.Fiksacje.Fixation. Tomasz Dobiszewski

Transkrypt

1 .Fiksacje.Fixation Tomasz Dobiszewski Galeria Miejska bwa Bydgoszcz 2012

2 Projekt zrealizowany w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego The project realized under the scholarship of the Minister of Culture and National Heritage

3 Tomasz Dobiszewski od wielu lat porusza się na pograniczu sztuki i nauki. Zabudowuje przestrzeń rzadko penetrowaną przez artystów sztuk wizualnych. Wystawa Fiksacje jest efektem ponadrocznych badań i współpracy ze School of Form w Poznaniu. Przedstawił nam wyniki eksperymentu przeprowadzonego z wybraną grupą widzów. Zobrazował wizualnie sposoby postrzegania świata i konkretnych zjawisk. Uzmysłowił nam sposoby i możliwości manipulacji naszą percepcją otoczenia. Poprzez swoją realizację ułatwia zrozumienie naszych zachowań i wynikających z nich następstw. Szczególnie dzisiaj, kiedy to jesteśmy w nieustannym wirze informatycznego chaosu. Dał nam broń, umiejętność i świadomość regulacji postrzegania świata. Twórcze realizacje Tomasza, pomimo że poruszają się na obrzeżach sztuki, budują jej nową wartość. Istotą tej wartości jest poruszenie świadomości bycia wobec fizjologicznych napięć, wynikających z mechanizmów wewnętrznych oraz zewnętrznych istoty ludzkiej. Tomasz Dobiszewski dopełnia sztukę, dopełnia sztukę w nas samych. For many years, Tomasz Dobiszewski has been moving on the intersection of art and science. He furnishes a space rarely penetrated by visual artists. The Fixation exhibition is the result of over a year of research and collaboration with the School of Form in Poznan. He presented the results of his studies conducted with a select group of viewers. He visually depicted the ways the viewer perceives the world and phenomena. He made us aware of the ways and means of manipulating our perception of the environment. Through his work, he makes it easy to understand our behaviour and its consequences. Especially today, when we are in a constant whirl of IT chaos. He gave us weapons, the ability and awareness to control the perception of the world. The creative projects of Tomasz, although they are on the fringes of art, construct its new value. The essence of this value is to raise awareness of the value of being against the physiological tensions, resulting from internal and external mechanisms of human beings. Tomasz Dobiszewski completes art, completes the art within ourselves. Wacław Kuczma, 6 grudnia 2012 roku Wacław Kuczma, December 6th,

4 Krzysztof Siatka, Raport o postrzeganiu Krzysztof Siatka, Report on perception Ludzie powinni zajmować się staroświecką nauką eksperymentalną. Freeman Dyson 1 People should deal with the old-fashioned experimental science. Freeman Dyson 1 Materialne efekty projektu Fiksacje nie różnią się znacząco od wyników procesu badawczego, który miałby za zadanie określić średnią postrzegania rzeczywistości. Narzędziem projektowym była okulografia technologia, która umożliwia badanie drogi ruchu gałki ocznej podążającej za bodźcami elementami obrazów stałych i ruchomych. Działania zostały przeprowadzone przy udziale grupy kilkudziesięciu ochotników. Efektem jest raport o punktach obrazów, które w trakcie krótkotrwałego oglądu przyciągają wzrok najsilniej i najczęściej. Zazwyczaj podobne pomiary są całkiem przydatne w szacowaniu marketingowej skuteczności reklamy i kryptoreklamy. Badanie Tomasza Dobiszewskiego osadzić można wśród wcześniejszych aspiracji artystów, którzy wykorzystując naukową metodologię, dążyli do osiągnięcia obiektywnej wiedzy, charakteryzującej jakieś konkretne zjawisko. Ciekawym przykładem takiej postawy jest działalność Witalija Komara i Aleksandra Melamida, którzy w latach przeprowadzili międzynarodową ankietę, zmierzającą do ustalenia formy najbardziej i najmniej pożądanego obrazu (People s Choice). Wykroczeniem poza standardową procedurę laboratoryjną tego typu badań w przypadku Dobiszewskiego był dobór materiału wizualnego. Osoby zaproszone do udziału w projekcie oglądały najpierw przestrzenie wystawowe, później reprodukcje kanonicznych dzieł sztuki. Wykroczeniem zaś poza standardowy ogląd dzieł sztuki był ograniczony czas obserwacji. W większości były to dzieła w jakiś szczególny sposób związane z rozwojem kompozycji na przestrzeni wieków. Znalazły siętam obrazy dawnych mistrzów (Boscha, Rembrandta, Velazqueza czy Vermeera) oraz klasyków awan- The material effects of the project Fixations do not differ significantly from the results of the research which would have to determine the average perception of reality. The research tool was eye-tracking a technology that enables the study of the movement of the eye following stimuli: the elements of fixed and moving images. The activities were carried out with the participation of a group of several dozen volunteers. The result is a report on the points within an image that during the brief overview caught the eye most often and most strongly. Typically, similar measurements are quite useful in assessing the effectiveness of advertising and surreptitious marketing. Tomasz Dobiszewski s study can be located in aspirations of earlier artists who used scientific methodology in an attempt to achieve objective knowledge characterising a specific phenomenon. An interesting example of this attitude is the activity of Vitaly Komar and Alexander Melamid, who in conducted an international survey to determine the forms of the most and the least desired image (People s Choice). Dobiszewski went beyond the standard laboratory procedure for this type of research with his selection of visual material. Those invited to participate in the project first watched the exhibition spaces, then the reproductions of canonical works of art. Another deviation from the standard viewing of works of art was the limited time of observation. Mostly, these were the works in special ways connected with the development of the composition over the centuries. There were paintings of old masters (Bosch, Rembrandt, Velázquez and Vermeer) and avant-garde classics geometric compositions of Piet Mondrian, Wassily Kandinsky s spiritual abstraction, Unistic Composition by Władysław 1. Urodzony heretyk, Polityka, nr 12 (2799), z dnia Born heretic, Polityka, No. 12 (2799), dated 19/03/

