PDF created with pdffactory trial version Załącznik nr 1 do uchwały Rady Powiatu Kłodzkiego nr XXIII/246/2004 z dn r.

Transkrypt

1 Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe CZYSTE POWIETRZE Sp. z o.o Wrocław, ul. Armii Krajowej 6b/6 tel. (0-71) , tel./fax (0-71) biuro@czystepowietrze.com.pl Załącznik nr 1 do uchwały Rady Powiatu Kłodzkiego nr XXIII/246/2004 z dn r. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA i PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU KŁODZKIEGO Część I : PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA Inwestor: Starostwo Powiatowe w Kłodzku ul. Okrzei 1, Kłodzko Wykonawca: PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. ul. Armii Krajowej 6b/6, Wrocław Wrocław, październik 2003 r.

2 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kłodzkiego powstał przy współudziale przedstawicieli następujących urzędów, instytucji i przedsiębiorstw: Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Starostwo Powiatowe w Kłodzku, Urząd Miasta w Kłodzku, Urząd Gminy w Kłodzku, Urząd Miasta i Gminy w Bystrzycy Kłodzkiej, Urząd Miasta w Dusznikach Zdr., Urząd Gminy w Lewinie Kł., Urząd Miasta i Gminy w Międzylesiu, Urząd Miasta w Nowej Rudzie, Urząd Miasta w Kudowie Zdr., Urząd Miasta i Gminy Lądek Zdr., Urząd Miasta i Gminy w Radkowie, Urząd Miasta w Stroniu Śl., Urząd Miasta w Polanicy Zdr., Urząd Miasta i Gminy w Szczytnej, Urząd Gminy w Nowej Rudzie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, Polski Klub Ekologiczny Koło w Nowej Rudzie, Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski Koło Doliny Białej Lądeckiej w Lądku Zdroju, Stowarzyszenie na rzecz Promocji i Rozwoju Gmin Masywu Śnieżnika i Gór Złotych, Stowarzyszenie Wspólnota w Wójtówce, Towarzystwo Działań dla Samorozwoju Baza Ekologiczna OIKOS, Towarzystwo Miłośników Gór Stołowych, Dolnośląska Dyrekcja Parków krajobrazowych we Wrocławiu, Delegatura w Wałbrzychu, Dyrekcja Parku Narodowego Gór Stołowych, Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna, Zarząd Dróg Powiatowych, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział we Wrocławiu, Dolnośląski Zarząd Dróg Wojewódzkich we Wrocławiu, Regionalny Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Nadleśnictwo Bardo, Nadleśnictwo Bystrzyca Kł., Nadleśnictwo Jugów, Nadleśnictwo Lądek Zdrój, Nadleśnictwo Międzylesie, Nadleśnictwo Zdroje Z wyrazami podziękowania autorzy opracowania. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 2

3 Spis treści: str. I. WSTĘP Podstawa formalno - prawna opracowania Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska...8 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Położenie Warunki klimatyczne Charakterystyka gmin należących do powiatu Kłodzko (miasto i gmina) Bystrzyca Kłodzka (gmina miejsko - wiejska) Lewin Kłodzki (gmina wiejska) Międzylesie (gmina miejsko - wiejska) Duszniki Zdrój (gmina miejska) Kudowa Zdrój (gmina miejska) Lądek Zdrój (gmina miejsko - wiejska) Nowa Ruda (miasto i gmina) Polanica Zdrój (gmina miejska) Radków (gmina miejsko - wiejska) Stronie Śląskie (gmina miejsko - wiejska) Szczytna (gmina miejsko - wiejska)...14 III. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO, ŹRÓDEŁ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA NATURALNEGO NA TERENIE POWIATU WRAZ Z JEGO OCENĄ Ochrona powierzchni ziemi Geomorfologia regionu Budowa geologiczna Warunki geologiczno-inżynierskie Surowce mineralne powiatu Surowce skalne Surowce energetyczne Stan czystości gleb i gruntów Podsumowanie Wody podziemne Warunki hydrogeologiczne Wody mineralne i lecznicze Główne zbiorniki wód podziemnych Zasoby wód podziemnych Strefy ochronne Ocena jakości wód podziemnych Podsumowanie Środowisko przyrodnicze powiatu Lasy Nadleśnictwo Jugów Nadleśnictwo Bardo Śl Nadleśnictwo Zdroje Nadleśnictwo Bystrzyca Kłodzka Nadleśnictwo Lądek Zdrój Nadleśnictwo Międzylesie Cenne składniki flory Cenne składniki fauny Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody Parki Narodowe Parki Krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Rezerwaty przyrody Ocena stanu środowiska przyrodniczego Wody powierzchniowe Warunki hydrograficzne Stan czystości wód powierzchniowych Nysa Kłodzka Biała Lądecka Bystrzyca Dusznicka Ścinawka Podsumowanie...52 PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 3

4 5. Gospodarka wodno - ściekowa Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Sieć kanalizacyjna i zbiorcze oczyszczalnie ścieków Oczyszczalnie lokalne Ścieki przemysłowe Podsumowanie Powietrze atmosferyczne Zorganizowane źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza Monitoring zanieczyszczeń powietrza Stan zanieczyszczenia powietrza Dwutlenek siarki SO Dwutlenek azotu NO Pył zawieszony Tlenek węgla CO Ozon O Podsumowanie Stan środowiska akustycznego Wprowadzenie Główne źródła hałasu Ocena klimatu akustycznego Promieniowanie elektromagnetyczne Wprowadzenie Źródła promieniowania Ocena stanu środowiska w zakresie PEM Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne Poważne awarie przemysłowe Zagrożenia powodziowe Współpraca polsko czeska w zakresie wspólnych problemów ochrony środowiska Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych powiatu IV. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU Cele strategiczne i priorytety ochrony środowiska powiatu kłodzkiego wynikające ze strategii rozwoju województwa Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Ochrona powietrza atmosferycznego Możliwości poprawy stanu jakości powietrza atmosferycznego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Ochrona środowiska akustycznego Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Elektromagnetyczne promieniowanie Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki ekologicznej Polski Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Ochrona powierzchni Ziemi Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Ochrona środowiska przyrodniczego Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Ochrona przeciwpowodziowa Program działań niezbędnych dla ochrony przeciwpowodziowej PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 4

5 Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Rozwój przemysłu turystyczno rekreacyjnego Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Współpraca polsko czeska w zakresie powiatowego programu ochrony środowiska Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Edukacja ekologiczna Wprowadzenie Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności powiatu Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej Działania krótkookresowe, do roku Działania długookresowe, do roku Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem Współpraca w ramach powiatu V. PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Instrumenty realizacji programu Instrumenty prawno - administracyjne Instrumenty ekonomiczno - rynkowe Instrumenty finansowe Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu Instrumenty oddziaływania społecznego Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska System monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska Finansowanie programu Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania Określenie źródeł finansowania VI. WYTYCZNE DO SPORZĄDZENIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA I PLANÓW GOSPODARKI ODPADAMI VII. WYKORZYSTANE MATERIAŁY Akty prawne Publikacje Spis załączników: Załącznik 1 - Mapa lokalizacyjna powiatu Załącznik 2 - Mapa lokalizacyjna emitorów zanieczyszczeń powietrza Załącznik 3 - Mapa lokalizacyjna głównych oczyszczalni ścieków Załącznik 4 Mapa lokalizacyjna głównych ujęć wód podziemnych i powierzchniowych Załącznik 5 - Mapa występowania surowców naturalnych Załącznik 6 - Mapa lokalizacyjna obszarów cennych przyrodniczo PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 5

