RedaktorZy tomu Eugeniusz Bolach Juliusz Migasiewicz

Transkrypt

1 RedaktorZy tomu Eugeniusz Bolach Juliusz Migasiewicz

2 Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu rocznik, 2010, 30, strony Redaktor Naczelny Zbigniew Naglak KOMITET Naukowy Eugeniusz Bolach Marek Bolanowski Zofia Ignasiak Artur Jaskólski Tadeusz Koszczyc Paweł Kowalski Juliusz Migasiewicz Marek Mędraś Ryszard Panfil Tadeusz Skolimowski Marek Woźniewski Zdzisława Wrzosek Marek Zatoń Redaktorzy tomu eugeniusz Bolach Juliusz Migasiewicz kolegium RedakcyjnE Gabriel Łasiński alicja Rutkowska-Kucharska edward Wlazło krystyna Zatoń Recenzenci tomu Anna Burdukiewicz, Ewa Demczuk-Włodarczyk, Tadeusz Koszczyc, Krystyna Rożek-Piechura, Tadeusz Skolimowski, Anna Skrzek, Tadeusz Stefaniak, Jan Szczegielniak, Marek Woźniewski Redaktor Jolanta Kardela KOREKTA Anna Miecznikowska Beata Jankowiak Agnieszka Piasecka-Ceccato (ang.) redakcja techniczna Małgorzata Wieczorek Projekt graficzny Beata Irzykowska Copyright by Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, 2010 ISSN Sekretariat Redakcji ul. Adama Mickiewicza 98, Wrocław tel./fax rozprawynaukowe@awf.wroc.pl naukowe

3 Przedmowa Prace opublikowane w tym tomie Rozpraw Naukowych AWF we Wrocławiu dotyczą trzech tematów z zakresu nauk o kulturze fizycznej osób niepełnosprawnych. Głównym wątkiem jest ich aktywność ruchowa. Czytelnik znajdzie tu artykuły dotyczące zarówno jakości życia osób poruszających się na wózkach, stylu życia chorych z cukrzycą typu 2, jak również sposobu spędzania czasu wolnego pacjentów usprawnianych w szpitalu. W znacznej części prac omawia się aktywność niepełnosprawnych narciarzy i pływaków oraz innych osób z ograniczoną zdolnością motoryczną. Drugi temat prac związany jest ze sportem kwalifikowanym (wyczynowym) osób niepełnosprawnych. Problematyka ta dotyczyła przygotowań polskich sportowców do igrzysk paraolimpijskich w Pekinie, które odbyły się w 2008 roku. Są tu również artykuły przedstawiające często jednostronne i negatywne skutki uprawiania sportu przeciążenia i kontuzje niepełnosprawnych zawodników. Znajdziemy też prace dotyczące doskonalenia techniki, skuteczności gry czy też pokazania sportu jako czynnika wychowawczego i społecznego na przykładzie niepełnosprawnego lekkoatlety. Tom zamykają opracowania związane z obszarem integracji w wychowaniu fizycznym dzieci i młodzieży. Przedstawiają one głównie wyniki badań nad efektywnością procesu dydaktycznego w szkołach specjalnych i integracyjnych. Zagadnienia te obecnie nabierają coraz większego znaczenia. Redaktorzy

4 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30, 4 12 milada krejčí, Zuzana kornatovska UNIVERSITY OF SOUTH BOHEMIA ČESKÉ BUDĚJOVICE, CZECH REPUBLIC StimulatioN of personal and Social development in persons with intelectual disability using water environment abstract the research project was aimed to study possibilities of children with mental disability in motor learning of swimming. Swimming has significant influence on the psyche and mood changes. Sea environment is very attractive and suitable for the mentally disabled, because in salt water the body floats better than in sweet water. therefore, swimming and movement in salt water is easier than in sweet water. Positive experience with physical activity is very important for the mentally disabled because of their frequent overweight. the experimental group consisted of 7 males and 3 females from centres for the mentally disabled (IQ from to 50 55) in Sofia, Bulgary. methods: Categorial spectrum of maladaptive behaviour Reiss Screen Behavior, Spectrum of swimming acquirements, anamnestic data, Public exam in knowledge conceptions. data were analyzed by parametric t-test for the pair selections. the results show an improvement after the course in the swimming pool at a significant level p < 0.05, i.e. analogous to the one after interventional programme at the seaside which led to a decrease in manifestations of maladaptive behaviour in the subjects. From the above mentioned findings result that the regular stay in the water environment, no matter if already in the sea or in the swimming pool, has positive influence on changes in moods of behaviour of the disabled. key words: mental disability, motivation, motor learning of the mentally disabled, water environment, personal and social development, yoga InTrODuCTIOn Swimming is an activity that cannot be substituted by any other activity. It increases body s efficiency and capacity, and it is possible to derive benefits from it at any age. While swimming in the sea, the child can get not only confidence in movement in water, but also technical perfection. With the right approach he/she is able to start measuring his/her strength with others [3]. The key to success in the training staff s and trainer s work, and especially in swimming is successfully mastered motory teaching by nurses dealing with children. In people with ID (intelectual disability) it is impossible to get by with common methods in the area of motory teaching. There is a need to search for new possibilities and test them in practice by obtaining kinetic skills. On this account, stimulation, activation, communication and social acquirements are very important. Philosophy of basic swimming training is a compilation of forms, methods and means and with their help the teacher will create possibilities and kinetic swimming habits in pupils [4]. A methodical progress is necessary to adapt and vary creatively an approach to particular abilities of an individual. Swimming has significant influence on the psyche and mood changes. Swimming is acces-

5 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU sible to everyone, healthy and ill. It is possible to follow it in all age categories. Basic knowledge about swimming enables the swimming instructor to act creatively with people with ID [4]. Water is a very attractive environment and for people with ID it is an attractive change compared with the ordinary daily routine. The body in salt water floats better than in sweet water because of a higher density of water. Therefore, swimming and movement in salt water is easier than in sweet water. As the salt water is denser, it makes swimming easier for swimmers. Achievements in the sea are, therefore, in the same conditions better than achievements in pools. Also, the seabed, due to its constitution, variety and colours, influences swimmers motivation. Temperature of the sea, air and sand is another advantage of the marine environment. Water temperature notably influences the duration of staying in water, temperature of the sea air relieves breathing and temperature of sand helps to disengage muscular spasmophemia [4]. Salt water influences three basic human levels. On the top, we can place the influence on physical development in water environment. A positive influence on tabescence is very important and becomes one of the priorities in any physical activity of the mentally disabled because of their frequent overweight. Salt water is simply more efficient in stimulating kinetic activity concerned with connections of muscles, possibilities of improving the kinetic co-ordination, facilitation of the whole series of kinetic structures with regard to the water uplift pressure, e.g. roll, handstand in water, underwater swimming. Salt water makes easier, otherwise a difficult skill, the back-floating position. Indoor swimming pool and swimming education Cechovska [1] underlines that a swimming pool should have the right proportions and depth. Crucial are thermal conditions of air and water. Water quality and hygiene in swimming help to meet important requirements. In public and sports swimming pools people with ID may mind expecially the extention of space, unsatisfactory acoustics, low temperature and unsatisfactory stage, high visiting rate. Bad acoustics lowers concentration, necessary in education. Therefore, it is necessary to use gestures and put-up signals [2]. The advantage of swimming pools is a relatively stable condition of water surface. In addition, in the phase when a child already remains afloat but still misses the confidence in movements, it is possible to fix a rubber hose in the water of a swimming pool very easily or other objects that young swimmers may grasp [3]. Also, so-called Halliwick concept (developed for people with ID) takes into account swimming education in a swimming pool only. Games and activities are adapted to the environment of a swimming pool; the swimming pool edges, starting blocks, water clearness etc. are used. Research questions 1. Does the interventional kinetic programme with the use of water environment have a positive influence on the indices of swimming acquirements? 2. Does the interventional kinetic programme with the use of water environment have a positive influence on the development of social behaviour in terms of a decrease in maladaptive behaviour? 3. Does the interventional kinetic programme with the use of water environment have a positive influence on the participants intellectual development? Subjects The group comprised seven men and three women from centres for the mentally disabled in Bulgarian Sofia. Intensity of the participants mental handicap was assessed according to the scale WHO in zone of medium cephalonia IQ as far as The youngest participant was 23 years old, the oldest was 32 years old. Four participants were from full families, six from incomplete families. Six participants had siblings.

