Działania podczas katastrofy budowlanej w Katowicach czy można było lepiej?

Transkrypt

1 W poprzednim numerze magazynu W Akcji (1/2015) ukazała się krótka relacja z działań podczas katastrofy budowlanej po wybuchu gazu w katowickiej kamienicy. Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie przebiegu działań z jednoczesnym opisem wykorzystywanych technik i sprzętu, a także zapoznanie Czytelników z przyjętą taktyką działań. Przeczytamy w nim również, jak zorganizowany jest Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy na wypadek wystąpienia katastrofy budowlanej. Działania podczas katastrofy budowlanej w Katowicach czy można było lepiej? mł. bryg. Wojciech Piechaczek zastępca dowódcy SGPR PSP w Jastrzębiu-Zdroju Na wstępie chciałbym przedstawić, jak funkcjonuje system ratowniczy w przedmiotowym zakresie. W 2011 roku podjęto prace nad reorganizacją ratownictwa specjalistycznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, czego konsekwencją było podpisanie w 2012 roku przez Komendanta Głównego PSP zasad organizacji ratownictwa w poszczególnych dziedzinach. Skąd taka potrzeba? Bezpośrednio wynika ona z Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, które zostało znowelizowane w 2011 roku. Do zadań KSRG należą: walka z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo chemiczne i ekologiczne, medyczne, a także ratownictwo techniczne. Spektrum działań technicznych jest tak obszerne, że podzielono je na ratownictwo wysokościowe, wodno-nurkowe, techniczne (nazwałbym je raczej: komunikacyjne) oraz poszukiwawczo-ratownicze. Właśnie to ostatnie wprost odnosi się do działań związanych z katastrofami budowlanymi. Czym właściwie jest Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza? Jednostki zajmujące się tą specjalizacją są kojarzone głównie z psami ratowniczymi oraz poszukiwaniem osób zaginionych w terenie. Niedawna akcja ratownicza po wybuchu gazu w kamienicy w Katowicach pokazała, czym tak naprawdę jest SGPR. Zgodnie z Zasadami organizacji działań poszukiwawczo-ratowniczych w KSRG grupa poziomu co najmniej B jest grupą ratownictwa technicznego ciężkiego, wyspecjalizowaną w działaniach podczas katastrof budowlanych, wykorzystującą do lokalizacji osób psy ratownicze i urządzenia elektroniczne. Oczywiście w ramach działań poszukiwawczych w terenie SGPR-y wspierają Policję, która ustawowo odpowiada za poszukiwanie i identyfikację osób, jednak działania techniczne stanowią priorytet. Wspomniane już Zasady wprowadzają podział na zakres podstawowy, który docelowo mają realizować wszystkie Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze PSP i wytypowane jednostki OSP, oraz zakres specjalistyczny, który realizują Specjalistyczne Grupy Poszukiwawczo-Ratownicze na kilku poziomach gotowości. Poziom poszukiwawczy A został podzielony na moduł A1, który do lokalizacji osób wykorzystu- 13

2 Pęknięty, odchylony ogniomur i komin Odwarstwiona elewacja fot. P. Zwarycz Zwisające elementy konstrukcyjne Naruszone stropy Fot. 1. Opis niestabilności elementów konstrukcji budowlanej 14

3 Strefa bezpieczna Strefa niebezpieczna Wykonanie dostępu (przebić) z wnętrza sąsiedniej kamienicy Wykonanie dostępu przez zawalone stropy od środka Odgruzowanie terenu Fot. 2. Przyjęte kierunki działań poszukiwawczych 15

4 je techniczne urządzenia elektroniczne, oraz moduł A2, który oparty jest na psach ratowniczych specjalności gruzowiskowej. Dopiero poziom B stanowi grupa przewidziana do samodzielnych działań podczas katastrof budowlanych na poziomie specjalistycznym, realizująca zadania poziomu A1 i A2 oraz pełny zakres techniczny. Wiążą się z tym dodatkowo stabilizacja naruszonych konstrukcji budowlanych, wykonanie dostępu oraz ewakuacja osób. Akcja ratownicza w Katowicach jest modelowym przykładem realizacji działań na poziomie podstawowym (w tym gaśniczych) i specjalistycznym. Pokazuje, jak te poziomy na pewnym etapie akcji zazębiają się. Jest też przykładem wdrożonej taktyki i strategii kierowania działaniami ratowniczymi w odniesieniu do bezpieczeństwa ratowników i bieżącej wiedzy na temat stabilności budynku oraz osób znajdujących się pod gruzami i ich stanu. Opis technik poszukiwawczo- -ratowniczych Akcja rozpoczyna się 23 października 2014 roku o godzinie 4.50, kiedy to wpłynęło pierwsze zgłoszenie o wybuchu i pożarze zamieszkałej kamienicy na rogu ulic Sokolskiej i Chopina. Dyżurny Stanowiska Kierowania Komendanta Miejskiego PSP w Katowicach wysyła na miejsce zgodnie z procedurą dysponowania siły pierwszego rzutu. Przybyły na miejsce dowódca pierwszego zastępu potwierdza informacje o katastrofie budowlanej zamieszkałej kamienicy, powiązanej z pożarem. Część osób poszkodowanych znajduje się poza budynkiem, pozostałe znajdują się jeszcze w środku. Przybyłe na miejsce Zespoły Ratownictwa Medycznego udzielają pomocy osobom poszkodowanym. Strażacy przeszukują pomieszczenia i równolegle podejmują działania gaśnicze. Na miejsce przybywają kolejne zastępy straży pożarnej. Teren akcji zostaje podzielony na dwa gaśnicze odcinki bojowe. Pierwszy od strony ulicy Chopina, a drugi od podwórza kamienicy i ulicy Sokolskiej. Linie gaśnicze są prowadzone po klatkach schodowych oraz z wykorzystaniem drabin mechanicznych. W ciągu kolejnych minut z budynku zostają ewakuowane łącznie 24 osoby, część z nich opuściła budynek samodzielnie. Ustalono, że prawdopodobnie w mieszkaniu na parterze znajduje się uwięziona osoba. Sytuacja staje się dramatyczna, kiedy pod wpływem pożaru dochodzi do opadania elementów konstrukcyjnych i wtórnego częściowego zawalenia się dachu i stropów. Po wycofaniu się i reorganizacji stanowisk gaśniczych strażacy kontynuują wykonanie dostępu do mieszkania na parterze, czego konsekwencją jest uwolnienie osoby znajdującej się w środku. W tym czasie na miejsce udają się zadysponowane wcześniej specjalistyczne grupy ratownicze, w tym poszukiwawczo-ratownicze. W pierwszej kolejności na miejscu pojawił się zespół poszukiwawczy z Jastrzębia-Zdroju na poziomie A1, czyli lokalizacji sprzętowej. Od tego momentu rozpoczęły się równolegle działania specjalistyczne. Nadal gaszono pożar, który rozprzestrzenił się na poziomie poddasza, również w części narożnej kamienicy, która nie uległa zawaleniu. Poziom poszukiwawczo-ratowniczy A1, zgodnie z Zasadami, składa się z minimum trzech ratowników zobowiązanych po zadysponowaniu do niezwłocznego wyjazdu do działań. W JRG Jastrzębie-Zdrój, spośród strażaków pełniących służbę na zmianie, Rozkazem Dziennym wyznaczonych jest trzech ratowników stanowiących poziom A1 SGPR. Dysponują oni megafonem, geofonem, kamerą wziernikową oraz kamerą termowizyjną. Zaraz po przybyciu nastąpiło szybkie przeszukanie gruzowiska przy użyciu kamery wziernikowej m.in. z kosza drabiny mechanicznej. Sprawdzano wolne przestrzenie w strukturze gruzowiska, gdzie potencjalnie ktoś mógł przeżyć katastrofę. W dalszym etapie akcji wykorzystywano geofon, który jest wysokoczułym urządzeniem nasłuchowym wyposażonym w czujniki sejsmiczno-akustyczne. Mitem jest, że przy użyciu tego urządzenia jesteśmy w stanie usłyszeć bicie serca człowieka. Ograniczeniem jest fakt, że osoba znajdująca się pod gruzami musi być przytomna, aby mogła np. stukać w jakikolwiek element gruzowiska. Po rozmieszczeniu czujników strażak wyposażony w megafon ogłasza ciszę na terenie akcji. Następnie nawołuje osoby, które potencjalnie mogą znajdować się pod gruzami, aby trzy razy zastukały bądź stukały ciągle. W tym czasie dwóch operatorów przesłuchuje czujniki, obserwując jednocześnie wskazania na manipulatorze geofonu. Komunikat jest ponawiany i kiedy z gruzowiska nie dochodzą odgłosy świadczące o obecności osób, czujniki są przestawiane w kolejne miejsca i czynności są ponawiane. Dużymi ograniczeniami, jeśli chodzi o wykorzystanie do poszukiwania osób pod gruzami, charakteryzuje się kamera termowizyjna. Opisując prostymi słowami zasadę jej działania: rysuje ona obraz widzianej powierzchni na podstawie jej temperatury. W związku z tym nie jest w stanie przeniknąć przez gruzy. Nie zaobserwujemy nawet oso- 16

