Organizacja Policji w Republice Włoskiej

Transkrypt

1 Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Organizacja Policji w Republice Włoskiej Jolanta Kowalik-Gęsiak Bezpieczeństwo wewnętrzne Warszawa, marzec 2015

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Historia Włoskiej Policji Organizacja Włoskiej Policji Polizia di Stato Arma dei Carabinieri Guardia di Finanza Corpo Forestale dello Stato Polizia Penitenziaria Podsumowanie Bibliografia

3 Wprowadzenie Systemy policyjne są nierozłączną częścią instytucjonalnych struktur państwowych. Ich celem jest m.in. zwalczanie i zapobieganie wskazanym poniżej zagrożeniom. W ogólnym ujęciu zadaniem elementów każdego systemu policyjnego jest przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oprócz tych zadań często nakłada się na nie także inne, mniej ogólne, specjalistyczne zadania. Powołuje się w tym celu wyspecjalizowane w określonej dziedzinie rodzaje Policji. Włochy są państwem, w którym ta różnorodność jest szczególnie widoczna. System policyjny ma tam wówczas charakter wielopodmiotowy. Niegdyś, największym wyzwaniem dla instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo we Włoszech była przestępczość miejska, działalność mafii, korupcja, napływ nielegalnych imigrantów, katastrofy naturalne (powodzie, trzęsienia ziemii) 1, a także zagrożenie terrorystyczne i zagrożenia typowo antropogeniczne, jak np. zanieczyszczenie środowiska, pożary lasów, katastrofy komunikacyjne, przemysłowe i chemiczne. Dziś, na podstawie obserwacji środowiska bezpieczeństwa w tym kraju, można stwierdzić, że największym problemem dla służb, również innych krajów europejskich, jest napływ nielegalnych imigrantów oraz terroryzm. W 2013 roku autorzy australijskiego raportu Global Terrorism Index 2014 poziom zagrożenia terrorystycznego we Włoszech określili jako średni 2. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze wydarzenia z włoskiej historii, które wpłynęły na obecny kształt struktur Policji w tym kraju. Następnie wyodrębniono i wskazano na pięć podstawowych rodzajów Policji zwracając szczególną uwagę na ich genezy, struktury, zadania oraz sposoby ich realizacji. 1 K. P. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa 2012, s A. Zięba, Problem terroryzmu w wybranych państwach Europy Środkowej i Południowej, Studia Politologiczne" Vol. 38, Przeciwdziałanie terroryzmowi we współczesnym państwie, red. A. Zięba, M. Brzeziński, 2015, s

4 1. Historia Włoskiej Policji Obecny system bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech zaczął kształtować się już w drugiej połowie XVIII wieku. W 1805 roku znaczną rolę w tej kwestii odegrał Napoleon, który przyjmując tytuł króla Włoch, próbował wprowadzić ideę sił policyjnych na wzór francuski. Ze względu na fragmentaryczność systemu policyjnego we Włoszech, poniżej przedstawiono genezy kolejnych formacji tworzących ten system. Początki Polizia di Stato, czyli Policji Państwowej sięgają połowy XIX wieku. Została powołana przez ówczesnego króla Sardynii i nosiła nazwę Guardia di Pubblica Sicurezza, czyli Gwardia Bezpieczeństwa Publicznego. Podobnie jak w przypadku Policji Państwowej powstanie Korpus Karabinierów przypada na wiek XIX. Doszło do tego dzięki Wiktorowi Emanuelowi I, który powołał tę formację w celu ochrony prawa na terenie Piemontu w 1814 roku 3. Historia Karabinierów jest znamienita i bogata. Przeplata się z dziejami państwa włoskiego, w których Karabinierzy uznawani są za wyznacznik tożsamości narodowej Włochów. Geneza Gwardii Finansowej sięga lat 70. XVIII wieku, kiedy to król Sardynii Vittorio Amadeo III powołał do życia Legion Wojski Lekkich. Była to jednostka pionierska na ówczesne czasy, której zadaniem było zapewnienie finansowej kontroli granic, a także obrona wojskowa granic. Do reformy formacji doszło zaraz po zjednoczeniu Włoch, kiedy połączono Korpusy Finansowe wszystkich włoskich państw. Funkcjonowały wspólnie jako Corpo delle Guardie Doganali aż do 1881 roku 4. W tym roku zmieniły nazwę na Guardia di Finanza, która przetrwała do dziś. Kolejnym elementem systemu policyjnego jest tzw. policja leśna, czyli Korpus Państwowej Straży Leśnej. Podobnie jak w przypadku pozostałych formacji, jej początki 3 A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Olsztyn 2009, s Guardia di Finanza, Storia del Corpo, dostęp: marzec