6 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development Methods a) Categorial spectrum of maladaptive behaviour Reiss Screen Behavior [5]. Spectrum includes 38 maladaptive behaviour behaviour manifestations that are ranged according to given criteria to the three-stage category: troublefree behaviour, behaviour with smaller problems, and with big problems. b) Spectrum of swimming acquirements Bulgarian test indicators of physical efficiency in swimming include 12 indicators: Walking in water Blowing into the water Head sinking Breathing into the water Back floating Front floating Flutter kick Shoot the board Angling of articles Crawl arms Opening eyes underwater Dive c) Personal history Anamnestic data about each person with ID and his/her family were obtained from a schoolmaster of the institution and from personal documentation of the participants. d) Public examination of the conceptions list A public exam of knowledge conceptions was a substandard type of a test. We chose 20 words to be used during the stay at the seaside on a rendom basis after consultation with other instructors. The test was applied on the first and the last day of the course at the seaside and in the swimming pool. The intention was to find out whether the participants remember new words after a period of seven months. e) Data processing method The records from the first exam and the second one were compared. To make them clear, the records of swimming acquirements spectrum and the records of public exams of the conceptions list were presented in tables (nuts) and expressed in percentage. Then, there was effected a statistical enquiry with the use of parametric t-test for the pair selections, namely on that account that it was necessary to compare two characteristics ascertained along the research problem, i.e. to test records before the interventional programme and after the interventional programme. Calculations were effected in the programme Statistics 5.5 for records of categorial spectrum maladaptive behaviour Reiss Screen Behavior and records of public exam of the Conceptions list. Organization The experiment was carried out in Bulgaria under the auspices of the University of Sofia. The first half of the experiment took place at the seaside in Nesebar and the second half in a university swimming pool in Sofia. The experiment was divided into two parts. The first practical part lasted 10 days 2 2 hours every day directly at the seaside. The second practical part was in the environment of an indoor swimming pool where the subjects stayed for two hours twice a week for a period of 10 weeks. Before and after every practical lesson there were registered additional exercising of yoga according to the system Yoga in daily life to increase concentration and co-ordination. The group worked in the same way as in the first phase, i.e. all the participants were surveyed like at the seaside. Again, the subjects underwent tests both at the beginning and at the end of the experiment. After having completed the full evaluation of the tests I took the records from both phases, compared them, processed them and performed the final evaluation. Results 3 women and 7 men took part in the study. Representatives of both sexes demonstrated

7 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU themselves in front of each other during the swimming education. This fact was used to motivate them to improve the indicators of the motorics in the spectrum of swimming acquirements. From that fact it is possible to recommend co-educated swimming lessons for people with ID. The height and weight in the kinetic activities programme did not play any role. Aqueous media wipe off some differences even such as overweight or obesity, which are not a hindrance in the graduation programme thanks to the water upthrust. Swimming together with yoga exercises can be unexceptionable starting programme to other sports and recreational activities for persons with ID. It enables people with a medium degree of cephalonia to learn a whole spectrum of kinetic skills. It enriches the disabled with a new life quality. Staying in water environment is for them safe and it can be used for recreational purpose, thereby for integration as well. Records and discussion about the indicators of social behaviour Categorial spectrum of maladaptive behaviour Reiss Screen Behavior [5]. Calculations were done in programme Statistica 5.5. First, the records were compared before the beginning and after the end of the course at the seaside. A statistical enquiry shows substantial improvement at a statistically significant level p < 0.05 (see Tab. 1). It is possible to judge that the interventional kinetic programme at the seaside has positive influence on a decrease in manifestations of maladaptive behaviour of the participants (see manifestations survey of maladaptive behaviour). Furthermore, the tests performed before the start of the course at the seaside and before the start of the course at the swimming pool were compared. I supposed that the participants would keep the acquired positive changes in maladaptive behaviour. The statistical enquiry, however, shows that after 6 months Tab. 1. Comparison of the Reiss Screen Behavior spectrum before the beginning of the course and after the end of the course at the seaside (n = 10, 7 men, 3 women) BEFORE x SD N Diff. t df p AFTER_SEA Box & Whisker Plot PRED vs. PO_MORE PRED PO_MORE ±Std. Dev. ±Std. Err. Mean Fig. 1. Comparison of the Reiss Screen Behavior spectrum before the beginning of the course and after the end of the course at the seaside (n = 10, 7 men, 3 women)

