Zarys historii zespołu sakralnego na Grodzisku i jego wychowawcza rola

Transkrypt

1 Kościół N.M.P. i Pustelnia Bł.Salomei znajduje się w Grodzisku koło Ojcowa. Pierwsze wzmianki o tym miejscu pochodzą z początku XIII wieku. Według Jana Długosza gród obronny, który miał zabezpieczać Kraków wzniósł tutaj król Henryk Brodaty. Swoim wyjątkowym urokiem Grodzisko oddziaływuje tak jak przed wiekami tak i dzisiaj na przybywających tutaj pielgrzymów i turystów. Piękne krajobrazy ojcowskie, architektura Pustelni Błogosławionej Salomei i cisza kształtują ich ducha i wrażliwość. Bóg twórca wszelkiego piękna i wewnętrznej harmonii pozwala się znaleźć tym którzy Go tutaj szukają. Tak jak Salome przed wiekami tutaj dorastała do świętości tak i dzisiaj poszukujący Boga mogą go tutaj odnaleźć.. Zarys historii zespołu sakralnego na Grodzisku i jego wychowawcza rola Historię Grodziska możemy podzielić na trzy etapy które nadały temu miejscu wyjątkowy charakter i klimat. Nie wchodząc w polemikę ze specjalistami od historii, w wielkim zarysie ukażę przeszłość tego miejsca. Pierwszy okres dotyczy pierwszej połowy XIII wieku. Spotykamy się z informacją że w roku 1228 na wyniosłej skale jurajskiej, dominującej nad Doliną Prądnika, książę śląski Henryk Brodaty wzniósł gród obronny. Gród ten strzegł drogi prowadzącej ze Śląska do Krakowa. Został on otoczony podwójnym wałem kamienno ziemnym, między którymi znajduje się fosa. Gród ten w źródłach archiwalnych nazwany jest Castrum Scalae tzn. zamek Skała. Według Jana Długosza w 1237 roku Henryk Brodaty umieścił na zamku Skała Bolesława Wstydliwego i jego matkę księżną Grzymisławę. Gród ten kilkakrotnie próbował zdobyć książę Konrad Mazowiecki, podejmując próbę objęcia dzielnicy seniorackiej z Krakowem. Dopiero w 1242 roku zamek Skała został poddany Konradowi a następnie spalony. O walkach w Grodzisku na zamku Skała świadczą znajdowane licznie dzisiaj bełty od strzał z kuszy. Jednak historia zamku skalskiego jest mało znana a jej odkrycie będzie w dużej mierze zależało od podjętych prac archeologicznych w tym miejscu. Kolejny etap historii Grodziska wiąże się z osobą Błogosławionej Salomei Piastównej córki księcia Leszka Białego i księżnej Grzymisławy. Salomea urodziła się około roku W wieku kilku lat została wysłana na dwór węgierki króla Andrzeja II aby poślubić księcia Kolomana. Razem ze swoim mężem panowali na Rusi i Haliczu. Jej mąż został śmiertelnie ranny podczas bitwy z Tatarami pod Sayol i zmarł w 1241 roku. Po śmierci męża około 1243 roku Salomea powraca do Krakowa, gdzie jej brat Bolesław IV Wstydliwy panował na ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Jeszcze za życia męża Salomea prowadziła życie na wzór zakonny. Będąc na Węgrzech i w Slawonii poznała Zakon Franciszkański i za wzorem Św. Franciszka i Św. Klary wybrała życie w ubóstwie i poświęceniu się Chrystusowi. Przyjęła habit zakonny w roku 1245 w Sandomierzu z rąk o. Rajmunda, przełożonego franciszkańskiej prowincji czesko polskiej. 1 / 5