5 sięgają wieku XIX. Została wówczas założona w 1822 roku 5. Ostatnią formacją jest Corpo di Poiliza Penitenziaria. Została powołana w 1817 roku w Królestwie Sardynii. To wydarzenie łączy się z utworzeniem Famiglie di Giustizia e delle Carcerina, czyli Organizacji na Rzecz Sprawiedliwości i Więziennictwa. Pod obecną nazwą Korpus funkcjonuje od 1990 roku, co było wynikiem reformy sytemu penitencjarnego (w 1975 roku) i policyjnego (w 1981 roku) Organizacja Policji Włoskiej Wielopodmiotowy wymiar Policji we Włoszech najlepiej obrazuje ilość jej odmian. Wyróżnia się 5 rodzajów Włoskiej Policji: Polizia di Stato, Arma dei Carabinieri, Guardia di Finanza, Corpo Forestale dello Stato, Polizia Penitenziaria. Funkcjonują one na podstawie ustawy nr 121 z 1 kwietnia 1981 roku, która stanowi o obecnym systemie organów zajmujących się zapewnianiem bezpieczeństwa i porządku publicznego 7. Należy zauważyć, że poszczególne służby podlegają różnym resortom. System bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech ma dualny charakter. Oznacza to, że jedne formacje mają charakter cywilny, podczas gdy inne są formacjami wojskowy Polizia di Stato Policja Państwowa jest formacją podlegającą Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. W tym resorcie wyodrębniono Departament Bezpieczeństwa Publicznego, jako organ bezpośrednio sprawujący nadzór nad Policją. Na strukturę Polizia di Stato składają się organy centralne i lokalne. Na jej czele stoi Komendant Główny w randze dyrektora generalnego, którego siedziba znajduje się w Rzymie (obecnie Alessandro Pansa pełniący tą funkcję od 31 maja 2013 roku) 8. Komendant kieruje jednocześnie Departamentem Porządku Publicznego. Jeśli chodzi o lokalne komendy tzw. kwestury, to mają one swoje siedziby w stolicach prowincji. W każdej kwesturze istnieją także policje specjalne jako służby samodzielne. Należą do nich: Polizia Stradale Policja Drogowa, Polizia Ferroviaria Policja Kolejowa, Polizia Postale Policja Pocztowa, Polizia di Frontiera Policja Graniczna, a także Nucleo 5 A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s Ibidem. 7 B. Hołyst, Policja na świecie, Warszawa 2013, s Polizia di Stato, Il Capo della Polizia Alessandro Passa, dostęp: marzec

6 Operativo centrale di Sicurezza, czyli oddziały antyterrorystyczne 9. Oprócz tego, we wszystkich miastach, w których są duże skupiska ludności funkcjonują również komisariaty tzw. Commissaraito. W samym Rzymie jest ich ok. czterdziestu. Nadzór nad nimi sprawują kwestury. Do głównych zadań wykonywanych przez komisariaty zalicza się: ( ) kontrola, zapobieganie i zwalczanie przestępczości, a także rozpatrywanie wniosków o pozwolenie na broń, sprawy paszportowe, zezwolenia na pobyt cudzoziemców 10. Z kolei do głównych zadań Policji Państwowej należy: zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, prowadzenie śledztw, a także prowadzenie działań o charakterze prewencyjnym. Ogółem formacja liczy około 110 tys. policjantów Arma dei Carabinieri Korpus Karabinierów spośród wszystkich organów zajmujących się bezpieczeństwem publicznym dysponuje nie tylko największymi uprawnieniami w tej dziedzinie, ale także największą siłą. Jest policją ogólnokrajową o charakterze wojskowym, podlegającą Ministerstwu Obrony. Stanowi czwarty rodzaj Sił Zbrojnych Republiki Włoskiej. Struktura organizacyjna Korpusu jest bardzo rozbudowana. Na jej czele znajduje się Komenda Główna, której szefem jest Komendant Główny pełniący funkcje: kontrolne, koordynujące i kierujące. Obecnie jest nim Tullio del Sette 11. Komenda Główna prowadzi też analizę zjawisk i wydarzeń kryminalnych oraz łączy działalność operacyjną prowadzoną przez oddziały Korpusu 12. Siedziba Komendy Głównej znajduje się w Rzymie. Analizując rozmieszczenie oddziałów terytorialnych Karabinierów łatwo zauważyć, że odpowiada ono podziałowi administracyjnemu państwa. Wyróżnia się zatem: 4 komendy międzyregionalne w Neapolu, Messynie Mediolanie i Padwie, 19 komend regionalnych, 102 komendy prowincjonalne oraz 4653 posterunki 13, a także 17 komend oddziałów terytorialnych i 535 komend zespołów i kompanii 14. W strukturach terytorialnych służy 9 Polizia di Stato, Organizzazione centrale e territoriale, dostęp: marzec A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s Arma dei Carabinieri, Il Comandante Generale, dostęp: marzec B. Hołyst, dz. cyt., s B. Pacek, Policje wojskowe, Warszawa 2006, s B. Hołyst,, dz. cyt., s