8 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development Tab. 2. Comparison of the Reiss Screen Behavior spectrum before the beginning of the course at the seaside and before the beginning of the course in a swimming pool (n = 10, 7 men, 3 women) BEFORE SEA x SD N Diff. t df p AFTER_6_ MONTHS they returned to the original condition. Evidently, the influence of return to the stereotyped life in the city played a role, i.e. passive watching television, sedentary lifestyle. It shows that people with ID have the same necessity of active rest, activation and mental hygiene as healthy population. Statistical evaluation of results of the Reiss Screen Behavior before and after the course in a swimming pool was the least effective. The statistial enquiry shows that it came to a substantial improvement after the course in the swimming pool at a statistically significant level p < 0.05, i.e. similar to that after the interventional programme at the seaside when manifestations of maladaptive behaviour of the participants decreased. The above mentioned results prove that the regular stay in water environment, no matter if already in the sea or in the swimming pool, has positive influence on mood changes of behaviour of people with ID. After the results comparison of the tests at the seaside with the tests in a swimming pool, it is possible to reach the following conclusions: In addition, environmental change and subsequent alternation adaptation to the new environment leads to the necessity of orientating in this new environment without parents or assistants, of developing self reliance, meeting new people, making new friends, sensing the human bodies, distincting sexual signs of men and women. Records and discussion about the public exam of the conceptions list The public exam of the conceptions list is a completive inquiry. The aim was to find out whether ID sportsmen remember the words most frequently used during the two-week course at the seaside and after seven months when tested in a swimming pool. 20 words were chosen to be used during the stay at the seaside. The public exam took place on the first day and on the last day of the course at the seaside and repeated at the final testing in the swimming pool. The records are shown in tables and in Fig. 1, 2. My intention was to find out whether men with ID will broaden their horizons, learn new words and how they will react to the words after a period of definite time. Enclosed participant No. 4 did not fill the table No. 18 with the public exam of the conceptions list. The records of the public exam of the conceptions list were statistically evaluated with program Statistica 5.5. First, I compared the records of the public exam before and after the course at the seaside, and then the public exam after the course at the seaside and after 6 months before the course in the swimming pool. The results of the test show significant improvement after the course at the seaside at a statistically significant level p < The results of the public exam of the conceptions list revealed that the definite words like a ship boy, beach and sea were remembered by all the participants after the training at the seaside, and at the test in the swimming pool. Words: eyelashes, sailor and parasol were notions that the participants mostly forgot. The notions that they developed at the seaside, earlier ignored but kept in mind also near the swimming pool, were shell, yacht, captain and dolphin. The word ship-boy was known to them, because they saw him around at the seaside, as well as in the swimming pool. A shipboy communicated with them, whistled to them and they liked him. They stayed on the beach every day, recalled it, drew pictures, so

9 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU Tab. 3. Public exam of the conceptions list at the seaside at the beginning of the stay (n = 10, 7 men, 3 women) Knows the conception X doesn t know the conception O Conception Associated result Kayak O O O O X O O O O O 1 Shell X X X O O O O X O X 5 Yacht O O O O O O O O O O 0 Helm O O O O O O O O O O 0 Canvas O O X X X O O O X O 4 Eyelas. X X O O X X O O O X 5 Sailor O O X O O O X O X O 3 Captiain O O O O X X X O O X 4 Ship boy O X X X X X X X X O 8 Paddle O O O X O O O X O O 2 Beach X X X X O X X X X O 8 Sea X O X O X X X X X X 8 Rope O O O O O O O X O O 1 Bow O O O O O O O O O O 0 Wind O X O X X O X O O X 5 Octopus X O O O O X O O O O 2 Dolphin O X O O O O O O O O 1 Moray O O O O O O X O O O 1 Parasol X O O X O O X X X X 6 Makef. O O O O O O O O O O 0 General score Box & Whisker Plot ZN_PRED vs. ZN_PO_M ZN_PRED ZN_PO_M ±Std. Dev. ±Std. Err. Mean Fig. 2. Statistical comparison of the memory test conceptions list (n = 10, 7 men, 3 women)

10 10 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development Tab. 4. Public exam of the conceptions list at the seaside after the end of the stay (n = 10, 7 men, 3 women) Knows the conception X doesn t know the conception O Conception Associated result Kayak O O X O X X O O O O 3 Shell X X X O O X X X O X 7 Yacht X O O O O O X X X X 5 Helm O O X X O O X X O O 4 Canvas O O X X X O O O X X 5 Eyelashes X X O O X X O O O X 5 Sailor X X X X X X X X X X 10 Captiain X O O O X X X O O X 5 Ship boy X X X X X X X X X X 10 Paddle O O X X O X O X O O 4 Beach X X X X X X X X X X 10 Sea X X X X X X X X X X 10 Rope O O X O O O O X O O 2 Bow O O O O O O X O O O 1 Wind O X O X X O X X X X 7 Octopus X O X O O X X O O X 5 Dolphin O X X O O X O O O O 3 Moray O O O X O O X O O O 2 Parasol X O X X X O X X X X 8 Makefast X X X X O X O X X X 8 General score the same happened with the word sea. All of them wished to go to the seaside again. Although the Bulgarians were at the seaside at the interventional programme for the first time and Nullipore appear in water every day, the participants liked to catch them, showed them to each other and they liked that. They did not meet sailors, they knew this word only from pictures. But they met a captain. In the daytime he always walked in a skipper cap. Part of the programme at the seaside was to be on sailboat trips. The captain took them on the ship, in the evening danced with them; they liked him. They did not know shells before the stay at the seaside. They found them on the beach, played with them and used them to make mosaics on the sand and to decorate their sand castles. They also brought them home and could see them every day. They knew a dolphin only from a picture, nevertheless they remembered the word. Record and discussion about the spectrum of swimming skills The time of compile practises and general program length is evidently too short to achieve quicker skill acquirement. Records could have been distorted by other influences especially water saltiness at the seaside, fear of obscurity, other constraints generated by fear in general. Nevertheless, there was a general improvement in individual indicators and in the level of general physical condition shown by the indicators of acquirements. The results of individual tests indicate that the swimming training provided at the seaside is not quite fit for beginners but in the part of the social instigations the stay at the seaside is irreplaceable. The environment of an indoor swimming pool is definitely perfect compared to the seaside. A big advantage is perennial regular visiting rate in a swimming pool. The water clearness and the given depth of the swimming pool

11 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU 11 allow the instructor to check the performance at training and reveal mistakes and inadequacies that would not been seen in opaque or choppy water. Furthermore, in comparison with the sea water there are not high waves and water has no salty taste. It is necessary to underline the beneficial influence of salt water on the participants skin, but as far as the environmental hygiene is concerned, because of the possible infection (wart, dermatomycosis, etc), the sea environment is better than a swimming pool. In the social development it is important to note the fact that training in an indoor swimming pool, together with able-bodied swimmers helps integration. Parents see them as sportsmen who are able to prove something. A part of the programme consisted in yoga exercises that had significantely positive influence on the psyche of every individual. I supposed that this positive influence will manifest itself in the test of adaptive maladaptive social behaviour at 1. and 2. meetings. A positive shift in the test results was significant. During my work with ID I also noticed these changes which manifested themselves in different ways. The participants started to communicate and cooperate more with each other. They were leaving the lessons with a smile on their faces and in good mood and they were looking forward to the next training. I noticed also a decrease in mutual aggression manifested by sportsmen. During the programme I was also observing fewer inadequate gymnasts reactions, as it is rquired by the environment and the others. Even this is a success. Conclusions The aim of the project was to elaborate an interventional kinetic programme of swimming that would stimulate personality and social development of the mentally disabled with a diagnosed medium serious cephalonia and Down s syndrome. To the 1st research question, whether the interventional kinetic programme with the use of water environment has positive influence on the indices of swimming acquirements it is possible to answer four times yes. At the same time discrepancy between effectiveness of the training in the sea environment and in the environment of a swimming pool is not statistically significant, but lessons in an indoor swimming pool are preferable. It is, however, possible to take into account effects of training because training in an indoor swimming pool followed the training in the sea. To the 2nd research question, whether the interventional kinetic programme with the use of water environment has positive influence on development of social behaviour in terms of decrease in maladaptive behaviour we can answer in this way: the test shows that the result of Reiss Screen Behavior indicates a significant improvement after the sea at the statistically significant level p < While comparing the tests before training at the seaside and before training in a swimming pool I noticed that after seven months the participants in maladaptive behaviour returned almost to the original state. Then, I compared the tests before training in a swimming pool and after training in the swimming pool when a story was told before the swimming pool and after the swimming pool the results were not significant but the difference could be seen. I was also ascertained that the participants communicated better with each other and fit the plan on following days in training at the seaside and in the swimming pool. A decrease in the participants aggressive manifestations towards one another was also observed. To the 3rd research question, whether the interventional kinetic programme with the use of water environment had positive influence on the participants mental development, again it is possible to answer positively. The results revealed significant improvement in the public exam conceptions list during the stay at the seaside: from 64 points at the beginning of the stay at the seaside to 114 points at the end of the programme. It is perceptible that it came to virtually 100% of the memorized conceptions. The stay at the seaside was evidently, in so far, a strong ecstasy as it was so differ-

