W.D.BUŁHAKOW Z rosyjskiego tłumaczył Władysław Deptuła UPRAWA WINOROŚLI

Transkrypt

1 W.D.BUŁHAKOW Z rosyjskiego tłumaczył Władysław Deptuła UPRAWA WINOROŚLI 1

2 BAO DONIECK 2002 Książka WINOROŚLARSTWO" zawiera różne porady na temat uprawy winorośli w przydomowych ogrodach lub na działce. Wydanie zainteresuje nie tylko sadowników-amatorów, ale i winoroślarzy zawodowych. 2

3 WSTĘP Wiele narodów uważa winorośl za dar bogów. Historia tej sadowniczej uprawy zaczęła się kilka tysięcy lat temu. Pierwsze plantacje szlachetnej winorośli sadzili na brzegach Nilu starożytni Egipcjanie. Uprawiali ją także w Asyrii, Babilonii, Zakaukaziu, a później na Krymie. Z czasem winorośl rozprzestrzeniła się po całym Śródziemnomorskim regionie. Wielką sławę zdobyła w świecie antycznym. Pośród centrów uprawy winorośli, w granicach byłego ZSRR, było Zakaukazie, Średnia Azja i Krym. Centrum uprawy winorośli na Krymie jest Sudak ( starożytnia nazwa - Suroż). Bezsporną jest sława win gruzińskich, a tradycję uprawy winorośli na Zakaukaziu podtrzymują współcześni mistrzowie tego starożytnego zawodu. Winorośli odpowiadają warunki rozwoju w pobliżu domów i to daje jej dużą popularność wśród sadowników - amatorów. Wielu amatorów tworzy na swoich działkach współczesne cuda. Urodzajność winorośli może wynosić nawet 20 t/ha. Własnego plonu winorślarzom całkowicie wystarcza do zaopatrzenia rodziny w świeże owoce przez całe lato, jesień i zimę. Przez cały rok mają na stole winogronowy sok, konfitury, marmolady, a w dni świąteczne, naturalne winogronowe wina domowego wyrobu. Nadwyżki winogron z powodzeniem sprzedają na rynku. Wydajna uprawa winorośli w warunkach amatorskich jest możliwe, ale tylko przy umiejętnym spełnieniu zawartych w tej książce zaleceń specjalistów. 3

4 ROZDZIAŁ I. CZĘŚCI WINOROŚLOWEGO KRZEWU Winorośl należy do rodziny Vitis, a w stanie dzikim jest zdrewniałą pnącą się rośliną - lianą. Winorośl dziką spotyka się jeszcze w lasach Kaukazu, Średniej Azji, a także na południu Ukrainy. W takich warunkach rośnie ona bardzo mocno, zaczepia się za pnie i sęki, łoza podciąga się do wierzchołków drzew i tam rozkłada swoją koronę. Na przestrzeni wielu tysięcy lat u winorośli wykształciły się cechy mocno odróżniające ją od innych roślin: -mocny system korzeniowy, wchodzący na głębokość 15 i więcej metrów; -możliwość szybkiego wzrostu pędów, które w ciągu roku mogą osiągnąć nawet 20m długości; -wyrażona biegunowość, to jest możliwość rozwoju w pierwszej kolejności pędów najsilniejszych z górnych pąków ubiegłorocznej łozy; -wysoka plastyczność pędów mająca tak gospodarcze jak i dekoracyjne cechy; -łatwość rozmnażania przy pomocy zrazów, odkładów; -wczesne wstąpienie w owocowanie; -łatwość odbudowy uszkodzonych lub martwych nadziemnych części krzewu, z pędów jednorocznych ( latorośli). W budowie rośliny winorośli rozróżnia się dwie podstawowe części: podziemną, składającą się z systemu korzeniowego i nadziemną, z pniem, gałęziami, liśćmi i innymi organami. Podziemna część krzewu. System korzeniowy winorośli odznacza się silnym rozwojem, dużą możliwością rozgałęziania i dobrym przystosowaniem do warunków glebowych. Przy rozmnażaniu ze zrazów, embrionalne korzonki tworzą się na korzeniepniu (węzłowych zgrubieniach tej części zraza, która jest w ziemi). Najsilniejsze korzenie tworzą się u podstawy zraza. Na węzłach podziemnych, położonych bliżej powierzchni ziemi tworzą się korzenie podpowierzchniowe. Pojawienie się korzeni embrionalnych poprzedza wytworzenie się luźnej tkanki, zwanej kalusem. W miarę rozwoju korzeni początkowych, tworzą się na nich korzenie drugiego, trzeciego i następnych porządków. Siła rozgałęzienia i głębokość przenikania systemu korzeniowego zależy od urodzajności, zwartości i wilgotności gleby, a także od sposobu przygotowania i uprawy gleby tj. 4

5 głębokość sadzenia i in. Na glebach bogatych i wilgotnych system korzeniowy winorośli rozchodzi się w podpowierzchniowych warstwach gleby a na ubogich i suchych, głębiej. Od głębokości i charakteru rozwoju systemu korzeniowego w znacznym stopniu zależy odporność krzewu winorośli na suszę, mrozy i inne niekorzystne warunki. System korzeniowy najlepiej rozwija się przy dobrym nawilżeniu, dostatecznym dostępie powietrza i ciepła. Z braku wilgoci i przy jej nadmiarze, przy słabym dostępie powietrza, niedostatku ciepła i substancji odżywczych, narusza się normalna praca korzeni, a w związku z tym i normalny rozwój nadziemnych części krzewu. Najważniejszą częścią systemu korzeniowego są korzenie włosowe, wyrastające na końcach korzeni szkieletowych. Przy pomocy korzeni włosowych roślina pobiera z gleby wodę i rozpuszczone w niej substancje odżywcze, które naczyniami systemu korzeniowego i starego drewna przeciskają się do góry, do liści. Korzenie włosowe pojawiają się wiosną, a w okresie zimowym zamierają Korzenie włosowe, a także początkowy rozwój pędów przebiega na skutek zapasów substancji odżywczych, zgromadzonych w korzeniach i wieloletnich częściach krzewu. Rozmnażanie winorośli ze zrazów uzasadniono ich zdolnością do szybkiego ukorzeniania się. Nadziemna część krzewu Część korzenia od jego podstawy, do miejsca rozgałęzienia, nazywa się pniem. Można wyprowadzić pień potrzebnej wysokości tj. od kilku cm, do kilku metrów ( rys.1). Wieloletnie rozgałęzienia krzewu nazywa się "ramionami" ich ilość i położenie na krzewie może być różna, w zależności od sposobu formowania. Krótko obcięty jednoletni pęd, z dwoma-trzema oczkami nazywa się "rożek". Jednoletnie pędy, obcięte na 4-5 oczek nazywa się " strzałkami ", a pędy, obcięte na dużą ilość (zwykle 8-12), w zależności od nadawanej im formy nazywa się półłukami, pierścieniami lub pętlą. 5

6 Rys.1.Budowa krzewu: a podziemny pień; b piętka korzeniowa; c korzenie drugiego piętra; d pień; e głowa krzewu; f owoconośne plecy (ramiona); g wilczy pęd; h sęczek zastępstwa; i tłusty pęd na starym drewnie; j owoconośne łozy; k pasierby. Owoconośną łozą nazywa się jednoletni pęd położony na pniu lub wieloletnim drewnie krzewu. Pędy zielne u winorośli wyrastają z węzłów i międzywęźli na węzłach, z przeciwnej strony kolejnych liści. W pachwinach liści tworzą się pąki, z których, w tym samym roku rozwijają się pachwinowe pędy, zwane pasierbami. U podstawy pasierba zakładane są zimujące oczka. ' Zaczynając od 2-4-go węzła, naprzeciwko liści, tworzą się kwiatostany i dalej - wąsiki. Oprócz zimujących oczek, rozłożonych na jednoletnich pędach, są także pąki śpiące, rozłożone na wieloletnich ramionach i pniu krzewu. Te pączki także mogą dawać pędy, ale są one przeważnie bezpłodne. Rozwój pędu zielnego przebiega na koszt jego wierzchołkowego punktu wzrostu oraz rozrastania się międzywęźli. Do jesieni pęd drewnieje i przybiera charakterystyczną dla danej odmiany barwę. Przy badaniu winorośli bardzo duże znaczenie ma charakter rozwoju i stopień dojrzewania pędów. Im lepiej dojrzewa łoza, tym jest odporniejsza na mrozy i tym lepiej owocuje. 6

7 W zależności od warunków zewnętrznych, odmianowych cech, a także sposobu cięcia, przyrost pędu wynosi 1-2 i więcej metrów w ciągu roku. Oczko winorośli. W każdym oczku winorośli, pod przykryciem łuski, jest kilka pąków, zwykle trzy. Najlepiej jest rozwinięty pączek centralny, który rozwija się wcześniej od innych i większy od innych tworzy plon. Pąki pozostałe noszą nazwę zapasowych lub zastępczych. One także niekiedy rozwijają się i tworzą tzw. pędy podwójne (dublety). Pąki, które zakończyły swój rozwój, mają w początkowej fazie pędy, liście, kwiatostany i inne organy. Pączki są chronione przez gęste włoski, znajdujące się pod łuską pąka. Kwiatostan i kwiatek winorośli. Kwiatostany u winorośli pojawiają się najszybciej po rozwoju pąków. Pączki rozłożone są na krótkich rozgałęzieniach kwiatostanu, tworzącego miotełkę. Przed rozwojem pąki bywają zabarwione na żółtozielony kolor i są rozłożone grupami, po szt. Wiele odmian na swoim kwiatostanie ma po i więcej pąków. Wieniec kwiatka składa się z 5-6-ciu zielonych płatków, zrośniętych ze sobą w kształcie kołpaczka, który przykrywa wewnętrzne części kwiatka. Pod kołpaczkiem znajdują się słupki, zwykle 5 i łącznik, składający się z zawiązka, pieńka i znamiona (rys.2). Niektóre odmiany mają nieprawidłową budowę kwiatka, z odchylonymi do tyłu i ku dołowi pręcikami i są to tzw. kwiatki typu funkcjonalnie żeńskiego. Takie kwiatki samodzielnie zapłodnić się nie mogą. Do zapylenia "żeńskich odmian winorośli potrzebny jest pyłek odmian obupłciowych ( rys.3). Liście. Są najważniejszym organem rośliny winorośli. W nich przebiega złożony proces przemieniający substancje nieorganiczne w organiczne tj. cukier, krochmal, kwasy i in. Proces tworzenia się substancji organicznych nosi nazwę "asymilacji i przebiega pod wpływem chlorofilowych ziaren, wypełniających komórki liścia. Część substancji odżywczych roślina zużywa na otdychanie, w czasie, którego pochłania z powietrza tlen i wydziela dwutlenek węgla. Tworząca się przy tym energia jest niezbędna roślinie dla normalnej asymilacji, rozwoju i wzrostu. Normalny proces asymilacji przebiega tylko przy obecności światła i przy nieprzerwanym przepływie od korzeni do liści wody i substancji mineralnych z gleby i dwutlenku węgla z powietrza. U różnych odmian winorośli liście mają różne rozmiary, rozcięcia płytki liściowej, rozmiary i kształt ząbków, intensywność zabarwienia, długość ogonka itp. 7

8 Rys.2 a kwiatostan; b pączek; c rozwój kwiatka; d kwiatek rozwinięty Grono, owoce i nasiona. Grono składa się z nóżki, grzebienia i owoców. U większości odmian grona mają kształt cylindryczno stożkowy, u niektórych cylindryczny, stożkowy, rozgałęziony lub skrzydlaty. Według zwartości grono może być zwarte, średnio zwarte lub luźne. Waga grona i jego zwartość zależy od odżywiania i warunków meteorologicznych danego roku. Grono do pędu jest przyczepione przy pomocy nóżki różnej długości. Owoce są umocowane do rozwidleń grzebienia, na szypułkach. Według kształtu, wielkości i barwy, dojrzale owoce różnych odmian są różne. Według kształtu - kuliste, owalne, wydłużone lub zwężone. Według zabarwienia - jasnozielone, różowe, czerwone, fioletowe, czarne; granatowe, szare. Według wielkości mają rozmiary od 0,5 do 3-4cm. Owoc ma skórę pokrytą woskowym nalotem i miąższ, zawierający cukier, kwasy i inne substancje. Miąższ owocu może być soczysty, mięsisty lub śluzowaty. Sok u większości odmian jest bezbarwny. Wewnątrz znajdują się nasiona w liczbie 1-2, niekiedy większej. Niektóre odmiany nasion nie mają. Nasiona dojrzałe mają kolor brązowy. Wielkość i ich kształt jest różny u różnych odmian. 8

9 Siła przyczepienia gron do pędu, tak samo, jak i owoców do szypułki też jest różna; u niektórych odmian, po dojrzeniu jagody odrywają się łatwo, a u innych - z trudem. Rys.3.Różne typy kwiatków winorośli: a obupłciowy; b żeński; c męski (u winorośli dzikiej). Okresy i fazy rozwoju winorośli Roślina winorośli może żyć lat, ale są jeszcze rośliny mające ponad 150, a nawet 300 lat i ciągle owocują. Winorośl rozmnażana ze zrazów zaczyna owocować na 3-4-ty rok, a przy sadzeniu sadzonek, pierwszy dobry plon może dać już na 2-3 rok. Im lepsze stworzymy warunki do rozwoju winoroślowej rośliny, tym intensywniej się ona rozwija i dłużej żyje. Urodzajność zwiększa się z roku na rok i może osiągnąć 50-80kg i więcej z krzewu. W ciągu roku u winoroślowej rośliny obserwuje się dwa okresy rozwoju. Pierwszy, przy którym oznaki życia rośliny zewnętrznie nie są widoczne nazywa się okresem względnego spokoju. Okres drugi charakteryzuje się wyraźnie zaznaczonymi oznakami rozwoju i nosi nazwę okresu wegetacyjnego. Okres względnego spokoju zaczyna się od momentu opadania liści i trwa do początku ruszenia soków wiosną następnego roku. W południowych stepowych rejonach okres względnego spokoju następuje po pierwszych jesiennych przymrozkach. W tym czasie życiowe procesy roślin zwalniają się, a proces asymilacji ustaje. Długość okresu spokoju zależy od cieplnych warunków danego rejonu, roku i bywa różny u różnych odmian winorośli. 9

10 Potrzeby winoroślowej rośliny na warunki środowiska w okresie względnego spokoju i wegetacji są różne. Jeżeli w okresie względnego spokoju bywają silne mrozy lub jest bardzo sucho, to roślina podmarza lub podsycha. Po nastąpieniu ciepłych dni w okresie zimowym, względny spokój może być czasowo zakłócony. W takim przypadku odporność rośliny na niekorzystne warunki zimowania znacznie się obniża. Okres wegetacji charakteryzuje się zwiększoną życiową działalnością tj. wzrostem zielnych części roślin (pędów i liści). Okres wegetacji zaczyna się wczesną wiosną od płaczu winorośli tj. wycieku cieczy (posoki) z cięć i ran krzewu i kończy się opadaniem liści w okresie jesiennym. Nie wszystkie odmiany mają jednakowy okres wegetacji. Jedne wyróżniają się wcześniejszym rozwojem pąków lub opadaniem liści, a inne odwrotnie - zaczynają lub kończą okres wegetacji w okresie późniejszym. Okres wegetacji dzieli się na sześć faz: - pierwsza - faza płaczu - od początku ruszenia soków, do początku rozwoju pąków; - druga - od początku rozwoju pąków, do początku kwitnienia; - trzecia - od początku kwitnienia, do jego zakończenia; - czwarta - od końca kwitnienia, do początku dojrzewania owoców; - piąta - od początku dojrzewania owoców, do nastąpienia pełnej dojrzałości; - szósta - od nastąpienia pełnej dojrzałości owoców, do opadnięcia liści. W ten sposób, wraz z zakończeniem się szóstej fazy rozwoju, roślina winorośli wstępuje w okres względnego spokoju. Każda faza rozwoju, w różnych warunkach przyrodniczych ma swój okres trwania i układa się w określone, przykładowe i kalendarzowe terminy. Jednakże, w zależności od warunków meteorologicznych danego roku okresy nastąpienia poszczególnych faz i ich długość mogą się w znacznym stopniu odchylać od wskaźników średnich. Okresy długości faz u różnych odmian także są różne. Poznanie przykładowych okresów przebiegu poszczególnych faz wegetacji winorośli, w warunkach miejscowego klimatu, a także znajomość tego, jakie warunki sprzyjają, a jakie są niekorzystne dla normalnego przebiegu tych faz ma duże znaczenie w praktyce uprawy winorośli. Bez tego nie można prawidłowo zorganizować pielęgnacji krzewów, a następnie, nie można uzyskać wysokiego plonu. 10

11 Istota agrotechniki polega na tym, żeby zmieniać warunki środowiska na korzystniejsze, a w razie potrzeby, przy pomocy agrotechnicznych zabiegów zmieniać okresy przebiegu poszczególnych faz, jeżeli warunki zewnętrzne nie są korzystne dla ich przebiegu. Roślina winorośli i warunki środowiska zewnętrznego Wzrost i rozwój winorośli, jej urodzajność i jakość owoców zależy od warunków otaczającego środowiska. Szczególnie duże znaczenie mają klimat, gleba, płaskorzeźba działki, wysokość nad poziomem morza, a także zachowanie zasad agrotechniki. Stosunek do ciepła. Winorośl jest rośliną lubiącą ciepło i ma na nie zwiększone zapotrzebowanie. W lata zimne jej urodzajność obniża się. Rozwój pąków winorośli zaczyna się wiosną, kiedy temperatura w górnych warstwach gleby podniesie się do C. Przy szybkim narastaniu ciepła wzrost i rozwój młodych pędów przebiega szybko, a przy temperaturze poniżej 0 C zabija wszystkie zielne części rośliny. Szczególnie dużo ciepła potrzebuje winorośl w początkowym okresie rozwoju, kwitnienia i dojrzewania owoców. Najlepsza w tym okresie temperatura to C. Temperatura niższa od +15 jest niekorzystna dla kwitnienia winorośli i zapładniania zawiązków - obserwuje się osypywanie kwiatków i obniżenie urodzajności. Niedostatek ciepła w okresie dojrzewania negatywnie wpływa na zawartość cukru w owocach oraz dojrzewanie łozy. Wczesne jesienne przymrozki mogą zabić zielne części krzewu winorośli wcześniej, niż zakończył on swój rozwój. Szczególnie szkodliwe są wczesne, jesienne przymrozki dla młodych nasadzeń winorośli, gdzie łoza jeszcze nie zdążyła dojrzeć. W okresie względnego spokoju nadziemne części krzewu winorośli dobrze znoszą temperaturę do C. Przy większym obniżeniu obserwuje się śmierć oczek. Temperatura C przez 4-5 dni może doprowadzić do śmierci oczek w 70%, a przy -20 C niekiedy giną wszystkie oczka, porażona jest łoza i wieloletnie części krzewu. Jeszcze czulszy na niskie temperatury jest system korzeniowy. U sadzonek pozostawionych bez okrycia (okopania) korzenie wymarzają już przy -0,5-0,6 C. W surowe, bezśnieżne zimy, jeżeli temperatura gleby na głębokości zalegania korzeni obniży się do -6-7, wymarzają także i korzenie dorosłych, owocujących krzewów. 11

12 Stosunek do światła. Winorośl, to roślina mająca duże zapotrzebowanie na słoneczne oświetlenie przez cały okres wegetacji. Przy niedostatku światła słabo formuje się plon następnego roku, przedwcześnie żółcieją i opadają liście. Z niedoborem światła winorośl może sobie poradzić w młodym wieku, jednakże zahamowuje to wstąpienie młodych roślin w owocowanie. Są odmiany, które stosunkowo łatwo znoszą niedostatek światła, ale jest ich bardzo mało. Stosunek do wilgoci. Winorośl, to roślina odporna na susze. Dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu, może ona rosnąć i owocować w miejscach o suchym klimacie. Jednakże winorośl dobrze reaguje na zwiększenie zapasów wilgoci w glebie. Najkorzystniejszą ilością rocznych opadów dla winorośli jest mm, przy warunkach równomiernych opadów, w ciągu całego roku. Szczególnie pożyteczne są opady po zakończonym kwitnieniu, na początku dojrzewania owoców i po zbiorze plonu. Niedostatek wilgoci w glebie oraz wysoka temperatura (suchość powietrza) mają wpływ negatywny. Ten wpływ zwiększa się, jeżeli towarzyszy jej upał i silny wiatr. Ostre wahania wilgotności gleby doprowadzają do naruszenia systemu odżywiania krzewu. Jeżeli w pierwszej połowie lata rozwój rośliny przebiega w warunkach podwyższonej wilgotności gleby, to jej system korzeniowy mocno się rozwija w górnych jej warstwach. Przy podsychaniu tych warstw, w drugiej połowie lata, obserwuje się osypywanie zawiązków oraz więdnięcie owoców i gron. Duża suchość gleby lub jej nadmierna wilgotność w okresie zimowym mocno obniża zdolność przeciwstawienia się przez roślinę niskim temperaturom. Zwiększone zapotrzebowanie na glebową wilgoć winorośl wykazuje w młodym wieku, w okresie początkowego tworzenia się korzeni, przy sadzeniu sadzonek, a zwłaszcza zrazów. Nadmierna wilgoć w glebie po posadzeniu sadzonek może doprowadzić do śmierci roślin, przez wymoknięcie. Wysoka wilgotność, połączona z zastojem wody w glebie utrudnia dostęp powietrza do korzeni i powstrzymuje nagrzewanie się ziemi. Częste deszcze w okresie kwitnienia zmywają pyłek, obniżają temperaturę powietrza i powodują osypywanie się kwiatków i zawiązków. Ciągłe deszcze na jesieni zahamowują dojrzewanie owoców i mogą doprowadzić do ich gnicia. Częste opady deszczu latem sprzyjają rozwojowi chorób grzybowych, a zwłaszcza mączniaka rzekomego. 12

13 Opady zimowe, w postaci deszczu lub śniegu korzystnie wpływają na zimowanie roślin oraz ich rozwój w roku następnym. Odmiany winorośli różnie reagują tak na niedostatek, jak i nadmiar wilgoci w glebie. Jedne mają wyższą odporność na suszę, a u innych owoce łatwo gniją, gdy opady są częste w okresie dojrzewania. Stosunek do wiatrów. Wpływ wiatru zależy nie tylko od jego siły, kierunku, ale także od temperatury powietrza. Korzystny wpływ ma słaby wiatr w okresie kwitnienia. Sprzyja on wymianie powietrza, przyśpiesza przesychanie liści i gleby po deszczu, zmniejszając tym samym zagrożenie chorobami grzybowymi. Silny wiatr, zwłaszcza z kierunku północno-wschodniego wysusza glebę, zwiększa parowanie wody przez liście, obniża odporność winorośli na suszę. Wiatr może zrobić krzewom duże szkody, łamiąc młode zielne pędy i zbijając kwiatostany lub grona. Szczególnie wrażliwe na wiatr są odmiany mające długie grona, z długą trawiastą szypułą. Odmiany o silnie rosnących pędach, czepnych wąsikach przyciągających grono do pędu, na krótkich i mocnych ogonkach dobrze znoszą wiatr. Wybór osłoniętych od wiatrów działek lub sadzenie ochronnych krzewów lub drzew od strony wiejących wiatrów, to jeden z ważnych warunków uzyskania dobrych i stabilnych plonów winogron. Stosunek do płaskorzeźby terenu. W rejonach o niedostatecznej ilości ciepła, zwłaszcza przy uprawie odmian późnych, najlepsze miejsce dla uprawy winorośli, to stoki gór i pagórków. Bardzo korzystne są południowe i południowo zachodnie skłony, osłonięte od północno wschodnich wiatrów, które otrzymują dużo światła i ciepła. Na takich skłonach krzewy winorośli są mniej narażone na działanie późnych i wczesnych jesiennych przymrozków. Winogrona na nich wcześniej i lepiej dojrzewają i gromadzą więcej cukru. Obniżenie terenu tak samo, jak wąwozy i parowy w rejonach nawiedzanych przez przymrozki nie nadają się do uprany winorośli. Na wzrost i rozwój rośliny winorośli duży wpływ ma bliskość morza, rzek, dużych stawów, jezior i innych zbiorników wodnych. Podwyższona wilgotność powietrza i umiarkowane wahania temperatury sprzyjają lepszemu rozwojowi krzewów winorośli. Stosunek do warunków glebowych. Roślina winorośli może rosnąć na różnych glebach. Nie nadają się tylko mocno zasolone, bagniste lub z bliskim zaleganiem wód gruntowych ( mniej niż 1m), a także białe gleby wapienne ( margiel) oraz gleby popielicowe. Warunki glebowe mają duży wpływ na urodzajność i jakość winogron. 13

14 Najlepsze dla winorośli są gleby z niedużą zawartością drobnych kamieni. Dobrze przepuszczają i utrzymują wodę i dobrze się nagrzewają. W niezbyt ciepłych rejonach gleby kamieniste umożliwiają uprawę odmian późniejszych. Na glebach bardzo kamienistych i suchych siła wzrostu krzewów i ich urodzajność zmniejsza się, ale zwiększa się jakość owoców. - Gleby gliniasto piaszczyste i piaszczyste, bogate w substancje odżywcze, dobrze przepuszczają i utrzymują wodę. Łatwo przepuszczają powietrze i dobrze się nagrzewają. Winorośl na takich glebach charakteryzuje się silnym wzrostem, wysoką urodzajnością i dobrą jakością owoców. - Gleby gliniaste dobrze utrzymują wilgoć i są dość bogate w substancje odżywcze. Jednakże ciężkie gleby gliniaste słabo się nagrzewają, słabo przepuszczają wodę, mają skłonność do zaciskania się i tworzenia skorupy, co negatywnie wpływa na rozwój krzewów i opóźnia dojrzewanie winogron. - Gleby czarne są bogate w substancje odżywcze i mają dobre właściwości fizyczne. Wzrost krzewów na nich jest silny, ale jakość owoców gorsza niż na glebach piaszczysto gliniastych i piaszczystych. - Gleby piaszczyste dobrze się nagrzewają i są łatwe do uprawy. Podstawowe wady, to niedostatek substancji odżywczych, obniżona możliwość utrzymania wody i stosunkowo głębokie przemarzanie w okresie zimowym. - Gleby wapienne są łatwe do uprawy, a wzrost krzewów na nich jest umiarkowany. Nieduża zawartość wapna w glebie pozytywnie odbija się na jakości winogron - zwiększa się cukrowość owoców oraz ich przydatność do przechowania. Do wad gleb wapiennych trzeba zaliczyć ich ubogość w substancje odżywcze i stosunkowo słabe nagrzewanie się, w związku z tym krzewy winorośli często giną od mrozów. - Gleby łupkowe (kamieniste) wyróżniają się wysoką przenikalnością wody i powietrza, zaliczają się do gleb suchych i gorących, ale ubogich w substancje odżywcze. Winorośl na nich ma umiarkowany wzrost, wczesne dojrzewanie i wysoką cukrowość owoców. Dla uzyskania dobrych plonów trzeba wnosić do nich nawozy organiczne. - Gleby kamienisto gliniaste są bogate w substancje odżywcze, ale gorzej przepuszczają wodę i gorzej się nagrzewają. Wzrost krzewów jest umiarkowany, głównie z powodu braku wilgoci, a urodzajność średnia. Do otrzymania dobrych plonów potrzebne jest nawadnianie i organiczne nawożenie. Duże znaczenie dla wzrostu i rozwoju rośliny winorośli ma głębokość zalegania wód gruntowych. Gleby z zaleganiem jałowych wód gruntowych 14

15 na głębokości 1,5-2m (jeżeli woda okresowo nie podnosi się do poziomu wyższego), najbardziej nadają się do uprawy winorośli. Rozwój krzewów na takich glebach jest bardzo silny, urodzajność wysoka i stała, a grona i owoce duże. Gleby z zaleganiem wód gruntowych na głębokości poniżej jednego metra, ( gdy czasami woda podnosi się jeszcze wyżej, a nawet występuje na powierzchnię) nie nadają się do uprawy winorośli bez uprzedniego ich osuszenia.; ROZDZIAŁ II. ODMIANY WINOROŚLI Przy zakładaniu winnicy amatorskiej trzeba wiedzieć, że powodzenie uprawy zapewni tylko prawidłowy wybór odmiany. Poszerzony i odnowiony wykaz odmian może być szeroko wykorzystywany w hybrydyzacji do hodowli wysokiej jakości odmian, o wysokiej odporności na choroby, szkodniki i mrozy. Następne odmiany mogą być badane w nowych ekologicznych warunkach z późniejszym ich wydzieleniem i rozpowszechnieniem lepszych z nich. Odmiany te zawierają w sobie wiele pożytecznych genów. Przy uprawie odmian stołowych, na przydomowej działce, każdy dąży do tego, żeby mieć świeże winogrona, jak tylko można najdłużej. Osiąga się to przez dobór odmian o różnej porze dojrzewania. Rośliny powinny być prawidłowo rozmieszczone na powierzchni działki. Z innych właściwości winorośli trzeba brać pod uwagę siłę wzrostu krzewów, ich zimową odporność, początek rozwoju pąków, skłonność do osypywania się kwiatków i in. Odmiany winorośli mają swoje charakterystyczne cechy. Wśród nich trzeba brać pod uwagę cechy zewnętrzne (morfologiczne) i wewnętrzne (biologiczne). Do cech zewnętrznych zaliczają się rozmiar owoców, rozmiar gron, kształt i rozmiar liści, kształt i rozmiar gron. W znaczeniu gospodarczym największe znaczenie mają biologiczne właściwości odmian takie jak: okres dojrzewania, urodzajność, wartość smakowa owoców. Według okresu dojrzewania winorośl dzieli się na pięć grup: I - bardzo wczesne, dojrzewające w pierwszej połowie sierpnia; II - wczesne, dojrzewające w drugiej połowie sierpnia; III - średnie, dojrzewające około połowy września; IV - późne, dojrzewające w drugiej połowie września; 15

16 V - bardzo późne, dojrzewające w końcu września, do polowy października. W warunkach polskich grupa V może być uprawiana tylko pod osłoną. W uprawie gruntowej nie dojrzeje. UWAGA!!! Obecnie jest bardzo dużo odmian najnowszej selekcji, ulepszonych genetycznie, które nie potrzebują ochrony przeciwko chorobom, szkodnikom, a także mrozom tj. nie potrzebują okrywania na zimę. Są to odmiany ze wszystkich grup okresu dojrzewania, siły wzrostu i przeznaczenia. Przed założeniem winnicy należy zwrócić się do licencjonowanych szkółkarzy i plantatorów winorośli, którzy te odmiany posiadają i mogą udzielić wszelkiej informacji z tym tematem związanych. ROZDZIAŁ III. ZAKŁADANIE WINNICY Wybór siedliska ( działki) Do uprawy winorośli najbardziej nadają się działki, z wystawą na południe i osłonięte z północno zachodniej strony budynkami, ścianami lub drzewami. Jeżeli działka nie jest osłonięta od wiatrów, to należy posadzić wysokie drzewa owocowe lub dekoracyjne na jej brzegach z północnej i północno wschodniej strony. W tych przypadkach, kiedy działka znajduje się u podstawy skłonu lub przylega do drogi, to wody deszczowe i topniejące można wykorzystać do podlewania krzewów. Trzeba wiedzieć i to, że oświetlenie niepełne jest dopuszczalne tylko w pierwszych latach po posadzeniu. Nie zaleca się sadzić winorośli blisko drzew, albowiem ich korzenie będą wysuszać i zubożać glebę. Dla uniknięcia osiadania ścian, a zwłaszcza narożników domów mieszkalnych wskutek nadmiernego podlewania, krzewy należy sadzić w pewnym oddaleniu od budynków. W tych przypadkach, kiedy zamierzamy wykorzystać ściany domów, krzewy należy sadzić nie bliżej niż 1,5m od niej, z późniejszym 16

17 poprowadzeniem do ściany odkładów. Krzewy można podlewać w miejscach ich pierwotnego sadzenia tj. w odległości 1,5m od ściany. Należy unikać działek, na których pojawia się zastój wody, zaleganie skał na głębokości mniejszej od 1m, miejsc zasolonych a także będących w bezpośredniej bliskości kanałów burzowych lub stanowisk zwierząt domowych. Do uprawy winorośli w miastach i miejscach zamieszkania zaleca się działki mające dobrą glebę, place po byłych budowach, gdzie gleba zawiera domieszki budowlanych śmieci, kawałki kamienia, piasku i różnych odpadków organicznych. Gleba na niedużych działkach przydomowych może być ulepszona w czasie jej przygotowania. Przygotowanie gleby Przed sadzeniem krzewów winorośli trzeba działkę oczyścić z krzewów i dużych kamieni. Jeżeli zamierzamy sadzić dużą ilość krzewów, to należy zrobić wstępny podział działki, w czasie, którego trzeba wziąć pod uwagę kierunek przyszłych rzędów, gęstość sadzenia i sposób formowania krzewów. Jeżeli działka jest skłonem, to przy jej podziale bierzemy pod uwagę możliwość sadzenia krzewów w poprzek działki ( skłonu). Dla uzyskania silnych krzewów konieczna jest głęboka uprawa gleby, ze spulchnianiem i przemieszczanie warstw gleby na głębokości cm. Taka uprawa może być wykonana miejscowo lub przez przekopanie ciągłe w kanałach (rys.4). Wybór sposobu przygotowania gleby w każdym przypadku zależy od rozmiaru działki, gleby oraz przewidywanego sposobu formowania (szpaler, altana). Jeżeli gleba na działce jest pulchna, to nie jest potrzebne jej głębokie przekopywanie i winorośl można sadzić bezpośrednio w wykopane dołki. Rys.4 Schemat wykonania kanałów pod sadzenie krzewów winorośli 17

18 Przy kopaniu trzeba wziąć pod uwagę możliwość poprawienia jej fizycznego składu i urodzajności. Jest bardzo ważne, aby przed sadzeniem uwolnić działkę ze zwartej, ciężkiej, gliniastej gleby słabo przepuszczającej wodę i powietrze, ubogą w substancje odżywcze. Do poprawienia składu i właściwości ciężkiej gleby można wykorzystać drobny kamień, gruz budowlany, piasek, żwir, torf, ziemię darniową, próchnicę, obornik i in. Jeżeli glebę przygotowujemy na krótko przed sadzeniem, to dajemy do niej tylko dobrze przegnite odpadki roślinne. Wnoszone materiały powinny być dobrze wymieszane z glebą na całej głębokości uprawy. W tych przypadkach, kiedy gleba jest przygotowana w sposób ciągły, używane materiały rozrzucamy po całej powierzchni działki, a potem przykrywamy je ziemią w czasie kopania lub orki. Przed uprawą działkę dzielimy na równoległe pasy szerokości cm, a następnie przekopujemy, z przemieszczeniem górnej warstwy gleby do dołu. W czasie orki lub kopania ważne jest utrzymanie stałej głębokości i odległości ścianek kanału. Jeżeli gleba jest biedna i zwarta, to trzeba do niej wnieść nawozy organiczne i mineralne. Na glebach lżejszych działkę można przekopać w całości lub na całej długości kanału pod sadzonki. Robi się to przy sadzeniu krzewów przy drużkach, ścianach domów, ogrodzeniach, a także przy zazielenianiu balkonów i werand. Na działce wyznaczamy pasy szerokości cm, na których kopiemy rowy głębokości 70-80cm. Górną warstwę gleby, zwykle bardziej urodzajną, wyrzucamy na jedną stronę, a mniej urodzajną, na drugą. Na dno kanału dajemy dobrze przegnity obornik, kompost ziemię darniową, śmieci budowlane, żwir, drobne kamienie warstwą grubości około 12cm. Następnie zrzucamy górną warstwę ziemi, którą mieszamy z warstwą nawożoną. Rowy do samej góry napełniamy ziemią z dolnej warstwy. Ziemię pozostałą również rozrzucamy po działce. Krzewy pojedyncze sadzimy w przygotowane dołki. Przy uprawie mocnych, wysokopiennych krzewów w celu zazieleniania wysokich balkonów, ścian itp., kopiemy doły szczególnie dokładnie. Jeżeli gleba jest biedna, to trzeba ją poprawić lub całkowicie wymienić Dół powinien mieć długość i szerokość nie mniejszą niż 1m i głębokość 70-80cm. Dół napełnia się tak samo, jak i wykopany kanał. Najlepszą porą przygotowania gleby jest jesień lub początek zimy. Gleba zdąży do zimy osiąść i nasączyć się wodą, co sprzyja dobremu przyjęciu się roślin. 18

19 Dla lepszego gromadzenia się zimowych opadów, kanały lub doły zrobione na jesieni trzeba zostawić otwarte na około 1/3. Przy sadzeniu jesiennym gleba powinna być przygotowana nie później niż 1,5-2 miesiące przed sadzeniem. Bezpośrednio przed sadzeniem powierzchnię gleby należy wyrównać i spulchnić. Przygotowanie posadzeniowego materiału Posadzeniowy materiał winorośli tj. zrazy trzeba pobierać ze zdrowych, silnych i dobrze owocujących krzewów, o wysokiej jakości owoców, które nienarażone na osypywanie się kwiatków. Zrazy należy pobierać po opadnięciu liści, przed lub w czasie cięcia krzewów i przed nastąpieniem mrozów. Najlepszym terminem pobierania zrazów w rejonach okrywanej uprawy winorośli jest pierwsza połowa października, a w rejonach cieplejszych - listopad. Wierzchołki łóz często słabo dojrzewają, dlatego zrazy tniemy z dolnej i średniej części pędu grubości 10-12mm tak, jak i słabo rozwinięte, skrzywione, z mechanicznymi uszkodzeniami lub zrobionymi przez choroby - do rozmnażania brać nie należy. Długość zrazów powinna odpowiadać głębokości sadzenia, przyjętego w danym rejonie. Pocięte zrazy mocno wiążemy w dwóch miejscach w pęczki, drutem lub sznurkiem i mocujemy na nich etykietki z nazwą odmiany i ilością zrazów. Dla ochrony zrazów przed podmarzaniem i wysuszeniem, trzeba je zaraz po cięciu przysypać ziemią lub wstawić do wody. Przy przechowaniu dłuższym zrazy przysypujemy wilgotną ziemią lub piaskiem. Przed złożeniem zrazów do przechowalni trzeba zrobić wykaz odmian, z pokazaną ilością zrazów, według odmiany. Pomieszanie odmian może doprowadzić do dużych problemów tj. pomyłki w sadzeniu odmian w miejscach, które nie odpowiadają ich biologicznym właściwościom lub przeznaczeniu. Do założenia winnicy można wykorzystać także sadzonki wyhodowane w szkółce, w ciągu 1-2 lat. Zrazy i sadzonki przeznaczone do sadzenia powinny być całkowicie świeże. Świeżość zraza określa się przez pojawienie się kropli wilgoci na cięciu zraza, gdy go naciśniemy nożem lub sekatorem. 19

20 Jeżeli ostrym nożem zdejmiemy pasek kory, to tkanka pod nią powinna być zielona. Na poprzecznych rozcięciach oczka nie powinno być pociemnienia lub poczernienia w centralnej części pąka. Zrazy lub dolna część przyrostu na sadzonkach powinny mieć dojrzałe drewno. Zrazy do założenia winnicy powinny mieć długość nie mniejszy niż 80-90cm, a do wysadzenia do szkółki nie mniej niż 30-40cm. Hodowla sadzonek Dobrze rozwinięte sadzonki mają szereg zalet w stosunku do zrazów. Zrazy w pierwszym roku po posadzeniu wymagają bardzo starannej pielęgnacji tj. wielokrotnych podlewań, mają większe wymagania glebowe, świetlne i cieplne. Przy sadzeniu sadzonek łatwiej można osiągnąć pełne przeżycie roślin, ich wcześniejsze wstąpienie w owocowanie - niekiedy już na drugi rok po posadzeniu. Pod szkółkę nadają się działki z bogatą i pulchną glebą, dobrze osłonięte od wiatru, dobrze nagrzewane, oświetlone słońcem przez cały dzień oraz zabezpieczone w wodę. W ciągu okresu wegetacyjnego szkółka potrzebuje około 5-ciu podlewań. Glebę pod szkółkę przekopujemy na całej powierzchni działki, na głębokość 40-50cm. Kamienie, resztki korzeni i korzenie chwastów dokładnie wybieramy. Zrazy sadzimy w rowkach szerokości 20-25cm i głębokości 30-40cm. w zależności od przyjętej dla danego rejonu głębokości sadzenia. Wzdłuż ścianki rowka, co każde 12-15cm, stawiamy zrazy a następnie na dno rowka sypiemy pulchną ziemię warstwą grubości około 10cm, którą następnie ugniatamy. W odległości 30-35cm od pierwszego, kopiemy drugi rowek, przy czym ziemię z niego sypiemy do pierwszego itd. Ostatni rowek zasypujemy ziemią wybraną z rowka pierwszego. Po posadzeniu nadziemną część zrazów skracamy, zostawiając nad poziomem gleby dwa oczka. Zaraz po posadzeniu zrazy obficie podlewamy. Po wsiąknięciu wody i podeschnięciu glebę spulchniamy. Dalsza pielęgnacja polega na regularnych podlewaniach i utrzymywaniu gleby w stanie wilgotnym. W ciągu lata trzeba wykonać 2-3 opryski przeciwko chorobom grzybowym. Dla lepszego dojrzewania pędów, w pierwszych dniach września wierzchołki pędów uszczykujemy. Przy silnym rozwoju pasierbów, uszczykujemy je nad drugim liściem. 20

21 Przy sadzeniu jesienno zimowym sadzonki ze szkółki wykopujemy w miarę ich sadzenia na stałe miejsce. Jeżeli sadzonki zamierzamy sadzić wiosną, to zostawiamy je w szkółce do wiosny lub wykopujemy po opadnięciu liści i zakopujemy w osłoniętym miejscu. Sadzonki trzeba wykopywać ostrożnie, starając się zachować możliwie jak najwięcej nieuszkodzonych korzeni. Dobre sadzonki to te, które mają przyrost pędów ponad 25-30cm, dobrze dojrzały i wytworzyły korzenie stopowe z dolnych węzłów podziemnej części pnia. Po wykopaniu sadzonki przycinamy likwidując niedojrzałe części przyrostu pędów i skracając uszkodzone lub za długie korzenie. Sadzonki z bardzo słabym lub niedojrzałym przyrostem, a także uszkodzone wybrakowujemy. Rozplanowanie działki Gęstość sadzenia winorośli "charakteryzuje się szerokością międzyrzędzi oraz rozstawem pomiędzy krzewami w rzędach. Jest ona określana właściwością działki, odmiany i in. Jeżeli glebę pod sadzenie sadzonek przygotowaliśmy przez przekopanie ciągłe, to gęstość sadzenia powinna być ustalona jeszcze przed przygotowaniem gleby, ponieważ w tym przypadku szerokość międzyrzędzi określa się rozstawem pomiędzy posadzeniowymi kanałami. Jeżeli kopiemy tylko dołki, to rozstaw pomiędzy krzewami odpowiada miejscom rozmieszczenia posadzeniowych dołów. Przy sadzeniu odmian silnie rosnących do budowy z nich altan lub galerii, z możliwością nawadniania rozstaw pomiędzy rzędami trzeba zwiększyć do 4-5, a między krzewami w rzędach, do 2-ch i więcej metrów. Przy rzędach pojedynczych i wysokim szpalerze rozstaw pomiędzy krzewami może być zmniejszony do jednego metra. W tym przypadku korona krzewów, na co drugim krzewie, będzie rozmieszczona na różnej wysokości szpaleru. Przy uprawie przyściennej, odległość pomiędzy krzewami dobrze jest zgrać z wysokością ściany, zagęszczając sadzenie do 0,75-1m, ( jeżeli wysokość ściany pozwala na rozmieszczenie korony, na kilku piętrach). Dla ścian niskich, z rozłożeniem korony na jednym poziomie, rozstaw trzeba zwiększyć do 1,5-2 m. Jeżeli gleba jest przekopana na całej działce, a krzewy zamierzamy prowadzić na normalnym, pionowym szpalerze, to wskazane jest utrzymanie stałej szerokości międzyrzędzi i w różny sposób ustalić rozstaw 21

22 pomiędzy krzewami w rzędach, w zależności od siły wzrostu posadzonych odmian. Dla rejonów suchych i bez nawadniania, szerokość międzyrzędzi w zależności od odmiany wynosi 2-2,5m, a rozstaw pomiędzy krzewami w rzędach 1,5-2m. Przy możliwości nawadniania i prowadzeniu krzewów na wysokim szpalerze, szerokość międzyrzędzi zwiększamy do 3-ch metrów. Rys.5 Przygotowanie zraza do sadzenia Przygotowanie sadzonek Ażeby zrazy lub sadzonki dobrze się przyjęły, trzeba je przed posadzeniem odpowiednio przygotować. Należy sprawdzić stan etykietek z nazwą odmian winorośli. Jeżeli są one uszkodzone, to trzeba je odnowić. Następnie sprawdzamy stan oczek i drewna. Po odnowieniu dolnego cięcia pod węzłem, zrazy stawiamy dolnym końcem do wody i moczymy je przez 2-3 dni, a później bruzdujemy przy pomocy piłki sadowniczej. 22