5 Podpora mechanicznopneumatyczna Resqtec Podpora drewniana Podpora hydrauliczna Holmatro Fot. 3. Podpory stabilizacyjne by za szybą, mimo że zobaczymy ją nieuzbrojonym okiem. Kamera ta może być przydatna do penetracji przestrzeni ciemnych czy zadymionych. Jest za to nieocenionym narzędziem m.in. do lokalizowania miejsc o podwyższonej temperaturze świadczących o ukrytym pożarze. Na miejsce dociera pozostała część SGPR-u z Jastrzębia na poziomie gotowości B, w sumie 15 ratowników, w tym dwa zespoły poszukiwawcze z psami specjalności gruzowiskowej. Natychmiast spośród ratowników wyznaczono oficera bezpieczeństwa, który miał za zadanie obserwować naruszoną konstrukcję budowlaną, a przede wszystkim elementy odchylone od swego pierwotnego usytuowania, grożące upadkiem (fot. 1). W razie zauważenia niebezpiecznej sytuacji miał on ostrzegać pracujących na miejscu ratowników, dając przez megafon sygnał do ewakuacji. W późniejszym czasie element ten został poszerzony o obserwację przy użyciu teodolitów, czyli geodezyjnych przyrządów pomiarowych, wykorzystywanych również w budownictwie. Wyznaczono również strażaka, którego zadaniem było bieżące kontrolowanie, ilu ratowników pracuje wewnątrz obiektu, a także notowanie ich nazwisk. Na tym etapie akcji, kiedy wszystkie zlokalizowane osoby zostały już ewakuowane, priorytetem stało się ustalenie, czy ktoś żywy znajduje się jeszcze pod gruzami. Ktoś, kogo jesteśmy jeszcze w stanie uratować. Tutaj nieocenionym narzędziem są psy ratownicze gruzowiskowe, wyszkolone do poszukiwania zapachu żywych osób. Jak dotąd nie wymyślono sprzętu, który byłby w stanie zastąpić niezwykle czuły nos psa. Jest on w stanie zlokalizować pod gruzami osobę, która jest nieprzytomna, w przeciwieństwie do geofonu, gdy poszkodowany musi z nami współpracować, stukając w jakikolwiek element konstrukcyjny. Niestety psy ratownicze nie sygnalizowały w sposób typowy obecności zapachu żywej osoby w rejonie gruzowiska. Wykazywały jedynie niespokojne zachowanie w pewnych miejscach. Jest to wiedza, która determinuje dalsze postępowanie ratownicze. Na miejsce przybywa Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Powołany sztab akcji na czele z kierującym działaniem 17