5 gardy geometryczne kompozycje Pieta Mondriana, uduchowiona abstrakcja Wassily a Kandynski ego, Kompozycja unistyczna Władysława Strzemińskiego, Akt schodzący po schodach Duchampa, Impresja Moneta i inne. Najciekawiej wypadły artefakty, które są obciążone dodatkowymi przymiotami, utrudniającymi jednoznaczną percepcję. Na przykładzie banalnego zdjęcia piramid w Gizie widz mierzy się z utrwalonym ponad miarę w świadomości każdego człowieka obrazem turystycznym. Oglądając kluczowe dzieła suprematyzmu (Czarny kwadrat na białym tle Kazimierza Malewicza) i konceptualizmu (Jedno i trzy krzesła Josepha Kosutha) odkrywa plastyczną wartość sztuki, która w zamiarze chciała uwypuklać ideę. Natomiast na przykład punkty kompozycji w obrazie Jacksona Pollocka w efekcie chwilowego postrzegania wcale nie są, jak powszechnie jest napisane w podręcznikach, allover. W kolejnej fazie eksperymentu uczestnicy zostali poproszeni o połączenie za pomocą wzroku kilkudziesięciu punktów na płaszczyźnie, które układają się w konturowy rysunek. Później rysowali wzrokiem nieskomplikowane przedmioty. Efekty pokazują, że to trudna sztuka a gałka oczna jest dalece nieprecyzyjnym narzędziem nawigacji. Dobiszewski zbadał także statystyczne reakcje wzrokowe na swoje własne prace, w koncepcji których już wcześniej igrał z fizjologią spojrzenia. Należący do tej grupy szczególnie ciekawy cykl Movemental (2009) to obrazy wnętrz stereotypowych, eleganckich pokoi hotelowych czy reprezentacyjnych pałaców. Dwuwymiarową reprezentację tych przestrzeni artysta poddał dekonstrukcji. Przedmioty starannie wycięte i oddzielone od bliskiego kontekstu pozostały nieczytelnymi fragmentami, trudnymi do rozpoznania. Prace te uświadamiają, jak wiele indywidualna wiedza mówi nam o tym, co widzimy. Krzesło zasunięte pod stół, mimo że na zdjęciu możemy widzieć jedynie fragment jego oparcia jest dla nas czytelne i błyskawicznie rozpoznawalne. W chwili kiedy ten fragment oparcia odcięty i odsunięty jest od stołu zaczyna być obcy. Prace z cyklu Movemental ukazują bezradność widza wobec postrzeganej iluzji rzeczywistości w dwuwymiarowym obrazie. W efekcie artystycznych zabiegów obłąkane oko widza wędruje intensywnie po całej płaszczyźnie obrazu. Badania okulograficzne przeprowadzone na cyklu Movemental prezentują dziesiątki punktów przyciągających wzrok, które są obecne na jednej płaszczyźnie. Strzemiński, Nude Descending a Staircase by Duchamp, Impression by Monet ant other works. The most interesting were the artefacts, which are subject to additional qualities preventing unambiguous perception. Using a banal image of the Giza pyramids, the viewer confronts the tourist image embedded to an excess within the mind of every human being. Looking at the key works of suprematism (Black square on a white background by Kazimir Malevich) and conceptualism (One and three chairs by Joseph Kosuth), the viewer discovers the value of visual art, which had the intention of emphasising the idea. And, for example, the composition points in an image by Jackson Pollock, when perceived momentarily, are not, as is commonly written in the books, all-over. In the next phase of the experiment, participants were asked to visually connect dozens of points in the plane, which are arranged in a contour drawing. Then they drew simple objects with their eyes. The effects show that is a difficult task and the eyeball is by far an imprecise tool for navigation. Dobiszewski also examined the statistical visual responses to his own works, in the concept of which he has already been playing with physiology of sight. Belonging to this group, a particularly interesting series of Movemental (2009) is images of stereotypical, elegant hotel rooms and palaces. The artist deconstructed the two-dimensional representation of these spaces. Items carefully cut out and separated from the close context remained unreadable fragments, difficult to identify. This works make us realise to what extent personal knowledge dictates what we see. A chair pushed under the table is clear and instantly recognizable, even though the picture shows only a part of its backrest. The moment this part of the backrest is cut off and removed from the table, it becomes alien. The works from the Movemental series show the viewer s helplessness in front of an illusion of reality in a two-dimensional image. As a result of the artistic endeavours a mad eye of the viewer travels extensively across the whole image plane. The eye-tracking research carried out on the Movemental cycle present dozens of eye-catching points that are present on the same plane. As a result of the activities of the artist, the report was created, consisting of charts, diagrams and models. The concept highlighted the creative process, which is 8 9

6 Podczas działań artysty powstał raport złożony z wykresów, schematów i modeli. Koncepcja uwypukliła proces twórczy, który jest zmodyfikowanym procesem naukowym. Próba ta wpisuje się w tradycyjną wiarę w potęgę nauki, uprawomocnioną użyciem niedostępnego powszechnie i skomplikowanego sprzętu. Wydaje się, że na tym zasadza się typowa dla artysty, bo obserwowana we wcześniejszych realizacjach, strategia poznawcza, fascynacja technologią i medialność jego pomysłów. W erze postmedialnej studiowanie problemów widzenia i analiza empiryczna jest staroświecka. Wbrew pozorom taka niemodna sztuka jest jakby bardziej otwarta na interpretacje, bo nie narzuca konieczności kontekstualnego wyjaśnienia. Niemniej ważne w twórczości Dobiszewskiego są wrażenia zmysłowe i poznanie intuicyjne. Nie oznacza to, że dzieła przesycone są artystyczną spontanicznością i ewokują intuicyjne odczucie. Wręcz przeciwnie, są chłodne, matematycznie precyzyjne i niekiedy emocjonalnie bezużyteczne jak meble Miesa van der Rohe. Zmysłowość i intuicja jest gdzie indziej w procesie ich powstawania. Problemem tej sztuki jest proces badawczy i manipulacja artysty w doborze przedmiotu empirycznego doświadczenia. Tam należy szukać refleksji do budowania otwartych narracji. Taka postawa dąży do jakiejś uniwersalności w stosunku do niewiedzy teraźniejszości i tajemnicy przyszłości. Ewidentna niechęć artysty do wniosków jasnych i ostatecznych ciekawie koresponduje z wypowiedzią Freemana Dysona: między tym, co wiemy, a tym, co się naprawdę dzieje, jest ogromna różnica 2. Pomysły Tomasza Dobiszewskiego wiele zawdzięczają doświadczeniu Teorii widzenia Władysława Strzemińskiego i uwagom o fotografii Rolanda Barthesa. Artysta posłużył się przykładami dzieł, które obaj teoretycy analizowali i poddał je chłodnej naukowej procedurze. Rozprawia się przy użyciu swojej metody z obiektywnym i subiektywnym sposobem pojmowania przedmiotu. a modified scientific process. This attempt is a part of the traditional belief in the power of science, validated by the use of commonly inaccessible and complicated equipment. It seems that this is based on a cognitive strategy typical for the artist since it was observed in his earlier works on his fascination with technology and mediality of his ideas. In the post-media era, studying issues of vision and empirical analysis seem to be old-fashioned. Contrary to appearances, this unfashionable art is somehow more open to interpretation, because it does not impose the need of contextual explanation. Sensual experiences and intuitive knowledge are as important in the work of Dobiszewski. This does not mean that the works are permeated with artistic spontaneity and evoke an intuitive feeling. On the contrary, they are cool, mathematically precise, and sometimes emotionally useless, like furniture by Mies van der Rohe. Sensuality and intuition can be found elsewhere in the process of their formation. The problem of this art is the process of research and the artist s manipulation in the selection of the object of empirical experience. It is there that one should look for reflection to build open narratives. Such an attitude tends towards some versatility in the ignorance of the present and the mystery of the future. The apparent unwillingness of the artist to form clear and definitive conclusions corresponds in an interesting way with Freeman Dyson s statement: between what we know and what s really going on, there is a huge difference 2. Tomasz Dobiszewski s ideas owe much to the experience of the Theory of Vision by Strzemiński and to Roland Barthes s reflections on photography. The artist used the examples of the works that both theorists analysed, and subjected them to a cool scientific procedure. Using his method, he takes apart the objective and subjective way of understanding the subject. 2. Urodzony heretyk, Op. Cit. 2. Born heretic, Op. Cit