23 Na jednym-dwóch dolnych międzywęźlach zraza robimy podłużne zadrapania (bruzdy) w taki sposób, aby była naruszona tylko kora ( Rys.5). Jeszcze lepszym sposobem przygotowania zrazów do sadzenia, jest wytworzenie na nich kalusa. Dolnym końcom zrazów stwarzamy warunki cieplarniane tj. ciepło, wilgoć i dostęp powietrza, konieczne do wytworzenia kalusa, a górnym w warunkach obniżonej temperatury, powstrzymującej rozwój pąków. W tym celu, na osłoniętej od wiatrów działce kopiemy kanał głębokości 30-35cm i szerokości 1m. Na dno kanału dajemy gruby piasek, warstwą grubości 8-10cm, a na nim taką samą warstwę dobrej ziemi sadowniczej lub drobnego, rzecznego piasku. Zrazy układamy jedną warstwą, dolnymi końcami przy południowym brzegu kanału, przysypujemy je równą warstwą 8cm dobrej ziemi i drobnym piaskiem lub trocinami, warstwą grubości 2-3cm, a następnie przykrywamy inspektową ramą. Cześć zrazów, pozostałą poza ramą przysypujemy na początku luźną ziemią, a potem wyrzuconą z kanału, warstwą grubości 25-30cm. Do ochrony przed nagrzewaniem słonecznym przysypane zrazy przykrywamy cieniującym materiałem lub matami. Pielęgnacja polega na utrzymywaniu potrzebnej wilgotności gleby w górnej części inspektu i jego ochronie przed zimnem. Umiarkowane wieczorowe podlewanie robimy przez sitko wodą, nagrzaną w ciągu dnia na słońcu. Na noc inspekt trzeba okrywać. Przy temperaturze C kalusowanie kończy się po 2-ch tygodniach. Gdy jest chłodno, trwa to trochę dłużej. Żeby nie przegapić terminu wyjęcia zrazów z inspektu, trzeba przez dni po ich złożeniu, sprawdzać ich stan. W tym celu część zrazów rozkopujemy. Pojawienie się na dolnej części zrazów kalusa w postaci pierścienia lub embrionalnych korzonków mówi o ich gotowości do sadzenia. Koniecznie trzeba unikać przetrzymywania zrazów, ponieważ pojawiające się korzonki oraz rozwijające się pączki łatwo obłamują się przy wyjmowaniu zrazów z inspektu i przy ich sadzeniu. Sadzonki wydobyte z przechowalni zanurzamy korzeniami w wodzie, przemywamy, czyścimy i podcinamy korzenie i wyrosłe pędy. Korzenie pozostawione po czyszczeniu skracamy do 12-15cm, a wszystkie niepotrzebne i słabe pędy, oprócz 1-2 najsilniejszych, najlepiej najniżej położonych, ścinamy. Pęd razem z podziemną częścią pnia sadzonki swoją długością powinien zapewnić głębokość sadzenia, z pozostawieniem 2-3-ch oczek nad powierzchnią ziemi. Powyżej tego miejsca pęd sadzonki skracamy (rys.6). 23

24 Rys.6 Przygotowanie sadzonki do sadzenia: a obcięcie korzeni i pędów; b sadzonka przygotowana do sadzenia; c sadzonka krótka Przygotowane sadzonki zanurzamy korzeniami w wiadrze z roztworem gliny i w tym samym dniu sadzimy na stałe miejsce. Wydobytych z przechowalni lub wykopanych ze szkółki sadzonek nie należy zostawiać na otwartym powietrzu bez ochrony przed wysuszeniem. 24

25 Sadzenie winorośli Okresy i sposoby sadzenia zależą od rodzaju posadzeniowego materiału oraz warunków klimatycznych danego siedliska. Zrazy kalusowane można sadzić wiosną jak tylko gleba dobrze się nagrzeje. Najlepiej zrobić to na początku ruszenia soków i nabrzmiewania pąków u rosnących w pobliżu krzewów winorośli. Jest to okres od kwietnia do 4-10 maja. Sadzonki można sadzić zarówno wiosną, jak i jesienią. Wiosną można sadzić wcześniej, po minięciu przymrozków i odmarznięciu gleby; jesienią, po opadnięciu liści, a zimą - gdy nie ma mrozu, a gleba nie zamarzła. Zrazy można sadzić w otwory zrobione łomem. Łozę długą lepiej jest sadzić w dołki zwiniętą w pętlę (Rys.7).Sadzonki sadzimy tylko w dołki. Sadzenie pod łom polega na: w oznaczonych miejscach, przy pomocy łomu robimy szczeliny szerokości 10-12cm i głębokości o 10-15cm większej od przyjętej głębokości sadzenia. Jeżeli gleba podeschła i brzegi szpary zasypują się, to należy ją przedtem zmoczyć wodą, robiąc nieduże wgłębienia lub zdjąć jej górną warstwę. Na dno szpary sypiemy urodzajną ziemię warstwą 10-15cm, a następnie wciskamy tam zraz. Szparę zasypujemy do połowy ziemią zmieszaną z próchnicą, ugniatamy, starając się nie uszkodzić górnych oczek zraza i dobrze podlewamy. Kiedy woda wsiąknie, szczelinę zasypujemy luźną ziemią. Rys.7. Sadzenie łozą: a sadzenie długich zgiętych zrazów; b sadzenie w pierścień 25

26 Rys.8 Sadzenie zrazów pod łom: a zrobiona łomem szczelina i sadzenie zraza przy pomocy łomu; b posadzony zraz po jego okryciu W czasie sadzenia trzeba uważać, aby pod piętką zraza i dookoła jego podstawy nie było luzu. Dla ochrony przed wysychaniem, nadziemną część zraza lub sadzonki okrywamy lekką ziemią (Rys.8). Dołki do sadzenia sadzonek powinny mieć 35-40cm szerokości, i o 10-15cm głębsze od ustalonej głębokości sadzenia. Na dno dołka, w postaci niedużego kopczyka sypiemy luźną, urodzajną ziemię grubości 10-15cm, wymieszaną z dobrze przegnitym obornikiem lub kompostem. Na tym kopczyku rozmieszczamy system korzeniowy sadzonki. Dołek do połowy zasypujemy luźną ziemią, ugniatamy i podlewamy dużą ilością wody (Rys.9). 26

27 Rys.9.Sadzenie sadzonki: a przygotowany do sadzenia dołek; b posadzona sadzonka Przy sadzeniu sadzonki, jej szyjka (miejsce wyrastania jednorocznego przyrostu) powinna znajdować się poniżej poziomu gleby. Koło sadzonki trzeba wbić kołek, do którego będą podwiązywane zielone pędy. Jeżeli winorośl sadzimy koło ścian, to sadzonkom nadajemy nieco skośne położenie, tj. wierzchołkiem w stronę ściany, a po posadzeniu glebę dookoła rośliny dobrze spulchniamy. Pielęgnacja roślin Jeżeli sadzonki sadzimy jesienią lub zimą, to nadziemne części rośliny powinny być dobrze chronione przed wysychaniem i uszkodzeniem przez mrozy. Zaraz po posadzeniu rośliny okrywamy ziemią, z kopczykiem nad sadzonką wysokości 25-30cm. W rejonach winoroślarstwa nieokrywanego można ograniczyć się tylko do okrycia lekkiego. Rośliny posadzone jesienią odkrywamy wiosną, przed początkiem rozwoju pąków. Pielęgnacja w pierwszym roku założenia polega na podlewaniu, spulchnianiu gleby i ochronie przed chorobami grzybowymi. Wszystkie siły powinny być skierowane na przyjęcie się roślin i otrzymanie w pierwszym roku możliwie jak najlepszego i dobrze rozwiniętego przyrostu. Przy sadzeniu wiosennym bardzo duże znaczenie mają pierwsze i drugie podlewania. Pierwsze, nie później niż po dniach po posądzeniu. 27

28 Drugie po dniach od pierwszego. Najlepiej zrobić to wieczorem i wodą nagrzaną na słońcu. Gdy rośliny się przyjmą, a przyrost pędów osiągnie 8-10cm dobrze jest kolejne 2-3 podlewania połączyć z nawożeniem, w postaci cieczy. Po każdym podlaniu ziemia powinna być dobrze spulchniona. W ciągu lata, w razie potrzeby, trzeba wykonać opylenie roślin siarką i opryskać cieczą bordoską lub jej zamiennikami. Przy sprzyjających warunkach, z 2-3 oczek, zostawionych nad powierzchnią gleby po obcięciu sadzonek lub zrazów, rozwiną się 2-3 pędy, które do końca jesieni pierwszego roku, przy dobrej pielęgnacji mogą osiągnąć 1-1,5 i więcej metrów długości. Cięcie i formowanie krzewów Cięcie młodych krzewów w pierwszym roku po posadzeniu robimy dla nadania im określonej formy. Im lepsze są warunki wzrostu i rozwoju młodego krzewu, tym wcześniej można uformować krzew i doczekać się jego pełnego owocowania. Większość istniejących systemów formowania krzewów winorośli przewiduje stworzenie pionowego pnia wysokości od 25-30cm, do 2-ch i więcej metrów. W górnej części pnia, na pionowym lub poziomym szpalerze rozłożone są wieloletnie rozgałęzienia (ramiona), mające owoconośne pędy. W rejonach, gdzie winorośl potrzebuje ochrony na zimę, stosuje się formowanie bez pnia. W tym przypadku ramiona, w ilości od 2-ch do 6-ciu odchodzą bezpośrednio od głowy krzewu, przy powierzchni gleby. Przy sadzeniu zrazów lub sadzonek nad powierzchnią gleby zostawiamy 2-3 oczka, z których do końca roku wyrosną 2-3 pędy. Z pędów rozwiniętych w pierwszym roku, wybieramy jeden, najsilniejszy, położony najniżej, a pozostałe ścinamy. Pozostawiony pęd tniemy na potrzebnej wysokości pnia przyszłego krzewu, z pozostawieniem na nim 2-3-ch oczek, w górnej jego części. Już przy pierwszym cięciu trzeba uważać na to, żeby rany zrobione sekatorem, znajdowały się z jednej strony. Nim zaczniemy cięcie, dookoła krzewu robimy dołek głębokości około 20 cm i wycinamy odrastające niepotrzebne pędy i korzonki. Do końca drugiego roku, z pozostawionych przy pierwszym cięciu oczek rozwiną się 2-3 silne pędy, które mogą być wykorzystane do uformowania ramion potrzebnej długości. Jeżeli do końca pierwszego roku długość przyrostu łozy w dojrzałej części nie zapewnia stworzenia pnia 28

29 potrzebnej wysokości, to wracamy do krótkiego cięcia, na 2-3 oczka. Przy wyborze formowania powinny być brane pod uwagę właściwości działki i możliwe sposoby jej uprawy, gdzie szczególne miejsce zajmuje uprawa przy ścianie, z pokryciem balkonów, werand lub dachów domów, z utworzeniem galerii i in. Najkorzystniejsze wykorzystanie warunków glebowych, świetlnych i powietrznych przy uprawie winorośli zależy od odpowiedniego wyboru systemu podpór. Należy brać pod uwagę warunki siedliska, sposobów uprawy, urodzajności gleby, oświetlenia i właściwości uprawianych odmian. Na działkach z urodzajną glebą i możliwością nawadniania pierwszeństwo dajemy formowaniom dużym, które wymagają budowy specjalnych podpór. Najprostszym systemem podpór jest system pionowy, składający się z 4-6-ciu rzędów drutów, rozciągniętych na szpalerach wysokości 1,5-2 m. Jednakże szpaler pionowy nie zawsze pozwala na maksymalne wykorzystanie zalet działki i siły wzrostu krzewów. W takich przypadkach należy stosować bardziej racjonalne systemy podpór. Dla działek o nierównej powierzchni może być korzystny szpaler z daszkiem, a dla bardzo urodzajnych gleb - dońska czasza. Szpalery Na działkach, gdzie regularne nawadnianie nie jest możliwe, winorośl uprawia się głównie na szpalerach pionowych. W rejonach bez okrycia krzewów na zimę stosuje się formowanie szpalerowe z pniem, a w okrywanych symetryczne, wieloramienne, bez pnia. Forma szpalerowa z pniem. Glebę przygotowujemy przez głęboką orkę całej działki lub jej głębokie przekopanie. Krzewy sadzi się w rzędach o rozstawie 2-2,5 m jeden od drugiego i 1,5-2 m pomiędzy krzewami w rzędach. Przy sadzeniu odmian słabo rosnących, rozstaw w rzędach zmniejsza się do 1,25 m. Szpalery ustawia się wzdłuż rzędu. W tym celu, słupki długości 2,2-2,5 m wbijamy do ziemi, na głębokość 0,5-0,7 m, co każde 5-6 krzewów. Druty lub żerdzie dajemy na 3-4 poziomach, co i 30-40cm jeden od drugiego. Dolny poziom drutu mocujemy na wysokości cm od powierzchni gleby. 29

30 Przy umiarkowanym wzroście krzewów ilość ramion ogranicza się do dwóch, a przy silnym może być zwiększona do 4-ch i więcej na jeden krzew. Krzewy formujemy następująco: przed początkiem trzeciego roku wegetacji, z ogólnej ilości dobrze rozwiniętych łóz wybieramy 2-4. Czyścimy je z pasierbów i wąsików, zginamy pod rozwartym kątem i mocujemy poziomo, do dolnego poziomu drutów. Następnie pędy skracamy na długość równą połowie rozstawu pomiędzy krzewami w rzędach. Przy następnym cięciu, przed początkiem 4-go roku wegetacji, kończące owocowanie poziome ramiona, razem z rozwiniętymi na nich pędami wycinamy, a na ich miejscu układamy pędy rozwijające się z górnych oczek, pozostawionych poniżej miejsca zgięcia. Pędy dolne tniemy na 2-3 oczka, a górne na przyjętą długość owoconośnej łozy. W ten sposób krzew otrzymuje 2-4 uformowane owoconośne ogniwa, składające się z owoconośnej łozy i zastępczego sęczka. Przy następnych cięciach odowocowane ramiona wycinamy, a pędy na sęczkach zastępczych wykorzystujemy do stworzenia nowych, owoconośnych ogniw (Rys. 10). Przy dobrym rozwoju krzewu, kiedy pozostawiona liczba owoconośnych ogniw jest za mała, formujemy dwa nowe owoconośne ogniwa, z dwóch najlepiej rozwiniętych pędów, położonych najbliżej podstawy, na odowocowanej części poziomego ramienia. Przy silnym wzroście zielonych pędów w okresie wegetacji pierwszego lub drugiego roku, z powodzeniem można zastosować sposób przyśpieszonego formowania, przez wykorzystanie pasierbów. W tym celu silnie rosnące pędy pod koniec maja uszczykujemy, co wywołuje silny rozwój pasierbów. Z nich, na każdym zielonym pędzie zostawiamy po 2-3 dobrze rozwinięte, a pozostałe wyłamujemy. Przy cięciu następnym, dobrze dojrzałe pasierby wykorzystujemy do stworzenia owoconośnych ogniw. Ten sam sposób można wykorzystać przy budowie formy wieloramiennej, bez pnia. 30

31 Rys.10 Szpalerowa forma krzewu na niskim pniu: a krzew po cięciu przed początkiem drugiego roku wegetacji; b obcięcie przed początkiem trzeciego roku wegetacji; c wiązanie na szpalerze z oślepieniem zbędnych oczek; d obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji. Forma symetryczna wieloramienna bez pnia stosowana jest w rejonach uprawy okrywowej. Krzewy sadzimy przy rozstawie 2-2,5 m pomiędzy rzędami i 1,5-2 m w rzędach. Celem takiej formy jest wyprowadzenie długich i wiotkich ramion, które można przyginać do ziemi, dla ich okrycia. Przy sadzeniu, nadziemną część zraza lub sadzonki umieszczamy w dołku głębokości 8-10 cm. 31

32 Z dwóch-czterech oczek, zostawionych przy cięciu, rozwijają się 2-4-ry pędy. Silniejsze z nich tniemy na długość 0,5-0,6m, a pozostałe - na krótko, z pozostawieniem 2-3 oczek. Na długo obciętych pędach wszystkie oczka, oprócz 2-3 górnych oślepiamy, a pędy wiążemy skośnie w prawo i lewo, do dolnego drutu szpaleru. Wyrastające z pozostawionych oczek pędy, przy cięciu przed początkiem trzeciego roku wegetacji wykorzystujemy do tworzenia owoconośnych ogniw. Z pędów rozwijających się z na krótko obciętych rożkach u nasady krzewu, przy dobrym rozwoju mogą być wybrane jeszcze 2-4 pędy do budowy nowych ramion w ten sam sposób. Przy następnych cięciach ilość ramion można doprowadzić do 6-iu, na krzew (Rys.11). Wraz z wiekiem rośliny, ramiona pogrubiają się, tracą swoją elastyczność i z trudem poddają się przyginaniu do ziemi. W związku z tym stosuje się stopniową zamianę ramion starych na nowe, z pędów rozwijających się koło podstawy krzewów. Stare ramiona ścinamy u podstawy, a cięcia wygładzamy sadowniczym nożem i smarujemy maścią sadowniczą. Kordon W miastach i miejscach zamieszkania, szczególnie korzystne dla uprawy winorośli są działki koło ścian domów i ogrodów zwróconych na południe. Miejsca te są dobrze nagrzane słońcem, nasadzenia są osłonięte przed wiatrem, a tym samym sprzyjają silnemu wzrostowi krzewów, dobremu dojrzewaniu drewna i wczesnemu dojrzewaniu owoców. Forma kordonowa najczęściej jest stosowana przy uprawie przyściennej, rzadziej do budowy wysokich szpalerów i alej. Glebę głęboko przekopujemy. Sadzimy wydłużone łozy lub sadzonki, z nachyleniem wierzchołka w stronę ściany. Przy wysokości ściany ponad 2m trzeba brać pod uwagę możliwość rozmieszczenia korony krzewów na kilku piętrach (przy wysokości ściany od 2,5 do 4-ch metrów może być od 3-ch do 5-iu poziomów (pięter). W przypadku prowadzenia wielopoziomowego, krzewy sadzimy nie w jednym rzędzie, a w dwu w odległości 0,5m jeden od drugiego. Rząd pierwszy zostaje na miejscu, a drugi w ciągu 1-2-ch lat przybliża się do ściany, przez ułożone odkłady. Takie rozmieszczenie krzewów sprzyja lepszemu rozwojowi systemu korzeniowego roślin. Podpory z drutu lub drewnianych listewek, umocowanych rzędami w odległości 25-40cm jeden od drugiego ustawiamy w odległości 20-25cm od 32

33 ściany. Dolny drut mocujemy na wysokości 30-35cm nad ziemią (dla odmian deserowych, wielkoowocowych 50-80cm). Rys.11 Formowanie krzewu typu wieloramiennego symetrycznego bez pnia: a krzew po obcięciu przed początkiem drugiego roku wegetacji; b obcięcie przed początkiem trzeciego roku wegetacji; c krzew po obcięciu; d obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji; e krzew po cięciu i wiązaniu; f obcięcie przed początkiem piątego roku wegetacji 33

34 Kordon pionowy Przy silnym rozwoju pędów (do 2-ch i więcej metrów) z dobrym dojrzewaniem łozy, na krzewie zostawiamy dwa najlepsze pędy; dolny wykorzystujemy do budowy pionowego pnia - kordonu, a górny zginamy i wiążemy do dolnego drutu szpaleru, do tymczasowego wykorzystania na owocowanie i ogólne wzmocnienie krzewu. Przy słabszym rozwoju pędów zostawiamy tylko ten z nich, który jest przeznaczony do budowy pionowego kordonu - do wysokości pierwszego drutu oślepiamy, pęd tniemy i zostawiamy 3-6 oczek powyżej dolnego drutu. Rozwijające się z oczek zielone pędy mocujemy w nieco skośnym położeniu, a pęd z oczka wyższego wiążemy pionowo i będzie to wydłużenie kordonu. Przy następnym cięciu pędy dolne tniemy na 2-3 oczka i będą to rożki. Pęd górny, pozostawiony dla wydłużenia kordonu tniemy, zostawiając 3-6 oczek, z których trzeba będzie stworzyć nowe rożki w roku następnym, a górny - dla dalszego wydłużenia kordonu. Cięcie w ten sposób robimy corocznie tak długo, dopóki wierzchołek kordonu nie osiągnie potrzebnej wysokości, a następnie zamiast pędu wydłużenia, formujemy rożek (Rys.12). Jeżeli przy cięciu przed początkiem trzeciego roku wegetacji, u podstawy kordonu był zostawiony pęd dla owocowania, to go obcinamy u nasady, przed rozpoczęciem 4-5-go roku wegetacji. Przy dalszej pielęgnacji kordonu trzeba uważać, aby pędy rozwijały się równomiernie, na wszystkich rożkach kordonu. Regulację wzrostu osiąga się przez słabsze ciecie na słabych rożkach i uszczykiwanie pędów silniejszych (Rys. 13). Przy wysokości ściany ponad trzy metry rozstaw pomiędzy krzewami zmniejszamy do 60-50cm. W tym przypadku jeden krzew wykorzystujemy do pokrycia dolnej części ściany, a inne - górnej, i tak dalej. U krzewów przeznaczonych do pokrycia górnej połowy ściany, trzeba część pnia zostawić gołym do wysokości, równej połowie wysokości ściany, przy pomocy oślepiania oczek (Rys.14). Kordon poziomy bywa jednostronny (jednopłaszczyznowy) i dwustronny (dwupłaszczyznowy). 34

35 Kordon jednostronny. Przy cięciu przed początkiem 2-3 roku wegetacji, z ogólnej Ilości rozwiniętych pędów zostawiamy jeden najsilniejszy i w miarę możliwości najniżej położony. Po likwidacji pasierbów i wąsików dolną część pędu trzeba mocno umocować w pozycji pionowej do kołka, wbitego obok krzewu, a górną ostrożnie zaginamy i wiążemy w dwóch miejscach do drutu szpaleru tak, żeby jedno oczko było skierowane do dołu, a drugie do góry. Rys.12 Formowanie pionowego kordonu: a pęd po obcięciu i wiązaniu przed początkiem trzeciego roku wegetacji; b krzew po zakończeniu trzeciego roku wegetacji; c d obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji; e obcięcie przed początkiem piątego roku wegetacji; f kordon po obcięciu; g kordon po zakończeniu piątego roku wegetacji; h obcięcie przed początkiem szóstego roku wegetacji. 35

36 Rys.13. Ogólny widok pionowego, jednopiętrowego kordonu po zakończonym formowaniu Rys.14 Ogólny widok pionowego dwupiętrowego kordonu Pędy do drutu trzeba wiązać mocno, ale tak, żeby wiążący materiał nie wciskał się w wiązany pęd. W przyszłości, w miarę pogrubiania się pędu wiązanie osłabiamy. Jeżeli pęd przeznaczony do budowy kordonu jest silny, to go skracamy na wysokości bliskiej rozstawowi między krzewami, a oczka u jego 36