12 12 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Krejčí, Z. Kornatovska Stimulation of personal and social development ente from the social stereotype that came to the effect of unusual character, hence to memorizing. While using the statistical paired t. test I found out significant improvement before and after the stay at the seaside at a significant level p < Further tests reflect that test results by the sea and after six months were not significantly different. It can be concluded that the men with ID with a diagnosed medium severity cephalonia and Down s syndrome are able to: change habits of their social behaviour as far as the social orientation to a new environment is concerned, reduce the participants aggressive manifestations towards one another and enrich the vocabulary. Unfortunately, after a seven-month interval the participants returned almost to the original condition in maladaptive behaviour, but still kept in mind new notions after seven months. Results showed that even a short time programme may lead to a positive change in indicators of motor competence in persons with ID in skills like walking in the water blowing to the water head submerging breathing to the water floating on the back floating on the breast crawling legs exercises with kickboard articles angling crawling arms opening eyes underwater diving. From the ascertained results I came to the conclusion that even an individual with ID is able to make progress in his swimming acquirements both during the stay at the seaside and during the lessons in an indoor swimming pool. On the other hand, it has an indisputable positive influence on the part of social development both during the lessons and during the stay at the seaside, which the results of the tests of maladaptive behaviour and the test of memorizing conceptions revealed. Also, direct designed sighting was ascertained contribution of the stay at the seaside to the part of social orientation in a new environment and the development of vocabulary. It confirms what Valkova said [5] that people with ID may develop in sports environment. According to Valkova [5] this inquest would engrave in the memory of public and ought to be manifested in acceptance of people with ID s dignity, funds and ability even if they were different or limited. The accessibility to the sea for the Czechs is somewhat more difficult but managable and for people with ID irreplaceable. I would still recommend to organize stays with swimming education at the seaside and subsequently innovate swimming acquirements at training in the native environment in an indoor swimming pool. The sea can be a suitable motivation and a possible reward. A big motivation is just an environmental change. I think that swimming and movement in the water enable ID persons to evolve their basic kinetic acquirements and improve their physical efficiency. The World Health Organization defines health as a state of physical, mental and social well being and just at the seaside there are unexceptionable conditions. During the stay we advise to add such extra programmes like: walking, jogging, listening to the music, painting scenes (e.g. shell, sunshine), yoga exercises, relaxation, healthy sustenance, abstaination from drinking. In conclusion, it is possible to say that the research was a help for participants and can be used as a model even for other scopes in swimming training with people with ID. My personal intention is to test the given model in my future practice in Czech conditions. References [1] I. Cechovska, Swimming for children and parents. Grada Publishing, Prague [2] I. Cechovska, T. Miler, Swimming. Grada Publishing, Prague [3] M. Hoch, Learn the children to swim. MU, Brno [4] J. Michal, Theory and didactics of swimming. Pedagogical faculty, UMB, Banska Bystrica [5] H. Valkova, Reality or a fiction? Socialization of mental disabled through physical activities. Research project RS CZ Ministry of Education. FTK, Palacky University, Olomouc 2000.

13 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30, maciej kochański, Rafał Szafraniec, edyta Szczuka AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCŁAWIU aktywność FizyczNa osób z ograniczoną zdolnością motoryczną abstract Physical activity in persons with the limited motor ability the physical activity is the basic term of the proper organism functioning as well as of the prevention of the diseases caused by civilization progress. the lack of activity, bad nutritional habits and stress decrease the motor abilities in all the age groups. It influences negatively the public health and furthermore, the increased number of the disabled with various degrees of disability. the environmental and social reactions as well as the motivation seem to be the basic factors in the prevention of this effect. as activating factors one should take into account the age and actual motor abilities of patients. key words: physical activity, obesity, stress, physical loads WPrOWADZenIe niepełnosprawność definiuje się jako ograniczenia funkcjonalne wynikające z utraty sprawności lub nieprawidłowości w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym, jak również anatomicznym, uniemożliwiające lub znacząco ograniczające prowadzenie aktywnego trybu życia i realizację roli społecznej uznawanej za typową dla człowieka ze względu na wiek, płeć i uwarunkowania społeczno- -kulturowe. najliczniejszą grupę stanowią osoby z niepełnosprawnością fizyczną. W krajach europejskich odsetek osób niepełnosprawnych waha się w przedziale 8 22%. W Polsce liczbę niepełnosprawnych ocenia się obecnie na około 15% (5,5 mln obywateli). Według danych szacunkowych do 2010 r. przewiduje się wzrost nawet do poziomu 22 25%. najistotniejszym czynnikiem wpływającym na taki stan rzeczy jest styl życia (ryc. 1) [15, 17]. Problem niepełnosprawności jest jedynie wierzchołkiem góry lodowej. Znaczna część społeczeństwa wykazuje obniżony poziom sprawności motorycznej, a konsumpcyjny i statyczny tryb życia może w kolejnych latach wpłynąć na dalszy wzrost liczby osób niezdolnych do pracy i znaczący wzrost świadczeń rentowych, co odbije się negatywnie na reszcie społeczeństwa. CZYnnIkI OBnIŻAjąCe możliwości motoryczne Ryc. 1. Czynniki wpływające na stan zdrowia wg Lalonda [15] rozwój cywilizacji technicznej przyczynia się do zmian zarówno warunków środowiskowych, pracy, jak i form spędzania wolnego