7 Krzywe, jakimi określił fale, są chyba rezultatem jakichś nadludzko cierpliwych obliczeń matematycznych, sprowadzających pracę oka i widzenie bezpośrednie a dają wrażenie ruchu fal, tak bezpośrednie wrażenie morza, jakiego nigdy nie doznałem patrząc na pejzaż morski. A przecież ten rysunek nie ma nic z naturalistycznego iluzjonizmu, i niewyrobione oko wziąć go może za abstrakcyjną igraszkę linii krzywych. Curves with which he described the waves are probably the result of some superhumanly patient mathematical calculations that reduce the work of the eye and direct vision and give the impression of motion of the waves, such as a direct impression of the sea, that I had never experienced looking at a seascape. But this picture has nothing to do with the naturalistic illusionism, and an untrained eye can take it as an abstract play of curved lines. Julian Przyboś o rysunku unistycznym Władysława Strzemińskiego 3 Julian Przyboś on a unistic drawing by Strzemiński 3 Doświadczenie sztuki i teorie Władysława Strzemińskiego implikują ciekawie napięte połączenie problemów postrzegania i realizmu. Strzemiński stworzył kompletną wizję dziejów sztuki, którą pojmował jako historię zmiany świadomości wzrokowej człowieka. Ujawnił ewolucję sposobów widzenia i wpływu wiedzy na to co widzimy. Kluczowe dla niego rozróżnienie: sztuka a rzeczywistość rozpatrywał w kategoriach rozwoju percepcji rzeczywistości przez artystę. Progresja realizmu według Strzemińskiego wynika z empirycznej obserwacji, nie zaś z ewolucji duchowej i uczuciowej artysty. W Teorii widzenia napisał: realizm nie jest metafizycznym platońskim absolutem, lecz historycznie kształtującym się procesem rozwoju poznawczej działalności ludzkiej 4. Strzemiński i Dobiszewski nie działają na przykładzie człowieka indywidualnego lecz potencjalnego. Pierwszy posługuje się wywodem wskazującym na podobny rozwój świadomości wielu ludzi, drugi doświadczenie pojedynczych ludzi kumuluje w jednym raporcie. Jakkolwiek z punktu widzenia współczesnej socjologicznej metodologii są to założenia błędne i ujmujące badawczemu charakterowi, na poziomie artystycznym są ciekawe. Strzemiński nie doświadczał rzeczywistości, w których przestawały dominować ogólne narracje. Dobiszewski działa natomiast w oparciu o system uśredniający widzenie, którego pragmatyczna przydatność potwierdzona jest skutecznością badanych w ten sposób reklam. The experience of art and the theories of Władysław Strzemiński imply an interesting, strained combination of the problems of perception and realism. Strzemiński created a complete vision of the history of art, which he understood as a story of change in human visual awareness. He revealed the evolution in ways of seeing and the impact of knowledge on what we see. His key distinction, between art and reality, he considered in terms of development of the artist s perception of reality. Progression of realism according to Strzemiński results from empirical observation, rather than the spiritual and emotional evolution of the artist. In the Theory of Vision, he wrote: realism is not a Platonic metaphysical absolute, but historically emerging development process of cognitive human activity 4. Strzemiński and Dobiszewski do not work on the example of an individual human being, but a potential one. The former uses an argument pointing to the similar line of development of the consciousness of many people, the latter accumulates the experiences of individual people in one report. Although from the point of view of contemporary sociological methodology these assumptions are flawed and diminish the research attitude, on the artistic level they are interesting. Strzemiński did not experience the realities in general narrations had ceased to dominate, while Dobiszewski acts on the basis of a system that averages seeing, the pragmatic usefulness of which is confirmed by the effectiveness of adverts examined in this way. 3. Julian Przyboś, Przedmowa. Nowatorstwo Władysława Strzemińskiego (w:) Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, s Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, s Julian Przyboś, Preface. Innovation of Strzemiński (in:) Władysław Strzemiński, Theory of Vision, Krakow, 1958, page Władysław Strzemiński, Theory of Vision, Krakow, 1958, page

8 Ciekawe jest to, co pisał Strzemiński o impresjonizmie, potocznie postrzeganym jako malarstwo indywidualistyczne i skrajnie osobiste. Malarstwo wrażeń było dla niego potwierdzeniem rzeczywistego procesu fizjologicznego oglądania świata. Określił go fenomenem realizmu widzenia ruchomego, bliskiego naturalnemu postrzeganiu człowieka. Nie zastanawiał się nad efektem rozmazanych plam na płótnach, skupił się na procesie, który do nich doprowadził. Proces ten w jego mniemaniu przyspieszył wzmocnienie świadomości, że zjawiska należy rozpatrywać również z punktu widzenia obserwatora 5. W przypadku Strzemińskiego był to obserwator ruchomy u Dobiszewskiego jest zbiorowy. Wrażenie i chwila postrzegania dla Fiksacji są kluczowe. Osoby badane nie miały czasu na długą kontemplację obrazu. Jedynie doświadczały chwili obecności przed jego fotograficzną reprezentacją na ekranie monitora. Artystę interesowało pierwsze spojrzenie, chwila zawieszenia wzroku nie poparta zrozumieniem obrazu. Element twórczy pojawił się tylko raz w pracy badanego zespołu ludzi, kiedy mieli za zadanie rysować przy użyciu wzroku proste formy domu, krzesła, wahadła. Julian Przyboś analizując dorobek teoretyczny Władysława Strzemińskiego, zwrócił uwagę na późne, pounistyczne prace artysty, w których nie tyle abstrakcyjna forma jest przedmiotem rozważań, co przede wszystkim światło i kolor. Opisał je jako kompletną syntezę wszelkich elementów widzenia. Zestawił przykład wizerunków słońca, które wykonał Strzemiński z naiwnymi, zdaniem autora, wirującymi gwiazdami Van Gogha. Strzemiński szaleńcze marzenie malarzy uczynił rozumnym 6. Część prac-raportów powstałych w ramach Fiksacji są to tzw. mapy cieplne. Ich zadaniem jest dokumentacja najczęściej dostrzeganych miejsc kompozycji, a nie jak wcześniej drogi, jaką przebiega gałka oczna. Na wizerunkach znanych dzieł zaznaczone są obszary, które najczęściej absorbują wzrok. Ekspresyjne zielono-żółto-czerwone plamy paradoksalnie zasłaniają najczęściej dostrzegane punkty pokazywanych kompozycji. Mapy cieplne są abstrakcyjnymi kompozycjami, obliczonymi przez program komputerowy, ich It is interesting what Strzemiński wrote about impressionism, commonly seen as individualistic and extremely personal painting. For him, painting of experiences was a confirmation of the actual physiological process of viewing the world. He called it a phenomenon of realism of mobile view, close to the natural human perception. He didn t ponder over the effect of blurry spots on the canvases, he focused on the process that led to them. In his opinion, this process accelerated the strengthening of the awareness that the phenomena should also be considered from the point of view of an observer 5. In the case of Strzemiński the observer was mobile, in Dobiszewski s collective. Impression and the time of perception are crucial for Fixations. The subjects did not have time for a long contemplation of the image. They only experienced the moment of presence in front of its photographic representation on the screen. The artist was interested in the first look, a moment of suspension not supported by the understanding of the visual image. Creative element appeared only once in the proceedings of the test team of people who were asked to draw simple forms of house, chairs, pendulum, using only their sight. Julian Przyboś, analysing the theoretical achievements of Strzemiński, pointed out the late, post-unistic works of the artist, where the abstract form is not so much a subject of consideration as is most of all light and colour. He described it as a complete synthesis of all elements of seeing. He combined the images of the sun by Strzemiński with, in his opinion, naive, rotating stars by Van Gogh. Strzemiński turned the crazy dream of painters into a rational one 6. Some of the works-reports produced as a part of Fixations are so called heat maps. Their task is to document the most often perceived places in a composition, and not the path followed by the eye, as previously. The images of famous works are marked with areas that most often absorb the eye. Expressive green-yellow-red spots paradoxically cover the most often perceived points of the presented compositions. Heat maps are abstract 5. Władysław Strzemiński, Op. Cit., s Julian Przyboś, Op. Cit., s Władysław Strzemiński, Op. Cit., p Julian Przyboś, Op. Cit. p

