem winorośli. Dla gatunków pestkowych drzew (śliwa, morela, wiśnia i in.) lepiej udaje się szczepienie do początku ruszenia soków (pierwsza połowa marca). Szczepienie nasiennych (jabłoń, grusza, pigwa) robimy w okresie późniejszym (koniec marca-kwiecień).wiosenne szczepienie na winoroślowych krzewach lepiej jest robić po zakończeniu płaczu" łozy i ustaleniu się ciepłej pogody ( drugatrzecia dekada maja); szczepienie przez okulizację robimy wtedy, gdy uformowały się już pączki (oczka), ale łoza jeszcze nie zdrewniała (druga połowa czerwca - lipiec). Poniżej, przy opisywaniu różnych sposobów szczepienia będziemy zatrzymywać się przy czasowej kolejności ich wykonywania. Bezpośrednio przed szczepieniem zraz (podkładka) powinna być nie tylko wymoczona, ale i podsuszona. Oto, co mówił starożytni uczony Pliniusz (pierwszy wiek p.n.e.): "Nie należy wstawiać zanadto pełnego sokiem zrazu, przysięgam Herkulesem, nie należy. W równym stopniu można wykorzystać i suchy i podsuszony zraz". Po przeczytaniu tego cytatu w książce M.M.Temnego "Amatorskie winoroślarstwo", wydanej 15 lat temu, nadal podtrzymuję te zalecenia.

144 144 I jeżeli trzeba moczyć zraz przed szczepieniem w stymulatorze (ukorzeniaczu) rozwoju korzeni, to potem należy go podsuszyć przez 1-2 godziny w cieniu, a następnie go zaszczepić. Udane szczepienie zależy także od biologicznej zgodności podkładki ze zrazem przyrostu (affinitet). Jednakże taka niezgodność pojawia się rzadko. Stopień przyjęcia się zraza zależy od warunków uprawy, środowiska, w którym rośnie, urodzajności gleby, na której rósł mateczny krzew, z którego wzięto zrazy do szczepienia. Robiąc szczepienie w rozszczep, pół rozszczep i przyłożenie trzeba brać pod uwagę budowę jednoletnich i wieloletnich pędów. Jeżeli brać pod uwagę cięcie poprzeczne dojrzałego, jednoletniego pędu (zraza przyrostu), to jest widoczna asymetryczność jego budowy(rys.13). Najszersza jest strona brzuszna. Na niej słabiej są rozwinięte elementy pędu, ale procesy rozwojowe są tutaj znacznie aktywniejsze, niż na stronie grzbietowej. Mniej rozwinięte są strony boczne - wklęsła, a szczególnie płaska. Rys. 13.Poprzeczne cięcie dojrzałego pędu. W związku z tym proces tworzenia kallusa u szczepionych zdrewniałych zrazów jest nierównomierny. Jest to wynikiem niejednakowej budowy stron pędu i różnej zawartości odżywczych substancji. Najwięcej węglowodanów znajduje się na stronie brzusznej, mniej na grzbietowej, potem na płaskiej, a najmniej na wklęsłej.

145 145 Równocześnie i tworzenie się kallusa zaczyna się na stronie brzusznej, gdzie lepiej są rozwinięte elementy kory i drewna, trochę słabiej na grzbietowej, potem na płaskiej i na końcu - na stronie wklęsłej (biegunowość poprzeczna). Oprócz tego na skośnym cięciu zraza, wskutek pojawienia się podłużnej biegunowości, kallus zaczyna rozwijać się z początku na ostrym końcu cięcia, a następnie na górnym tępym cieciu zraza. W ten sposób, żeby zapewnić w miejscu połączenia komponentów szczepki równomierne, okrągłe wytworzenie kallusa, sprzyjające silnemu się ich zrastaniu, trzeba do minimum sprowadzić negatywne zjawiska biegunowości i budowy kallusa. Temu sprzyja: - moczenie zrazów w regulatorze wzrostu przed szczepieniem; - stworzenie optymalnej temperatury C w miejscu szczepienia; - dobre ukierunkowanie cięć szczepionych zrazów podkładki i przyrostu; - długość skośnych cięć na zrazach. Optymalna długość cięcia powinna o 1,5 raza przewyższać jego grubość; - ciasno, ale nie za mocno, obwiązać szczepione komponenty; Do szczepienia musimy mieć przygotowany sekator, nóż szczepieniowy, młotek, nóż rozszczepiacz, sznurek, maść sadowniczą i materiał do obwiązania szczepki w postaci paska cienkiej folii. Szczególną uwagę należy zwrócić na szczepieniowy nóż - jego ostrze. Roboczą część noża szlifujemy jak można najcieniej a następnie ostrzymy do ostrości brzytwy. Sposoby i technika szczepienia W uprawie winorośli stosuje się wiele sposobów szczepienia. Rozpatrzymy tylko te najbardziej rozpowszechnione i stosowane przez winoroślarzy amatorów, w ich czasowej kolejności, zaczynając od wczesnej wiosny. Stołowe szczepienie jednoletniego pędu. Taką nazwę ten sposób szczepienia otrzymał wskutek tego, że można je robić za roboczym stołem.

146 146 Okres szczepienia tym sposobem jest dostatecznie długi i można go stosować od drugiej połowy lutego do pierwszej dekady kwietnia. Przygotowanie do szczepienia i jego wykonanie polega na: z przechowalni wydostajemy jedno lub dwuletnie sadzonki, odnawiamy cięcia ich korzeni i moczymy przez godziny w roztworze biohumusu. Następnie sadzonki kładziemy do pojemnika z wilgotnymi trocinami na 3-5 dni dla rozbudzenia rozwojowych procesów sadzonki. W ten sposób przygotowanie sadzonki do szczepienia jest zakończone. Zraz przyrostu na dobę przed szczepieniem także trzeba wymoczyć w jakimkolwiek regulatorze wzrostu. Do szczepienia dobieramy jednakowej grubości podkładkę i zraz. Na ich końcach robimy skośne cięcia, których długość powinna być jednakowa i przykładowo o 1,5 raza większa od grubości zraza. Na cięciach nacinamy języczki, przy pomocy, których łączymy podkładkę ze zrazem - kopulacja ulepszona (rys.14). Miejsce szczepienia owijamy taśmą a następnie szczepkę całkowicie umieszczamy w wilgotnych trocinach, przysypując i przyrost. Pojemnik z trocinami dajemy do ciepłego miejsca, biorąc pod uwagę, że w miejscu położenia sadzonki powinna być temperatura C. Po dniach, po stwierdzeniu, że miazgowe warstwy komponentów się zrosły, sadzonki sadzimy do pojemnika i stawiamy na parapecie okna lub balkonie. Wraz z nastaniem ciepłej pogody sadzonki hartujemy i sadzimy na stałe miejsce. W przypadku szczepienia, kiedy jako podkładka jest zdrewniały zraz, trzeba brać pod uwagę to, że skośne cięcie na zaszczepianym zrazie powinno znajdować się jak najbliżej pączka i nad pełną przegrodą. Zapewnia to lepsze tworzenie się kallusa a następnie i zrastanie komponentów. Zwykle pełna przegroda na zrazie znajduje się w miejscu położenia wąsika lub grona (rys.14).

147 147 Rys.14.Technika szczepienia sposobem ulepszonej kopulacji. Jako podkładkę wykorzystuje się Kober 5 BB, Riparija Gluar de Monpelje. Jeżeli takich nie mamy, to z powodzeniem możemy wykorzystać kompleksowo odporne odmiany, mające mocny system korzeniowy jak: Liana, Dekabrski, SH , Kobzar i in. Szczepienie zdrewniałym zrazem w rozszczep pnia Terminy szczepienia danym sposobem są dwojakie - w jednych źródłach autorzy zalecają wykonać szczepienie przed rozwojem pąków (koniec marca-pierwsza dekada kwietnia). W innych po ustaniu płaczu" łozy tj. początek maja. Bazując na tym, że szybkiemu zrastaniu szczepionych komponentów sprzyja wytworzenie się kallusa na cięciach, które z kolei zależy od temperatury otoczenia tj C, szczepienie w rozczep pnia robię zaraz po ustaniu płaczu łozy, to jest pierwsza, druga dekada maja. Do tego czasu stabilizuje się ciepła pogoda i jest mało prawdopodobne wystąpienie wiosennych przymrozków. Technika wykonania szczepienia. Krzewy odmian podkładek odkopujemy do głębokości 20-25cm i ścinamy pień o 10-15cm poniżej powierzchni gleby. Miejsce cięcia czyścimy nożem, a pień czyścimy ze starej kory.

148 148 Następnie rozszczepiamy pień po środku na głębokość 3-4 cm i wstawiamy dwa dwu-oczkowe zdrewniałe zrazy, wstępnie wymoczone w ciepłej wodzie lub jakimkolwiek stymulatorze wzrostu. Zrazy przyrostu zacinamy w klin bezpośrednio przed szczepieniem. Przy szczepieniu trzeba uważać, żeby tkanki miazgi podkładki i zraza dokładnie do siebie pasowały. W przeciwnym przypadku komponenty szczepki nie zrosną się. Dolne oczka szczepionych zrazów powinny być skierowane na zewnątrz. Miejsce szczepienia owijamy sznurkiem lub mocną taśmą z folii i przykrywamy foliowym woreczkiem lub owijamy papierem. Szczelinę między zrazami zasmarowujemy gliną lub wstawiamy w nią klin ze świeżo ściętej części krzewu (rys. 15). Rys.15.Szczepienie w rozszczep pnia krzewu. Po szczepieniu krzew zasypujemy ziemią a nad zaszczepionym zrazem usypujemy ziemny kopczyk tak, żeby szczepka była całkowicie zakryta. Technika cięcia na klin szczepionych zrazów jest następująca: Na zrazach robimy skośne cięcie tak, jak to opisano na rys.14, a następnie ze strony przeciwnej skośnego cięcia ścinamy korę i drewno, bez zacinania rdzenia. Pielęgnacja szczepionych krzewów polega na ich podlewaniu, okrywaniu, likwidacji porośli na podkładce, podwiązywaniu i ochronie przed chorobami.

149 149 Ten sposób szczepienia można stosować także i na ramionach krzewu. Technika jest taka sama jak wyżej. Szczepienie zdrewniałym zrazem w zielony pęd robi się od drugiej połowy maja do połowy czerwca. Szczepienie późniejsze nie pozwala przyrostowi dojrzeć przed nastaniem chłodów. Szczególną uwagę należy zwrócić na przechowanie zrazów, przeznaczonych do szczepienia. W tym celu przechowujemy je w chłodziarkach poniżej komory zamrażania po ich wyjęciu z przechowalni i żeby nie wyschły owijamy je wilgotnym płótnem kładziemy do foliowego woreczka. Technika szczepienia. Na wybranym młodym pędzie robimy cięcie przez węzeł powyżej drugiego lub trzeciego liścia.liść koło cięcia koniecznie zostawiamy dla podtrzymania życia w rejonie szczepienia. Samo szczepienie robi się w rozszczep. Miejsce szczepienia owijamy paskiem folii. Zraz przyrostu zacinamy w klin tak, jak to było opisane wyżej (rys.16). Warto na szczepkę nałożyć foliowy woreczek napełniony wilgotnymi trocinami, co ochroni ją przed wysuszeniem i stworzy korzystne warunki do zrośnięcia się podkładki ze zrazem. Rys.16.Szczepienie zdrewniałym zrazem w zielony pęd.

150 150 Rys.17.Szczepienie zdrewniałym zrazem w zacięcie zielonego pędu: l-foliowy izolator; 2-otwory do wentylacji; 3-nawilżona wata. Jednym z wielu sposobów szczepienia jest szczepienie zdrewniałym zrazem w zacięcie zielonego pędu. W tym celu w dolnej części krzewu wybieramy zielone pędy nadające się w przyszłości do formowania ramion. Powyżej trzeciego-czwartego liścia ścinamy je, a nad ostatnim od góry liściem robimy szczepienie. W tym celu robimy skośne cięcie do środka pędu i wstawiamy tam zraz, zacięty w klin. Miejsce szczepienia owijamy paskiem folii lub gumy i umieszczamy w foliowym izolatorze (rys.17). Na dole foliowego izolatora kładziemy nawilżoną watę dla stworzenia wilgotnego środowiska. Po rozwinięciu się pędów na zrazie foliowy izolator zdejmujemy. Po pojawieniu się pasierbów na pędach starej odmiany, natychmiast je likwidujemy. Zaletą tego sposobu szczepienia jest zachowanie wieloletniego drewna z jej zapasami odżywczych substancji, zachowanie plonu starej odmiany, powtarzalność szczepienia i otrzymanie plonu w następnym roku bez naruszenia równowagi między nadziemną i podziemną częścią krzewu.

151 151 Szczepienie w otwór pnia lub ramienia krzewu. Technika wykonania tego sposobu szczepienia jest następująca: Zraz przyrostu z dwoma-trzema pąkami przygotowujemy do szczepienia, goląc jego dolną część na długości mm z kory (rys.18). Rys.18.Przygotowanie przyrostowego zraza do szczepienia. Rys.19.Szczepienie w otwór pnia krzewu. Następnie dobieramy wiertło o średnicy ogolonej części przyrostowego zraza i przy pomocy wiertarki wiercimy otwór w pniu krzewu. Pożądane jest wykonanie otworu na części brzusznej lub grzbietowej pnia (rys.13), co gwarantuje przyjęcie się szczepki. W zależności od grubości pnia robimy 2-3 szczepienia na podkładce. W zrobiony otwór wstawiamy zraz i uważamy, żeby warstwy miazgi podkładki i zraza dobrze pasowały (rys.19). Miejsce szczepienia okrywamy wilgotnymi trocinami, piaskiem lub mchem, co chroni je przed wysychaniem. Ten sposób szczepienia pozwala uniknąć obcięcia owoconośnych ramion, rozszczepu pnia,

152 152 nie naruszyć korelacji między systemem korzeniowym a nadziemną częścią pnia. Szczepienie "zielone po zielonym". Stosuje się, jeżeli nie udało się szczepienie wczesną wiosną lub przy szybkim rozmnażaniu odmian deficytowych. Robi się ją od połowy maja do końca czerwcapoczątku lipca. Kopulacja prosta - umożliwia winoroślarzowi wybór miejsca i ilości szczepień na podkładkowym krzewie. Robi się ją od maja do 15 czerwca. Sygnałem do rozpoczęcia szczepienia tym sposobem jest osiągnięcie grubości zielonej łozy w miejscu szczepienia 6-7mm. Na krzewie zrazowym wybieramy nadający się do przesadzenia pęd, ścinamy jego wierzchołek, wąsiki, kwiatostany, a płytki liściowe na całej powierzchni pędu skracamy do 1/3. Następnie przygotowany pęd oddzielamy od krzewu, tniemy na jedno oczkowe zrazy i kładziemy do wiadra z wodą. Najlepsze są zrazy, wzięte od 5 do 10 węzła. Na krzewie podkładkowym, w wybranym miejscu szczepienia ostrym nożem robimy skośne cięcie długości 2-3cm. Następnie dobieramy odpowiedniej grubości zraz przyrostu i tniemy go tak samo. Dokładnie łączymy zraz z podkładką i owijamy folią tak, żeby goła część była na zewnątrz. Dla ochrony zraza przed wysuszeniem, na miejsce szczepienia nakładamy foliowy woreczek, napełniony wilgotnymi trocinami. Mocno go mocujemy przy pomocy wiązania (rys.20).

153 153 Rys.20.Prosta kopulacja zielonego zraza na zielony pęd Ulepszona kopulacja zielonego szczepienia. Robi się ją tak samo, jak i prostą. Największy efekt osiąga się w tym miejscu pędu, gdzie zaczyna się jego drewnienie. Zwykle szczepi się od trzeciego do piątego międzywęźla młodego pędu. Trzeba brać pod uwagę to, żeby dojrzały pęd po szczepieniu można było łatwo przyginać do ziemi dla okrycia na zimę, a przyszłe pędy zajęły potrzebne miejsce na szpalerze. Obecność języczka na szczepionych komponentach zabezpiecza mocowanie zraza na podkładce i zwiększa siłę połączenia. Długość skośnych cięć powinna być o 1,5-2 razy większa od grubości zraza, co średnio wynosi 2-2,5cm. Cięcie na zrazie robi się od strony oczka, w odległości 1-1,5cm od niego. Zacięcia na podkładce i zrazie robimy za rdzeniem. Dla ułatwienia połączenia zrazów języczki lekko odginamy nożem. Miejsce szczepienia owijamy mocno, ale nie za ciasno. Przy zbyt ciasnym obwiązaniu utrudnia się rozwój kallusa, a następnie i zrastanie się podkładki ze zrazem. Dla uniknięcia podsychania zraza likwidujemy 1/2 część liścia i nakładamy polietylenowy pojemnik na szczepkę. Przy suchej, gorącej pogodzie szczepienie zacieniamy.

154 154 Szczepienie w rozszczep zielonego pędu. Wariantem poprzedniego sposobu może być zielone szczepienie w rozszczep. Technika szczepienia jest taka sama, jak i zdrewniałego zraza w zielony pęd (rys.16),z tą tylko różnicą, że na zrazie zostawiamy połowę liścia, jak to pokazano na rys.21. Rys.21.Szczepienie ulepszoną kopulacją zielonego zraza na "zielony pęd". Szczepienie metodą okulizacji na przyłożenie. Metoda ta jest dość prosta i równocześnie gwarantuje lepsze dopasowanie warstw miazgi i przyleganie cięć, co z kolei gwarantuje dobre złączenie się komponentów. Szczepienie metodą okulizacji jest możliwe w ciągu długiego czasu tj. od trzeciej dekady maja do pierwszej dekady sierpnia, a więc ponad dwa miesiące. Okulizację na przyłożenie, zdrewniałą, ubiegłoroczną tarczką na węźle lub międzywęźlu zielonego pędu można robić od trzeciej dekady maja do połowy czerwca, a od początku czerwca do połowy sierpnia - tarczkami zielonymi. Krzewy przeznaczone do przeszczepienia metodą okulizacji na jesieni krótko podcinamy, z wzięciem pod uwagę tego, że wiosną wyrośnie 5-6 zielonych pędów, co zależy od wieku przeszczepianego krzewu. Do szczepienia przystępujemy, kiedy grubość pędów w miejscu szczepienia będzie wynosić 5-6mm.

155 155 Zrazy przyrostu przygotowujemy, przechowujemy i przygotowujemy jak to opisano wcześniej. Pożądane jest, aby przed szczepieniem zdrewniałe zrazy ubiegłoroczne wymoczyć przez 6-8 godzin, a zielone 2-3 godziny w jednym z roztworów: heteroauksyn - l tabletka na 10 litrów wody, fumar l ampułka na 10 litrów wody, humisol 100 ml na pół litra wody, wapń sodu 0,02% - 2g na 10 litrów wody. Rys.22.Szczepienie przez okulizację. Technika szczepienia jest następująca (rys.22). Przy pomocy szablonu, którym może być uczniowska linijka, szerokości około 3cm, którą na zrazie zaznaczamy początek i koniec cięcia. Cięcie dolne robimy skośne, pod kątem i głębokości 2mm. Następnie od znaku górnego robimy cięcie pąka z częścią drewna, do cięcia dolnego. Taką operację wykonujemy na podkładce i na zrazie. Następnie tarczkę zraza wstawiamy w miejsce tarczki podkładki i owijamy ją paskiem folii tak, żeby oczko było wolne. Okulizujemy jak na węzłach, tak i na międzywęźlach. Na jednym pędzie można wykonać kilka szczepek. Szczepienie na odkładach krzewu. Stosuje się dla szybkiego rozmnożenia szczególnie cennych odmian, zamiany wypadłych krzewów, dla zagęszczenia winnic lub przy stopniowej zamianie starszych krzewów, bez utraty ich plonu. W tym celu z ubiegłego sezonu formujemy młody pęd lub ramię, nadające się do przygięcia w potrzebnym kierunku i jesienią robimy

156 156 odpowiadające temu celowi cięcie. W zależności od okresów, możliwe są następujące typy szczepień: - zdrewniałym zrazem w zielony pęd; - kopulacja zielonego zraza na zielony pęd; - ulepszona kopulacja zdrewniałego zraza; - różne sposoby okulizacji na przyłożenie. Rys.23.Szczepienia na okładach krzewu: l-szczepienie zdrewniałym zrazem w zielony pęd;2-szczepienie metodą okulizacji na przyłożenie;3-ulepszona kopulacja zdrewniałych lub zielonych zrazów. W sezonie poprzedzającym szczepienie winoroślarz powinien uformować jednoletnią, grubą łozę na ramieniu, dostatecznej długości dla stworzenia nowego krzewu. Wiosną, przed szczepieniem jednoletnią łozę umieszczamy w rowku, z wyprowadzeniem na powierzchnię dwóch-trzech pąków. Szczepimy w zdrewniałą łozę lub w maju, w zielone pędy (rys.23). Szczepienia na filoksero odpornych podkładkowych odmianach winorośli Dzięki stosowaniu różnych sposobów szczepienia stało się możliwe uprawianie winnic w rejonach zarażonych filokserą, wykorzystać pod winnice węglanowe, szkieletowe łupkowe i zasolone gleby oraz otrzymywać wyższe plony. W amatorskiej uprawie winorośli szczepienie na filoksero odpornych podkładkach stosuje się w strefie zarażonej filokserą.

157 157 Szczepi się w różny sposób: kopulacja, w rozszczep, w półrozszczep, na przyłożenie i in. Największe praktyczne znaczenie ma kopulacja z języczkiem.ten sposób szczepienia można stosować przy szczepieniu na stole, jak też bezpośrednio na miejscu. Przy doborze podkładki bierzemy pod uwagę jej odporność na filokserę, skład gleby, choroby i szkodniki, a także niskie temperatury i susze. Odmiany podkładkowych łóz, uprawianych na Ukrainie, charakteryzują się następującymi podstawowymi cechami: Berlandieri x Riparia Kober 5 BB (Kober 5 BB) - odporność na mrozy, suszę, choroby grzybowe, korzeniową formę filoksery, rozpuszczonego w glebie wapna jest wysoka. Korzenie wytrzymują mrozy do - 8 C. Zrastanie z odmianami zrazowymi dobre. Berlandieri x Riparia Kregunel 2 (Kreczunel 2). Odporność na mildiu, oidium i aktywne wapno w glebie (20 %) wysoka, na korzeniową formę filoksery dostateczna. Korzenie wytrzymują mrozy do -8 C. Podstawowa masa korzeni przenika na głębokość do 1,5metra. Odporność na suszę słaba. Podkładka korzystnie wpływa na plonowanie i jakość owoców. Berlandieri x Riparia SO 4 (Openheim SO 4).Odporność na mildiu, oidium, korzeniową formę filoksery wysoka, aktywne wapno w glebie znosi do 17%. System korzeniowy mocny, przenika na głębokość 2m. Odporność na mróz korzeni obniżona, na suszę średnia. Podkładka poprawia odżywianie szczepionych roślin i podwyższa ich urodzajność oraz średnią wagę gron i owoców. Berlandieri x Riparia Teleki 5 S (Teleki 5S) - odmiana odporna na mildiu, oidium i filokserę. Odporność korzeni na mróz do -6 C, na suszę dostateczna. Na glebach kamienistych wytrzymuje aktywną

