Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum L. ponownie w Ojcowskim Parku Narodowym

Transkrypt

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (4): 84 88, 2007 ANNA SOŁTYS-LELEK Ojcowski Park Narodowy, Dział Naukowo-Edukacyjny Ojców 9 ana_soltys@wp.pl Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum L. ponownie w Ojcowskim Parku Narodowym Czosnek niedźwiedzi jest byliną o wysokości do 50 cm, z podziemną cebulą złożoną z nasad długoogonkowych, lancetowatych liści. Kwiaty białe, osadzone na długich szypułkach zebrane są w kulisty baldach (ryc. 1). Kwitnie w maju. Jest to gatunek euroazjatycki. Rośnie na glebach próchniczych, świeżych, gliniasto-piaszczystych, zasobnych w składniki mineralne, w siedliskach cienistych i umiarkowanie cienistych (Zarzycki 1984, Činčura i in. 1990). Jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokoł. et Wall (Matuszkiewicz 2006). Podlega częściowej ochronie gatunkowej, ponadto został umieszczony w Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski z kategorią [V] narażony na wyginięcie poza głównym obszarem występowania (Zarzycki, Szeląg 2006). W Polsce czosnek niedźwiedzi rośnie głównie na południu (Przedgórze Sudeckie, Karpaty, wyżyny południowej Polski, Kotlina Sandomierska), na pozostałym obszarze występuje na nielicznych rozproszonych stanowiskach (Zając A., Zając M. 2001). Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej jest rzadki. Obecnie podawany jest z jedenastu stanowisk, z czego siedem zostało potwierdzonych przez Urbisza (2004) w latach Znajdują się one w rezerwatach Parkowe i Pazurek, w Jaroszowcu, Podlesiu, Kolonii Braciejówka oraz na południe 84

2 Ryc. 1. Kwitnące okazy czosnku niedźwiedziego na stanowisku w Ojcowie sfotografowane w 2006 roku (fot. B. Wiśnowski). Fig. 1. Flowering specimens of Allium ursinum found near Ojców in 2006 (photo B. Wiśniowski). i na południowy-zachód od Złotego Potoku. Dwa stanowiska podawane przez Wikę i in. (1989) z Braciejówki i Siedlca, oraz jedno z Podzamcza stwierdzone przez Dębca w 1979 r. (dane nie publikowane), a cytowane później przez Urbisza (2004), nie zostały jak na razie potwierdzone, mimo licznych badań florystycznych prowadzonych na obszarze Wyżyny. Z terenu Ojcowskiego Parku Narodowego czosnek niedźwiedzi podał po raz pierwszy Rostafiński (1872). Później, mimo wielu badań florystycznych, nie udało się potwierdzić jego występowania. W oparciu o publikacje Rostafińskiego podawał go Jelenkin (1901), a za nim Michalik (1978), który w końcu uznał czosnek niedźwiedzi za gatunek wymarły na terenie Parku (Michalik 1996). Jego występowanie w Ojcowie zostało potwierdzone dopiero w 2006 roku, a odkryte stanowisko jest przedstawione w niniejszej pracy. 85

3 Pr¹dnik Ryc. 2. Stanowisko czosnku niedźwiedziego w Ojcowskim Parku Narodowym. Fig. 2. Locality of Allium ursinum in the Ojców National Park. W czerwcu 2006 roku podczas badań florystycznych prowadzonych w Dolinie Prądnika znaleziono stanowisko czosnku niedźwiedziego we wsi Ojców (ATPOL DF48), w zbiorowisku żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum (ryc. 2). Populacja tego gatunku zajmuje powierzchnię 0,9 m 2 i liczy 22 osobniki, w tym 8 owocujących. Czosnkowi niedźwiedziemu towarzyszyły obficie rosnące: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria i niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora; w mniejszym pokryciu obecne były gatunki typowe dla buczyny: kopytnik pospolity Asarum europaeum, zawilec gajowy Anemone nemorosa, pierwiosnek wyniosły Primula elatior, zdrojówka rutewkowata Isopyrum thalictroides; a także bodziszek żałobny Geranium phaeum i cuchnący G. robertianum, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, jasnota plamista Lamium maculatum oraz klon pospolity Acer platanoides (nazewnictwo roślin przyjęto za Mirkiem i in. 2002). Stanowisko zlokalizowane jest z dala od zabudowań i wydaje się naturalne. Okazy rosną blisko dzikiej ścieżki prowadzącej przez las i mogą być narażone za rozdeptywanie przez turystów. 86

4 W celu zwiększenia liczebności istniejącej populacji można spróbować podsiewania nasion tego gatunku w odpowiadających mu warunkach siedliskowych, głównie poza zasięgiem obsiewu autochtonicznego. Odkrycie stanowiska czosnku niedźwiedziego stanowi również zachętę do dalszych poszukiwań, także innych gatunków, które podobnie jak opisywany znalazły się na liście wymarłych w Ojcowskim Parku Narodowym. SUMMARY Sołtys-Lelek A. Allium ursinum L. is back to the Ojców National Park. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (4): 84 88, Allium ursinum were recorded at only 11 sites in the Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Upland (S Poland). The occurrence of A. ursinum within the Ojców National Park territory was reported by Rostafiński in the second half of the 19th century and despite many floristic studies this species has not been confirmed in this area until In June 2006, a small population consisted of 22 specimens was found near Ojców village (DF48 square of the ATPOL grid) in Carpathian beech wood Dentario glandulosae-fagetum. The accompanying species were Aegopodium podagraria, Geranium phaeum, Asarum europaeum, Anemone nemorosa, Acer platanoides, Primula elatior, Urtica dioica, Geranium robertianum, Lamium maculatum, Impatiens parviflora, and Isopyrum thalictroides. PIŚMIENNICTWO Činčura F., Feráková V., Májovský J., Šomšák L., Záborský J Pospolite rośliny Środkowej Europy. PWRiL, Warszawa. Jelenkin A Flora Ojcovskoy Doliny. Tip. Warš. Učebn. Okruga. Warszawa. Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. 87

5 Michalik S Rośliny naczyniowe Ojcowskiego Parku Narodowego. Studia Naturae ser. A. 16. Michalik S Operat ochrony gatunkowej flory Ojcowskiego Parku Narodowego. Kraków. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Biodiversity of Poland. Vol. 1. Inst. Bot. PAN, Kraków. Rostafiński J Florae Polonicae Prodromus. Übersicht der bis jetz im Königreiche Polen beobachteten Phanerogamen. Verh. zool.- bot. Verein in Vien 22: Urbisz A Konspekt flory roślin naczyniowych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. Wika S., Szczypek T., Blaski M., Bąk K Walory przyrodnicze nowo projektowanych obiektów przyrody na obszarze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 45(3): Zając A., Zając M Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Pracownia Chorologii Komputerowej IB UJ, Kraków. Zarzycki K Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Polska Akademia Nauk, Kraków. Zarzycki K., Szeląg Z Red list of the vascular plants in Poland. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. Inst. Bot. PAN, Kraków: