Nowe stanowisko cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (Ho f f m.) Ne w m a n w Sudetach

Transkrypt

1 Michał Smoczyk, Albert Wiaderny* PRZYRODA SUDETÓW t. 18(2015): Nowe stanowisko cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (Ho f f m.) Ne w m a n w Sudetach Wstęp Cienistka Roberta Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newman jest rzadkim gatunkiem w Sudetach (Za j ą c i Za j ą c 2001). Według danych historycznych ta naskalna paproć podawana była z 26 stanowisk w Sudetach i na ich Przedgórzu (Św i e r k o s z 2011), z czego tylko 6 stanowisk o charakterze naturalnym (ściany skalne) lub półnaturalnym (w nieczynnych kamieniołomach) potwierdzono w latach W tym samym okresie nie potwierdzono żadnego ze stanowisk synantropijnych na obszarze Sudetów (Świerkosz 2011), a ich wymarcie spowodowane było remontami lub rozbiórką murów, a więc znacznie mniejszą trwałością stanowisk synantropijnych w porównaniu do stanowisk naturalnych i półnaturalnych. Sudeckie stanowiska synantropijne cienistki Roberta notowane były na starych murach i ruinach (Fiek i Ue c h t r i t z 1881, Sc h u b e 1903, 1929, Li m p r i c h t 1943). Analiza historycznych i aktualnych danych dokonana przez Świerkosz a (2011) wskazuje, że paproć ta, mimo wcześniejszego zaklasyfikowania na czerwonej liście gatunków zagrożonych Dolnego Śląska (Ką c k i i in. 2003) do grupy mniejszego ryzyka (kategoria LC), jest narażona na wyginięcie w Sudetach i na ich Przedgórzu (kategoria VU). Z terenu powiatu kłodzkiego gatunek ten podawany był dotychczas jedynie z 4 stanowisk (ryc. 1). Znane było tylko jedno stanowisko naturalne na skałach w otoczeniu jaskini Solna Jama koło Różanki w Górach Bystrzyckich (Fiek i Ue c h t r i t z 1881, Sc h u b e 1903, Li m p r i c h t 1943). Ponadto w literaturze podawane były 3 stanowiska synantropijne: na murach domu zdrojowego w Dusznikach-Zdroju (Sc h u b e 1929, Limpricht 1943) oraz mury kaplicy leśnej i ruiny zamku Karpień koło Lądka-Zdroju (Fiek i Ue c h t r i t z 1881, Sc h u b e 1903). Wszystkie te stanowiska należy uznać już za wymarłe, gdyż nie zostały potwierdzone mimo specjalnych poszukiwań (Sz e l ą g 2000, Św i e r - kosz 2011, Smoczyk npbl.). W 2014 roku, w trakcie badań botanicznych prowadzonych na odcinku doliny Nysy Kłodzkiej między Bystrzycą Kłodzką a Kłodzkiem (Sudety Środkowe), znaleziono nowe liczne stanowisko Gymnocarpium robertianum. Nowo znalezione stanowisko jest jedynym aktualnym miejscem występowania cienistki Roberta na ziemi kłodzkiej (w powiecie kłodzkim). Metodyka Zdjęcia fitosocjologiczne na stanowisku zostały wykonane zgodnie z metodą Braun- Blanqueta (Dz w o n k o 2007). Do oceny pokrycia zastosowano 7-stopniową skalę ilościowości, a zdjęcia fitosocjologiczne wykonano na dwóch sąsiednich ścianach muru ceglanego na powierzchniach 2 m 2. Nazewnictwo gatunków roślin zgodne jest

2 42 Michał Smoczyk, Albert Wiaderny Ryc. 1. Rozmieszczenie cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum na ziemi kłodzkiej: 1 niepotwierdzone stanowiska znane z literatury, 2 nowe stanowisko. Fig. 1. Distribution of limestone oak fern Gymnocarpium robertianum in the Kłodzko county. 1 unconfirmed literature records, 2 new locality.