158 158 zawartość wapna do 13%. System korzeniowy mocny, co pozytywnie odbija się na odmianie zaszczepionej. Zgodność ze zrazem dobra. Berlandieri x Rupestris Riugżeri 140 ( Riugzeri 140). Odporność na mrozy, suszę, mildiu i oidium wysoka, na korzeniową filokserę dobra. Wytrzymuje do 40 % aktywnego wapna w glebie. Zrastanie z odmianami szczepionymi dobre. Riparia Gluar de Monpelje - odporność na mildiu i oidium wysoka, na korzeniową formę filoksery dobra. Odmiana w słabym stopniu jest uszkadzana przez nicienie. Odporność na mróz, suszę, odporność węglanowa korzeni niska. Zrastanie ze zrazami dobre. Potrzebuje luźnych urodzajnych gleb. Riparia x Rupestris (101-14). Odporność na mrozy, choroby grzybowe i korzeniową formę filoksery wysoka. Odporność korzeni i oczek na mróz bardzo wysoka. Odporność na aktywne wapno w glebie średnia - do 9% aktywnego wapna. Ukorzenialność i zrastanie ze zrazami wysoka. Szasła x Berlandieri 41 B (41 B). Odporność na mildiu, oidium, korzeniową i liściową formę filoksery dobra. Odporność na mróz korzeni i oczek niska. Zrastanie ze zrazem dobre. System korzeniowy przenika na głębokość powyżej 2m. Adaptacja do gleb wapiennych dobra. ZIMOWE ( STOŁOWE) SZCZEPIENIE WINOROŚLI Taką nazwę ten sposób szczepienia otrzymał przez to, że można to robić za roboczym stołem, w okresie zimowo-wiosennym tj. od lutego do pierwszej dekady kwietnia. Żeby zapewnić miejscu szczepienia komponentów równy okrągły kallus, powodujący ich mocne zrastanie, trzeba utrzymać następujące zasady: - moczenie zrazów w regulatorze wzrostu przed szczepieniem;

159 159 - stworzenie optymalnej temperatury ( C) w miejscu szczepienia; - odpowiednie ukierunkowanie cięć szczepionych zrazów tj. po linii strona grzbietowo brzuszna, gdzie warstwa miazgi jest najgrubsza; - optymalna długość skośnych cięć na zrazach powinna o 1,5 raza przewyższać jego grubość; - mocne, ale nie za ciasne połączenie szczepionych komponentów; - szczególną uwagę należy zwrócić na szczepieniowy nóż tj. jego ostrość. Ten sposób szczepienia warto stosować dla szybkiego rozmnożenia deficytowych odmian, kiedy jedno-oczkowego zraza starczy, żeby za jeden sezon otrzymać pełnowartościową sadzonkę. Szczepienia na stole robi się tak na zrazach, jak i na zdrewniałych jednoletnich sadzonkach. Ten ostatni sposób jest dla amatora lepszy, ponieważ ma już uformowany system korzeniowy. Technika szczepienia jest taka sama dla zraza i sadzonki. Przygotowanie i wykonanie szczepienia polega na: Jedno - dwuletnie sadzonki wydobywamy z przechowalni, odnawiamy cięcia na ich korzeniach i przez godz. moczymy w roztworze stymulatatoru wzrostu lub biohumusu. Następnie system korzeniowy sadzonki umieszczamy w pojemniku z wilgotnymi trocinami a na jej wierzchnią część nakładamy foliowy woreczek, co chroni łozę przed wysychaniem. W takim stanie sadzonkę trzymamy przez 7-10 dni w temperaturze otaczającego środowiska plus C, co daje bodziec początkowi pobudzenia procesów wzrostowych. W ten sposób przedszczepieniowe przygotowanie podkładki kończymy. Zraz na 3-5 dni przed szczepieniem przygotowujemy tak samo, jak i podkładkę i przechowujemy w wilgotnych trocinach, w temperaturze C. Szczepi się na dwa sposoby. Sposób 1.Jeżeli jednoletnia łoza na sadzonce ma grubość 5-6mm, to szczepimy sposobem ulepszonej kopulacji, w jednoletni przyrost (rys.24). Dobieramy jednakowej grubości zrazy podkładki i przyrostu, tniemy je skośnie tak, żeby cięcia były jednakowej długości i 1,5 raza

160 160 dłuższe od grubości zrazów. Na cięciach nacinamy języczki, przy pomocy, których łączymy podkładkę ze zrazem (ulepszona kopulacja). Miejsce szczepienia owijamy paskiem cienkiej folii, a następnie sadzonkę kładziemy płasko do pojemnika tak, żeby ze wszystkich stron były trociny warstwą 5-7cm. Pojemniki ze szczepkami wstawiamy do pomieszczenia i w miejscu szczepienia stwarzamy temperaturę C. Można to uzyskać po położeniu pojemnika na parapecie okna tak, żeby miejsce szczepienia było ogrzewane z systemu grzewczego. Można to też robić przy pomocy żarówki (rys.25). Rys.24.Technika szczepienia sposobem ulepszonej kopulacji w jednoletni przyrost. Rys.25.Ogrzewanie miejsca szczepienia przy pomocy żarówki. Po dniach, po stwierdzeniu, że miazgowe warstwy podkładki i zraza się zrosły, sadzonkę sadzimy do jakiegoś pojemnika i stawiamy na parapecie okna lub na balkonie. Z nastaniem ciepłej pogody sadzonkę hartujemy i sadzimy na stałe miejsce.

161 161 Sposób 2. Jeżeli grubość komponentów jest różna, to szczepimy w rozszczep pnia sadzonki (rys.26). Przygotowanie sadzonki i zraza jest takie same, jak w poprzednim sposobie. Szczepiąc obydwoma sposobami należy pamiętać o tym, żeby skośne cięcie na zaszczepianym zrazie znajdowało się jak najbliżej pąka nad pełną przegrodą. Zapewnia to lepsze tworzenie się kallusa a następnie i zrastanie podkładki ze zrazem. Zwykle pełna przegroda znajduje się w miejscu położenia wąsika lub grona (rys.24). Rys-26.Szczepienie sadzonki w rozszczep pnia. Jako podkładki należałoby użyć Kober 5 BB. Riparia Gluar de Monpejle lub SO 4, a gdy takich nie mamy, to z powodzeniem można wykorzystać sadzonki kompleksowo odpornych odmian, mających mocny system korzeniowy jak: Dekabrski, SU 15-20, Lana, Pjerrel, Kesza - l i in.

162 162 HODOWANIE WEGETATYWNYCH SADZONEK Z JEDNOOCZKOWYCH ZRAZÓW ( z doświadczeń własnych) Ten sposób hodowania sadzonek znany jest od dawna, ale wcześniej z powodu małej ilości substancji plastycznych w jednooczkowym zrazie nie miał dużego znaczenia. W zmianie tej opinii pomógł przypadek. Otóż, nabyłem 3-4-ro oczkowe zrazy deficytowych odmian winorośli i postanowiłem odciąć po jednym oczku do szczepienia, a pozostałe zrazy hodować jak zwykle. Kiedy przyszedł czas szczepienia (po zakończonym "płaczu" łozy) jednooczkowe zrazy wymoczyłem w roztworze ukorzeniacza, zawinąłem w wilgotną tkaninę i włożyłem do celofanowego woreczka. Czekałem na wolny dzień, żeby pojechać na działkę i szczepić, ale pogoda postawiła swoje warunki. Nastąpiło duże ochłodzenie przez kilka dni, potem były deszcze a temperatura powietrza była w granicach C. Ogólnie czas szczepienia był spóźniony i o zrazach leżących koło tylnej szyby samochodu zapomniałem. Kiedy mi się przypomniało i rozwinąłem celofanowy woreczek, zobaczyłem, że na końcach wytworzył się już kallus, a pączki napęczniały i miały 3-6mm. Zrazy te postanowiłem posadzić. W tym celu ziemię spulchniłem, swoje zrazy położyłem rzędem w rowku głębokości 3cm, przysypałem je ziemią, a na wierzch trochę piasku i zacząłem je obserwować. Było to w trzeciej dekadzie maja. Szybko na roślinach pojawiły się młode pędy, które osiągnęły 5-7cm długości. Ich wzrost zahamował się na dwa tygodnie, a potem zaczęły się normalnie rozwijać. W ciągu lata ich przyrost osiągnął 30-50cm. Z dziesięciu zrazów wyrosło osiem sadzonek. W ten sposób, moje wątpliwości dotyczące otrzymania sadzonek z jednooczkowych zrazów zmieniły się. W przyszłości, przy braku posadzeniowego materiału już celowo hodowałem sadzonki z jednooczkowych zrazów. Jak to robię? Ponieważ zraz jedno oczkowy ma mało drewna, a to znaczy i mało substancji plastycznych, to trzeba szczególnie starannie wykonać wszystkie operacje sprzyjające szybkiemu rozwojowi korzeni.