9 tłem zaś jest wybrana reprezentacja rzeczywistości. Spośród obrazów wykorzystanych w projekcie najbardziej problematyczna wydaje się fotografia. Geneza drogi twórczej Tomasza Dobiszewskiego tkwi w fotografii. Najciekawsze projekty autora wynikają z niestandardowej analizy tego medium. Artysta od lat prowadzi grę z możliwościami percepcji czy też z nieoczywistym wykorzystaniem elementów technologii fotograficznej. Lekceważy tradycyjne cele i uwypukla poetykę samego działania. Nie wywołuje naświetlonych klisz filmowych (Hidden Trips, 2009), fotografuje aparatami wykonanymi z opakowań po tabletkach (Re-medium, ) lub z mebli (Shadowplay, 2010). Fotografia, obok dawnego iluzjonistycznego malarstwa, jest chyba sztuką najbardziej obciążoną refleksją na temat obiektywizmu świata w niej przedstawionego. Dziś wiemy, że fotografia ma swoją własną zatrzymaną realność i czas, a obiektywizm medium jest czysto iluzoryczny. Nowe prace Tomasza Dobiszewskiego idą krok dalej i udowadniają różnice w percepcji fotografii. Niestety wiele zdjęć nie ożywa pod moim spojrzeniem. A nawet większość, z tych, które jakoś dla mnie istnieją, działa na mnie tylko ogólnie i, jeśli tak można powiedzieć grzecznie. Nie ma w nich żadnego punctum. Podobają mi się lub nie, lecz nic we mnie nie wywołują: mają w sobie jedynie studium. Studium to szerokie pole swobodnego pożądania, różnego oddziaływania, niepewnego smaku: lubię / nie lubię, I like / I don t. Studium należy do porządku to like, a nie to love. Mobilizuje półpożądanie, półchcenie; to jest ten sam rodzaj zainteresowania nieokreślonego, gładkiego, bez zobowiązań, jakie odczuwamy wobec ludzi, przedstawień, ubrań, książek, o których uważamy, że są w porządku. compositions, calculated by a computer program, and their background is a selected the representation of reality. Among the images used for the project, photography seems to be the most problematic. The origin of Dobiszewski s creative path is in photography. The most interesting projects of the author are the result of his non-standard analysis of this medium. For years, the artist has been playing with the possibilities of perception or with unobvious use of elements of photographic technology. He disregards the traditional goals and highlights the poetics of action itself. He doesn t develop the exposed film rolls (Hidden Trips, 2009), takes photographs with cameras made of pill boxes (Re-medium, ) or of furniture (Shadowplay, 2010). Photography, together with ancient illusionist painting, is perhaps the type of art burdened the most with reflections on the objectivity of the world represented in it. Nowadays, we know that photography has its own arrested reality and time, and its objectivity is purely illusory. The new works by Tomasz Dobiszewski go one step further and prove the differences in the perception of photography. Unfortunately, many images do not come to life in my eyes. And even most of those that somehow exist for me, work for me only generally and, so to speak, politely. They do not have any punctum. I like them or not, but they evoke nothing in me: they only have the studium. The studium is a broad field of freed desire, various types of impact, uncertain taste: I like/do not like, I like/i don t. The studium belongs to the order of like, not love. It encourages half-desire, half-want, this is the same kind of vague, smooth interest without obligations we feel towards people, presentations, clothes, books, which we believe to be OK. Roland Barthes 7 Roland Barthes 7 Artysta pochylił się nad zbiorem fotografii opisanych w książce Rolanda Barthesa Światło obrazu. Używając języka francuskiego myśliciela, wszystkie te fotografie mają The artist gave his attention to a collection of photographs described in Roland Barthes s book Camera Lucida. Using the language of the French philosopher, all of these 7. Roland Barthes, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, Warszawa 2008, s Roland Barthes, Camera Lucida: Reflections on Photography, Warsaw 2008, pp

10 zdolność ożywania pod spojrzeniem. Interpretacja fotografii według Barthesa opiera się na wyróżnieniu dwóch właściwości zdjęć: studium i punctum. Obecność punctum w fotografii podnosi jej walory, jest to jednak niestety dalece nieprecyzyjna i subiektywna kategoria. Przyglądając się fotografii Roberta Mapplethrope a przedstawiającej Phila Glassa i Boba Wilsona, Roland Barthes wyciągnął odmienne wnioski niż te wynikłe z projektu artysty. Uwagę Barthesa przyciągnął Wilson, uwaga większości uczestników poddanych badaniu przez Dobiszewskiego skoncentrowana była natomiast na figurze Glassa. To jego twarz zasłania wielka czerwona plama. Z kolei w przypadku portretu rodzinnego autorstwa Jamesa van der Zee, element wskazany jako punctum (bucik zapinany na pasek) pozostał niemal nie zauważony przez badanych. Wyciągnięte z tego wnioski wskazują, że doświadczenie indywidualne, reprezentowane przez Barthesa, nie jest tożsame ze zbiorowym, podliczonym przez okulograf. photographs have the ability to come to life under the gaze. Interpretation of photography by Barthes is based on singling out two properties of photographs: studium and punctum. The presence of punctum in a photograph raises its value, but it is unfortunately a largely vague and subjective category. Looking at the Robert Mapplethorpe s photograph depicting Philip Glass and Bob Wilson, Roland Barthes drew different conclusions than those resulting from the artist s project. It was Wilson who drew Barthes s attention, while the attention of most participants examined by Dobiszewski focused on the figure of Glass. It s his face that s covered by a great red spot. On the other hand, in the case of a family portrait by James van der Zee, the item designated as the punctum (a strap fastened boot) remained almost unnoticed by the subjects. Conclusions drawn from this show that an individual experience represented by Barthes, is not tantamount a collective one calculated by the eyetracking device. Artysta skupił się na badaniu wrażeń, może nawet stereotypów, które mogą funkcjonować z powodzeniem w postrzeganiu obrazów, w tym reprezentacji dzieł sztuki. Mimo całej komplikacji i wielowymiarowości przeprowadzonych przez artystę badań, wydają się one mieć dalsze ciekawe perspektywy rozwoju. Zastanawia mnie w jaki sposób będą się kształtować średnie wyciągnięte z ruchu gałek ocznych starannie wyselekcjonowanych grup ludzi, np. studentów historii sztuki, osób zupełnie niezaznajomionych z pokazywanym im kanonem, osób o różnej wrażliwości, czy też ludzi przynależnych do różnych grup wiekowych. Zastanawia mnie też, co by było, gdyby Tomasz Dobiszewski w badaniach posłużył się prawdziwymi dziełami sztuki, a nie ich reprodukcjami, gdzie możliwe do doświadczenia są skala i trzeci wymiar oraz walor emocjonalny związany z realnym doświadczeniem. Projekt Fiksacje uzmysławia w ten sposób konieczność życia w świecie reprezentacji i symulacji, którego doznanie zmysłowe jest chwilowe, zapośredniczone i powierzchowne. The artist focused on studying sensations, perhaps even stereotypes that can operate successfully in the perception of images, including the representation of works of art. In spite of the complexity and multidimensionality of the research carried out by the artist, they seem to have further interesting prospects of development. I wonder how the curves based on the eye movement of carefully selected groups of people will shape, such as students of art history, people completely unfamiliar with the canon being shown, people with different sensitivities or people belonging to different age groups. I also wonder what would have happened if Tomasz Dobiszewski used the real works of art in his research, rather than reproductions, where it is possible to experience the scale and the third dimension and emotional value associated with real experience. The Fixations project thus realizes the necessity of living in the world of representation and simulation, where a sensual experience is only temporary, mediated and superficial