37 podstawy i w miejscu zgięcia likwidujemy. Likwidujemy także wszystkie oczka dolne w poziomej części pędu, tylko jedno skrajne zostawiamy dla wydłużenia kordonu. Z pozostawionych górnych oczek rozwijają się pędy, które wiążemy pionowo. W przyszłości będą to rożki. Pęd, rozwijający się z oczka skrajnego (pęd wydłużenia) wiążemy skośnie, w stronę sąsiedniego krzewu. Przez cały rok likwidujemy wyrastające ze śpiących pąków porośla, gdy się tylko pojawią. Przy silnym rozwoju pędów na rożkach kordonu, z co drugiego pędu formujemy owoconośne ogniwa, składające się z owoconośnych pędów i zapasowych sęczków. Pędom - strzałkom, w czasie suchego wiązania nadaje się położenie skośne lub zagięte do dołu. W czasie cięcia trzeba uważać na równomierny rozwój ogniw kordonu, zmniejszając cięcie słabszych i zwiększając na ogniwach silniejszych. Po cięciu końcowym uformowany krzew będzie miał od 6 do 8-miu rożków, z dwoma-trzema oczkami każdy lub 3-4 owoconośne łozy, z sęczkami zastępstwa. Kordonu dłuższego niż 1,5m nie należy wyprowadzać za jednym zabiegiem, ponieważ w tym przypadku rożki w średniej części kordonu odstają w rozwoju, w stosunku do pozostałych. Formowanie kordonu poziomego jest pokazane na rysunku(rys. 15). Wraz z wiekiem rośliny, rożki kordonu wydłużają się i trzeba je odmładzać. W tym celu, u podstawy rożka, w czasie obłamania zostawiamy pęd rozwijający się ze śpiącego oczka i tniemy go na 1-2 oczka, a wydłużony rożek ścinamy u podstawy. Kordon dwustronny. Tak samo, jak i przy formowaniu kordonu jednostronnego, przed początkiem 2-3-go roku wegetacji wybrany pęd mocujemy w położeniu pionowym, a jego górną część wiążemy pod lekkim kątem do odpowiedniego poziomu szpaleru. W odróżnieniu od kordonu jednostronnego, u nasady zgięcia łozy zostawiamy jedno oczko, położone na zewnątrz od zgięcia. Oczko to powinno dać silny pęd, z którego będzie można uformować drugie ramię. Dalej ramię drugie formujemy tak samo jak i pierwsze (Rys.16). Kordon nadaje się do uprawy przy wysokich ścianach odmian winorośli wymagających krótkiego cięcia. Przy wysokości ściany 3,5-4 m kordony można rozmieszczać na 4-ch poziomach. W tych przypadkach krzewy sadzimy w odległości cm jeden od drugiego. Pierwszy, dolny poziom tworzy się ze stykających się ze 37

38 sobą ramion kordonu pierwszego i piątego krzewu; drugi poziom - z trzeciego i siódmego; trzeci - z drugiego i szóstego, a czwarty z czwartego i ósmego. Rozstaw pomiędzy piętrami 75cm. Drut szpaleru naciągamy, co 25 cm jeden od drugiego. Rys.15. Formowanie poziomego jednostronnego kordonu: a położenie pędów po obcięciu i wiązaniu przed początkiem trzeciego roku wegetacji; b obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji; c kordon po cięciu i wiązaniu; d obcięcie przed początkiem piątego roku wegetacji. 38

39 Rys.16 Formowanie dwustronnego poziomego kordonu: a położenie pędu po obcięciu przed początkiem trzeciego roku wegetacji; b obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji; c położenie kordonu po obcięciu. Przedstawiony kordon stosuje się do zazieleniania werand i balkonów. Do pokrycia balkonów drugiego piętra krzewem pojedynczym, trzeba uformować jeden wysoki pionowy pień bez ram. Z braku sadzonek odmian silnie rosnących, do sadzenia wykorzystuje się długą, (do 1,5-2 m) łozę zwiniętą w pętlę, na dnie dołka. Do pokrycia niedużych balkonów wystarczy jeden, a dla dużych dwa-trzy krzewy winorośli. Pień krzewu może być ułożony skośnie po ścianie budynku do miejsca przewidywanego rozłożenia korony. 39

40 Pień formujemy likwidując na całej długości dojrzałej części łozy wszystkie oczka, oprócz dwóch-trzech górnych. W roku następnym pień wydłużamy tylko z jednego, najmocniejszego pędu. Podpory robimy z 4-6-ciu grubych listew, pionowo umocowanych do narożników balkonu lub werandy. Końce umocowanych listew łączymy ze sobą, tworząc ramę. Do listew pionowych, co 75 cm mocujemy listwy poziome, a pomiędzy nimi naciągamy druty do wiązania pędów zielnych. Koronę krzewu formujemy według rozmiaru i kształtu balkonu i według kordonu poziomego, na jednym lub dwóch piętrach. Altana Hodowanie krzewów winorośli typu altan lub galerii jest najczęściej stosowane w miastach i terenach zamieszkałych. Umożliwia on hodowanie silnych krzewów, pokrywających znaczną powierzchnię i dających wysoki plon. Jest on możliwy do zastosowania i na małych powierzchniach, ograniczonych ścianami budynków. Kolejność formowania i ogólny widok konstrukcji altany, po zakończonym formowaniu, jest pokazany na rysunkach Rys.17 Formowanie altany: a obcięcie przed początkiem trzeciego roku wegetacji; b wiązanie krzewu z oślepieniem oczek; c obcięcie przed początkiem czwartego roku wegetacji. Formowanie altanowe tak samo nadaje się do uprawy krzewów pojedynczych, jak też i ich grup, tworzących długie galerie. Formowanie altanowe wymaga miejsc osłoniętych przed silnym wiatrem, urodzajnej gleby i zapewnionego nawadniania. 40

41 Do budowy altan lub zadaszeń trzeba dobierać odmiany silnie rosnące, mające duże grona i owoce. W tym przypadku, kiedy zamierzamy wykonać altanę w postaci galerii, to powierzchnię działki dzielimy, biorąc pod uwagę sadzenie krzewów w rozstawie od 4 do 6 - u metrów rząd od rzędu i 2-3 m w rzędzie. Rys.18. Ta sama forma altanki: d rozmieszczenie korony krzewu z oślepieniem oczek; e obcięcie przed początkiem piątego roku wegetacji; f widok krzewu po cięciu i rozmieszczeniu korony. Rys.19. Ogólny widok systemu stelaża altanki w różnych momentach formowania krzewów. Glebę przekopujemy w sposób ciągły, na głębokość cm, przy szerokości kanału 1 m. 41

42 Dla altanki potrzebne są mocne podpory ze słupów drewnianych lub stalowych rur wysokości 2-2,5 m. Słupy ustawiamy wzdłuż działki rzędami, niezależnie od położenia krzewów, w odległości 3-4 m jeden od drugiego. Końce słupów mocujemy rzędem cienkich belek, nad którymi w kierunku poprzecznym dajemy długie cienkie listwy lub gruby drut. Pomiędzy listwami naciągamy szpalerowy drut, tworzący, stelaż z prześwitem 0,5x0,5 m (postać siatki).na powierzchni stelaż rozkładamy wieloletnie części krzewu i przyrost pędów, a grona winogron swobodnie zwisają w dół. Przy wyprowadzaniu krzewów wysokopiennych duże znaczenie ma prawidłowe formowanie korony i stworzenie mocnego pnia. Do budowy pnia wykorzystuje się jeden z najsilniejszych jednorocznych pędów, mających w dojrzałej części długość nie mniejszą niż 2 m. Przy dobrej pielęgnacji taką łozę można otrzymać do końca drugiego roku wegetacji. Wybraną łozę czyścimy z pasierbów, wąsików i skracamy pozostawiając całą dobrze dojrzałą i normalnie rozwiniętą część i pionowo mocujemy do górnej poprzeczki stelaża. Rys.20 Ogólny widok stelaża altanki po zakończeniu formowania krzewów przed cięciem. 42

43 Rys.21 Ogólny widok stelaża altanki po zakończonym formowaniu krzewów, ale po obcięciu i suchym wiązaniu. Jeżeli po skróceniu długość łozy będzie miała ponad 2-2,5 m, to jej wierzchołek zaginamy pod kątem rozwartym i wiążemy do odpowiedniego drutu stelaża. Wszystkie oczka na pionowej części łozy przyszłego pnia, oprócz 3-ch górnych, oślepiamy tak samo, jak i oczka w miejscu zgięcia. Na poziomej części łozy wszystkie oczka zostawiamy. Pędy rozwijające się z pozostawionych na pniu oczek, na początku wiążemy do górnej przekładki, a następnie do drutu stelaża. Przy cięciu, następnym zostawiamy dwa pędy najsilniejsze, a trzeci likwidujemy. Odowocowaną część łozy, pozostawioną na stelażu poziomym, także likwidujemy. Zostawione dwa pędy skracamy do 2-2,5 m, a następnie rozkładamy w odległości 1metra, jeden od drugiego równolegle i mocujemy do poprzeczki lub drutu stelaża. Pędy - przyszłe ramiona krzewu - powinny być umocowane w taki sposób, żeby wszystkie oczka poziomo ułożonej łozy były rozmieszczone w poziomej części stelaża. Pędy wiążemy wiosną, po ruszeniu soków, kiedy łoza nabierze potrzebnej elastyczności. Przy rozkładaniu i wiązaniu pędów wszystkie oczka, rozłożone od nasady siatki do miejsca zgięcia, na zgięciu, a także 2-3 oczka za nim trzeba zlikwidować w takich odstępach, żeby pierwsze zostawione oczko znajdowało się w odległości cm od zewnętrznego brzegu stelaża. Dalej, za pierwszym oczkiem, na długości pędu zostawiamy każde trzecie, a likwidujemy dwa pozostałe. W ten sposób, po obłamaniu oczka powinny znajdować się każde dwa węzłowe zgrubienia pędu raz z jednej, a raz z drugiej strony. 43

44 Pozostawione po obłamaniu oczka dają początek rożkom i owoconośnym ogniwom. Oprócz tego trzeba na końcu każdego pędu zostawić jeszcze po jednym oczku dla wydłużenia ramion w roku następnym. Aby uzyskać silne i dobrze rozwinięte ramię, nie należy zostawiać na każdym pędzie więcej niż 4-5 oczek, nie licząc oczka do wydłużenia ramienia. Pędy zielone, w miarę swojego rozwoju wiążemy każdy osobno pod kątem prostym do siatki, a pęd końcowy, przeznaczony do wydłużenia ramienia, na jego wydłużeniu. Przy cięciu przed początkiem czwartego roku wegetacji z pędem kontynuacji postępujemy tak samo, jak z pozostałą siatką utworzoną z pędów roku ubiegłego. Pędy rozwinięte na długości prawego ramienia siatki tniemy na 2-3 oczka, nie licząc wewnętrznych, które powinny być oślepione. W ten sposób formujemy rożki, na których do końca roku rozwijają się 2-3 silne pędy. Przy cięciu przed początkiem piątego roku wegetacji na rożkach zostawiamy po 2 pędy, (co drugi), z których dolny tniemy na 2-3 oczka, a górny na 6-8 oczek, w zależności od odmiany i siły krzewu. Na tym formowanie owoconośnych ogniw pierwszego porządku kończymy. Postępując w ten sposób, przy następnych cięciach najpierw formujemy rożki, a następnie owoconośne ogniwa następnych porządków. Owoconośne łozy na stelażu powinny być w miarę możliwości rozmieszczone równomiernie. Odowocowane łozy (łuki lub półłuki) w czasie cięcia likwidujemy, a na ich miejsce dajemy pędy nowe, wyrosłe na sączkach zastępczych. Długość cięcia dla każdego owoconośnego ogniwa trzeba zgrywać z siłą przyrostu pędów na sęczku zastępczym. Przy wzroście osłabionym długość cięcia zmniejszamy, a tym samym i obciążenie na krzew. Przy formowaniu altanki w opisany sposób, na każdym kwadratowym metrze stelaża (siatki) jest rozmieszczonych średnio oczek. Gdy altanka zagęszcza się pędami zielnymi i liśćmi, to trzeba wyłamać pędy bezpłodne. W związku z tym, że roślina winorośli do momentu owocowania nie musi mieć pełnego oświetlenia, to do sadzenia winorośli można wykorzystać także wąskie przejścia pomiędzy ścianami domów, ale w przyszłości (przed początkiem 3-4-o roku wegetacji) koronę krzewu trzeba wyprowadzić na odkryte, słoneczne miejsce. Aby uzyskać dobre wyniki, należy sadzić silne dwuletnie sadzonki lub ukorzenione odkłady intensywnie rosnących odmian winorośli. Glebę do sadzenia 44

45 przygotowujemy w dołkach lub kanałach. Krzewy sadzimy w odległości 1,5-2 m jeden od drugiego i 1,5-2 m od ściany, z późniejszym ich podprowadzeniem do ściany, na odległość cm, przez ułożenie odkładów. Dla wygody pielęgnacji, pień krzewu można formować pod skosem, na tymczasowym szpalerze, ustawionym w oświetlonym miejscu. Gdy pień osiągnie odpowiednią długość i będzie uformowany, koronę krzewu zdejmujemy z tymczasowego szpaleru i mocujemy go na wysokości dachu budowli. Niekiedy - z braku na przydomowej działce wolnego miejsca - winoroślą pokrywa się dachy domów lub budynków gospodarczych. Trzeba wziąć pod uwagę to, że dach powinien być osłonięty od wiatrów przez sąsiednie, wyższe budynki lub wysokie drzewa. Szpaler dwupłaszczyznowy Dla formowania krzewów na szpalerze dwupłaszczyznowym odległość pomiędzy rzędami powinna wynosić 2,5-3 m. Dla odmian z umiarkowaną siłą wzrostu odległość między krzewami w rzędzie wynosi 1-1,25 m. Dla odmian silnie rosnących rozstaw trzeba zwiększyć do 1,5-1,75 m. Najlepsze ukierunkowanie rzędów, to ze wschodu na zachód. Dokładnie na kierunku rzędu, między krzewami, co 7-8 m jeden od drugiego stawiamy mocne drewniane lub metalowe słupy, albo rury wysokości 2-2,5 m nad powierzchnią ziemi. Do górnych końców słupów mocujemy drewniane lub metalowe poprzeczki długości 1,5 m. Poprzeczki można zamienić drewnianymi lub metalowymi stropami łączącymi górne końce słupów, w równoległych rzędach (rys.22). Od końca poprzeczki w dół idą drewniane lub metalowe pręty, które mocujemy do dolnej części słupów, na wysokości cm od poziomu gleby. Po bokach listew lub prętów mocujemy po 5 rzędów drutu, naciągniętego wzdłuż linii rzędów, z obydwu jego stron. Drut pierwszy mocujemy na wysokości 30 cm od ziemi, a pozostałe, co 40 cm, jeden od drugiego. W ten sposób tworzymy dwie skośne płaszczyzny szpaleru, do których wiążemy pędy. Wieloletnie i jednoroczne części krzewów rozkładamy na obydwu płaszczyznach tak, żeby, co drugi krzew zajmował to lewą, to prawą płaszczyznę szpaleru. 45

46 Rys.22. Szpaler dwupłaszczyznowy Jeżeli odległość pomiędzy krzewami wynosi 1,5 m, to każdy krzew w rzędzie będzie miał na szpalerze wolną przestrzeń długości 3 m bieżących. Przy dobrej pielęgnacji plon winogron na szpalerze dwupłaszczyznowym zwiększa się o 1,5-2 razy, w porównaniu z normalnym prowadzeniem krzewów. Krzewom na takim szpalerze można nadać formę symetryczną, wieloramienną lub kordonową. Wieloletnie części krzewu równomiernie rozkładamy na pierwszych trzech drutach szpaleru. Szpaler pionowy z daszkiem Od normalnego, pionowego szpaleru, ten rodzaj podpór różni się tym, że podpory - słupy mają na górnym końcu występ-daszek. Występ można zrobić poprzez zgięcie metalowej podpory. W stosunku do pionowej części słupa, daszek mocuje się pod kątem , na wysokości 2 m. Dla nadania stabilności całemu systemowi. Daszek można zamienić długą listwą, która odchodzi od słupa pierwszego rzędu, na wysokości 2,25 m, a następnie od rzędu drugiego listwa idzie do rzędu trzeciego itd. Na pionowej części szpaleru naciągamy pięć rzędów drutu, w tym dolny 30 cm od ziemi, a pozostałe, co 40 cm jeden od drugiego. Dwa dodatkowe druty naciągamy na daszkach, tworząc skośną część szpaleru, na której 46

47 rozmieszcza się przyrost górnej części pędów. Dla lepszego oświetlenia rzędy krzewów kieruje się ze wschodu na zachód. Odległość pomiędzy rzędami 2,5-3 m, a między krzewami w rzędzie 1,5-2 m, w zależności od siły wzrostu krzewów. Wszystkie daszki powinny być skierowane na stronę południową. Rys.23. Szpaler pionowy z daszkiem Przy tym systemie podpór krzewom nadaje się formę symetryczną, wieloramienną. Ramiona krzewu, (zwykle pięć) równomiernie rozkładamy na drutach pionowej części szpaleru, a zielone pędy, zwisające z daszka skracamy. Ten system najlepiej nadaje się dla silnie rosnących odmian, potrzebujących długiego cięcia (rys. 23). Dońska czasza" To formowanie potrzebuje dobrze ogrzanego, słonecznego miejsca, osłoniętego od zimnych północnych i północno-zachodnich wiatrów oraz dobrej, urodzajnej gleby. Najbardziej dla tego systemu nadają się gleby z niegłębokim zaleganiem wód gruntowych lub zabezpieczonych w wodę dla regularnego podlewania.. Krzewy winorośli sadzimy gniazdami w kwadratowe doły, o rozmiarach 70x70 cm i głębokości cm. Gniazda robimy w odległości 4m jedno od drugiego. Doły przygotowujemy jesienią, a krzewy sadzimy na wiosnę, następnego roku. Do każdego dołka, po rogach sadzimy 4-ry sadzonki lub zrazy. Zrazy do sadzenia powinny mieć długość około 1,5 m.dolne części 47

48 łóz zwijamy w pierścień, układamy je poziomo na dnie dołu, a górne łukowo zaginamy w kątach kwadratu i wyprowadzamy na powierzchnię gleby, w jednym miejscu, po środku dołu. Przed sadzeniem doły do połowy głębokości zapełniamy dobrą, luźną ziemią. Dla stworzenia dobrych warunków ukorzeniania, doły po ułożeniu łóz zostawiamy w 1/3 otwarte, a powierzchnię gleby w dole przykrywamy warstwą słomy, grubości cm. Glebę w dołku należy utrzymywać w stanie wilgotnym. Ostatecznie zasypujemy je, po zakończeniu drugiego roku wegetacji. Przed początkiem trzeciego roku wegetacji stawiamy podpory. W tym celu, w odległości 1,5 m od środka gniazda, na kątach; kwadratu wbijamy 4 słupki długości 1,2 -.1,5 m. Do słupków, na wysokości około 1m mocujemy 4 poziome listwy lub żerdzie tworzące podporę do wiązania części krzewu. W czasie cięcia, na każdym krzewie zostawiamy po 2-3 silne pędy, które skracamy i wiążemy do odpowiednich żerdzi podpory. Z braku dostatecznie długiej łozy jego wierzchołek hodujemy, posługując się cięciem łozy i jej podciąganiu na drucie, do żerdzi. Do tych podporowych żerdzi wiążemy także i rozwijające się pędy zielne. Przed początkiem czwartego roku wegetacji, w odległości 2,3 m od środka gniazda stawiamy 4 nowe słupki, do których na wysokości 2 m mocujemy poprzeczne żerdzie. W ten sposób ustawiamy drugą podporę, do wiązania owoconośnych łóz i pędów zielnych ( rys.24). Rys.24. Dońska czasza Po zakończonym formowaniu każdy krzew ma 3-4 wieloletnie ramiona długości cm, z 4-5-ma długimi odgałęzieniami, które z kolei 48

49 rozgałęziają się i kończą owoconośnymi strzałkami, które tniemy na 6-12 oczek, w zależności od siły wzrostu pędów i odmiany winorośli. Pielęgnacja krzewów polega na dokładnym wyłamywaniu niepotrzebnych pędów i pasierbów, unikając w ten sposób zagęszczenia korony. Rosnące pędy należy ogławiać 30-35cm powyżej poprzecznej podpory. W czasie cięcia osłabione części krzewu zamieniamy nowymi - z silnych pędów latorośli, wyrosłych ze starego drewna lub pnia. Przed zimowym okryciem ramiona i owoconośne ogniwa zdejmujemy z konstrukcji i wiążemy w jeden pęczek, układamy w kanale i przysypujemy ziemią. Zaletą dońskiej czaszy jest pełniejsze wykorzystanie przestrzeni słonecznej i ciepła, a także dostatecznym zacienieniu gleby i swobodnym położeniu gron. ROZDZIAŁ IV. PIELĘGNACJA KRZEWÓW WINOROŚLI W rejonach okrywowej uprawy winorośli, wiosenne prace na winnicy zaczynają się od odkrycia krzewów, po nastąpieniu stałej i ciepłej pogody np. w pierwszej - drugiej połowie kwietnia. Krzewy należy odkrywać w takim terminie, żeby wiosenne cięcie można było zakończyć przed początkiem rozwoju pąków. Nie należy śpieszyć się z odkryciem krzewów, ponieważ mogą one być narażone na późne wiosenne przymrozki. W lata o zimnej i nieustabilizowanej wiośnie, terminy odkrycia krzewów trzeba ustalić, robiąc przegląd stanu oczek na dowolnym krzewie. Krzewy trzeba odkrywać w dwóch etapach: na początku łopatą odkrywamy znajdujące się w ziemi ramiona krzewu, a potem wyciągamy je przy pomocy kołka, którym posługujemy się jak dźwignią. Cięcie Charakter i sposoby cięcia zależą od przyjętego sposobu formowania i siły wzrostu krzewów. W czasie cięcia trzeba brać pod uwagę także biologiczne właściwości uprawianych odmian. Dla form, przewidujących zostawienie długich owoconośnych łóz, coroczne cięcie polega na likwidacji już odowocowanych ramion kordonu i tworzeniu nowych, z pędów wyrosłych na sęczkach zastępczych ( rys.25). 49

50 Jeżeli formowanie przewiduje cięcie krótkie, to z 2-3-ch rozwijających się na każdym rożku pędów zostawiamy tylko jeden, zwykle dolny, który zostawiamy na wszelki wypadek i zostawiamy na nim 2-3 oczka (rys.26). W czasie cięcia, u pozostawionych na krzewach częściach przyrostu likwidujemy niepotrzebne wąsiki, a także pędy, wyrosłe ze śpiących pąków, jeżeli nie są one potrzebne do odmłodzenia korony krzewów. Rys.25. Tworzenie owoconośnego ogniwa: a cięcie pierwsze; b cięcie drugie; c po drugim cięciu i suchym wiązaniu; d cięcie trzecie; e po cięciu trzecim, przed suchym wiązaniem. Ilość pozostawionych na krzewie rożków, owoconośnych ogniw oraz ogólne obciążenie krzewu oczkami także określa przyjęty system formowania. Razem z tym, przy cięciu trzeba brać pod uwagę i to, że część pozostawionych na krzewie oczek nie rozwinie się lub daje pędy bezpłodne. Ilość takich oczek w rejonach okrywanych może wynosić 40 i więcej procent. Znaczna część oczek może niekiedy zginąć od mrozu lub wyparcia. W związku z tym, przy cięciu trzeba zostawić pewny zapas oczek. 50

51 Rys.26 Cięcie na rożek : a tworzenie rożka (pierwsze cięcie); b cięcie drugie; c po cięciu Trzeba wiedzieć i to, że niektóre odmiany winorośli mają skłonność do dawania nawet 70% i więcej pędów bez plonu. W czasie cięcia trzeba zmniejszyć obciążenie krzewów, gdy ich wzrost jest słaby i zwiększyć przy wzroście silnym. We wszystkich przypadkach, kiedy w poprzednim roku było zagęszczenie korony krzewu zielonymi pędami, obciążenie krzewów oczkami obniżamy. W południowych rejonach nieokrywowej uprawy winorośli, gdzie krzewy nie są narażone na przymrozki i mrozy, krzewy można ciąć późną jesienią, zimą lub wczesną wiosną, przed ruszeniem soków. W rejonach, gdzie możliwe są zimowe uszkodzenia pędów - cięcie przenosimy na wiosnę. W rejonach okrywowej uprawy winorośli, jesienią robimy tylko cięcie tzw. czyszczące (wstępne), ułatwiające okrycie krzewów, a dopiero wiosną ostateczne. W czasie cięcia wstępnego likwidujemy już odowocowane plecy, słabo dojrzałe lub słabe łozy, albo ich części, a także niepotrzebne latorośle obrastające pędy. Łozy długie, jeżeli przeszkadzają w okryciu także skracamy. Do cięcia jesiennego można przystąpić zaraz po opadnięciu liści. W rejonach okrywanych nie trzeba czekać na opadnięcie liści, jeżeli nadszedł okres okrycia krzewów i jest zagrożenie nastąpienia silnych chłodów. Winorośl tniemy sekatorem lub piłką, które powinny być dobrze naostrzone. Tnące części sekatora, co jakiś czas trzeba posmarować oliwą. 51