163 163 Aklimatyzacja. Wyjęte z przechowania zrazy powinny przejść aklimatyzację. W tym celu kładziemy je do wilgotnych trocin, płótno, mech lub wilgotne gazety i trzymamy przez 5-7 dni w temperaturze około C. Moczenie zrazów. Po aklimatyzacji zrazy moczymy przez dobę w jednym ze stymulatorów rozwoju korzeni: - heteroauksyn (0,03-0,05 g/1); - humat sodu (0,1-0,05 g/1); - czarkor (l ml na l litr wody); - fumar (jedna ampułka /100 ml wody). Zraz zanurzamy na 2-3 sekundy i podsuszamy na słońcu; - biohumus (10 %-wy wodny roztwór - jedna część biohumusu na 10 części wody). Zrazy jedno oczkowe moczymy całkowicie zanurzone w wodnym roztworze biohumusu lub innego preparatu. Bruzdowanie. Dla aktywizacji procesów kallusowania, a następnie i rozwoju korzeni, na zrazach robię bruzdy tj. zadrapania kory i miazgi na zrazie. Jeżeli zrazy sadzi się na leżąco, to bruzdy robię na przeciwnej od strony oczka powierzchni. Zwykle robię trzy bruzdy. Parafinowanie oczek. Żeby uniknąć różnicy w rozwoju pąków i tworzeniu się korzeniowego systemu, trzeba parafinować oczka, co zatrzyma ich rozwój na dni. Parafinuję przy pomocy płaskiego pędzelka tak: w rozgrzanej na wodzie parafinie zanurzam pędzelek i mażę nim po oczku tak, żeby parafina pokryła oczko w promieniu 1cm, następnie natychmiast zanurzam zraz w zimnej wodzie (rys.27).

164 164. Rys.27.Parafinowanie i bruzdowanie zrazów. Sadzenie zrazów do substratu. Do sadzenia przygotowujemy substrat złożony z próchnicy, piasku i gleby w stosunku 1:1:1; trocin, próchnicy i gleby (l: l: l); trocin i gleby (1:2), który sypiemy do kartonowych lub innych pojemników warstwą grubości 10cm. Dużej warstwy substratu w początkowym stadium nie robię, co powoduje jej lepsze nagrzewanie. Zrazy kładę na głębokości 1,5-2cm, ale tak, żeby pączki nie stykały się z glebą i robię ochronny pokrowiec z górnej części plastykowej butelki, odciętej w takiej odległości żeby powstał otwór o średnicy około 3cm. Na butelce, w dolnej części robię dwa wycięcia, żeby ścianki butelki nie wżynały się w zraz i ustawiam ją nad zrazem (rys.28). Rys.28.Przygotowanie ochronnego pokrowca z plastykowej butelki.

165 165 Żeby pączki nie wysychały, to górną część butelki przykrywam folią (rys.29), lub nad pojemnikiem robię obudowę i wszystko przykrywam folią. Pielęgnacja polega na utrzymywaniu w stanie wilgotnym, ale nie mokrym, dobrym przewietrzaniu i utrzymywaniu temperatury w strefie zraza w granicach C. W tym celu pojemnik z posadzonym zrazem stawiam nad kaloryferem lub na podstawce, a na dole daję elektryczną żarówkę i odpowiednim doborem jej mocy osiągam potrzebną temperaturę substratu. Ten sposób hodowli zrazów można stosować od stycznia do maja. Przygotowanie do sadzenia na stale miejsce. Okres sadzenia na stałe miejsce wegetatywnej sadzonki to druga połowa maja, gdy minie zagrożenie wystąpienia przymrozków i ziemia w strefie rozłożenia systemu korzeniowego nagrzeje się do minimum 15 C. Przed wysadzeniem wegetatywnej sadzonki na stałe miejsce trzeba ją zahartować. Dlatego pierwsze trzy dni dajemy ją do cienia na 2-3 godz. Następnie stawiamy w półcieniu np. pod korony drzew i stopniowo przyzwyczajamy rośliny do bezpośrednich promieni słonecznych. Rys.29.Folia chroni pączki przed wysychaniem.

166 166 Sadzenie wegetatywnej sadzonki na stałe miejsce. Gdy sadzonka przejdzie hartowanie sadzimy ją na stałe miejsce według normalnej technologii. Różnica polega tylko na tym, że układamy ją w posadzeniowym dołku na głębokości około 40cm i przysypujemy 3-5cm warstwą ziemi, a to zależy od długości przyrostu. Na wierzch dajemy warstwę wyścielającą grubości lcm (rys.30). Rys.30.Sadzenie wegetatywnej sadzonki na stałe miejsce. Na zakończenie stwierdzam, że chociaż ta metoda produkcji sadzonek sprawia trochę kłopotów, to do momentu wiosennego sadzenia jestem już pewny i bardzo zadowolony, że drogocenna odmiana zaczęła swoje życie na mojej winnicy. RODOWÓD ODMIANY.O CZYM ON MÓWI? Obecnie asortyment winorośli na amatorskich winnicach jest bardzo duży - około odmian i hybrydowych form. Corocznie pojawiają się nowe odmiany, nie w dostatecznym stopniu sprawdzone w różnych klimatycznych i glebowych warunkach. Dla nich nie jest jeszcze opracowana tak odmianowa agrotechnika, jak i stopień odporności na różne choroby. Dlatego u nieznających właściwości uprawy konkretnej odmiany lub hybrydowej formy, często są niepowodzenia i rozczarowania z nabytego materiału. Skąpość materiału informacyjnego o jakiejś odmianie lub hybrydowej formie jest szczególnie widoczna w ostatnich 2-3-ch latach, kiedy słyszy się u amatorów nazwy różnych odmian,

167 167 a informacji o nich prawie nie ma. W najlepszym przypadku mogą być opisane rozmiary i formy owoców, okresy dojrzewania a pochodzenie, rodzicielskie pary, odporność, rozmiary i wypełnienie gron, właściwości agrotechniki i inne dane są nieznane. Jednocześnie przy takiej informacji jest nader trudno rozstrzygać nie tylko nowicjuszowi, ale i winoroślarzowi badaczowi, czy warto powiększać swoją kolekcję o daną odmianę. Jednakże rozpoznanie i ocenienie oczekiwanej charakterystyki nowej odmiany jest możliwe według ich bezpośrednich rodziców i rodowodu jako całości. Nie jest to skomplikowane, ale utrudnione, ponieważ ampelograficznej literatury jest bardzo mało i jest ciężko znaleść pary rodzicielskie poszczególnych odmian, żeby móc zestawić rodowód interesującej nas odmiany. Dla pełniejszego wyjaśnienia tematu trzeba wprowadzić niektóre pojęcia i wyjaśnienia. Rodzina winoroślowych zawiera ponad 500 gatunków tak uprawowych, jak i dekoracyjnych roślin. Najbardziej rozpowszechnione w uprawie są gatunki rodu Vitis, które według swojego geograficznego rozpowszechnienia dzielą się na grupy: - grupa amerykańska, zawierająca około 30 gatunków, charakteryzujących się małym owocowaniem i niską jakością owoców. Ma duże znaczenie związane z posiadaniem grupowej odporności na filokserę, choroby grzybowe, chlorozę i niskie temperatury. Największe znaczenie dla celów selekcyjnych mają gatunki Vitis riparia, Vitis berlandjeri, Vitis rupestris, Vitis kordifolia i ich hybrydy. Z gatunków amerykańskich, wprowadzonych do uprawy dla otrzymania owoców szeroko wykorzystywany jest gatunek Vitis Labruska. Poprzez dobór i hybrydyzację otrzymano wiele form z udziałem tego gatunku. Są to tak zwane odmiany izabellowe Lidia, Izabella, Konkord, Seneka, Golden muszkat i in.