11 Katarzyna Pawlak-Lemańska, Eksperyment okulograficzny Katarzyna Pawlak-Lemańska, Eye-tracking experiment Badania eksperymentalne mają na celu poszukiwanie i sprawdzenie związków zachodzących pomiędzy wieloma zmiennymi. Są one niezbędne we wszystkich dziedzinach nauki, od przyrodniczych po społeczne i ekonomiczne, także w sztuce. Podejście empiryczne we wszelakich dziedzinach życia jest niezmiernie istotne, dlatego z wielkim entuzjazmem należy podejść do pomysłu przetestowania sposobu postrzegania sztuki na grupie losowo wybranych osób za pomocą stacjonarnego eyetrackera - urządzenia wykorzystywanego głównie do badań konsumenckich i marketingowych. Autor projektu, Tomasz Dobiszewski w dość przemyślny sposób wybrał fotografie, obrazy i filmy, które zaprezentował uczestnikom badań, aby doświadczalnie sprawdzić jak oko ludzkie postrzega sztukę. Przeprowadził również eksperyment optyczny oglądający dostali polecenie wykonania zadań z zakresu pedagogiki i psychologii. Zostali m.in. poproszeni o narysowanie wzrokiem domu, kota, czy drzewa, czy o udział w zabawie połącz punkty, nie używając przy tym ołówka, a jedynie wzroku. Efektem eksperymentu są obiekty, wykresy, fotografie, wydruki i filmy przedstawiające interpretacje wyżej wspomnianych badań, z których wynika, że nie wszyscy odbieramy rzeczywistość w ten sam sposób. Patrząc na opisany eksperyment warto opisać rolę wzroku w postrzeganiu otaczającego świata i w sposobie przetwarzania informacji, a także przedstawić zmiany, jakie zaszły w rozwiązaniach technicznych stosowanych w badaniu ruchu gałek ocznych i w sposobie analizy otrzymanych danych. Oczy od zawsze były szczególną częścią ciała, wielokrotnie obserwowaną i badaną. Już Platon opisując stworzenie człowieka i jego ciała w traktacie Timajos, zwrócił uwagę na znaczenie wzroku, ponieważ dzięki niemu możliwe jest doświadczanie wszechświata. Stwierdził, że oczy powstały jako pierwszy organ u człowieka, ponieważ to one niosą światło 1. Powszechny wśród renesansowych teoretyków sztuki i artystów entuzjazm dla oka wynikał z tego, iż fakt patrzenia oznaczał dla humanistów zainteresowanie światem, gotowość eksploracji i odkrywania jego prawd, otwartość na płynące zeń zaskoczenia Experimental research is designed to look for and verify the relationship between many variables. They are essential in all fields of science, from the natural to the social and economic, as in art. Empirical approach in all areas of life is extremely important, so the concept of testing the perception of art on a group of randomly selected individuals using a desktop eyetracker a device used mainly for consumer research and marketing should be approached with great enthusiasm. The author of the project, Tomasz Dobiszewski, quite cleverly selected the photos, images and videos which he presented to the participants of the research, in order to experimentally check how the human eye perceives art. He also conducted an optical experiment viewers got to perform tasks in the field of education and psychology. They were asked, among others, to draw a house, a cat, or a tree using their eyes, or to take part in a game of connecting points not with pencil, but with their eyes. The result of the experiment are objects, charts, photographs, prints and videos of interpretations of the above-mentioned research, which show that not all perceive reality in the same way. Looking at the described experiment, it is worth describing the role of vision in the perception of the surrounding world and in the way of processing information and presenting the developments that took place in the technical solutions used in the study of eye movement and in the way the resulting data are analysed. Eyes have always been a special part of the body, repeatedly observed and studied. It was already Plato who, describing the creation of man and his body in his Timaeus treatise, pointed out the importance of vision, because thanks to it we can experience the universe. He said that the eyes formed as the first human organ, because they carry the light 1. The enthusiasm for eye, common among the Renaissance art theorists and artists, resulted from the fact that for humanists seeing meant interest in the world, willingness to explore and discover its truths, openness to surprises and questions it offers. Leonardo da Vinci in the Paragone treatise said that the eye is the window of the soul and the main road 1. Platon, Timajos. Kritias albo Atlantyk, Warszawa Plato, Timaeus. Kritias or Atlantic, Warsaw

12 i pytania. Leonardo da Vinci w traktacie Paragone stwierdził, że oko jest oknem duszy i główną drogą poznawania natury przez rozum. Postawił znak równości pomiędzy prawdą i tym co się widzi, czyli wskazywał na uzasadnienie doświadczalne wszelkich twierdzeń. Granice widzenia stają się granicami poznania 2,3. Obecnie wiedza na temat budowy i pracy oczu, sposobu przetwarzania informacji wzrokowej przez mózg jest zdecydowanie większa, niż za czasów Leonadra da Vinci. Wiadomo obecnie, że strefa odbiorcza zmysłu wzroku w korze mózgowej jest około 10 tysięcy razy większa niż pozostałych zmysłów. Promienie elektromagnetyczne wnikające do oka padają na siatkówkę, która składa się z dwóch typów fotoreceptorów: pręcików i czopków. Pręciki odbierają bodźce monochromatyczne, a czopki gwarantują widzenie barwne. Rodopsyna i jodopsyna barwniki światłoczułe w fotoreceptorach, przetwarzają energię fotonów na energię elektryczną. Nerw wzrokowy przekazuje impulsy elektryczne do mózgu, gdzie w płatach potylicznym, ciemieniowym i skroniowym są dekodowane. Mózg zestawia wrażenia i interpretuje je. Powstały obraz nie jest idealnym, fizycznym odbiciem rzeczywistości, lecz jej przekształceniem, wynikającym z czynników takich jak np. stan psychofizyczny, napięcie nerwowe, tło 4. Okulografia (od łac. oculus oko), obecnie zwana eyetrackingiem (ang. eye tracking śledzenie ruchów gałek ocznych) jest jednym z kierunków w badaniach psychofizycznych, które jako nauka rozwinęły się pod koniec XIX w. i bada odpowiedź organizmu na bodźce zewnętrzne, a w szczególności zajmuje się powiązaniem bodźców i wywołanym przez nie wrażeniem. Okulografia polega na śledzeniu i rejestrowaniu ruchu gałek ocznych za pomocą specjalistycznej aparatury pomiarowej. Za pioniera okulografii uważa się, francuskiego okulistę Louis a Javala, który w 1879 roku zaobserwował, że ludzie czytając ułożony na stronie tekst, nie robią tego płynne, a skaczą pomiędzy słowami i liniami, na niektórych zatrzymując się dłużej, na innych w ogóle. Edmund Huey zbudował pierwsze to exploring the nature by the mind. He put a sign of equality between truth and what one sees, so he emphasised empirical justification of any claims. The boundaries of seeing are becoming the boundaries of cognition 2,3. Currently, knowledge of the construction and operation of eyes, the way visual information is processed in the brain is much greater than at Leonardo s times. It is now known that the receiving area of the sense of sight in the cerebral cortex is about 10 thousand times greater than that of the other senses. The electromagnetic rays fall on the retina of the eye, which is composed of two types of photoreceptors: rods and cones. Rods receive monochromatic incentives, while cones are responsible for seeing in colours. Rhodopsin and photopsin light-sensitive pigments in photoreceptor cells convert photon energy into electrical energy. The optic nerve transmits electrical impulses to the brain, where they are decoded in the occipital, parietal and temporal lobes. The brain compiles sensations and interprets them. The resulting image is not a perfect, physical reflection of reality, but its conversion, resulting from factors such as mental or physical conditions, nervous tension, background 4. Oculography (from Latin oculus eye), now known as eye-tracking, is one of the directions of psychophysical research that developed as a science in the late nineteenth century. It examines the body s response to external stimuli, and deals in particular with the link between stimuli and the impressions they cause. Eye-tracking is based on tracking and recording eye movement using specialized measuring equipment. A French ophthalmologist Louis Javal is considered a pioneer of eye-tracking in 1879, he observed that the people reading the text placed on a page do not do it smoothly, but jump between words and lines, staying longer on some, and not at all on other. Edmund Huey built the first device to track eye movements during reading. The device was a kind of a contact lens with a hole for the pupil and the eye movement was recorded via a special indicator 2. J. Białostocki, Pięć wieków myśli o sztuce, Warszawa L. Teusz, Okiem dotykać świata, Przegląd Powszechny, 2009, 4. J. Gawęcka, Zarys budowy i funkcjonowania zmysłów człowieka w: Zmysły a jakość żywności i żywienia, red. J. Gawęcki i N. Baryłko-Pikielna; Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań, J. Białostocki, Five centuries of thinking about art, Warsaw L. Teusz, To touch the world with the eye, Przegląd Powszechny, 2009, 4. J. Gawęcka, Outline of the construction and operation of the human senses: Senses and the quality of food and nutrition, ed. J. Gawęcki and N. Baryłko-Pikielna; Wydawnictwo Akademii Rolniczej in Poznan, Poznan,