7 łącznie ok. 79 % funkcjonariuszy Arma dei Carabinieri. Ogółem formacja liczy ok. 115 tys. funkcjonariuszy 15. Bardzo ważną rolę w ogólnej strukturze tej formacji odgrywają oddziały specjalistyczne, które zostały utworzone w ramach niektórych resortów i podlegają właściwym ministrom jak np.: Komenda Karabinierów ds. Ochrony Zdrowia, Komenda Karabinierów ds. Ochrony Środowiska, Komenda Karabinierów ds. Dziedzictwa Kulturowego, Komenda Karabinierów Inspektorat Pracy, Komenda Karabinierów ds. Polityki Rolnej czy Komenda Karabinierów przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych 16. Do zadań realizowanych przez Karabinierów, oprócz zadań charakterystyczne dla jednostek policji, zalicza się: uczestniczenie w obronie kraju, ochrona instytucji rządowych, administracyjnych oraz dóbr narodowych, przygotowywanie i realizacja zarządzeń obronnych, zagwarantowanie bezpieczeństwa i porządku w Siłach zbrojnych na terenie kraju i poza jego granicami, niesienie pomocy ludziom m.in. poprzez udział w likwidowaniu skutków klęsk żywiołowych Guardia di Finanza Gwardia Finansowa jest korpusem podlegającym bezpośrednio Ministrowi Gospodarki i Finansów. W ogólnym ujęciu strukturę Gwardii Finansowej tworzą cztery podstawowe elementy. Na samym szczycie znajduje się Komenda Główna, która zajmuje się zarządzanie, planowaniem, kierowaniem, programowaniem i kontrolą działalności Korpusu. Niżej usytuowane zostały komendy lokalne i jednostki wykonawcze, ośrodki i instytucje rekrutacyjno szkoleniowe oraz komendy z wydziałami technicznymi, logistycznymi i administracyjnymi. W strukturze Guardia di finanza są także jednostki o charakterze specjalnym, do których należą: Centralna Służba Dochodzeniowa ds. Przestępczości Zorganizowanej, Sekcja Morsko Powietrzna, Centrum wykrywania i ścigania oszustw K.P. Marczuk, Trzecia opcja. Gwardie Narodowe w wybranych państwach Basenu Morza Śródziemnego, Warszawa 2007, s J. Jedynak, S. Krawczyk, Specjalistyczne formacje policyjne w Republice Włoskiej, Policja 2006, nr 3, s B. Hołyst, dz. cyt., s A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt.,