6 Streszczenie Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kłodzkiego opracowany został na mocy art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Program składa się z czterech głównych części: ogólnej charakterystyki powiatu, opisu stanu istniejącego w zakresie środowiska naturalnego i podstawowej infrastruktury komunalnej, oddziałującej bezpośrednio na środowisko, przedstawienia celów polityki ekologicznej powiatu, w tym programu zadań krótkookresowych, do 2006 roku i długookresowych tj. do 2011 roku, opisu podstawowych instrumentów zarządzania programem i możliwości finansowania zadań, wynikających z programu. Odrębną część Programu Ochrony Środowiska stanowi jego II tom tj. Plan Gospodarki Odpadami. Przy opracowaniu Programu Ochrony Środowiska wykorzystano materiały i informacje dostępne m. in. w Starostwie Powiatowym, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim, Urzędach Gmin Powiatu Kłodzkiego, Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej, Nadleśnictwach leżących na terenie powiatu, Dyrekcji Parku Narodowego Gór Stołowych. Zebrane informacje konsultowano i weryfikowano na dwóch spotkaniach konsultacyjnych, opublikowano także informację o toczących się pracach w lokalnej prasie i na stronie internetowej powiatu, umożliwiając w ten sposób wyrażenie szerokim kręgom społeczeństwa opinii i sugestii związanych z ochroną środowiska powiatu kłodzkiego. Wszystkie zebrane w trakcie konsultacji uwagi zostały uwzględnione w opracowaniu końcowym. Program Ochrony Środowiska został opracowany tak, aby mógł stanowić: źródło wiedzy o aktualnym stanie środowiska naturalnego w powiecie, podstawę do podejmowania decyzji o realizacji poszczególnych zadań proekologicznych i starania się o pozyskanie dofinansowania na ich realizację, podstawę do opracowania gminnych Programów Ochrony Środowiska i Planów Gospodarki Odpadami. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 6

7 I. Wstęp 1. Podstawa formalno - prawna opracowania Przedstawione opracowanie jest częścią I Powiatowego Programu Ochrony Środowiska opracowanego przez Przedsiębiorstwo Projektowo - Wdrożeniowe Czyste Powietrze Sp. z o.o. z Wrocławia na zlecenie Starostwa Powiatowego w Kłodzku. Część ta zawiera Program Ochrony Środowiska, a podstawą formalną opracowania jest umowa nr 2/2003 zawarta w dniu r. 2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska Podstawą i przesłaniem do opracowania Programu Ochrony Środowiska jest zrównoważony rozwój tzn. taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Oznacza to nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Definicja zrównoważonego rozwoju została określona po raz pierwszy w 1972 roku w Raporcie Brutland Nasza Wspólna Przyszłość i w ślad za tym Raportem, w tzw. Agendzie 21. Agenda 21, jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów Zjednoczonych z roku 1992 w Rio de Janeiro, tzw. Szczytu Ziemi, potwierdzona na II Szczycie Ziemi we wrześniu 2002 r. w Johanesburgu, określa program działań na XXI wiek, który zapewni aspiracje rozwojowe obecnego pokolenia z jednoczesnym zapewnieniem praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych. Opracowanie Programu Ochrony Środowiska, na każdym szczeblu administracyjnym (kraju, województwa, powiatu, gminy), powinno służyć przede wszystkim stworzeniu warunków dla takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku naturalnemu. Konieczne jest w związku z tym, sukcesywne eliminowanie procesów i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, promowanie technologii i działań przyjaznych środowisku oraz przyspieszanie procesów rekultywacyjnych i przywracających środowisko do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiła jego degradacja. Realizacja tych celów nie może jednak ograniczać tempa wzrostu gospodarczego ani powodować powstania napięć społecznych czy zagrożeń ekonomicznych. Program Ochrony Środowiska powiatu kłodzkiego musi, oprócz spełnienia ogólnych założeń, odpowiadać zadaniom sformułowanym w II Polityce Ekologicznej Polski, Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego, Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego oraz Strategii Rozwoju Powiatu Kłodzkiego. Celem polityki ekologicznej jest wprowadzanie na danym obszarze, w tym przypadku w powiecie, ładu ekologicznego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla polityka ekologiczna państwa, która stanowi dokument oparty na europejskich zasadach ekorozwoju. Regionalna polityka ekologiczna, w tym także powiatu, musi być odzwierciedleniem celów i zadań, sposobów ich osiągnięcia określonych w polityce ekologicznej państwa, ale w odniesieniu do danego powiatu. Lokalna polityka ekologiczna obszaru powinna więc: opierać się na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych powiatu, PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 7

8 wyznaczać priorytety działań w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, gospodarki odpadami, ochrony zieleni i obszarów cennych przyrodniczo, gospodarki wodno - ściekowej, ochrony przed hałasem itp., określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych. 3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu terytorialnego i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim: wyartykułowanie interesów społeczności powiatu, określenie zasad zachowań władz powiatu, eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju powiatu, tworzenie korzystnego wizerunku powiatu i jego władz, mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów powiatu, zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji, ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju powiatu pochodzące z zewnątrz, np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających stymulowanie rozwoju. 4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska Proces tworzenia Programu Ochrony Środowiska wymaga określonego nakładu pracy. Możliwe są różne rozwiązania procesu programowania. Różnice te polegają przede wszystkim na różnym stopniu uspołecznienia procesu tworzenia opracowań programowych. Z tego punktu widzenia, wyróżnić można dwa zasadnicze kierunki działań: metody eksperckie, metody uspołecznione (aktywne, angażujące udział społeczności lokalnej). Metody eksperckie, polegają na zleceniu wykonania zadania zespołowi ekspertów wyłonionych np. w drodze przetargu publicznego lub realizacji zadania przez personel odpowiednich wydziałów administracji samorządowej. Metody uspołecznione polegają na współpracy regionalnych i lokalnych liderów w procesie tworzenia programu, który jest wspomagany przez zespół ekspertów i konsultantów różnych dziedzin. Można, więc powiedzieć, że metoda ta oparta jest na partnerskiej współpracy międzysektorowej dla realizacji wspólnego celu, którym jest program odniesiony do realiów danego regionu. Najlepsze efekty daje realizacja prac oparta głównie na metodzie uspołecznionej z elementami eksperckiej. Oznacza to w praktyce realizację zadania przez wyspecjalizowaną firmę, zespół fachowców z zakresu ochrony środowiska, ale w bardzo ścisłej współpracy z Zamawiającym a także z władzami wojewódzkimi oraz poszczególnymi gminami. Bowiem tylko taka ścisła współpraca, oparta na pełnym partnerstwie i wzajemnym zaufaniu gwarantuje sukces i stworzenie Programu Ochrony Środowiska możliwego do realizacji i spełniającego wyzwania XXI wieku. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 8

9 II. Ogólna charakterystyka powiatu 1. Położenie Powiat kłodzki leży w południowo-zachodniej części Polski, w obrębie łańcucha Sudetów. Charakterystycznym występem, kształtem przypominającym czworokąt wcina się w obszar Republiki Czeskiej. Ziemia Kłodzka, pokrywająca się obszarowo z powiatem kłodzkim jest wyodrębniona fizjograficznie i funkcjonalnie z pozostałej części województwa dolnośląskiego jako jego największy powiat o powierzchni km 2, który zamieszkiwany jest przez ok. 170,6 tys. mieszkańców i obejmuje czternaście gmin. Powiat kłodzki otoczony jest górami, które stanowią naturalną przegrodę. Część środkową zajmuje Kotlina Kłodzka otoczona od zachodu Górami Bystrzyckimi, Górami Orlickimi i Górami Stołowymi, od północy Górami Sowimi i Górami Bardzkimi, od wschodu zaś Masywem Śnieżnika, Górami Bialskimi i Górami Złotymi. Przez szczyty gór po południowej, zachodniej i wschodniej granicy powiatu przebiega granica z Republiką Czeską o długości aż 190 km. Z siedziby władz powiatu - Kłodzka bliżej jest do stolic europejskich: Pragi, Wiednia, Berlina, Bratysławy niż do Warszawy. 2. Warunki klimatyczne Klimat na terenie powiatu kształtują masy powietrza, które napływają znad Atlantyku. Obszar gminy należy do regionu klimatycznego, zwanego regionem kłodzkim sudeckiej dzielnicy klimatycznej. Najniższe temperatury notuje się w górach Bystrzyckich (roczna 4,9 ºC), najwyższe na przedpolu gór opawskich (powyżej 8ºC). Wiosna (średnia temperatura dobowa powyżej 5ºC), lato (okres średnich temperatur powyżej 15ºC). Pierwsze opady śniegu są notowane w masywie Śnieżnika najczęściej około 1 października. Opady roczne, w zależności od miejsca wahają się od ok. 600 mm w kotlinie do powyżej 900 mm w górach. Na ogół panuje tu ciepła i słoneczna pogoda, a liczba dni pogodnych sięga 50. Jest to spowodowane otoczeniem kotliny górami o wysokościach m. Szczegółowe dane dot. temperatur, opadów i nasłonecznienia ze stacji meteorologicznej w Kłodzku, przedstawiono w tabeli II.1. Tabela II.1. Zestawienie danych meteorologicznych L.p. Wyszczególnienie Jedn. Lata Średnia temperatura powietrza 0 C 7,4 7,2 7,4 8,6 2 Roczne sumy opadów Mm Średnie zachmurzenie oktan - 5,2 5,2-4 Nasłonecznienie h W regionie przeważają wiatry południowo-zachodnie, szczegółowy rozkład wiatrów przedstawiono w postaci róży wiatrów na rys. II.1. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 9

10 N W E S Rys. II.1. Roczna róża wiatrów stacja meteorologiczna Kłodzko 3. Charakterystyka gmin należących do powiatu 3.1. Kłodzko (miasto i gmina) Miasto i gmina Kłodzko posiada łącznie około mieszkańców, z czego ok zamieszkuje w mieście. Kłodzko położone jest w centrum Ziemi Kłodzkiej i powiatu kłodzkiego, w strefie pogranicza i dostępności do czterech przejść granicznych z Republiką Czeską. Jej tereny obejmują ciągi komunikacyjne: Wrocław-Kudowa Zdrój (granica państwa), Wrocław- Międzylesie (granica państwa), Kłodzko-Opole, Kłodzko-Wałbrzych. Miasto Kłodzko - to stolica powiatu i jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku. W latach II wojny światowej stanowiło twierdzę, obóz pracy i obóz jeniecki. Od lat powojennych, a intensywnie w latach ostatnich, prowadzone są rekonstrukcje i renowacje najstarszych części miasta, polegające między innymi na ratowaniu zapadających się podziemi pod budynkami nadwątlonymi czasem. Niekoronowana stolica Sudetów Środkowych i, od wieków, stolica Ziemi Kłodzkiej stanowi centrum ruchu turystycznego i wypoczynkowego regionu oraz jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, usługowym i przemysłowym. Występuje tu przemysł metalowy, elektrotechniczny, meblarski oraz spożywczy i materiałów budowlanych (cegielnia w Leszczynie) Bystrzyca Kłodzka (gmina miejsko - wiejska) Miasto i gminę zamieszkuje ok mieszkańców. Jest to bardzo atrakcyjny turystycznie rejon, o urozmaiconej rzeźbie charakteryzujący się łagodnym, podgórskim klimatem. Na terenie gminy znajduje się rezerwat Wodospadu Wilczki, Śnieżnicki Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bystrzyckich i Orlickich, stacje klimatyczne oraz liczne źródła wód mineralnych. Miasto Bystrzyca Kłodzka położone jest malowniczo nad Nysą Kłodzką. Pierwotnie było to słowiańskie podgrodzie, przeniesione w drugiej połowie XIII w. na obecne miejsce. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 10