3 Nowe stanowisko cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newman w Sudetach 43 Fot. 1. Cienistka Roberta Gymnocarpium robertianum na stanowisku koło Bystrzycy Kłodzkiej, (fot. A. Wiaderny). Phot. 1. Limestone oak fern Gymnocarpium robertianum on locality near Bystrzyca Kłodzka, (photo A. Wiaderny). z opracowaniami Mi r ek i in. (2002), Oc h y- r a i in. (2003), a klasyfikację syntaksonomiczną przyjęto za Św i e r k o s z e m (2004) i Po t t e m (1995). Nowe stanowisko Nowe stanowisko cienistki Roberta znajduje się na północ od Bystrzycy Kłodzkiej (Rów Górnej Nysy, Sudety Środkowe), na starym murze elektrowni wodnej przy odnodze rzeki Nysy Kłodzkiej, 0,2 km na zachód od ujścia potoku Pławna do Nysy Kłodzkiej, na wysokości 450 m n.p.m. ( N E WGS-84) i zawiera się w kwadracie siatki ATPOL BF36. Na dwóch sąsiednich ścianach nieremontowanego muru ceglanego o ekspozycji północnej i wschodniej rośnie 70 kęp (fot. 1). Większa część kęp, osiągających większe zwarcie, znajduje się na murze północnym, gdzie na powierzchni ok. 4 m 2 naliczono 47 osobników. Na obu ścianach zbiorowisko z cienistką Roberta rozwija się w szczytowej partii muru, prawdopodobnie z powodu większych szczelin z nagromadzoną materią organiczną, w stosunku do podstawy ściany, która została pokryta warstwą cementowej zaprawy. Kondycja osobników na stanowisku jest dobra, rozrastają się wegetatywnie i wytwarzają zarodniki, kępki są zróżnicowane pod względem wielkości, a udział młodych kęp jest znaczny. Zachyłka Roberta jest dominantem w zbiorowisku z klasy Asplenietea trichomanis (tab. 1), w którym licznie towarzyszy jej Asplenium ruta-muraria, pozostałe gatunki roślin naczyniowych występują tylko pojedynczo i są to głównie nitrofilne gatunki ru-

4 44 Michał Smoczyk, Albert Wiaderny Tab. 1. Zbiorowiska roślinne z Gymnocarpium robertianum na stanowisku koło Bystrzycy Kłodzkiej. Table 1. Plant communities with Gymnocarpium robertianum on locality near Bystrzyca Kłodzka. Nr zdjęcia / relevé number 1 2 Powierzchnia / relevé area [m 2 ] 2 2 Ekspozycja / aspect N E Nachylenie / slope [deg] Pokrycie ogólne / cover total [%] Pokrycie warstwy c / cover of herb layer [%] Pokrycie warstwy d / cover of moss layer [%] 10 5 Liczba gatunków / number of species in relevé 11 8 Gymnocarpium robertianum c 2 2 Asplenietea trichomanis Asplenium ruta-muraria c 1 2 Tortula muralis d + 1 Rhynchostegium murale d 1. Asplenium trichomanes c r. Pozostałe / Accompanying species Bryum caespiticium d 1 r Chelidonium majus c r r Brachythecium salebrosum d 2. Lepraria species d +. Urtica dioica c r. Poa compressa c r. Artemisia vulgaris c. + Achillea millefolium c. r Lamium purpureum c. r