52 Pracując sekatorem trzeba uważać, aby jego ostrze znajdowało się od strony pozostającej na krzewie części pędu lub ramienia, a obuszek od strony odcinanej. Przy likwidacji pleców kordonu lub jednorocznego pędu, na ramieniu trzeba zostawić maleńki słupek, który sprzyja lepszemu zabliźnianiu się ran. Przy skracaniu jednorocznych łóz tniemy ją przez węzeł (przegrodę),z likwidacją oczka. W tych przypadkach, kiedy pędy skracamy nie przez węzeł, trzeba ciąć lekko skośnie, w stronę przeciwną od górnego oczka i 2-3 cm powyżej oczka. W czasie cięcia należy robić jak najmniej ran. Na szkieletowych częściach krzewu rany powinny znajdować się z jednej, zwykle wewnętrznej strony korony. Dla wygody, łozę przed cięciem uwalniamy z wiązania. Wiązanie łóz (pędów) Tak zwane wiązanie suche ma bardzo duże znaczenie w prawidłowym wzroście i rozwoju krzewu winorośli. Jest ono szczególnie duże przy formowaniu wysokopiennym i altanowym. Przy pomocy suchego wiązania można zmusić jedne części krzewu do rozwoju silniejszego, a inne, słabe ogniwa korony krzewu wzmacniać lub zmniejszać siłę nadmiernie rosnących. W tym odniesieniu wiązanie suche jest ściśle związane z cięciem i jest jego niezbędnym uzupełnieniem. Wiązanie suche stosuje się tak na wieloletnich częściach krzewu, jak i na jednorocznych łozach, które wiążemy w potrzebnym położeniu, na płaszczyźnie szpaleru lub poziomego stelaża. Przez suche wiązanie osiąga się równomierne rozłożenie różnych części korony krzewu tj. zapełnienie lub rozrzedzenie nadmiernie zagęszczonych miejsc na płaszczyźnie szpaleru, a także potrzebne położenie pnia i ramion krzewu w początkowej fazie formowania. Równocześnie oczkom winorośli, a następnie przyszłym pędom może być nadane potrzebne położenie, na płaszczyźnie szpaleru. Materiałem do suchego wiązania może być sznurek, wełniane nici, ale nie drut. Wiązać trzeba luźno, ponieważ w miejscach nałożenia wiązania, przy zbyt ciasnym jego nałożeniu, materiał wiążący wcina się w miazgę pędu i zahamowuje przepływ soków, a równocześnie osłabia to miejsce i pęd bardzo łatwo się w tym miejscu łamie. Wiązanie wykonuje się od początku ruszenia soków, do nabrzmiewania pąków. Do tego czasu łoza nabierze potrzebnej elastyczności. Jednoletnie łozy należy zginać stopniowo i bardzo ostrożnie. 52

53 Obłamywanie pąków i pędów Obłamanie, to jedna z ważniejszych prac pielęgnacyjnych krzewów winorośli, w dużym stopniu uzupełniająca cięcie. Przy pomocy obłamania można w pewnym stopniu naprawić błędy wynikłe podczas ciecia. Pomyłki, zrobione przy wyłamaniu, są trudne do naprawienia. W zależności od celu przy wyłamywaniu mogą być likwidowane oczka, jeszcze nierozwinięte, nabrzmiałe pąki lub już rozwinięte pędy. Wyłamywanie oczek (wyszczypywanie przy pomocy paznokcia dużego palca) robi się na jednorocznych łozach, jednocześnie z cięciem lub bezpośrednio po jego zakończeniu. Wyłamywać możemy jeszcze przed ruszeniem soków, w następujących przypadkach: - przy formowaniu pnia, kiedy oczka wyszczypujemy na całej długości łozy, tj. od jej nasady do miejsca rozgałęzienia; - przy tworzeniu ramion lub pędów kontynuacji, kiedy oczka wyszczypujemy zwykle z jednej, dolnej strony pędu, po jego zamocowaniu w położeniu poziomym; - przy likwidacji oczek kątowych na rożkach i sęczkach zastępczych, w tym także, kiedy pierwsze od nasady oczko ma wewnętrzne położenie. Przy obłamaniu nabrzmiałych lub rozwiniętych oczek, na starych częściach krzewu zostawiamy te, które są potrzebne do odmłodzenia krzewu lub części korony, przy czym powinny się one znajdować daleko od ran. Jeżeli na rożkach, sęczkach zastępstwa lub pędach kontynuacji zaczęły się rozwijać pączki podwójne, to jeden z nich, zwykle wewnętrzny i mniej rozwinięty likwidujemy. Wyłamywanie już rozwiniętych pędów robi się w celu regulacji obciążenia krzewu. Naciskiem dużego palca wyłamujemy niepotrzebne, bezpłodne pędy, na owoconośnych plecach kordonu i likwidujemy wolne przestrzenie, zrobione przy poprzednich wyłamywaniach. W miejscach zagęszczenia szpaleru pędami trzeba wyłamać możliwie dużo bezpłodnych, a niekiedy i owocujących pędów. Aby uniknąć osłabienia krzewu, wyłamanie trzeba wykonać możliwie wcześnie i w ściśle określonych terminach, ponieważ na tworzenie się zbędnych pędów krzewy będą tracić znaczny zapas swoich substancji odżywczych. Kiedy zacznie się wiosenny rozwój krzewu, dla wyłamania porośli z podziemnej części pnia, trzeba zrobić dołek, odkrywający 1-2 górne węzły, na jego podziemnej części. 53

54 Ponieważ u różnych odmian i krzewów pączki nabrzmiewają i rozwijają się w różnym czasie, to okresy wyłamania trzeba łączyć z rozwojem krzewu. Przy niedociążeniu krzewów śpiące oczka pojawiają się w dużej ilości, w związku, z czym, obłamanie w miarę potrzeby trzeba powtórzyć. Na działkach winorośli, uszkodzonych przez wiosenne przymrozki, pierwsze obłamanie robimy w okresie późniejszym, kiedy pędy osiągną długość 5-8 cm. Zbyt późne obłamanie zahamowuje rozwój pędów w koronie krzewu. Wiązanie pędów Wiązanie zielonych pędów ma na celu niedopuszczenie, do ich wyłamania pod wpływem ciężaru własnego lub działania wiatru, a także do równomiernego rozłożenia pędów na płaszczyźnie szpaleru. Przy szpalerze pionowym pędy wiążemy do drutu w miarę ich wzrostu. Na altankach, gdzie pędy są rozłożone na płaszczyźnie poziomej, ograniczamy się do wiązania suchego, a pędy zielne tylko się rozkłada. Pędy rozłożone na poziomych stelażach, zaczepiają się wąsikami i przyjmują przypadkowe położenie, dlatego trzeba je na szpalerze poziomym równomiernie rozłożyć. W czasie wiązania trzeba dążyć do tego, aby pędy zielne nie splatały się ze sobą i równomiernie zagęszczały powierzchnię szpaleru. Powinniśmy także przewidywać możliwość swobodnego i korzystnego położenia pędów zastępczych i wydłużenia. Żeby pędy nie uległy uszkodzeniu, tj. przetarciu o druty, trzeba je wiązać na "ósemkę", nie za mocno zaciągając materiał wiążący. W ciągu lata trzeba wykonać 3-4 wiązania, w zależności od wysokości szpaleru i siły wzrostu pędów. Uszczykiwanie wierzchołków pędów Uszczykiwanie pędów ma na celu regulację ich wzrostu i uprzedzenie osypywania się kwiatków i zawiązków. Na zielnym pędzie likwidujemy koniec wierzchołka długości 2-3 cm, wskutek czego jego wzrost na jakiś czas zatrzymuje się i poprawiają się warunki odżywiania kwiatostanów (rys.27). Niekiedy zielone pędy, na owoconośnym ramieniu wyprzedzają rozwój pędów na sęczkach zastępczych, a później słabo się rozwijają. W takich 54

55 przypadkach uszczykiwanie robi się wcześniej i likwiduje wierzchołek pędu nad 4-5 liściem, powyżej górnego kwiatostanu. Uszczykujemy tylko pędy na owoconośnych ogniwach, nadmiernie się rozwijających. Pędów słabszych, tak samo, jak i zapasowych, nie uszczykujemy. Uszczykiwanie pędów, mające na celu niedopuszczenie do osypywania się kwiatków robi się przed początkiem lub na samym początku kwitnienia, na krzewach i odmianach, charakteryzujących się osypywaniem kwiatków lub zawiązków i mających luźne grona. Rys.27. Uszczykiwanie wierzchołków pędów Sztuczne zapylanie winorośli Odmiany winorośli z funkcjonalnie żeńskim typem kwiatka, bez zapylenia pyłkiem innych, obupłciowych odmian osypują się i nie dają plonu. Takich odmian jest bardzo dużo. Aby te odmiany mogły normalnie owocować, sadzi się je razem z odmianami, mającymi kwiatki obupłciowe i kwitnące w tym samym czasie. Jednakże sadzenie mieszane nie zawsze zapewnia otrzymanie pełnowartościowych gron u odmian żeńskich. W lata o niesprzyjających dla kwitnienia warunkach (pochmurne, deszczowa lub niedostatecznie ciepła 55

56 pogoda) zapylenia kwiatków nie ma, kwiatki się osypują, grona są bardzo luźne, a plon mocno spada. Jedynym sposobem, umożliwiającym normalne zawiązywanie się owoców, jest sztuczne zapylanie (rys.28). Polega ono na tym, że kiedy rozwinie się około połowy pąków, dwiema drewnianymi deseczkami obszytymi króliczą skórką zbieramy pyłek z kwiatostanów jednej lub kilku obupłciowych odmian. W czasie zbioru kwiatostany obupłciowych odmian zaciskamy między łopatkami a pyłek gromadzi się w puszystej sierści. Następnie lekko zaciskamy je na kwiatostanie odmiany żeńskiej. Należy zapylać w porze rannej. Powtórne zapylenie robi się w okresie pełnego kwitnienia, kiedy w kwiatostanach są już rozwinięte wszystkie pąki. Niekiedy obserwuje się osypywanie się kwiatków i zawiązków na krzewach niektórych odmian obupłciowych. Jeżeli jest to związane z niedostatecznym zapyleniem, to dobrze jest wykonać w okresie kwitnienia sztuczne zapylanie tych krzewów. W tym celu pyłek zbieramy z jednocześnie kwitnących krzewów kilku odmian, dających zwarte grona. Rys.28. Grono winogron odmiany Czausz: a po sztucznym zapyleniu; b bez sztucznego zapylenia. Przerzedzanie gron Dla otrzymania gron mających duże jagody i nadających się do długiego przechowania, robi się przerzedzanie gron. Robi się to w okresie, kiedy owoce nie osiągnęły jeszcze rozmiaru grochu, przy pomocy zaokrąglonych 56

57 na końcach nożyczek, którymi wycina się % owoców, razem z szypułkami, głów- nie na wewnętrznej części grona. Trzeba wiedzieć, że nadmierna zwartość gron często jest związana ze stosowaniem zbyt krótkiego cięcia, które nie odpowiada sile wzrostu krzewu lub odmiany. W takich przypadkach zaleca się stosowanie dłuższego cięcia i zwiększenie obciążenia krzewów pędami. Rys.29. Miejsce odcięcia wierzchołka pasierba przy jego likwidacji. Likwidacja pasierbów Na węzłach pomiędzy głównym pędem i ogonkiem liścia rozwijają się pędy dodatkowe, tzw. pasierby. Najmocniej rozwijają się przy silnym wzroście pędów głównych, dobrym odżywianiu i niedostatecznym obciążeniu krzewu. Silnie rozwijają się także pasierby po uszczyknięciu wierzchołków młodych pędów, w miejscach silnego na pędzie zgięcia. W tym przypadku, zdrewniałe pasierby można wykorzystać w czasie kolejnego cięcia do budowy ramienia lub owoconośnego ogniwa. Przy umiarkowanej sile wzrostu pędów, pasierby bywają słabe i nie przekraczają 5-10 cm długości. 57

58 Pasierby zagęszczają koronę krzewu, zacieniają podstawowe liście i grona winogron. Przy silnym ich rozwoju pogarsza się przewietrzanie krzewu, jest utrudniona walka z chorobami, ponieważ młode liście na pasierbach łatwo ulegają zarażeniu chorobami grzybowymi. Oprócz tego, pasierby zużywają substancje odżywcze, zmniejszając siłę wzrostu pędu głównego, chociaż mają też wpływ pozytywny, gdyż sprzyjają jego pogrubieniu. Likwidacja pasierbów już zdrewniałych może być wykonana tylko przez ich wycięcie, ale powoduje to tworzenie się ran. Aby tego uniknąć, pasierby trzeba uszczykiwać jeszcze w stanie trawiastym. Jeżeli chcemy otrzymać bardzo silny przyrost któregoś pędu do budowy pnia, ramienia lub pędu owocowania, to pasierby można zlikwidować wcześniej. W tym celu uszczykujemy je pod pierwszym dolnym listkiem, zostawiając nieduży trawiasty pieniek, który potem usycha i odpada. W pozostałych przypadkach pasierby likwidujemy trochę później, z pozostawieniem 2-3 dolnych listków (rys.29). Ogławianie pędów Ogławianie pędów sprzyja dojrzewaniu gron i lepszemu dojrzewaniu łozy. Polega ono na tym, że przy pomocy sekatora lub ostrego, sadowniczego noża, pędy, jeszcze przed zahamowaniem silnego wzrostu skracamy tj. odcinamy wszystkie niedorozwinięte liście razem z wierzchołkiem pędu. Podstawowe okresy ogławiania dla większości rejonów południowych, to trzecia dekada lipca. Przy zbyt wczesnym ogławianiu zwiększa się wzrost pasierbów i może zatrzymać się dojrzewanie łozy; zbyt późne ogławianie nie osiąga swojego celu. Przy wysokopiennej uprawie winorośli, na poziomych lub skośnych stelażach, poprzez ogławianie osiąga się przerzedzanie zagęszczonych miejsc korony, co zapewnia lepsze oświetlenie liści i gron oraz lepsze dojrzewanie owoców i łozy. W lata rozwoju chorób grzybowych, dzięki ogławianiu zmniejsza się możliwość zarażenia liści. Przy słabym wzroście pędów ogławiania nie robimy, a tylko lekko je skracamy, z likwidacją cm przyrostu. 58

59 Obrączkowanie pędów Obrączkowanie zielnych lub zdrewniałych pędów robi się po to, aby zmniejszyć osypywanie się kwiatków i zawiązków, a także podwyższyć jakość owoców i przyśpieszyć ich dojrzewanie. Obrączkowanie polega na tym, że przy pomocy noża lub specjalnego przyrządu, na pędzie wycinamy wąski pasek miazgi w postaci pierścienia szerokości 2-5 mm. Utrudnia on przeciśnięcie się organicznych substancji odżywczych, wypracowanych przez liście do korzeni, gdy w tym samym czasie woda i rozpuszczone w niej odżywcze sole przepływają od korzeni do wierzchołka pędu. W ten sposób odżywianie kwiatostanów i już rozwiniętych gron, znajdujących się powyżej miejsca obrączkowania, znacznie się poprawia. Jeżeli celem obrączkowania jest walka z osypywaniem się kwiatków lub zawiązków, to obrączkowanie robimy przed początkiem lub na początku kwitnienia. Jeżeli chcemy uzyskać duże grona i większe owoce, to obrączkujemy wtedy, gdy jagody osiągną wielkość grochu. U większości odmian obrączkowanie zwiększa rozmiar owoców o około 10 %. Wyjątkiem są odmiany beznasienne, u których rozmiar owoców zwiększa się prawie o połowę. Jeżeli chcemy przyśpieszyć dojrzewanie winogron, to obrączkujemy przed początkiem dojrzewania owoców. Obrączkowanie przyśpiesza dojrzewanie o 8-10 dni, co może mieć istotne znaczenie na działkach ze słabym dojrzewaniem winogron. Ponieważ odżywianie części krzewu, osłabionego przy obrączkowaniu pogarsza się, to stosuje się je tylko na tych pędach, które będą zlikwidowane w czasie następnego cięcia i to tylko, na co drugim lub trzecim pędzie. Obrączkowaniu podlegają pędy zielne, rozłożone na owoconośnych plecach lub samo owoconośne ramię. Pędów znajdujących się na rożkach, a także pędów przeznaczonych do wydłużenia ramienia lub kordonu nie obrączkujemy. Obrączkowanie pędów roku bieżącego robi się bezpośrednio pod miejscem przyczepienia kwiatostanu lub grona, a owoconośnych ramion, zwykle na środku, między 4-5 lub 5-6 pędem. Istotną wadą obrączkowania jest to, że zaobrączkowane pędy stosunkowo łatwo się łamią. Trzeba brać pod uwagę i to, że obrączkowanie może doprowadzić do osłabienia krzewów. Dlatego można je wykonać na krzewach silnie rosnących i wstrzymać przy osłabionej sile wzrostu. Najprostszym przyrządem do obrączkowania jest przyrząd w postaci szczypiec z dwoma parami podłużnych ostrych płytek. Dla zdjęcia kory 59

60 tym przyrządem chwytamy pęd i lekko naciskając wykonujemy obrót (rys.30). Rys.30. Obrączkowanie pędu: a zaobrączkowany pęd winorośli; b przyrząd do obrączkowania Przerzedzanie liści Zacienione przez liście grona późnych odmian przez długi czas są słabo zabarwione. Dla uzyskania owoców pięknie wybarwionych i odpornych na gnicie, zwłaszcza w lata niezbyt ciepłe, ale surowe jesienie, zaleca się przerywanie liści, w pierwszej kolejności wokół gron. Koniecznie trzeba pamiętać o tym, że liście są potrzebne nie tylko dla normalnego dojrzewania owoców i pędów, ale i do tworzenia (gromadzenia) zapasów substancji odżywczych w organach krzewu. Dlatego tych zabiegów nie należy nadużywać, a ograniczyć się tylko do likwidacji niedużej części liści. Okrycie krzewów na zimę W miejscach, gdzie mrozy osiągają C, krzewy winorośli potrzebują okrycia. Można to zrobić, umieszczając koronę krzewu w specjalnie przygotowanych kanałach i pokryć je słomą, matami lub ziemią. Przy uprawie wysokopiennej do tego celu wykorzystuje się specjalne rowy lub okrywa krzewy sitowiem, wikliną, słomą, trzciną itp. Krzewy trzeba okrywać po wstępnym, jesiennym cięciu. W tym celu koronę krzewu zdejmujemy ze szpaleru, równomiernie rozkładamy wzdłuż rzędów i przysypujemy ziemią, która przy kopaniu w rzędach była odrzucona w stronę międzyrzędzi. Ostatecznie krzewy okrywamy 60

61 jednocześnie z przekopaniem ziemi w międzyrzędziach i tworzeniem nad nimi wału ziemnego wysokości cm. Jeżeli górna warstwa ziemi zdążyła zamarznąć, to krzewy można przykryć warstwą słomy, na którą narzucamy kawałki ziemi, chroniące słomę przed zdmuchnięciem wiatrem. Słomę można wykorzystać i w tych przypadkach, kiedy w międzyrzędziach nie starcza ziemi do okrycia silnie rosnących krzewów. ROZDZIAŁ V. ODKŁAD ŁOZĄ I CAŁYM KRZEWEM W praktyce przydomowej uprawy winorośli układanie odkładów można wykorzystać do zapełnienia pustych miejsc, zamiany jednej odmiany na drugą, przemieszczenia krzewów z jednego miejsca na inne, doprowadzenia do systemu nieuporządkowanych na działce krzewów, otrzymania ukorzenionego posadzeniowego materiału, zwiększenia ilości krzewów, ich odmłodzenia, a także przy przejściu na nowy system formowania. Są dwa podstawowe sposoby układania odkładów: odkład łozą i odkład całym krzewem. Technika układania odkładów łozą polega na: Kołkiem zaznaczamy miejsce, w którym planujemy posadzić nowy krzew. Od niego, w stronę macierzystego krzewu kopiemy rowek szerokości 50cm i głębokości od do cm, w zależności od warunków glebowych i klimatycznych siedliska. Ścianki rowka powinny być odchylone, a dno skośne, pod kątem około 45 w stronę krzewu matecznego. Na dno kanału dajemy kg próchnicy lub kompostu, a następnie przekopujemy go na głębokość sztychu łopaty. Na krzewie matecznym wybieramy najsilniejszy, dobrze zdrewniały pęd, czyścimy go z pasierbów i wąsików, ostrożnie zginamy łukowo do dołu i puszczamy po dnie kanału, ponownie zaginamy do góry, koło ścianki i wyprowadzamy na przeznaczone miejsce. Dla nadania łozie stałego położenia, przyszpilamy ją do dna kanału lub przysypujemy ziemią, a wyprowadzony wierzchołek łozy wiążemy do słupka. Dla lepszego rozwoju korzeni w miejscu zgięcia łozy oślepiamy oczka. Po ułożeniu odkładu doły zasypujemy cm warstwą luźnej ziemi, którą następnie udeptujemy. Ścisłe przyleganie ziemi do odkładu sprzyja lepszemu ukorzenianiu się. Jeżeli gleba jest sucha, to przed ostatecznym zasypaniem kanału ziemią, odkład trzeba dobrze podlać. Na glebach zwartych, dla lepszego dostępu ciepła i powietrza, do korzeni, ostateczne 61

62 przysypanie ziemią robimy dopiero po zakończonej wegetacji. Wierzchołek wyprowadzonego pędu tniemy na 3-4 oczka, nad poziomem gleby (rys.31). Rys.31. Układanie odkładów łozą: a przygotowanie krzewu matecznego i dołka do ułożenia odkładu; b położenie odkładu po jego ułożeniu. Prawidłowo ułożona łoza już w pierwszym roku daje plon i mocny przyrost, do 3 i więcej metrów. Wiosną następnego roku, wszystkie nabrzmiałe oczka, na odkrytej części odkładu, od krzewu matecznego do miejsca jego uziemienia likwidujemy. Szybko rosnące i kruche pędy w miarę ich wzrostu wiążemy do słupa lub przygotowanego rusztowania. Odkład od krzewu matecznego oddzielamy stopniowo. Przed początkiem drugiego roku wegetacji, na odkrytej części odkładu robimy nożem nacięcie do rdzenia. Po zakończeniu drugiego roku, odkrytą część odkładu wycinamy, odkopujemy na głębokość sztychu łopaty i odcinamy także część odkładu, w początkowej części przysypania ziemią. 62