8 Obecnie urząd Komendanta Głównego tej formacji sprawuje Saverio Capolupo 19. W publikacji Policje Unii Europejskiej autorzy wymieniają następujące zadania Gwardii: ( ) zapobieganie, ściganie i donoszenie o uchylaniu się od płatności podatków oraz o innych naruszeniach przepisów finansowych; patrolowanie wód morskich w celu ścigania naruszeń przepisów finansowych oraz utrzymanie porządku i bezpieczeństwa żeglugi morskiej; egzekwowanie przestrzegania przepisów o charakterze ekonomicznym; udział w obronie granic oraz, w przypadku wojny, prowadzenie operacji zbrojnych; udział w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego 20. Takie sformułowanie zadań tej formacji oznacza, że jej działalność związana jest ze zwalczaniem takich przestępstw jak: finansowanie terroryzmu, pranie brudnych pieniędzy, handel narkotykami, cyberprzestępczość czy nielegalna imigracja. Do ich realizacji powołanych jest obecnie około 60 tys. funkcjonariuszy Corpo Forestale dello Stato Corpo Forestale dello Stato jest instytucją policyjną o organizacji cywilnej. Formacja podlega bezpośrednio pod Ministerstwo Rolnictwa. Na czele Korpusu stoi szef, którym obecnie jest Cesare Patrone. Na poziomie lokalnym funkcjonuje 15 oddziałów regionalnych oraz 83 oddziały prowincjonalne. Działa przede wszystkim w obszarze ochrony środowiska. Znajduje oparcie w państwowym sektorze bezpieczeństwa. Do zadań Korpusu należy: egzekwowanie prawa w parkach narodowych i lasach, w tym ( ) ściganie kłusownictwa, wykonywanie prawa w zakresie ochrony gatunków chronionych zwierząt i zapobieganie pożarom lasów 21. Pełni również funkcję policji sądowej, łowieckiej, a także kontroluje rybactwo śródlądowe 22. Korpus liczy ok funkcjonariuszy. Oznacza to, że spośród wszystkich omawianych formacji jest on najmniej liczebny Polizia Penitenziaria Il corpo di Polizia Penitenziaria, czyli Policja Penitencjarna funkcjonuje w strukturach Ministerstwa Sprawiedliwości. Bezpośrednio podlega Departamentowi Administracji 19 Guardia di Finanza, Il Comandante Generale, dostęp: marzec A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s B. Hołyst, dz. cyt., s

9 Penitencjarnej (Dipartimento dell'amministrazione Penitenziaria), na czele którego stoi obecnie Santi Consolo 23. Policja Penitencjarna we Włoszech jest korpusem o organizacji cywilnej. Stanowi część sił policyjnych. Do zadań korpusu zalicza się: ( ) egzekwowanie nakazów ograniczających wolność osobistą, gwarantowanie przestrzegania prawa i porządku w instytucjach prewencyjnych i karnych poprzez stanie na straży bezpieczeństwa, uczestnictwo we wszystkich zespołach roboczych zajmujących się obserwacją i resocjalizacją więźniów i internowanych oraz eskortowanie więźniów i internowanych oraz nadzór nad więźniami i internowanymi przebywającymi w szpitalach 24. Należy pamiętać, że w związku z tym, iż formacja przynależy do sił policyjnych, w zakresie swoich obowiązków ma także prowadzenie działań na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jednak, jak podkreśla Brunon Hołyst, jej rola w tym zakresie jest marginalna ze względu na specyfikę jej priorytetowych zadań. Korpus liczy ok. 37 tys. funkcjonariuszy. 3. Podsumowanie Konkludując należy stwierdzić, że powyższa analiza systemu policyjnego w Republice Włoskiej wskazuje jednoznacznie na jego fragmentaryczny i dualny charakter. Taka koncepcja ma zarówno wady, jak i zalety. Do wad można zaliczyć trudności z koordynowaniem działań poszczególnych korpusów. Mogą pojawiać się konflikty kompetencyjne, powstałe w skutek nakładania się zadań i rozmywania odpowiedzialności za ich realizację. Charakterystyczną cechą dotyczącą organizacji policji we Włoszech jest także bardzo duża ilość funkcjonariuszy. Łącznie, w pięciu przedstawionych wyżej rodzajach policji służy ich około , podczas gdy liczba ludności wynosi ponad 61 mln. Jednak mimo wielu głosów krytyki dotyczących organizacji policji we Włoszech należy pamiętać o osiąganych przez nią sukcesach. W Raporcie SGI (Sustainable Governance Indicators) z 2011 roku Włochy uzyskały 7 na 10 punktów 25. Można zatem stwierdzić, że bezpieczeństwo w tym państwie utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie. 23 Polizia Penitenziaria, Il Capo del D.A.P., dostęp: marzec A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s K. P. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw, dz. cyt., s

10 10

11 4. Bibliografia Publikacje zwarte i artykuły naukowe Hołyst B., Policja na świecie, Warszawa Jedynak J., Krawczyk S., Specjalistyczne formacje policyjne w Republice Włoskiej, Policja 2006 nr 3. Marczuk K. P., Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa Marczuk K. P., Trzecia opcja. Gwardie Narodowe w wybranych państwach Basenu Morza Śródziemnego, Warszawa Misiuk A., Letkiewicz A., Sokołowski M., Policje Unii Europejskiej, Olsztyn Pacek B., Policje wojskowe świata, Warszawa Źródła internetowe