11 Prawa miejskie nadał Bystrzycy Kłodzkiej Jan Luksemburczyk, który zaliczył ją w poczet miast królewskich. Miasto położone jest tarasowo na wysokim brzegu Nysy Kłodzkiej u ujścia rzeki Bystrzycy. Zachowało średniowieczny układ przestrzenny miast śląskich z czworobocznym rynkiem i ratuszem pośrodku i ulicami biegnącymi prostopadle z jego kątów tworząc regularną szachownicę. Stare miasto zamykają w 3/4 niezniszczone mury obronne nadające mu zarys nieregularnej elipsy. Bystrzyca Kłodzka jest znanym ośrodkiem turystycznym o dużych walorach krajobrazowych. Znane jest jedyne w kraju Muzeum Filumenistyczne. W mieście zlokalizowany jest zakład przemysłu papierniczego i meblarskiego Lewin Kłodzki (gmina wiejska) W gminie zamieszkuje ok mieszkańców. Gmina Lewin Kłodzki położona jest w południowo zachodniej części powiatu, pomiędzy Kudową Zdrój, a Dusznikami Zdrój. Jest to gmina górska, położona w Sudetach Środkowych, na pograniczu polsko czeskim. Liczne lasy, łąki, wysokie wzniesienia czynią w tym miejscu niezwykle bogaty pejzaż. Na obszarze gminy są trzy pasma górskie: Góry Stołowe, a w nich Park Narodowy Gór Stołowych utworzony w 1993 r., Wzgórza Lewińskie, które częściowo znajdują się w otulinie Parku oraz Góry Orlickie. Lewin Kłodzki - w XIII w. był miasteczkiem o nazwie Lewinice. Mimo, iż w czasie wojen był miastem często niszczonym, jednak nie stracił swego interesującego układu architektonicznego ani nie podupadł. W ubiegłym stuleciu był też szybko rozwijającym się letniskiem, któremu bardzo pomogła uruchomiona na początku naszego wieku linia kolejowa. Jednak rozwijające się znacznie szybciej jako kurorty Duszniki i Kudowa, zakończyły prosperitę Lewina Kłodzkiego. Po II wojnie światowej Lewin Kłodzki został wsią. Obecnie w Lewinie najważniejsza staje się turystyka Międzylesie (gmina miejsko - wiejska) Obecnie miasto i gmina zamieszkiwane są przez ok mieszkańców. Gmina Międzylesie położona jest częściowo w otulinie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego obejmując południowy kraniec Ziemi Kłodzkiej. Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo i rekreacja związana z atrakcyjnymi terenami górskimi (Góry Bystrzyckie, Masyw Śnieżnika). Walorami gminy są przede wszystkim czyste górskie powietrze, lasy z jeszcze dziką zwierzyną, górskie potoki z nie zatrutą wodą, naturalne warunki do uprawiania turystyki pieszej i sportów zimowych, niezapomniane krajobrazy, sieć 4 szlaków turystycznych o długości 90 km, basen kąpielowy składający się z 3 niecek w tym o wymiarach olimpijskich oraz stawy rybne. Miasto Międzylesie - położone jest nad górnym biegiem Nysy Kłodzkiej, w Bramie Międzyleskiej w pobliżu granicy z Czechami. Osiedle powstało wokół wzniesionego w XI w. obronnego grodu. W XVIII w. miasto było ośrodkiem przemysłu lniarskiego, który upadł podczas wojen napoleońskich. Dziś Międzylesie rozwija się dzięki ożywionemu ruchowi turystycznemu po zabytkowym układzie przestrzennym z XVII w. Obecnie Występuje tu przemysł drzewny i zakład branży elektrotechnicznej. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 11

12 3.5. Duszniki Zdrój (gmina miejska) Miasto liczy ok mieszkańców. Gmina Duszniki-Zdrój leży w południowozachodniej część Obniżenia Dusznickiego i obejmuje swym zasięgiem znaczną część Gór Orlickich i Bystrzyckich. Zachodnia i południowa granica gminy biegnie wyrównaną powierzchnią szczytową Gór Orlickich stanowiąc zarazem granicę państwową z Republiką Czeską. Na terenie gminy znajduje się Zieleniec znany w Polsce ośrodek sportów zimowych. Największym bogactwem naturalnym Dusznik są lecznicze źródła mineralne należące do typu źródeł szczelinowych. Bogactwo wód leczniczych pozwoliło na rozwinięcie się jednej z najważniejszych funkcji miasta, a mianowicie lecznictwa uzdrowiskowego. Miasto Duszniki - Zdrój zajmuje dolinę rzeki Bystrzycy Dusznickiej wraz z jej dopływami, pomiędzy Górami Bystrzyckimi i Górami Stołowymi. Duszniki otrzymały prawa miejskie w XIV w. W 1562 r. powstała tu jedna z pierwszych na Śląsku papierni a w XVII i XVIII w. nastąpił rozwój manufaktur tkackich. Lecznicze właściwości wód tego terenu odkryto w 1769 r., rozpoczęto wówczas budowę obiektów zdrojowych. Międzynarodową sławę zyskało uzdrowisko w XIX w. i od tej pory spełnia funkcje miejscowości uzdrowiskowo-klimatycznej. Występuje tu przemysł elektrotechniczny. W mieście funkcjonują liczne domy wczasowe, sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, zakład przyrodoleczniczy i pijalnia wód mineralnych Kudowa Zdrój (gmina miejska) Miasto liczy około mieszkańców. Kudowa Zdrój to miejscowość położona na wysokości około 400 m, u podnóża Wzgórz Lewińskich, z dominującym Skalniakiem (915 m n.p.m.), Lisim Grzbietem i Błędnymi Skałami (850 m n.p.m.), z przeciwległej strony osłonięta jest wałem Gór Orlickich. Z trzech stron otaczają Kudowę lasy świerkowe, przebłyskujące tu i ówdzie jaśniejszą zielenią a na jesieni czerwienią i złotem - buków, klonów, jaworów, wiązów i białych brzóz. Chronią one uzdrowisko przed chłodnymi i wilgotnymi podmuchami wiatrów z północy i wschodu, podnosząc walory Kudowy jako uzdrowiska leczącego choroby serca i przywracającego siły rekonwalescentom. Kudowa Zdrój powierzchnią swą przekracza zaledwie ha, a mimo to jest jednym z najpiękniejszych uzdrowisk na Dolnym Śląsku i jednym z najładniejszych w kraju leżącym w województwie dolnośląskim, na Ziemi Kłodzkiej. Kudowa jako uzdrowisko jest w szczególnej sytuacji, różniącej go od innych uzdrowisk. Mając na znacznej długości granicę z Republiką Czeską oraz obszar, który w ponad 70 % znajduje się pod wpływem Parku Narodowego Gór Stołowych, ma nałożone szczególne obowiązki w zakresie czystości wód i ochrony atmosfery Lądek Zdrój (gmina miejsko - wiejska) Gmina liczy około mieszkańców. Lądek Zdrój leży w południowo-wschodniej części Ziemi Kłodzkiej na wysokości od 440 do 490 m n.p.m., u stóp Gór Złotych. Jest położony nad brzegami Białej Lądeckiej, która ma swoje źródła w Górach Bialskich i wpada blisko Kłodzka do Nysy Kłodzkiej. Dzięki naturalnemu ukształtowaniu terenu Lądek Zdrój dzieli się na dwie części - miejską i zdrojową. Część zdrojowa jest osłonięta przed ostrymi wiatrami przez górskie wzniesienia PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 12