168 168 - grupa azjatycko-wschodnia liczy 44 gatunki rodu Vitis. Największe znaczenie ma gatunek Vitis amurensis, wykazujący się wysoką odpornością na mróz, oraz owocami nadającymi się do spożycia. I.W.Miczurin, wykorzystując ten gatunek do krzyżowań, otrzymał szereg odmian odpornych na mróz, takich jak Rosyjski Konkord, Bujtur, Metaliczeski. Z innych gatunków tej grupy znaczenie ma Vitis Romaneti, odporny na mildiu i Vitis Tumbergii, bardzo odporny na tą chorobę; - grupa europejsko-azjatycka ma tylko jeden gatunek Vitis Vinifera, zajmująca główną pozycję w uprawie. Ten gatunek dzieli się na dwie podgrupy: winorośl dzika i wszystkie odmiany uprawowe. Odporność wyżej przedstawionych gatunków na podstawowe czynniki jest pokazana w tabeli 3. Tabela 3. Odporność niektórych gatunków winorośli na podstawowe czynniki Nazwa gatunku Pochodzenie Odporność na Odporność, stopnie mróz Filoksera Mildiu Oidium V.Berlandjeri Ameryka Wysoka V.Kalifornika X X 2 5? V.Kandikans X X V.Labruska X X V.Rupestris Wschodnia Azja X V.Tumbergin X X V.Amurenzis X Bardzo wysoka 4-5 4? V.Vinifera Europa Zachodnia, Azja, Północna Afryka, Afryka Średnia Jak widzimy, w każdej grupie znajdują się pożądane cechy, tak potrzebne odmianie idealnej". Zadanie selekcjonerów polega na tym, żeby wydobyć i umocować pożyteczne właściwości każdej grupy, w jednej odmianie: od odmian europejsko-azjatyckich otrzymano jakość owoców, wielkość gron; od wschodnio-azjatyckich otrzymano wysoką odporność na mróz; od amerykańskiej odporność

169 169 na szkodniki i choroby. Teoretycznie, zadanie otrzymania odmiany wykazującej się wysoką odpornością na mróz, wysokie wartości smakowe, przyciągającym gronem, odpornością na szkodniki i choroby niby jest rozwiązane, ale w praktyce okazało się, że jest to problem bardzo skomplikowany. Sprawa w tym, że przy międzygatunkowej hybrydyzacji winorośli amurskiej, odmian europejskich i amerykańskich, w pierwszym pokoleniu otrzymały wysoką odporność na mróz i mildiu i w znacznie mniejszym stopniu jakość odmian europejskich. Połączenia w jednej roślinie wysokiej jakości owoców, odporności na choroby, szkodniki i mrozy w pierwszym pokoleniu międzygatunkowej hybrydyzacji nie otrzymano. Taki rezultat osiąga się po wykonaniu wielokrotnie powtarzanych hybrydyzacji początkowo otrzymanych hybryd między sobą i krzyżowań odwrotnych z odmianami europejskimi i nieprzerwaną selekcją lepszych cech jakościowych i odpornościowych egzemplarzy. Znaczne sukcesy w tej pracy osiągnęli selekcjonerzy z Francji Seiw Villar i Zeibel, którzy stworzyli wiele odmian, wykazujących się wyżej przedstawionymi cechami, szeroko stosowanymi w selekcji jako dawcy odporności przez selekcjonerów wielu krajów świata (tabela 4). Przy pomocy odmian, dawców odporności otrzymano tak znane odmiany, jak: Atlant (Biruinca x Damasskaja roza x SW ), Biruinca ( Agadan x SW ), Dekabrski (Mołdawski x SW ), Liana (Czausz biały x SW ), Mołdowa (Guzal Kara x SW ), Muszkat letni (SW x Królowa winnic), Jesienny czarny (Alfons Lawalle x SW ), Straszeński (Drużba x SW -473) i dziesiątki innych odmian. Wyhodowanie odmiany odpowiadającej takim wymaganiom, jak odporność na choroby, szkodniki i mrozy, jakość i wielkość plonu to proces złożony i długi i dużo zależy od przekazania i umocowania w wyjściowej formie tych pozytywnych cech rodzicielskich par, które się planuje. Dla przykładu rozpatrzymy genetyczny schemat odmiany Wostorg biały[(zaria sewiera x Dolores) x Ruskij rannij] (rys.31).

170 170 Analiza genowego schematu odmiany Wostorg biały pokazuje, że odmiana ma wysoką odporność na mróz -25 C, wczesny okres dojrzewania, dobre dojrzewanie łozy oraz wysoką odporność na mildiu i szarą pleśń, które zostały przekazane przez winorośl amurską i odmianę Konkord. Od odmian Ruskij rannyj, Szasła różowa odmiana otrzymała możliwość gromadzenia dużej ilości cukru - do 26 %, a od odmiany Dolores - smak oraz wielkość owoców i grona. Trzeba stwierdzić, że umocowanie takiej cechy jak odporność na mróz przeprowadzono dostatecznie mocno od takich odmian, jak Siewka Malingera, winorośli amurskiej, Sewierny, Miczuriniec. Umożliwia to ich zastosowanie w rodzicielskiej parze, przy tworzeniu nowych odmian, takich jak: Kesza, Kesza-l, Elegant super wczesny, Elegant, Wostorg muszkatołowy (Frumoasa albe x Wostorg), Wostorg owalny (Orginał x Wostorg), Wostorg idealny (SW x Wostorg) i wiele innych. Tabela 4. L.p. Nazwa odmiany Charakterystyka odmian dawców odporności Wykorzystanie Okres dojrzewania Grono Wielkość Forma Zwartość 1. SW Techniczna Późny Średnia Cyl.-stoż. Średnia 2. SW 12- Techniczna Średniopóźny Duża Cyl.-stoż. Średnia 375(Zeibel 6468 x V.Berlanderi 3. SW Techniczna Późny Średnia Cyl.-stoż. Średnia (SW xZeibel SW Stołowo- Średnio- Duża Stożkowa Luźna 5. SW (Data de Sen Vale 6. SW (Perrel) 7. SW (Muskat de Sen Vale) techniczna Stołowa Duża Średnia Stołowa Późny Duża Stożkowa Średnia Stołowa Średnia późny Średniopóźny Szerokostośk. Średniopóźny Wąskostożkowa Średnia 8. SW Techniczna Późna Duża Cyl.stoż. Średnia 9. Zeibel Techniczna Wczesnośredni Średnioduża Cylindryczna Zwarta

171 171 L.p. Jagoda Odporność w stopniach (ballach) x Wielkość Forma Barwa Mróz Filoksera Mildiu Oidium Szara pleśń 1. Średnia Owalna Jas.róż Średnia Owal.jaj. Biała z róż.odc. 3. Srednia Okrągła Ciemno granat Duża Jajowata Ciemno fiol Duża Jajowata Biała Duża Jajowata Biała z róż.odc. 7. Duża Owal.jaj. Biała Średnia Jajowata Ciemno czer Średnia Okrągła Ciemno gran Rys.31.Genealogiczny schemat odmiany Wostorg biały.