2 Prawdopodobnie początkowo przebywała w Sandomierzu gdzie była druga rezydencja jej brata Bolesława IV Wstydliwego. Staraniem Salomei brat ufundował nowy klasztor żeński sióstr Klarysek w Zawichoście nad Wisłą niedaleko Sandomierza. Pierwsze Klaryski sprowadziła Salomea z Pragi. Jednak niedługo siostry przebywały w Zawichoście. Z powodu najazdów Tatarów siostry musiały szukać nowego bezpieczniejszego miejsca. Prawdopodobnie w 1258 roku po śmierci księżnej Grzymisławy, która została pochowana w Zawichoście książę Bolesław przenosi klasztor do zamku Skała. Na ruinach obronnego Grodu powstał klasztor i kaplica pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny. Miejsce to zostało nazywane w bulli papieża Aleksandra IV Skałą Św. Maryi Lapis Sanctae Mariae. Nazwa ta będzie funkcjonowała w dokumentach do końca XVII wieku. Od samego początku obecności sióstr w Skale książę Bolesław uposaża hojnie szpital przyklasztorny i tym samym wspomagając klasztor. Troską Salomei było zabezpieczenie klasztoru i sióstr w dobra pozwalające na jego rozwój i godne życie. Żyła ona tutaj zaledwie 10 lat, w tym 7 lat w ubóstwie i wyrzeczeniu jaka pustelnica. Salomea zmarła w opinii świętości 17 listopada 1268 roku. Rok później jej szczątki zostały przeniesione do krakowskiego kościoła franciszkanów ufundowanego przez jej brata księcia Bolesława IV Wstydliwego. Kilkadziesiąt lat później do Krakowa przeniosły się siostry Klaryski, które osiadły przy kościele Św. Andrzeja. Należy przypuszczać, że podczas pobytu sióstr Klarysek zamek Skała został odnowiony i umocniony. Staraniem Salomei jeszcze za jej życia w 1267 roku w pobliżu klasztoru powstało miasto na prawie śreckim. Po śmierci księcia Bolesław IV Wstydliwego rozpoczął się kolejny etap walk o księstwo małopolskie, trwający do czasów Władysława Łokietka. Klasztor w Grodzisku narażony był na najazdy. Wobec zagrożenia część sióstr w 1281 roku przeszło do nowego klasztoru ufundowanego przez Św. Kingę, żonę Bolesław w Starym Sączu. Na początku XIV wieku (1309 rok) prawdopodobnie w czasie jednej z walk w okolicach Skały klasztor został zrujnowany. Ostatnie z sióstr z klasztoru w Skale zostały przeniesione do Krakowa w 1320 roku. Przez okres około 300 lat nikt nie interesował się opuszczonym klasztorem w Grodzisku, chodź teren ten nadal pozostawał w zarządzie Klarysek. Wzrost zainteresowania osobą Salomei i Grodziskiem nastąpił w epoce kontrreformacji wraz z rozpoczętym procesem beatyfikacyjnym królowej halickiej. W dokumentach Klarysek wzmianka o klasztorze w Skale Grodzisku pojawia się w latach kiedy to staraniem ówczesnej ksieni Eufrozyny wzniesiona jest w Grodzisku kaplica pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz dom z ogrodem dla kapelana a całość otoczona murem. Uroczystego poświęcenia kaplicy dokonał w 1642 roku sufragan krakowski ksiądz biskup Mikołaj Oborski. Trzeci okres w historii Grodziska wiąże się z działalnością księdza Sebastiana Piskorskiego, który w latach realizuje barkowe założenie architektoniczno - przestrzenne tzw. Pustelnia siostry Salomei na Skale. Ksiądz Piskorski był spowiednikiem i opiekunem duchowym sióstr Klarysek. Pustelnia Błogosławionej Salomei była jego pierwszym przedsięwzięciem artystyczno budowlanym. Wiązało się to z wzmożeniem kultu błogosławionej Salomei która w 18 grudnia 1673 roku została beatyfikowana przez papieża Klemens X. W swoim dziele kwiaty 2 / 5

3 życia błogosławionej Salomei z 1691 roku ksiądz Piskorski umieszcza dokładny opis Pustelni który jest źródłem wiedzy o założeniu architektonicznym zrealizowanym przez niego. Pokazuje w tej pracy dwie ryciny które są przedstawieniem ikonograficznym Pustelni. Pierwszy trzon obejmuje: - Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z Ogrójcem - teren przykościelny zwany cmentarzem - wysoką kolumnę błogosławionej Salomei, - tzw. dom kapelana. Wszystkie powyższe elementy otoczone są kamiennym murem cmentarnym z trzem bramami. Narożniki muru zdobią pełnoplastyczne rzeźby osób związanych z księżna Salomeą i Grodziskiem. Są to: jej brat Bolesław IV Wstydliwy, bratowa Kunegunda Św. Kinga, mąż Salomei Król halicki Koloman, Św. Jadwiga Śląska i jej mąż książę Henryk Brodaty. Na kolumnie i pod figurami widoczne są zegary słoneczne. Na drugi trzon złożenia architektonicznego składają się trzy kaplice sztuczne groty, które stanowią jeden budynek. Są to kaplice: - Świętej Marii Magdaleny, - zaśnięcia Panny Marii, 3 / 5