13 (Trojak, Dzielec, Królówka), na których znajdują się interesujące formy skalne. Lądek Zdrój słynie z radoczynnych źródeł siarkowych (od 27 do 44 0 C) i łagodnego górskiego klimatu. Źródła mineralne wykorzystywano tu już w XII w. Zaleca się tutaj leczenie kośćca, chorób narządów ruchu, naczyń wieńcowych, chorób skórnych, kobiecych i nerwowych. Do leczenia wykorzystuje się mineralne cieplice radonowosiarczkowo-wodorowe. W części uzdrowiskowej oddzielonej od miasta znajduje się duży zespół sanatoriów i domów wczasowych, oraz przepiękny park ze starym domem zdrojowym z drugiej połowy XVII w Nowa Ruda (miasto i gmina) Miasto i gmina Nowa Ruda posiada łącznie około mieszkańców, z czego ok zamieszkuje w mieście. Gmina położona jest w północno - zachodniej części powiatu, w Sudetach Środkowych. W odległości 15 km na południowy - zachód od Nowej Rudy ciągnie się pasmo Gór Stołowych (masyw Szczelińca /919 m n.p.m. i Błędnych Skał), na północny - zachód Nowa Ruda jest otoczona Górami Sowimi (Wielka Sowa m n.p.m.). Miasto Nowa Ruda jest miastem malowniczo położonym w dolinie rzeki Włodzicy, na niewielkim Obniżeniu Noworudzkim. O jego uroku decyduje tarasowa zabudowa na stokach okolicznych wzgórz, w niektórych miejscach sięgająca kilku kondygnacji ( m n.p.m.). Pod względem komunikacyjnym Nowa Ruda zajmuje dogodne położenie - tutaj krzyżują się drogi wojewódzkie 381 i 385, jak również biegnie przez nią linia kolejowa relacji Wałbrzych - Kłodzko. Miasto przez Przełęcz Srebrnogórską posiada połączenia z Wrocławiem Polanica Zdrój (gmina miejska) Miasto liczy około mieszkańców. Polanica Zdrój położona jest nad rzeką Bystrzycą Dusznicką w Sudetach Środkowych w północno - zachodniej części Kotliny Kłodzkiej. Jest dużym wczasowiskiem i uzdrowiskiem z łagodnym podgórskim klimatem. Prawa miejskie uzyskała Polanica w 1945 r., a jej lecznicze źródła znane były już w XVII w. Obiekty lecznicze w Polanicy zostały rozbudowane w XIX i XX w. dzięki czemu jest dziś najnowocześniejszym uzdrowiskiem Ziemi Kłodzkiej. W pięknym parku miasta znajduje się dom zdrojowy, pijalnia wód z halą spacerową, kawiarnią i teatrem im. M. Ćwiklińskiej. Polanica jest punktem wyjściowym wycieczek w Góry Bystrzyckie (pd. zach.) i Góry Stołowe (pn. zach.). W mieście znajduje się duża rozlewnia wód mineralnych Staropolanka. Oprócz licznych sanatoriów i domów wczasowych mieści się tu Wojewódzki Szpital Chirurgii Plastycznej. Jest to także ośrodek przemysłu szklarskiego i drzewnego Radków (gmina miejsko - wiejska) Gmina Radków zamieszkiwana jest przez ok mieszkańców. Jest jednym z najpiękniejszych zakątków Ziemi Kłodzkiej, położonym w jej zachodniej części na wysokości m. n.p.m. w sąsiedztwie granicy z Czechami. Obejmuje obszar o powierzchni ha, w tym miasto zajmuje obszar ha. Radków leży u stóp północnej krawędzi Gór Stołowych. Niegdyś była to osada obronna. Charakterystycznymi elementami miasta jest Ratusz z 1609 r., barokowe kamieniczki z XVII i PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 13

14 XVIII w., renesansowa fasada domu nr 13 w rynku, dom z renesansowym portalem przy ul. Zamkowej oraz kościół św. Doroty z 1570 r., przebudowany w 1740 r. W XIX w. miasto zaczęło się rozwijać dzięki turystyce. Przyczyniła się do tego m.in. budowa Szosy Stu Zakrętów Radków-Kudowa w latach Radków stał się bazą wypadową na Szczeliniec i w Góry Stołowe Stronie Śląskie (gmina miejsko - wiejska) Gmina Stronie Śląskie zamieszkiwana jest przez ok mieszkańców. Leży w całości na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego, na krańcu Kotliny Kłodzkiej, między Górami Złotymi i Bialskimi a Masywem Śnieżnika. 75 % powierzchni gminy pokrywają lasy, bogate w unikalna florę i faunę. Są tu doskonale warunki do uprawiania aktywnego wypoczynku i kontaktów z naturą. Miasto Stronie Śląskie płożone jest w śródgórskiej kotlinie u spływu Białej Lądeckiej z Morawką. Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą już z XIII w. Stopniowo następował ciągły rozwój osady. W 1864 roku powstała istniejąca do dziś Huta Szkła Kryształowego "Violetta". Produkty tego zakładu są znane i eksportowane na cały świat. Po II wojnie światowej wydobywano tu rudy uranu oraz utworzono rezerwaty przyrody: Śnieżnik Kłodzki, Jaskinia Niedźwiedzia, Nowa Morawa i Puszcza Śnieżnej Białki. Od kilku lat gmina Stronie Śląskie bardzo aktywnie uczestniczy w budowie infrastruktury, głównie nowych dróg i mostów. W ostatnich latach powstał także nowy ośrodek sportów zimowych na Czarnej Górze, podnosząc walory turystyczne tych okolic Szczytna (gmina miejsko - wiejska) Gmina Szczytna zamieszkiwana jest przez ok mieszkańców. Położona jest malowniczo na terenie zachodniej części Ziemi Kłodzkiej, w obszarze pogranicza Polsko- Czeskiego. Bliskość kurortów stwarza bardzo korzystną sytuację dla rozwoju usług turystycznych. Główna zaleta to unikalne wartości przyrodnicze, przepiękne krajobrazy, góry, lasy, formy skalne, pomniki przyrody, trasy rowerowe, sieć szlaków turystycznych pieszych. Miasto Szczytna położone jest w dolinie Bystrzycy Dusznickiej. Jest punktem wyjściowym wycieczek w Góry Stołowe i Góry Bystrzyckie. Droga ze Szczytnej pnie się wysoczyzną rozciągniętą z lewej strony głębokim jarem Bystrzycy Dusznickiej. Na wschodzie od Szczytnej znajduje się wzniesienie Szczytnik (520 m), na którym na początku XIX w. wzniesiono zamek na wzór średniowiecznego. Zamek powstał na miejscu dawnego fortu zburzonego na rozkaz Napoleona. Znajduje się tu huta szkła gospodarczego i kryształowego oraz zakład przemysłu drzewnego. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 14