13 urządzenie do śledzenie ruchu oczu podczas czytania. Urządzenie było rodzajem soczewki kontaktowej z otworem na źrenicę, a poruszanie się gałek ocznych rejestrowało poprzez zintegrowany z soczewką wskaźnik reagujący na ruch. Wyniki swoich badań opublikował w 1908 r. w czasopiśmie The Psychology and Pedagogy of Reading 5. W początkach XX w. nauki z zakresu psychologii i edukacji zaczęły się intensywnie rozwijać, a tym samym nastąpił rozwój technologicznych rozwiązań wspomagających badania. W 1901 roku R. Dodge i T.S. Clain zbudowali pierwszy okulograf nieinwazyjny, który zapisywał ruch oczu na kliszy fotograficznej, jednak rejestrował tylko poziome ruchy oka. Natomiast w 1905 r. Charles H. Judd z współpracownikami zbudowali prototyp urządzenia, które śledziło wzrok dwuwymiarowo w pionie i poziomie. Ten pierwszy eyetracker wykorzystał w latach 20-tych XX w. Guy T. Bushwell (pionier psychologii edukacyjnej) do wieloletnich badań nad sposobem czytania uczniów w trakcie poszczególnych lat nauki oraz nad opracowaniem charakterystyki wielu dysfunkcji edukacyjnych wśród dzieci. Zarówno Ch. H. Judd i G.T. Bushwell uważani są obecnie za prekursorów psychologii kognitywnej, która od 20 lat bardzo silnie się rozwija, a jej naukowe odkrycia wykorzystuje się w wielu dziedzinach nauki, od medycyny, edukację po ekonomię, marketing, badania konsumenckie 6. W latach 30-tych XX w. Earl James and Carl Taylor zbudowali oftalmograf. Naukowcy zarejestrowali obraz, w jaki sposób ludzie czytają i stwierdzili, że mechanizm czytania (a tym samym postrzegania obrazu) polega na naprzemiennym działaniu na zasadzie skanowania tekstu (ang. hop) i zatrzymaniu się w pewnym punkcie (ang. fixation). W dalszych latach techniki badania podlegały kolejnym udoskonaleniom. W 1948 roku H. Hertridge i L.C. Thompson opracowali urządzenie, które miało kolejne udoskonalenie - nakładano je na głowę uczestnika badania. Rozpoczęła się era eyetrackerów nagłownych. W stosunku do wcześniejszych systemów urządzenie posiadało istotna zaletę: uwalniało badanego od integrated with the lens that reacted to movement. He published the results of his study in 1908 in The Psychology and Pedagogy of the Reading magazine 5. In the early twentieth century the sciences of psychology and education began to develop intensively, and thus there was also the development of technological solutions supporting research. In 1901, R. Dodge and T.S. Clain built the first non-invasive eye-tracker, which recorded the eye movements but only the horizontal ones on a photographic plate. Then, in 1905, Charles H. Judd with his co-operators built a prototype device that followed the eye in two dimensions horizontally and vertically. That first eyetracker was used in the 1920s by Guy T. Bushwell (the pioneer in educational psychology) for many years of research on how students read during each year of study and to develop the characteristics of a number of educational dysfunctions among children. Both Ch. H. Judd and G.T. Bushwell are now considered the forerunners of cognitive psychology, which since 1920s has greatly expanded, and its scientific discoveries are used in many fields of science, from medicine and education to economy, marketing, and consumer research 6. In the 1930s, Earl James and Carl Taylor built ophthalmograph. The researchers recorded the image of how people read and found that the mechanism of reading (and thus the perception of the image) depends on the principle of alternate text scanning (hop) and stopping at a certain point (called fixation). In subsequent years, the research techniques further improved. In 1948, H. Hertridge and L.C. Thompson developed a device which had another improvement it was put on the participant s head. The era of head eyetrackers begun. Compared to previous systems, the device had a significant advantage: it freed the person tested from the necessity of sitting still in front of the recording camera E. Huey, The Psychology and Pedagogy of Reading (Reprint), MIT Press 1968 (pierwotnie opublikowane w 1908). 6. D. Legget, A brief history of eye-tracking, Design Research, 2010, 5. E. Huey, The Psychology and Pedagogy of Reading (Reprint), MIT Press 1968 (originally published in 1908). 6. D. Legget, A brief history of eye-tracking, Design Research, 2010,