14 14 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną czasu. Nauki medyczne poczyniły wielki postęp w walce z chorobami, korzystnie wpływając na zdrowie społeczeństwa i długość życia [4]. Rozwój technologiczny w znacznym stopniu zmienił charakter wykonywanej pracy i zajęć dnia codziennego, sprawiając, że wiele zawodów staje się lżejszymi pod względem wysiłku fizycznego, ale wymagają coraz lepszego przygotowania zawodowego i stałego podwyższania kwalifikacji. Relacje pomiędzy wymaganiami środowiska pracy a możliwościami i potrzebami pracownika często negatywnie odbijają się na sferze psychicznej, przyczyniając się do występowania stresu [22]. Stale podwyższający się standard życia wpływa na obniżenie aktywności fizycznej, a siedzący tryb życia staje się swoistego rodzaju normą, również w polskim społeczeństwie. Kolejnym istotnym problemem są złe nawyki żywieniowe, które wraz ze statycznym trybem życia powodują, że jest coraz więcej osób z nadwagą. Główne trzy czynniki mała aktywność ruchowa, nadwaga, stres wpływają na to, że coraz większy odsetek ludzi cierpi na schorzenia określane ogólnie jako choroby cywilizacyjne. Podstawowym czynnikiem ograniczającym możliwości motoryczne społeczeństwa jest niski poziom aktywności fizycznej. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) od lat uważają aktywność fizyczną za ważny element rozwoju dzieci i młodzieży, a także za pozytywny miernik zdrowia ludzkiego, zalecany również dla osób starszych. WHO określiła minimalną, niezbędną dzienną normę ruchu dorosłego człowieka na 10 tys. kroków. Aby utrzymać odpowiedni poziom sprawności fizycznej i zdrowia, od wielu lat zalecany jest schemat Oznacza to uprawianie trzydziestominutowych ćwiczeń trzy razy w tygodniu na poziomie intensywności 130 uderzeń serca na minutę [2]. Aktywność fizyczna Polaków zdecydowanie odbiega od poziomu aktywności społeczeństw innych krajów Starego Kontynentu. Badania Bridging the East-West Heath Gap przeprowadzone w krajach europejskich w latach przez Instytut Zdrowia Publicznego w Helsinkach potwierdziły ten stan rzeczy. Za wysoki poziom aktywności uznano trzydziestominutowy wysiłek fizyczny podejmowany co najmniej cztery razy w tygodniu. Badania wykazały, że wśród Europejczyków najniższy poziom aktywności prezentują Polacy. Tylko 6,4% naszego społeczeństwa regularnie ćwiczy, w tym 7% kobiet i 5,5% mężczyzn. Są to niepokojące dane, zwłaszcza gdy porównamy je z wynikami Finów, u których aż 30,2% ludności ćwiczy systematycznie [7]. Również poziom aktywności młodzieży jest niezadowalający. Z badań przeprowadzonych w latach w trzydziestu jeden krajach wynika, że w Polsce tylko 29,4% dziewcząt i 41,2% chłopców w wieku lat spełnia wymogi zalecanego poziomu sprawności fizycznej. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, zdecydowanie niższa aktywność fizyczna dotyczy dziewcząt. Według American Heart Association siedzący tryb życia jest przyczyną co najmniej 17 chorób przewlekłych oraz należy do najważniejszych i niezależnych czynników powodujących chorobę niedokrwienną serca [19, 20]. Kolejnym czynnikiem negatywnie wpływającym na możliwości motoryczne, o silnej korelacji z brakiem aktywności fizycznej, jest nadwaga i otyłość. Otyłość uznana przez WHO za epidemię XXI w. stanowi poważny problem medyczny krajów wysoko rozwiniętych. W Polsce nadwagę stwierdza się u około 50% kobiet oraz ponad 40% mężczyzn, a otyłość u 20% dorosłych. Najnowsze polskie wyniki programu WOBASZ wskazują, że nadwaga i otyłość może dotyczyć już ponad 60% mężczyzn i blisko 50% kobiet. Głównym miernikiem oceny stopnia otyłości jest wskaźnik masy ciała (BMI), który dla osób z nadwagą mieści się między 25 kg/m 2 a 29,9 kg/m 2, a dla osób otyłych od 30 kg/m 2. O otyłości I stopnia mówimy, gdy wartość wskaźnika BMI mieści się między 30 a 34,9 kg/m 2, o otyłości II stopnia od 35 do 39,9 kg/m 2, a powyżej 40 kg/m 2 mamy do czynienia ze skrajną otyłością III stopnia [3, 5]. Czynniki genetyczne są przyczyną blisko 40% przypadków powstawania otyłości. Głównym elementem jest jednak nasz tryb życia związany z dodatnim bilansem energetycznym, na który

15 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU 15 wpływ mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe i brak ruchu. Pomimo znacznej świadomości społeczeństwa i zwiększającej się liczby osób wykształconych stale wzrasta grupa osób z nadwagą i, co jest niepokojące, trend ten staje się coraz bardziej widoczny u ludzi młodych [5]. Szczególnie źle rokuje występowanie otyłości już we wczesnym okresie życia. Według raportu International Obesity Task Force odsetek otyłych dzieci i młodzieży w Europie szacuje się na poziomie 20%. Polska w szybkim tempie zbliża się do tych wartości. W ciągu ostatnich dwudziestu lat częstość występowania nadwagi i otyłości wzrosła u dziewcząt z 13,1% do 14,6%, a u chłopców z 14,4% aż do 21,5% [1]. Stres, szczególnie długo się utrzymujący, stanowi kolejny czynnik negatywnie wpływający na nasze zachowania prozdrowotne, w tym aktywność ruchową. Stres jest ogólną reakcją organizmu, pojawiającą się w odpowiedzi na działanie różnych bodźców określanych stresorami. Reakcje człowieka na stres zachodzą jednocześnie na paru poziomach, dotyczących procesów fizjologicznych, zachowania, emocji i myślenia. W niektórych przypadkach może w sposób bezpośredni zagrażać funkcjom życiowym, ale najczęściej powoduje odległe, często poważne konsekwencje zdrowotne. Odporność na stres zależy od wielu elementów, takich jak typ bodźca, siła bodźca, czas trwania oraz częstość, z jaką dana osoba jest na niego narażona. Główny czynnik determinujący występowanie tego typu zaburzeń wiąże się w większości populacji z życiem zawodowym i problemami z nim związanymi. Mobbing, nadmierne wymagania związane z kwalifikacjami, rodzą poczucie niepewności o przyszłość [16]. Podatność na stres w dużej mierze zależy od naszych możliwości fizycznych i psychicznych, które w znacznym stopniu warunkuje poziom zmęczenia i ogólny stan zdrowia. Stan nadmiernego napięcia powoduje obniżenie samopoczucia, nerwice, bezsenność i wiele innych dolegliwości utrudniających prawidłowe funkcjonowanie. W ogólnopolskich badaniach przeprowadzonych w 1996 r. złe samopoczucie deklarowało 24,7% kobiet i 18,2% mężczyzn. Nerwica rozpoznana przez lekarzy dotyczyła 14,9% kobiet i 7,1% mężczyzn. Na bezsenność cierpiało 23,7% populacji Polski, w tym 28,1% kobiet i 18,1% mężczyzn [14]. Stały postęp medycyny i farmakologii przyczynia się do zmniejszenia poziomu umieralności, szczególnie u osób młodych. Wpływa to na wydłużenie przeciętnej długości trwania życia. Według szacunków GUS w 2000 r. mężczyźni w Polsce żyli średnio 69,8 roku, kobiety zaś 78 lat. Mimo to wiek dożywania w Polsce jest nadal krótszy niż w krajach zachodnioeuropejskich; dla kobiet jest niższy o 5 6, a dla mężczyzn o 7 8 lat. Według GUS do 2050 r. prognozowane jest dalsze wydłużanie się przeciętnego trwania życia w Polsce do poziomu Ryc. 2. Zmiany średniej długości życia w Polsce, stan i prognozy wg GUS [12]

16 16 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną 78 lat dla mężczyzn i 85 lat dla kobiet (ryc. 2). Pozytywnemu zjawisku coraz wyższej średniej trwania życia towarzyszy negatywny efekt związany z obniżeniem się przyrostu naturalnego. Problem ten dotyczy szczególnie krajów europejskich. Z analizy demograficznej wynika, że w Polsce od roku 1950 do 2000 zdecydowanie wzrosła liczba osób po 65. roku życia z wartości 8,3 do 12,5%, a w 2050 r. może osiągnąć poziom 21,2% [6, 10, 21]. Starzenie się społeczeństwa jest jednym z ważniejszych problemów UE i przyczyną powstawania programów podwyższania standardów życia, dotyczących polepszenia poziomu możliwości motorycznych osób we wszystkich przedziałach wiekowych. Zaniedbania w przestrzeganiu pewnych minimalnych norm postępowania prozdrowotnego i zmiany fizjologiczne związane z wiekiem wpływają na gwałtowny wzrost w starszych grupach wiekowych odsetka osób niepełnosprawnych, osiągającego blisko 50% u osób powyżej 80. roku życia. Ilość osób po 80. roku z zarejestrowanych 2% w roku 2000, ma wzrosnąć w 2010 do 3,2% [10, 21]. Zalecane obciążenia a wiek i stan zdrowia Poziom obciążeń oraz forma aktywności ruchowej powinna być dobierana do przedziału wiekowego oraz aktualnych możliwości ruchowych. Szczególnie ważny dla kształtowania postawy i motoryki, wpływający na stan życia osoby dorosłej, jest okres przedszkolny. Wtedy właśnie aktywność ruchowa przyczynia się do wzmocnienia odporności organizmu na szkodliwy wpływ środowiska zewnętrznego, a umiejętności ruchowe często wyznaczają pozycję dziecka w grupie rówieśniczej i w życiu późniejszym. W okresie tym, charakteryzującym się głodem ruchu, należy unikać wyczerpujących obciążeń wytrzymałościowych i jednostronnych obciążeń fizycznych. Wskazany jest natomiast swobodny ruch, przerywany odpoczynkiem regulowanym spontanicznie przez dziecko [2]. W wieku szkolnym w populacji dzieci młodszych należy stopniowo zwiększać czas i stopień obciążeń, eliminując formy aktywności fizycznej mogące niekorzystnie wpłynąć na ich rozwój. W okresie dojrzewania należy rozwijać i dążyć do utrwalenia wcześniej nabytych zdolności ruchowych. Dzienna dawka aktywności fizycznej na umiarkowanym lub intensywnym poziomie powinna wynosić przynajmniej 60 min, w formach odpowiednich rozwojowo, obejmujących zróżnicowane ćwiczenia. Zaleca się prowadzić zajęcia na poziomie wysiłku submaksymalnego 60 90% maksymalnej wydolności [2, 18]. Dla osób dorosłych w wieku między 18. a 65. rokiem życia WHO zaleca umiarkowaną aktywność fizyczną, przynajmniej przez 30 min 5 razy w tygodniu. Przy intensywnym wysiłku wartości te są niższe, wynosząc przynajmniej 20 min 3 dni w tygodniu. Przestrzeganie dbałości o stan swojej kondycji obniża szybkość zmian inwolucyjnych, szczególnie przy optymalnej aktywności fizycznej w wieku lat. Przy ćwiczeniach należy jednak racjonalnie dawkować wysiłek, stosując się do zasady, która dla osób zdrowych przedstawia się HR max = 220 wiek (w latach). W przypadku osoby 30-letniej wartość ta wynosi 190 uderzeń/ min, a dla osoby 60-letniej ok. 160 uderzeń/min [11, 18]. W odniesieniu do osób powyżej 65. roku życia osiągnięte powinny być w zasadzie te same cele, które wyznaczono młodszym i zdrowym osobom dorosłym. U osób po 65. roku życia zaleca się w miarę możliwości utrzymanie stałego poziomu aktywności i obciążeń fizycznych, ze szczególnym naciskiem na umiarkowane ćwiczenia siłowe i równoważne, które pomagają zapobiegać upadkom. Intensywność ćwiczeń powinna oscylować na poziomie 40 60% rezerwy częstości skurczów serca (różnicy między maksymalną częstotliwością skurczów serca w czasie próby wysiłkowej i w spoczynku). Coraz częściej mówi się również o aktywowaniu osób po roku życia [10, 18]. Przy dobieraniu form aktywności fizycznej oraz obciążeń istotna jest wiedza na temat aktualnego poziomu możliwości motorycznych i stanu zdrowia. Praktycznie w każdym wieku, a szczególnie w wieku dojrzałym, należy skonsultować się z lekarzem w celu określenia optymalnej formy aktywności fizycznej. Niektóre schorzenia mogą wyeliminować człowieka z aktywnego trybu życia. Osoby, u których występują schorzenia niebędące bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania aktywności fizycznej, należy pod kontrolą leka-

17 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU 17 Tab. 1. Grupy GTT [8] Grupa Sprawność Obciążenia 1. GTT 2. GTT 3. GTT 4. GTT 5. GTT Pełna wydolność układu krążeniowo-oddechowego i narządu ruchu, wiek do około 65 lat. Okresowa duszność wysiłkowa po znacznych obciążeniach, okresowa bolesność stawów i kręgosłupa bez ograniczenia ruchomości i obrzęków, umiarkowana otyłość. Nadciśnienie tętnicze nieprzekraczające 160/100 mm Hg, stany pooperacyjne serca i naczyń, chorzy z rozrusznikiem serca, rozedma płuc, astma poza okresem zaostrzeń, znaczne ograniczenie ruchomości w jednym stawie kończyny dolnej. Nadciśnienie tętnicze w granicach 190/110 mm Hg, chorzy chodzący o 2 kulach, wielostawowe deformacje z ograniczeniem ruchomości, duże zaniki mięśniowe. Duża niewydolność narządu krążeniowo-oddechowego i narządu ruchu. Bez ograniczeń. Wycieczki piesze w czasie 2 4 godzin, z 2 4 przerwami wypoczynkowymi. Wycieczki piesze w czasie 1 2 godzin z 3 4 przerwami wypoczynkowymi z wyłączeniem tras ze stromiznami. Krótkie spacery i wycieczki tylko na specjalnych trasach w obrębie szpitala lub sanatorium uzdrowiskowego pod stałym nadzorem personelu medycznego. Spacery na terenie przyległym do szpitala uzdrowiskowego pod nadzorem i przy pomocy personelu medycznego wg zaleceń lekarskich. rzy i fizjoterapeutów zachęcić do stosowania określonych form ruchu. Przykładem takiego oddziaływania jest aktywizacja osób w trakcie leczenia uzdrowiskowego nieograniczającego się jedynie do korzystania z przepisanych zabiegów, ale również do ponadprogramowej aktywności fizycznej. Miarą stosowanych obciążeń są tak zwane grupy terenoterapeutyczne (GTT). Wpisana grupa GTT jest informacją dla kuracjuszy, fizjoterapeutów oraz dla organizatorów turystyki o możliwościach motorycznych danej osoby [8]. Formy aktywacji Jednym z najważniejszych czynników oddziałujących na możliwości motoryczne społeczeństwa jest wpływ rodziny dotyczący szczególnie najmłodszej części naszej populacji. Wyrobienie nawyków aktywności fizycznej zwłaszcza w tym wieku, jako pewnego rodzaju normy, przekłada się w znacznym stopniu na prozdrowotne nastawienie do własnej osoby w życiu późniejszym. Istotną rolę w tym procesie w okresie dzieciństwa odgrywają również nauczyciele wychowania przedszkolnego oraz baza umożliwiająca zaspokojenie dziecięcego głodu ruchu. Przykładem dla polskich przedszkoli może być program wdrożony w Niemczech przez dr Irene Epple- -Waigel, przy współpracy z Referatem Medycznym do spraw Dzieci i Młodzieży, pod nazwą Kindergartenprojekt, mający na celu już w przedszkolach wykształcenie prawidłowych nawyków prozdrowotnych. W Przedszkolach Kneippowskich położono nacisk na różnego typu formy aktywności połączonej z tradycyjnymi zabiegami Kneippa. Taki system zdecydowanie wpłynął na polepszenie sprawności termoregulacyjnej, zwiększenie odporności, unormowanie przemiany materii oraz normalizację i obniżenie poziomu stresu i agresji u dzieci [9].