15 III. Opis stanu istniejącego, źródeł i tendencji przeobrażeń środowiska naturalnego na terenie powiatu wraz z jego oceną 1. Ochrona powierzchni ziemi 1.1. Geomorfologia regionu Pod względem geomorfologicznym powiat kłodzki leży na obszarze Sudetów Środkowych i Wschodnich. Centralną część powiatu stanowi śródgórskie obniżenie Kotliny Kłodzkiej wraz z przedłużeniem w kierunku południowym w postaci rowu Górnej Nysy Kłodzkiej oraz w kierunku północno-zachodnim w postaci Obniżenia Ścinawki i Obniżenia Noworudzkiego. Na jego obszarze wyróżnia się mniejsze jednostki, do których można zaliczyć w obrębie Sudetów Środkowych: Góry Sowie, Góry Suche, Góry Bardzkie, Góry Stołowe, Wzgórza Włodzickie z Obniżeniem Noworudzkim i Obniżeniem Ścinawskim, Wzgórza Ścinawskie, Góry Bystrzyckie, Góry Orlickie, Wzgórza Lewińskie z Obniżeniem Kudowy oraz Kotlina Kłodzka z Rowem Górnej Nysy Kłodzkiej. Natomiast w obrębie Sudetów Wschodnich do mniejszych jednostek zaliczamy: Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie i Góry Złote. Do najbardziej charakterystycznych elementów morfologicznych należą grzbiety górskie Masywu Śnieżnika, a także grzbiety Gór Bystrzyckich, Stołowych, Sowich, Złotych i Bardzkich. Pasma górskie Gór Bystrzyckich, Orlickich posiadają przebieg zbliżony do południkowego, natomiast pozostałe tj. Góry Sowie, Bardzkie, Złote, Stołowe i Krowiarki mają przebieg NW-SE. Wysokości bezwzględne na obszarze powiatu wahają się od około 260 m npm w rejonie północnego odcinka Nysy Kłodzkiej, do 1423,7 m npm (Śnieżnik) w Masywie Śnieżnika Budowa geologiczna Utwory geologiczne występujące na terenie powiatu kłodzkiego reprezentują przedział czasowy od starszego proterozoiku po czwartorzęd. Badany obszar charakteryzuje się skomplikowaną budową geologiczną powstałą w różnych warunkach i przynależną do następujących jednostek geologicznych: Metamorfik Gór Sowich, Metamorfik Lądka-Śnieżnika, Metamorfik Gór Bystrzyckich i Orlickich, Masyw Nowej Rudy Metamorfik kłodzki, Struktura bardzka, Granitoid Kudowy i kłodzko-złotostocki, Niecka śródsudecka. Najstarszymi utworami na obszarze powiatu Kłodzkiego, są rozciągające się przy północno-zachodniej granicy powiatu skały budujące Metamorfik Gór Sowich, zaliczone do starszego proterozoiku. Znaczna część powierzchni tej jednostki znajduje się poza granicami powiatu kłodzkiego. Jedynie południowy obszar Gór Sowich zbudowany z utworów metamorficznych (paragnejsów, migmatytów oraz granitognejsów oczkowych) znajduje się w granicach powiatu. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 15

16 Do utworów proterozoiku młodszego i dolnego kambru zaliczono skały występujące w Krowiarkach, Górach Bialskich, Złotych i Masywie Śnieżnika (Metamorfik Lądka-Śnieżnika) oraz Górach Orlickich i Bystrzyckich (Metamorfik orlicko-bystrzycki). Geologicznie Metamorfik Lądka- Śnieżnika i Metamorfik bystrzycko-orlicki zaliczyć można do większej jednostki tektonicznej, zwanej kopułą orlicko śnieżnicką (Don, 1990). Metamorfik Lądka-Śnieżnika budują utwory metamorficzne głównie paragnejsy albitowe lub albitowo-plagioklazowe, biotytowe lub biotytowo-muskowitowe z częstymi przejściami do typowych łupków łyszczykowych (Formacja strońska) oraz gnejsów śnieżnickich i gnejsów gierałtowskich (Formacja infrakrustralna). Obie odmiany gnejsów są młodsze od łupków serii strońskiej (Don, 1982), którym ponadto towarzyszą wkładki kwarcytów, marmurów, erlanów, amfibolitów, a także łupków i gnejsów leptytowych. W wyniku fałdowań kaledońskowaryscyjskich (H. Teisseyre, 1975) bądź waryscyjskich (S. Cwojdziński, 1977; A. Żelażniewicz 1978) powstały obserwowane obecnie duże formy fałdowe o przebiegu zbliżonym do południowego. J. Don (1964) wyróżnia na tym obszarze cztery elementy tektoniczne o charakterze antyklinorialnym, zbudowane ze skał grupy gnejsowej. Są to elementy Międzygórza, Gierałtowa, Radochowa i Skrzynki. Rozdzielają je trzy elementy synklinorialne: Śnieżnika, Lądka i Orłowca. W Metamorfiku orlicko-bystrzyckim podobnie jak w wyżej omówionej jednostce wyróżnia się dwie główne formacje: łupków metamorficznych i gnejsów zwanych granitognejsami bystrzyckimi, bądź zaliczonymi do gnejsów śnieżnickich i gierałtowskich. Dominujące na tym obszarze formacje gnejsowe podzielić można na cztery strefy: jednostki Wójtowic, Spalonej, Lesicy i Czerńca. Formacje gnejsowe podzielone są strefami starszych łupków krystalicznych głównie łyszczykowych. Wśród największych form tektonicznych należy wymienić uskoki Spalonej, Młotów, Gniewoszowa, Różanki, Niemojowa czy Kamieńczyka. Utwory obu Metamorfików zostały na obszarze Rowu Górnej Nysy Kłodzkiej przykryte pokrywą utworów kenozoicznych. Kolejną jednostką wykształconą w dolnym paleozoiku jest Metamorfik kłodzki. Jest to struktura położona na NW od intruzji kłodzko-złotostockiej pomiędzy Górami Bardzkimi i Niecką Śródsudecką. Skały metamorfiku kłodzkiego są znacznie zróżnicowane i silnie sfałdowane. Wyróżniamy tu powstałe amfibolity gabrowe, amfibolity, hornfelsy amfibolitowe, metaryolity, zieleńce i łupki chlorytowe, fyllity i łupki chlorytowo-zoizytowe, a także kambryjskie łupki serycytowochlorytowe oraz ordowickie i sylurskie fyllity. Tektogeneza metamorfilu kłodzkiego przypada na dewon środkowy. Kolejną jednostką występującą na obszarze powiatu kłodzkiego jest położona w części północnej omawianego obszaru Struktura bardzka. Stanowi ona element tektonicznie obniżony pomiędzy krą sowiogórską, intruzją kłodzko-złotostocką oraz metamorfikiem kłodzkim. Jednostkę budują głównie osady dolnego karbonu w postaci piaskowców, szarogłazów i zlepieńców o znacznej miąższości. Wśród nich występują dwa poziomy wapieni. Pod osadami dolnokarbońskimi występują skały starsze w postaci kwarcytów i piaskowców ordowickich, łupki ilaste z lidytami i graptolitami sylurskimi oraz dewońskie szarogłazy i łupki. Budowa tektoniczna wykazuje na omawianym obszarze występowanie fałdów o różnych kierunkach, których powstanie wiąże się z różnymi fazami orogenezy waryscyjskiej. Na obszarze powiatu występują dwie duże intruzje granitoidowe zwane Granitoidami Kudowy i kłodzko-złotostocki. Oba obszary kontaktują się przy południowych granicach ze skałami metamorficznymi odpowiednio Metamorfiku orlicko-bystrzycki oraz Metamorfiku Lądkaśnieżnika. Granitoid Kudowy to intruzja o przebiegu N-S, datowana na orogenezę waryscyjską. PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 16