14 konieczności nieruchomego siedzenie podczas badań przed aparatem rejestrującym 7. W latach 50-tych Alfred L. Yarbus prowadził badania nad zależnością pomiędzy ruchami gałek ocznych, a zainteresowaniem oglądającego pokazywanym tekstem lub obrazem. W książce wydanej w 1967 r. stwierdził, że wzrok zatrzymuje się tylko na wybranych punktach obrazu. Ruch oczu opowiada tokowi myślowemu osoby oglądającej, dlatego tok myślenia obserwatora może być częściowo śledzony przez rejestrację ruchu gałek ocznych i dlatego z rejestracji tych ruchów można stwierdzić najbardziej interesujące punkty dla obserwatora, a także w jakiej kolejności to zainteresowanie nastąpiło. Yarbus stwierdził, że uwaga obserwatora przeważnie skupia się na nieistotnych elementach obrazu w wyobrażeniu ogólnym. Często są to elementy niezwykłe w danym otoczeniu, nieznane czy niepasujące do otoczenia 8. W okresie do lat 70-tych XX w. głównym zastosowaniem eyetrackingu była psychologia edukacji, medycyna lotnicza i kosmiczna. Koniecznym było poznanie reakcji organizmu ludzkiego i możliwości intelektualnych człowieka w różnych trudnych sytuacjach, wywoływanych w symulatorach lotów i urządzeniach treningowych. Zespół P. Fittsa pod koniec lat 50-tych analizował ruchy gałek ocznych pilotów w kokpicie samolotu, w ten sposób ulepszano wyposażenie i układ przestrzenny przyrządów kontrolno-pomiarowych w kabinach lotniczych 6. Nowy rozdział w historii eyetrackingu rozpoczął się w latach 80-tych XX w., gdy zaczęto stosować tę technikę w badaniach marketingowych, a następnie badaniach stron internetowych. Pierwsza zastosowała ją firma marketingowa Perception Research Services, Inc. z New Jersey do badania skuteczności reklam i ogłoszeń zamieszczanych w czasopismach, ponieważ wcześniejsze badania za pomocą detektorów kłamstwa nie przynosiły oczekiwanych efektów sprzedażowych. Natomiast eyetracking jednoznacznie określał, która strona czasopisma jest najczęściej i najdłużej oglądana 6. Rozwój technologii elektronicznych i informatyki, dostępność coraz lepszych rozwiązań sieciowych spowodowały coraz szersze zastosowanie eyetrackingu w procesie projektowania i dostosowywania A.L. Yarbus, Eye Movements and Vision, New York, 1967 (opublikowane 1962 w j. rosyjskim). In the 1950s, Alfred L. Yarbus conducted research on the relationship between eye movements and viewer s interest in the text or image shown. In a book published in 1967, he concluded that the eye stops only at selected points in the image. Eye movement corresponds to the line of thoughts of the viewer, so that line of thoughts can be partially traced by recording the eye movement. Then, the recording of that movement can allows to determine the most interesting points for the observer, as well as the order in which that interest emerged. Yarbus stated that the attention of the observer usually focuses on irrelevant parts of the picture in the overall imagination. Often these are extraordinary elements in the particular environment, unknown ones or such that do not fit into the environment 8. Until the 1970s, eye-tracking was mainly used in psychology of education, aviation and space medicine. It was necessary to know the reactions of the human body and human intellectual capabilities in a variety of difficult situations triggered in the flight simulators and training devices. At the end of the 1950s, P. Fitts team studied eye movements of pilots in the cockpit of the plane, which contributed to improvement of the spatial arrangement of the control and measurement devices in the cockpit. 6 A new chapter in the history of eyetracking began in the 1980s, when the technique was employed in marketing research and then in website research. The first to use it was a marketing company Perception Research Services, Inc. from New Jersey, to test the effectiveness of advertisements and announcements placed in magazines, because previous studies using lie detectors did not bring the expected sale results. At the same time, eye-tracking clearly determined which page magazine is watched the most and the longest 6. The development of electronic and computing technology, the availability of better networking solutions resulted in increasing use of eyetracking in the design and customization of digital images for a variety of needs. In 1990, Joe Theismann used an eyetracking filming system made by Gallup Applied Science to film and analyse an NFL match, in order to determine which parts of the match aroused the greatest interest of the average viewer, and which are ignored 6. In the late 1990s, Euro RSCG Worldwide, one of the 8. A.L. Yarbus, Eye Movements and Vision, New York, 1967 (published in 1962 in Russian)

15 obrazów cyfrowych do różnych zapotrzebowań. W 1990 roku Joe Theismann zastosował filmujący system eyetrackingowy firmy Gallup Applied Science do sfilmowania i przeanalizowania meczu NFL, w celu stwierdzenia, które fragmenty meczu wzbudzają największe zainteresowanie przeciętnego widza, a które są ignorowane 6. Pod koniec lat 90-tych jedna z największych agencji reklamowych na świecie EURO RSCG, w związku z coraz szybszym rozwojem internetu, rozpoczęła pomiary reakcji na informacje zawarte na stronach World Wide Web (www). Na podstawie tych badań stwierdzono, że projektowanie stron internetowych musi przebiegać zupełnie inaczej niż projektowanie reklam zamieszczanych na bilbordach i w czasopismach. Potrzeby badania jakości użytkowej i ergonomicznej wszelkiego rodzaju portali informacyjnych, społecznościowych czy usługowych, spowodowały szybki i dedykowany rozwój technologii eyetrackingowej 6,9. Z punktu widzenia badań marketingowych, stosowanie eyetrackingu ma na celu sprawdzenie założenia: wiesz co widzi twój klient i spełnia funkcję obiektywnego optymalizatora. Prowadzi się badania nad rozpoznawalnością marki, sterowaniem nawigacją klienta w sklepie, rozlokowaniem materiałów reklamowych, asortymentem półki sklepowej czy projektem etykiet 9,10. Wyniki takich badań dają badaczom informację o kolejności postrzegania poszczególnych elementów obrazu poprzez rejestrację sakkad (ruchy gałki ocznej) i fiksacji (punkty zatrzymania wzroku), rejestrację punktów najczęstszego zatrzymania wzroku w danym obrazie, poprzez przedstawienie tzw. map cieplnych (ang. heat maps) lub skupienie największej uwagi na danym fragmencie tzw. mapy uwagowe (ang. focus maps) 9,10. Badania eyetrackingowe są stosowane do większego zrozumienia powiązań procesu percepcji myślowej i wzrokowej w trakcie czytania literatury, do rozwiązywania problemów obrazkowych i reklam, jak i oglądania sztuki. W ten ostatni nurt wpisuje się projekt Fiksacje Tomasza Dobiszewskiego, w którym to autor m.in. skonfrontował obserwacje uznanych teoretyków sztuki z rzeczywistością. largest advertising agencies, due to the increasingly faster development of the Internet, began measuring response to the information contained on the pages of the World Wide Web (www). On the basis of these studies, it was found that the web design must be carried out differently than designing advertisements placed on billboards and in magazines. The need to examine the practical and ergonomic quality of all kinds of websites, social networks and services, led to rapid, dedicated development of eyetracking technology 6,9. From the point of view of marketing research, the use of eyetracking is supposed to check the following assumption: you know what your customer sees, and serves as an objective optimizer. Research is carried out on brand recognition, customer navigation control in the shop, deploying advertising materials, assortment on the shelves and project of labels 9,10. The results of these studies provide researchers with information about the order the individual elements of the image are perceived, by registering saccades (eye movements) and fixations (eye breakpoints), registering points where the eye stops most often in a given picture, by providing so-called heat maps or by focusing most of the attention on a given fragment, so-called focus maps 9,10. Eye-tracking research is used for better understanding of the relationships between the process of thought and visual perception during the reading of literature, for solving of pictorial problems, for advertisements as well as viewing art. The Fixation project by Tomasz Dobiszewski is a part of that last trend; in it, the author confronted the observations made by recognised art theorists with reality. Images selected by T. Dobiszewski from the Theory of Vision by Władysław Strzemiński include, among others, paintings by Vermeer and Rembrandt. As described by Strzemiński, seventeenth-century masters created their works through the play of light and shadows, which strongly emphasized certain elements (lighter) in the image, while hiding other in the shadows just like nowadays, when focus maps are created using the eyetracking technology. Strzemiński also pointed to a certain sequence of elements 9. M. Rzemieniak, M. Wawer, R. Wawer, Przełom w ocenie postrzegania reklamy zewnętrznej, w: Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 100, SGH, Warszawa, M. Lindstrom, Zakupologia, Wydawnictwo Znak, Kraków, M. Rzemieniak, M. Wawer, R. Wawer, Turning point in the evaluation of the perception of outdoor advertising, in Studies and Proceedings of the College of Management and Finance, Scientific Issue 100, SGH, Warsaw, M. Lindstrom, Buyology, Wydawnictwo Znak, Krakow,