63 Jeżeli odkład jest przeznaczony do przesadzenia, to układamy go na głębokości około 25 cm, na wolnym miejscu przy matecznym krzewie. Jeszcze lepsze wyniki można uzyskać, robiąc odkład koszyczkowy (rys.32). Odkłady łozą można robić od momentu opadania liści do początku nabrzmiewania pąków. Najlepszym okresem jest jesień-początek zimy, zwłaszcza na działkach, niezabezpieczonych w wodę. Przy układaniu odkładów koniecznie trzeba unikać nadłamania części krzewu, ponieważ rozwój odkładów w pierwszym okresie przebiega na rachunek systemu korzeniowego krzewu matecznego. Rys.32. Odkład w koszyczku: a położenie odkładu po jego ułożeniu; b oddzielenie odkładu od krzewu matecznego po zakończonej wegetacji. 63

64 Odkład całym krzewem Różni się od odkładu łozą tym, że w kanale układa się nie pojedyncze łozy, ale krzew jako całość. W tym przypadku krzew na brzegu doprowadzonego do niego kanału odkopujemy, odkrywamy cały pień do miejsca wyrastania głównych korzeni (piętowych). Korzenie piętowe zostawiamy w całości, a pozostałe obcinamy sekatorem całkowicie, aż do nasady pnia. Przed ułożeniem koronę krzewu czyścimy i zostawiamy tylko łozy lepsze. Jedną z nich odkładamy pętlą na miejsce, które zajmował krzew mateczny, a pozostałe, na zaznaczone kołkami miejsce (rys.33). Rys.33. Układanie odkładu całym krzewem: a przygotowanie krzewu matecznego do ułożenia; b położenie krzewu po jego ułożeniu. 64

65 Jeżeli krzew, przeznaczony do ułożenia wyróżnia się silnym rozwojem ramion i pędów, a w jego pobliżu jest dostatecznie dużo wolnego miejsca, to w ten sposób można wyprowadzić do 5-ciu i więcej odkładów. Prawidłowy odkład całym krzewem zapewnia otrzymanie bardzo mocnych i urodzajnych roślin. ROZDZIAŁ VI. SZCZEPIENIE WINOROŚLI Przy pomocy szczepienia można zamienić jedną odmianę na inną, a także szybko rozmnożyć odmianę nową lub rzadką. Szczepienie stosuje się w celu odmłodzenia nadziemnej części starego krzewu lub przy przejściu na nowy system formowania. Szczególnie duże znaczenie ma szczepienie dla ochrony winorośli przed filokserą. W tym przypadku, szczepienie odmian europejskich, na amerykańskich filoksero odpornych gatunkach podkładek jest podstawowym warunkiem uprawy winorośli w rejonach zarażonych filokserą. Szczepienie - operacja z ingerencją w życie rośliny, kiedy część zdrewniałego lub zielnego pędu, z jednym lub kilkoma oczkami zmuszamy do zrośnięcia się z pędem lub pniem innej rośliny. Ta część pędu, którą szczepimy jest "zrazem, a ta roślina lub jej część, na której szczepimy "podkładką. Przy szczepieniu wszystkie podstawowe cechy zraza są zachowane, niezależnie od tego, jaka odmiana była podkładką. Cechy naturalne podkładki mogą mieć wpływ tylko na siłę wzrostu zraza i w ten sposób mieć wpływ na jego urodzajność lub porę dojrzewania. Podstawowe wymagania wobec szczepienia - to możliwie mocne zrośnięcie się zraza z podkładką - można to osiągnąć tylko przy zachowaniu wielu warunków. Jeden z nich to pokrewieństwo pomiędzy podkładką i zrazem. Wszystkie odmiany europejskie są blisko spokrewnione i dlatego łatwo się szczepi jedną do drugiej. W mniejszym stopniu jest wyrażone pokrewieństwo odmian europejskich i amerykańskich filoksero odpornych, jednakże przy udanym doborze podkładki, zrastanie bywa także dostatecznie dobre. 65

66 Warunek drugi - ścisłe stykanie się cięć podkładki i zraza oraz dopasowanie warstw miazgi, leżących pomiędzy korą i drewnem. Komórki warstw miazgi podkładki i zraza tworzą narośl (kalus), który pod wpływem wzajemnego ciśnienia zlewa się w jedną ogólną tkankę, zwaną "spoiną". Aby spoina była dobra, to połączenie się nacieków musi nastąpić szybko po wykonanym szczepieniu. Zrastanie się podkładki ze zrazem zależy od warunków zewnętrznych, a zwłaszcza od temperatury i wilgotności otaczającego środowiska. Zrastanie najlepiej przebiega w temperaturze C. Przy temperaturze niższej od +15 C i wyższej niż +35 C zrastanie przebiega powoli. Ostre wahania temperatury tak samo, jak nadmiar i niedostatek wilgoci, źle wpływa na proces zrastania się. Najlepsze warunki do zrastania się szczepek można stworzyć w piasku, o wilgotności 5-10 % i dostatecznym dostępie powietrza. Są dwa podstawowe szczepienia: szczepienie na miejscu, kiedy za podkładkę służy rosnący na winnicy krzew i pokojowe, tzw. szczepienie "na stole", kiedy do szczepienia wykorzystuje się zraz lub sadzonkę. Sposobem drugim szczepi się zwykle odmiany winorośli europejskiej, na filoksero odpornej amerykańskiej łozie, z późniejszą hodowlą szczepek w szkółce. Szczepienie na miejscu Miejscem szczepienia jest pień, ramiona, rożki lub jednoroczne pędy, w zależności od tego, jakie części winogronowego krzewu chcemy zamienić; szczepienie może być nadziemne lub podziemne. Szczepienie nadziemne robi się na różnej wysokości, nad poziomem gleby, a podziemne - na podziemnej części pnia i związane jest z likwidacją korony krzewu. Oznacza to utratę plonu w roku szczepienia. Chociaż szczepienie nadziemne nie jest związane z pełną utratą plonu, to podziemne, w większości przypadków jest bardziej niezawodne, dlatego, że łatwiej można stworzyć warunki niezbędne do dobrego połączenia. W praktyce przydomowej uprawy winorośli szczepienie na miejscu, najczęściej robi się w rozszczep, ponieważ jest ono łatwiejsze do wykonania i daje dobre wyniki. Szczepienie w rozszczep można robić na zdrowych, normalnie rosnących krzewach, niezależnie od ich wieku i odmiany, jednakże najlepsze wyniki daje szczepienie na młodych i silnie rosnących podkładkach. 66

67 Prawidłowe wykonanie szczepienia zapewnia przyrost pędów szczepionego zraza do trzech i więcej metrów w ciągu roku szczepienia. Już na drugi rok można otrzymać dobry plon. Szczepienie na miejscu trzeba robić w okresie ruszenia soków np. od połowy kwietnia do końca maja, po nastąpieniu stałej i ciepłej pogody, w bezsłoneczne i pochmurne dni. W okresie szczególnie silnego płaczu" cięcie na podkładce trzeba robić 2-3 dni przed szczepieniem żeby osłabić siłę wycieku soku i uniknąć nadmiernej wilgotności w miejscu przyszłego połączenia. Szczepienie podziemne Nim przystąpimy do szczepienia musimy się upewnić o pełnej przydatności zrazów przyrostu. Trzeba je obmyć i postawić dolnymi końcami na 1-2 dni do wody. Do momentu szczepienia oczka na zrazach powinny znajdować się w stanie spokoju lub ledwo zauważalnym rozwoju. W dniu szczepienia zrazy tniemy na części, z 2-3-ma oczkami tak, żeby pod dolnym oczkiem został odcinek 5-6 cm długości. Następnie zrazy zawijamy w wilgotną tkaninę lub układamy w wilgotnym mchu i w skrzynce przenosimy na miejsce szczepienia. Krzew do szczepienia przygotowuje się następująco. Pień odkopujemy tak, żeby dookoła niego był szeroki dołek głębokości około 20 cm. Obnażone przy tym korzenie gładko obcinamy nożem lub sekatorem, a pień czyścimy z przylegającej do niego ziemi i starej kory. Następnie na podziemnej części pnia wybieramy miejsce, odpowiadające szczepieniu i bezpośrednio nad nim pień spiłowujemy. Upewniamy się, że nie ma nadgnitych części drewna w miejscu cięcia i powierzchnię gładko czyścimy nożem sadowniczym. Następnie po środku pnia nożem robimy pionowy rozszczep głębokości około 4 cm. Głębokość rozszczepu powinna odpowiadać długości klina zaciętego zraza. Aby nie dopuścić do głębszego rozszczepu (rozłupania) pnia, na pieniek trzeba nałożyć bandaż ze sznurka, w postaci pętli. Po zrobieniu rozszczepu trzeba przygotować zraz przyrostu. Ostrym nożem, z boku od dolnego oczka na zrazie przyrostu robimy gładkie skośne cięcie tak, żeby rdzeń znajdował się po środku cięcia. Zraz z drugiej strony zacinamy bez obnażania rdzenia, ale z zejściem do zera (rdzenia nie widać) do jego końca. Należy uważać, żeby na całym odcinku zewnętrznej strony klina kora była zachowana bez uszkodzeń. Długość klinowej części zraza powinna wynosić 3-4 cm. Przygotowany zraz ostrożnie wstawiamy w nieco rozchyloną nożem szczelinę podkładki i wstawiamy tak, żeby kora 67

68 bocznej części klina, na całej jego długości stykała się z młodą korą podkładki, a każde oczko zraza znajdowało się bezpośrednio nad cięciem podkładki. Trzeba uważać na to, żeby zgodność tkanek podkładki i zraza było jak najpełniejsze, bez prześwitów lub szczelin między nimi. Powstałe na poziomej części pieńka-podkładki szczeliny zatykamy kawałkami łozy, oczyszczonej z kory i zaostrzonych w klin. Jeżeli grubość podkładki pozwala to wskazane jest, zamiast jednego zraza wstawić dwa, zakładając je z obydwu stron rozszczepu. W tym przypadku dobieramy zrazy jednakowej grubości i jednakowo je zakładamy. Powstałą pomiędzy zrazami szczelinę zakrywamy kawałkami łozy. Miejsce szczepienia mocno obwiązujemy sznurkiem i ze wszystkich stron obkładamy wilgotnym, dobrze wyciśniętym mchem lub zasmarowujemy umiarkowanie cienką warstwą gliny. Po zaszczepieniu dołek ostrożnie zasypujemy, a wystającą nad powierzchnią gleby część zraza okrywamy piaskiem lub luźną ziemią (rys.34). Rys.34. Szczepienie w rozszczep: a ogólny widok szczepienia na dorosłym krzewie (podkładce) po jej odkryciu; b zrazy przygotowane do szczepienia (zraz przyrostu); c ogólny widok szczepienia na młodym krzewie podkładce. Przy zachowaniu wszystkich warunków szczepienia, po 8-10 dniach pojawią się pędy, które wkrótce zaczną szybko rosnąć. W praktyce obserwuje się przypadki utraty szczepek przez wymoknięcie na działkach nawadnianych lub po opadach silnego deszczu. Aby tego uniknąć, szczepkę trzeba zasłonić plastykową butelką lub wiadrem bez dna wkopane do połowy w ziemię, przed końcowym zasypaniem dołka. Szczepienie należy wykonać nieco nad powierzchnią ziemi, biorąc pod uwagę okrywanie miejsca szczepienia już wewnątrz wiadra. Pielęgnacja szczepek w pierwszym roku polega na: ostrożnym spulchnianiu gleby dookoła roślin, w odpowiednim czasie wiązanie pędów zielnych, walce z chwastami i chorobami grzybowymi. Co jakiś czas, np. 68

69 raz na miesiąc, miejsce szczepienia ostrożnie odkopać i zlikwidować korzonki, tworzące się na zrazie. Jeżeli gleba jest sucha, to krzewy podkładki przed szczepieniem trzeba dobrze podlać, a przy obfitym wycieku soku po spiłowaniu krzewu, szczepienie od łoży ć na 2-3 dni. Szczepienie nadziemne Szczepienie nadziemne lub powietrzne robi się w tych samych terminach i w taki sam sposób jak i podziemne, ale w odróżnieniu od podziemnego potrzebuje ochrony przed niekorzystnymi warunkami przez zastosowanie izolatora. Izolatorem może być kartonowa rura, grubości około 10 cm, papa lub kilka warstw papieru opakowaniowego, związanego w 2-3 miejscach sznurkiem lub drutem. Jak szczepienie jest już zrobione, to miejsce szczepienia i przylegające do niego części podkładki i zraza szczelnie pokrywamy warstwą gliny, grubości około 2 cm. Następnie zakładamy rurę, zaciskamy ją na dole i ściągamy sznurkiem (rys.35). Rys.35. Szczepienie powietrzne umieszczone w izolatorze. 69

70 Do tego celu może być wykorzystana plastykowa butelka, po napojach, odpowiednio obcięta. Do rury sypiemy drobny piasek, zmieszany z trocinami i tłuczonym węglem drzewnym (8-10%). Miejsce szczepienia z pokrywającą je warstwą gliny, w miarę możliwości powinno znajdować się w środkowej części izolatora, a górne oczka zraza pod niedużą, około 1cm warstwą piasku. Pielęgnacja szczepki polega na ostrożnym zwilżaniu piasku wodą, w miarę jego podsychania. Jedno-dwa nawilżenia w ciągu dekady (10 dni), przez miesiąc po szczepieniu zwykle wystarcza, żeby warstwę piasku utrzymać w stanie wilgotnym. Trzeba wiedzieć, że w pierwszym okresie po szczepieniu, do nastąpienia gorącej pogody, dostająca się do miejsca szczepienia od korzeni patoka (ciecz) dobrze nawilża oblepiającą miejsce szczepienia warstwę gliny. Dla usztywnienia szczepionej części krzewu i izolatora w pionowym położeniu, należy ją przywiązać do słupka lub drutu szpaleru. Izolatory zdejmujemy w końcu lata. Opisanym sposobem, w koronie jednego dorosłego krzewu winorośli można zrobić jednocześnie 5-6 i więcej szczepek jednej lub kilku odmian. Najlepsze wyniki szczepienia nadziemnego są wtedy, gdy na krzewie przed szczepieniem zlikwidujemy wszystkie części korony, niepodlegające szczepieniu. Szczepienie zielne Szczepienie zielne najlepiej jest wykonać w okresie silnego rozwoju pędów tj. od 15 maja do 15 czerwca, kiedy średniodobowa temperatura, przekroczy , najlepiej w bezwietrzną i pochmurną pogodę, z podwyższoną wilgotnością powietrza. Jako podkładki mogą być wykorzystane pędy zielne, zajmujące różne miejsce na koronie krzewu. Najbardziej do tego nadają się silnie rosnące latorośle i pędy odchodzące od głowy krzewu lub jego wieloletnich części. Szczepienie zielne powinno mieć zapewniony dobry dopływ wody i substancji odżywczych, postępujących od systemu korzeniowego. Dlatego ilość zostawionych na krzewie zielnych pędów trzeba ograniczyć do pięciusześciu. Najlepszym miejscem do szczepienia jest jeszcze nie zgrubiała część zielonego pędu np. między 5-6 liściem, biorąc od wierzchołka pędu. 70

71 Na całej długości pędu-podkładki (na pozostałej jego części) likwidujemy wszystkie kwiatostany, wąsiki, pasierby oraz oczka rozłożone w pachwinach liści. Wycinamy nożem do szczepienia lub wyskubujemy tak, żeby nie były uszkodzone ogonki liści. Wszystkie liście na pędziepodkładce zostawiamy. Poprzeczne cięcie robimy trochę wyżej środka międzywęźla, a rozcięcie podłużne doprowadzamy do dolnego węzła, przez oczko i do środka przegrody. Liść na tym węźle likwidujemy. Zrazy przyrostu przygotowujemy bezpośrednio przed szczepieniem i od razu zawijamy w kawałek miękkiej wilgotnej tkaniny, nie dopuszczając do ich podwiędnięcia. Rys.36. Szczepienie zielne osłonięte papierowym lejkiem. Zraz przyrostu jest to część zielonego pędu długości około 6cm z jednym węzłem, jednym liściem i niedużym, ale dobrze wyrażonym pasierbem w pachwinie liścia. Liść na zrazie likwidujemy w czasie jego 71

72 przygotowania, ale zostawiamy ogonek. Grubość zraza u nasady w miarę możliwości powinna być bliska grubości podkładki. Rozszczep na podkładce powinien mieć głębokość 2-2,5 cm. Dolny koniec podkładki zraza zacinamy z obu stron, na kształt klina tak żeby długość ściętych brzegów odpowiadała głębokości rozszczepu na podkładce. Przy wprowadzaniu zraza w rozszczep, zaciskamy go palcami lewej ręki tak, żeby nie dopuścić do rozdarcia pędu-podkładki. Trzeba uważać, aby warstwy miazgi szczepionych części dobrze pasowały. Miejsce szczepienia, zaczynając od góry, mocno owijamy paskiem cienkiej gumy lub folii. W okresie zrastania się szczepki miejsce szczepienia dobrze jest osłonić przed słońcem i wiatrem, owijając je kawałkiem papieru, zwiniętego na kształt lejka umocowanego sznurkiem do dolnego końca (rys.36). Jednym ze wskaźników udanego szczepienia jest pojawienie się kropelki soku, na wierzchołku zraza. Wszystkie operacje należy robić bardzo ostrym nożem, najlepiej nożykiem do tapet. Zrośnięcie się zraza z podkładką, następuje zwykle po 8-10 dniach od szczepienia. Zostawiony na zrazie pasierb zaczyna szybko rosnąć. Udane zielone szczepienie daje w tym samym roku przyrost pędu do 1 m i więcej, dobrze dojrzewa i w następnym roku zaczyna owocować. W ostatnim czasie amatorzy uprawiające winorośl uzyskali dobre wyniki przy jeszcze prostszym sposobie zielonego szczepienia. Wykonują je skośnym cięciem, przy równej grubości podkładki i zraza. Miejsce połączenia dokładnie zawijają miękką nitką, którą obowiązkowo zdejmują po 8-10 dniach od szczepienia. Wskaźnikiem udanego szczepienia jest pojawienie się zaraz po szczepieniu kropli wilgoci, na górnym cięciu zraza. Szczepienie kombinowane Przy tym sposobie szczepienia powietrznego, na rosnącym zielonym pędzie szczepi się nie zielony, ale zdrewniały zraz z jednym oczkiem. Miejscem do szczepienia może być część międzywęźla, mająca grubość odpowiadającą grubości szczepionego zraza (0,5-0,8 cm). Zielony pęd tniemy 2-2,5 cm wyżej węzłowego zgrubienia. Tak samo, jak i przy szczepieniu zielnym, na pędzie podkładki likwidujemy wszystkie kwiatostany, wąsiki i pasierby, z oślepieniem oczek w pachwinach liści. Szczepimy w rozszczep, doprowadzony do węzłowego zgrubienia tj. głębokości 2-2,5 cm. 72

73 Zrazem jest kawałek dobrze dojrzałej łozy, długości około 6cm, mający jednakową grubość. Dolną część przyrostowego zraza zacinamy w klin tak, żeby jego długość odpowiadała głębokości rozszczepu tj. 2-2,5 cm, a rdzeń znajdował się w średniej części jednej ze stron klina. Warstwy miazgi szczepionych części w miarę możliwości powinny ze sobą pasować. Miejsce szczepienia owijamy elastyczną gumą, paskiem folii lub miękką nitką. Tak samo, jak i przy szczepieniu zielnym, miejsce połączenia chronimy zwiniętym w lejek papierem. Szczepienie kombinowane, przy jego prawidłowym wykonaniu, zapewnia wysokie przyjęcie i niekiedy już w tym samym roku daje pierwszy plon. Podstawowa trudność przy tym sposobie szczepienia polega na zachowaniu zrazów w świeżości, bez widocznych oznak rozwoju pąków, przed okresem szczepienia tj. od 15 maja do 15 czerwca. W tym celu 2-3 oczkowe odcinki zrazów układamy w skrzynkach z piaskiem, mchem lub lekko wilgotnymi trocinami, a po ociepleniu kładziemy je do chłodziarki i przechowujemy w temp C. Dobrze przechowują się zrazy parafinowane. Parafinujemy 2-3 oczkowe, czyste i obsuszone zrazy, przez dwukrotne zanurzenie na 1-2 sek. w parafinie, rozpuszczonej w gorącej wodzie o temperaturze C. Zrazy trzeba pobierać z dobrze dojrzałych części łóz, umiarkowanej grubości tj. 6-8 mm, z niedużym rdzeniem. Jeżeli do szczepienia wykorzystuje się zrazy parafinowane, to warstwę parafiny pokrywającą górną część zraza razem z oczkiem zachowujemy. Będzie ona chronić zraz przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Następnie, jak tylko oczko zacznie się rozwijać, parafina pod jego naciskiem łatwo się kruszy. Ochrona winorośli przed przymrozkami Rozwijające się pączki i młode pędy winorośli są bardzo wrażliwe na wiosenne przymrozki. Obniżenie temperatury do 0,5-1 C zabija zielne części krzewu. W siedliskach, gdzie występują przymrozki, trzeba wziąć pod uwagę sadzenie odmian z późniejszym rozwojem pąków. Ponieważ najsilniejsze przymrozki bywają bezpośrednio przy powierzchni gleby, to pierwszeństwo należy dać wysokim formom krzewu, przy których zielne części są rozłożone na wysokości 1-1,5 m i więcej nad poziomem gleby. Podstawowe sposoby ochrony winorośli przed późnymi wiosennymi 73

74 przymrozkami polegają na powstrzymaniu rozwoju pąków. Wśród nich, najlepsze efekty daje późne cięcie i w odpowiednim czasie wiązanie przyciętych, owoconośnych łóz w pionowym położeniu. Do położenia poziomego przechodzimy po minięciu zagrożenia przymrozkiem. Dla zahamowania rozwoju pąków, w czasie cięcia trzeba zostawić zwiększoną ilość oczek i uregulować obciążenie krzewu obłamaniem pędów po minięciu przymrozków. Dobre wyniki daje pokrycie gleby dookoła krzewu, jeszcze przed okresem jej nagrzewania, warstwą słomiastego obornika, a także opryskanie gleby roztworem wapna. Przed rozwojem pąków należy opryskać lub obmazać części krzewu 10% siarczanem żelaza, z dodatkiem gęstego wapiennego mleka. Rozwój oczek na młodych łozach można powstrzymać także poprzez czasowe zostawienie pasierbów. Pączki na pasierbach rozwijają się trochę wcześniej i tym samym powstrzymują rozwój pąków głównych. Jeżeli w okresie przymrozków utrzymuje się sucha pogoda, to dobrze jest krzewy i powierzchnię gleby na działce spryskać wodą. Wykonanie w odpowiednim czasie przedstawionych sposobów ochrony powstrzymuje rozwój pąków o i więcej dni. ROZDZIAŁ VII. CHOROBY WINOROŚLI Mączniak rzekomy (Plasmopara viticola) Jest to choroba grzybowa. Na młodych liściach wywołuje ona charakterystyczne bladozielone lub żółte, trochę prześwitujące plamy, różnego kształtu i wielkości. W wilgotną pogodę, takie plamy, na dolnej stronie liści pokrywają się białym, łatwo ścieralnym palcami nalotem. Przy rozwoju choroby zamierają i odpadają od ogonków całe liście. Na liściach starych, w drugiej połowie lata i na jesieni choroba wywołuje tworzenie się drobnych brązowych plam, niekiedy otoczonych chlorotyczną obwódką. Na grzebieniach, wąsikach i pędach zielnych grzyb powoduje tworzenie się brązowych, wgłębionych plam, które w surową pogodę także pokrywają się białym, puszystym nalotem. Choroba mocno rozwija się na zielonych owocach i kwiatostanach, które następnie szybko zamierają. Chorobę wywołuje grzyb, mogący rozwijać się tylko na winorośli. Czynnikiem zarażenia pierwotnego są oospory, tworzące się w miejscach uszkodzonych roślin i na jagodach w końcu lata i na jesieni. W tkankach opadłych liści zarodniki zimują, a wiosną następnego roku wyrastają 74