17 Natomiast Granitoid kłodzko-złotostocki tworzy intruzję wydłużoną w kierunku NE-SW. Datowana jest na orogenezę późnowaryscyjską Obie jednostki budują głównie granodioryty, ale spotyka się również monzonity, sjenity oraz sjenodioryty. Ostatnią jednostką jednakże zajmującą największy obszar powiatu kłodzkiego jest Niecka śródsudecka wraz z jej południowym przedłużeniem w postaci Rowu Górnej Nysy Kłodzkiej. Położona jest pomiędzy Masywem Śnieżnika, Górami Bialskimi i Złotymi na wschodzie, Bardzkimi i Sowimi na północy oraz Bystrzyckimi i Orlickimi na zachodzie. Obecny swój kształt jednostka zawdzięcza młodym ruchom górnokredowym. Uskoki ograniczają depresję oraz dzielą ją na części. W granicach powiatu jednostkę budują lądowe utwory karbonu górnego i permu dolnego oraz morskie utwory kredy górnej. Osady górnokarbońskie i dolnopermskie powstały w okresie działalności późnych faz orogenezy warsycyjskiej i zostały wykształcone jako osady detrytyczne. Centralną cześć niecki budują skały osadowe górnej kredy wykształcone w facji morskiej, podobnie jak w rowie Nysy Kłodzkiej. W rejonie rowu Nysy Kłodzkiej obserwujemy osady od górnego cenomanu do koniaku, natomiast w niecce śródsudeckiej występują osady kredy obejmujące utwory od górnego cenomanu do górnego turonu. Cenoman reprezentowany jest przez piaskowce kwarcowe, ilasto-wapniste, miejscami margliste. W turonie wyróżnia się trzy poziomy: dolny zbudowany z mułowców wapnistych i margli ilastych, środkowy zbudowany z piaskowców skaleniowych i górny wykształcony w formie margli ilastych i piaszczystych oraz piaskowców kwarcowych. Osady koniaku występują jedynie w rowie Nysy Kłodzkiej. Spotykane tu warstwy idzikowskie wykształcone są w postaci naprzemianległych iłowców i mułowców. Na obszarze powiatu kłodzkiego mniejsze rozprzestrzenienie posiadają utwory kenozoiczne trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Te pierwsze występują lokalnie w rejonie Lądka Zdroju jako wulkaniczne wychodnie bazaltu oraz w rejonie metamorfiku Kłodzkiego w postaci piasków i żwirów serii Gozdnicy. Natomiast utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez utwory plejstoceńskie pochodzenia lodowcowego jak i wodnolodowcowego. W rejonie Kłodzka obserwujemy wystąpienia glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego oraz utworów lessowych zlodowacenia północnopolskiego. Do utworów wodnolodowcowych zaliczamy mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne oraz mady, piaski i żwiry stożków napływowych. W holocenie wykształcone zostały torfy zajmujące duże obszary Gór Bystrzyckich i Gór Stołowych, jak również najmłodsze piaski i żwiry rzeczne w dolinach Nysy Kłodzkiej, Ścinawki, Białej Lądeckiej i Bystrzycy Dusznickiej Warunki geologiczno-inżynierskie Na podstawie budowy geologicznej, występowania wód gruntowych oraz nachylenia powierzchni terenu na obszarze powiatu kłodzkiego wyróżniono rejony różniące się warunkami geologiczno-inżynierskimi. Do obszarów o warunkach bardzo dobrych dla budownictwa należy zaliczyć znaczne powierzchnie zbudowane ze skał krystalicznych: magmowych i metamorficznych. Jednakże w miarę zwiększania się nachylenia zboczy warunki budowlane pogarszają się. Również bardzo dobre lub dobre warunki istnieją na obszarach zbudowanych ze skał litych pochodzenia osadowego. Lokalnie warunki te mogą się pogorszyć w wyniku wzrostu nachylenia powierzchni terenu, pojawienia się zaburzeń tektonicznych bądź zgodnego nachylenia warstw z powierzchnią zboczy. Nieco gorsze warunki budowlane występują na obszarach pokrytych utworami czwarto- PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 17

18 rzędowymi. Podłoże zbudowane z piasków, żwirów, glin zwałowych i iłów zalicza się do obszarów o dobrych warunkach polepszających się w miarę obniżania zwierciadła wody gruntowej. Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo należy zaliczyć rejony występowania gruntów o bardzo niskim module ściśliwości i znacznej wilgotności naturalnej. Są to namuły i torfy na silnie zawodnionych gytiach, mułki ilaste i mady rzeczne. Utwory te ponadto cechują się znaczną ilością domieszek organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Do negatywnych cech zalicza się również rejony płytkiego występowania wód gruntowych oraz przypowierzchniowo występujących gruntów słabonośnych takich jak: grunty spoiste plastyczne i miękkoplastyczne oraz sypkie słabo zagęszczone. Dodatkowo do rejonów utrudniających budownictwo należy zaliczyć obszary zalewane w czasie powodzi tj. tarasy doliny Nysy Kłodzkiej a także doliny pozostałych rzek i większych potoków. Złe warunki budowlane, praktycznie wykluczające możliwość bezpośredniego fundamentowania obiektów na podłożu występują na obszarach czynnych ruchów masowych (obrywów, osuwisk oraz spełzywania zboczy), bądź podatnych na te procesy oraz na terenach eksploatacji surowców mineralnych. Modyfikacje warunków naturalnych i sposób użytkowania ziemi na terenach urzeźbionych decydują o uruchamianiu procesów osuwiskowych. Za obszary szczególnie podatne do powstawania osuwisk uznano te tereny, gdzie pokrywa utworów stokowych przekracza 2 m miąższości i gdzie równocześnie nachylenie zboczy przekracza 10 %. energetyczne Surowce mineralne powiatu Surowce mineralne występujące na terenie powiatu należy podzielić na surowce skalne i Surowce skalne Kamienie drogowe i budowlane to melafiry rejonu Tłumaczowa i Świerków, piaskowce rejonu Słupca, Bieganowa, Radkowa, Polanicy i Kłodzka, marmury i wapienie krystaliczne w rejonach Stronia Śląskiego, Nowego Waliszowa, Romanowa oraz Kłodzka, a także złoża gnejsów, gabra, bazaltu, diabazów. Eksploatacja złóż odbywa się w miejscach wychodni tych utworów. Częściowo złoża podane w załączniku 5 są już nieeksploatowane. Eksploatacja surowców ceramiki budowlanej związana jest z plejstoceńskimi glinami zwałowymi. Ze złóż podanych w tabeli eksploatowane jest obecnie jedynie złoże w Leszczynie Kłodzkiej. Zasoby bilansowe wymienionego złoża wynoszą tyś. m 3, a roczne wydobycie 10 tys. m 3. Zasoby bilansowe złóż surowców ilastych powiatu kłodzkiego stanowią 0,15 % ogółu surowców ilastych województwa dolnośląskiego i nie stanowią wystarczającej bazy surowcowej dla powiatu. W roku 2001 na obszarze Polski zanotowano ubytek ilości złóż bilansowych surowców ilastych w stosunku do roku 2000 o 0,29 %. Kruszywa naturalne to występujące na terenie powiatu czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczysto-żwirowe. Łączne zasoby bilansowe złóż kruszywa naturalnego powiatu kłodzkiego (Złoża Ścinawka Dolna, Ścinawka Dolna Wschód, Gorzuchów i Bierkowice) wynoszą tys. Mg, co stanowi dostateczną bazę surowcową powiatu. Łącznie zasoby bilansowe województwa dolnośląskiego stanowią tys. Mg. Wapienie i margle przemysłu wapiennego nie są obecnie eksploatowane na obszarze powiatu kłodzkiego. Rozpoznane złoża o łącznych zasobach bilansowych w ilości tys. Mg PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 18