172 172 Rozpatrzymy schemat stworzenia odmiany Kesza - l (Frumoasa albe x Wostorg). Od odmiany Wostorg biały otrzymała ona wysoką odporność na mróz C, wczesne dojrzewanie, wielkość grona, a od odmiany Frumoasa albe - wyróżniający się smak, imponujące rozmiary owoców i gron, które otrzymała od odmiany Guzal Kara i jej bezpośrednich rodziców. Od odmiany dawcy, Kesza - l otrzymała odporność SW na choroby (rys.32). Rys.32.Schemat stworzenia odmiany Kesza - 1. Interesujące będzie samodzielne przeanalizowanie geneanalogicznego schematu znanej i lubianej odmiany Arkadia (Mołdowa x Kardinał), a także prześledzenie pełnego schematu tworzenia dawcy odporności SW

173 173 Rys-33.Genealogiczny schemat odmiany Arkadia Analizujemy genealogiczny schemat jakiejkolwiek kompleksowo odpornej odmiany i porównujemy jej charakterystykę z odmianami dawcami, które zostały wykorzystane do jej stworzenia, według takich wskaźników jak odporność na mróz, odporność na mildiu, oidium, filokserę, szarą pleśń, zawsze zaznacza się obniżenie danych wskaźników. Selekcjonerzy, genetycy, zaznaczają, że przy powtórnej i następnych hybrydyzacjach, wraz z poprawą jakości owoców obniża się ich odporność. Obecnie odmian, posiadających duże owoce, piękne grona i porównywalnie wysoką odporność na choroby jest dość dużo. Są to takie odmiany, jak Pamięci Negrula, Flaming, Swietłyj, Wostorg czerwony, Impuls, Jesienny czarny, Denal, Arkadia, Lora, Odporny Dokuczajewej, Nadzieja AZOS, Kodrjanka i inne, o wadze owoców 6-9g, które całkiem niedawno uważano za odmiany o największych owocach z grupy odmian kompleksowo odpornych. Minęło niewiele czasu i pojawiły się odmiany o jeszcze większych owocach, wagi 10-15g i większych. Są to takie odmiany, jak Kesza - l (Talizman), Demetra, Atlant i inne, których rodzicami są dwie i więcej, współczesne, kompleksowo-odporne odmiany, a to

174 174 znaczy, że odporność na mróz i choroby może być na poziomie rodziców a nawet niżej, co zależy od prawidłowego doboru par rodzicielskich. Stosunki rynkowe, konkurencja w zbycie i posadzeniowego materiału, stawiają duże wymagania winoroślarstwu amatorskiemu i w związku z tym zaczynają się pojawiać odmiany, których rodzicami są współczesne, wielko owocowe, kompleksowo odporne, wielko owocowe europejskie i azjatyckie odmiany. Po otrzymaniu wielkich owoców i wspaniałych gron, niestety trzeba będzie ustąpić odporności na mrozy i choroby. Co do odporności kompleksowo odpornych, stołowych odmian należy zaznaczyć, że: odmiany, otrzymane ze skrzyżowania europejskich lub azjatyckich gatunków, bezpośrednio z winoroślą amurską lub odmianą-dawcą odporności są bardziej odporne na mróz C, niż odmiany, których rodzicami są kompleksowo odporne i azjatyckie C. Podwyższenie odporności na mróz pokazano w tabeli 5. Tabela 5. Podwyższenie mrozoodporności w zależności od dawcy odporności.

175 175 W ten sposób, żeby przekonać się o odporności jakiejkolwiek odmiany, trzeba zestawić jej rodowód i posługując się danymi z tabeli 1 i 2, samodzielnie przeanalizować odporność interesującej Was odmiany na niekorzystne warunki. Oprócz tego, badanie rodowodu odmiany ma bardzo duże znaczenie przy hodowli nowych odmian w pracach winoroślarzybadaczy. Wyhodowaniem nowych odmian winorośli zajmowało się wielu winoroślarzy amatorów, a w ostatnim dziesięcioleciu, wraz z rozwojem stosunków rynkowych prace te zostały poszerzone. Określając, jakimi wartościami powinna wykazywać się nowa odmiana, winoroslarz badacz powinien przede wszystkim zadbać o dobór odpowiednich odmian, które mogłyby być wykorzystane jako odmiany wyjściowe, rodzicielskie, a w przyszłości i przy krzyżowaniu. Dlatego prawidłowemu doborowi wyjściowych odmian może pomóc schemat ich tworzenia, a także uwidocznić, jakie pozytywne cechy umocowały się (utrwaliły) w tych wyjściowych odmianach (odporność na mróz, odporność na mildiu, oidium, filokserę, towarowość owoców i gron itp.). PRACE SELEKCYJNE NA WINNICY AMATORSKIEJ Praca winoroślarza amatora przy hodowaniu nowych odmian polega na dokładnym określeniu zadania, które następnie trzeba rozwiązać. Jej wykonanie można warunkowo podzielić na cztery etapy: I etap. Dobrze poznać istniejący asortyment, jakie pozytywne cechy posiada każda z tych odmian i w jakim kierunku należy prowadzić prace selekcyjne (odporność na mróz, wielkość owoców, smak itd.). II etap. Prace przy krzyżowaniu wyjściowych odmian winorośli; III etap. Wysiew nasion i hodowanie sadzonek; IV etap. Hodowanie sadzonek na wysokim poziomie agrotechnicznym.

176 176 Niektórzy winoroślarze amatorzy, dla otrzymania nowych odmian stosują wysiew nasion winorośli, otrzymanych z naturalnego zapylenia. Ale w tym przypadku nie jest znana odmiana-zapylacz i wskutek tego możemy otrzymać odmianę o niepożądanych gospodarczo-biologicznych cechach, i trzy-cztero letni wysiłek będzie zmarnowany. Znane są przypadki otrzymania pięknych odmian, takich jak Saratowski rekord mający duże jagody i grona wagi 3-4kg, Rosyjski Konkord, Horizdra 133, Petrenko-52 wykazujących się wysoką odpornością na mróz. Lepiej jest wykonać skrzyżowanie wcześniej wybranych odmian, których cenne właściwości chciałoby się mieć (połączyć) w nowej hybrydzie. Prawidłowo dobrać wyjściowe formy z pożądanymi charakterystykami pomoże przestudiowanie rozdziału Rodowód odmiany. O czym on mówi? Prace przy krzyżowaniu wyjściowych odmian winorośli polegają na: formę macierzyńską tj. tę, którą będziemy opylać, na 3-5 dni przed kwitnieniem winorośli, kiedy kwiatki na kwiatostanach są w pełni uformowane a miseczki płatkowe utworzyły się nad zalążnią i kołpaczek zaczął się bielić, trzeba przystąpić do kastracji kwiatostanów (patrz rys. 34,35,36). Rys.34.Kwiatek winorośli: l-szypułka; 2-dno kwiatu!; 3-kołpaczek; 4-nektarnik; 5-słupek;6-znamię;7-pylniki;8- pręciki;9-zawiązka.

177 177 Kastracja - jest to zabieg zapewniający sterylizację macierzyńskiego kwiatostanu, polegający na likwidacji pylników u kwiatków winorośli. Zabieg wykonuje się szczególnie starannie i ostrożnie. Robi się to w następujący sposób. Pincetą zdejmuje się kołpaczek i likwiduje pylniki na pręcikach. Nie można dopuścić do oderwania się pręcików od łożyska kwiatostanu i uważać, żeby nie uszkodzić pyłku. Tak obrabia się wszystkie kwiatostany. Następnie na kwiatostan należy nałożyć izolator, zrobiony z pergaminu lub kalki. W ten sposób nie dopuszczamy do zapylenia kwiatostanu obcym pyłkiem. Jeżeli w tym czasie są już w pełni kwitnące kwiatostany na krzewie, z którego pobraliśmy formę męską, to przed nałożeniem izolatora, koniecznie trzeba położyć na kwiatostan macierzyński kwiatostany męskie. Rys.35.Podłużne rozcięcie pąka kwiatka winorośli:l-szypułka;2-dno kwiatu;3- kołpaczek;4-wianek kołpaczka; 5-pręcik;6-wiązadło pylnika;7-pyłek;8-pylnik;9- pyłkowy worek;10-łącznik;ll-pączek nasienny; 12-pączki przewodnie;13-nektarnik. Jeżeli za formę macierzyńską wybraliśmy odmianę z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka, to kastracji nie robimy.