75 ponownie i zarażają roślinę. Każda oospora daje zoospor, które przy dużej wilgotności rosną i wchodzą na wewnętrzną stronę liści. Grzyb odżywia się zawartością komórek, co doprowadza do rozbicia chlorofilu. Mocno porażone mączniakiem krzewy silnie obniżają odporność roślin na niskie temperatury, a także powodują obniżenie zawartości cukru i zwiększenie kwasowości soku owoców. Zapobieganie i zwalczanie. Do zwalczania choroby stosuje się: sadzenie krzewów winorośli na dobrze przewietrzanych działkach, w odpowiednim czasie wiązanie pędów, obłamanie i likwidację pasierbów, co w dużym stopniu obniża możliwość rozwoju choroby. Dużą rolę odgrywają tu nawozy fosforowo-potasowe, wnoszone do gleby oraz mikroelementy: bor, cynk, żelazo i mangan podawane przez opryskiwanie liści w 0,01-0,02 % i (1-2 g/10 l wody). Podstawową metodą zwalczania choroby jest opryskiwanie krzewów fungicydami: 1 % ciecz bordoska ( 100g siarczanu miedzi i g gaszonego wapna na 10litrów wody lub jej zamiennikami według instrukcji stosowania. W ciągu lata robi się 5-7 oprysków. Pierwszy, gdy pędy mają cm długości, drugi przed kwitnieniem, trzeci zaraz po kwitnieniu. Następne, tylko w okresie deszczowym. Opryskiwać trzeba dolną stronę liści. Najlepiej jednak posadzić odmiany winorośli najnowszej selekcji, które są kompleksowo odporne i nie potrzebują oprysków przeciwko chorobom grzybowym lub tylko w niewielkim stopniu tj. jeden oprysk przed, a drugi po kwitnieniu. Mączniak prawdziwy (Oidium tuckeri) Jest to choroba grzybowa, która praktycznie rozwija się każdego roku, ale największe szkody robi po ciepłych zimach i w gorące, upalne lata. Grzyb poraża wszystkie zielone organy rośliny tj. liście, wąsy, grzebienie, pędy, szypułki, kwiatostany i owoce. Porażone organy roślin pokrywają się z górnej strony lekko ścierającym się pyłowym nalotem. Liście przestają rosnąć, robię się kruche, ich brzegi zaginają się do góry, usychają i odpadają Pędy zielne także pokrywają się nalotem, ich wzrost się zatrzymuje. Najgroźniejszy jest rozwój choroby na owocach. Na ich końcach pojawiają się w dużej ilości brudnoszare kropki, tworzące plamy. W suchą pogodę owoce pękają, a w wilgotną gniją. 75

76 Wywołuje chorobę grzyb, zimujący na zarażonych pędach. Choroba rozwija się tylko na powierzchni tkanki, szczególnie silnie w lata suche i gorące. Czynnikiem pobudzenia choroby jest grzybica, zimująca w pączkach. Nadmiar azotu w glebie często doprowadza do zwiększonego zarażenia roślin chorobą Zapobieganie i zwalczanie. Przeciwko chorobie stosuje się szereg agrotechnicznych i chemicznych zabiegów ochronnych. Zabiegi agrotechniczne, sprzyjające dobremu przewietrzaniu krzewów to: wiązanie pędów, obłamywanie i likwidacja pasierbów, niszczenie chwastów, a także fosforowo-potasowe nawożenie mineralne i mikroelementy (bor, cynk, mangan, molibden) zmniejszające intensywność rozwoju choroby. W zwalczaniu choroby pomaga także obmywanie lub opryskiwanie krzewów jesienią, po opadnięciu liści lub wiosną, przed rozwojem pąków preparatem zawierającym siarkę np. Siarkol Extra w ilości g/10 l wody. Można krzewy opylać mieloną siarką - po rosie. Na jeden krzew rozchodzi się g siarki., Opryskiwać trzeba w miarę rozwoju choroby. Pierwszy raz, po pojawieniu się początkowych plam na liściach, a drugie po dniach. Szara pleśń (Botryotinia fuckeliana) Jest to choroba grzybowa, porażająca wszystkie nadziemne części krzewu. W okresie kwitnienia, przy ciepłej i wilgotnej pogodzie szara pleśń rozwija się i pojawia się szary nalot. Opanowane przez grzyb kwiatostany brązowieją i zasychają. Objawy choroby występują często na niedojrzałych owocach. Gniją przeważnie owoce odmian o zwartych gronach, źle przewietrzanych. Psujące się jagody mają kolor brązowy z siwobiałym nalotem grzybni. Gnicie owoców występuje bardzo często w okresie dojrzewania, a ich skórka łatwo oddziela się od miąższu. Jagody mogą porażać się szarą pleśnią w ciągu całego lata, a intensywność porażenia zwiększa się w miarę zwiększania się cukrowości ich soku. Winogrona porażone szarą pleśnią nie nadają się do wyrobu soków i win. Grona mogą być porażone chorobą w czasie przechowywania i transportu. Przy wysokiej wilgotności szara pleśń może porażać pędy i liście, które potem pokrywają się szarym nalotem i szybko gniją. Często choroba poraża dojrzałe pędy, a kora na takich pędach przybiera żółtobiałe zabarwienie. Grzyb szarej pleśni zimuje na zarażonych pędach lub opadłych roślinnych resztkach. Jesienią tworzą się podłużne wypukłości wielkości do 76

77 4 mm, które są grzybnią. Po przezimowaniu, wiosną, przy temp. ponad +12 C i dość wysokiej wilgotności grzybnia rozrasta się. Tworzące się spory przenoszone są przez wiatr i zarażają podatne organy krzewów. Grzyb przenika do tkanek i po kilku dniach na porażonych działkach zaczyna się jej rozwój. Zapobieganie i zwalczanie. Dla zmniejszenia strat, spowodowanych przez szarą pleśń, należy sadzić odmiany winorośli o podwyższonej odporności oraz stosować zabiegi agrotechniczne, zapewniające dobre przewietrzanie krzewów. W odpowiednim czasie należy wiązać pędy, likwidować pędy bezpłodne, zwiększyć normy nawozów fosforowo-potasowych. Zabiegi te zmniejszają zagrożenie rozwoju choroby. Po jej pojawieniu się należy zdjąć plon. Z preparatów chemicznych, na przydomowych działkach dobrze jest stosować (do rozwoju pąków) nitrafen niszczący zimującą infekcję. Pierwszy oprysk robimy po opadnięciu kołpaczków, drugie przed wiązaniem się jagód, trzecie na początku dojrzewania jagód, a czwarte na miesiąc przed zbiorem plonu. Czarna zgnilizna (phomopsis viticola) Jest to choroba grzybowa, porażająca nie tylko wszystkie zielone organy, ale i zdrewniałe części krzewu - jednoroczne pędy, ramiona, pnie i owoconośne ogniwa. Obserwuje się pojawienie nekrotycznych plam, a następnie zamieranie tkanek. Porażone tkanki pękają. Na liściach plamistość wywołuje pojawienie się drobnych, ciemnobrązowych nekrotycznych plam, które często bywają otoczone zielonożółtą obwódką. Porażone liście zasychają, deformują i rozrywają. Plamy pojawiają się także na wąsach, kwiatostanach i zielonych jagodach. Na jednorocznych zdrewniałych pędach wywołują obumieranie kory; białe plamy tworzą się wokół węzłów i pierwszych międzywęźli, a przy rozwoju znacznym na owoconośnych ogniwach, ramionach i pniach. Przyczyną choroby jest grzyb, zimujący w tkankach drewna i kory. Wczesną wiosną zarodniki grzyba rozrywają tkankę i wychodzą na zewnątrz, a potem, przy wysokiej wilgotności pęcznieją i kiełkują. Z kiełkujących owocników wychodzi bardzo dużo sporów, które są przenoszone wiatrem, deszczem i przez owady. Padając na zielone części krzewu, korę ramion i pni, pęknięcia drewna, spory kiełkują i wywołują nowe zarażenie w czasie wyłamywania zielonych pędów i innych 77

78 uszkodzeniach krzewów. Czarna zgnilizna może porazić praktycznie wszystkie odmiany winorośli. Na szczęście zdarza się ona bardzo rzadko. Zapobieganie i zwalczanie. Ochrona polega na wycinaniu i paleniu wszystkich porażonych przez grzyb części roślin. W przypadku wystąpienia choroby w poprzednim roku należy przed pękaniem pąków opryskać krzewy 2-3-procentowym roztworem cieczy bordoskiej. Dobre wyniki daje również zastosowanie preparatów siarkowych, wówczas, gdy młode latorośle osiągną długość 2-3 cm. Późniejsze zabiegi pokrywają się z programem ochrony przeciwko mączniakowi rzekomemu. Infekcyjne usychanie krzewów Wywoływane jest przez różnorodne grzyby i bakterie. Symptomy choroby często zmieniają się w zależności od rodzaju infekcji, okresu pojawienia się i warunków pogodowych. Po zarażeniu krzewów, w tkankach wieloletniego drewna gromadzi się infekcja, trwająca zwykle 2-3 lata, praktycznie bez oznak zewnętrznych. Wiosną porażone krzewy wyróżniają się słabym wzrostem pędów, skróceniem międzywęźli oraz drobnymi, chlorotycznymi i zdeformowanymi liśćmi. Po podniesieniu się temperatury wzrost pędów ustaje. Liście tracą charakterystyczny blask, robią się mętne i szare. Przy późnym pojawieniu się infekcyjnego usychania jagody brązowieją, deformują się i przypominają porażenie mączniakiem rzekomym. Na cięciach wieloletniego drewna zauważalne są nekrotyczne plamy brunatnego lub brązowego koloru. Choroba powoduje usychanie poszczególnych ogniw i ramion, a często ginie i cała korona. Infekcja zimuje w drewnie owoconośnych ogniw, ramion i pni. Zapobieganie i zwalczanie. Ochrona polega na hodowli zdrowego posadzeniowego materiału. Zrazy trzeba pobierać tylko na działkach gdzie krzewy mateczne nie są zarażone. Choroba znacznie słabiej rozwija się w nasadzeniach i formach bez pnia, z możliwością okresowej wymiany ramion i owoconośnych ogniw. Na winnicach porażonych, w czasie cięcia należy dokładnie wyciąć i natychmiast spalić uszkodzone części krzewu i łozy. Aby nie dopuścić do zarażenia przez rany, trzeba wykonać oprysk nasadzeń nitrafenem ( g/10 l wody).w przyszłości stosuje się te same zabiegi, co i przeciwko czarnej zgniliźnie. Przypis. Sposoby walki z chorobami wirusowymi sprowadza się do fitosanitarnych zabiegów przy produkcji zdrowego posadzeniowego 78

79 materiału i prowadzenie walki z przenosicielami chorób tj. nicienie, kleszcze i owady. Rak bakteryjny Jest to choroba tworząca narosty na wieloletnim drewnie krzewów, a niekiedy i na owoconośnych łozach, jednorocznych pędach i korzeniach. Rakowe narosty najczęściej tworzą się w miejscach uszkodzonych przez mróz, grad, a także w miejscach szczepienia. Choroba najwięcej szkody przynosi w północnych rejonach uprawy winorośli. Na początku choroby opuchnięcia są bardzo małe i miękkie, brunatne lub jasnożółte. Do końca lata rozrywają one korę, ciemnieją i zasychają, a w roku następnym pękają i odpadają. Infekcja dostaje się do gleby, gdzie zachowuje się przez dwa lata. Skutecznych metod walki z rakiem bakteryjnym nie ma. ROZDZIAŁ VIII. SZKODNIKI WINOROŚLI Filoksera Jest to najgroźniejszy szkodnik winorośli. Bardzo maleńki, ledwo widoczny gołym okiem owad, żyjący na korzeniach winorośli i odżywiający się jej sokami. Wskutek nakłuć zrobionych przez filokserę, na korzeniach winorośli tworzą się dobrze widoczne wzdęcia w postaci narośli. Tutaj znajdują się larwy filoksery, żółtawego koloru, dobrze widoczne pod lupą. Porażone przez filokserę korzenie gniją i zamierają. W zależności od klimatycznych i glebowych warunków osłabiają się lub giną i zarażone filokserą krzewy winorośli. Przy sprzyjających dla filoksery warunkach śmierć zarażonych starych krzewów może nastąpić już na 5-6 rok, a młodych - na 3-4-y. Przydławiony stan krzewów lub ich śmierć bez widocznych przyczyn często wskazuje na zarażenie winorośli filokserą. Na zarażonych działkach jest wytworzona tzw. "filokserowa czasza" tj. grupa zarażonych krzewów, znajdujących się w różnym stopniu zahamowania rozwoju. W warunkach niesprzyjających dla filoksery, widocznych oznak przydławionego stanu krzewów może nie być. Jedną z bardzo ważnych cech filoksery jest jej możliwość przejścia z jednej formy do drugiej (z korzeniowej w liściową z bezskrzydłowej w 79

80 skrzydlatą). Dzięki tej właściwości owady mogą bardzo szybko rozprzestrzenić się i zarazić nowe krzewy. Forma skrzydlata łatwo jest roznoszona przez wiatr, a korzeniowa przez posadzeniowy materiał z zarażonych rejonów tj. zrazy, a zwłaszcza sadzonki. Dla uniknięcia zarażenia filokserą, zabrania się wwozu posadzeniowego materiału z zarażonych i podejrzanych na zarażenie rejonów. Główna niebezpieczeństwo filoksery polega nie tylko na łatwości jej rozprzestrzenienia, ale i w tym, że do tej pory nie znaleziono radykalnych środków jej zwalczania. W miejscach nowego zarażenia, filokserę niszczy się specjalnymi preparatami niszczącymi i filokserę i winogronowy krzew. Przy zarażeniu filokserą, uprawa winorośli jest możliwa tylko na podkładkach. Problem w tym, że wszystkie europejskie odmiany winorośli nie są odporne na filokserę, gdy równocześnie amerykańskie mają odporność bardzo wysoką, chociaż filoksera żyje na ich korzeniach. Podkładkowa uprawa winorośli - to uprawa odmian europejskich, na korzeniach gatunków amerykańskich. Uczeni i selekcjonerzy próbowali połączyć wysoką jakość owoców szczepów europejskich z wysoką odpornością gatunków amerykańskich. Próby krzyżowań doprowadziły do powstania tzw. francuskoamerykańskich hybryd. Hybrydy te zostały rozpowszechnione w Mołdawii i Ukrainie. Wyróżniają się podwyższoną odpornością na filokserę i choroby grzybowe, są także bardziej odporne na mrozy od odmian europejskich. Jednakże francusko-amerykańskie hybrydy znacznie ustępują jakością owoców. Grona i owoce są znacznie mniejsze, sok często jest zabarwiony na kolor ciemno-czerwony. Miąższ jest śluzowaty, a jagody mają swoisty charakterystyczny tzw. mysi posmak. Pod wpływem nakłuć owadów, na młodych liściach amerykańskich odmian i hybryd tworzą się tzw. galasy. W nich larwa przekształca się w dorosłego owada, który znosi (bez udziału samca) do jaj. Z jaj wychodzą larwy, z których część tworzy nowe galasy, a część spada na ziemię i przemienia się w korzeniową formę filoksery. Larwa formy liściowej łatwo przenosi się z wiatrem i zaraża nowe krzewy winorośli. Na liściach odmian europejskich galasy tworzą się w małym stopniu i dlatego forma liściowa na nich występuje rzadko. Ustalono, że w już zarażonych rejonach odmiany europejskie, przy ich uprawie na glebach piaszczystych są w małym stopniu narażone na działanie filoksery, ponieważ piasek utrudnia jej przemieszczanie i rozmnażanie. Filokserę lepiej znoszą krzewy gatunków europejskich z 80

81 głębokim, silnie rozrośniętym systemem korzeniowym. Dlatego w rejonach zarażonych filokserą, działki z glebą piaszczystą nadają się do uprawy winorośli. Dobór silnie rosnących odmian, prowadzenie krzewów dużymi formami z silnie rozwiniętą koroną i systemem korzeniowym, a także wysoka agrotechnika są ważnymi warunkami uprawy winorośli w zarażonych rejonach. Inne szkodniki Inne szkodniki występują rzadziej, ale mimo to też stwarzają zagrożenie. W razie wystąpienia objawów żerowania szkodnika, najlepiej zwrócić się do służby kwarantannej i ochrony roślin, gdzie szkodnik zostanie rozpoznany i będzie udzielona pomoc w jego zniszczeniu. ROZDZIAŁ IX. OCHRONA PLONU PRZED PTAKAMI. Plon winogron na przydomowej działce dość często jest narażony na napad ptaków, ale zrobione przez nie szkody nie ograniczają się do ilości uszkodzonych owoców. Pokaleczone owoce przyciągają osy, pszczoły i muchy. Wyciekający z nich sok zawierający kwasy niszczy woskowy nalot, jagody łatwo gniją i stają się źródłem rozprzestrzenienia zgnilizn. Bardzo duże szkody robią wróble, pliszki, drozdy i szpaki. Drozdy i szpaki łakomią się na jagody czarnych, drobno owocowych odmian i zjadają je przeważnie w całości. Wróble i pliszki wolą odmiany białe z dużymi jagodami i nakłuwają je. Odmiany wczesne mające delikatne, białe i soczyste owoce są bardziej narażone na atak ptaków niż odmiany czarne wielkoowocowe późnych okresów dojrzewania. Mniejszą szkodę robią ptaki plonowi na pionowych szpalerach i znacznie większą na altanach i zadaszeniach. Pomimo to, prawie wszystkie małe ptaki są pożyteczne dla gospodarstw wiejskich, albowiem niszczą dużą ilość szkodliwych owadów i ich larw. Dlatego odstrzał, odłów oraz trucie ptaków powinno być zdecydowanie odrzucone. Praktyka przydomowej uprawy winorośli wypracowała swoje sposoby ochrony plonu m.in. odganianie kołatkami, klaksonem, nagranym głosem drapieżnych ptaków itp. Można także nad rzędem krzewów przeciągnąć drut, a do niego na sznurku przywiązać długie paski białego materiału lub nieduże skrawki okiennego szkła. Pod wpływem nawet małego wiatru szkło 81

82 odbija słoneczne promienie i odstrasza nieproszonych gości. Niemniej oryginalnym sposobem odganiania ptaków jest wykorzystanie stołowego elektrycznego wentylatora, z przyczepioną do niego grzechotką. Jest jeszcze wiele innych sposobów i każdy według uznania i możliwości może je wykorzystać. Stosuje się także bezpośrednią ochronę plonu przed ptakami; grona owija się gazą lub cienkim materiałem, krzewy pokrywamy siatką. Na duże grona nakłada się kołpaczki z mocnego papieru, tektury lub nakłada się na grona torby papierkowe ze zrobionymi w nich otworkami dla dostępu powietrza. ROZDZIAŁ X. UPRAWA GLEBY I JEJ NAWOŻENIE Uprawa gleby polega na głębokim jej przekopaniu w okresie jesienno zimowym, głębokim spulchnieniu wiosną i systematycznym całorocznym spulchnianiu i odchwaszczaniu. Przekopanie jesienno-zimowe Podstawowym jej zadaniem jest przyczynienie się do zgromadzenia w glebie zapasów wilgoci i substancji organicznych, a tym samym stworzenie korzystnych warunków dla wzrostu i rozwoju systemu korzeniowego winorośli. W czasie uprawy jesiennej głęboko do gleby wnosimy nawozy organiczne i mineralne, a także niszczymy chwasty. W rejonach południowych, gdzie krzewy na zimę nie są okrywane, jesienno-zimową uprawę robi się zaraz po zakończonej wegetacji. Najlepiej zrobić to po pierwszych jesiennych opadach, na głębokość 25-30cm z jej odwróceniem. Podziemne części krzewów powinny być dobrze okopane z pozostawieniem dookoła nich dołków 15 cm głębokich i szerokości około 30 cm, w których będzie się zatrzymywać zimowe opady. W czasie kopania korzenie wieloletnich chwastów wynosimy poza działkę i niszczymy. Przy uprawie winorośli jednorocznej, glebę trzeba przekopać w promieniu nie mniejszym niż 1,5-2 m, w zależności od rozmiaru krzewu. W rejonach okrywanej uprawy winorośli głębokie przekopanie łączymy z okryciem krzewów na zimę. Na początku glebę przekopujemy z obydwu stron krzewów z jej odłożeniem tak, żeby wzdłuż rzędu utworzył się rów. 82

83 Po wykonaniu wstępnego cięcia krzewy będą ułożone na dnie rowu i przysypane ziemią odrzuconą na bok w czasie kopania. Następnie przekopujemy sąsiednie pasy ziemi z obu stron rzędu. Na działkach nawadnianych jesienno zimowe przekopanie robimy na mniejszą głębokość tj. 20 cm, ponieważ system korzeniowy zalega bliżej powierzchni gleby. Uprawa wiosenno-letnia W rejonach okrywanej uprawy winorośli do pierwszej wiosennej uprawy można przystąpić jak tylko obeschnie ziemia i przestanie przylegać do łopaty. W międzyrzędziach glebę można przekopać lub spulchnić jeszcze przed odkryciem krzewów na głębokość cm. Jeżeli wiosenne przekopanie robimy przed odkryciem krzewów, to zaraz po jej lekkim podeschnięciu trzeba ją zabronować, nie dopuszczając do utraty wilgoci. Ostateczne przekopanie gleby łączymy z odkryciem krzewów. W rejonach południowych, gdzie krzewy na zimę nie są okrywane, pierwszą wiosenną uprawę robimy na początku marca w taki sposób, aby uleżała i zaciśnięta w okresie zimowym gleba była spulchniona na głębokość około 15 cm, bez jej odwracania. Przy wiosennej uprawie odkopujemy 1-2 górne węzły pnia i wycinamy porośla, (jeżeli nie było czyszczenia jesiennego lub na początku zimy). Jeżeli powierzchnia gleby po wiosennym przekopaniu jest zbrylona, to zaraz po przekopaniu trzeba bryłki rozdrobnić i wyrównać powierzchnię gleby. Ostatnią letnią uprawę gleby robimy na głębokość 8-12cm. Przez cały okres wegetacji trzeba wykonać 4-5 spólchnień. Nawożenie gleby Roślina winorośli ciągle potrzebuje wody i substancji odżywczych. Pokarmem dla winorośli są sole mineralne, znajdujące się w glebie i rozpuszczone w wodzie. Podstawowym elementem mineralnego odżywiania krzewów winorośli tak, jak i innych roślin jest azot, fosfor i potas. Oprócz tego rośliny potrzebują wapnia, żelaza i tzw. mikroelementów - bor, miedź, mangan i in. Zapotrzebowanie winorośli na mikroelementy jest stosunkowo małe, ale ich niedostatek powoduje zmiany chorobowe u roślin. 83