19 występują w rejonie Gołogłowów, Lutyni i Dusznik Zdr. Złoża łupków ogniotrwałych występujące wraz ze złożami węgli kamiennych nie są już obecnie eksploatowane Surowce energetyczne Do surowców energetycznych powiatu zaliczamy nieeksploatowane od 2000 r. węgle kamienne, którego pokłady występują w rejonie Nowej Rudy. W przeszłości eksploatowane były złoża Nowa Ruda rejon Wacław, rejon Lech, pole Słupiec oraz rejon Heddi. Łączna ilość pozostałych po eksploatacji zasobów zaliczonych do zasobów pozabilansowych wynosi w rejonie Nowej Rudy mln Mg. Złoża wód leczniczych omówione zostały w rozdziale nr III.2.2. Osobną grupę stanowią złoża odpadowe zdeponowane na hałdach kopalnianych, osadnikach przemysłowych oraz zwałowiskach zewnętrznych. Istnieje małe prawdopodobieństwo zagospodarowania antropogenicznych odpadów pochodzących z hałd górnictwa rud uranu, górnictwa i przeróbki kamieni drogowych i budowlanych oraz górnictwa węgla kamiennego. Szczegółowe informacje dotyczące stanu zagospodarowania, zasobów i koncesji oraz lokalizację udokumentowanych złóż surowców skalnych i energetycznych z terenu powiatu kłodzkiego przedstawiono na załączniku nr Stan czystości gleb i gruntów Na obszarze powiatu kłodzkiego, lokalnie, gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Na większości obszaru powiatu, w miejscach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, przeważają gleby górskie jako gleby brunatne rzadziej bielicowe, gleby nizinne i wyżynne bielicowe i brunatne oraz mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe, i mułowe-torfowe jako gleby nizinne. Pod względem bonitacyjnym gleby należą do klas bonitacyjnych IIIa, IIIb, IVa, IVb i V. Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń, produkcja rolnicza, oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i motoryzacyjnych. Według informacji uzyskanych ze Strategii rozwoju powiatu kłodzkiego wynika, że obowiązkowi rekultywacji podlega na obszarze powiatu łącznie 336,08 ha. Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Do 1999 r. badania gleb przeprowadzono na 260 próbach monitoringowych obejmujących wszystkie gminy powiatu kłodzkiego. W 2000 r. przeprowadzono również badania gleb w 5 punktach na obszarze otuliny Parku Narodowego Gór Stołowych. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach (IUNG), zawartość w gruntach metali ciężkich (Cd, Cu, Ni, Pb i Zn) na terenie powiatu kłodzkiego charakteryzuje się w przeważającej większości zawartością naturalną, w mniejszym stopniu podwyższoną (nie stanowiącą jeszcze zanieczyszczenia). Badania dotyczą również właściwości fizyko-chemicznych gleb, stanu zakwaszenia oraz zawartości przyswajalnych makro i mikroelementów. Badania odczynu gleb powiatu kłodzkiego wskazują na konieczność wapnowania ponad 80 % gleb. W związku ze znacznym zróżnicowaniem gleb pod kątem za- PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 19

20 wartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu, wymaga się stałego śledzenia stanu zasobności gleb Podsumowanie 1. Na obszarze powiatu kłodzkiego w budowie geologicznej podłoża wyróżniono utwory od starszego proterozoiku reprezentowanego przez skały budujące Metamorfik Gór Sowich w północnej części powiatu do najmłodszych osadów czwartorzędowych. 2. Utwory przypowierzchniowe oraz gleby zostały na terenie powiatu lokalnie zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Monitoring jakości gleb, prowadzony przez Okręgową Stację Chemiczno - Rolniczą we Wrocławiu, zalicza badane utwory pod kątem zawartości metali ciężkich do gleb charakteryzujących się w przewadze zawartością naturalną. Poziom odczynu gleb wskazuje na konieczność wapnowania ponad 80 % powierzchni pól użytkowanych rolniczo. 3. Baza surowców ilastych, kamieni drogowych i budowlanych oraz kruszywa naturalnego powiatu kłodzkiego ulega systematycznemu zmniejszaniu się, co związane jest z kilkudziesięcioletnią eksploatacją złóż w powiecie. 4. Obecnie zasoby kamieni drogowych i budowlanych oraz kruszyw naturalnych w pełni zaspokajają potrzeby powiatu kłodzkiego. Udokumentowane, a nie eksploatowane zasoby kamieni drogowych stanowią jednocześnie poważne źródło zaspokojenia potrzeb krajowych. 5. Na obszarze powiatu znajdują się perspektywiczne złoża wapieni i margli dla przemysłu wapiennego o łącznych zasobach bilansowych w ilości tys. Mg. 2. Wody podziemne 2.1. Warunki hydrogeologiczne Na obszarze powiatu kłodzkiego wyróżnia się trzy główne piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe, kredowe oraz w utworach krystalicznych. Główną rolę w gospodarce wodami podziemnymi na obszarze powiatu odgrywają piętra wodonośne czwartorzędu oraz kredy. Mniejsze wykorzystanie wód masywów krystalicznych, wiąże się głównie z gęstością zaludnienia. Występujące na obszarze powiatu piętra wodonośne permu i karbonu nie mają praktycznego znaczenia użytkowego. Piętro czwartorzędowe Wody podziemne piętra czwartorzędowego występują w utworach staroplejstoceńskiej doliny Nysy Kłodzkiej, utworach współczesnych dolin rzecznych oraz w utworach o charakterze pokrywowym. Są to przede wszystkim piaski i żwiry rzeczne, a rzadziej piaski i żwiry wodnolodowcowe. Głównym obszarem występowania wodonośnych utworów rzecznych jest dolina Nysy Kłodzkiej. Najzasobniejsze odcinki tej struktury położone w zachodniej części Kłodzka, stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia ludności tego miasta w wodę pitną. Miąższość utworów czwartorzędowych waha się od kilku do kilkudziesięciu metrów. Przepuszczalność tych utworów jest zazwyczaj dobra i bardzo dobra, współczynnik filtracji kształtuje się na poziomie od do m/s. Wydajności studni głębinowych wynoszą od kilku do kilkudziesięciu m 3 /h i są osią- PPW Czyste Powietrze Sp. z o.o. strona 20