178 178 Rys.36.Rozwój kwiatka winorośli W tych przypadkach, kiedy w pełni kwitnącego kwiatostanu na formie męskiej, w okresie kastracji macierzyńskiej formy jeszcze nie ma, to trzeba poczekać, ale nie dłużej, niż trzy dni inaczej kwiatek straci zdolność do zapłodnienia. Dla lepszego zapylenia izolator ostrożnie potrząsamy przez kilka dni. Zdejmujemy go po stu dniach. Kiedy owoce całkowicie dojrzeją, na kwiatostanach, które poddaliśmy kastracji, nasiona oddzielamy od miąższu, przemywamy, suszymy i przechowujemy do stycznia - lutego. Przed wysiewem nasiona przygotowujemy do stratyfikacji, sprzyjającej równomiernemu ich kiełkowaniu. W tym celu jedną część nasion mieszamy z grubym piaskiem w stosunku 5:10, nawilżamy i przechowujemy w temperaturze 1-3 C w chłodni lub piwnicy. Żeby piasek nie tracił wilgoci, przykrywamy go folią lub szkłem. Stratyfikacja trwa przez dni. Następnie, przed wysiewem podgrzewamy je przez 7-10 dni w temperaturze C. Po tych zabiegach nasiona oddzielamy od piasku i siejemy do skrzynek, na głębokość 5-6cm. Trzeba uważać żeby gleba nie podsychała. Po rozwinięciu się 2-3-ch listków przystępujemy do pikowania roślin. Do pikowania nadają się obcięte plastykowe butelki lub inne pojemniki. Substrat przygotowujemy z

179 179 czarnoziemu, piasku i próchnicy w stosunku 1:1:1.Temperaturę utrzymujemy w granicach C. W końcu maja - początku czerwca sadzonki przesadzamy do gruntu, uważając, żeby nie uszkodzić korzeni.dalej pielęgnacja jest taka sama, jak i sadzonek pozostałych. Końcowy etap tworzenia nowej odmiany, to obserwacja siewki na przestrzeni kilkunastu lat dla potwierdzenia jej korzystnych, odmianowych właściwości. Na początku owocowania tak siewek, jak i sadzonek ze zrazów (wegetatywnych) możemy przez lata obserwować zmiany cech, a zwłaszcza: zmianę okresów dojrzewania plonu od wczesnego do późniejszego, rozmiar owoców i gron, kolor, smak itp. Długość okresu formowania nowej odmiany różnych roślin jest różny i zależy od wielu czynników. Obecnie winoroślarze dla badania siewek stosują szczepienia na roślinie - wychowawcy (mentor) w celu zwiększenia w hybrydowych siewkach pożądanych cech. Drugi sposób hodowania hybrydowych roślin, to ich hodowanie na wysokim agrotechnicznym poziomie tj. stosowaniu w odpowiednim czasie obfitego podlewania, najlepiej płynnego dokarmiania doglebowego i dolistnego, w swoim czasie wykonanie zielonych operacji na krzewach i nie przeciążanie ich plonem. Na poziomie amatorskim można uważać odmianę za utrwaloną, jeżeli na przestrzeni 3-5 lat takie wskaźniki, jak okres kwitnienia kwiatostanów, okres dojrzewania owoców, ich rozmiary, kolor i smak oraz wielkość gron jest stała.

180 180 SPIS TREŚCI OD AUTORA 76 OD TŁUMACZA 77 ROZPLANOWANIE I PRZYGOTOWANIE DZIAŁKI DO 79 SADZENIA WINOROŚLI Od czego zacząć podział powierzchni działki pod założenie 79 winnicy? Czy trzeba zadbać o doprowadzenie wody do działki? 79 Jak i kiedy przygotować działkę pod winnicę? 80 Jak zasilić glebę nawozami przed sadzeniem winorośli? 80 Ile trzeba dać nawozów do jednego posadzeniowego dołka? 80 Technologia przygotowania mieszanki glebowej 81 Jaka powinna być odległość między krzewami w rzędzie oraz 82 pomiędzy rzędami? Właściwości uprawy winorośli na piaskach 82 Co to jest zmęczenie gleby i jak odnowić winnicę? 83 Powstaje pytanie: jak odnowić winnicę i jak ją rekonstruować? 83 Co to jest ściółkowanie gleby i czemu służy? 84 DOBÓR ODMIAN 85 Co jest uprawiane na naszych przydomowych działkach? 85 Jakim odmianom dajemy pierwszeństwo? 86 O odmianach rdzennych i niezasłużenie zapomnianych 88 W poszukiwaniu najlepszych odmian 90 Odmiany techniczne (przerobowe) w winoroślarstwie 92 amatorskim O dziesięciu najlepszych odmianach 93 Przyszła "postać" winnicy amatorskiej 94 ODPORNE UNIWERSALNE (STOŁOWO-PRZEROBOWE) 95 I TECHNICZNE ODMIANY WINOROŚLI KOMERCYJNE PODEJŚCIE DO WINOROŚLARSTWA 103 FARMERSKIEGO I AMATORSKIEGO Regulowanie owocowania 111 OKRES KWITNIENIA I URODZAJNOŚĆ WINOROŚLI 114 Kwiatki męskie 115

181 181 Kwiatki żeńskie 116 Kwiatki obupłciowe 116 Kwitnienie winorośli 116 Jak zapobiec nadmiernemu osypywaniu się owoców? 117 Zapylenie sztuczne 119 Tabela Obserwacje i wnioski 121 FORMOWANIE KRZEWÓW WINOROŚLI 122 Od czego zaczyna się formowanie krzewu? 122 Jak przyśpieszyć formowanie krzewu? 124 Co to jest metoda szybka? 124 JAK FORMUJE SIĘ KRZEWY DLA SKLEPIEŃ I KOŁO 126 ŚCIAN BUDYNKÓW? Kiedy stosuje się Z-podobną formę krzewu? 128 Kilka uwag dotyczących formowania krzewów winorośli 130 CIĘCIE KRZEWÓW NA OWOCOWANIE I OBCIĄŻENIE 130 ICH PLONEM Jaki jest cel cięcia? 131 Jaka jest zależność wzrostu i owocowania krzewu od cięcia? 131 Określenie obciążenia plonem 132 Odmianowe właściwości krzewu 134 Kiedy tniemy krzewy winorośli? 134 Co to jest płacz łozy? 134 Technika cięcia krzewów winorośli 135 Kiedy robi się zamianę ramion krzewu? 137 Odbudowa formy zaniedbanego krzewu 138 Tabela SZCZEPIENIA NA WINNICY 140 Składniki skutecznego szczepienia 140 Sposoby i technika szczepienia 143 Stołowe szczepienie jednoletniego pędu 143 Szczepienie zdrewniałym zrazem w rozszczep pnia 144 Technika wykonania szczepienia 145 Szczepienie zdrewniałym zrazem w zielony pęd 146 Szczepienie w otwór pnia lub ramienia krzewu 148 Szczepienie "zielone po zielonym" 149

182 182 Kopulacja prosta 149 Ulepszona kopulacja zielonego szczepienia 150 Szczepienie w rozszczep zielonego pędu 151 Szczepienie metodą okulizacji na przyłożenie 151 Szczepienie na odkładach krzewu 152 Szczepienie na filoksero odpornych podkładkowych odmianach 153 winorośli ZIMOWE (STOŁOWE) SZCZEPIENIE WINOROŚLI 155 HODOWANIE WEGETATYWNYCH SADZONEK Z 158 JEDNOOCZKOWYCH ZRAZÓW (z doświadczeń własnych) Aklimatyzacja 159 Moczenie zrazów 160 Bruzdowanie 160 Sadzenie zrazów do substratu 160 Przygotowanie do sadzenia na stałe miejsce 162 Sadzenie wegetatywnej sadzonki na stałe miejsce 162 RODOWÓD ODMIANY.O CZYM ON MÓWI? 163 Tabela 3. Odporność niektórych gatunków winorośli na 165 podstawowe czynniki Tabela 4. Charakterystyka odmian dawców odporności 167 Tabela 5. Podwyższenie mrozoodporności w zależności od 171 dawcy odporności PRACE SELEKCYJNE NA WINNICY AMATORSKIEJ 172

183 183