6

7

8 ratowniczym na poziomie strategicznym musiał wypracować dalsze kierunki działań (fot. 2). Wiemy, że nadal nie ma kontaktu z trzema osobami zamieszkującymi kamienicę i z dużym prawdopodobieństwem znajdują się one pod gruzami. Priorytetem staje się bezpieczny dla ratowników sposób zlokalizowania i dotarcia do poszukiwanych osób. Próbując dotrzeć do zasypanych osób, zawsze należy wziąć pod uwagę sześć możliwych kierunków i wybrać te najkorzystniejsze i możliwie bezpieczne. Podjęto decyzję o wykonaniu przebić na poziomie pierwszego piętra i parteru przez ścianę kamienicy bezpośrednio przyległej do zawaliska. Problemem była grubość ściany sięgająca 90 cm. Jednak korzystny był fakt, że budynek w tej części był całkowicie bezpieczny i po przebiciu się przez ścianę będziemy bezpośrednio przy zawalisku. Kolejny front działań wytypowano wewnątrz zawalonej części kamienicy, gdzie należało odgruzować teren i wykonać otwory w skośnie położonych stropach w kierunku wnętrza zawaliska. Tutaj doskonałym narzędziem okazały się pilarki ratownicze wyposażone w łańcuch z zębami wykonanymi z węglików spiekanych. Tam również działania prowadzono na wysokości dwóch kondygnacji niezależnie, dodatkowo na bieżąco stabilizując skośnie położone elementy konstrukcyjne. Określono również następujące zadania: kontynuację stabilizacji stropów naruszonej konstrukcji budowlanej do poziomu piwnicy, odgruzowanie terenu na zewnątrz kamienicy i od strony placu wewnętrznego, w miarę postępu prac na gruzowisko będą wprowadzane psy ratownicze oraz będą penetrowane przestrzenie z użyciem kamer wziernikowych. Zapada również decyzja o sprowadzeniu na miejsce specjalistycznej koparki z chwytakiem, która w dalszym etapie będzie służyć do chirurgicznego wyjęcia z gruzowiska masywnych elementów konstrukcyjnych i w ostatniej fazie do odgruzowania terenu. Oprócz działającej już na miejscu Specjalistycznej Grupy Poszukiwawczo-Ratowniczej z Jastrzębia- -Zdroju i grup technicznych do Katowic przybywa Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza z Nowego Sącza. Działania specjalistyczne związane ze stabilizacją konstrukcji, z lokalizacją i wykonywaniem dostępu oraz dogaszaniem pożaru są realizowane równolegle. Trwają prace mające na celu stabilizację naruszonej konstrukcji, a przede wszystkim stropów w bezpośrednim sąsiedztwie zawalonej części kamienicy. Celem stabilizacji ratowniczej jest zapewnienie wsparcia fragmentów uszkodzonych obiektów z wykorzystaniem systemów ratowniczych i drewna, które ma zapewnić ochronę przed wtórnym zawaleniem. Ma ona umożliwić zlokalizowanie i wydobycie poszkodowanych, przy zachowaniu minimum ryzyka dla ratowników. W pierwszej kolejności stosuje się systemowe podpory ratownicze w połączeniu z drewnianą podwaliną i podciągiem. Podciąg ma za zadanie przejąć ciężar, słup drewniany czy systemowa podpora przenoszą ciężar, natomiast podwalina przekazuje go do podłoża. W przypadku grupy z Jastrzębia-Zdroju stosowano podpory mechaniczno-pneumatyczne Resqtec oraz podpory mechaniczne. Działania te wspierała obecna na miejscu Grupa Ratownictwa Technicznego z Krakowa mająca w swoim wyposażeniu typowe podpory budowlane. Kiedy na miejsce dotarła Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza z Nowego Sącza, kontynuowano stabilizację przy użyciu podpór hydraulicznych Holmatro (fot. 3). W miarę postępu działań stabilizacyjnych wymieniano podpory systemowe na słupy drewniane, dając możliwość ich zastosowania w innym miejscu, a w ostatniej fazie akcji ich odzyskania. W związku z potrzebą zastosowania dużej ilości asortymentu drewnianego zgłoszono zapotrzebowanie na dodatkowe 3 m 3 kantówek drewnianych o długości 4 m i przekroju 10 na 10 cm. W tym samym czasie przystąpiono do odgruzowania terenu przyległego do kamienicy od strony ulicy Chopina. Prace ręczne wspierane przez koparko-ładowarkę były koordynowane przez ratownika SGPR Jastrzębie-Zdrój. Na bieżąco sprawdzano przy użyciu kamery wziernikowej pojawiające się przestrzenie. Istniało podejrzenie, że poszukiwane osoby mogły wraz z elementami konstrukcyjnymi wypaść na zewnątrz. Jak się później okazało, pod gruzami znajdowały się sprasowane samochody, jednak nie znaleziono tam ludzi. Podobny efekt uzyskano po odgruzowaniu terenu od strony placu wewnętrznego, gdzie do wywożenia gruzu wykorzystano miniładowarkę, która była w stanie przejechać przez wejście główne kamienicy od strony ulicy Chopina. Kiedy na miejsce przybył ciężki sprzęt specjalistycznej firmy rozbiórkowej, podjęto decyzję o wprowadzeniu go do działań. Praca operatora koparki wyposażonej w chwytak była koordynowana przez strażaka PSP. Wcześniej wy- 20