84 Trzeba wiedzieć, że nadmiar w glebie jednych elementów odżywczych nie może wyrównać innych. System korzeniowy może pobierać substancje mineralne z gleby tylko w postaci rozpuszczonej. Dlatego, dla normalnego wzrostu i rozwoju rośliny potrzebują zapasu glebowej wilgoci. W związku z tym, że winorośl rośnie w jednym miejscu przez wiele lat, zapasy substancji odżywczych stopniowo się wyczerpują. Dużą ich ilość corocznie wynosi się wraz z plonem, liśćmi i odpadkami łozy. Wskutek tego roślina zaczyna odczuwać niedostatek elementów odżywiania i wegetacyjna siła krzewów obniża się oraz spada urodzajność. Niedostatek substancji odżywczych w glebie uzupełnia się przez wnoszenie do gleby nawozów. Trzeba rozróżnić dwa rodzaje nawozów: organiczne i mineralne. Do nawozów organicznych zaliczają się: obornik, ptasi pomiot, kompost, próchnica i in. Charakterystyczne dla tych nawozów jest to, że są w nich wszystkie podstawowe elementy odżywiania - azot, fosfor i potas. Są one czynnikiem mineralnego odżywiania roślin. Oprócz tego, nawozy organiczne, zwłaszcza nawóz bydlęcy, poprawia wodno powietrzny reżim gleby i sprzyja jej wzbogaceniu w pożyteczne bakterie. W odróżnieniu od organicznych, nawozy mineralne zawierają tylko jeden z elementów odżywiania. Najczęściej stosuje się następujące rodzaje nawozów mineralnych: zawierające azot - siarczan amonu, saletra amonowa; Zawierające fosfor: - superfosfat; Zawierające potas: - sól potasowa, siarczan potasu i popiół drzewny. Nawozy organiczne i mineralne należy do gleby wnosić równocześnie. Stosowanie wysokich dawek nawozów mineralnych bez organicznych, może doprowadzić do nadmiernej koncentracji soli w glebie, zwłaszcza przy braku wilgoci. Nawozy organiczne wchłaniają nadmiar soli i chronią korzenie od ich szkodliwego działania, a jednocześnie sprzyjają lepszemu wykorzystaniu przez rośliny nawozów mineralnych. Podstawowym nawozem na przydomowej działce powinien być kompost. Do przygotowania kompostu można wykorzystać różnorodne odpadki i resztki roślinnego i zwierzęcego pochodzenia jak obornik, ptasi pomiot, słoma, torf, trociny i wiórki, odpadki kuchenne, kości zwierząt, opadłe liście, chwasty, popiół, kawałki łozy, wytłoki jagód i in. Oprócz tego, dla poprawienia struktury gleby, w razie konieczności można wykorzystać śmieci budowlane, drobną ziemię z rzecznych wydm, wapno, gips, żwir itp. 84

85 Aby z przedstawionych odpadków otrzymać pełnowartościowy organiczny nawóz, trzeba je poddać możliwie pełnemu przegniciu, ale kawałki łozy trzeba przedtem rozdrobnić. Kompostową pryzmę układamy na wysokość i szerokość około 1,5 m, na równej i ubitej powierzchni. Gnicie roślinnych i innych odpadków w kompostowej pryzmie przebiega pod wpływem bakterii. Podstawowym warunkiem prawidłowego przygotowania kompostu jest umiarkowana zwartość układanych materiałów i początkowa temperatura nie mniejsza niż C i równomierna, około % wilgotność. Takie warunki przyśpieszają proces gnicia. Potrzebną pulchność kompostowej pryzmy osiąga się przez mieszanie bardziej zwartych i grubych materiałów z luźnymi - torf, trociny. Przy układaniu kompostowej pryzmy w chłodnej porze roku, dla pobudzenia działania bakterii należy podnieść początkową temperaturę do C, polewając ją gorącą wodą lub dodając końskiego nawozu. Po około dniach od ułożenia, kiedy temperatura w pryzmie podniesie się do żyjące w niej zarodniki, spory i jajeczka wszelkich, możliwych szkodników i chorób giną, a nieprzyjemny zapach znika. Zostawienie po tym okresie kompostowej pryzmy w stanie rozluźnionym jest niecelowe, ponieważ tworzący się do tej pory amoniakalny azot zaczyna się rozpadać. Aby uniknąć strat azotu, trzeba pryzmę przekopać z jednoczesnym jej ugnieceniem. Następnie pryzmę z wierzchu przykrywamy warstwą ziemi grubości cm, a po bokach smarujemy gliną. Nim zaczniemy układać roślinne i inne resztki do pryzmy, trzeba je dokładnie przemieszać i dodać superfosfat w ilości około 5 kg/100 kg masy. Fosfor, znajdujący się w superfosfacie zwiększa działanie pożytecznych bakterii i nie dopuszcza do utraty azotu. W ciągu lata kompostową pryzmę trzeba utrzymywać w stanie wilgotnym, polewając ją wodą, a jeszcze lepiej gnojówką. Dla osiągnięcia jednorodności kompostu, trzeba pryzmę w ciągu lata 1-2 razy przekopać i przykryć ziemią. Przy prawidłowej pielęgnacji, za około 4-5 miesięcy kompost jest gotów i można go wykorzystać jako nawóz. Przy obliczaniu ilości nawozów dla pojedynczego krzewu winorośli, trzeba brać pod uwagę powierzchnię ziemi, zajmowanej przez korzenie. Korzeniowe zakończenia, do końca 2-3-go roku wegetacji odchodzą 2-2,5m na boki. W związku z tym nawożona powierzchnia wraz z wiekiem powinna się zwiększać. W okresie najsilniejszego formowania krzewu, 85

86 dopóki trwa przestrzenny rozwój jego korzeni, nawozy trzeba wnosić w dawkach podwyższonych. W pierwszym roku po posadzeniu robimy 2-3 dokarmiania, łącząc je z podlewaniem. Wiosną następnego roku wskazane jest dokarmianie ciekłym roztworem nawozów, z dodaniem nawozów mineralnych, do dołka koło krzewu. Następnie dokarmiania robimy w dołki lub szczeliny głębokości cm, w odległości około 30 cm od krzewu. Po 2-3-cim roku wegetacji do gleby trzeba wnosić nawozy organiczne i mineralne w ilości % normy przyjętej dla krzewów owocujących. Zaczynając od 4-go roku po posadzeniu można utrzymywać systemy nawożenia przyjęte dla winnic owocujących, stopniowo zwiększając nawożoną pod krzewami powierzchnię. Pod przekopanie zimowe, jeden raz na 2-3 lata dajemy 5-7 kg przegnitego obornika lub kompostu, a także corocznie g superfosfatu i g soli potasowej na 1m² zajmowanej przez krzewy powierzchni. W połowie maja robi się dokarmianie siarczanem amonu w ilości g/m². Nawóz rozpuszcza się w 1-2 litrach wody i daje w dołki lub szpary, zrobione łomem, na głębokość cm (3-4 szpary na 1 m²). Na początku lipca robi się dokarmianie siarczanem amonu w ilości g/1m² i soli potasowej g, a w końcu września, początku października lub w połowie września - siarczanem amonu w ilości 5-10 g najlepiej w postaci granulowanej. Jeżeli gleba jest sucha, to dokarmianie łączymy z podlewaniem. Sól potasową można zamienić siarczanem potasu lub popiołem drzewnym, przy tym siarczanu potasu bierze się 2 razy, a popiołu 6 razy więcej niż soli potasowej. Oznaki, według których nożna się zorientować o braku w glebie poszczególnych elementów odżywiania: Brak azotu - osłabia się wegetacyjna siła krzewu, liście tracą intensywny zielony kolor, pojawiają się jasne odcienie z brązowo lśniącym połyskiem. Pędy krzewu robią się cienkie. Brak fosforu - na liściach pojawiają się czerwono-fioletowe plamy. Brak potasu - na brzegach liści pojawiają się żółtawe, rozpływające się plamy, a liść przyjmuje trochę podobną do czaszy formę. Przy ostrym 86

87 niedoborze potasu pojawiają się żółte, czerniejące plamy na liściach z późniejszym tworzeniem się na nich dziur, a pędy dojrzewają słabo. Niedobór manganu - żyłka liściowa jest zielona, a płytka przybiera jasnozielony odcień, bez plam. Brak wody - liście robią się szare i przestają rosnąć. Robią się wiotkie. Nie należy stosować nawozów organicznych albo azotowych mineralnych w nadmiarze. Wywołuje to silny wzrost pędów, słabe ich dojrzewanie, osypywanie się pąków lub kwiatków: nóżka kwiatostanu pęka i deformuje się, kwiatostany opadają. Przy niedoborze wilgoci oprócz tego, nadpalają się i usychają wierzchołki pędów. Przy nadmiernej koncentracji mineralnych nawozów azotowych i potasowych opadają liście. W takich przypadkach trzeba: - przemyć glebę bieżącą wodą; - wprowadzić do gleby roztwór siarczanu potasu - (1g na wiadro wody); - przewietrzyć glebę przez jej 5 przekopanie i zostawić ją w stanie zbrylonym; - przy kopaniu wnieść do gleby superfosfat w dawce około 25 g/1m² powierzchni; - po pojawieniu się pierwszych oznak nadmiernego odżywiania krzewów trzeba mocno zmniejszyć normy nawożenia lub na jakiś czas od nich odstąpić. Dokarmianie dolistne Polega ono na tym, że przy pomocy opryskiwania, na powierzchnię liści nanosi się roztwory odżywczych soli. Sole te są łatwo pochłaniane przez liście i szybko wykorzystywane przez rośliny. Badania pokazały, że dolistne dokarmianie winorośli może dać przyrost plonu o 20 % i więcej. Wynik dolistnego działania zależy od warunków glebowych i pogodowych, stanu roślin oraz okresów i sposobów jego wykonania. Nawożenie dolistne nie zastępuje nawożenia głównego, ale daje dobre wyniki na ich tle. Dokarmianie dolistne można połączyć z kolejnym opryskiwaniem krzewów przeciwko chorobom lub szkodnikom. W okresie wegetacji robi 87

88 się to 3-4 razy, w momencie największych potrzeb rośliny na substancje odżywcze: 1- na krótko przed kwitnieniem; 2- po zawiązaniu się jagód; 3- po zatrzymaniu się wzrostu jagód i na początku dojrzewania. Do dokarmiania dolistnego stosuje się wodne roztwory soli mineralnych w następującej koncentracji: siarczan amonu 1 %; superfosfat 3 %; sól potasowa 3 %; kwas borny lub bor 0,05 %; siarczan potasu 0,01 %. Roztwór superfosfatu otrzymuje się przez nastawienie, na dobę i częstym mieszaniu. Po sklarowaniu przeźroczysty roztwór zlewamy znad osadu. Bor i kwas borny rozpuszczamy w wodzie. Najczęściej dokarmianie dolistne robi się roztworami, zawierającymi wszystkie lub tylko trzy podstawowe (azot, fosfor, potas) elementy. Dla przygotowania 10 l takiego roztworu, trzeba rozpuścić w 1 2 litrach wody 100 g siarczanu amonu i 30 g siarczanu potasu. Otrzymany roztwór mieszamy z dwoma litrami matecznego roztworu superfosfatu i ogólną ilość cieczy uzupełniamy czystą wodą do 10litrów. Dla przygotowania matecznego roztworu superfosfatu jedną jego część rozpuszczamy w 4-5-ciu częściach wody (300 g superfosfatu na 1,5 litra wody). Do nawożenia dolistnego stosuje się także popiół drzewny, zawierający potas w łatwo rozpuszczalnej postaci. Oprócz potasu, popiół drzewny zawiera znaczne ilości różnych mikroelementów. Dla opryskiwania jedną część popiołu nastawiamy w 16-tu częściach wody i po jego zlaniu i sklarowaniu dodajemy 1/4 część (według objętości roztworu popiołu) matecznego roztworu superfosfatu. Winorośl trzeba opryskiwać wieczorem i w bezwietrzną pogodę - inaczej roztwór zbyt szybko wysycha. Opryskiwać trzeba możliwie dokładnie uważając, żeby wszystkie liście były pokryte kroplami roztworu. ROZDZIAŁ XI. ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE PLONU Tylko przy pełnej dojrzałości smakowe, odżywcze i dietetyczne właściwości winogron osiągają swoje apogeum. Przedwcześnie zebrane winogrona nie wyróżniają się urodą owoców, słabo znoszą przechowanie i transport. Winogrona zebrane w stanie niedojrzałym, nie mogą dojrzewać w czasie przechowania. Jednocześnie, dojrzałe winogrona pozostawione na krzewach łatwo się psują, są atakowane przez ptaki i owady i nie nadają się 88

89 do przechowania. Dlatego prawidłowe określenie stanu dojrzałości winogron ma bardzo duże znaczenie. O stopniu dojrzałości winogron można wnioskować głównie według charakterystycznego dla danej odmiany zabarwienia dojrzałych owoców. U większości odmian białych jagody po osiągnięciu pełnej dojrzałości przybierają piękny, bursztynowy lub złocisty odcień, gdy jednocześnie niedojrzałe mają odpychający, brudnozielony kolor. U odmian ciemnych owoce przy pełnej dojrzałości mają równomierny, ciemnogranatowy kolor, a niepełnej - brunatne, co jest wskaźnikiem słabego dojrzenia jagód. Odmiany o różowych owocach, do czasu nastąpienia pełnego dojrzenia przybierają równomierne zabarwienie, o różnej intensywności. Intensywność i pełne wybarwienie jagód w znacznym stopniu zależy od oświetlenia i dlatego same w sobie nie są wskaźnikiem dojrzałości winogron. Należy brać pod uwagę i inne oznaki, z których najważniejsze to: przy pełnym dojrzeniu nóżka grona w miejscu zaczepienia do pędu drewnieje, jagoda stosunkowo łatwo odrywa się od szypułki, w smaku nie wyczuwa się ostrego kwasu, słodycz jest dobrze wyrażona, skóra jagody jest cienka i przeźroczysta, nasiona przybierają brązowy kolor i łatwo oddzielają się od miąższu, a aromat, właściwy dla danej odmiany jest dobrze wyrażony. Okres, w ciągu, którego można zostawić grona na krzewach, po ich całkowitym dojrzeniu, w znacznym stopniu zależy od pogody i odmiany. Odmiany wcześnie dojrzewające po dojrzeniu szybko się psują i trzeba się śpieszyć z ich zbiorem. U większości odmian późnych grona długo mogą wisieć na krzewach i się nie psują. Trzeba wiedzieć, że po pełnym dojrzeniu zawartość cukru w jagodach może się zwiększyć tylko wskutek odparowania wody, a nie z powodu pracy liści. Odmiany stołowe trzeba zbierać w pogodę suchą, w miarę możliwości rano lub wieczorem, kiedy na owocach nie ma kropli rosy lub deszczu. Jeżeli przed zbiorem spadł deszcz, to należy odczekać kilka dni, aby zbędna woda wyparowała z jagód. W czasie zbioru należy uważać na zachowanie woskowego nalotu na owocach, który łatwo się ściera przy dotyku i nieodpowiednim obracaniu. Takie grona nie tylko tracą swoją urodę, ale także mocno spada ich odporność na gnicie, możliwość przechowania lub transportu. Grona należy ścinać sekatorem lub nożycami, przytrzymując je za grzebień i unikając rozgniatania jagód. 89

90 Zostawiając dojrzałe winogrona na koronie, nie należy wyłupywać z nich jagód, ponieważ traci ono swój wygląd, przyciąga owady i sprzyja psuciu się pozostałych owoców. Każdemu amatorowi zaleca się w czasie zbioru prowadzić spis plonu tj. zapisywać w specjalnym zeszycie numer krzewu, odmianę, datę zbioru, ilość zdjętych gron i ich wagę. Dobrze jest odnotować wszystkie największe grona i dać krotką ocenę jakości plonu (uroda grona, stopień dojrzenia, zawartość cukru w soku jagód, smak) dla poszczególnych odmian i krzewów. W późniejszym okresie zapiski te pomogą rozwiązać problem celowości zamiany poszczególnych odmian lub krzewów na działce, a także uniknąć pomyłek w pielęgnacji roślin. Przechowanie winogron Dla każdego amatora przechowanie winogron w postaci świeżej ma duże znaczenie. Prawidłowe przechowanie umożliwia wydłużenie okresu spożycia winogron do kwietnia-maja, a nawet dłużej następnego roku. Trzeba wiedzieć, że przy przechowaniu winogron niedopuszczalne są surowe i ostre wahania temperatury, a także nadmierny dostęp powietrza i światła. Przy swobodnym dostępie światła jagody tracą smak, ponieważ jest w nich rozbity cukier i kwas. We wszystkich przypadkach, kiedy chcemy przetrzymać winogrona w postaci świeżej jak najdłużej, trzeba mieć nieduże, dobrze zakryte, suche i ciemne pomieszczenia, w których szybko można uzyskać wymianę powietrza i mające stałą temperaturę w granicach od 0 do + 8 C. Rozróżniamy dwa podstawowe sposoby przechowania winogron - na zielonych i suchych grzebieniach. Przechowanie na grzebieniach zielonych Wybieramy najładniejsze, dobrze dojrzałe grona i ścinamy je sekatorem razem z częścią pędu tak, żeby powyżej grona zostało jedno międzywęźle, a kawałek pędu, zostawiony poniżej grona, miał długość około 15 cm. Wszystkie uszkodzone, popsute lub suche jagody wycinamy nożyczkami. Grona przenosimy do miejsca przechowania, starając się nie ścierać woskowego nalotu z jagód. Dolną część pędu, do miejsca przyczepienia grona opuszczamy do butelki, napełnionej wodą i umocowanej nieco skośnie w stałym położeniu, na stojakach. Ażeby woda w butelce nie gniła, dajemy do niej 2-3 kawałki węgla drzewnego lub szczyptę soli. 90

91 Najlepiej dla tego typu przechowania nadają się grona luźne, o małej zawartości soku w jagodach, zebrane przy pełnej dojrzałości i suchej pogodzie. Grona trzeba, co jakiś czas przeglądać, odrzucać jagody gnijące, a do butelek dolewać wody. Do zwalczania wilgoci, w przechowalni trzeba trzymać kilka kawałków niegaszonego wapna i w miarę jego kamienienia wymieniać na nowe. Po pojawieniu się pleśni pomieszczenie trzeba odymić siarką, paląc na kuchence g siarki lub pasek siarkowego knota. Po podniesieniu się temperatury ponad C przechowalnię trzeba przewietrzyć, a w przypadku spadku temperatury poniżej 0-1 C stosować zabiegi podgrzewające przechowalnię. Przechowanie na grzebieniach suchych W tym przypadku zbieramy winogrona bez kawałka odciętego pędu. Po przeglądzie i odrzuceniu popsutych jagód grona układamy jedną warstwą w skrzynki, z kratkowanym dnem, na ściółce z suchej słomy. Skrzynki ustawiamy w przechowalni. O przechowalnię i winogrona dbamy w taki sam sposób, jak i przy przechowaniu, na zielonych grzebieniach. Bardzo dobrze przechowują się grona w korkowym proszku. Na dno beczułki o pojemności kg sypiemy warstwę czystego, suchego proszku korka. Winogrona układamy warstwami i przesypujemy korkiem. W chłodnym i suchym pomieszczeniu winogrona niektórych odmian przechowują się w proszkowym korku przez 7-8 miesięcy. 91

92 SPIS TREŚCI WSTĘP 3 ROZDZIAŁ I. CZĘŚCI WINOROŚLOWEGO IKRZEWU 4 Podziemna część krzewu 4 Nadziemna część krzewu 5 Oczko winorośli 7 Kwiatostan i kwiatek winorośli 7 Wieniec kwiatka 7 Liście 7 Grono, owoce i nasiona 8 Owoc 8 Okresy i fazy rozwoju winorośli 9 Okres względnego spokoju 9 Okres wegetacji 10 Roślina winorośli i warunki środowiska zewnętrznego 11 Stosunek do ciepła 11 Stosunek do światła 12 Stosunek do wilgoci 12 Stosunek do wiatrów 13 Stosunek do płaskorzeźby terenu 13 Stosunek do warunków glebowych 13 ROZDZIAŁ II. ODMIANY WINOROŚLI 15 ROZDZIAŁ III.ZAKŁADANIE WINNICY 16 Wybór siedliska ( działki) 16 Przygotowanie gleby 17 Przygotowanie posadzeniowego materiału 19 Hodowla sadzonek 20 Rozplanowanie działki 21 Przygotowanie sadzonek 22 Pielęgnacja roślin 27 Cięcie i formowanie krzewów 28 Szpalery 29 Forma szpalerowa z pniem 29 Forma symetryczna, wieloramienna bez pnia 31 Kordon 32 Kordon pionowy 34 Kordon poziomy 34 Kordon jednostronny 35 92

93 Kordon dwustronny 37 Altana 40 Szpaler dwupłaszczyznowy 45 Szpaler pionowy z daszkiem 46 Dońska czasza 47 ROZDZIAŁ IV. PIELĘGNACJA KRZEWÓW WINOROŚLI 49 Cięcie 49 Wiązanie pędów ( łóz) 52 Obłamywanie pąków i pędów 53 Wiązanie pędów 54 Uszczykiwanie wierzchołków pędów 54 Sztuczne zapylanie winorośli 55 Przerzedzanie gron 56 Likwidacja pasierbów 57 Ogławianie pędów 58 Obrączkowanie pędów 59 Przerzedzanie liści 60 Okrycie krzewów na zimę 60 ROZDZIAŁ V. ODKŁAD ŁOZĄ I CAŁYM KRZEWEM 61 Technika układania odkładów 61 Odkład całym krzewem 64 ROZDZIAŁ VI. SZCZEPIENIE WINOROŚLI 65 Szczepienie 66 Szczepienie na miejscu 66 Szczepienie podziemne 67 Szczepienie nadziemne 69 Szczepienie zielne 70 Szczepienie kombinowane 72 Ochrona winorośli przed przymrozkami 73 ROZDZIAŁ VII. CHOROBY WINOROŚLI 74 Mączniak rzekomy 74 Mączniak prawdziwy 75 Szara pleśń 76 Czarna zgnilizna 77 Infekcyjne usychanie krzewów 78 Rak bakteryjny 79 ROZDZIAŁ VIII. SZKODNIKI WINOROŚLI 79 Filoksera 79 Szkodniki inne 80 93

94 ROZDZIAŁ IX. OCHRONA PLONU PRZED PTAKAMI 81 ROZDZIAŁ X. UPRAWA GLEBY I JEJ NAWOŻENIE 82 Przekopanie jesienno zimowe 82 Uprawa wiosenno letnia 83 Nawożenie gleby 83 Dokarmianie dolistne 87 ROZDZIAŁ XI. ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE PLONU 88 Przechowywanie winogron 90 Przechowywanie na grzebieniach zielonych 90 Przechowywanie na grzebieniach suchych 91 WŁADYSŁAW DEPTUŁA 94