16 Obrazy wybrane przez T. Dobiszewskiego z dzieła Teoria widzenia Władysława Strzemińskiego to m.in. obrazy Vermeera i Rembrandta. Zgodnie z opisem Strzemińskiego XVII-wieczni mistrzowie malarstwa tworzyli dzieła poprzez grę światłocienia, który uwypuklał pewne elementy (jaśniejsze) w obrazie, inne chował w cień podobnie jak obecnie w technice eyetrackingowej tworzy się mapy uwagowe. Strzemiński również wskazał na pewną kolejność zauważanych w badanych dziełach elementów, która zgadza się z kolejnością postrzegania ich przez większość oglądających obrazy w pracy Dobiszewskiego. Myślę, że sposób i kolejność postrzegania elementów obrazu w dużej mierze zależy od poziomu oswojenia z tego typu sztuką przez odbiorcę. W omawianym projekcie autor wybrał również do badania fotografie z książki Rolanda Barthes a Światło obrazu. Już przy pierwszym zdjęciu R. Mapplethorpe a przedstawiającego P. Glassa i B. Wilsona, widać niezgodność ze stwierdzeniami Barthes a, a zobrazowaną mapą cieplną naniesioną na to zdjęcie. Widz skupia się wyłącznie na twarzy P. Glassa, a nie jak sugeruje autor książki na B. Wilsonie. A. Yarbus w swojej książce Eye Movemental and Vision twierdził, że obserwator obrazu często zwraca uwagę na elementy niezwykłe w danej kompozycji i potwierdzają to dane eksperymentalne uzyskane w doświadczeniu Dobiszewskiego. Twarz Philipa Glassa jest zdecydowanie bardziej interesująca, odbiegająca od kanonu piękna, asymetryczna przez co wzbudza większe zainteresowanie, niż twarz Boba Wilsona, która jest bardziej symetryczna i można powiedzieć ładniejsza. Analizując pozostałe zdjęcia ze Światła obrazu można powiedzieć, że obserwatorzy głównie skupiają się na oglądaniu twarzy postaci obecnych na zdjęciach, elementy, na które zwrócił uwagę R. Barthes nie zawsze zostają zauważone, albo nie do końca wiadomo, czy obserwator też miał podobne przemyślenia. Wydaje się, z punktu widzenia naukowca, że rozbudowanie projektu Fiksacje o zaawansowane badania obrazowe (np. obrazowania aktywności układu nerwowego człowieka przez tzw. funkcjonalny rezonans magnetyczny - fmri) mogłoby być kolejnym etapem pracy twórczej i pozwoliłoby zebrać dane do poznania mechanizmów percepcji obrazów, reklam czy tekstów, a jednocześnie wpisałoby się w najnowszy trend naukowy z przedrostkiem neuro. observed in the studied works, which corresponds to the order of perceiving them by most viewers watching the images in the Dobiszewski s work. I think the manner and order of perceiving elements of a picture largely depends on the recipient s level of familiarity with this type of art. In this project, the author also selected the photographs from the Camera Lucida by Roland Barthes. Already at the at the first picture by R. Mapplethorpe, showing P. Glass and B. Wilson, there s a discrepancy between the statements of Barthes and the heat map overlapped on the picture. The viewer focuses exclusively on the face of P. Glass, and not on B. Wilson, as suggested by the author of the book. A. Yarbus in his book Eye Movemental and Vision argued that the image observer often pays attention to the unusual elements in a given composition, and this is confirmed by experimental data obtained in the experiment by Dobiszewski. Philip Glass s face is far more interesting, different from the canon of beauty, asymmetric, thus raises more interest than Bob Wilson s face, which is more balanced, and one can say prettier. Analyzing other photos from the Camera lucida, it can be said that the observers mainly focus on watching the faces of the people in the pictures; the elements pointed out by R. Barthes are not always noticed, or it is not entirely clear whether the observer also had similar thoughts. From the perspective of a scientist, it seems that the enhancing the Fixation project with advanced imaging studies (eg. imaging the human nervous system activity through so-called functional Magnetic Resonance Imaging fmri) could be the next step in creative work and would help to collect data to learn the mechanisms of perception, advertising or texts, while it would also fit in the latest science trend with the neuro prefix

17 00. wprowadzenie 00. introduction Tomasz Dobiszewski, Fiksacje Ludzie są zaprogramowani na to co znają i czego się spodziewają, patrząc, zazwyczaj nie zastanawiają się nad samym przebiegiem patrzenia. To stwierdzenie sprowokowało Tomasza Dobiszewskiego do przeprowadzenia specyficznych badań. Wystawa w Galerii Miejskiej bwa prezentuje ich wynik zwizualizowanie tych elementów procesu interpretacji obrazu, które pozostają poza naszą percepcją. Podstawą realizacji wystawy Fiksacje było przeniesienie techniki stosowanej w badaniach marketingowych (*okulografia) w obręb dzieła sztuki. Do udziału w badaniach artysta zaprosił grupę kilkudziesięciu osób, której przedstawione zostały bodźce wizualne w postaci filmów, fotografii i ilustracji. Celem projektu było pokazanie innych ewentualności odczytywania rzeczywistości, poszerzenie świadomości percepcji u odbiorców i sprokurowanie ich do przemyśleń dotyczących postrzegania. Badania zostały przeprowadzone we współpracy ze School of Form w Poznaniu. *badania okulograficzne (z języka angielskiego eye-tracking ) polegają na rejestracji ruchów gałki ocznej w czasie rzeczywistym i wyznaczaniu kierunku przemieszczania się linii wzroku względem oglądanej sceny. Dzięki tym badaniom można dokładnie stwierdzić, na co konkretnie i jak długo, patrzyła dana osoba. Tomasz Dobiszewski, Fixation People are programmed to what they know and what they expect; looking, they usually do not reflect on the sheer act of viewing. This statement provoked Tomasz Dobiszewski to carry out specific studies. The exhibition at the Municipal Gallery bwa presents their results - visualisation of those elements of image interpretation that are beyond our perception. The basis for the Fixation exhibition was transfer of the technique used in marketing research (*eye-tracking) into the sphere of art. The artist asked to participate in the research a group of dozens of people, who were presented with the visual stimuli in the form of films, photographs and illustrations. The aim of the project was to show other possibilities to decipher the reality, to expand the consciousness of perception of the recipients and to provoke them to consider perception. The studies were conducted in collaboration with the School of Form in Poznan. *eye-tracking, involving the registration of eye movements in real time and determining the direction of the line of sight in relation to the viewed scene. These tests can accurately determine at what exactly and for how long the person looked

18 01. objekt 01. object Obiekt Podczas eksperymentu zaprezentowano osobom badanym przestrzenie Galerii Miejskiej bwa w Bydgoszczy. Wyniki badań posłużyły do zbudowania obiektu przedstawiającego wędrówkę widzenia po trójwymiarowej przestrzeni. Kule odpowiadają fiksacjom, czyli punktom, na których zatrzymał się wzrok, a połączenia to sakady, czyli linie obrazujące przeskok wzroku pomiędzy jednym a drugim punktem. Object During the experiment, test takers were showed the spaces of the Municipal Gallery bwa in Bydgoszcz. The results were used to build an object representing the path of view on a three-dimensional space. Spheres correspond to fixations, that is the points on which the viewers eyes rested, and the connections are called saccades, that is the lines illustrating the movement of the eye from one point to another.

19

20 Modele W oparciu o fotografie wybranych przestrzeni stworzone zostały modele trójwymiarowe. Animacje dołączone do modeli przedstawiają postrzeganie kilkudziesięciu uczestników badań. Models 02. modele 02. models Based on the selected photographs, three-dimensional models were created. Animations included in the models represent the perception of several participants.