9 pracowano koncepcję, że w sposób możliwie delikatny zostaną wyjęte z powierzchni gruzowiska ciężkie elementy konstrukcyjne. Dzięki dobrej koordynacji i profesjonalizmowi operatora sprzętu cel ten został osiągnięty. Następnie działania kontynuowano ręcznie. Skupiły się one na powierzchni gruzowiska, wchodząc przez przebicie w ścianie na poziomie pierwszego piętra. Jednocześnie cały czas nadzorowano zachowanie się struktury zawaliska przez otwór w ścianie wykonany na parterze. Konsekwentnie prowadzone ręczne prace doprowadziły do zlokalizowania pierwszej zasypanej osoby mężczyzny. Następnie udało się dotrzeć do dziecka oraz kobiety. Obecny na miejscu lekarz stwierdził zgon u wszystkich tych osób. Ofiary znajdowały się w pozycji leżącej bezpośrednio obok siebie. Sposób i zakres zasypania wskazywał, że nie mieli szans na przeżycie. Po wydobyciu z gruzowiska wszystkich zaginionych osób podjęto decyzję o dalszym mechanicznym odgruzowaniu terenu w celu wykluczenia obecności innych ofiar. Działania te również były prowadzone pod nadzorem ratownika PSP przy bieżącym przeszukiwaniu odkrywanych powierzchni. Prace te zakończono ok. godziny 4.00 nad ranem, nie odnajdując pod gruzami innych osób. Była to 23. godzina akcji. Wnioski Trudno jest mówić na temat akcji, w której zginęły trzy osoby, w kategoriach sukcesu. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę, że żaden inny sprzęt czy inna ekipa ratownicza nie byłyby w stanie tych ludzi ocalić. Duże znaczenie dla sprawnego działania na poziomie specjalistycznym miało wyznaczenie funkcji koordynatora. Był nim Zastępca Komendanta Szkoły Aspirantów z Krakowa wieloletni ratownik SGPR z Nowego Sącza. Na pewno pomogło to w efektywnym działaniu kilku grup specjalistycznych, równolegle w kilku miejscach, w zakresie stabilizacji konstrukcji, lokalizacji oraz wykonywania dostępu. Dodatkowo od wielu lat ratownicy z Jastrzębia-Zdroju doskonalą swoje umiejętności w Wydziale Szkolenia Specjalistycznych Grup Ratowniczych w Nowym Sączu, którego pracownicy są członkami SGPR. Również to miało wpływ na dobrą współpracę pomiędzy grupami na miejscu akcji. Na podkreślenie zasługuje też fakt, iż żaden z ratowników nie odniósł nawet najmniejszych obrażeń. Jako zobrazowanie postępu w podejściu do akcji związanych z katastrofami budowlanymi opiszę dwa zdjęcia zaprezentowane przez jednego z dowódców grupy ratowniczej z Ostrawy w Czechach. Ukazał on w ten sposób zmiany w tej dziedzinie we własnym kraju. Na pierwszym skupiona grupa kilkunastu strażaków usiłuje dotrzeć do zagruzowanej osoby, stwarzając tym samym zagrożenie zarówno dla siebie, jak i ratowanej osoby. Zdjęcie drugie, na którym odpowiednio wyposażeni ratownicy, w liczbie stanowiącej niezbędne minimum, wykonują dostęp do uwięzionej osoby, jednocześnie stabilizując naruszoną konstrukcję. Myślę, że ten drugi obraz stanowi opis przeprowadzenia akcji w Katowicach. Ważną kwestią w przypadku tak dużych akcji jest współpraca z mediami. Zorganizowano w tym celu punkt kontaktu z mediami. Informacji udzielali bezpośrednio Kierujący Działaniem Ratowniczym oraz Rzecznicy Prasowi. Przedstawiciele mediów i za ich pośrednictwem społeczeństwo mieli bieżącą, rzetelną wiedzę na temat postępów akcji oraz jej dynamiki, jak również stosowanych technik ratowniczych. Podsumowanie Wprowadzone Zasady organizacji działań specjalistycznych osiągnęły pewien kształt. Zapewne jeszcze wielokrotnie dokumenty te będą nowelizowane chociażby na podstawie doświadczeń takich akcji. Pozwolę sobie postawić kilka pytań. Czy zasadne jest dysponowanie do akcji budowlanych samochodów ratownictwa drogowego typu MegaCity? Gdyby Grupa Ratownictwa Technicznego miała moduł komunikacyjny i budowlany, problem ten byłby rozwiązany poprzez bardziej precyzyjne dedykowanie sprzętu do konkretnych działań. Jak określiłem na wstępie: Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo- -Ratownicza to tak naprawdę grupa ratownictwa technicznego o szerokim zakresie zadań. Czy nie należałoby wprowadzić nazwy np. Specjalistyczna Grupa Techniczna Poszukiwawczo-Ratownicza, co jest chyba tłumaczeniem lepiej oddającym nazwę Urban Search and Rescue Team? Wtedy odróżniałyby się one od grup poszukiwawczych z psami w OSP, których w kraju mamy coraz więcej. Są one przewidziane głównie do działań poszukiwawczych w terenie, a praktycznie każda z nich określa się jako grupa poszukiwawczo-ratownicza. Przestalibyśmy mylić pojęcia. Pomijając rozważania organizacyjne, które na przebieg akcji w Katowicach nie miały wpływu, to czy można było zrobić coś więcej, lepiej? Ocenę pozostawiam Czytelnikom. q 21