18 18 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną Pierwszym okresem wpływającym negatywnie na poziom aktywności fizycznej i dużą rozbieżność możliwości motorycznych w danej grupie wiekowej jest czas rozpoczęcia nauki. Nowe obowiązki i ograniczenia czasowe, przy stosunkowo małej ilości obligatoryjnych zajęć ruchowych, które od 2001 r. dla szkół podstawowych (klasy IV VI) i dla gimnazjów wynoszą 4 godziny lekcyjne tygodniowo, bez dodatkowych form aktywności fizycznej wpływają na dalsze pogorszenie sprawności i wydolności uczniów [1]. Głównym celem wprowadzania programów interwencyjnych w szkołach jest poprawa poziomu aktywności fizycznej przez zmodyfikowanie zajęć z wychowania fizycznego i zwiększanie liczby uczniów czynnie uczestniczących w zajęciach oraz motywowanie ich do większego zaangażowania w ćwiczeniach fizycznych o umiarkowanej i dużej intensywności. Bardzo ważnym elementem tych działań jest dostosowywanie ćwiczeń do możliwości i preferencji dzieci i młodzieży [13]. Ważną rolą szkoły, klubów sportowych i organizacji społecznych jest angażowanie dzieci i młodzieży do uczestnictwa w różnych formach sportowych zajęć pozalekcyjnych, nasila się bowiem spadkowa tendencja uczestnictwa młodzieży w rekreacyjnych formach aktywności fizycznej w czasie wolnym, a liczba uczestniczących w tych zajęciach maleje wraz z wiekiem. Z badań przeprowadzonych przez GUS wynika, że tylko 30% uczniów ze szkół podstawowych uprawia aktywność fizyczną rekreacyjną co najmniej raz w tygodniu przez godzinę lub więcej [1]. W wieku dojrzałym aktywność fizyczna powinna umożliwiać utrzymanie osiągniętego poziomu wydolności fizycznej lub przynajmniej maksymalnie opóźnić jego obniżanie. Szczególnie niebezpieczny dla zmniejszenia się poziomu wydolności fizycznej jest okres między 20. a 30. rokiem życia, kiedy zmienia się status społeczny związany z podejmowaniem pracy oraz w większości społeczeństwa z zakładaniem rodziny [2, 11]. Ważną rolę może tutaj odegrać pracodawca, motywując pracowników do różnych form aktywności związanych z życiem zawodowym. Efektywną i relatywnie tanią metodą interwencji jest zachęcanie do codziennego korzystania ze schodów (point-of- -decision prompts) przez umieszczanie odpowiednich oznakowań przed wejściem do windy. Z przeprowadzonych badań wynika, że w miejscach, w których wprowadzono taką akcję, odsetek osób wybierających schody zamiast windy wzrósł nawet do 54% [13]. Ze stosunkowo małą aprobatą spotyka się w społeczeństwie komunikacyjna aktywność ruchowa związana z pokonywaniem drogi do pracy i z pracy do domu. Nawet w najbardziej aktywnej społeczności europejskiej, jaką są Finowie, odsetek osób poruszających się pieszo wyniósł zaledwie 1,7%, a w Polsce oscylował na poziomie 0,1% [7]. Inną, alternatywną i bardziej atrakcyjną formą komunikacyjnej aktywności ruchowej jest przemieszczanie się rowerem. Stale zwiększająca się w naszym kraju liczba ścieżek rowerowych oraz miejsc do parkowania rowerów przy urzędach, sklepach i przed zakładami pracy sprzyja rozwojowi tej formy przemieszczania się i rekreacji. Ważne znaczenie w skutecznym modyfikowaniu stylu życia ma również promowanie określonych zachowań przez mass media. Podstawowym problemem jest nadal stosunkowo niewiele programów adresowanych do osób z ograniczonymi możliwościami motorycznymi, dotyczących głównie osób z nadwagą i osób starszych. Spektakularnym przykładem prozdrowotnego oddziaływania telewizji, który w krótkim czasie spotkał się z szerokim odzewem społeczeństwa, była akcja prowadzona w latach 70. przez Tomasza Hopfera pod nazwą Bieg po zdrowie. Jogging nadal stanowi jedną z najprostszych i najtańszych form ruchu, jednak pamiętać trzeba, że obciążenia, szczególnie stawów, jakie występują w trakcie biegania, mogą być przeciwwskazaniem dla niektórych osób. W Polsce od lat 80. za sprawą Hanny Fidusiewicz coraz większą popularnością cieszy się ruch fitness. Rozwinęło się wiele systemów ćwiczeń umożliwiających dopasowanie ich do różnych grup w zależności od wieku i możliwości motorycznych. Do utrzymania dobrego stanu zdrowia przyczynia się również turystyka, a w szczególności różne formy tereno-