5 Nowe stanowisko cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newman w Sudetach 45 deralne. Z mszaków największe pokrywanie osiągnęły Tortula muralis, Rhynchostegium murale, Brachythecium salebrosum i Bryum caespiticium. Zbiorowisko to nawiązuje do zespołu Tortulo-Cystopteridetum (Segal 1969) Świerkosz 1993, podawanego z zacienionych murów (Św i e r k o s z 2004) lub w szerszym ujęciu jest antropogeniczną postacią zespołu Asplenietum rutae-murariaetrichomanis Kuhn Aktualnie nie zidentyfikowano zagrożeń dla gatunku na stanowisku. Potencjalnym zagrożeniem może być remont lub rozbiórka starego muru. Również zaniechanie wykaszania roślinności w bezpośrednim sąsiedztwie muru może skutkować rozwojem nitrofilnych zbiorowisk wysokich bylin, niekorzystnie wpływających na obecnie panujące na murze warunki siedliskowe strukturę zbiorowiska, warunki świetlne i wilgotnościowe. W podobny sposób, negatywnie może wpływać rozwój wysokich bylin w szczelinach muru, takich jak obecne na stanowisku bylica pospolita Artemisia vulgaris, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, czy pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Podsumowanie W 2014 roku znaleziono nowe stanowisko cienistki Roberta Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newman w Sudetach. Znajduje się ono koło Bystrzycy Kłodzkiej (Sudety Środkowe), na starym murze elektrowni wodnej przy odnodze rzeki Nysy Kłodzkiej, w kwadracie BF36 siatki ATPOL. W szczytowych partiach muru o ekspozycji północnej i wschodniej rośnie 70 kęp G. robertianum, kondycja populacji jest dobra, stwierdzono zarówno wytwarzanie zarodników, jak i rozmnażanie się wegetatywne. Cienistka Roberta tworzy na stanowisku płaty zespołu Tortulo-Cystopteridetum. Literatura Dzwonko Z Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Geobotanicum. Sorus, Inst. Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznań-Kraków, pp Fi e k E., v o n Ue c h t r i t z R Fl o r a v o n Sch le s i en, preussis ch en u n d ö s t e r r e i c h i s c h e n An t e i l s,en t h a lt en d d i e w i l d w a c h s e n d e n, v e r- w i l d e r t e n u n d a n g e b a u t e n Ph a n e r o g a m e n u n d Ge fä s s-kr y p t o g a m e n. J. U. Ke r n s Ve r l a g (Ma x Müller), Br e s l a u, pp Ką c k i Z., Da j d o k Z., Sz c z ę ś n i a k E Czerwona lista roślin naczyniowych Dolnego Śląska. pp [W:] Z. Ką c k i (red.). Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Inst. Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski. PTPP Pro Natura, Wrocław. Li m p r i c h t W Kalkpflanzen der westlichen Grafschaft Glatz. Englers Bot. Jahrb. 73(2): Mi r e k Z., Pi ę k o ś -Mi r k o w a H., Za j ą c A., Za j ą c M., Be r n a c k i L., Ci e ś l a k E., Gł o w a c k i Z., Le d a M., Mi t k a J., Pa ś n i k A., Pa u l W., Ro n i k i e r M., Rostański K., Szeląg Z., Wójcicki J. J., Zalewska - Ga ł o s z J., Zi e l i ń s k i J., Żu k o w s k i W Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski. Biodiversity of Poland 1: Inst. Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków. Oc h y r a R., Ża r n o w i e c J., Be d n a r e k-oc h y r a H Census catalogue of Polish mosses. Biodiversity of Poland 3: Inst. Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków. Po t t R Die Pflanzengesellschaften Deutschlands. Wyd. 2. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, pp Sc h u b e T Die Ve r b r e i t u n g d e r Ge fä s s p f l a n z e n in Schle sien preussischen u n d ö s t e r r e i c h i s c h e n An t e i l s. R. Ni s c h ko w s k y, Br e s l a u, pp. IV+361. Sc h u b e T Er g e b n i s s e d e r Du r c h f o r s c h u n g d e r s c h l e s i s c h e n Gefä sspfl anzenwelt im Ja h r e Jb e r. Sc h l e s. Ges. Vat e r l. Cu lt. 101: Sz e l ą g Z Rośliny naczyniowe Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich. Fragm. Flor. Geobot. Polonica Suppl. 3: Św i e r k o s z K Notes on the syntaxonomy of the Asplenietea trichomanis class in Poland. Pol. Bot. J. 49(2):

6 46 Michał Smoczyk, Albert Wiaderny Św i e r k o s z K Zachyłka Roberta Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newmann w Sudetach i na ich Przedgórzu. Przyr. Sudetów 14: Za j ą c A., Za j ą c M. (red.) Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, pp New locality of Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Ne w m a n in the Sudetes Mts. Summary New locality of rare and threatened in the Sudetes Mts. limestone oak fern Gymnocarpium robertianum (Hoffm.) Newman has been discovered by the authors in 2014 near the city of Bystrzyca Kłodzka, Central Sudetes. It is located on the top of an old walls of hydroelectric plant on the Nysa Kłodzka River (BF36 ATPOL grid square). On the top of retaining wall 70 fern individuals occurs in Tortulo-Cystopteridetum plant association. The condition of discovered population is good, production of spores and vegetative propagation was observed. Adresy autorów ul. Wojska Polskiego 30/5, Rzepin, msmoczyk@wp.pl *Plac Ratuszowy 51/3, Jelenia Góra, albert_wiaderny@onet.eu