4 - Świętego Jana Chrzciciela. Przed budynkiem kaplicami, po środku niewielkiego dziedzińca stoi okazały monument, a mianowicie słoń dźwigający na grzbiecie strzelisty obelisk z figurą Matki Boskiej. Teren ten do roku 1910 był otoczony murem. Trzecim trzonem założenia jest położony poniżej niewielki taras na którym stoi domek będący swego rodzaju rekonstrukcją pustelni błogosławionej Salomei. Pustelnia ta przedstawiona została jako miejsce spotkania duszy ludzkiej z Bogiem. Schodzi się do niej po schodach kamiennych, nazwanych przez księdza Piskorskiego różańcowymi. W wieku XVIII Grodzisko zostaje jakby zapomniane. Zachowane wizytacje ówczesnych biskupów krakowskich mówią o zachodzących zmianach i zniszczeniach. Swój ślad na kościele w Grodzisku pozostawiła również II wojna światowa. W 1939 roku pocisk artyleryjski zniszczył wieże kościoła, którą odbudowano 26 lat później. Od lat pięćdziesiątych minionego wieku prowadzano badania archeologiczno konserwatorskich. Barokowa Pustelnia Błogosławionej Salomei w Grodzisku należy obecnie do Diecezji Kieleckiej. Jest miejscem licznych wycieczek oraz spotkań dzieci i młodzieży przyjeżdżających na wypoczynek i spotkania formacyjne. Od 1981 roku budynek kapelanki został oddany pod opiekę oazy kieleckiej. Do roku 1997 przybywała tutaj na spotkania wypoczynkowo rekolekcyjne młodzież z terenu diecezji kieleckiej. Przez następne 10 lat do 2008 roku piecze nad Grodziskiem sprawowało Świętokrzyskie Stowarzyszenie Akademickie. W tym czasie podjęto liczne prace konserwatorskie mające na celu zabezpieczenie elementów architektury Grodziska przed zachodzącą degradacją: osuszenie murów kościoła, odgrzybienie drewnianego wyposażenia kościoła, renowacja 16 obrazów, renowacja drzwi wejściowych do kościoła, wymiana poszycia gontowego wierzy kościoła i jej konserwacja, konserwacja konstrukcji dachu, wykonanie nowego pokrycia z blachy cynkowo tytanowej z orynnowaniem, wymiana i konserwacja poszycia gontowego dachu na pustelni błogosławionej Salomei, podniesienie i konserwacja kamiennej rzeźby słonia i obelisku, wykonanie nowych okien w pustelni, uzupełnienie konserwacja drzwi w trzech grotach, podniesienie zawalonego muru ogrodzenia na odcinku 13 metrów, wykonanie otworów odpływowych w murze, konserwacja czterech bram prowadzących na cmentarz przykościelny, odtworzenie wg. XIX wiecznej ryciny zwieńczenia portalu głównego prowadzącego na plac kościelny. W tym czasie prowadzone były również sondażowe prace archeologiczne na placu kościelnym oraz na południowym stoku. Owocem tych prac było zorganizowanie dwóch wystaw pamiątek z Grodziska w Muzeum Archeologicznym w Krakowie oraz w Domu Kultury na Podgórzu. Ponadto w okresie ostatnich 10 lat przybywały tutaj na wypoczynku letnim, zimowym oraz spotkaniach okolicznościowych liczne grupy dzieci i młodzieży z ośrodków pomocy społecznej z województwa świętokrzyskiego i małopolskiego. 4 / 5

5 28 czerwca 2008 roku Biskup Kielecki Kazimierz Ryczan ustanowił nowa parafię Ojców Grodzisko z siedzibą w Grodzisku i mianował Księdza Stanisława Langnera pierwszym proboszczem. Swoim wyjątkowym urokiem oddziaływuje tak jak przed wiekami tak i dzisiaj na przybywających tutaj pielgrzymów i turystów. Piękne krajobrazy ojcowskie, architektura Pustelni Błogosławionej Salomei i cisza kształtują ich ducha i wrażliwość. Bóg twórca wszelkiego piękna i wewnętrznej harmonii pozwala się znaleźć tym którzy Go tutaj szukają. Tak jak Salome przed wiekami tutaj dorastała do świętości tak i dzisiaj poszukujący Boga mogą go tutaj odnaleźć. Ks. mgr Stanisław Langner, proboszcz parafii Ojców Grodzisko 5 / 5