19 M. Kochański, R. Szafraniec, E. Szczuka Aktywność fizyczna osób z ograniczoną zdolnością motoryczną 2010, 30 AWF WE WROCŁAWIU 19 terapii, z których najpopularniejszą staje się nordic walking, zwłaszcza wśród osób starszych i mniej wydolnych. Bibliografia [1] E. Chabros, J. Charzewska, M. Rogalska-Niedźwiedź, B. Wajszczyk, Z. Chwojnowska, J. Fabiszewska, Mała aktywność fizyczna młodzieży w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi otyłości. Problemy Higieny i Epidemiologii, 2008, 89/1, [2] J. Czajkowska-Kozik, A. Świder, Aktywność fizyczna w czasie wolnym podstawą zdrowia człowieka. Przegląd Naukowy Instytutu Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2001, 2, [3] M. Jarosz, A. Grodowska, Leczenie otyłości. Family Medicine & Primary Care Review, 2008, 10/4, [4] D. Kaleta, A. Jegier, Rekreacyjna aktywność ruchowa w losowej próbie mieszkańców Łodzi w wieku produkcyjnym wyniki badania wstępnego. Medycyna Pracy, 2003, 54/6, [5] D. Kaleta, J. Ruszkowska-Majzel, M. Kwaśniewska, W. Drygas, Nadwaga i otyłość jako czynnik ryzyka wybranych chorób przewlekłych. Charakterystyka zjawiska oraz elementy zaleceń profilaktycznych. Kardiodiabetologia, 2007, 2/1, [6] D. Kałka, M. Sobieszczańska, W. Marciniak, Aktywność fizyczna jako element prewencji chorób sercowo-naczyniowych u osób w podeszłym wieku. Polski Merkuriusz Lekarski, 2007, 22, 127, [7] S. Kałucka, J. Ruszkowska, W. Drygas, Aktywność fizyczna wciąż niedoceniany element profilaktyki zdrowotnej. Polska Medycyna Rodzinna, 2002, 4, [8] J.W. Kochański, Lecznictwo uzdrowiskowe. Wyższa Szkoła Fizjoterapii, Wrocław [9] J.W. Kochański, I. Trzewikowska, Model profilaktyki wg Sebastiana Kneippa stosowany w przedszkolach niemieckich. Balneologia Polska, 2006, 4, [10] T. Kostka, Rola aktywności ruchowej w promocji zdrowia osób starszych. Medicina Sportiva, 2001, 5, suppl. 2, [11] Z. Krawczyk, Aktywność fizyczna a zdrowy tryb życia w perspektywie integracji europejskiej. Kultura Fizyczna, 2002, 1/2, 1 3. [12] M. Kupiszewski, J. Bijak, K. Saczuk, R. Serek, Komentarz do założeń prognozy ludności na lata przygotowywanej przez GUS. CEFMR Working Paper, Warszawa [13] M. Kwaśniewska, D. Kaleta, J. Ruszkowska-Majzel, W. Drygas, Promocja aktywnego stylu życia: od teorii do praktyki. Kardiodiabetologia, 2006, 2/1, [14] J. Rymaszewska, T. Adamowski, T. Pawłowski, A. Kiejna, Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych. Przegląd ważniejszych badań epidemiologicznych. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2005, 14/3, [15] W. Sidorowicz, J. Maroszek, D. Kiedlik, Analiza społeczna w polityce zdrowotnej. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków [16] M. Warszewska-Makuch, Mobbing w pracy przyczyny i konsekwencje. Bezpieczeństwo Pracy, 2005, 3, 5 7. [17] J.W. Wysocki, I. Sakowska, J. Car, Miary obciążeń zdrowotno-społecznych nowe mierniki sytuacji zdrowotnej ludności. Przegląd Epidemiologiczny, 2005, 59, [18] Wytyczne UE dotyczące aktywności fizycznej. Zalecane działania polityczne wspierające aktywność fizyczną wpływającą pozytywnie na zdrowie. Bruksela [19] M. Zarzeczna-Baran, E. Wojdak-Haasa, J. Pęgiel-Kamrat, T. Zdrojewski, B. Wyrzykowski, Aktywność fizyczna jako metoda zapobiegania chorobom serca w opinii i praktyce uczestników sondażu reprezentatywnego w polskim projekcie 400 miast. Ann Acad Med Gedan, 2006, 36, [20] W. Zgirski, Sprawność i aktywność fizyczna w kontekście oddziaływań środowiskowych i zdrowia. Lider, 2006, 11, 3 4. [21] K. Ździebło, Współczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzejącego się społeczeństwa. Studia Medyczne, 2008, 9, [22] D. Żołnierczyk, Jak przeciwdziałać negatywnym skutkom stresu w pracy? Bezpieczeństwo Pracy, 2004, 6,

20 AWF WE WROCŁAWIU 2010, 30, daniel Puciato, denis aleksandrowicz, marcin Grysczyk, marek Guszpit POLITECHNIKA OPOLSKA charakterystyka aktywności Ruchowej w czasie wolnym pacjentów Szpitala SpecjaliStyczNego mswia w głuchołazach abstract the characteristics of free time physical activity of patients in the ministry of Interior Specialist hospital in Głuchołazy Physical activity is an essential element of good functioning of human organism at any age. It is especially important for older people. Systematic physical effort plays also an important role both in the primary and secondary prevention of cardiac diseases. the purpose of the thesis is to discuss the free time physical activity taken by patients with cardiac diseases during their stay in the ministry of Interior hospital in Głuchołazy. the data gained as a result of examinations of patients in the Specialist hospital in Głuchołazy are the material for this thesis. there were in total 35 persons aged from 42 to 85 years examined, including 20 males and 15 females. all the examined persons underwent cardiac diseases treatments and the state of health enabled them to move on their own. In the examination the method of diagnostic sounding was used. the International Physical activity Questionnaire was the tool in the examination. a vast majority of the examined patients took physical activity in their free time. In their free time the physically active patients walk six times a week, exercise with moderate intensity five times a week, and more than three times a week they perform intensive physical exercises. the average duration of the march activity per 24 hours amounts to over 2 hours, the modest activity to over 1.5 hour and the intensive effort to one hour and twenty minutes. the examined persons spend on average 3 hours in sitting position per 24 hours. key words: physical activity, free time, cardiac diseases WPrOWADZenIe Aktywność ruchowa jest nieodzownym elementem właściwego funkcjonowania ludzkiego organizmu w każdym wieku. rozwój technologiczny oraz zmiany społeczne związane z szeroko pojętym stylem życia spowodowały, że podejmowanie wysiłków fizycznych nie jest już czynnikiem koniecznym do życia człowieka. radykalnym przeobrażeniom podlegają: charakter pracy zawodowej, sposób wykonywania codziennych czynności życio wych, organizacja czasu wolnego oraz rodzaj stosowanej diety. Spowodowało to znaczne ograniczenie aktywności fizycznej u ludzi. Te niekorzystne tendencje dotyczą również populacji polskiej, gdyż jak wynika z badań Światowej Organizacji Zdrowia, tylko co dziesiąty dorosły Polak jest na co dzień aktywny ruchowo [8, 12]. Pomimo wzrostu średniej długości życia obywateli naszego kraju, jest ona nadal zdecydowanie niższa niż w krajach wysoko rozwiniętych europy Zachodniej czy Ameryki Północnej. Główną przyczyną przedwczesnej umieralności są choroby określane mianem cywilizacyjnych, do których zaliczamy m.in.: chorobę niedokrwienną serca, otyłość czy cukrzycę typu 2. liczne zaburzenia metaboliczne